UNIWERSYTET PEDAGOGICZNY im. KOMISJI EDUKACJI NARODOWEJ

W KRAKOWIE INSTYTUT GEOGRAFII

ZAKŁAD TURYSTYKI I BADAŃ REGIONALNYCH

PRZEWODNIK DO ĆWICZEŃ TERENOWYCH

DLA STUDENTÓW TURYSTYKI I REKREACJI pod red. Mariusza Szuberta

Krajoznawcza wędrówka

szlakami historii, kultury i tradycji

23.05.-28.05.2017.

Student: …………………………………………………

Imię i nazwisko (wpisać czytelnie)

KRAKÓW 2017

1. Wstęp Mariusz Szubert

Szlakami historii, kultury i tradycji

Trasa ćwiczeń terenowych ukazuje w przekroju południkowym na tle

georóżnorodności Polski zróżnicowanie walorów turystycznych oraz elementy

dziedzictwa – symbole regionów etnograficzno-kulturowych, wkomponowane

w krajobrazy wyżynne i nizinne. Trasa wycieczki prowadzi przez Wyżynę

Małopolską (Nieckę Nidziańska, Wyżynę Kielecką), Niziny Mazowiecko-

Podlaskie (Nizinę Południowomazowiecką (Wzniesienia

Południowomazowieckie), Nizinę Środkowomazowiecką, Nizinę

Północnomazowiecką, Nizinę Południowopodlaską), Wysoczyzny Podlasko-

Białoruskie (Nizinę Północnopodlaską), Pojezierze Wschodniobałtyckie

(Pojezierze Mazurskie), Pojezierze Iławskie, Pobrzeża Południowobałtyckie

(Pobrzeże Gdańskie), Pojezierza Południowobałtyckie (Pojezierze

Wschodniobałtyckie, Bory Tucholskie, Dolinę Dolnej Wisły, Pojezierze

Chełmińsko-Dobrzyńskie), Nizinę Południowowielkopolską i Wyżynę Śląsko-

Krakowską (Wyżynę Woźnicko-Wieluńską, Wyżynę Krakowsko-

Częstochowską).

Szlak wycieczki wiedzie przez historyczną Małopolskę, Mazowsze,

Podlasie, Mazury, Warmię, Pomorze, Kujawy, Wielkopolskę i Ziemię Łódzką

oraz przez kilka wyrazistych regionów etnograficznych lub kulturowych:

Kurpiowszczyznę, Kaszuby i Kociewie.

Podczas wycieczki odsłonią się zróżnicowane krajobrazy: wyżyny

wapienneji krzemionkowej, nizinny staroglacjalny, nizinny młodoglacjalny oraz

nizinny nadmorski z zalewami, mierzejami i klifami. Na ich tle obserwować

będziemy rozmaite obszary rolnicze m.in. mazowieckie, żuławskie,

wielkopolskie, z charakterystyczną dla nich zabudową wiejską i układami

przestrzennymi oraz obszary miejsko-przemysłowe m.in. aglomeracji

warszawskie, trójmiejskiej, łódzkiej i górnośląskiej.

Na trasie wycieczki znajdują się największe miasta Polski oraz miasta

historyczne: Warszawa (UNESCO), Malbork (UNESCO), Gdańsk, Gdynia,

Toruń (UNESCO), Łódź. W każdym z tych miast w niezwykły sposób historia

Polski łączy się ze współczesnością.

Warszawa - stolica Polski i największe pod względem liczby

mieszkańców miasto. Stolica historycznego Mazowsza, siedziba książąt

mazowieckich, a od 1596 r. za sprawą króla Zygmunta III Wazy stolica Polski.

Jedno z wielu miast Polski w poważnym stopniu zniszczone w czasie II wojny

światowej. Historyczne centrum pieczołowicie odbudowane z wojennych

zniszczeń wpisane zostało w 1978 r. na Listę Dziedzictwa UNESCO.

Jednym z warszawskich symboli jest zamek królewski. Tutaj w 1791 r.

uchwalono Konstytucję 3 Maja – nowoczesną ustawę rządową regulującą ustrój

państwa, pierwszą w Europie i drugą na świecie po konstytucji amerykańskiej.

Zamek to również symbol agresji III Rzeszy Niemieckiej na Warszawę –

zbombardowany i częściowo spalony w pierwszych dniach II wojny światowej

i wysadzony w powietrze w 1944 r. po upadku Powstania Warszawskiego.

Symbolem jest również archikatedra św. Jana Chrzciciela - jedno

z najważniejszych miejsc kultury i tradycji narodowej. Tutaj m.in. zaprzysiężona

została Konstytucja 3 Maja, odbywały się koronacje królewskie: Stanisława

Leszczyńskiego i ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta

Poniatowskiego. Podczas Powstania Warszawskiego wnętrze świątyni stało się

terenem walk powstańczych. Jest nekropolią, w której spoczywają m.in. Gabriel

Narutowicz oraz prymas tysiąclecia – Stefan kardynał Wyszyński.

Rynek warszawski zdobi symbol miasta – Syrenka, obok której spotkamy

kataryniarza z papugą. Klimatu historycznej Warszawy nie zakłóca nowoczesna

Warszawa, tętniąca życiem wielkiego miasta, stolicy, ośrodka usługowego

i przemysłowego, kulturalnego i naukowego.

Trójmiasto jest niezwykłą nadmorską aglomeracją, niezwykłą, gdyż

tworzą ją na pozór niepasujące do siebie miasta: historyczny i dostojny Gdańsk,

nadmorski kurort – Sopot oraz młoda, nowoczesna Gdynia – miasto z morza

i marzeń, które wyrosło w dwudziestoleciu międzywojennym. Mimo, że każde

z tych trzech miast innym jest, tworzą one harmonijną całość.

Gdańsk – największy ośrodek przemysłowy na Pomorzu skupia różne

działy gospodarki morskiej, tradycyjnie wymianę handlową poprzez port

i budowę statków. Te formy działalności od wieków cementowały to miasto

z Polską, co wyraża XVI wieczna sentencja „dobrzeć Polszcze z Gdańskiem,

a z nią zaś Gdańskowi – jako złotej koronie, a w niej diamentowi”,

korespondująca z plafonem przedstawiającym apoteozę łączności Gdańska

z Polską, zdobiącym sklepienie Czerwonej Sali gdańskiego ratusza.

Złote czasy Gdańska to okres jego przynależności do Hanzy oraz czasy

opieki roztoczonej nad miastem przez królów Polski Zygmunta I Starego

i Zygmunta Augusta. To wówczas powstawały wspaniałe budowle gdańskie

będące świadectwem potęgi gospodarczej miasta i zamożności mieszczan.

Główne miasto w niezwykły sposób łączy gotyk z niderlandzkim manieryzmem.

Kunszt i harmonia architektoniczna są świadectwem geniuszu artystycznego

Antoniego van Opbergenema, Willema van den Blocka oraz Abrahama van den

Blocka.

Oblicze kulturowe Gdańska przez kilkaset lat kształtowało się w obliczu

tolerancji. Jako miasto otwarty był dla przedstawicieli różnych nurtów religijnych

i kulturowych. Gdańsk przyciągał artystów z różnych krajów Europy, których

dzieła naukowe, malarskie i rzeźbiarskie są dziś klejnotami w zbiorach Muzeum

Historycznego Miasta Gdańska. W tym mieście mieszkał Jan Heweliusz (1611-

1687) – z wykształcenia prawnik, ekonomista i matematyk, a z zamiłowania

astronom i browarnik, humanista – podróżnik, biskup i poeta Jan Dantyszek

(1485-1548), fizyk Gabriel Daniel Fahrenheit (1686-1736), artysta Daniel

Chodowiecki (1726-1801), filozof Arthur Schophenhauer (1788-1860). Gdańsk

wydał dwóch noblistów: Lecha Wałęsę i Gintera Grassa (1927-2015).

W bogatą historię miasta wpisują się symbole najnowszej historii Polski –

Westerplatte (1.09.1939 r. atak niemieckiego pancerniak Schleswig-Holstein na

Polską Wojskową Składnicę Tranzytową na Westerplatte – symbol rozpoczęcia

działań wojennych II wojny światowej oraz Stocznia Gdańska – symbol

wydarzeń grudniowych roku 70. oraz polskiego Sierpnia 1980 r. – strajku

w Stoczni Gdańskiej i wydarzeń, które doprowadziły do przemian ustrojowych

w Polsce. Listę 21 postulatów strajkowych ogłoszonych wówczas w Stoczni

wpisano na listę Pamięć Świata UNESCO).

Gdańsk zachował niezwykły klimat hanzeatyckiego miasta, podkreślony

niderlandzkim manieryzmem, dźwiękami karillonu oraz złocistym kolorytem

bursztynu i piwa gdańskiego. Podziwiając miasto miejmy w świadomości, że

podźwignięte zostało ono z ruin po 1945 r i jest symbolem kunsztu polskich

mistrzów murarskich i konserwatorów sztuki, którym udało się zarówno

odtworzyć świetność historycznych budowli oraz przywrócić klimat

historycznego miasta.

Toruń przywołuje wiele skojarzeń: pierniki, Kopernik i gdzie gotyk jest na

dotyk. Historyczne centrum Torunia przenosi nas w odległe średniowieczne

czasy, gdy miasto należące do Hanzy i było jednym z najważniejszych

ośrodków gospodarczych dawnego państwa Zakonu Krzyżackiego, a później

Polski. Świadectwem potęgi tego miasta są takie budowle jak ratusz, kościoły

Najświętszej Maryi Panny oraz św. Janów, spichlerze, kamienice

mieszczańskie, potężne mury obronne z bramami miejskimi

i basztami, ze słynną krzywą wieżą pośród nich,. Ruiny zamku krzyżackiego

przywołują meandry układów polsko-krzyżackich i upadku potęgi państwa

krzyżackiego. Tutaj zawierano traktaty pokojowe z państwem krzyżackim (I i II

Pokój Toruński).

Toruński rynek ubarwia tłum turystów, na których spogląda z cokołu

pomnika Mikołaj Kopernik. Historia wpisana w układ urbanistyczny Torunia

i zachowane przez wieki piękno jego budowli sprawia, że miasto jest symbolem

światowego dziedzictwa kulturowego.

Łódź będąca trzecim względem liczby mieszkańców miastem w Polsce

jest ośrodkiem przemysłowym (m.in. produkcja urządzeń domowych

i komputerów), usługowym (m.in. usługi finansowe), handlowym (m.in. Targi

Łódzkie, wielkie centra handlowe, bazarowy handel odzieżą), naukowym (m.in.

Uniwersytet Łódzki, Uniwersytet Medyczny, Politechnika Łódzka, Państwowa

Wyższa Szkoła Teatralna, Telewizyjna i Filmowa) i kulturalnym (teatry, muzea,

rozgłośnie radiowe, telewizja regionalna, wydawnictwa).

Łódź jest stolicą Polskiego Filmu. Tutaj znajdują się uznane wytwórnie

filmowe: Wytwórnia Filmów Fabularnych oraz Se-ma-for Produkcja Filmowa.

W dorobek kulturalny Łodzi lub jak kto woli HollyŁodzi wpisane są: Łódzkie

Centrum Filmowe szczycące się ogromnym zbiorem kostiumów, broni oraz

rozmaitych rekwizytów zgromadzonych do produkcji filmów, Muzeum

Kinematografii oraz miejsca będące tłem akcji kilkudziesięciu produkcji

filmowych, zarówno fabularnych jak i seriali telewizyjnych. Stały się one

atrakcjami turystycznymi miasta, które można je odwiedzić wędrując szlakiem

filmowej Łodzi.

Zapisem krótkiej, lecz burzliwej historii tego miasta (od XIX w.) są

określenia: Ziemia Obiecana, Polski Manchester, Stolica Polskiej Secesji oraz

Miasto Dialogu Czterech Kultur. Poznamy ją wędrując od Manufaktury przez

Plac Wolności, Piotrkowską (Pietrynę) – aż do skrzyżowania z Al. Mickiewicza.

Na Piotrkowskiej spotkamy wielkich Łodzian: Artura Rubinsteina, noblistę

Władysława Reymonta, Juliana Tuwima, Stefana Jaracza oraz łódzkiego

lampiarza. Na chwilę przysiądziemy się do stołu przy którym Izrael Poznański,

Karol Scheibler i Henryk Grohman kreslą wizję przemysłowej Łodzi.

Śladami Kaszubów, czyli od Bałtyku do Szwajcarii … Kaszubskiej.

Na trasie wycieczki poznamy bogaty zestaw form młodoglacjalnych tworzących

kontrastujące krajobrazy – Pobrzeża Gdańskiego z wysoczyznami, równinami

i pradolinami oraz Pojezierza Kaszubskiego – z pagórkami, wzniesieniami

moreny czołowej oraz jeziorami rynnowymi. Najbardziej krajobrazowo

urozmaicony jest Kaszubski Park Krajobrazowy. Kulminacją tego obszaru jest

Wieżyca (ok. 326 m n.p.m.) górująca ponad Wzniesieniami Szymbarskimi.

Mozaikę pagórkowatych wysoczyzn i sandrowych równin ozdabiają ciągi jezior

rynnowych np. Ostrzyckie, Chmieleńskie. Nad nimi rozwija się agroturystyka,

zacierająca kaszubskie rolnictwo.

Kaszubi od wieków gospodarzą na tym terenie. Najważniejsze

kaszubskie symbole: mowa kaszubska, kaszubskie nazwy i nazwiska oraz herb

kaszubski – Gryf są wszechobecne. Bogactwo kultury kaszubskiej prezentują

muza kaszubskie m.in. w Kartuzach – stolicy regionu. Gdy pojedziemy do

Chmielna słynącego z wyrobów kaszubskich: haftów i ceramiki kaszubskiej

ponad jeziorami snuć się będzie Kaszubski Hymn (Kaszëbsczi Himn):

Zemia Rodnô, pëszny kaszëbsczi kraju,

Òd Gduńska tu, jaż do Roztoczi bróm!

Të jes snôżô, jak kwiat rozkwitłi w maju.

Ce, Tatczëznã, jô lubòtną tu móm.

Sambòrów miecz i Swiãtopôłka biôtczi

W spòsobie Ce dlô nas ùchòwałë.

Twòje jô w przódk bëlné pòcyskóm kwiôtczi.

Òdrodë cél Kaszëbóm znôw brënie.

Tu jô dali mdã starżã zemi trzimôł,

Skądka zôczątk rodnô naj rózga mô.

Tu mdã dali domôcëznë sã jimôł

Jaż zajasni i nama brzôd swój dô.

Ćwiczenia terenowe dają sposobność poznania georóżnorodności

Polski w kierunku południkowym w połączeniu z dziejami Polski

zapisanymi w historii regionów, miast i wsi oraz zróżnicowaniem

etnograficzno- kulturowym. Podczas zajęć terenowych tak określony

zasób wiedzy krajoznawczej przybliży walory krajoznawczo-turystyczne

regionów turystycznych: Świętokrzyskiego, Warszawskiego,

Mazurskiego, Pomorskiego, Kujawskiego oraz wielu centrów

krajoznawczych i wielu znaczących ośrodków turystycznych.

2. Cel ćwiczeń terenowych

Mariusz Szubert

Ćwiczenia terenowe Krajoznawstwo odbywają się na 3 roku Turystyki

i rekreacji, studiów 1. stopnia stacjonarnych i niestacjonarnych 1. Program

ćwiczeń oparto na założeniu, iż są one syntezą wiedzy z zakresu geografii

Polski, geografii turystycznej Polski, regionów turystycznych Polski oraz

krajoznawstwa.

Celem ćwiczeń jest poszerzenie wiedzy studentów z zakresu wiedzy

o kraju ojczystym oraz doskonalenie umiejętności przekazu wiedzy

krajoznawczej, poprzez metody stosowane w krajoznawstwie turystycznym.

Program ćwiczeń zapewnia osiągnięcie efektów kształcenia zapisanych

w karcie kursu (zał. 2).

Ćwiczenia prowadzone realizowane są w formie wycieczki turystycznej,

jako formy turystki czynnie uprawianej przez krajoznawców, dążących do

gromadzenia i upowszechniania wiedzy o kraju ojczystym, Dzięki poznaniu

środowisk, regionów i krain krajoznawcy szerzą wśród społeczeństwa wiedzę

o przyrodzie oraz kulturze materialnej i duchowej kraju. Poprzez to ćwiczenia

terenowe z krajoznawstwa przygotują studentów do realizacji jednego z celów

współczesnego krajoznawstwa pojmowanego jako ruch społeczny młodych

i dorosłych będący źródłem tożsamości narodowej.

Podczas ćwiczeń studenci prowadzić będą działalność krajoznawczą

zarówno w formie biernej jak i twórczej pracy krajoznawczej. W zakresie

przekazywania treści krajoznawczych działalność ta podporządkowana

będzie następującym zasadom: świadomego odbioru treści

krajoznawczych, programowania, systematyzowania, pogłębiania

i utrwalania treści krajoznawczych, poglądowości, łączenia teorii

z praktyką oraz zasadzie korelacji i integracji.

W formie biernej polegać ona będzie na przekazywaniu wiedzy

krajoznawczej (każdy student wystąpi w roli przewodnika wycieczki) oraz na

odbiorze tej wiedzy (student jako uczestnik wycieczki- odbiorca treści

krajoznawczych). Twórcza praca krajoznawcza wystąpiła na etapie

przygotowywania wycieczki (zebranie materiałów, ich kompilacja,

współuczestnictwo w opracowaniu tras wycieczki w poszczególnych dniach).

Efektem twórczej pracy krajoznawczej są opisy krajoznawcze tras wycieczki

w poszczególnych dniach. Zgromadzony podczas tej działalności zasób wiedzy

przekazany będzie podczas ćwiczeń terenowych zgodnie z zasadami metodyki

krajoznawstwa.

Celem ćwiczeń jest też doskonalenie metodyki pracy krajoznawczej

poprzez optymalny dobór i aplikacja form i metod przekazu wiedzy

krajoznawczej, które studenci poznali podczas kursu Krajoznawstwo.

4. Program krajoznawczy ćwiczeń terenowych

4.1. Pierwszy dzień, 23 maja 2017 r. (wtorek).

Dawid Bańdur, Paweł Chodoła, Kamil Gach, Dominik Górecki, Natalia Janicka,

Katarzyna Płocica, Vitalii Shevchuk

Pierwszy dzień naszej wycieczki rozpoczynamy w Krakowie, będziemy przemierzać całą Wyżynę Małopolską, Nizinę Środkowopolską oraz Pojezierze Wschodniobałtyckie. Stopniowa zmiana krajobrazu będzie jednym z najciekawszych momentów przejazdów. Już sama Wyżyna Małopolska, o zróżnicowanej budowie geologicznej i krajobrazowej jest nietuzinkową atrakcją. Naszym oczom ukażę się Wyżyna Miechowska o bardzo urozmaiconej rzeźbie terenu, będąca najwyżej wzniesioną częścią Niecki Nidziańskiej (Biała Góra 416 m n.p.m.).

Jest to obszar typowo rolniczy pokryty utworami lessowymi, które szczególnie sprzyjają uprawom. Przez malownicze i różnorodne tereny Wyżyny Miechowskiej, odznaczającej się rozległymi wzniesieniami oraz charakterystycznymi obniżeniami, tzw. padołami przebiega rowerowy Szlak Kościuszkowski. Nawiązuje on do marszu Tadeusza Kościuszki pod Racławice w 1794r. i powrotu po zwycięskiej bitwie pod Kraków. Wytyczono go drogami o bardzo niskim natężeniu ruchu, wśród pól i lasów. Następnie udając się w kierunku miejscowości Miechów, nie sposób nie wspomnieć o Zespole Klasztornym Bożogrobców, w którego skład wchodzi: Bazylika Grobu Bożego, klasztor, zamek generałów zakonu i baszta. Malownicze i różnorodne regiony przyciągnęły do małopolski 13 mln turystów.

Kierując się dalej na północ dotrzemy do Chęcin, wkraczając tym samym w niezbyt wysokie jednak bardzo urokliwe - Góry Świętokrzyskie. Nazwa gór pochodzi od relikwii Krzyża Świętego przechowywanych w klasztorze na Łysej Górze a najwyższym ich szczytem jest Łysica (612 m n.p.m.). U jej podnóża znajduję się miejscowość Święta Katarzyna z takimi zabytkami jak: Zespół Klasztorny Bernardynek założony w drugiej połowie XV w., drewniana kapliczka św. Franciszka oraz kaplica cmentarna zwana kapliczką Żeromskiego. Charakterystyczne dla krajobrazu najwyższych partii Gór Świętokrzyskich są strome stoki, głęboko wcięte doliny, skałki ostańcowe i gołoborza. Na ich terenie powstał Świętokrzyski Park Narodowy.

Z Chęcin kierujemy się dalej, w stronę królewskiego miasta Kielce. Legenda wiążę powstanie miasta z Mieszkiem, który wybrał się na polowanie w nieprzebyte, pełne zwierzyny lasy i w pogoni za zwierzyną zgubił swoich kompanów. Następnie strudzony zasnął na polanie. Przyśniło mu się, że został napadnięty przez zbójców, którzy próbowali wlać mu truciznę do ust, jednak gdy zaczął już tracić siły objawił mu się św. Wojciech, który nakreślił mu szlak. Gdy się obudził, ujrzał źródło i zapowiedział, że wybuduje na tej polanie gród z kościołem. Odjeżdżając z polany zauważył ogromne białe kły. Niedługo potem na polanie postawiono gród z kościołem pw. św. Wojciecha a źródło nazwano Silnicą. Osadę zaś nazwał Kiełce na pamiątkę znalezionych kłów. Z biegiem czasu nazwa przekształciła się w Kielce. Od września 1939r. miasto znalazło się pod okupacją hitlerowską. 15 stycznia 1945r. nastąpiło wyparcie wojsk hitlerowskich a od 1 stycznia 1999r. Kielce stały się stolicą województwa świętokrzyskiego. Dziś w mieście odbywają się jedne z największych targów w Europie Środkowo-Wschodniej.

Warto tutaj wspomnieć o Staropolskim Okręgu Przemysłowym, najstarszym w Polsce, który obejmuje tereny Gór Świętokrzyskich. Główne ośrodki przemysłowe to: Kielce, Końskie, Ostrowiec Świętokrzyski, Starachowice i Skarżysko-Kamienna. Na tym obszarze wydobywano i obrabiano krzemienie, wytapiano żelazo, rozwijało się tutaj górnictwo i hutnictwo, przetwórstwo metalu m.in. produkcja broni, wydobywano rudy ołowiu, miedzi i srebra.

Przystankiem następnym będzie miasto położone nad rzeką Kamienną na pograniczu Płaskowyżu Suchedniowskiego i Garbu Gielniowskiego. Mowa tutaj o mieście Skarżysko-Kamienna. To tutaj zbiegają się najważniejsze szlaki drogowe i kolejowe między Warszawą, Krakowem, Łodzią a Rzeszowem. Choć mogłoby się wydawać, że miasto to jest typowo przemysłowe to jednak nic bardziej mylnego. Znajduję się tu wiele terenów zielonych takich jak lasy Suchedniowskie i Sieradowicki Park Krajobrazowy, ale również i walory kulturowe - Muzeum Orła Białego, Sanktuarium Matki Boskiej Ostrobramskiej czy zabytki kultury żydowskiej. Jadąc w kierunku Radomia trzeba wspomnieć o miejscowości Szydłowiec, chociażby z tego względu, że jest to jedno z pierwszych miast wyzwolonych przez powstańców styczniowych. Z czasów Radziwiłłów (czyli okres świetności miasta) pozostał ratusz, kościół i zamek.

Następnym punktem na naszej trasie jest Radom, miasto znajdujące się w województwie mazowieckim, choć pod względem historycznym znajduje się ono

w Małopolsce, a dokładniej Radom należy do Ziemi Sandomierskiej. Większość miasta jest położona na Równinie Radomskiej, zaś północna część miasta należy już do Równiny Kozienickiej.

Miasto może poszczycić się takimi zabytkami jak kościół św. Wacława, grodzisko Piotrówka, pozostałości murów miejskich, kolegium Pijarów, lecz najcenniejszym zabytkiem pozostanie zabytkowa zabudowa dzielnic centralnych z okresu od XIII do XX wieku. W 1340r. Kazimierz III Wielki założył Nowy Radom a następnie ufundował mury miejskie, zamek królewski, ratusz i kościół farny pw. św. Jana Chrzciciela. W 1401r. zawarto w Radomiu unię wileńsko-radomską czyli unię Polski z Litwą a w 1629r. miasto zostało zniszczone przez wielki pożar. W 1939r. m.in. na terenie Radomia powstał Centralny Okręg Przemysłowy, który miał na celu zwiększenie ekonomicznego potencjału Polski, rozbudowę przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego a także zmniejszenie bezrobocia wywoływanego skutkami wielkiego kryzysu. Dziś w Radomiu odbywa się cykliczna impreza Radom Air Show łącząca pokazy statków powietrznych z wystawą sprzętu wojskowego. Przyciąga ona co roku widzów z całej Polski.

Po opuszczeniu Radomia, następnym punktem wycieczki są Białobrzegi. Miasto znajdujące się na pograniczu Doliny Białobrzeskiej i Równiny Radomskiej. Przez miasto przepływa rzeka Pilica, która zapewnia szereg atrakcji wodnych dla turystów takich jak spływy kajakowe, udostępniane są rowerki wodne dla turystów a także ścieżki rowerowe oraz piesze np. Park Nordic Walking powstały z funduszy Europejskich, w którym powstały 3 szlaki 6,8 oraz 13 kilometrowe.

Kolejnym punktem na naszej trasie jest miejscowość Grójec. Leży on na pograniczu Wysoczyzny Rawskiej i Równiny Warszawskiej, a przez miasto przepływa rzeka Molnica. Oprócz zabytków takich jak klasycystyczny ratusz, cmentarz żydowski, czy kościół św. Mikołaja z okresu gotyckiego, miasto jest znane z uprawy jabłek, gdzie na powierzchni aż 35 tys. hektarów znajdują się sady ( 40% krajowej produkcji jabłek pochodzi z sadów wokół Grójca).

Dalej, przejeżdżać będziemy przez Nizinę Środkowopolską, czyli jedną z największych nizin Polski. Tutaj w Kotlinie Warszawskiej zbiegają się największe rzeki w Polsce tj. Wisła, Narew i Bug. W tym miejscu będziemy mieli okazję podziwiać stolicę Polski i województwa mazowieckiego–Warszawę (obecnie największe pod względem liczby mieszkańców miasto), gdzie zobaczymy mnóstwo walorów krajoznawczych. Nizina stanowi łącznie 28% powierzchni kraju. Najwyższe wzniesienie ma niewiele ponad 340 m n.p.m. Są to piękne i malownicze rejony nad Wisłą.

Warszawa była wielokrotnie niszczona a szczególnie podczas II wojny światowej, jednak większość zniszczonych podczas wojny zabytków odbudowano, choć niekiedy zmieniano ich wygląd względem przedwojennego. Do takich zabytków zalicza się plac Zamkowy i Zamek Królewski, który był jedną z głównych rezydencji książąt mazowieckich. Przed zamkiem wznosi się kolumna Zygmunta III Wazy a w obrębie placu zachowały się kamienice z XVI-XVIII wieku. Z późnego średniowiecza zachował się układ urbanistyczny Starego Miasta z regularnym układem ulic i centralnie położonym rynkiem. W jego obrębie archikatedra Świętego Jana Chrzciciela, która po ostatniej wojnie została zrekonstruowana w stylu gotyku mazowieckiego. Jest to miejsce pochówku książąt mazowieckich, królów, prezydentów i ważnych osobistości Polski( m.in. Stanisław August Poniatowski, Henryk Sienkiewicz, Ignacy Jan Paderewski, Stefan Wyszyński). Stare miasto otoczone jest murami obronnymi (XIII-XVI wiek) z basztą Prochową i Barbakanem.

W stolicy Polski znajduję się najwyższy budynek w kraju, który mierzy 237 metrów i nosi nazwę Pałac Kultury i Nauki. Po odwiedzeniu stolicy Polski udamy się do Legionowa, które posiada bardzo bogatą historie wojenną, z którą związane są takie miejsca jak cmentarz na którym spoczywają ofiary II wojny światowej, budynek koszar wojsk rosyjskich, który dziś jest budynkiem muzeum czy Pomnik Polski Walczącej. Wyjeżdżamy z Legionowa i udajemy się do miejscowości Pułtusk, znajdującego się w północnej części Mazowsza, na skraju Puszczy Białej nad Narwią. Miasto było świadkiem wielu wydarzeń historycznych, do których zaliczymy między innymi bardzo krwawą bitwę wojsk Napoleona Bonaparte z wojskami rosyjskimi upamiętnioną na Łuku Triumfalnym w Paryżu, bitwę wojsk saskich ze szwedzkimi podczas wielkiej wojny północnej, a nawet upadku meteorytu w 1868 roku, którego fragmenty znajdują się obecnie z muzeach w Londynie oraz Warszawie. Wymieniając zabytki miasta należy powiedzieć o Bazylice Kolegiackiej Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny, Zamek Biskupi na brzegu Narwi, ratusz wraz z wieżą ratuszową, czy kościoły znajdujące się wmieście, jak np. kościół św. Krzyża.

Następnie kierujemy się do Ostrołęki, miasta usytuowanego nad rzeką Narwią, na Nizinie Północnomazowieckiej. W 1831 roku Ostrołęka była miejscem bitwy wojsk polskich z armią rosyjską podczas, której miasto bardzo ucierpiało. Dziś jest to ośrodek usług oraz przemysłu energetycznego, budowlanego, celulozowo-papierniczego i spożywczego. Miasto

jest ośrodkiem folkloru kurpiowskiego, znajduje się w nim Ośrodek Folkloru i Tańca, który organizuje m in. imprezy folklorystyczne oraz konkursy i przeglądy zespołów ludowych. Będąc w mieście naszą uwagę z pewnością przykuje historyczny układ starego miasta wraz z rynkiem.

W Ostrołęce warto zobaczyć takie miejsca jak kościół św. Wojciecha, Muzeum Kultury Kurpiowskiej, którego budynek pełnił wcześniej rolę dawnej poczty czy kościół Farny pw. NMP. Z Ostrołęki będziemy się kierować do Nowogrodu gdzie będziemy mogli odwiedzić tamtejszy skansen.

Kolejnym regionem jest pojezierze Wschodniobałtyckie, gdzie największą atrakcją jest tak zwana Kraina Wielkich Jezior, jeden z najpiękniejszych i najbardziej malowniczych krajobrazów w całej Polsce. Wielkie Jeziora Mazurskie stanowią największy w Polsce zespół połączonych kanałami jezior i zajmują około 20% powierzchni Krainy Wielkich Jezior. Od V wieku p.n.e. okolice Iznoty zamieszkiwały plemiona Galindów. Żyli Oni w przyjaźni z naturą, tworząc model demokracji opartej o wspólny język oraz tradycje obyczajowe i religijne. Nie tworzyli żadnych struktur politycznych, o wszystkich ważnych sprawach decydowały wiece. Przez Galindię biegł szlak bursztynowy, którym przewożono niezwykle cenne bursztyny. Nad Jeziorem Bełdany powstał pewnego rodzaju ośrodek turystyczny, który ma na celu nawiązanie do tradycji plemienia Galindów, którzy zamieszkiwali obszar Wielkich Jezior Mazurskich. Nasza trasa zdecydowanie obejmuje miejsca, które każdy z nas powinien zobaczyć.

Mariusz Szubert

Trasa wycieczki w pierwszym dniu 23 maja 2017 r. (wtorek).

Z Małopolski przez Mazowsze na Mazury

L.p. Miejscowość-węzeł mapa-km suma-km czas plan.* Krainy

1 Kraków 0

Wyżyna Śląsko-Krakowska

Wyżyna Krakowsko-Częstochowska Region Krakowski (turyst) Małopolska (hist.)

2 Słomniki 23 23 28 Wyżyna Małopolska Niecka Nidziańska

3 Miechów 15 38 18

4 Jędrzejów 38 76 46

5 Chęciny 23 99 28 Wyżyna Kielecka

6 Kielce-obwodnica 15 114 18

7 Skarżysko 21 135 25

8 Szydłowiec 14 149 17

9 Radom 30 179 36 Niziny Środkowopolskie Niziny Mazowiecko-Podlaskie Nizina Południowomazowiecka Mazowsze (hist.)

10 Białobrzegi 30 209 36

11 Grójec 24 233 29 Nizina Środkowomazowiecka Region Warszawski (turyst)

12 Warszawa 48 281 58

13 Legionowo 20 301 24

14 Serock 18 319 22 Nizina Północnomazowiecka Kurpiowszczyzna (etnogr.) Podlasie (hist.)

15 Pułtusk 23 342 28

16 Różan 33 375 40

17 Ostrołeka 26 401 31

18 Łomża 21 422 25

19 Kolno 31 453 37 Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie

Nizina Północnopodlaska

20 Pisz 28 481 34 Pojezierze Wschodniobałtyckie Pojezierze Mazurskie (geogr., turyst.) Równina Mazurska Mazury (hist.)

21 Rybitwy 15 496 18

*) Planowany czas przejazdu podany w minutach

Nocleg:

Energetyk Ośrodek Wczasowo-Rekreacyjny Rybitwy 12-200 Pisz tel. 87 423-44-41;

http://www.energetyk.mazury.pl/

Program krajoznawczy: Warszawa:

Przejazd przez miasto: Al. Krakowska-Grójecka-Plac Zawiszy-Al. Jerozolimskie-Wybrzeże Gdańskie (parking pod mostem Śląsko-Dąbrowskim)-Wybrzeże Gdańskie (Wisłostrada)-most Grota-Roweckiego-Toruńska (Trasa Armii Krajowej)-Piłsudskiego.

Miejsce postoju autokaru: parking przy skrzyżowaniu Al. Solidarności (Trasa W-Z) z Wybrzeżem Kościuszkowskim (Wisłostrada), pod mostem

Śląsko-DąbrowskimZwiedzanie Starej Warszawy – historycznego centrum miasta wpisanego na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO

Plac Zamkowy:

19. Zamek Królewski

20. Pałac Pod Blachą

21. Kolumna Zygmunta

ul. Krakowskie Przedmieście:

48. Kościół św. Anny

49. Dawny Odwach

50. Dawna Resursa Obywatelska

51. Pomnik Adama Mickiewicza

52. Zespół Klasztorny Karmelitów Bosych z kościołem Wniebowzięcia NMP i św. Józefa

53. Pałac Namiestnikowski (Radziwiłłów) - siedziba Prezydenta RP

54. Pomnik Księcia Józefa Poniatowskiego

55. Pałac Potockich (Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego)

56 Hotel Europejski

57. Hotel Bristol

58. Pomnik Bolesława Prusa

59. Kościół Wizytek

60. Pałac Czapskich-Krasińskich (Akademia Sztuk Pieknych)

Uniwersytet Warszawski:

61. Pałac Kazimierzowski (Rektorat)

62. Pałac Tyszkiewiczów Potockich (Wydział Geografii i Studiów

Regionalnych) 63 Pałac Czetwertyńskich

64. Kościół św. Krzyża

65. Pałac Staszica (siedziba PAN)

66. Pomnik Mikołaja Kopernika

Pl. Marszałka Piłsudskiego:

38. Grób Nieznanego Żołnierza (na miejscu Pałacu Saskiego)

Pl. Teatralny:

37. Teatr Narodowy

ul. Senatorska i Miodowa:

36. Pałac Prymasowski

23. Pałac Biskupów Krakowskich

24. Pałac Branickich

25. Pałac Szaniawskich

26. Pałac Morsztynów

ul. Kapitulna-Piekarska-Zapiecek:

30. Zespół klasztorny Kapucynów z kościołem Przemienienia Pańskiego

27. Pałac Chodkiewiczów

ul. Świętojańska:

8. Kościół MB Łaskawej (Jezuitów)

9. Kościół św. Jana Chrzciciela (Katedra Archidiecezjalna)

Rynek Starego Miasta:

Strona Dekerta (północna):

1. Kamienica „Pod Murzynkiem"

2. Kamienica Baryczków

Strona Barsa (wschodnia):

3. Kamienica „Pod Fortuną"

4. Kamienica Orleamusów,

Strona Zakrzewskiego (południowa):

5. Kamienica „Pod Bazyliszkiem"

Strona Kołłątaja (zachodnia):

6. Kamienica „Pod Krokodylem"

7. Kamienica Fukierowska

Ryc. 1. Plan ćwiczeniowej trasy miejskiej w Warszawie wg. Kwiatek J., Lijewski T., 1998, Leksykon Miast Polskich, Muza S.A., Warszawa: 1103 ss.

0 50 m

4.2. Drugi dzień, 24 maja 2017 r. (środa).

Dominika Czółno*, Monika Gałka, Beata Gibadło, Klaudia Hadała*, Agnieszka Kurowska, Katarzyna Lenda*, Marceli Ortman, Anna Urych

Osadnictwo na terenie Wielkich Jezior Mazurskich sięga okresu sprzed 15 tys. lat. Odkryto tu

ślady kultury łużyckiej XIII–V w. p.n.e. Później pojawili się Prabałtowie, a po nich plemiona germańskie

wraz z kulturą wielbarską. Nazwa „Prusy” pojawiła się po raz pierwszy w połowie IX wieku, a pierwsze

zapiski o Prusach pojawiają się w relacjach podróżników rzymskich.

O zamieszkujących te tereny plemionach dowiadujemy się z prac kronikarza krzyżackiego

Piotra z Dusburga. W latach wczesnego średniowiecza tereny Mazur zamieszkiwały między innymi

plemiona Galindów, Pomezanów, Warmów czy Jaćwingów. Na początku XIII wieku rozpoczyna się

chrystianizacja Prus, której dokonują Krzyżacy, przy udziale rycerzy z Polski, Czech, a także krajów

Europy zachodniej. W okresie od XIV wieku trwał napływ osadników z Polski, Niemiec i Litwy, którzy

mieszali się z mieszkającymi tu Prusami. Lata 1709-1711 to epidemia dżumy, pustoszącej pruskie

miasta i wsie. Ludność zmniejszyła się o jedną trzecią, co w efekcie wywołało kolejny napływ

osadnictwa w latach trzydziestych XVIII wieku. W wyniku rozbioru Polski, w 1772, połączono Prusy z

Pomorzem i Brandenburgią i od tego momentu zaczęły funkcjonować nazwy urzędowe, Prusy

Wschodnie i Prusy Zachodnie. Z początkiem XIX w przez Mazury przetaczają się wojska rosyjskie i

napoleońskie. W wyniku wygranych wojen z Francją, Danią, Austrią, a także powstania Cesarstwa

Niemieckiego nastąpił ożywiony rozwój Prus. Po I Wojnie Światowej, która dała początek II

Rzeczypospolitej i przyniosła klęskę Prusom, rozpoczął się spór o Mazury.

Na Warmii, Mazurach i Powiślu przeprowadzono plebiscyt mający określić do kogo mają

należeć te tereny. Wyniki głosowania były dla Polski niekorzystne – 97% ludności opowiedziało się za

przyłączeniem Mazur do Niemiec. III Rzesza Niemiecka postawiła na zmilitaryzowanie tego regionu,

mimo dynamicznego rozwoju turystyki i rekreacji nad Wielkimi Jeziorami. Podczas II wojny światowej

ludność Mazur uciekała na zachód, w stronę morza, skąd na statkach przewożona była do Niemiec.

Ludzie zamarzali na drogach i tonęli w jeziorach. W trakcie ofensywy Armii Czerwonej Mazury zostały

zniszczone. Żołnierze sowieccy palili i plądrowali miasta i okolice. Miejscową ludność, czyli Mazurów,

traktowano jak Niemców. Po II wojnie światowej decyzją podjętą na konferencji w Teheranie, Mazury

weszły w skład państwa polskiego. Akcja wysiedleńcza Mazurów trwała do 1950 i objęła 72 000 osób.

W miejsce byłych mieszkańców Mazur przybyła ludność z dawnych Kresów: Wileńszczyzny, Podola

i Wołynia a także Polacy wracający z Syberii. Mazury to cud natury w kategorii krajobrazy i formacje

polodowcowe. Mazury w przeciwieństwie do Warmii nigdy nie stanowiły odrębnej jednostki

administracyjnej ani pod względem kościelnym ani świeckim, dlatego nie da się ustalić ścisłych granic

dla Mazur.

Charakterystyczne elementy mazurskiego krajobrazu to przydrożne aleje drzew, pałace oraz

dwory z założeniami parkowo – grodowymi, folwarcznymi, gdzie dawniej tętniło życie, mazurskie

cmentarze ewangelickie, kościoły ewangelickie, a także obiekty dawnej linii kolejowej, które za czasów

Prus, przyczyniały się do rozwoju gospodarczego i stanowiły ważny węzeł komunikacyjny. Mazurzy -

ludzie stanowiący mieszaninę żywiołu pruskiego i polskiego, brandenburskiego, salzburskiego

i ruskiego. Byli to prusacy wyznania protestanckiego, mówiący po polsku lub mazursku,

z charakterystycznym mazurzeniem. Zamieszkiwali oni szerokim pasem całą południową cześć Prusów

Wschodnich.

Warmia i Mazury to krainy urzekające. Gładkie tafle jezior, gęste lasy, czyste powietrze,

rozmaitość zabytków przeszłości – wszystko to sprawia, że jest to obszar niezwykle atrakcyjny

turystycznie. Kraina Pojezierzy Mazurskich to obszar, który będziemy przemierzać podczas drugiego

dnia naszej wycieczki. Urozmaicona rzeźba tego terenu, będąca częścią krajobrazu polodowcowego

zachwyci nas swoją różnorodnością. To tutaj znajdują się ciągi wzgórz morenowych, kemy, ozy oraz

pola sandrowe lat. To na tym obszarze podziwiać będziemy mogli występujące tu liczne jezior

polodowcowe.

Wyjeżdżamy z Rybitw, a więc z podprowincji Pojezierzy Wschodniobałtyckich, dokładnie

z najbardziej na zachód wysuniętego makroregionu, jakim jest Pojezierze Mazurskie – z mikroregionu

Równiny Mazurskiej. Bardzo szybko jednak znajdziemy się w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich, która

charakteryzuje się największym w Polsce zespołem połączonych kanałami jezior o łącznej powierzchni

302 km2i o wyrównanym zwierciadle a wysokości 116 m n.p.m. W mieście Pisz położonym na skraju

Puszczy Piskiej w południowo-wschodniej części Krainy Wielkich Jezior Mazurskich, nad jeziorem Roś.

Nazwa Pisz jest pochodzenia pruskiego i wywodzi się od wyrazu "pisa", co oznaczało "bagno".

Mieszkańcy przyjęli tę nazwę od wypływającej z jeziora Roś rzeki o bagnistych brzegach. Natomiast

wzniesiony nad Pisą zamek otrzymał nazwę Johannisburg.

Dalej nasza trasa prowadzić nas będzie wzdłuż największego w Polsce jeziora - Jeziora

Śniardwy. Na południu wokół jeziora utworzono Mazurski Park Krajobrazowy o powierzchni 496,2 km2.

W granicach Krainy Wielkich Jezior Mazurskich na terenie parku krajobrazowego, znajduje się rezerwat

przyrody Jezioro Łuknajno, z największą w Polsce kolonią łabędzia niemego. Wieś Nowe Guty

uznawana jest za jedną z najładniej położonych osad na Mazurach, gdyż usytuowana jest na wysokim

brzegu jeziora Śniardwy na przestrzeni ok. 2 km. Niegdyś typowa wieś rolnicza przekształciła się dzięki

swojemu położeniu w miejscowość turystyczną. Położenie geograficzne oraz okolice Mazurskiego

Parku Krajobrazowego wpływają korzystnie na jej rozwój. Kolejnym punktem na trasie będzie Okartowo

Tartak. Tartak rozpoczął swoją działalność jeszcze w okresie międzywojenny i należał do jednych z

największych i najnowocześniejszych na Mazurach. Wraz ze wzrostem produkcji i naborem nowych

pracowników, w pobliżu zakładu powstała osada Okartowo, która miała skrócić pracownikom czas

dotarcia do pracy.

Podczas zwiedzania miasta Giżycko poznamy jego bogatą historię, dziedzictwo, obiekty

historyczne wkomponowane w krajobraz miasta oraz atrakcje przyrodnicze. Kierując się na północ

dotrzemy do Giżycka, centralnej miejscowości Krainy Wielkich Jezior Mazurskich. Giżycko jako stolica

polskiego żeglarstwa, leży na malowniczym szlaku Wielkich Jezior Mazurskich, pomiędzy jeziorami

Kisajno i Niegocin. Zapoznamy się z fauną i florą jeziora Niegocin oraz funkcjami marin, portów i stanic

wodnych położonych nad brzegiem. Poznamy funkcje turystyczne Kanału Łuczańskiego 92130 m.)

oraz jedynego czynnego, zachowanego do dziś w Europie, XIX-wiecznego mostu obrotowego. Śladami

Krzyżaków, którzy żyli na dawnych ziemiach pruskich jest zamek Lötzen, wybudowany w 1340 –

osobliwość miasta, przebudowany w XVI wieku na rezydencję renesansową, który obecnie jest bardzo

luksusowym hotelem. Już w drugiej połowie XVI wieku powstała przy nim osada mazurska, która w

1612 uzyskała prawa miejskie. Kolejnym poznanym elementem dziedzictwa będzie Twierdza Boyen

górująca nad miastem. Powstała w latach 1843 – 1855, a jej znaczenie strategiczne potwierdziła

I Wojna Światowa. Przez wojsko została opuszczona w 1957 roku i zmieniła swoje funkcje – stała się

obiektem rekreacyjno - turystycznym. W jej wnętrzu znajduje się muzeum Twierdzy, schronisko

młodzieżowe, a w amfiteatrze odbywają się ciekawe koncerty i imprezy muzyczne, które ściągają

młodzież i dorosłych z całej Polski. W połowie lipca w malowniczej scenerii Twierdzy Boyen, ma

miejsce Festiwal Piosenki Żeglarskieji Morskiej Szanty.

Kolejnym miejscem na naszej trasie, które zawiera w sobie wiele historii

z okresu drugiej wojny światowej jest miejscowość Gierłoż, kiedyś nazywane Wolfsschanze, w której

znajduje się Wilczy Szaniec, czyli dawna, słynna kwatera Adolfa Hitlera. Twierdza ta powstawała od

1940 roku. Stworzono tu całe miasto, zamaskowane i praktycznie nie widoczne z powietrza. Ze

względu na wycofywanie się wojsk niemieckich, kompleks został wysadzony w powietrze, nie do końca

skutecznie. Zajmował on powierzchnię 2,5km kwadratowych ,znajdowało się tu 200 budowli,

w tym 50 bunkrów, schrony, baraki, lotniska, stacja kolejowa, system ciepłowni

i wodociągów. Liczba mieszkańców sięgała paru tysięcy. Najważniejszym budynkiem była kwatera

Hitlera, którą dziś możemy podziwiać przechodząc oznakowaną trasą. Punktem obowiązkowym

zwiedzania jest również schron Bormanna oraz Goeringa.

Następnym miejscem, już na Pojezierzu Mrągowskim, które zobaczymy będzie św. Lipka.

Tu znajduje się piękny barokowy kościół i klasztor Jezuitów, a także sławne sanktuarium Maryjne.

Święta Lipka od początku weszła do historii jako miejsce pielgrzymkowe. Już w średniowieczu był

zwyczaj organizowania pielgrzymek do świętej Lipki w celu uzyskaniu odpustu jak i również nadziei

uzdrowienia, przybywali tu pielgrzymi nie tylko z Prus i Warmii, ale również z Mazowsza. Sanktuarium

znajduje się na północnym krańcu jeziora Dejnowa w rynnie mrągowskiej. Świadczy

o wpływach katolickich na terytorium niegdyś protestanckich Prus Książęcych.

Znajdziemy się w jednym z najpiękniejszych i najchętniej odwiedzanych przez turystów miast

w Polsce. Reszel to obowiązkowy cel podczas zwiedzania województwa warmińsko-mazurskiego.

Zachowało się w nim wiele najwyższej klasy zabytków. Panuje tu niepowtarzalny klimat, którego

brakuje wielu większych ośrodkach turystycznych. Reszel idealne miejsce dla amatorów architektury

obronnej i gotyku. Zamek Biskupów Warmińskich znajdujący się w tym mieście to „perła” tego regionu

oraz jeden z najpiękniejszych obiektów tego typu w Polsce.

Na koniec odwiedzimy stolic województwa warmińsko – mazurskiego. W Olsztynie zobaczymy

zabytkowy ratusz z XIV wieku, który do 1915 roku służył władzom miasta jako siedziba. Obecnie

znajduje się w nim biblioteka wojewódzka. Będziemy mieli również okazję zobaczyć bardzo okazałą,

aktualną siedzibę władz oraz fragmenty murów miejskich z Bramą Wysoką z XIV wieku, która była

jedną z trzech bram wjazdowych do miasta. Zwiedzimy również Zamek Kapituły Warmińskiej

z Kaplicą św. Anny, który został wybudowany w XIV wieku. Zamek stanowił siedzibę administratora

dóbr ziemskich kapituły warmińskiej. Najciekawszą osobą związaną z tą budowlą jest postać Mikołaja

Kopernika, polskiego astronoma, który od 1516 do 1521 roku pełnił zaszczytną funkcje ów

administratora. Poza tymi miejscami odwiedzimy także dwa obiekty sakralne. Pierwszym będzie XIV

wieczna gotycka kaplica pw. Św. Jakuba oraz druga kaplica wzniesiona II wieki później – kaplica Św.

Krzyża.

Mariusz Szubert

Trasa wycieczki w drugim dniu 24 maja 2017 r. (środa).

Przez Warmię i Mazury poznając ich cudy kultury i natury

czyli wielkie Galindowanie od Galindii do Warmii….

L.p. Miejscowość-węzeł mapa-km suma-km czas plan.* Krainy

1 Rybitwy 0 Pojezierze Wschodniobałtyckie

Pojezierze Mazurskie (geogr., turyst.) Równina Mazurska Mazury (hist.)

2 Pisz 15 15 18

3 Orzysz 24 39 29

Kraina Wielkich Jezior Mazurskich region Wielkich Jezior (turyst.)

4 Okartowo Tartak 7 46 8

5 Orzysz 7 53 8

6 Giżycko 32 85 38

7 Gierłoż 33 118 40

8 Kętrzyn 11 129 13

9 Święta Lipka 15 144 18 Pojezierze Mrągowskie

Warmia (hist.) 10 Reszel 4 148 5

11 Biskupiec 31 179 37

12 Barczewo 22 201 26 Pojezierze Olsztyńskie 13 Olsztyn 18 219 22

14 Stare Jabłonki 30 249 36

*) Planowany czas przejazdu podany w minutach

Nocleg:

Ośrodek Wypoczynkowy „Elemis"

ul. Turystyczna 1 14-133 Stare Jabłonki

tel. 89 641 14 92;

www.elemis.alpha.pl

Program krajoznawczy: 1. Okartowo Tartak:

Polodowcowy krajobraz Pojezierza Mazurskiego jako walor turystyczny makroregionu Pojezierze

Mazurskie (regionu Wielkich Jezior), jez. Śniardwy.

2. Giżycko:

Giżycko jako przykład ośrodka turystycznego w regionie Wielkich Jezior (Kanał Mazurski, jezioro

Niegocin, marina, twierdza Boyen, zamek pokrzyżacki, most obrotowy) wykorzystującego walory

przyrodnicze i kulturowe (historyczne).

3. Gierłoż:

Obiekt historyczny (militarny) jako atrakcja turystyczna w regionie Wielkich Jezior. Zwiedzanie dawnej

polowej kwatery wojennej Hitlera w Gierłoży.

4. Święta Lipka:

Obiekt turystyczny (sakralny) jako atrakcja turystyczna w regionie Wielkich Jezior. Sanktuarium Maryjne

w Świętej Lipce jako dziedzictwo Warmii. Zwiedzanie sanktuarium oraz prezentacja organów.

5. Reszel:

Obiekt turystyczny jako atrakcja turystyczna makroregionu Pojezierze Mazurskie. Zamek biskupów

warmińskich jako dziedzictwo Warmii. Zwiedzanie zamku i miasta.

6. Olsztyn:

Olsztyn jako ośrodek turystyczny w makroregionie Pojezierze Mazurskie. Przyrodnicze i kulturowe

uwarunkowania atrakcyjności turystycznej Olsztyna. Zwiedzanie Starego Miasta (Rynek, Zamek Kapituły

Warmińskiej, kościół św. Jakuba).

Ryc. 2. Centrum Giżycka

na podstawie opracowania Centrum Promocji i Informacji Turystycznej w Giżycku. ul. Nadbrzeżna, Kanał Łuczański, most obrotowy (1), zamek pokrzyżacki (2), port jachtowy (3) nad jez. Niegocin, twierdza Boyen (4). http://www.gizycko.turystyka.pl http://mazury.info.pl/atrakcje/most-gizycko/ http://mazury.info.pl/atrakcje/twierdza-boyen/index.html

0 20 m

Ryc. 3. Trasa turystyczna na terenie dawnej Polowej kwatery wojennej A. Hitlera w Gierłoży wg. Pucio Cz., Rużewicz W., Wilczy Szaniec, Twierdza Boyen i okolice oraz inne kwatery Hitlera w Europie, Kętrzyn: 88 ss. http://mazury.info.pl/gierloz/ http://www.wolfsschanze.pl/ 1. SS-Leibstandarte (Gwardia Przyboczna Hitlera) obecnie hotel i restauracja, 2. RSD - Słuzba Bezpieczeństwa III Rzeszy, 3, Barak Narad - miejsce zamachu w dn. 20.07.1944 r., 4. Służba Bezpieczeństwa III Rzeszy, 5. Adjutantury Hitlera, 6. Bunkier gościnny (przebudź. w 1944 r.), 7. Stenografowie i stenotypiści, 8. Poczta, służba bezpieczeństwa i kasyno, 9. Goście, lekarze, fryzjerzy, 9a. Oczyszczalnia ścieków, 10. Magazyn żywności, 11. Bunkier ogólnego użytku (m. Bormana), 12. Schron p. lotniczy, 13. Bunkier Hitlera (przebudowany w 1944 r.), 13ab. Kasyno I i nowa herbaciarnia, 13c. Stara herbaciarnia (nie istnieje). 14. 14. Basen p. pożarowy, 15, Dom Góringa, 16. Bunkier Góringa (zbud. w 1944 r.), 17. Jodl - szef Wermahtfurungsstab, 18. Kasyno II, 19. Schron feldmarszałka Keitla, 20. Personalne adiutantury Hitlera, adiutanci Wermahtu, 20a. Kino, 21. Bunkier łączności specjalnej (dalekopisy), 22. Garaże, 22a. Kwatery kierowców, 23. Szef prasy dr Otto Dietrich, 24. Naczelne Dowództwo Wojsk Lotniczych, 25. Naczelne Dowództwo Marynarki Wojennej, 26. Bunkier ogólnego użytku (1944), 27. FBB Fuherbegleitbatalion, 28. Architekci: Speer, Todt i goście, 29. Minister Spraw Zagranicznych Ribbentrop.

00 10m

Ryc. 4. Zamki krzyżackie na obszarze dawnego Państwa Zakonu Krzyżackiego

Ryc. 5. Prusowie w XIII w.

Na podstawie: Łowmiański H., 1989, Prusy, Litwa, Krzyżacy, PIW, Warszawa, 480 ss.

Ryc. 6. Centrum Olsztyna. wg. Kwiatek J., Lijewski T., 1998, Leksykon Miast Polskich, Muza S.A., Warszawa: 1103 ss.

1. Ratusz, 2. Katedra św. Jakuba, 3. Wysoka Brama, 4. Zamek Kapituły Warmińskiej z kaplicą św. Anny, 5. Mury obronne z wieżą, 6. Nowy Ratusz, 7. Kaplica Krzyża Świętego

4.3. Trzeci dzień, 25 maja 2017 r. (czwartek).

Klaudia Baranowska, Agnieszka Ignatowicz, Tomasz Michalik, Oleksander Vadzynsky, Dariusz Więcek

Trzeci dzień wycieczki rozpoczyna się w Starych Jabłonkach. Wieś położona na Pojezierzu

Iławskim znana jest z gatunku drzew o ciekawej nazwie „ sosny lotnicze”. Zarówno pierwsi osadnicy,

którzy sprowadzili się do tego miejsca jak i obecni mieszkańcy wykorzystują drewno, jako źródło

utrzymania. W latach 30 ubiegłego wieku drewno z tutejszych lasów znajdywało duże uznanie

w niemieckim przemyślę lotniczym.

Przemieszczając się po terenie krajobrazów polodowcowych, otoczeni licznymi jeziorami dotrzemy

do miejscowości Jelonki, w której znajduje się jedna z pięciu zabytkowych pochylni Kanału

Elbląskiego. Kanał Elbląski zbudowany w latach 1844-81 jest unikatowym w skali świata zabytkiem

hydrotechniki, dzięki czynnemu systemowi pięciu zabytkowych pochylni z tzw. suchym grzbietem

(statki i jachty, żeby pokonać różnicę poziomów, są umieszczane na wózkach i przeciągane po

torowisku za pomocą stalowych lin, które porusza koło wodne). Kanał położony jest

w makroregionach Pobrzeża Gdańskiego i Pojezierza Wschodniopomorskiego, w mezoregionach

Żuław Wiślanych i Pojezierza Iławskiego.

Następnie zatrzymamy się we Fromborku. To niewielkie miasteczko nazywane Grodem

Kopernika, położone w północno – zachodniej części województwa warmińsko – mazurskiego nad

Zalewem Wiślanym, na pograniczu Wysoczyzny Elbląskiej i Niziny Warmińskiej. Miasto znane jest

przede wszystkim przez astronoma Mikołaja Kopernika. Wiele tutejszych atrakcji wiąże się z jego

działalnością. To właśnie tutaj Mikołaj Kopernik patrząc w niebo opracował słynne „De revolutionibus

orbium coelestium”. Urokliwy Frombork to miejsce życia i pracy oraz śmierci genialnego astronoma.

Pochowany on został we fromborskiej katedrze.

Należy jednak pamiętać o bogatym dziedzictwie materialnym, którym Frombork może się

pochwalić. Zespół obiektów Wzgórza Katedralnego jest tego doskonałym przykładem. Bazylika

Archikatedralna p.w. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Andrzeja Apostoła jest najstarszą

budowlą fromborskiego Wzgórza. Obok niej wyróżnia się także gotycko barokowa budowla,

a mianowicie Dawny Pałac Biskupi odbudowany w drugiej połowie XX w.

Godna uwagi jest także Dzwonnica – zwana Wieżą Radziejowskiego, będąca najwyższą budowlą

wzniesienia. Mieści się tu muzealne planetarium oraz prezentowane są tu wystawy sztuki

współczesnej. W dzwonnicy zawieszone jest Wahadło Foucaulta – przyrząd do obserwacji ruchu

wirowego Ziemi. Na wysokości 70 m n.p.m. znajduje się taras widokowy, z którego można podziwiać

panoramę okolic Fromborka.

Z innych obiektów warto wymienić również zbudowaną w 1571 roku, pierwszą na ziemiach polskich

wieże wodociągową zwaną Wieżą Wodną. Zadaniem wodociągu było zaopatrzenie w wodę Wzgórza

Katedralnego, Pałacu Biskupiego oraz domów kanoników. Fromborski wodociąg to unikatowy w skali

europejskiej pomnik średniowiecznej inżynierii hydrotechnicznej.

Z Fromborka przez Tolkmicko, tereny Wysoczyzny Elbląskiej, Wzniesienie Elbląskie, droga krajową

503 prowadzącą przy granicy znajdującego się tu Parku Krajobrazowego z morenowymi wzgórzami

osiągającymi wysokość do 197 m n.p.m. oraz głębokimi dolinami erozyjnymi przemieścimy się

w kierunku Elbląga. Warto wspomnieć, że w Tolkmicku podziwiać możemy stare grodzisko pruskie

oraz bardzo ciekawy głaz narzutowy.

Święty Kamień to olbrzymi głaz leżący w wodach Zalewu Wiślanego. Ma 13,8 metra obwodu.

Niegdyś służył pogańskim Prusom, jako ołtarz ofiarny. Leży około 30 metrów od brzegu. Można do

niego podejść. Z góry rozciąga się piękny widok na zalew Wiślany. Prawdopodobnie kapłani składali

na nim ofiary w intencji wypływających na połowy rybaków. Kamień leży około 4 kilometrów od

Tolkmicka w kierunku Fromborka.

Kolejnym przystankiem na naszej trasie będzie historyczne miasto Elbląg. Jest to jedno

z najstarszych miast Polskich z prawami miejskimi nadanymi w 1246 roku oraz zarazem najniżej

położonym miastem naszej ojczyzny. Założył je mistrz zakonu krzyżackiego w 1237 roku.

Historia Elbląga jest bardzo burzliwa. Na przestrzeni wieków miasto to było, bowiem miejscem

przenikania się wielu kultur, mieszkańcami Elbląga byli Krzyżacy, wielonarodowi kupcy, Niemcy

i Polacy. Ostateczny rys miastu nadany został w 1945 roku, kiedy niemiecki wówczas Elbing został

zdobyty przez Armię Czerwoną i w ponad 90 procentach zniszczony.

W ciągu wieków Elbląg znajdował się pod panowaniem krzyżackim, polskim, a w XVI wieku był

pod okupacją Szwedzką. Największy rozkwit miasta przypadał na przełom wieku XIX i XX, kiedy to

rywalizowało ono z Gdańskiem, jako port handlowy. Piękna starówka została zniszczona podczas

II wojny światowej. Do najciekawszych zabytków miasta należy Katedra św. Mikołaja, Wieża Targowa

oraz Muzeum Archeologiczno-Historyczne, w którym możemy zobaczyć windę pochodzącą ze

średniowiecza.

Obecny Elbląg to ośrodek przemysłu ciężkiego (Scana Zamech zajmująca się produkcją śrub

napędowych do statków oraz General Electric z Zakładem Metalurgicznym i Zakładem Turbin),

przemysłu spożywczego (browar wchodzący w skład Grupy Żywiec), przemysłu meblarskiego,

również turystycznego (Kanał Elbląski ze słynnymi pochylniami). Największy jednak rozwój miasta

przypadał na okres od 1 czerwca 1975 do 31 grudnia 1998, kiedy Elbląg był stolicą województwa. Miał

wtedy miejsce znaczny napływ ludności do miasta.

Z Elbląga przemieścimy się do Malborka na historycznym Powiślu. Jego historia jest bardzo

bogata. Pierwsze ślady osadnictwa na terenach położonych nad rzeką Nogat pochodzą z czasów

epoki kamienia łupanego. Większość z nas kojarzy jednak Malbork z Zakonem Najświętszej Marii

Panny, który otrzymał te ziemi w 1250 roku.

Miasto było stolicą dawnego państwa zakonnego oraz siedzibę główną Wielkiego Mistrza Zakonu

Krzyżackiego. Niewątpliwie największą atrakcją miasta jest największy na świecie Zamek Krzyżacki.

Monumentalną i nowatorską, jak na tamte czasy, budowle odwiedzają, co roku tłumy turystów. Jest to

także zabytek dziedzictwa światowego wpisany na listę UNESCO.

Obecnie miasto Malbork pełni funkcję administracyjną. Jest siedzibą powiatu malborskiego. Miasto

liczy obecnie około 40 tyś. mieszkańców. Miasto poszczycić się może także innymi cennymi

zabytkami. Wśród nich ratusz, Bramy, kościoły i synagogi, oraz słynna twierdza Malbork.

Punktem kulminacyjnym naszej trasy, a raczej ostatnim realizowanym punktem, będzie Mikoszewo

na Mierzei Wiślanej. Mikoszewo jest nadmorską miejscowością rolniczą położoną u Ujścia Wisły, przy

Zatoce Gdańskiej, oraz jednym z wielu ośrodków turystycznych na Mierzei Wiślanej. Ze względu na

atrakcyjne położenie jest bardzo dobrym miejscem do wypoczynku nad morzem. Powstanie

Mikoszewa datuje się na początek XIII w.

Mikoszewo jest miejscem, gdzie można spotkać przyrodę nienaruszoną działalnością człowieka.

Przy samym ujściu Wisły, na północ od wsi, utworzony został w 1991 roku rezerwat Mewia Łacha.

Rezerwat ten jest miejscem gniazdowania rzadkich gatunków ptactwa wodnego, jak również miejscem

odpoczynku dla ptactwa w trakcie corocznych wędrówek do ciepłych krajów. Rezerwat ten jest

jedynym w Polsce miejscem gdzie stale występują foki. Znajduje się tu również Jezioro Mikoszewskie,

które jest pięknym dodatkiem do naturalnego, zielonego krajobrazu i długiej plaży, która prowadzi aż

do Kątów Rybackich.

Mariusz Szubert

Trasa wycieczki w trzecim dniu 25 maja (czwartek).

Śladami Mikołaja Kopernika, Krzyżaków i Olędrów

L.p. Miejscowość-węzeł mapa-km suma-km czas plan.* Krainy

1 Stare Jabłonki 0 Pojezierze Olsztyńskie

2 Ostróda 12 12 14

Pojezierza Południowobałtyckie

Pojezierze Iławskie

3 Małdyty 32 44 38

4 Pasłęk 21 65 25

5 Jelonki 9 74 11

6 Pasłęk 17 91 20

7 Elbląg 22 113 26

Pobrzeża Południowobałtyckie Pobrzeże Gdańskie Żuławy Wiślane Pomorze (hist.)

8 Frombork 33 146 40 Pobrzeże Wschodniobałtyckie Nizina Staropruska

9 Pogrodzie 9 155 11 Pobrzeża Południowobałtyckie

Pobrzeże Gdańskie Wysoczyzna Elbląska 10 Tolkmicko 7 162 8

11 Elbląg 17 179 20

Żuławy Wiślane

13 Malbork 40 219 48

14 Nowy Dwór Gdański 24 243 29

15 Rybina 10 253 12

16 Stegna 5 258 6

17 Mikoszewo 11 269 13

18 Żuławki 8 277 10

19 Dworek 6 283 7

20 Kiezmark 3 286 4

21 Świbno 12 298 14

22 Gdańsk Sobieszewo 7 305 8

*) Planowany czas przejazdu podany w minutach

Noclegi w dniach:

Ośrodek Wypoczynkowy „Bałtyk" ul. Promienista 10 80-680 Gdańsk

tel. 58 308 09 93

http://www.wyspa.pl/static/prezentacje/baltyk/index.html www.ow-baltyk.pl

W pobliżu miejsca noclegowego znajdują się: sklepy spożywcze (niektóre czynne nawet do 22), restauracje (czynne do 21 lub

22), bankomat, piekarnia (czynna od 530), przystanek komunikacji miejskiej(autobusy do centrum Gdańska 112, 186).

http://www.wyspa.pl/ http://www.ztm.gda.pl/hmvc/index.php/sipinfo/wieceji/16

Program krajoznawczy:

1. Jelonki Obiekt turystyczny – Kanał Ostródzko-Elbląski, pochylnia Jelenie. Interpretacja dziedzictwa regionu na przykładzie zabytku techniki. http://www.zegluga.com.pl/ https://www.youtube.com/watch?v=hnV5OXy80XY https://www.youtube.com/watch?v=RxcGDaankdM https://www.youtube.com/watch?v=168zEP-VECY 2. Elbląg Dziedzictwo kulturowe jako walor turystyczny Elbląga. Elbląg jako ośrodek turystyczny (układ przestrzenny Starego Mista, kościół św. Mikołaja, gotyckie kamienice). Rekonstrukcja historycznego centrum. http://www.truso.republika.pl/page5398428204796813f038ae.html 3. Frombork Frombork jako mały ośrodek turystyczny. Dziedzictwo kulturowe oraz obiekty historyczne jako walor turystyczny Fromborka (Mikołaj Kopernik, muzyka organowa, zespół obiektów Wzgórza Katedralnego, kanonie zewnętrzne, wieża wodna. Panormam z dzwonnicy Radziejowskiego – krajobraz jako walor turystyczny. http://katedra-frombork.pl/ http://katedra-frombork.pl/organy.html Żuławy Wiślane: Ukształtowanie terenu, wody powierzchniowe, gospodarka, zapis w krajobrazie osadnictwa krzyżackiego i oldenderskiego, atrakcje turystyczne. 4. Malbork Dziedzictwo Malborka jako atrakcja turystyczna tego ośrodka turystycznego. Zamek krzyżacki w Malborku jako obiekt turystyczny z Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO. http://www.zamek.malbork.pl/ 5. Mikoszewo Krajobraz naturalny i kulturowy Żuław Wiślanych. Ujście Wisły. http://www.mierzeja.pl/mikoszewo.html http://petla-zulawska.pl/

Ryc. 7. Centrum Elbląga. wg. Kwiatek J., Lijewski T., 1998, Leksykon Miast Polskich, Muza S.A., Warszawa: 1103 ss.

1. Kościół św. Mikołaja, 2. Kościół Mariacki (obecnie Galeria EL), 3. Kościół św. Ducha (obecnie

biblioteka), 4. Brama Targowa, 5. Dawny Klasztor Brygidek (obecnie muzeum), 6. Zabytkowe kamienice.

Ryc. 8. Zamek w Malborku w 15. wieku.

Obiekt na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO (1997).

http://www.zamek.malbork.pl/

Ryc. 9. Typowy zamek krzyżacki

1. Wieża główna (stołp), 2. Dormitorium, 3. Kapitularz, 4. Kaplica, 5. Brama (w parterze), 6. Refektarz,

7. Dansker (gdańsko), 8. Dziedziniec otoczony krużgankami.

na podstawie: Henzler M., 2010, Mury konturów. Grunwald 1410 ostatnia wielka bitwa rycerska. Polityka wydanie specjalne

pomocnik historyczny, 4, 60-65.

4.4. Czwarty dzień, 26 maja (piątek). Część 1. Paulina Czerwińska*, Dominik Dzida*, Anna Kamińska, Tomasz Kasprzyk* Oksana Levystka, Karolina Walukiewicz*

Trójmiasto położone jest w obszarze mezoregionu Pobrzeże Kaszubskie, które jest częścią

makroregionu Pobrzeże Gdańskie. Można wyróżnić następujące mikroregiony: Kępę Swarzewską,

Dolinę Płutnicy,. Kępę Pucką, tzn. Pradolinę Kaszubską, Kępę Oksywską, Obniżenie Redłowskie,

Kępę Redłowską i Taras Sopocko-Wrzeszczański. Najbardziej specyficzną cechą regionu jest

występowanie wysoczyzn i oddzielających je, głęboko z reguły wciętych, form dolinnych. Głównym

akwenem regionu jest Zatoka Gdańska, która obejmuje około 6300 km2. Główną rzeką Pobrzeża

Gdańskiego jest Wisła, na odcinku ujściowym tworząca deltę z kilkoma ramionami. Klimat Pobrzeża

Gdańskiego ma przeważające cechy łagodnego klimatu morskiego. Wpływ Morza Bałtyckiego jest

odczuwany nawet w odległości 30 km od wybrzeża. Spośród naturalnej szaty na pierwszy plan

wysuwają się lasy oraz torfowiska, na których rosną rzadkie rośliny reliktowe. Występują również

wydmy nadmorskie, bagna i łąki. Charakterystyczne są wybrzeża klifowe.

Gdańsk - miasto którego tożsamość była ukształtowała się pod wpływem różnych kultur.

Największe miasto Rzeczpospolitej Obojga Narodów, miasto królewskie, w XVI wieku najbogatsze

miasto Rzeczpospolitej głównie dzięki portowi, gdzie dochodziło do wielu wymian handlowych. Jest to

także symboliczne miejsce wybuchu 2 wojny światowej oraz początku upadku komunizmu. Łatwo jest

zauważyć, różnorodność zabytków pozostawionych na tych terenach.

Westerplatte to półwysep w Gdańsku, gdzie w latach 1926 - 1939 działała wojskowa składnica

tranzytowa. Jej wrześniowa obrona w 1939 roku stała się jednym z najważniejszych i najlepiej

znanych symboli oporu Polski przeciwko najazdowi hitlerowców. Nazwa „Westerplatte” wywodzi się

z języka niemieckiego. Od słów: Wester – zachodni oraz platte czyli płyta (tu w znaczeniu wyspa), tak

więc w dosłownym przekładzie oznacza zachodnią wyspę. Jest to jedyne miejsce na terenie Gdańska,

które zachowało niepolsko brzmiącą nazwę. Pozostała ona niezmieniona, ze względu na swój

symboliczny wydźwięk walki Polaków o wolność. Słysząc nazwę Westerplatte na myśl przychodzi nam

okres drugiej wojny światowej a w szczególności dzień bezpośredniej agresji niemieckiej na Polskę.

To właśnie tutaj dnia 1 września 1939 roku o godzinie 4:45 rozpoczął się hitlerowski atak na nasz kraj.

Stąd stało się obowiązkowym punktem dla wielu turystów oraz zorganizowanych wycieczek. Znajdują

się tu liczne miejsca, które należy zobaczyć, aby dowiedzieć się jak bohatersko broniona była wolność

Polski. Lokalizacją, od której rozpoczyna się zwiedzanie półwyspu jest przystań statków pasażerskich.

Z tego punktu podziwiamy widok na kanał portowy, Kościół Niepokalanego Serca Maryi, Pomnik

Obrońców Wybrzeża oraz Twierdzę Wisłoujście. Następnie podziwiamy schron oraz wieżę

obserwacyjną Westerplatte. Schron pochodzi z lat pięćdziesiątych XX wieku, obok znajduje się

powiązana z nim wieża obserwacyjna. Stąd przechodzimy do placówki Fort. Stanowi ona ważną część

Muzeum Pola Bitwy, które posiada w swoich zbiorach militaria rekonstruujące wydarzenia II wojny

światowej. W tym miejscu w 1939 roku mieściło się centrum obrony przeciwdesantowej. Idąc dalej

podziwiamy ustawiony na Westerplatte czołg T - 34, który stanowi jedno z ulubionych miejsc do

tworzenia pamiątkowych fotografii przez osoby odwiedzające Półwysep Westerplatte. Pod pokładem

przewoził szturmową kompanię Kriegsmarine.

Stare miasto Gdańsk jest częścią gdańskiej dzielnicy Śródmieście. Jest to najstarszy obszar

miasta. Historyczna tkanka miejska została zniszczona w wyniku II wojny światowej. Stare Miasto ma

charakter usługowo-mieszkalny. Na jego terenie żył i pracował astronom Jan Heweliusz. Przez Stare

Miasto przepływa Kanał Raduni tworząc małą wyspę. Wyróżnia się trzy obszary historyczne Starego

Miasta: Brama Oliwska – obszar na północnym krańcu Starego Miasta w miejscu dawnej bramy

miejskiej, Osiek – obszar mieszkalny z zakolu Kanału Raduni, Zamczysko – rejon położony nad

Motławą, tereny nieistniejącego zamku krzyżackiego. Najbardziej znanymi zabytkami starego miasta

są: ratusz, Mały Młyn, Wielki Młyn, Kościół św. Katarzyny oraz Dom Opatów Peplińskich.

Ratusz Starego Miasta wzniesiony pod koniec XVI w. w stylu niderlandzkiego manieryzmu,

twórcą był Antoni van Obberghen. Wzniesiony dla władz Starego Miasta przez wiele wieków był

miejscem skupiającym ówczesne życie polityczne, gospodarcze, a także naukowe i towarzyskie tej

części miasta. Tu elity obradowały nad sprawami miasta, w Wielkiej Sali odbywały się oficjalne

uroczystości, zaś wieczorami wydawano bale i rauty. Z Ratuszem Staromiejskim związany był sławny

gdański uczony - astronom Jan Heweliusz. Pełnił on funkcje ławnika i pierwszego rajcy,

a w ratuszowych piwnicach składował wyprodukowane przez siebie piwo. Obecnie jego gospodarzem

jest Nadbałtyckie Centrum Kultury. Na parterze - oprócz pomieszczeń biurowych - znajduje się

Księgarnia PWN. Na dwóch poziomach piwnic działa restauracja Toscana oraz Irish Pub.

Mały Młyn to kolejna z atrakcji Gdańska. Gotycki budynek ceglany z dwuspadowym dachem

krytym dachówką, powstał około roku 1400, znajduje się przy ulicy Rajskiej na Starym Mieście. Nie

pełnił funkcji młyna, służył jako spichlerz produktów pochodzących z położonego po przeciwległej

strony ulicy Wielkiego Młyna. Odbudowany po II wojnie światowej, mieści m.in. gdański oddział

Polskiego Związku Wędkarskiego.

Wielki Młyn to zabytkowy młyn wodny, napędzany był wodami Kanału Raduni. Wielki Młyn

zbudowany został w połowie XIV wieku na kanale Raduni, była to największa inwestycja krzyżacka w

Gdańsku. Budynek łączył w sobie trzy funkcje: młyna, magazynu i piekarni. Wyposażony był w 18

dużych kół wodnych, co stanowiło wielkie osiągnięcie techniczne.

Kościół św. Katarzyny – najstarszy kościół parafialny na Starym Mieście w Gdańsku. Powstał

w latach 1227-1239, a fundatorami byli książęta Pomorza Gdańskiego, rozbudowany został w XIV w.

Jego patronką jest św. Katarzyna Aleksandryjska z Egiptu. Mierząca 76 m wieża kościoła jest

zwieńczona barokowym hełmem autorstwa Jacoba van den Blocka. W świątyni znajdują się obrazy

Antona Möllera i Izaaka van den Blocka, jak również barokowe epitafia i płyta nagrobna astronoma

Jana Heweliusza z 1659 roku. Szczególnym zabytkiem jest znajdujący się tam obraz Matki Boskiej

Bołszowieckiej z Bołszowiec.

Dom Opatów Pelplińskich jest to kamienicą, jedną z nielicznych zachowanych zabytków

Starego Miasta. Zbudowany przez nieznanego architekta w stylu niderlandzkiego manieryzmu, na

początku XVII wieku. Siedziba Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego.

Oliwa po raz pierwszy była wzmiankowana w 1186. Przez wieki była wsią klasztorną opactwa

cystersów. Od 1874 była miastem, a od 1926jest dzielnicą Gdańska. W obecnym kształcie

administracyjnym graniczy od wschodu z Przymorzem Małym i Żabianką, od północy – z Sopotem, od

południa – z dzielnicami Strzyża, VII Dwór i Brętowo, od zachodu z Matarnią i Osową. Jest otoczona

od zachodu wzgórzami morenowymi porośniętymi Lasami Oliwskimi, tworzącymi Trójmiejski Park

Krajobrazowy. Obszar Oliwy, w większej części odwadniany jest przez Potok Oliwski i jego dopływy.

Największą atrakcją dzielnicy są Pałac Opatów, Bazylika Archikatedralna pw Świętej Trójcy oraz Park

Oliwski. Najstarsza część Pałacu Opatów, tzw. Stary Pałac powstał w XV wieku,

w stylu gotyckim. Świadectwem i pozostałością są wymiary oraz układ cegły i gotyckie sklepienie

krzyżowe w piwnicach. Po 1577 budynek został powiększony do dzisiejszych rozmiarów i służył

opatom jeszcze do XVII wieku[2]. W pierwszej połowie XVII wieku dobudowano do niego tzw. Nowy

Pałac. Budynek otrzymał ostateczny kształt w trakcie przebudowy w latach 1754–1756, z fundacji

ostatniego opata klasztoru oliwskiego Jacka Rybińskiego. Utrzymany jest w stylu rokoko.

W czasach drugiej wojny światowej został spalony. Odbudowany

w 1965 roku. Od 1989 roku mieści się tu Oddział Sztuki Nowoczesnej Muzeum Narodowego

w Gdańsku. W Bazylice Oliwskiej znajdują się słynne Organy oliwskie, zaprojektował i zbudował je

w latach 1763-1788 o. Johann Wilhelm Wulff na zlecenie opata Jacka Rybińskiego. Wolnostojący stół

gry umieszczony został na środku empory i był pierwszym tego typu w północno-wschodniej

Europie. Prospekt ozdobiono rzeźbami w stylu rokokowym i wyposażono go w czynne do dzisiaj

ruchome elementy (aniołowie z dzwonkami i trąbkami, gwiazdy, słońca, czyli tzw. orkiestra anielska).

W tym czasie były to największe organy w Europie i prawdopodobnie na świecie.

Po wielu przebudowach spowodowanych wojnami i kradzieżami organy są nadal używane.

Codziennie, z wyjątkiem świąt i niektórych innych dni podanych w harmonogramie demonstracji

organów oliwskich odbywają się dwudziestominutowe koncerty, podczas których można słuchać

muzyki wykonywanej na wielkich organach.

W Gdańsku występują też bardzo popularne na polskim wybrzeżu plaże

i kąpieliska. Plażę Brzeźno można podzielić na dwie części: część przy molo i część przy Domu

Zdrojwym. To chyba najbardziej oblegane kąpielisko w Gdańsku. Tutaj można przespacerować się po

pomoście, liczącym blisko 140 metrów długości, prowadzącym w głąb wód Zatoki Gdańskiej, a także

skorzystać z licznych atrakcji dla małych i dużych. Plaża przy molo to świetne miejsce dla osób

lubiących aktywny wypoczynek. Przygotowano tu m.in. boiska do gry w piłkę ręczną i siatkową.

Zaledwie kilkaset metrów od promenady, w kierunku Sopotu, działa PGE Stadion Letni. Jeżeli chodzi

o kąpielisko przy Domu Zdrojowym, ratownicy strzegą tu wyznaczonego

100-metrowego odcinka plaży. Na miejscu znajdują się boiska do gry w piłkę plażową. Można tu

wypożyczyć sprzęt sportowy, plażowy a także do zabaw w wodzie, m.in. pływaczki dla najmłodszych.

Znajduje się tu także punkt medyczny.

Plaża Jelitkowo to kąpielisko niemal na granicy Gdańska i Sopotu. Miejsce ulubione przez

rodziny z dziećmi a także ludzi starszych. W sąsiedztwie plaży znajduje się Park Jelitkowski. Możnatu

posiedzieć w cieniu i odpocząć, bądź pobawić się z najmłodszymi. Funkcjonują tu także liczne

pensjonaty i hotele oraz kluby muzyczno-taneczne, które wieczorami przyciągają tłumy osób

spragnionych dobrej zabawy.Plaża Sobieszewo znajduje się w dzielicy Gdańska zwanej Wyspą

Sobieszewską, jest tak urządzona, by była jak najbardziej naturalną. Tutaj można odpocząć w ciszy

i spokoju. Miłośnicy aktywnego wypoczynku nie znajdą tu wypożyczalni skuterów wodnych czy innego

głośnego sprzętu. Jeżeli ktoś zgłodnieje, lub będzie miał ochotę np. na lody bądź watę cukrową,

będzie musiał przejść co najmniej kilkaset metrów, poza plażą, by znaleźć punkty gastronomiczne.

Kolejnym miastem jest modernistyczna Gdynia, dawna wieś klasztoru kartuzów w Kartuzach.

Prawa miejskie zostały jej nadane dopiero w 1926 roku. Impulsem do rozwoju miasta była budowa

portu, który powstał w celu zapewnienia Polsce dostępu do morskich szlaków i bazy marynarki

wojennej wobec niepewnej sytuacji w Wolnym Mieście Gdańsku.

Orłowo to dzielnica Gdyni przy granicy z Sopotem. Leży nad samym morzem przy ładnej

szerokiej plaży. Dzielnica zabudowana jest ładnymi niskimi budynkami willowymi. Niektóre pamiętają

czasy przedwojenne. W ostatnich latach powstały nowe osiedla o dość wysokim standardzie. Jest to

najładniejsza gdyńska dzielnica wypoczynkowa. Początki Orłowa związane są z rybacką osadą

założoną w XIX wieku. Od zawsze była to miejscowość letniskowa. W latach trzydziestych XX wieku

nazywała się nawet Orłowo Zdrój. Wizytówką Orłowa jest molo. Zbudowano je w 1934 roku. Miało

wówczas długość 420 metrów i szerokość 6 metrów. Zimą 1949 roku sztorm zniszczył niemal połowę

konstrukcji. Kilka lat później odremontowano pozostałą część. Obecnie ma 180 metrów. Dziś jest

odmalowane, oświetlone, stoją na nim ławeczki. Wstęp jest wolny. Z molo widać panoramę Gdańska,

Gdyni i Półwysep Helski.

Na placyku obok molo, na ławeczce, siedzi Antoni Suchanek. To jeden

z najwybitniejszych polskich malarzy marynistów. Całe życie spędził w Gdyni. Pomnik odsłonięto

w 2009 roku, a skwer nazwano jego imieniem. W kierunku Sopotu prowadzi deptak orłowski nazwany

Promenadą Królowej Marysieńki. Marysieńka była żoną króla Jana III Sobieskiego, jednego

z właścicieli pałacu w pobliskich Kolibkach. Przy deptaku stoi pamiątkowy głaz z tablicą poświęconą

generałowi Orlicz-Dreszerowi. Był on żołnierzem Legionów Polskich, kawalerzystą, uczestnikiem

pierwszej wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej. Zginął w 1936 roku w katastrofie lotniczej przy

orłowskim molo. Pochowany jest w Gdyni Oksywiu na Cmentarzu Marynarki Wojennej. Odrobinę dalej

stoi pomnik przedstawiający postać księdza Stanisława Zawackiego. Był on wielce zasłużoną postacią

na terenie Gdyni i Orłowa. Był też kapelanem Jana Pawła II. Pomnik postawiono w 2010 roku.

Będąc w Gdyni nie można ominąć sławnego miejsca jakim jest Skwer Kościuszki-

reprezentacyjna ulica Śródmieścia Gdyni, ulubione miejsce spacerów turystów , jak i rdzennych

mieszkańców. Idąc dalej dojdziemy do małej przystani jachtowej i Akwarium Morskiego. W Akwarium

Morskim możemy zobaczyć niezwykłe gatunki ryb, płazów i gadów pochodzących z różnych rejonów

świata, np. z Afryki, Ameryki Północnej czy północy naszego kontynentu. Nieopodal Akwarium

znajduje się Molo Południowe - pirs o długości 626,45 m, który był zbudowany wraz z budową portu w

latach 20 XX wieku. Molo Południowe, jak i Skwer Kościuszki stanowią swoistą oś widokową. Przy tym

molo zacumowane są na stałe 2 statki muzeum ORP Błyskawica i Dar Pomorza. ORT Błyskawica jest

najsłynniejszym polskim niszczycielem z czasów II wojny światowej, został wykorzystany w wielu

bitwach. Jest najstarszym na świecie zachowanym niszczycielem. W 1987 roku został odznaczony

Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari, a w 2012 Medalem „Pro Memoria”. Na terenie muzeum można

podziwiać modele okrętów z różnych epok, broń, mundury, dokumenty.

Dar Pomorza to trzymasztowy żaglowiec szkolny, zakupiony przez społeczeństwo Pomorza

w 1929 dla Szkoły Morskiej w Gdyni. Obecnie jest to statek-muzeum, oddział Narodowego Muzeum

Morskiego w Gdańsku. Dar Pomorza- jeden z najpiękniejszych zachowanych żaglowców na świecie.

W muzeum przedstawione są wystawy opowiadające o jego historii, do najciekawszych naszym

zdaniem zaliczamy międzypokład (gdzie mieszkali praktykanci), maszynownię, magazyn żagli, mesę

oficerską, salon komendanta, kabinę nawigacyjną, kuchnię oraz górne pokłady.

Sopot, pierwotnie wieś Opactwa Cystersów w Oliwie.

Obecnie miasto uzdrowiskowe, posiadające najdłuższe drewniane molo w Europie jest

najmniejszym z trzech ośrodków, jednakże często wybierane jest za destynację turystyczną, ze

względu na wiele imprez cyklicznych które mają tam miejsce, np. Sopot Film Festiwal, Spot Hit

Festiwal, czy TopTrendy. Zdecydowanie najbardziej atrakcyjnym pod względem architektonicznym

i historycznym miastem z powyższej trójki jest Gdańsk. Bogata historia, tereny zielone zajmujące 24%

miasta, czystość środowiska (zarówno powietrza, jak i wody), imprezy cykliczne, wyższe uczelnie

i wiele innych czynników są przyczyną ogromnego zainteresowania miastem wśród turystów Miasta

zawierają różne zasoby przyrodnicze oraz obszary ochrony przyrody.

Trójmiejski Park Krajobrazowy rozciąga się na terenie Gdańska, Gdyni i Sopotu, ale

zasięgiem obejmuje również Rumię oraz m.in. Wejherowo, o łącznej powierzchni niemal 20 ha.

Najcenniejsze walory przyrodnicze parku krajobrazowego to unikatowa polodowcowa rzeźba terenu,

uformowana przez procesy związane z zlodowaceniem, co miało miejsce od 15 do 13 tysięcy lat temu.

W licznych zagłębieniach terenu znajdują się torfowiska oraz kilkanaście niedużych jezior,

np. Wyspowo, Borowo. Jednak park to nie tylko flora czy fauna, ale także zabytki,

w tym Kalwaria Wejherowska, jedno z najstarszych sanktuariów Męki Pańskiej

w Polsce.

Oprócz tego parku, łączącego wszystkie miasta aglomeracji istnieją jeszcze inne atrakcje

przyrdnicze. W Sopocie można korzystać z naturalnej uzdrowiskowej solanki. Ze Zdroju św.

Wojciecha w Sopocie wypływa samoczynnie z głębokości 800m. lecznicza woda - 4,4% solanka

bromkowa, jodkowa, zawierająca również duże ilości potasu, magnezu i jodu. Woda ta została

odwiercona w 1973 roku. Sopocka solanka zawiera więc tyle samo procent soli, ile jest jej w Morzu

Czerwonym!

W Gdyni można spacerować w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym, Rezerwatach przyrody:

Cisowa, Kacze Łęgi, czy Redłowska, czy podziwiać malownicze klify.

W Gdańsku znajduje się wiele parków w których można odpocząć od wielkomiejskiego szumu i

natłoku wrażeń, takich jak Oliwski Ogród Botaniczny, Park im. Ronalda Regana, Park Jelitkowski, czy

Park Steffensa. Obszar Trójmiasta jest zatem niezwykle bogaty i zróżnicowany pod względem swojej

atrakcyjności. Zajęcie znajdą tutaj zarówno fanatycy ciszy i spokoju jak i miłośnicy dużych imprez

zbiorowych. Aglomeracja jest połączeniem radosnego imprezowego zgiełku z odprężającymi

uzdrowiskami otulających nas morską bryzą.

Część 2. Dominika Dziubek

Dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe Gdyni

Gdynia, miasto nadmorskie, położone w północnej części Polski, część południowa położona

jest na zachodnim wybrzeżu Zatoki Gdańskiej, część północna – na południowym wybrzeżu Zatoki

Puckiej. W granicach administracyjnych roztacza się na obszarze dwóch mezoregionów

fizycznogeograficznych - Pobrzeża Kaszubskiego i Pojezierza Kaszubskiego. Regiony te cechują się

silną indywidualnością, związaną z ich genezą i ewolucją. Objawia się to w zróżnicowaniu środowiska

przyrodniczego na terenie miasta i w jego rozstawieniu krajobrazowym.

Część struktur przyrodniczych tworzących sieć ekologiczną miasta objęta jest ochroną prawną

na podstawie ustawy o ochronie przyrody. W obrębie Gdyni występują 4 rezerwaty przyrody,

Trójmiejski Park Krajobrazowy (częściowo), 7użytków ekologicznych, jedno stanowisko

dokumentacyjne przyrody nieożywionej i 55 pomników przyrody. Również fragment wód morskich

obejmujących wody Zatoki Gdańskiej, aż po ujście Wisły. Obszar ten należy do specjalnej ochrony

ptaków PLB 22005 Zatoka Pucka Natura 2000.

Rezerwat krajobrazowy „Kępa Redłowska” jest jednym z najstarszych w Polsce. Zajmuje

fragment wschodnich zboczy Kępy Redłowskiej i podcinającego je brzegu klifowego. Za główne

walory przyrodnicze uważa się naturalny i seminaturalny krajobraz nadmorskiej, polodowcowej kępy

wysoczyzny morenowej, zbiorowiska leśne na żyznej i kwaśnej buczynie niżowej, klif występujący

w różnych postaciach wzdłuż całej jego morskiej linii, wraz z najbardziej znanym klifem Cypla

Redłowskiego oraz stanowiska jarzębu szwedzkiego, wpisanego na czerwoną listę roślin zagrożonych

w Polsce. Rezerwaty leśne Cisowa oraz Kacze Łęgi znajdują się na terenie Trójmiejskiego Parku

Krajobrazowego i znajdują się w obrębie leśnej strefy krawędziowej. Oba rezerwaty cechuje

drzewostan łęgu olszy czarnej i jesiona wyniosłego. Rezerwat leśny „Łęg nad Sweliną” obejmuje

ochroną źródliskową część doliny Swelini. Użytek ekologiczny „Jar Sweliny” obejmuje rozcięcie

erozyjne z bogatą szatą roślinną i naturalnym krajobrazem. Trójmiejski Park Krajobrazowy został

utworzony w 1979r. Obejmuje porośniętą lasami strefę krawędziową i fragmenty wysoczyzny

Pojezierza Kaszubskiego między Gdańskiem,a Wejherowem. Osobliwością obszaru jest bogata flora

roślin górskich i reliktów glacjalnych. Najcenniejszym obiektem florystycznym jest jezioro lobeliowe

Pałasznik. Znajdują się tu również dwa cmentarzyska wpisane do rejestru zabytów. Stanowiskiem

dokumentacyjnym przyrody nieożywionej jest klif Oksywski na długości 1,8km wzdłuż morskiego

brzegu Kępy Oksywskiej na południe od Babich Dołów. W większości jest to klif martwy i częściowo

z wybrzeżem kamienistym, co jest rzadko spotykane na polskim wybrzeżu, natomiast

w budowie geologicznej klifu znajdują się gęste przebarwienia pyłu węgla brunatnego.

Do pomników przyrody zalicza się 38 pojedynczych drzew m.in. dęby szypułkowe, buki

pospolite, klon jawor, sosny pospolite. 7Zgrupowanych drzew t.j. Kasztanowce białe, lipy drobnolistne

i klony pospolite, pojedyncze głazy narzutowe na terenie leśnictwa Cisowa oraz 2 pnącza bluszczu

pospolitego.

Dziedzictwo kulturowe Gdyni cechuje się znaczną różnorodnością historyczną i przestrzenną,

obejmuje obiekty o szerokim wachlarzu metrykalnym i zróżnicowanej genezie. Pierwsza historyczna

wzmianka o Gdyni pochodzi z 1253r. Korzenie Gdyni sięgają średniowiecza, kiedy to stanowiła jedną

z wielu osad wiejskich położonych wzdłuż wybrzeża Zatoki Gdańskiej. Zabudowanie wsi

koncentrowało się przypuszczalnie w okolicy ulicy Starowiejskiej, która biegła zakolami w kierunku

morza i do stacji rybackiej. Ustalona w tym okresie struktura osadnicza przetrwała do połowy

XIXstulecia. Od tego okresu zaczynają pojawiać się nowe osady związane z funkcją letniskową. Do

pierwszych takich osad należy zaliczyć Orłowo, zlokalizowane u stóp malowniczej Kępy Redłowskiej.

Stąd też zasoby kulturowe mieszczą się w sensie generalnym w dwóch grupach zespołów i obiektów

zabytkowych. Są to zespoły architektoniczne i urbanistyczne z okresu budowy zrębów miasta oraz

zespoły osadnictwa przedmiejskiego, pochodzącego sprzed lat 20. XX w.

Najpełniejszym i najcenniejszym świadectwem historii miasta Gdynia jest zespół

architektoniczno-urbanistyczny śródmieścia, wraz z dwoma przylegającymi dzielnicami – portem

i Kamienną Górą. Zachowały się również stare siedliska wsi tj. Wielki Kack , Oksywie, Chylonia, wraz

z charakterystyczną zabudową i rozplanowaniem. Fragmenty gotyckich murów można znaleźć

w kościele p.w. Michała Archanioła w Oksywiu i w kościele św. Mikołaja w Chyloni. Z okresu

renesansu (XVI w. ) pochodzi prezbiterium dzisiejszego kościoła p.w. Matki Boskiej Bolesnej w Małym

Kacku, a położony w pobliżu zespół pałacowo-parkowy ma tradycję barokowo-rokokową (XVIII ww.).

Gdynia posiada 68 obiektów i zespołów wpisanych do rejestru zabytków nieruchomych oraz

2 stanowiska archeologiczne, które stanowią cmentarzyska płaskie ,pochodzące z wczesnej epoki

żelaza. Do obszarów ochrony dziedzictwa kulturowego na podstawie przepisów odrębnych należy:

Zespół pałacowo-parkowy w Małym Kacku z barokowo-neogotyckim pałacem z elementami

rokoko ,wraz z zespołem zabudowań folwarcznych, osada rzemieślnicza Mały Kack pochodząca z XVI

w. ,osada młynarzy i kuźników związanych ze średniowieczną osadą młyńską nad rzeką Kaczą,

Zespół dworsko-krajobrazowy Kolibki ,związany z wybitnymi rodami pomorskimi (Sobiescy,

Przebendowscy),a w okresie międzywojennym z osobą i działalnością Witolda Kukowskiego, Zespół

ruralistyczno-kuracyjny Orłowo obejmujący dawną gospodę Adlershorst oraz Dom Kuracyjny, wraz

z domkami rybackimi ,a w jednym z nich mieszkał w 1920r. Stefan Żeromski i mieści się tam muzeum

jego imienia oraz zespół willowo-letniskowy z nazwami ulic związanych z imionami książąt i rodów

pomorskich, Zespół urbanistyczny Kamiennej Góry posiadający liczne Wille tj. „Szczęść Boże”, „Orla”,

„Poznanianka”, „Polska Riwiera” , Zespół ruralistyczny dawnej wsi Oksywie zawierający kościół wraz z

cmentarzem i kompleksem architektonicznym domów wiejskich z XIX i pocz. XX stulecia, Zespół

ruralistyczny wsi Wielki Kack , Historyczny układ urbanistyczny śródmieścia Gdynia ze zwartym

zespołem kamienic modernistycznych, portem i takimi budynkami jak budynek biurowy ZUS, hotel

„Bristol”, Dworzec Morski, Zespół Hali Targowych, kościół parafialny p.w. NMP Królowej Polski, oraz

ostatni obszar to zespół dowództwa Floty .

Na wpływ ilości bogactw dziedzictwa kulturowego miała polityka przestrzenna okresu

powojennego, która odrzucała w sposób programowy zarówno polską tradycję architektoniczną 20-

lecia międzywojennego jak i wcześniejszą, przedmiejską tradycję budowlaną tego terenu. Skutkiem

tego była częściowa lub pełna degradacja wielu zespołów historycznych na terenie Gdyni. Obecnie

miasto wprowadza projekty zagospodarowania przestrzennego Gdyni wraz z uwzględnieniem ochrony

dziedzictwa przyrodniczego

Mariusz Szubert Trasa wycieczki w czwartym dniu 26 maja (piątek).

Przez trzy miasta, czyli od Grodu Neptuna do Miasta z Morza i Marzeń

L.p. Miejscowość-węzeł mapa-km suma-km czas plan.* Krainy

1 Gdańsk-Sobieszewo 0 Żuławy Wiślane

2 Gdańsk-Westerplatte

Port Gdański 17 17 20

Wybrzeże Kaszubskie region Trójmiasto (turyst.)

3 Gdańsk-Główne Miasto Gdańsk Stare miasto

5 22 15

5 Sopot 18 40 30

6 Gdynia-Orłowo 8 48 15

7 Gdynia-Skwer Kościuszki 10 58 18

10 Gdańsk Oliwa 18 96 30

11 Gdańsk Centrum 12 108 20

12 Gdańsk Sobieszewo 15 123 25 Żuławy Wiślane

*) w minutach

Program krajoznawczy:

1. Gdańsk Westerplatte-Zewnętrzny Port Gdański (Port Północny): Port Gdański jako element gospodarki morskiej. Miejsce historyczne – Westerplatte. Interpretacja dziedzictwa połączona ze zwiedzaniem historycznej wojskowej składnicy tranzytowej. 2. Gdańsk Główne Miasto i Stare miasto: Gdańsk jako centrum krajoznawcze w regionie Trójmiasto. Interpretacja dziedzictwa połączona ze zwiedzaniem Głównego Miasta i Starego Miasta. 3. Gdynia Orłowo: Klif Orłowski jako atrakcja turystyczna Gdyni. Trójmiejski Park Krajobrazowy. 4. Gdynia Centrum - Skwer Kościuszki-Molo Południowe: Atrakcje turystyczne Gdyni (ORP Błyskawica, Dar Pomorza, Akwarium) 5. Gdańsk-Oliwa Obiekt turystyczny (sakralny) jako atrakcja turystyczna w regionie Trójmiasto. Opactwo Cystersów w Oliwie jako dziedzictwo Pomorza.

Gdańsk: Przejazd Sobieszewo-Westerplatte-Gdańsk Śródmieście:

1. Turystyczna-Sobieszewska-Elbląska-Siennicka-Mjr. H. Sucharskiego-Budowniczych Portu

Północnego.(Westerplatte);

2. Mjr. H. Sucharskiego-Siennicka-Długie Ogrody (Śródmieście)

Ryc. 10. Plan pieszej trasy miejskiej w Gdańsku wg. Kwiatek J., Lijewski T., 1998, Leksykon Miast Polskich, Muza S.A., Warszawa: 1103 ss.

Zwiedzanie Głównego Miasta:

Stągiewna-Długi Targ-Długa-Tkacka-Piwna-Plebania-Mariacka

„Dobrzeć Polszcze z Gdańskiem, a z nią zaś Gdańskowi,

jako złotek koronie, a w niej diamentowi ..”

Objaśnienia do planu trasy (ryc. 7)

Długie Pobrzeże:

15. Brama Zielona 25. Brama Chlebnicka 32. Brama Mariacka 33. Żuraw Długi Targ: 24. Dom Pod Aniołami 23. Dom Schleiffów 11. Złota Kamienica 13. Dwór Artusa 14. Fontanna Neptuna ul. Długa: 9. Ratusz 8. Dom Królów Polskich 7. „Lwi Zamek" 6. Dom Adam i Ewa 5. Dom Uphagena 4. Dwór Bractwa św. Jerzego 3. Złota Brama 2. Katownia i Wieża Więzienna 1. Brama Wyżynna ul. Tkacka: 27. Baszta „Słomiana" 26. Zbrojownia ul. Piwna: 30. Kościół NMP

Przejście na Stare Miasto (Żuraw, Bosmańska-Tokarska-Warzywnicza-Targ Rybny-Podwale Staromiejskie-Tartaczna-Pl. Obrońców Poczty Polskiej)

Zwiedzanie Starego Miasta

Pl. Obrońców Poczty Polskiej -Zamkowa-Stolarka-Św. Katarzyny-Na Piaskach-Bielańska-Elżbietańska-Garncarska.

Objaśnienia do planu trasy (ryc. 7)

43. Ratusz Staromiejski 44. Wielki Młyn 45 Mały Młyn 46. Kościół św. Katarzyny 47. Kościół św. Brygidy 50. Dom Opatów Pelplińskich 53. Gmach Poczty Polskiej

Przejazd do Gdyni Podwale Grodzkie-Błędnik-Aleja Zwycięstwa-(Gdańsk Wrzeszcz, Gdańsk Oliwa)- Grunwaldzka- Al. Niepodległości (Sopot)-Al. Zwycięstwa-Orłowska (Gdynia-Orłowo)-Orłowska-Al. Zwycięstwa-Władysława IV-10 Lutego-Skwaer Kościuszki.

Ryc. 11. Układ urbanistyczny Gdyni. wg. Kwiatek J., Lijewski T., 1998, Leksykon Miast Polskich, Muza S.A., Warszawa: 1103 ss.

1. Teatr Muzyczny, 2. Muzeum Marynarki Wojennej, 3. Muzeum Oceanograficzne i Akwarium Morskie, 4.

Niszczyciel „Błyskawica - muzeum, 5. Żaglowiec „Dar Pomorza" - muzeum, 6. Kościół św. Antoniego, 7. Muzeum

Miasta Gdyni, 8. Urząd Miejski.

Przejazd do Gdańska-Oliwy Skwer Kościuszki- Grunwaldzka-10 Lutego- Władysława IV- -Al. Niepodległości (Sopot)- Al. Zwycięstwa (Gdańsk Oliwa)

Gdańsk-Oliwa Dzielnica Oliwa (właściwie miejskie osiedle) na tle innych części Gdańska jest wyjątkowa. Krajobraz oliwski to harmonia zieleni, zabytkowych budowli oraz nowoczesnego miasta rozciągniętego wzdłuż głównej ulicy –

Al. Zwycięstwa i Zatoki Gdańskiej.

Ryc. 12. Park Oliwski Źródło: http://archikatedraoliwa.pl/zabytki/Park-oliwski

Jest to jedna z najstarszych gdańskich dzielnic. Jest dziełem Cystersów sprowadzonych tutaj w 1186 r przez Sambora. Książę podarował Cystersi kilka osad, wśród których była również Oliwa. Zakonnicy przez wieki gospodarowali w swych dobrach, umiejętnie wykorzystując zasoby naturalne m.in. las. Nad Oliwskim Potokiem budowali młyny i kuźnie. Nadane im osady rozkwitły jako wsie klasztorne. Otaczały one opactwo, w którym w XIV w. wzniesiono murowany kościół, później wiele razy przebudowywany lub odbudowywany po zniszczeniach wojennych. Ostatnia gruntowna przebudowa w duchu baroku nastąpiła po pokoju oliwskim (1660). W 1688 r. w świątynię ozdobiono monumentalnym barokowym ołtarzem, a w 1755 r. Jan Wulf rozpoczął budowę organów trwającą ćwierć wieku. Dziś urzekają one swymi 110 głosami. W 1577 r. Cystersi założyli park. Tak przez kilka stuleci Cystersi stworzyli nieopodal Gdańska kompozycję gospodarczo-krajobrazową. Od 1874 r. Oliwa była miastem, a 1926 r. stała się dzielnicą Gdańska. Zapisem historii tej dzielnicy jest opactwo cysterskie wraz z parkiem, młyn, spichlerz a nade wszystko ul. Polanki – dawnej główny trakt z Oliwy do Gdańska, przy którym dzięki zachowanym dworom odnajdziemy klimat dawnego miasta Oliwy. Wirtualne zwiedzanie archikatedry: http://multipro.com.pl/katedra/

Przejazd do Gdańska-Sobieszewa Polanki-J. Bażyńskiego-Al. Grunwaldzka-Al. Zwycięstwa-BłędnikPodwale Grodzkie-Wały

Jagiellońskie-Podwale Przedmiejskie-Reduta Żbik-Elbląska-Sobieszewska-Turystyczna

4.5. Piąty dzień, 27 maja (sobota).

Rafał Lasyk, Tomasz Lichoń, Paweł Matusz, Anna Skrzypczyk, Ilona Śliwa Adrian Wójciga

Kartuzy to przepięknie położona miejscowość w województwie pomorskim, na zachód od

Gdańska, wśród zieleni, nad samymi jeziorami zwanymi Czterema Jeziorami Kartuskimi (Jeziorem

Karczemnym, Klasztornym Dużym, Klasztornym Małym i Mielenkiem). Kartuzy to historyczne urocze

miasteczko, stanowiące serce Kaszub. Na tym terenie doskonale zachowała się spuścizna kultury

ludowej Kaszubów, ludności która posiada własną historię, kulturę, język oraz poczucie silnej

odrębności. Dorobek kultury kaszubskiej poprzez folklor i tradycje regionalne, prezentowany jest

podczas różnego rodzaju świąt okolicznościowych. Kartuzy uznawane są także za centrum Szwajcarii

Kaszubskiej, czyli najwyżej położonej części Pojezierza Kaszubskiego. Na terenie tym ulokowana jest

Wieżyca, będąca najwyższym wzniesieniem na Pojezierzu Kaszubskim, mierząca 329 m. n.p.m.

Pierwsze wzmianki o Kartuzach pochodzą z XIV wieku, kiedy to sprowadzeni z Pragi mnisi z zakonu

kartuzów rozpoczęli budowę klasztoru oraz kościoła konwentualnego, który zachował się do dzisiaj.

Podczas zwiedzania miasta istotnym elementem jest

Muzeum Kaszubskie im. Franciszka Tredera, gdzie zbierane są obiekty używane na co dzień,

związane z zamieszkującymi te tereny Kaszubami, którzy silnie przywiązani są do tradycji, i od

najdawniejszych czasów wyrażają swoje przeżycia w malarstwie i rzemiośle artystycznym. Sztuka

ludowa przejawia się głównie haftem kaszubskim, malarstwem na szkle, rzeźbą i plecionkarstwem.

Nad założeniem tego obiektu muzealnego pracował Franciszek Tredner, natomiast uniemożliwił mu je

wybuch wojny. W roku 1947 nastąpiło otwarcie muzeum, a już trzy lata później, w roku 1950

uczyniono obiekt państwowym. Dopiero w roku 1986 budynek gospodarczy

jak i willa zostały wpisane na listę rejestru zabytków.

Brodnica wkomponowana jest w malownicze Pojezierza Kaszubskiego, będące najwyżej

położonym ze wszystkich pomorskich pojezierzy. Prawie wszystkie jeziora leżą tutaj na wysokości od

149 do 216 m. n.p.m. Miejscami wysokości względne sięgają nawet 80 metrów. Różnica między

najwyższym a najniższym punktem wynosi około 160 metrów. Rzeźba została ukształtowana głównie

przez lądolód skandynawski, jak również działalność erozyjno-akumulacyjną rzek. Wieś przez kilka

wieków należała do dwóch rodów kaszubskich: Ustarbowskich i Lniskich, będąc wpierw rycerską, a

kolejno szlachecką miejscowością.

A skoro do czynienia mamy z Kaszubami, toteż nie dziwi Truskawko branie - festiwal

Kaszubski, organizowany rokrocznie u podnóża Złotej Góry – leżącego na terenie Kaszubskiego

Parku Krajobrazowego wzniesienia położonego na wysokości 190 metrów n.p.m. Ze szczytu rozciąga

się spektakularny widok na Szwajcarię Kaszubską: Jezioro Brodno Wielkie, i położone nieco dalej,

z prawej strony, Jezioro Ostrzyckie. Tuż za nimi na horyzoncie maluje się szczyt Wieżycy, będącej

największym pomorskim wzniesieniem. Roślinność Kaszubskiego Parku Krajobrazowego jest bardzo

zróżnicowana. Występuje tu flora górska i podgórska, np. tojad dzióbaty, niezapominajka leśna, oraz

relikty lodowcowe, takie jak modrzewnica zwyczajna, mącznica lekarska, czy wielosił błękitny.

Na liście roślin prawnie chronionych, zagrożonych wyginięciem i rzadkich figuruje 190

gatunków. Znaczna część występujących tu zbiorowisk leśnych i torfowisk to miejsca naturalne, lub

nieznacznie zmienione. Obszary morenowe porastają lasy z przewagą buka

w drzewostanie. Obszary Natura 2000 obejmują 40% powierzchni parku krajobrazowego, związany ze

specjalną ochroną siedlisk 77 gniazdujących gatunków ptaków, wśród 135 występujących,

ulokowanych głównie na torfowiskach. Jednym z najcenniejszych gatunków są tracze - szlachar

i nurogęś oraz sowa włochatka. Na torfowiskach i jeziorach dystroficznych gniazdują: cyraneczka,

żuraw i samotnik, a na strugach - pliszka górska i zimorodek, występuje tu także przelotny pluszcz.

W okolicy powstaje Centrum Sportów Wodnych i Promocji Regionu na Złotej Górze, gdzie z tarasów

stanowiących widownię, będziemy mogli podziwiać spektakularny krajobraz, oraz amfiteatr w kształcie

łodzi.

Pelplin położony jest w powiecie tczewskim, nad rzeką Wierzycą. Etnicznie miasto położone

jest na Kociewiu. Jest to drugi co do wielkości (po Kaszubach) zwarty etnicznie i kulturowo region

Pomorza. Teren Kociewia, który określa przede wszystkim gwara (jako najbardziej uchwytny element)

zamieszkiwany jest przez wyrazistą grupę etniczną – Kociewiaków. Mówiąc o dziedzictwie kulturowym

Kociewia nie można pominąć jego zasadniczych elementów, a więc tradycji, oraz szeroko pojętej

kultury duchowej i materialnej, które tworzą całościowy obraz tego zwartego etnicznie i kulturowo

regionu. Świadectwem dawnej tradycji, kultury i sztuki ludowej Kociewia są zachowane do dziś

zwyczaje i obrzędy. Zachowane elementy twórczości ludowej, mają swój wyraz w malarstwie, rzeźbie,

hafciarstwie, plecionkarstwie, garncarstwie, tkactwie, kowalstwie, wycinkarstwie oraz architekturze.

Dawne wartości kultury i sztuki ludowej można prześledzić w zachowanych przykładach

architektury, sprzętach domowych, rzeźbie przydrożnej (kapliczki) itp. Relikty tej twórczości pochodzą

głównie z XIX w. i początku XX w., jednak znaleźć możemy również przykłady z końca XVIII w. Pelplin

geograficznie położony jest w obrębie dwóch mezoregionów fizyczno-geograficznych – Pojezierza

Starogardzkiego (część centralna i zachodnia) oraz Doliny Kwidzyńskiej (część wschodnia), która jest

częścią makroregionu Doliny Dolnej Wisły. Położenie geograficzne a także struktura środowiska

przyrodniczego (wynik zlodowacenia bałtyckiego oraz procesów przyrodniczych po ustąpieniu

lądolodu) determinują większość warunków naturalnych – jest to teren o wiodącej funkcji rolniczej.

Będąc w Pelplinie zobaczymy gotycką świątynię, jedną z największych na terenie Polski, pierwotnie

zakon Cystersów - bazylikę katedralną Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Posiada bogaty

wystrój z XV-XVIII wieku, m.in. 25-metrowy ołtarz główny, liczne ołtarze boczne oraz organy.

Po zwiedzeniu Pelpina zatrzymamy się w Gniewie, niewielkim mieście położonym w widłach

Wisły i uchodzącej do niej Wierzycy. Jest to odcinek, na którym Wisła płynie w malowniczej Dolinie

Kwidzyńskiej, będącej końcowym fragmentem tzw. Doliny Dolnej Wisły. Terytorium, na którym

położony jest Gniew to skraj Pojezierza Starogardzkiego oraz Kociewia. Najstarsze ślady osadnictwa

w Gniewie pochodzą z 2500 lat przed naszą erą, kiedy to na tych terenach przebiegał szlak

bursztynowy, od X wieku miasto należało do państwa Polan. W drugiej połowie XIII wieku przekazane

zostało Krzyżakom. Ważne położenie strategiczne zdecydowało o budowie tutaj zamku, który możemy

obecnie podziwiać i zwiedzać.

Zbudowany został na planie czworoboku, był uznawany za jeden

z najpotężniejszych zamków krzyżackich na lewym brzegu Wisły. Tereny miasta kilkakrotnie zmieniały

swoich właścicieli, lecz po I wojnie światowej wróciły do Polski. Obecnie na zamku odbywają się

turnieje rycerskie, pokazy kowalstwa artystycznego i inne imprezy. Część komnat została

zaadoptowana na apartamenty o standardzie czterogwiazdkowego hotelu.

Chełmno, zarówno jak Gniew, należy do krainy geograficznej,

oraz makroregionu fizycznogeograficznego Dolina Dolnej Wisły. Jest jednymz najpiękniejszych miejsc

na Pomorzu, uznawane za miasto zabytkówi zakochanych. W Chełmnieznajduje się Ratusz

wzniesiony w XIII wieku, który uznawany jest za jeden z najpiękniejszych obiektów sztuki

renesansowej w Polsce. Nieopodal znajduje się neogotycka wieża ciśnień mierząca ponad 31 m,

wybudowana w 1859 r. Znany jest także pręt chełmiński – średniowieczny wzorzec miary, który

znajduje się po zachodniej stronie Ratusza. Kupcy odmierzali nim swoje towary. W mieście znajduje

się również dużo obiektów sakralnych: Kościół Farny Wniebowzięcia NMP, Kościół Franciszkański św.

Jakuba Starszego i św. Mikołaja oraz Klasztor i Kościół św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty –

zaraz po jego zwiedzaniu obejrzymy stojące nieopodal mury obronne wyznaczające granicę miasta.

Składają się one z bram i baszt: Brama Merseburska oraz Brama Prochowa, na którą zwrócimy

szczególną uwagę – ponieważ obecnie znajduje się tam Muzeum Ziemi Chełmińskiej.

Następnie udamy się do Torunia należącego do mezoregionu fizycznogeograficznego Kotlina

Toruńska. Miasto obecnie stanowi perłę polskiego gotyku, przyciągającą szeroką rzeszę turystów

z całego świata. Jest jednym z dwóch najstarszych miast Ziemi Chełmińskiej. W 1997 roku toruński

średniowieczny zespół miejski został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Toruń posiada wiele atrakcji przyciągających turystów nie tylko ze względu na to, że jest miejscem

urodzenia Mikołaja Kopernika – znajdziemy w nim również przepiękny Ratusz Staromiejski – główną,

świecką budowlę Starego Miasta oraz jedną z najciekawszych przykładów średniowiecznej

architektury mieszczańskiej w środkowej Europie. Zwrócimy uwagę także na Pałac Dąbskich, Bramę

Mostową, Pomnik Mikołaja Kopernika i inne, okazałe budowle ukazujące piękno miasta.

Mariusz Szubert Trasa wycieczki w piątym dniu, 27 maja (sobota).

Od Kaszubów do miasta Kopernika, gotyku na dotyk i pierników

L.p. Miejscowość-węzeł mapa-km suma-km czas plan.* Krajoznawstwo

1 Gdańsk-Sobieszewo 0 Żuławy Wiślane

2 Gdańsk-Śródmieście 21 21 6 Wybrzeże Kaszubskie

3 Gdańsk-Kiełpinek 12 33 12 Pojezierza Południowobałtyckie Pojezierze Wschodniopomorskie Pojezierze Kaszubskie regionalizacja turyst. Pojezierze Pomorskie Kaszuby Kaszuby (hist.-etnogr.)

4 Żukowo 13 46 16

5 Kartuzy 12 58 14

6 Garcz 7 65 8

7 Chmielno 2 67 2

8 Brodnica 12 79 14

9 Ostrzyce 2 81 2

10 Wieżyca 8 89 10

11 Kościerzyna 15 104 18

12 Zblewo 35 139 42 Pojezierze Starogardzkie Kociewie (etnogr.)

13 Starogard Gdański 14 153 17

14 Jabłowo 6 159 7

15 Pelplin 9 168 11

16 Gniew 11 179 13 Dolina Dolnej Wisły Bory Tucholskie 17 Nowe 23 202 28

18 Dolna Grupa 11 213 13 Wysoczyzna Świecka

19 Terespol Pomorski 25 238 30

20 Chełmno 18 256 22 Pojezierze Chełmińsko-Dobrzyńskie

21 Toruń 39 295 47 Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka Kotlina Toruńska region Kujawski (turyst)

*) czas przejazdu w minutach. Nocleg:

Camping TRAMP ul. Kujawska 14 87-100 Toruń fax: 56 654-71-87 www.campingtramp.pl/

Program krajoznawczy: 1. Kartuzy Muzeum Kaszubskie im. Franciszka Tredera. Kultura kaszubska jako dziedzictwo Pomorza oraz atrakcja turystyczna regionu Kaszubskiego. 2. Brodnica (Złota-Góra) Krajobraz młodoglacjalny jako walor turystyczny Pojezierza Kaszubskiego (regionu Kaszubskiego). 3. Pelplin Obiekt turystyczny (sakralny) jako atrakcja turystyczna małego miasta. Interpretacja dziedzictwa połączona ze zwiedzaniem pocysterskiego zespołu klasztornego.

4. Gniew Obiekt turystyczny (zabytek architektury) jako atrakcja turystyczna. Interpretacja dziedzictwa na przykładzie zamku krzyżackiego w Gniewie. Krajobraz Doliny Dolnej Wisły jako walor turystyczny Pojezierzy

Południowopomorskich.

5. Chełmno Miasto historyczne jako atrakcja turystyczna. Zwiedzanie miasta połączone z interpretacją dziedzictwa. 6. Toruń Centrum krajoznawcze na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Zwiedzanie historycznego centrum połączone z interpretacją dziedzictwa.

Ryc. 14. Centrum Chełmna wg. Chełmno- miasto zakochanych, Chełmska Informacja Turystyczna, Chełmno 2013. 1. Szachownicowy układ ulic (XIII w.), 2. Rynek, 4. Ratusz gotycko-renesansowy, 5. Średniowieczny wzorzec miary „Pręt chełmiński” (4,35 m), 7. Kościół farny Wniebowzięcia NMP, 8. Relikwie św. Walentego, 9. Kościół św. Ducha, 10. Kaplica św. Marcina, 11. Baszta Prochowa, 12. Mury obronne XIII/XIV w.,

Ryc. 15. Plan pieszej trasy miejskiej w Toruniu wg. Kwiatek J., Lijewski T., 1998, Leksykon Miast Polskich, Muza S.A., Warszawa: 1103 ss.

1. Ratusz 2. Pomnik Mikołaja Kopernika, 3. Zabytkowe kamienice, 4. Kamienica pod Gwiazdą, 5. Kościół św. Ducha, 6. Zabytkowa kamienica Hotel „Pod Trzema Koronami", 7. Dwór Artusa -obecnie Collegium Maximum UMK, 8. Barokowa kamienia z „Łukiem Cezara”, 9. Kościół NMP, 10. Brama Klasztorna, 11. Brama Żeglarska, 12. Brama Mostowa, 13. Krzywa Wieża, 14. Dawny pałac biskupów, 15. Bazylika św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty,16. Dom Mikołaja Kopernika - obecnie muzeum, 17. Pałac Fengera, 18. Zabytkowe śpichlerze, 19. Pałac Eskenów, 20. Mury staromiejskie, 21. Ruiny zamku krzyżackiego, 22. Baszta „Koci Łeb", 23. Baszta „Monstrancka", 24. Baszta „Wartownia”, 25. Dawny zbór ewangelicki, 26. Apteka „Pod Lwem", 27. Gospoda „Pod Modrym Fartuchem", 28. Kościół św. Jakuba, 29. Toruńskie Towarzystwo Naukowe, 30. Muzeum Etnograficzne, 31. Teatr im. Wilhelma Horzycy.

Ryc. 16. Historyczne centrum Torunia – Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO. wg Toruń Stare Miasto, Informacja Turystyczna, Toruń 2014. 1. Pomnik Mikołaja Kopernika, 2. Ratusz Staromiejski, 3. Dom Mikołaja Kopernika, 4. Katedra śś. Janów, 5. Kościół NMP, 6. Kościół św. Jakuba, 7. Ruiny Zamku Krzyżackiego, 8. Kamienica Pod Gwiazdą, 9. Krzywa Wieża, 10. Brama Klasztorna, 11. Brama Żeglarska, 12. Brama Mostowa, 13. Dwór Artusa, 14. Dom Eskenów, 15. Pałac Dąmbskich, 16. Śpichrz barokowy, 17. Śpichrz gotycki, 18. Statuetka Flisaka, 19. Planetarium, 20. Muzeum Etnograficzne.

4.6. Szósty dzień, 28 maja 2017 r. Natalia Bal, Kinga Chwaja, Dominika Depa, Małgorzata Falińska, Agnieszka Góra. Ewa Gruszka

Nasz ostatni dzień podróży zaczynamy od wyjazdu z Torunia. Żegnamy się miastem Mikołaja Kopernika i udajemy się do, położonego w regionie Kotliny Toruńskiej, Ciechocinka. Miasto to od początku miało pełnić role uzdrowiska ze względu na znajdujące się tam bogactwo solanek. Znajdujemy się w regionie kujawskim, który jest położony na pograniczu historycznych Kujaw i Wielkopolski. Największe ośrodki Kujaw to Bydgoszcz, Włocławek i Inowrocław. Kujawy są krainą etnograficzną posiadającą oryginalną kulturę ludową, gwarę i charakterystyczne stroje. Region ten jest nazywany spichlerzem polskim ze względu na znajdujące się tam najbardziej żyzne gleby, czyli czarnoziemy, dlatego jest to obszar wykorzystywany intensywnie w rolnictwie. Krajobraz Kujaw to wzgórza morenowe, wydmy i jeziora jest ich tam około 600 największe z nich to Gopło.

Ciechocinek-miejsce, które słynie z uzdrowiska oraz ze zbawiennego wpływu na choroby górnych dróg oddechowych, osteoporozę oraz układu krążenia. Znajduje się tam kilka parków: Park Tysiąclecia, Park Tężniowy oraz Park Zdrojowy, w którym znajduje się pijalnia wód oraz zbudowana w stylu zakopiańskim muszla koncertowa. Chlubą całego miasta są Tężnie solankowe. Idealnie w krajobraz miasta wpisuje się Rezerwaty Przyrody Ciechocinek, którego dominantami są rośliny słonolubne. Poza tymi walorami warto także pamiętać o obiekcie wpisanym do rejestru zabytków, a jest to drewniana cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archanioła

Kolejnym węzłem na naszej trasie jest położony nad rzeką Moszczenicą Stryków. Usytuowane na Wzniesieniu Łódzkim miasto, położone nad zalewem, który okala wiele mieszany drzewostan. W wodach zalewu tajemniczo odbija się neobarokowy kościół rzymskokatolicki św. Marcina. Miasto to ma bogatą historię, której odbicie można zobaczyć w dziedzictwie, jakie pozostawiła w tym mieście. Miasto to prawa miejskie otrzymało już w 1394 roku z rąk Władysława Jagiełly i rozwijało się jako lokalny ośrodek rzemiosła i handlu. Najbardziej znaczącym świadkiem historii miasta jest cmentarz żydowski, na którym ostatni pochówek dokonany został w 1946. W mieście tym duży odsetek ludności stanowiła ludność pochodzenia żydowskiego, ponieważ podczas II wojny światowej Stryków stracił ponad 45% mieszkańców głownie Żydów oraz ludność pochodzenia niemieckiego, która opuściła ten region po przegranej wojnie. Kierujemy się dalej na północ do największego miasta województwa łódzkiego.

Łódź- położona na granicy Wzniesienień Łódzkich oraz Wysoczyzny Łaskiej. Mimo że dziś może wydawać się, że miasto to nie zachwyca i żyje w cieniu innych wielkich miast Polski. Jest to miasto z bogatą historią i tradycją, które niegdyś było ważnym ośrodkiem przemysłu włókienniczego. Warto wspomnieć o początkach Łodzi, która z rolniczej wsi stała się wielkoprzemysłowym ośrodkiem miejskim. Jego główną osią rozwoju stała się ulica Piotrkowska, w XIX wieku powstał tu największy ośrodek włókienniczy w Europie. Ulica ta to średniowieczny trakt, który łączył Toruń z Krakowem. Przy Piotrkowskiej zaczęli się osiedlać przybywający z Europy rzemieślnicy, którzy umieli wytwarzać tkaniny. Początkowo zamieszkiwali oni w drewnianych domkach, które obecnie zastąpiły piękne kamienice oraz pałace. Tutaj odbywały się transakcje pomiędzy wytwórcami, a kupcami. Piotrkowska była nie tylko centrum handlowym, ale miejscem rozwoju artystycznego oraz kulturalnego Łodzi. Obecnie każda kamienica znajdująca się na ulicy ma swój unikatowy charakter, styl oraz historie. Przy północnej części tej ulicy znajduje się Plac Wolności, na którym znajduje się pomnik Tadeusza Kościuszki..Znajduje się tam także klasycystyczny Ratusz Miejski oraz Kościół Zesłania Ducha Świętego, które były pierwszymi reprezentacyjnymi łódzkimi budowlami.

Miejscem najchętniej odwiedzanym przez turystów jest Manufaktura Łódzka, w której obecnie znajduje się największe centrum handlowo-usługowo-rozrywkowe w Polsce. Została przebudowana tak, aby zachować dawną atmosferę fabryki Izraela Poznańskiego. Dominują stare pofabryczne budynki z charakterystycznej czerwonej, nieotynkowanej cegły. Wizytówką całego kompleksu jest dawna pięciokondygnacyjna przędzalnia bawełny, w której znajduje się obecnie 4- gwiazdkowy hotel. W okolicy manufaktury znajduje się także pałac Izraela Poznańskiego, który dzięki swojej neorenesansowej i neobarokowej architekturze zwany jest „łódzkim Luwrem”.

Nie można pominąć także Starego Rynku łódzkiego, który jest miejscem najstarszego osadnictwa Łodzi. Znajdują się tam charakterystyczne klasycystyczne kamienice z podcieniami. Do rynku przylega bezpośrednio Park Staromiejski, położony w dolinie rzeki Łódki.

Zostawiamy za sobą Łódź i kierując się dalej na południe autostradą A1, mijamy Tuszyn. Miasto Królewskie, które lokowane było przez Władysława Jagiełłę, bogate jest w historie i świadczące o niej zabytki takie jak zespół barokowego kościoła parafialnego pw. św. Witalisa Męczennika. Znajdują się tam też tereny ważne przyrodniczo takie jak Rezerwaty Przyrody Wolbórka oraz Molenda. Kolejnym miejscem naszej podroży jest Kamieńsk, położony nad rzeką Kamionką, od której przyjął nazwę. Znajduje się tam wpisany w rejestr Narodowego Instytutu Dziedzictwa kościół parafialny pw. św. Apostołów Piotra i Pawła. Charakterystycznym punktem Kamieńska jest Góra

Kamieńska, na której znajduje się Elektrownia Wiatrowa, która składa się z 15 turbin wiatrowych, produkujących energię dla około 6 tys. gospodarstw. Inwestycja ta została wpisana na listę zadań priorytetowych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w zakresie zdrowia środowiskowego. Góra Kamieńsk jest także obszarem rekreacyjnym dla mieszkańców województwa łódzkiego. Znajdują się tam stok narciarski, letni tor saneczkowy, ścieżki rowerowe, mini plac zabaw dla dzieci, ścianka wspinaczkowa oraz tor kartingowy. Oprócz tego znajduje się tam ponad 40 kilometrów ścieżek rowerowych, z których można dotrzeć do punktów widokowych na elektrownię oraz Kopalnię Węgla Brunatnego - KWB Bełchatów w Kleszczowie, która jest największą w Europie elektrownią konwencjonalną opalaną węglem brunatnym.

Pozostawiając za sobą niziny udajemy się w kierunku wyżynnych części, a dokładnie znajdziemy się w zasięgu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej. Jadąc autostradą A1, przejedziemy przez miasto słynące ze swojego sanktuarium - Częstochowy.

W mieście, które było miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego możemy teraz zaobserwować pięknie zabytkowe kamienice, neoklasycystyczny ratusz oraz niesamowity układ urbanistyczny Starej i Nowej części Częstochowy. Połączone są one reprezentacyjną aleją Najświętszej Marii Panny, która jest świadkiem spotkań miejscowej ludności oraz miejscem popularnym wśród turystów. Ma tu także zakończenie jedne z najbardziej znanych szlaków polskich- Szlak Orlich Gniazd, jego ostatnim punktem jest Stary Rynek. Mimo wielu ciekawych atrakcji turystycznych, miasto to znane jest ze znajdującego się tam Klasztoru Zakonnego na Jasnej Górze. Ośrodek ten jest poświęcony kultowi maryjnemu, a znajdujący się tam obraz Matki Bożej Częstochowskiej ukazuje dziedzictwo tego regionu.

Zostawiamy za sobą Częstochowę dalej jedziemy autostradą A1, która będzie towarzyszyć nam aż do Dąbrowy Górniczej. Jednakże około 24 km przed tym miastem nad rzeką Czarną Przemszą na Garbie Tarnogórskim znajduje się urokliwe miasto Siewierz. Jednym z jego cenniejszych zabytków są pochodzące z XIII wieku ruiny zamku biskupów krakowskich oraz rynek lokowany na prawie magdeburskim z kamienicą mieszczańską z XVIII wieku zakończoną falistym szczytem.

Wreszcie docieramy do ostatniego punktu znajdującego się przy autostradzie A1, położonej na Wyżynie Śląskiej- Dąbrowy Górniczej. Miasto znajduje się w największym polskim okręgu przemysłowy, Górnośląskim Okręgu Przemysłowym (GOP), który rozciąga się od Górnego Śląska aż do Zagłębia Dąbrowskiego. W GOP rozwinięte są między innymi: przemysł górniczy, przemysł hutniczy, przemysł energetyczny, przemysł maszynowy oraz przemysł koksowniczy. W Dąbrowie Górniczej znajduje się największa w Polsce huta stali. Jej uprzednia nazwa to Huta Katowice, obecnie jest to Arcelor-Mittal Poland oddział Dąbrowa Górnicza. Na całym odcinku trasy między Dąbrowa Górniczą a Olkuszem znajduje się Park Krajobrazowy Orlich Gniazd. Jego granice rozciągają się od przełomu rzeki Warta koło Mstowa do doliny Białej Przemszy.

Następnie udając się na wschód drogą krajową numer 94 docieramy do Olkusza. Znajdujące się na Wyżynie Olkuskiej miasto, które usytuowane jest nad rzeką Babą, było i nadal jest ważnym ośrodkiem przemysłowym. Kiedyś znajdowały się tam pokłady srebra, a obecny Olkusz słynie z zakładów przemysłowych OFNE-EMALIA produkujących garnki emaliowane ręcznie zdobione.

Wyjeżdżając z Olkusza zbliżamy się już do końca naszej podroży, a ostatnim jej punktem będzie Ojcowski Park Narodowy oraz Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie z licznymi jurajskim formacjami skalnymi.

Mariusz Szubert Trasa wycieczki w szóstym dniu, 28 maja 2017 r.

Od toruńskich pierników do krakowskich precli

L.p. Miejscowość-węzeł mapa-km suma-km czas plan. Krajoznawstwo

1 Toruń 0 Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka Kotlina Toruńska region Kujawski (turyst)

2 Stryków 170 170 136 Pojezierza Południowobałtyckie

Pojezierza Wielkopolskie Pojezierze Wielkopolskie region Kujawski (turyst). Niziny Środkowopolskie Nizina Południowowielkopolska Wzniesienia Południowomazowieckie

3 Łódź Manufaktura 20 190 24

4 Łódź Księży Młyn 10 200 20

5 Piotrków Tryb. 50 250 60

6 Częstochowa 80 330 96

Wyżyna Śląsko-Krakowska Wyżyna Woźnicko-Wieluńska Wyżyna Krakowsko-Częstochowska

7 Poczesna 13 343 16

8 Koziegłowy 13 356 16

9 Siewierz 19 375 23

10 Dąbrowa Górnicza 18 393 22

11 Olkusz 24 417 29

12 Kraków 35 452 42

Program krajoznawczy: 1. Łódź: Łódź jako ośrodek turystyczny. Obiekty postindustrialne jako atrakcja turystyczna na przykładzie d. przędzalni Poznańskiego (obecnie Manufaktura) i Księżego Młyna. Historia zapisana w krajobrazie miasta. Kamieńsk: Elektrownia, kopalnia węgla brunatnego, ośrodek rekreacyjny.

Ryc. 17. Centrum Łodzi wg. Kwiatek J., Lijewski T., 1998, Leksykon Miast Polskich, Muza S.A., Warszawa: 1103 ss. 9. Pałac Poznańskiego - obecnie Muzueum Historyczne Miasta Łodzi (Manufaktura) 12. Zespół przemysłowo-miekszalny „Księży Młyn"

5. Organizacja ćwiczeń Ćwiczenia prowadzą: dr hab. Krzysztof Bąk, prof. UP, dr hab. Mariusz Szubert, prof. UP, dr A. Delekta, dr Joanna Fidelus, dr Paweł Kroh.

W czasie ćwiczeń studenci są pilotami i przewodnikami wycieczki. Przekaz

informacji krajoznawczej będzie oceniany. Każdy student musi wystąpić

w roli przewodnika wycieczki. Pozytywna ocena prowadzenia wycieczki jest

jednym z warunków zliczenia ćwiczeń terenowych.

Właściwe przygotowanie się do zajęć terenowych obejmuje:

• zgromadzenie literatury oraz map,

• analiza trasy przejazdu na podstawie mapy (lub planu miasta),

• kompilację wiedzy z różnych źródeł,

• przygotowanie się do roli przewodnika wycieczki.

Wyjazd na zajęcia 23 maja 2017 r. (wtorek) o godz. 530 . Zbiórka na parkingu przed budynkiem głównym Uniwersytetu (ul.

Podchorążych 2) o godz. 515. Nie oczekujemy na spóźnialskich!

Zakończenie ćwiczeń 28 maja 2017 r. ok. godz. 19 w Krakowie, na parkingu

przed budynkiem głównym Uniwersytetu Pedagogicznego (ul. Podchorążych 2).

Wszyscy uczestnicy ćwiczeń rozpoczynają i kończą zajęcia w wyżej wymienionych

miejscach.

1. Proszę o punktualne przybycie na miejsce zbiórki przed odjazdem na ćwiczenia. Nie będziemy

oczekiwać na spóźnialskich. Autokar będzie podstawiony na parkingu przed budynkiem głównym

UP (od strony północnej) kwadrans przed odjazdem.

2. Proszę zabezpieczyć prowiant na kolację w pierwszym dniu i śniadanie w drugim dniu.

W Rybitwach nie ma możliwości zrobienia zakupów w miejscowych sklepach. Po drodze też takiej

sposobności raczej nie ma. Proszę nie liczyć na zrobienie zakupów spożywczych w obrębie

warszawskiej Starówki (może nie będzie na to czasu).

3. Proszę śledzić prognozę pogody. W przypadku przewidywanego ochłodzenia wskazane jest

zabranie śpiworów. Nocujemy w domkach campingowych, w których nie ma ogrzewania.

4. Każdy student musi posiadać następujące dokumenty: Dowód Osobisty, ważną Legitymację

Studencką (bilety ulgowe) oraz ważne ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków

(NNW).

5. Raz jeszcze przypominamy o konieczności wydrukowania w całości Przewodnika do

ćwiczeń terenowych, spięciu kartek (w skoroszycie lub bindownicy) i zabraniu go na

zajęcia. Przewodnik proszę podpisać na pierwszej stronie, we wskazanym miejscu.

6. Podczas zajęć należy bezwzględnie przestrzegać podanych godzin odjazdu autokaru z parkingów. Spóźnienia nie będą tolerowane. W przypadku naruszenia harmonogramu zajęć dojazd do grupy lub miejsca noclegu we własnym zakresie i na własny koszt.

7. Konsultacje

U wykładowców prowadzących ćwiczenia. Terminy konsultacji na wirtualnej tablicy ogłoszeń

IG.

5.1. Zaliczenie ćwiczeń:

Podstawą zaliczenia ćwiczeń jest:

• obecność na zajęciach od wyjazdu do powrotu,

• pozytywna ocena roli przewodnika wycieczki,

• aktywny udział w całych ćwiczeniach (np. udział w dyskusji, pozytywna ocena zadań wykonywanych podczas ćwiczeń i inne),

• posiadanie i korzystanie z map i planów miast,

• posiadanie i znajomość przewodnika do ćwiczeń,

• posiadanie map samochodowych (atlas) w skali nie mniejszej od 1:200 000,

• przestrzeganie regulaminu ćwiczeń terenowych.

Aktywny udział w ćwiczeniach oznacza nie tylko pełnienie roli przewodnika

wycieczki, lecz również: korzystanie z map zarówno w terenie jak i w autokarze -

w czasie jazdy (śledzenie trasy przejazdu), prowadzenie notatek, udział

w dyskusji, robienie. Posiadanie map samochodowych w skali nie mniejszej od

1:200 000 (atlas samochodowy) jest obowiązkowe dla każdego uczestnika ćwiczeń.

Ponadto wskazane jest zabranie map turystycznych (np. Pojezierze Kaszubskie,

Żuławy Wiślane, Pobrzeże Bałtyk u, Zalew Wiślany) oraz planów miast (np.

Warszawy, Torunia, Gdańska Sopotu i Gdyni (Trójmiasto), Elbląga, Łodzi).

Każdy student obowiązkowo zapoznaje się z Przewodnikiem do ćwiczeń

terenowych, który po wydrukowaniu w całości i spięciu kartek (skoroszyt,

bindowanie) zabiera na ćwiczenia.

Kryteria oceny roli przewodnika wycieczki (3,0, 3,5, 4,0, 4,5, 5,0):

• zakres i poprawność merytoryczna przekazywanych treści,

• metodyka i sposób prezentacji (m. in. dobór metod, kontakt ze

słuchaczami, współpraca z kierowcą, interpretacja dziedzictwa),

• powiązanie obserwacji terenowych z komentarzem słownym.

W przypadku negatywnej oceny wystąpienia, stwierdzenia biernej postawy

studenta w czasie zajęć, naruszenia Regulaminu ćwiczeń terenowych student

skierowany będzie do powtórnego odbycia ćwiczeń i ich zaliczenia w maju 2018 r.

Podobnie skutkować będzie nieobecność na zajęciach bez względu na okoliczności.

Każdy uczestnik ćwiczeń zobowiązany jest to przestrzegania Regulaminu

ćwiczeń terenowych organizowanych w Instytucie Geografii Uniwersytetu

Pedagogicznego w Krakowie (zał. 4.3.). Studenci naruszający ustalenia zawarte

w Regulaminie będą usunięci z ćwiczeń terenowych, co jest równoznaczne

z ich niezaliczeniem. W tym przypadku zaliczenie ćwiczeń może nastąpić tylko

po powtórnym w nich udziale (maj 2018 r.) i spełnieniu warunków zaliczenia.

5.2. Koszty udziału w ćwiczeniach pokrywane przez studentów:

Lp. Świadczenie Kwota (PLN)

1.

Transport

uwaga: ostateczny koszt transportu na jednego uczestnika ćwiczeń zależny będzie od liczby uczestników ćwiczeń oraz ilości przejechanych kilometrów – kalkulacja dla 76 osób oraz 4100 km.

Koszt transportu

przeliczony dla jednego

studenta.

227,00

tę kwotę każdy student musi

wpłacić do 10.05.2017.

Szczegóły u starosty roku.

2. Noclegi

Rybitwy 30,00

Stare Jabłonki 45,00

Gdańsk 2x55 PLN 110,00

Toruń domki sezonowe: (20) - 20, 00 całoroczne: (12) - 45,00

3. Bilety wstępu

Wilczy Szaniec 10,00** (U); 15,00 (N)

Frombork Wieża

Radziejowskiego 5,00** (U); 8,00 (N)

Frombork katedra koncert

10,00** (U);

Kartuzy Muzeum Kaszubskie przewodnik

6,00** (U); 10,00 (N) 60,00

Pelplin -katedra 4,00** (U); 8,00 (N)

**) na podstawie ważnej legitymacji studenckiej

5.3 Ubezpieczenie

Każdy student obowiązany jest posiadać indywidualne ubezpieczenie NNW, które zawiera we własnym zakresie. Za brak ubezpieczenia odpowiada student. W przypadku braku ubezpieczenia organizatorzy ćwiczeń terenowych w ramach kursu Ćwiczenia terenowe z Krajoznawstwa oraz pracownicy prowadzący te zajęcia nie ponoszą jakiejkolwiek odpowiedzialności z tytułu następstw nieszczęśliwych wypadków podczas ćwiczeń terenowych (zajęć) od ich rozpoczęcia do ich zakończenia.

6. Literatura Podręczniki: Kanon Krajoznawczy Polski, Wyd. Kraj, Warszawa 2005, 375 ss. Kondracki J., 2009, Geografia regionalna Polski, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, 441 ss. Kruczek Z., Kruczek A., Nowacki M., 2010, Krajoznawstwo zarys teorii i metodyki, Prokresnia, Kraków, 249 ss. Malarz R., Gaweł Ł., 2012, Walory i atrakcje turystyczno-krajoznawcze Polski, Attyka, Kraków, 272 ss. Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa 1998, 1046 ss. Szubert M. (red), 2016, Przewodnik do ćwiczeń z krajoznawstwa, Krajoznawcza wędrówka szlakami historii, kultury i tradycji. Wielka encyklopedia krajoznawcza Polski, 2008, Publikat, Warszawa: 405 ss. Przewodniki: Bałdowski J., 1997, Przewodnik, Warmia Mazury Suwalszczyzna, Sport i turystyka, Warszawa, 382 ss. Glinka T., Kamiński M., Piasecki M., Przygoda K., Walenciak A., 1998. Przewodnik po Polsce, Mazowsze Północne, Sport i Turystyka, Warszawa, 647 ss. Polska, podróże z historią, przewodnik turystyczny, carta Blanca, Warszawa: 400 ss. Glinka T., Kamiński M., Piasecki M., Przygoda K., Walenciak A., 1997. Przewodnik po Polsce, Podlasie, Sport i Turystyka, Warszawa, 447 ss. Glinka T., Walenciak A., Walenciak P., 2002, Przewodnik po Polsce, Małopolska północno-zachodnia, Góry Świętokrzyskie, Częstochowa, Kielce, Radom, Sport i Turystyka, Warszawa, 451 ss. Matuszczyk A., Orliński N., Zinkow J., 1991, Przewodnik, Małopolska południowo-zachodnia, Sport i Turystyka, Warszawa, 606 ss. Wydawnictwo Copernicus: • Okolice Warszawy okolice Kazimierza Dolnego, • Wielkie Jeziora Mazurskie, • Wybrzeże Bałtyku. Mapy i atlasy turystyczne: Mapa krajoznawcza, PPWK im. E. Romera S.A>. Warszawa-Wrocław, 1994-1998, arkusze: 1. Pomorze Zachodnie Wielkopolska północno-zachodnia, 2. Kaszuby, Kujawy, Wielkopolska północno-wschodnia, 3. Warmia Mazury Zachodnie Mazowsze Zachodnie,

4. Mazury Wschodnie Podlasie Mazowsze Wschodnie, 5. Dolny Śląsk Sudety Wielkopolska południowo-zachodnia, 6. Górny Śląsko i Wielkopolska południowo-wschodnia, 7. Małopolska Zachodnia, Karpaty Zachodnie, 8. Małopolska Wschodnia Karpaty Wschodnie Mapy turystyczne wyd. Compass – Kraków w wersji papierowej i cyfrowej oraz w systemie See Map - dobór map w zależności od potrzeb Strony internetowe: Turystyka: http://www.pot.gov.pl/ http://mazury.info.pl/ Żuławy: www.zulawy.org Wykaz literatury uzupełniającej Biskup M., Czaja R., (red.), 2009, Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach, władza i społeczeństwo, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa: 576 ss. Cebulak K., 2010, Delta Wisły powyżej i poniżej poziomu morza, Stowarzyszenie Żuławy i Lokalna Grupa Działania Żuławy Mierzeja,NowyDwór Gdański: 61 ss. http://www.zulawyimierzeja.org.pl/download/Delta.pdf Domy Żuławskie, w poszukiwaniu zaginionej tradycji budownictwa, Lokalna Grupa Działania Żuławy i Mierzeja, Nowy Dwór Gdański, 2009: 90ss. http://www.zulawyimierzeja.org.pl/download/Domy zulawskie.pdf Jagielski T., 2008, Steblewo, historia wsi Żuławskiej, AGNI, Pruszcz Gdański: 72 ss. http://www.kaszubi.pl/kbi/download/Steblewo.pdf Kwiatek J., Lijewski T., 1998, Leksykon miast Polskich, Muza S.A., Warszawa, 1103 ss. Lijewski T., Mikułowski B., Wyrzykowski J., 2008, Geografia turystyki Polski, PWE Warszawa, 384 ss. Okoniewska B., 1992, Gospodarka rolna i osadnictwo na Żuławach w okresie powojennym, Wisła w dziejach i kulturze Polski, 7, Wyd. UW, Warszawa: 100 ss. 7. Regulamin ćwiczeń terenowych

Regulamin ćwiczeń terenowych organizowanych w Instytucie Geografii Uniwersytetu

Pedagogicznego w Krakowie

(obowiązujący na studiach stacjonarnych i niestacjonarnych)

Ćwiczenia terenowe (regionalne, przedmiotowe i obozy) są jednostką zajęć dydaktycznych

przewidzianych w programie studiów i obowiązują w trakcie ich trwania wszelkie przepisy

przewidziane Regulaminem Studiów UP, w tym zapisane w nim obowiązki studenta. Studenci są

zobowiązani do przestrzegania przepisów Regulaminu Studiów UP oraz regulaminu obowiązującego

w miejscu zakwaterowania, przepisów BHP i regulaminu PPOŻ, zarówno w godzinach zajęć jak i poza

nimi. Warunkiem uczestnictwa w zajęciach jest zapoznanie się z regulaminem zajęć terenowych,

potwierdzone podpisem uczestnika.

Wymiar czasowy i koszt zajęć terenowych

1. Ćwiczenia terenowe trwają w dniach ustalonych przez Dyrekcję Instytutu lub pracownika naukowo-

dydaktycznego odpowiedzialnego za ich organizację oraz odbywają się według codziennego planu

zajęć ogłoszonego przez ich prowadzącego.

2. Prowadzący ćwiczenia przed ich rozpoczęciem ma obowiązek podać szczegółowe zasady ich

odbywania i informacje związane z bezpieczeństwem.

3. W czasie zajęć studenci zobowiązani są do aktywnego i punktualnego w nich uczestnictwa oraz

wykonywania poleceń prowadzącego ćwiczenia.

4. Wymiar dzienny zajęć terenowych jest określony programem studiów. Codzienny czas trwania

zajęć na ćwiczeniach terenowych określa prowadzący zajęcia, podając termin rozpoczęcia i

zakończenia ćwiczeń każdego dnia.

5. Studenci ponoszą koszty zakwaterowania, wyżywienia, przejazdów na trasie ćwiczeń (w tym

udziału w kosztach wynajęcia autobusu) oraz ewentualne dodatkowe koszty związane z realizacją

ćwiczeń (np. bilety wstępu). Przybliżony łączny koszt uczestnictwa w zajęciach powinien być

określony przed rozpoczęciem zajęć.

6. Studenci uczestniczący w ćwiczeniach terenowych zobowiązani są do:

a. indywidualnego ubezpieczenia się od następstw nieszczęśliwych wypadków (NNW) w zakresie

obejmującym specyficzne uwarunkowania i miejsce odbywania ćwiczeń (z wyjątkiem sytuacji, w

których całościowe ubezpieczenie studenckie na dany rok akademicki obejmuje także wszelkie

ćwiczenia terenowe prowadzone poza budynkami uczelni),

b. posiadania odzieży ochronnej dostosowanej do specyfiki zajęć terenowych, zgodnie z poleceniem

prowadzącego ćwiczenia terenowe,

c. zgłoszenia z wyprzedzeniem problemów zdrowotnych, mogących być przeszkodą w uczestnictwie

w zajęciach, a także poinformowania prowadzącego zajęcia, przed ich rozpoczęciem, o konieczności

przyjmowania leków mogących zaburzać sprawność psychofizyczną uczestnika.

7. Oddalanie się od grupy w trakcie zajęć bez uzgodnienia z prowadzącym zajęcia jest niedozwolone.

8. Obecność osób trzecich w czasie trwania ćwiczeń terenowych oraz możliwość pozostania na noc

osób trzecich w miejscu zakwaterowania grupy (zarezerwowanym dla grupy studentów IG UP) jest

możliwa wyłącznie za zgodą prowadzącego ćwiczenia.

9. W trakcie ćwiczeń terenowych student nie może znajdować się pod wpływem alkoholu lub środków

odurzających. Za postępowanie uchybiające godności studenta, student ponosi odpowiedzialność

przed komisją dyscyplinarną. Rażące naruszenie regulaminu jest niezwłocznie zgłaszane Dyrekcji

Instytutu, a student może być decyzją prowadzącego skreślony z listy uczestników, co oznacza

przerwanie ćwiczeń i brak ich zaliczenia.

10. Na poszczególnych ćwiczeniach terenowych mogą obowiązywać szczegółowe zasady określone

przez prowadzącego zajęcia przed rozpoczęciem zajęć i wynikające z ich specyfiki. Niestosowanie się

do tych zasad może być podstawą do skreślenia z listy uczestników zajęć.

Uzyskanie zaliczenia ćwiczeń

11. Warunki zaliczenia ćwiczeń określa prowadzący ćwiczenia i ogłasza je przed rozpoczęciem lub

na początku zajęć. Niespełnienie warunków zaliczenia lub nieprzestrzeganie regulaminu jest

podstawą do niezaliczenia ćwiczeń terenowych.