zobacz z bliska

www.dnidziedzictwa.pl

Fryburskie dzieło Józefa MehofferaDom Józefa MehofferaOddział Muzeum Narodowego w Krakowie

XII MałopolskIe DnI DzIeDzIctwakulturowego

Bibliografia:

A. Radajewski, Józef Mehoffer, Warszawa 1976.

T. Adamowicz, Witraże fryburskie Józefa Mehoffera. Monografia zespołu, Wrocław 1982.

Józef Mehoffer: Opus Magnum, red. nauk. J. Żmudziński, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2000 [katalog wystawy].

J. Wapiennik-Kossowicz, Józef Mehoffer: Opus Magnum, Muzeum Narodowe w Krakowie, 2000 [przewodnik po wystawie].

E. Waligóra, Dom Józefa Mehoffera Oddział Muzeum Narodowego w krakowie. Przewodnik, Kraków 2005.

A. Zeńczak, Dom Józefa Mehoffera przy ulicy krupniczej, „Dzielnica Pierwsza” maj 2006.

A. Zeńczak, J. Wapiennik-Kossowicz, Józef Mehoffer, Olszanica – Kraków 2006.

teksty: Paulina Jurkowska-Pudełko,

Barbara Sanocka

koncepcja graficzna projektu MDDK:

Marcin Klag

opracowanie graficzne: Kuba Skoczek

na okładce: J. Mehoffer, studia głowy

i rąk do postaci szatana, 1904. Studium

do witraża Pokłon Trzech króli.

[Muzeum Narodowe w Krakowie,

depozyt ND 10505]

© by MIK, Kraków 2010

www.mik.krakow.pl

Obiekt objęty programem XII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego, cyklicznego wydarzenia

Województwa Małopolskiego, realizowanego przez Małopolski Instytut Kultury.

inicjator: wsparcie finansowe:

patroni medialni:

realizator:

partner:

rób zdjęcia zabytkom! Zachęcamy do fotografowania Małopolskich Dni Dziedzictwa

Kulturowego. Najciekawsze zdjęcia opublikujemy na www.dnidziedzictwa.pl.

Więcej informacji w zakładce fotorelacje.

realizator:

Studia do postaci Szatana, narysowane energicz-ną, żywiołową kreską, pełną wyrazu i ekspresji świadczą nie tylko o wybitnym talencie Me-hoffera. Ujawniają warsztat artysty, ilustrują proces dojrzewania dzieła – jego wersji finalnej, pełnej wyrazu i obliczonej na określone efek-ty. Wraz z innymi rysunkami i projektami wstępnymi dokumentują pracę artysty nad największym w jego dorobku przedsięwzięciem artystycznym, jakim było zaprojektowanie zespołu witraży do ośmiu par okien kaplic naw i pięciu wielkich okien prezbiterium gotyckiej katedry pw. św. Mikołaja z Flüe we Fryburgu w Szwajcarii. Tworzone przez lata (1895-1936) witraże fryburskie są obrazem twórczej drogi malarza. Są też doskonałym wyrazem jego arty-stycznego credo.

Według słów dominikanina Joachima Berthier, współzałożyciela Uniwersytetu we Fryburgu, historyka sztuki, członka komisji konkursowej i wielkiego entuzjasty polskiego malarza: „[...] witraże Mehoffera stały się, zdaniem wszystkich, jedną z chwał Fryburga, jego najświetniejszą chlubą artystyczną, będąc jednocześnie chwałą sztuki polskiej”.

zobacz z bliskaSzkic do postaci Szatana

O witrażuNa przełomie XIX i XX w., w okresie secesji, nastąpił rozkwit jednej z najbardziej niezwy-kłych technik malarskich jaką jest witraż, od czasów gotyckich katedr niemal zapomnianej. Witraż zaliczany jest do malarstwa monumen-talnego, operuje bowiem plamą barwną i linią. Kompozycję składa się z kawałków szkła barwionego w stanie płynnym tlenkami metali (np. żelazo, miedź), łączonych ołowiem, które następnie wprawia się w kwatery okien. W śre-dniowieczu tafle szkła przycinano obcęgami, w czasach późniejszych zaczęto stosować dia-ment. W XIX w. powstały wytwórnie produku-jące specjalne szkła witrażowe (np. antyczne, katedralne czy opalowe) o zróżnicowanej fakturze i bogatej kolorystyce, co pozwalało na uzyskiwanie ciekawych efektów artystycz-nych. Warto pod tym względem przyjrzeć się witrażowi Józefa Mehoffera Vita somnium breve (1904) – różne rodzaje szkła, np. z pęcherzy-kami powietrza, Mehoffer wykorzystał w nim m.in. dla zaakcentowania efektów malarskich.

Dzieło życiakonkurs

Witraże dla fryburskiej katedry powstały w wyniku międzynarodowego konkursu, któ-ry ogłoszono w 1895 r. Przedmiotem konkursu był projekt witraża poświęconego apostołom: Janowi, Jakubowi, Piotrowi i Andrzejowi. Stanęło do niego czterdziestu sześciu euro-pejskich twórców, wśród nich dwudziestosze-ścioletni wówczas Józef Mehoffer, przeby-wający w Paryżu po studiach w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. Dla jury był artystą zupełnie nieznanym. Do udziału w konkur-sie namówił go Tadeusz Stryjeński, znany krakowski architekt, rodzinnie powiązany ze Szwajcarią. Jego ojciec, Aleksander Stry-jeński, uczestnik powstania listopadowego, osiadł w tym kraju na emigracji; był jednym z autorów pierwszej nowoczesnej mapy Szwajcarii oraz mapy kantonu Fryburg.

palma zwycięstwa

Przedstawiony projekt Mehoffera zapowia-dał rozmach dzieła. Odważna kolorystyka i wybujałe, pełne energii secesyjne formy wzbudziły wiele dyskusji i z pewnością wyprzedzały gust fryburskich mieszczan. Jury jednak dostrzegło w dziele ducha nowo-czesności i artystyczny geniusz, przyznając Mehofferowi palmę zwycięstwa (15 lipca 1895). Projekt Mehoffera był najdroższym z przedstawionych – realizacja 1 m² koszto-wała 250 franków szwajcarskich i była aż o 90 franków droższa od propozycji Aloisa Balmera, zdobywcy drugiego miejsca! Tak wysoki koszt był spowodowany zróżnicowa-niem powierzchni szyb, odzwierciedlającym bogactwo kompozycji Mehoffera.

Mehoffer w szwajcarii

Praca nad witrażami przyniosła Mehoffero-wi uznanie, sławę i wiele zamówień, także w samej Szwajcarii. W Domu Józefa Mehoffe-ra na wystawie stałej można zobaczyć pracę Święta sabina (1908) – karton witraża do ka-plicy zamkowej w Chenaleyres we Fryburgu, oraz wstępny projekt (akwarela) do witraża Młodość sztuki (1897) dla Wytwórni Witraży Kirscha i Flecknera we Fryburgu (firma ta wykonywała przez ponad czterdzieści lat szwajcarskie witraże Mehoffera). Artysta zaprojektował także witraże dla kościoła w Onnens, w kantonie Vaud.

Kraków we FryburguProgram ikonograficzny witraży po części narzucony został przez Bractwo Najświęt-szego Sakramentu we Fryburgu, które było inicjatorem konkursu. Pojawia się w nim wiele odniesień do historii i tradycji Szwaj-carii (Historia Fryburga świeckiego, 1932; Historia Fryburga kościelnego, 1926-1934). W fryburskich witrażach pobrzmiewa jednak duch polskości widoczny w słowiańskich rysach bohaterów, w inspiracjach autora rodzimym pejzażem, wreszcie w wizerunkach jego bliskich i znajo-mych, którzy służyli mu jako modele.

Średniowieczny kraków

W cyklu apostołowie (1895) artysta przed-stawił postaci apostołów w najbardziej znaczących momentach ich życia. Święty Jakub rzuca klątwę na magika Hermogenesa, a anioł, zmusiwszy szatana do ugięcia karku, zrzuca go w otchłań. Za św. Jakubem widać miasto – to syntetyczna panorama Krakowa, w której można wyróżnić Barbakan, kościół Mariacki i Basztę Pasamoników. Do pejza-żu średniowiecznego Krakowa nawiązuje także wieża na witrażu ze św. Barbarą, do złudzenia przypominająca Basztę Stolarską. Czasami Mehoffer już w fazie realizacji w szkle wprowadzał jakąś zmianę: w kwa-terze z postacią św. Maurycego, darzonego we Fryburgu szczególnym kultem, widzimy świętego z mieczem jako narzędziem męczeń-stwa. W pierwotnym projekcie jednak artysta ukazał św. Maurycego przebitego włócznią – jej charakterystyczny kształt przypomina relikwię z katedralnego skarbca na Wawelu, podarowaną Bolesławowi Chrobremu przez Ottona III.

krakowska szopka

W witrażu Pokłon Trzech króli (1903-1905) Mehoffer przedstawił scenę hołdu Mędrców ze Wschodu, w sposób nawiązujący do trady-cyjnej polskiej szopki. Przybrani w strojne, wręcz baśniowe szaty chylą się przed Świętą Rodziną znajdującą się w stajence w otocze-niu zwierząt (wół i osioł), powyżej unosi się piękny anioł o barwnych skrzydłach oraz przyświecająca wędrowcom gwiazda. Matka Boska z chustą na głowie wygląda jak zwykła chłopka z ludowych jasełek, gwiazda zaś przypomina tę noszoną przez wiejskich kolędników. Tuż pod sceną główną widnieje Herod. W koronie i z berłem, demonicznie roześmiany, siedzi nad ciałami niewiniątek, a śmierć podszeptuje mu coś do ucha. W pier-wotnej wersji rysunkowej w roli Heroda Mehoffer sportretował słynnego krytyka i kolekcjonera sztuki – Feliksa Mangghę Jasieńskiego.

ogród Mehoffera

Zespół witraży fryburskich to doskonała lek-cja secesji i niepowtarzalnego stylu Mehoffe-ra. Dzieło zachwyca feerią barw i niezwykłą dekoracyjnością. Liczne ornamenty, czasem niemal abstrakcyjne, przywodzą na myśl łodygi, płatki czy przetworzone detale z ziel-nika. Motywy roślinne i nie tylko, a także ornamenty w witrażach mają charakter deko-racyjny, ale też często dopełniają symboliki przedstawień, by wskazać np. gąszcz fanta-stycznych, nierzeczywistych kwiatów, które oplatają umęczone ciała świętych w witrażu Męczennicy i męczennice (1899), czy także ponurą symbolikę unoszących się nad nimi kruków.

Liczne motywy dekoracyjne są obrazem fascynacji Mehoffera światem roślin, które stanowiły dla niego niewyczerpane źródło inspiracji.

J. Mehoffer, Przestraszona księżniczka, 1908.

Studium postaci do witraża Święci i święte

[Muzeum Narodowe w Krakowie, depozyt ND 10506]

J. Mehoffer, Przestraszona księżniczka. Karton witraża

Święci i święte, 1909, fragment

[Muzeum Narodowe w Krakowie, depozyt ND 7372]

J.Mehoffer, Vita somnium breve, 1904, witraż [Muzeum

Narodowe w Krakowie, fot. M. Łuczak] J. Mehoffer, studia głowy i rąk do postaci szatana, 1904.

Studium do witraża Pokłon Trzech króli. [Muzeum Narodowe w Krakowie, depozyt ND 10505]

J. Mehoffer, Przestraszona księżniczka. Fragment witraża

Święci i święte, 1909, w katedrze św. Mikołaja z Flüe

we Fryburgu w Szwajcarii.

[Archiwum Wydawnictwa Kier, fot. T. Cukier]

J. Mehoffer, Św. Jakub starszy. Karton witraża apostołowie, 1895, fragment

[Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. 7367]

J. Mehoffer, Św. katarzyna. Karton witraża Męczennicy,

1899, fragment

[Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. 7364]

J. Mehoffer, Herod, 1904. Studium postaci do witraża

Pokłon Trzech króli

[Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. III - r.a. 7099]

Dom J. Mehoffera (rzut parteru oraz pierwszego piętra)

rys. K. Skoczek na podst.: E. Waligóra, Dom J. Mehoffera Oddział Muzeum Narodowego w krakowie. Przewodnik, Kraków 1997.

Dom Józefa MehofferaDom przy ulicy Krupniczej 26 w Krakowie mieści muzeum urządzone w dawnym domu Józefa Mehoffera, wybitnego polskiego ma-larza okresu Młodej Polski, znaczącego także w latach międzywojnia, twórcę sławnych wi-traży, polichromii, obrazów olejnych, grafik. Wnętrza zaaranżowano w sposób możliwie zbliżony do stanu z okresu, kiedy malarz mieszkał tutaj wraz z rodziną, wyposażając je w autentyczne przedmioty należące nie-gdyś do artysty oraz jego dzieła.

Murowany dom wzniesiono w tym miej-scu po wielkim pożarze Krakowa w 1850 r. Był to wówczas parterowy budynek należący do Mateusza Rogowskiego, dziadka Stani-sława Wyspiańskiego, który tutaj przyszedł na świat w 1869 r. W 1872 r. zamieszkał w nim nowy właściciel: znany historyk Józef Szujski wraz z rodziną. Rozbudował on dom według planów architekta A. Łuszczkiewi-cza, nadając mu wygląd klasycystycznego

pałacyku miejskiego. Po śmierci Szujskiego dom nabyli Tarnowscy, którzy przeznaczyli go na wynajem. Gdy w 1932 r. zakupił go Józef Mehoffer, budynek wymagał remontu. Konieczne prace trwały trzy lata. Artysta wyposażył wnętrza w stylowe meble i dzieła sztuki, niektóre należące do jego rodziny od wielu lat. Znalazły tutaj miejsce także prace własne Mehoffera oraz kolekcjonowane przez niego przedmioty. Po śmierci malarza w 1946 r. rodzina starała się zachować nie-zmieniony charakter pomieszczeń. W latach 60. syn artysty Zbigniew Mehoffer wystąpił z ideą utworzenia tutaj muzeum. W 1986 r., po długotrwałych remontach konserwator-skich, rodzina przekazała dom z ogrodem na rzecz Muzeum Narodowego w Krakowie. Dziesięć lat później, po kolejnych remontach i pracach konserwatorskich związanych z wymogami muzealnymi, otwarto go dla zwiedzających jako Dom Józefa Mehoffera Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie.

Piętrowy dom mieści na parterze szeroką sień wejściową prowadzącą do wnętrza, a także do ogrodu. Na parterze budynku od strony frontowej znajdują się pomieszczenia techniczne oraz recepcyjne muzeum. Część południową, z widokiem na ogród, zajmują pokoje reprezentacyjne: salon z tarasem i zejściem do ogrodu, biblioteka oraz jadal-nia. Przestronna klatka schodowa z ozdob-ną balustradą prowadzi na piętro, gdzie mieszczą się dawne prywatne pokoje artysty i jego rodziny. W części domu od strony ulicy znajdowały się pokój syna i synowej malarza, pokój stołowy, a także interesujący pokój japoński. Od strony ogrodu mieściły się sypialnia żony Mehoffera z przylegają-cym doń buduarem i salonikiem oraz pokój Józefa Mehoffera. Obecne wnętrza urządzo-no, a niektóre z nich wiernie odtworzono według zachowanych zdjęć i obrazów oraz wskazań rodziny. Wyposażono je w meble i dzieła sztuki – dary i depozyty rodziny,

a także w eksponaty ze zbiorów własnych Muzeum Narodowego w Krakowie. Dzięki starannej aranżacji wnętrz oddany został klimat epoki. Atmosferę prywatnego domu współtworzą obrazy, na których sportretowa-na została żona artysty. Bardzo interesujący jest także znajdujący się za domem dawny ogród Józefa Mehoffera odnowiony w 2003 r. dzięki decyzji dyr. Zofii Gołubiew. Projekt rekonstrukcji – na podstawie obrazów Me-hoffera oraz zdjęć – przygotowała dr Zofia Malinowska z ówczesnej Akademii Rolniczej w Krakowie. Za tę inicjatywę i jej realizację Muzeum Narodowe w Krakowie otrzymało w 2004 r. nagrodę im. prof. Janusza Bogda-nowskiego przyznawaną w uznaniu działań godnych naśladowania i jako świadectwo dbałości o przestrzeń publiczną Krakowa.

pokój Józefa Mehofferabiblioteka

hall

salon

sień

pokój stołowy

sala z witrażem

ogród

PARTER PIĘTRO

salon

pokój Zbigniewa Mehoffera

pokój Eweliny Mehofferowej

pokój dziecięcy

buduar Jadwigi Mehofferowej

sypialnia Jadwigi Mehofferowej

pokój stołowy

pokój japoński

zobacz z bliskaszkic do postaci Szatana

zobacz z bliska

www.dnidziedzictwa.pl

Fryburskie dzieło Józefa MehofferaDom Józefa MehofferaOddział Muzeum Narodowego w Krakowie

XII MałopolskIe DnI DzIeDzIctwakulturowego

Bibliografia:

A. Radajewski, Józef Mehoffer, Warszawa 1976.

T. Adamowicz, Witraże fryburskie Józefa Mehoffera. Monografia zespołu, Wrocław 1982.

Józef Mehoffer: Opus Magnum, red. nauk. J. Żmudziński, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 2000 [katalog wystawy].

J. Wapiennik-Kossowicz, Józef Mehoffer: Opus Magnum, Muzeum Narodowe w Krakowie, 2000 [przewodnik po wystawie].

E. Waligóra, Dom Józefa Mehoffera Oddział Muzeum Narodowego w krakowie. Przewodnik, Kraków 2005.

A. Zeńczak, Dom Józefa Mehoffera przy ulicy krupniczej, „Dzielnica Pierwsza” maj 2006.

A. Zeńczak, J. Wapiennik-Kossowicz, Józef Mehoffer, Olszanica – Kraków 2006.

teksty: Paulina Jurkowska-Pudełko,

Barbara Sanocka

koncepcja graficzna projektu MDDK:

Marcin Klag

opracowanie graficzne: Kuba Skoczek

na okładce: J. Mehoffer, studia głowy

i rąk do postaci szatana, 1904. Studium

do witraża Pokłon Trzech króli.

[Muzeum Narodowe w Krakowie,

depozyt ND 10505]

© by MIK, Kraków 2010

www.mik.krakow.pl

Obiekt objęty programem XII Małopolskich Dni Dziedzictwa Kulturowego, cyklicznego wydarzenia

Województwa Małopolskiego, realizowanego przez Małopolski Instytut Kultury.

inicjator: wsparcie finansowe:

patroni medialni:

realizator:

partner:

rób zdjęcia zabytkom! Zachęcamy do fotografowania Małopolskich Dni Dziedzictwa

Kulturowego. Najciekawsze zdjęcia opublikujemy na www.dnidziedzictwa.pl.

Więcej informacji w zakładce fotorelacje.

realizator: