KRAJOWY PLAN OCHRONY GATUNKUostoja-szczecinek.pl/wp-content/uploads/2013/10/Krajowy...KRAJOWY PLAN...

KRAJOWY PLAN OCHRONY GATUNKU

BÓBR EUROPEJSKI (Castor fiber)

Transition Facility 2004

„Opracowanie planów renaturalizacji siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków na obszarach Natura 2000 oraz planów zarz dzania dla wybranych gatunków obj tych Dyrektyw Ptasi i Dyrektyw

Siedliskow ”

Opracowanie: Andrzej Czech

Kraków 2007

2

Przedmowa

Niniejszy dokument jest jednym z serii planów obejmuj cych 55 obszarów i 15 gatunków, które zosta y opracowane w latach 2006-2007, w ramach brytyjsko-holendersko-polskiego projektu twiningowego TFPL2004/016-829.03.03 pt. „Opracowanie planów renaturyzacji siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków ro lin i zwierz t na obszarach Natura 2000 oraz planów zarz dzania dla gatunków obj tych Dyrektyw Ptasi i Siedliskow ”. Dokumenty te nie s obowi zuj cymi planami ochrony w rozumieniu polskiego prawa, jednak e w swojej tre ci s zgodne z przepisami prawnymi odnosz cymi si do planów ochrony i zawieraj wszystkie elementy wskazane w przewodniku metodycznym „Planowanie ochrony obszarów Natura 2000” opracowanym dla Ministerstwa rodowiska w ramach projektu twiningowego PL/IB/2001EN/02.

Tre niniejszych planów jest wynikiem pracy kilku tysi cy osób uczestnicz cych w projekcie. Ka dy dokument dotycz cy zarz dzania obszarami i gatunkami przygotowano przy udziale ró nych grup interesu. Grupy i osoby zainteresowane danym obszarem lub gatunkiem by y zapraszane do wzi cia udzia u w warsztatach i dyskusjach. Podczas tych spotka plany by y przygotowywane, krok po kroku, z udzia em wszystkich zainteresowanych. Wspólne tworzenie planów umo liwi o w a cicielom gruntów, przedstawicielom samorz dów lokalnych, s u bom ochrony przyrody, Lasom Pa stwowym i innym podmiotom zainteresowanym konkretnymi obszarami Natura 2000, wzajemn naukjak pogodzi ochron przyrody na poszczególnych obszarach z prowadzon tam dzia alno ci gospodarcz . Proces taki pozwoli na zwi kszenie wiarygodno ci i efektywnoplanów, cz cych wiedz eksperck z informacjami pozyskanymi od lokalnych spo eczno ci. Sposób opracowywania dokumentów spe niaj cych wymogi krajowe i europejskie, dotycz ce w czania lokalnych spo eczno ci w proces przygotowywania planów, zapocz tkowa nowy proces tworzenia tego typu dokumentów z udzia em ró nych grup interesu.

Dzi ki zaanga owaniu w prace tak wielu ró nych grup interesu przedk adane Pa stwu plany stanowi solidny fundament do dalszych prac nad planami ochrony. Ponadto, dokumenty te prezentuj szczegó owe programy wdra ania dzia a ochronnych i monitoringu tych obszarów i gatunków. Plany nie s dokumentami zamkni tymi i powinny by dalej rozwijane. Stanowi bardzo dobr podstaw do dalszych dzia a zwi zanych z przygotowaniem planów zarz dzania i ochrony.

Plany napisane s j zykiem przyst pnym, zrozumia ym dla ka dego. Osoby, które poszukuj bardziej szczegó owych informacji mog je znale w za cznikach. Informacje te mog by poszerzane, w miar pozyskiwania nowych danych. Dokumenty opracowano w oparciu o rzetelne podstawy naukowe. Identyfikuj one zagadnienia zwi zane z ochron i wskazuj , jakie kroki nale y podj , aby utrzyma – a je li to mo liwe - poprawi – stan ochrony przyrody na danym obszarze. Cz sto po danym dzia aniem ochronnym jest kontynuacja tradycyjnych form gospodarowania na danym terenie.

Mam nadziej , e dokumenty te stanowi b d podstaw do praktycznego wdra ania dzia a ochronnych i monitoringowych oraz zachowania bogactwa polskiej przyrody.

Andrzej Szweda-Lewandowski G ówny Konserwator Przyrody

Podsekretarz Stanu w Ministerstwie rodowiska

3

Wszystkie ilustracje wykorzystane w planie pochodz od Autorów.

4

Spis tre ci

1. Wst p ..............................................................................................................6 2. Cel niniejszego opracowania ..........................................................................6 3. Biologia i ekologia bobra europejskiego .........................................................6

3.1. Ogólne informacje o gatunku w Polsce ...................................................6 3.2. Po ywienie i siedlisko ..............................................................................9

4. Wp yw bobrów na rodowisko przyrodnicze i ekosystemów zajmowanych przez cz owieka ...............................................................................9

4.1. Retencja wody .............................................................................................9 4.2. Morfologia cieków wodnych.......................................................................10 4.3. Hydrologia ..................................................................................................10 4.4. Bioró norodno ........................................................................................11 4.5. Walory estetyczne, rekreacyjne, edukacyjne, wizualne. Turystyka przyrodnicza,.....................................................................................................12

5. Cechy szkód w gospodarce cz owieka powodowanych przez bobry...............12 6. Aktualna sytuacja – status gatunku, czynniki odnosz ce si do gatunków, podejmowanie dzia ania......................................................................13

6.1. Stan i zag szczenie populacji w Polsce ....................................................13 6.2. Zmiany w liczebno ci populacji..................................................................15 6.3. Wnioski dotycz ce trendów w populacji bobrów w Polsce........................16 6.4. Mechanizmy zagra aj ce i chroni ce bobra w Polsce..............................18

6.4.1. Ochrona prawna ..............................................................................18 6.4.2. Ochrona aktywna prowadzona obecnie w kraju..............................20 6.5.Interakcje mi dzy bobrami a rodowiskiem.........................................20 6.5.1. Wst p...............................................................................................20 6.5.2. Pozytywny wp yw bobrów................................................................20 6.5.3. Negatywny wp yw bobrów ...............................................................21 6.5.4 Opis zagro e dla bobra ..................................................................22

7. W a ciwy stan ochrony..................................................................................22 7.1. Wymagania ogólne ....................................................................................22 7.2. Wymagania szczegó owe w a ciwego stanu ochrony dla bobra...............23 7.3. Liczba bobrów okre laj ca w a ciwy stan ochrony ...................................24 7.4. Sposób przeprowadzenia inwentaryzacji do okre lenia w a ciwego stanu ochrony....................................................................................................25

8. Plan dzia ania w odniesieniu do bobra europejskiego ..................................26 9. Monitoring bobra ...........................................................................................32

9.1. Przedmiot monitoringu bobra i jego siedlisk ..............................................32 9.2. Metodyka cyklicznej inwentaryzacji ...........................................................33 9.3. Monitoring stanu rodowiska w obecnych i potencjalnych siedliskach bobrowych.........................................................................................................33 9.4. Instytucje odpowiedzialne za prowadzenie monitoringu ...........................33 9.5. Cz stotliwo monitoringu .........................................................................34

10. Badania......................................................................................................34 10.1. Sfery zainteresowania .............................................................................34 10.2. Badania szczegó owe ..............................................................................34 10.3. Priorytetowe dzia ania w zakresie bada nad bobrami ...........................34 10. 4. Pozosta e tematy bada .........................................................................35 10.5. Finansowanie bada ................................................................................35 10.6. Wykonawcy bada ...................................................................................35

5

11. Komunikacja w odniesieniu do planu zarz dzania dla bobra ...................35 12. Odniesienia do innych planów dzia a ......................................................36 13. Wa niejsza literatura .................................................................................38 Za cznik 1: Lista uczestników warsztatów i podzi kowania ...............................39 Za cznik 2. Obowi zuj cy format raportu g ównych wyników monitoringu i nadzoru stanu zachowania gatunków z za czników II, IV i V Dyrektywy Siedliskowej, zgodnie z artyku em 11, ustalony przez Komitet Siedliskowy – raport dla bobra ....................................................................................................42 Za cznik 3. Poradnik minimalizowania szkód powodowanych przez bobry .......44 Za cznik 4. P atno ci rolno- i le no rodowiskowe w odniesieniu do bobra........45

6

1.Wst p

Przedk adany plan dzia a ochronnych dla gatunku bóbr europejski zosta opracowany

w ramach projektu Transition Facility 2004 – „Opracowanie planów renaturalizacji siedlisk

przyrodniczych i siedlisk gatunków na obszarach Natura 2000 oraz planów zarz dzania dla

wybranych gatunków obj tych Dyrektyw Ptasi i Dyrektyw Siedliskow ”, realizowanego

przez Ministerstwo rodowiska we wspó pracy bli niaczej z Królestwem Wielkiej Brytanii

oraz Królestwem Niderlandów. Jest on wynikiem dyskusji i prac interesariuszy podczas

pi ciu warsztatów. Pierwsze warsztaty by y po wi cone uzgodnieniu zakresu i tre ci planu.

Podczas kolejnych warsztatów opracowywano szczegó owo poszczególne cz ci planu. W

warsztatach wzi y udzia osoby reprezentuj ce bardzo ró ne rodowiska – od przedstawicieli

wojewódzkich konserwatorów przyrody, poprzez le ników, zarz dzaj cych zasobami

wodnymi do przedstawicieli organizacji pozarz dowych. Pe na lista uczestników warsztatów

znajduje si w za czniku 1. Warsztaty by y prowadzone przez Keitha Duff, we wspó pracy z

dr Andrzejem Czechem, krajowym ekspertem d/s bobrów.

2.Cel niniejszego opracowania

Potrzeba opracowania planu zarz dzania bobrem w Polsce wynika z dwóch g ównych

przes anek:

- spe nienia wymogów Dyrektywy Siedliskowej, nak adaj cych na pa stwa cz onkowskie

Unii Europejskiej konieczno przygotowania planów zarz dzania dla gatunków chronionych

- konieczno ci opracowania sposobów post powania z bobrami w ró nych warunkach. Jest to

o tyle istotne, e bobry mog powodowa dotkliwe straty gospodarcze, czemu nale y

zapobiega lub je zmniejsza , ale równie wywieraj du y wp yw na rodowisko

przyrodnicze. Ponadto w siedliskach bobrów cz sto wyst puj chronione i rzadkie gatunki

zwierz t i ro lin, jak równie ekosystemy chronione polskim prawem, konwencjami

mi dzynarodowymi i Unii Europejskiej.

Proces tworzenia planu zaanga owa g ówne grupy zainteresowane w Polsce i sam plan

powsta przy ich wspó udziale. Mocn stron niniejszego planu jest to, e we wszystkich

pi ciu warsztatach uczestniczy a zbli ona grupa uczestników oraz to, e plan jest efektem

dyskusji w ci gu ostatnich dziewi ciu miesi cy. W trakcie ko cowych warsztatów ca y plan

zosta omówiony w szczegó ach oraz uzgodniony. Dlatego reprezentuje pogl dy szerokiego

zakresu stron zainteresowanych co do sposobu spe nienia przez Polsk wymogów Dyrektywy

Siedliskowej w odniesieniu do bobra.

3.Biologia i ekologia bobra europejskiego

3.1. Ogólne informacje o gatunku w Polsce

Bóbr europejski jest najwi kszym gryzoniem Euroazji. Przednie ko czyny s bardzo

zr czne i chwytne, tylne s mocne i masywne o palcach spi tych b on p awn . Masa cia a

osi ga od 18-25 kg, cho nieraz przekracza 30 kg (Go dziewski, 2007), d ugo cia a 90-110

cm ( urowski, 1979).

7

Ryc. 1. M ody boberek. Fot. Gerhard Schwab

Umaszczenie bobra jest zmienne, od smoli cie czarnego poprzez ró ne odcienie

br zowego do jasnego. Nocny tryb ycia spowodowa , e najlepiej rozwini te zmys y bobra

to w ch, s uch i dotyk. W ch bobra pozwala na doskona komunikacj mi dzy cz onkami

rodziny, oraz mi dzy niespokrewnionymi osobnikami. Bobry znakuj zajmowane terytorium

strojem bobrowym (castoreum), który niesie istotne informacje o sk adzie rodziny, p ci

sk adaj cego strój, jego miejsca w hierarchii socjalnej, etc. Zmys dotyku bobra jest bardzo

rozwini ty. Bobry dobrze wyczuwaj „d o mi” kierunek i si pr du wody, dzi ki temu mog

w por zatrzyma wyp yw wody z uszkodzonej tamy. Delikatnie chwytaj drobne przedmioty

i dok adnie przeprowadzaj toalet futra. Bobry odbywaj gody w styczniu i lutym. M ode

rodz si w maju i czerwcu po 105 - 107 dniach ci y. Samice daj jeden miot rocznie, w

którym w Polsce s jeden-dwa, rzadziej cztery (Go dziewski, 2007). M ode ju w pierwszych

dniach ycia widz i potrafi p ywa . Opiekuj si nimi oboje rodzice, w wychowie pomaga

równie starsze rodze stwo. Bobry yj do 30 lat, ale okres ich intensywnego rozrodu

przypada mi dzy 5 a 10 rokiem ycia (Go dziewski, 2007).

Bobry s silnie terytorialne. Wielko terytoriów zale y od ich zasobno ci w pokarm i

przewa nie osi ga od 1 - 4 km d ugo ci cieku (Czech, 2001).

Bobry s w zasadzie monogamiczne, yj w trwa ych jednostkach – rodzinach. Typowa

rodzina bobrów sk ada si z rozmna aj cej si pary rodzicielskiej, m odych tegorocznych i

m odych z roku poprzedniego stanowi c maksymalnie dziesi osobników na terenach gdzie

populacja bobrów jest zag szczona. W Polsce rednia liczebno rodziny bobrowej wynosi

oko o czterech osobników. W trzecim roku ycia, na wiosn , m ode bobry zwykle opuszczaj

rodzinne gniazdo w poszukiwaniu partnera i miejsca na osiedlenie si .

8

Ryc. 2. Doros y bóbr siedz cy na eremiu. Fot. Jan Go dziewski.

Roczny przyrost populacji w naszych warunkach po uwzgl dnieniu ubytków wynosi

od kilku do kilkunastu procent, w zale no ci od regionu kraju, zag szczenia i struktury

wiekowej populacji, warunków wodnych rodowiska, dost pno ci karmy, oraz liczby miejsc

mo liwych do kolonizacji.

Bóbr wywiera znaczny wp yw na ekosystemy wodne i b otne. Jego wp yw na

rodowisko si ga znacznie dalej ni wyznaczaj to jego wymagania co do przestrzeni

yciowej i zapotrzebowa pokarmowych. Zmiany jakich dokonuj na rodowisku zale od

zag szczenia i dynamiki populacji oraz czasu przebywania bobrów w terenie. Przekszta caj c

jego uk ad hydrologiczny, zwi kszaj bioró norodno , inicjuj naturalne procesy bagienne a

nawet wp ywaj na zmian krajobrazu.

W naszym kraju bóbr europejski do 2004 roku by gatunkiem podlegaj cym cis ej

ochronie, obecnie jest cz ciowo chroniony. W miejscach o szczególnym nasileniu szkód

wykonywane s odstrza y redukcyjne b d od ów ywych osobników. W takich krajach jak

Finlandia, Szwecja, Litwa, cz ciowo Rosja przywrócono polowania na bobry. Zezwolono te

na od owy oraz wy apywanie w potrzaski. W innych krajach pomimo du ej liczebno ci

populacji gatunek ten znajduje si pod cis ochron . Z racji centralnego po o enia Polski w

Unii Europejskiej stan krajowej populacji bobrów jest bardzo istotny dla zachowania gatunku

i jego wp ywu na rodowisko. Jest to o tyle wa ne, e dotychczasowa aktywna ochrona bobra

w Polsce w ró nych rodowiskach przyrodniczych mo e stanowi dobry wzorzec ochrony

bobra na kontynencie europejskim. W tabeli poni ej podano szacowan liczebno bobrów w

niektórych krajach Europy:

9

Kraj Obecna orientacyjna liczebno

Estonia 11 000

Litwa > 50 000

otwa > 100 000

Niemcy 10 000

Norwegia > 80 000

Rosja 300 000

Szwecja 150 000

3.2. Po ywienie i siedlisko

Bobry s ro lino ercami, jedz prawie wszystkie gatunki ro lin przybrze nych i

wodnych, jad ospis bobra sk ada si z ponad 200 gatunków ro lin zielnych i 100 drzewiastych

(Czech, 2001). Na ogó ta ró norodno jest ograniczona dost pno ci po ywienia, bobry

eruj bowiem w do w skiej 20 metrowej strefie przybrze nej. O miejscu osiedlenia si

decyduje, poza g boko ci zbiornika wodnego, obfito przydatnego na zim eru

drzewnego. Bobry najcz ciej zajmuj brzegi rzek i jezior, bagna i wyrobiska potorfowe i

po wirowe, ale równie cieki z ledwo p yn c wod , du e rzeki, ale te potoki górskie. W

miejscach tych dominuj zespo y szuwarowe, turzycowe i zaro lowe zaj te przez krzewiaste

wierzby i brzozy, a w zbiorowiskach le nych brzozy i olsze. Pó n wiosn , latem i wczesn

jesieni ywi si g ównie ro linno ci zieln wyst puj c obficie w bezpo rednim

s siedztwie wody. Pocz wszy od po owy pa dziernika po ywienie bobrów stanowi krzewy i

drzewa li ciaste, które równie magazynuj na zim . Bobry nie jedz drewna, a jedynie li cie,

m ode p dy, cienkie ga zki, yko i kor . Preferuj szczególnie osik i inne gatunki topoli oraz

wierzb , a w dalszej kolejno ci brzoz , leszczyn i inne li ciaste.

4.Wp yw bobrów na rodowisko przyrodnicze i

ekosystemy zajmowane przez cz owieka

W niniejszym rozdziale przedstawiono g ówne rodzaje oddzia ywania bobrów na

poszczególne elementy ekosystemów. Poni szy tekst odnosi si równie do poszczególnych

rodzajów rodowisk zajmowanych przez cz owieka (lasy, grunty u ytkowane rolniczo, stawy

rybne). Natomiast dzia alno bobrów rozumiana przez cz owieka jako uci liwa

gospodarczo zosta a opisana w punkcie 6.5.

4.1. Retencja wody

Zmiany w rodowisku powodowane przez bobry, gdzie zag szczenie populacji jest

wysokie ma istotne znaczenie biocenotyczne. Zakres dzia alno ci retencyjnej bobrów mo na

porówna z dzia aniami prowadzonymi we wszystkich krajowych programach ma ej retencji

razem wzi tych. W rozlewiskach bobrowych w skali kraju gromadzone jest co najmniej

kilkana cie milionów m3

wody co istotnie wp ywa na gospodark wodn wielu dorzeczy.

Potwierdzi y to badania naukowe prowadzone w 2003 roku przez Instytut Nauk o

rodowisku Uniwersytetu Jagiello skiego.

W okolicy stawów bobrowych podwy sza si i stabilizuje poziom wody gruntowej, zmniejsza

si erozja oraz zwi ksza osadzanie cz stek mineralnych i organicznych. Inicjowane s

naturalne procesy bagienne i wp ywa korzystnie na bioró norodno tych rodowisk.

10

Ryc. 3. Staw bobrowy w okolicach Krakowa odwiedziny podczas warsztatów w Mogilanach.

Fot. ukasz Rydli ski

4.2. Morfologia cieków wodnych

Kopanie nor i kana ów przez bobry, transportowanie drewna z l du oraz

podwy szanie poziomu wody w wyniku budowy tam, powa nie zmieniaj charakter i kszta t

linii brzegowej cieków lub zbiorników. Nurt staje si agodniejszy, woda wnika w kana y,

pojawiaj si wyp ycenia i zag bienia. Brzeg jest stabilizowany przez zaro la wierzby, które

cz sto wyrastaj z ga zek pozostawianych przez bobry. rodowisko zajmowane przez bobry

cechuje du a dynamika zachodz cych w nim procesów. S one bardzo ró ne w zale no ci od

rodzaju ekosystemu, liczebno ci populacji i czasu przebywania bobrów.

Tamy bobrowe w górnym biegu rzek s jednym z najbardziej widocznych i

charakterystycznych efektów in ynierskiej dzia alno ci bobrów wp ywaj cym na

renaturalizacj . Równie te rzeki w swoim rodkowym i dolnym biegu, które s zasiedlone

przez bobry, przyjmuj swój naturalny, pierwotny charakter. Zawalanie si starych,

nieu ywanych nor zmienia profil brzegów na bardziej agodny. Stopniowo odtwarzaj si

meandry, od nurtu odcinaj si p ycizny z bujn ro linno ci i bogatym wiatem zwierz t.

4.3. Hydrologia

Wody gromadzone w stawach bobrowych stopniowo wnikaj w otaczaj cy grunt,

lokalnie podwy szaj c poziom wody gruntowej. Nawet w znacznej odleg o ci od cieku

zmianie ulega chemizm i uwodnienie gleb, jak równie sk ad gatunkowy fauny glebowej.

Rozlewiska bobrowe staj si oczyszczalniami wody, gdzie ró ne zanieczyszczenia wody

ulegaj sedymentacji, sorbcji i innym przemianom fizykochemicznym. Mi dzy innymi dzi ki

dzia alno ci mikroorganizmów wy apywane s metale ci kie, a wp ywaj ce do stawu wody,

zanieczyszczone kwasami i zasadami, ulegaj zoboj tnieniu. P ywaj ce i wykopuj ce mu

bobry, powoduj mieszanie si wody i uaktywniaj w ten sposób procesy biochemiczne.

Woda opuszczaj ca staw jest zatem czystsza i bardziej klarowna. Warto zaznaczy , e

pojedyncze rodziny bobrów mog budowa wiele tam (nawet do 20 na 1 kilometrze cieku).

11

Wobec tego ich wp yw b dzie zwielokrotniony, wzi wszy pod uwag ca kowit d ugo

cieku.

Ryc. 4. Tama na niekonserwowanym rowie melioracyjnym. Fot. Andrzej Czech

4.4. Bioró norodno

Zmiana sk adu chemicznego wody i osadów wywiera znacz cy wp yw na organizmy

ro linne i zwierz ce zajmuj ce siedlisko bobrowe.

Podwy szony poziom wody w pobli u stawu i cinanie niektórych drzew przez bobry

powoduj zmian jego struktury i sk adu gatunkowego ro linno ci. Stopniowo zaczynaj

dominowa krzewy. Inicjowane s procesy odtwarzania naturalnych zespo ów zaro lowych –

ozowisk i zaro li wierzbowo-brzozowych oraz zespo ów gów, olsów i gr dów

charakterystycznych dla dolin rzek. Rozrasta si równie warstwa ro linno ci zielnej z

wieloma wiat o dnymi gatunkami bylin, traw i krzewinek. Powstaje szeroka strefa

ekotonowa – przej ciowa mi dzy wod a zwart ro linno ci . P ytka, nas oneczniona i

nagrzana woda w stawie, stwarza bardzo korzystne warunki rozwoju dla wielu gatunków

ro linno ci z rz s wodn , rdestnic , lili wodn i innymi. W wyniku dzia alno ci bobrów

wzrasta biomasa ro linna tak wa na w po ywieniu bobrów i innych zwierz t.

W wodzie o zwi kszonej temperaturze oraz zawarto ci zwi zków azotu i fosforu,

licznie wyst puje plankton ro linny i zwierz cy. Obfito cz stek organicznych oraz

zwolnienie pr du sprzyjaj gatunkom bezkr gowców wodnych (j tek, widelnic, chru cików,

skorupiaków etc.) charakterystycznych dla wód stoj cych. Te z kolei stanowi po ywienie dla

ryb, w tym cz sto ryb ososiowatych. S one zwabiane do stawów bobrowych przez g bsz

wod przy tamie oraz mo liwo schronienia w starych norach, co jest szczególnie wa ne dla

m odego narybku. Przebycie tamy nie stanowi dla nich wi kszej przeszkody. Obecno ryb

oraz niezamarzanie do dna stawów bobrowych w zimie, sprzyja odtwarzaniu populacji wydry.

Podwy szony poziom wody gruntowej sprzyja wykszta caniu si bagnisk i podmok ych k,

co wp ywa na jego atrakcyjno dla pi maków, norek, saren, osi, jeleni i dzików. W

otoczeniu stawów stwierdzano tak e wielokrotne zwi kszenie zag szczenia p azów, gadów

oraz drobnych ssaków.

12

Stawy bobrowe maj kolosalne znaczenie równie dla wielu gatunków ptaków. Dzi ki

rozbudowanej strefie ekotonowej, obecno ci wysepek i martwych drzew, obfito ci owadów,

kr gowców i ro linno ci wodnej wyst puj korzystne warunki do gniazdowania. Rozlewiska

bobrowe s ch tnie zasiedlane przez bociany czarne, czaple siwe, urawie i ró ne gatunki kaczek.

Ryc 5. Rozlewiska bobrowe stanowi siedlisko dla wielu gatunków ro lin, w tym chronionych, na zdj ciu

an storczyków. Fot. Andrzej Czech

4.5. Walory estetyczne, rekreacyjne, edukacyjne, wizualne. Turystyka przyrodnicza.

W dzisiejszym coraz bardziej cywilizowanym wiecie, warto krajobrazowa siedlisk

bobrowych jest niezwykle cenna i trudna do oszacowania. Pojawienie si stawu bobrowego,

cz sto z eremiem, zazwyczaj uatrakcyjnia dotychczas ma o ciekawy teren. Jest to

szczególnie interesuj ce zw aszcza dla ludzi nie maj cych kontaktu z przyrod na co dzie .

Otoczenie stawu i sam staw mog s u y dzieciom jako wspania a lekcja pogl dowa biologii,

miejsce podpatrywania i fotografowania przyrody. Zak adanie np. cie ek dydaktycznych jest

atwe, gdy na stosunkowo niewielkiej powierzchni mo na ukaza wiele ciekawych zjawisk

przyrodniczych. Cz sto siedliska bobrowe s równie atrakcyjne dla w dkarzy.

5.Cechy szkód w gospodarce cz owieka

powodowanych przez bobry

Poni ej przedstawiono cechy dzia alno ci bobrów, która jest cz sto uwa ana za

szkodliw . Warto zauwa y , e cz sto dzia alno bobrów na terenach zaj tych przez

cz owieka niekoniecznie musi oznacza powstanie bezwzgl dnych strat gospodarczych. Na

przyk ad w gospodarce rolnej podniesienie wód gruntowych podczas lat mokrych b dzie

powodowa utrudnienia w zbiorze plonów, ale podczas suszy b dzie uproduktywnia te

gleby. W gospodarce le nej podtopienie drzewostanu mo e skutkowa powstaniem jego

przepadni ciem, ale mo e ochroni g biej po o one kompleksy przed po arem. Dlatego

cechy dzia alno ci bobrów, zarówno maj ce w konsekwencji wp yw pozytywny jak i

13

negatywny powinne zosta uwzgl dnione przy opracowywaniu sposobów post powania z

sytuacjami konfliktowymi:

a) Dzia alno bobrów i szkody (co najmniej 90%) zachodz w strefie przybrze nej o

szeroko ci ok. 10 m, nigdy nie nast puje wyj cie bobrów na obszary pól i lasów, gdzie

hydrografia tych terenów na to nie pozwala.

b) W przypadku intenstywnego rolnictwa i skomplikowanych systemów melioracyjnych,

szczególnie na nizinach, bobry mog oddzia ywa na du ych obszarach i w

stosunkowo krótkim przedziale czasowym.

c) W miar rozwoju i stabilizacji populacji rozmiar szkód zmniejsza si . Zmienia si te

cz sto ich rodzaj.

d) Szkody s skoncentrowane na terenie zasiedlanym przez pojedyncze rodziny.

e) Szkody polegaj ce na blokowaniu przepustów drogowych i dziurawieniu grobli

wyst puj regularnie w tych samych miejscach.

f) Skala szkód cz sto zale y od osobistego stosunku do bobrów. Dzia ania edukacyjne

skierowane do pokrzywdzonych nierzadko skutkuj wycofaniem roszcze , cz sto

wystarcza szybka reakcja i wyra enie realnego zainteresowania si problemem.

g) Od owy bobrów, b d rozbieranie tam jest zazwyczaj tylko czasowym rozwi zaniem

problemu szkód. W druj ce osobniki przy zag szczonej populacji szybko zajmuj

zwolniony teren i problem cz sto powraca.

h) Zabiegi techniczne w stanowiskach bobrowych ju prowadzone na terenie kraju (syfony

w tamach, ogradzanie cennych drzew, ochrona wa ów przeciwpowodziowych, itd.)

dobrze spe niaj swoj funkcj pod warunkiem e zosta y prawid owo wykonane.

6.Aktualna sytuacja – status gatunku, czynniki

odnosz ce si do gatunków, podejmowanie dzia ania

6.1. Stan i zag szczenie populacji w Polsce

Po drugiej wojnie wiatowej w nowych granicach Polski pozosta y niewielkie populacje

bobrów na rzekach Pas ce, Czarnej Ha czy i Marysze. Sztuczne reintrodukcje i naturalne

migracje z Litwy i Bia orusi doprowadzi y do pojawienia si bobrów w rejonie Puszczy

Bia owieskiej, a nast pnie na Wy ynie Bia ostockiej, a od 1962 r. na po udniowym skraju

Ni u Pruskiego, w rejonie Kana u Mazurskiego, rzeki winy, jeziora O win, W gorapy i

Go dapi. Liczebno bobrów pozostawa a jednak niska i nie przekracza a kilkuset sztuk, a

zasi g populacji ograniczony by jedynie do pó nocno-wschodnich rubie y Polski. Poniewa

by a ona usytuowana w zlewni Niemna i Prego y, szanse na jej rozprzestrzenienie si w g b

kraju by y znikome. W tej sytuacji, w 1974 roku, Zak ad Do wiadczalny PAN w Popielnie z

inicjatywy profesora Wirgiliusza urowskiego przedstawi Program Aktywnej Ochrony

Bobra Europejskiego. Program ten przewidywa za o enie licznych kolonii bobrów

sk adaj cych si z 4-6 introdukowanych par bobrów w odleg o ciach wzajemnych pomi dzy

takimi grupami oko o 100 km wzd u osi Wis y, pocz wszy od jej górskich dop ywów.

Materia do introdukcji mia y dostarczy bobry wyhodowanych na fermie w Popielnie, oraz

od owy na Suwalszczy nie. Z do wiadcze Popielna, a tak e materia u wyhodowanego na

fermie skorzysta a Akademia Rolnicza w Poznaniu, której Instytut Zoologii Stosowanej

podj udane próby wprowadzenia bobra europejskiego w dorzecza dop ywów Odry - Warty i

Noteci. W latach 1975 - 1986 w dorzecze Wis y reintrodukowano 232 bobry i utworzono 20

populacji wyspowych. W dorzecze Odry w latach 1975-1986 wsiedlono 29 par bobrów.

14

Ogó em od roku 1975 do 2007 przesiedlono w dorzecze Odry i Wis y ponad 1400 bobrów

(Go dziewski 2007). Od 2003 roku od owy bobrów prowadzone s tylko z miejsc

konfliktowych i na wyra ne wskazanie w a ciwych terytorialnie wojewódzkich

konserwatorów przyrody. W ten sposób wiosn i jesieni od awia i przesiedla si ok. 100

bobrów w skali roku.

Ryc. 6. Od owy bobrów na Suwalszczy nie. Fot. Jan Go dziewski

Najliczniejsze populacje zainicjowane reintrodukcj znajduj si nad Wart i Noteci , w

dorzeczu górnego Sanu - Bieszczady, Beskid Niski i dorzeczu rzeki Bóbr - Bory

Dolno l skie. W roku 1977 wielko polskiej populacji bobrów szacowano na 500

osobników a w roku 1982 na 1.800 osobników. Inwentaryzacja przeprowadzona przez Polski

Zwi zek owiecki od jesieni 1993 do wiosny 1994 we wszystkich obwodach owieckich i na

terenie parków narodowych wykaza a, e liczebno populacji krajowej wynosi 7400

osobników (Go dziewski 2007).

W 2003 roku, w ramach Pa stwowego Monitoringu rodowiska – podsystemu monitoringu

przyrody wykonywanego na zlecenie G ównego Inspektoratu Ochrony rodowiska, Instytut

Nauk o rodowisku UJ przeprowadzi ankietowanie nadle nictw w ca ym kraju. W poni szej

tabeli przedstawiono porównanie liczby stanowisk, liczb bobrów i redni liczebno

stanowiska w latach 2002 i 2003.

Rok Parametr

2002 2003Zmiana

Liczba stanowisk 4981 5103 +122 (2,4%)

Liczba osobników 17931 20661 +2730 (13%)

rednia liczebno

stanowiska

3,6 4,0 +0,4 (10%)

15

Z tabeli wynika, e przyrost populacji wynosz cy ok. 13% nie przyniós znacz cego przyrostu

liczby stanowisk (tylko 2,4%). W skali kraju zwi kszy a si zatem rednia liczebno rodziny

bobrowej do 4 osobników.

W 2003 roku w 78 nadle nictwach (prawie jedna pi ta wszystkich nadle nictw) bobrów nie

stwierdzono. By y one rozmieszczone g ównie w Polsce zachodniej i po udniowo-zachodniej

(RDLP Szczecin, Szczecinek, Wroc aw, Katowice). W porównaniu z rokiem 2002 bobry

pojawi y si w 24 nowych nadle nictwach. Najni sze zag szczenie stanowisk bobrów (1-10,

0,002-0,02 stanowiska/km2) wyst powa o w 280 nadle nictwach (ponad po owa wszystkich

nadle nictw). W porównaniu z rokiem 2002 nast pi wzrost o 20 nadle nictw. Zag szczenie

rednie stanowisk (11-30, 0,21-0,1 stanowiska/km2) stwierdzono w 89 nadle nictwach (w

porównaniu z rokiem 2002 wzrost o 6 nadle nictw). Zag szczenie wysokie (ponad 30

stanowisk w nadle nictwie, ponad 0,1 stanowiska/km2) stwierdzono jedynie w 15

nadle nictwach (spadek o 17 nadle nictw), g ównie w RDLP Bia ystok i RDLP Olsztyn.

6.2. Zmiany w liczebno ci populacji

Od lat 70. notuje si sta y wzrost liczebno ci populacji bobrów w Polsce. W latach 80.

roczny przyrost populacji suwalskiej wynosi ok.10 procent. Na pozosta ym obszarze kraju

waha si od 0% a nawet przyjmowa warto ci ujemne, w Bieszczadach, czy Beskidzie

Niskim w pierwszym okresie po reintrodukcji bobrów na te tereny.

W porównaniu do danych z roku 2002 nast pi wzrost liczebno ci populacji bobrów o ok.

12%. Przyrost liczby stanowisk wyniós natomiast 2,7%. Wska nik ten, w po czeniu ze

zwi kszeniem si liczebno ci redniego stanowiska, mo e wiadczy o rozpocz ciu si

procesu stabilizacji liczebno ci populacji bobrów w Polsce, przynajmniej w niektórych jej

regionach. W przypadku znacz cej zmiany liczebno ci populacji bobra w Polsce konieczna

b dzie rewizja planu zarz dzania.

Ryc. 7. Liczebno populacji bobra europejskiego od roku 1976 do 2004 (Go dziewski, 2007)

16

Stosownie do obserwacji w krajach skandynawskich, USA i Kanadzie i modeli

teoretycznych w sytuacji zwi kszonego zag szczenia stanowisk bobrów i braku wolnych

terytoriów ilo ci osobników w rodzinie b dzie wzrasta a a m ode bobry b da d u ej

pozostawa z rodzin . Brak wzrostu liczby stanowisk (w porównaniu z rokiem 2002)

zanotowano w 274 nadle nictwach (56% wszystkich nadle nictw). Spadek liczby stanowisk

obserwowano w 29 nadle nictwach (7% wszystkich nadle nictw), po o onych g ownie w

Polsce pó nocno-wschodniej (RDLP Bia ystok i Olsztyn), ale równie na terenach bardziej

zurbanizowanych, ze s ab baz pokarmow (RDLP Pozna ). Wzrost liczby stanowisk (w

158 nadle nictwach, 37% wszystkich) obserwowano g ównie na terenach o niskim

zag szczeniu bobrów. Mo e to wiadczy o post puj cej kolonizacji terenów w sprzyjaj cych

warunkach. Liczebno bobrów spada a i nie zmienia a si w nadle nictwach o wysokim

zag szczeniu populacji. wiadczy to o tym, e na niektórych terenach pojemno rodowiska

zosta a osi gni ta. Nale y jednak zdawa sobie spraw , e bóbr jest naturalnym elementem

ekosystemów wodnych i wodnob otnych. Tam, gdzie b d odpowiednie warunki rodowiskowe

i odpowiedni uk ad hydrograficzny pozwalaj cy na migracj zwierz t bobry zasiedl tereny nawet

do wysoko ci 800 m n.p.m.

Ryc 8. Monta ogrodzenia zabezpieczaj cego przepust w okolicach Supra la. Fot. Agnieszka opata.

6.3. Wnioski dotycz ce trendów w populacji bobrów w Polsce

Poni ej przedstawiono wa niejsze wnioski wynikaj ce z obserwacji dynamiki populacji

bobrów w Polsce (patrz równie rozdzia 10 po wi cony badaniom nad bobrami):

17

1. Gwa towny rozwój populacji bobrów obserwowany w ostatnich latach, w miar

wykorzystywania kolejnych terytoriów, zostaje zast piony stabilizacj liczebno ci.

wiadczy o tym g ównie znikomy przyrost liczby stanowisk przy jednoczesnym wzro cie

liczby osobników. Skutkuje to wzrostem liczebno ci pojedynczych rodzin. M ode

osobniki, maj ce trudno ci ze znajdowaniem nowych, wolnych terytoriów pozostaj z

rodzicami i aktywnie uczestnicz w wychowaniu m odszego rodze stwa, budowanie tam,

eremi, kopaniu nor. W przypadku tak „zadomowionych” rodzin skutkuje to równie

ustabilizowaniem si rozmiaru szkód bobrowych na niezmienionym poziomie.

2. Na przewa aj cej powierzchni kraju (g ównie województwa centralne i zachodnie)

zag szczenie stanowisk bobrów jest niskie. W przypadku sprzyjaj cych warunków

rodowiska i wystarczaj cej ilo ci zimowego eru powinien zachodzi dalszy wzrost

populacji. W skali kraju jest on jednak mniejszy ni mo na by oby si spodziewa .

3. Liczba rodowisk dost pnych dla bobrów jest ograniczona. Bobry bytuj jedynie w

bezpo redniej blisko ci cieków wodnych, czyli poni ej 1 procenta powierzchni kraju.

4. Przyrost rozmiaru szkód w niektórych województwach (np. podkarpackie) cz sto zale y

nie od rzeczywi cie wi kszej aktywno ci bobrów ale jest spowodowany zg aszaniem ju

zadomowionych stanowisk bobrów, które nie by y do tej pory znane, b d poszkodowani

nie wiedzieli o mo liwo ci ubiegania si o odszkodowanie.

5. Niejednokrotnie w a ciciele gruntów rolnych i le nych s zainteresowani utrzymywaniem

bobrów na swoim terenie z powodu wywierania przez nie korzystnego wp ywu i

zwi szania atrakcyjno ci przyrodniczej oraz rekreacyjnej.

Ryc 9. Kompleksowe zabezpieczenie przepustu pod nasypem kolejowym i samego nasypu. Fot. Albert Zabielski

Nale y zaznaczy , e dane dotycz ce liczebno ci populacji bobrów podawane przez

ró ne ród a, np. Lasy Pa stwowe, Polski Zwi zek owiecki, Wojewódzkich Konserwatorów

Przyrody, Ministerstwo rodowiska ró ni si nieraz bardzo znacznie. Cz sto niektóre

stanowiska s pomijane w inwentaryzacji, b d stany s przeszacowane. Pewne informacje

s w posiadaniu Wojewódzkich Konserwatorów Przyrody i naukowców, ale s niepe ne i

niespójne. Uczestnicy warsztatów prowadzonych w ramach projektu podali, e wed ug

18

ostatnio prowadzonych inwentaryzacji w Polsce pó nocnowschodniej zainwentaryzowano

5500 stanowisk bobrów , daje to liczebno populacji w wysoko ci 15 tys. osobników. W

województwie mazowieckim w wyniku inwentaryzacji przeprowadzonej jesieni i zim 2005

i 2006 stan populacji oszacowano na ok. 3000 osobników. W Polsce po udniowo zachodniej i

Borach Dolno l skich 100 stanowisk i 300 bobrów, w województwie pomorskim – 300

stanowisk, niewiadoma liczba osobników. Jak wida podawane dane s fragmentaryczne,

zbierane przy pomocy niestandaryzowanych metod. W zwi zku z tym dla przysz ej aktywnej

ochrony gatunku wa nym jest (wi cej w rozdziale 8 niniejszego opracowania):

a) przeprowadzenie powszechnej, zarz dzonej dla calego kraju, inwentaryzacji bobrów

wed ug jednolitej metodyki,

b) sta e monitorowanie stanu populacji. Wyniki monitoringu b d otrzymywa w a ciwi

terytorialnie wojewódzcy konserwatorzy przyrody,

c) powo anie na terenie województw, szczególnie tam gdzie populacja bobrów jest

liczna, odpowiednich specjalistów bobrowych (tzw. bobrowniczych).

Na podstawie porównania danych z ró nych róde mo na za o y , e dzisiejsza (2007) polska

populacja bobrów osi gn a poziom oko o 27-30 tysi cy osobników.

Ryc. 10. Stanowiska bobrów w nadle nictwach w Polsce w roku 2006. Kolor bia y oznacza brak bobrów,

zielony – ich obecno . ród o: Lasy Pa stwowe.

6.4. Mechanizmy zagra aj ce i chroni ce bobra w Polsce

6.4.1. Ochrona prawna

Bóbr jest gatunkiem chronionym nie tylko w Polsce (gdzie podlega ochronie cz ciowej,

która przewiduje mo liwo redukcji liczebno ci populacji oraz pozyskiwania osobników),

znajduje sie równie na li cie gatunków podlegaj cych specjalnej ochronie w Unii

Europejskiej, w za czniku do Dyrektywy Siedliskowej. Prawny status gatunku opisuje

prawo mi dzynarodowe:

19

- Konwencja Berne ska – Za cznik III (m.in. zgodnie z artyku em 7 pkt 1: Ka da z

umawiaj cych si stron podejmie w a ciwe i niezb dne rodki ustawodawcze i

administracyjne, aby zapewni ochron gatunków dzikiej fauny, wymienionych w za czniku

III. Pkt 2. Wszelka eksploatacja dzikiej fauny, wymienionej w za czniku III, powinna by

regulowana przepisami tak, aby populacja nie by a zagro ona, z uwzgl dnieniem wymogów

okre lonych w art. 2. Pkt 3. Podejmowane przedsi wzi cia powinny obejmowa : a)

wyznaczenie okresów ochronnych i/lub inne procedury reguluj ce eksploatacj ; b)

wprowadzenie tymczasowego lub lokalnego zakazu eksploatacji populacji, stosownie do

potrzeb, w celu przywrócenia jej zadowalaj cej liczebno ci; c) uregulowanie, stosownie do

potrzeb, sprzeda y, przetrzymywania w celu sprzeda y, transportu i wystawiania na sprzeda

ywych lub martwych dzikich zwierz t.

- Dyrektywa Siedliskowa (prawid owa nazwa: Dyrektywa 92/43/EWG w sprawie ochrony

siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory) – Za cznik II i IV. M.in. zgodnie z artyku em

12:

1. Pa stwa cz onkowskie podejm konieczne dzia ania, aby ustanowi system cis ej ochrony

w ich naturalnym zasi gu, gatunków zwierz t wymienionych w za czniku IV pkt. (a),

zakazuj cy:

a. jakichkolwiek form celowego chwytania lub zabijania okazów tych gatunków yj cych w

stanie dzikim,

b. celowego p oszenia tych gatunków, w szczególno ci podczas okresu rozrodu, wychowu

m odych, snu zimowego i migracji,

c. celowego niszczenia lub wybierania jaj ptaków yj cych w stanie dzikim,

d. pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku.

2. W odniesieniu do tych gatunków pa stwa cz onkowskie zaka przetrzymywania,

transportu, sprzeda y lub wymiany oraz oferowania do sprzeda y lub wymiany okazów

pozyskanych ze stanu dzikiego, z wyj tkiem okazów pozyskanych legalnie przed

wprowadzeniem w ycie niniejszej dyrektywy.

3. Zakazy o których mowa w ust. 1 pkt. (a) i (b) i w ust. 2 b d si odnosi do wszystkich

stadiów ycia tych zwierz t, do których stosuje si niniejszy artyku .

4. Pa stwa cz onkowskie ustanowi system kontroli przypadkowego chwytania lub zabijania

gatunków zwierz t wyliczonych w za czniku IV ust. (a). W wietle zebranych informacji

pa stwa cz onkowskie podejm dalsze badania lub dzia ania ochronne, które s niezb dne

aby zapewni , e przypadkowe chwytanie i zabijanie nie b dzie mia o negatywnego wp ywu

na te gatunki.

Prawo krajowe dotycz ce bobra to:

Ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. Nr 92,

poz. 880). Zgodnie z art. 52. 1. wymienionej ustawy w stosunku do dziko wyst puj cych

zwierz t obj tych ochron gatunkow (w tym bobra)mog by wprowadzone nast puj ce

zakazy:

1) zabijania, okaleczania, chwytania, transportu, pozyskiwania, przetrzymywania, a tak e

posiadania ywych zwierz t;

2) zbierania, przetrzymywania i posiadania zwierz t martwych, w tym spreparowanych, a

tak e ich cz ci i produktów pochodnych;

3) niszczenia ich jaj, postaci m odocianych i form rozwojowych;

4) niszczenia ich siedlisk i ostoi;

5) niszczenia ich gniazd, mrowisk, nor, legowisk, eremi, tam, tarlisk, zimowisk i innych

schronie ;

6) wybierania, posiadania i przechowywania ich jaj;

20

7) wyrabiania, posiadania i przechowywania wydmuszek;

8) preparowania martwych zwierz t lub ich cz ci, w tym znalezionych;

9) zbywania, nabywania, oferowania do sprzeda y, wymiany i darowizny zwierz t ywych,

martwych, przetworzonych i spreparowanych, a tak e ich cz ci i produktów pochodnych;

10) wwo enia z zagranicy i wywo enia poza granic pa stwa zwierz t ywych, martwych,

przetworzonych i spreparowanych, a tak e ich cz ci i produktów pochodnych;

11) umy lnego p oszenia i niepokojenia;

12) fotografowania, filmowania i obserwacji, mog cych powodowa ich p oszenie lub

niepokojenie;

13) przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca;

14) przemieszczania urodzonych i hodowanych w niewoli do stanowisk naturalnych.

Kategorie IUCN

NT w Czerwonej Ksi dze Gatunków Zagro onych IUCN z 2007: gatunek podwy szonego

ryzyka (www.iucnredlist.org).

6.4.2. Ochrona aktywna prowadzona obecnie w kraju

Z najwa niejszych sposobów prowadzenia ochrony aktywnej gatunku nale y wymieni :

ustanawianie strefy buforowej o szeroko ci 20-50 metrów wzd u cieków i

zbiorników wodnych, w której nie prowadzi si dzia a gospodarczych z wyj tkiem

sadzenia w niej preferowanych przez bobry gatunków drzew i krzewów,

dalsze reintrodukcje bobrów w celu wzbogacenia ró norodno ci genetycznej populacji

W przypadku zabudowy hydrotechnicznej (je eli w ogóle jest ona konieczna) stosowanie

takich rozwi za in ynieryjnych, które zmniejszaj uci liwo inwestycji dla rodowiska,

najlepiej ju na etapie projektowania (patrz za cznik 3).

6.5.Interakcje mi dzy bobrami a rodowiskiem

6.5.1. Wst p

Bóbr jest jednym z niewielu gatunków zwierz t na wiecie, który wywiera bardzo silny

wp yw na rodowisko. Wp yw ten mo e mie równie negatywne odniesienia do gospodarki

cz owieka. Jednak czasem trudno jest stwierdzi czy dana dzia alno bobrów jest szkodliwa

czy te korzystna dla cz owieka. Zale y to od aktualnego sposobu u ytkowania gruntu, jego

wielko ci i rozmiaru zmian rodowiska dokonanych przez bobry, stopnia tolerowania ich

aktywno ci przez w a ciciela gruntu i wielu innych czynników. Na przyk ad budowa tamy na

cieku mo e uszkodzi drzewostan w najbli szym s siedztwie stawu ale podwy szanie

poziomu wody gruntowej mo e dodatnio wp ywa na przyrost masy drzewnej, zmniejsza

zagro enie po arowe itp..

6.5.2. Pozytywny wp yw bobrów

Wp yw bobrów na rodowisko zwykle oceniany jako pozytywny przedstawiono w

zestawieniu poni ej (najwa niejsze 5 aspektów uszeregowane stosownie do wagi):

1. Zwi kszanie bioró norodno ci rodowiska poprzez tworzenie ma ej retencji wody i

zwi kszanie powierzchni mokrade .

2. Zmniejszanie zagro enia powodziami w terenach górskich i podgórskich.

21

3. Zwi kszanie poziomu wód gruntowych na wi kszych obszarach co zapobiega stepowieniu

i wp ywa korzystnie na produkcj rolnicz i le n .

4. Okresowe rozlewiska bobrowe wp ywaj ce korzystnie na struktur i yzno gleb.

5. Renaturalizacja strefy brzegowej poprzez odtwarzanie p ycizn oraz wyd u anie strefy

ekotonowej – kontaktu wody z l dem.

6. Istotnym aspektem dzia alno ci bobrów jest równie umo liwianie prowadzenia edukacji

rodowiskowej oraz zwi kszanie walorów estetycznych. Obecno bobrów w rodowisku

przyrodniczym podnosi walory estetyczne, wp ywa korzystnie na jako krajobrazu i

uatrakcyjnia zwiedzanie i poznawanie tych miejsc przez mi o ników przyrody.

Ryc. 11. Ekotury ci w siedlisku bobrowym w Bieszczadach. Fot. José Pedro Barros Rodrigues da Silva.

6.5.3. Negatywny wp yw bobrów

Wp yw bobrów na gospodark cz owieka okre lany jako negatywny (najwa niejsze 5

aspektów uszeregowane stosownie do wagi) to:

1. Zalewanie terenów rolniczo u ytkowanych i drzewostanów

2. cinanie i ogryzanie drzew w drzewostanach le nych, zadrzewieniach i sadach

owocowych

3. Niszczenie p odów rolnych w s siedztwie zasiedlonych przez bobry terenów

4. Niszczenie obwa owa stawów rybnych, nasypów drogowych i kolejowych

5. Spowalnianie sp ywu wód w rowach melioracyjnych, strumykach i ciekach

22

Ryc 12. Zalewanie terenów u ytkowanych rolniczo jest cz stym problemem w stanowiskach bobrów. Fot.

Tadeusz Podmagórski

6.5.4 Opis zagro e dla bobra

Brak zintegrowanej ochrony, monitoringu i wdro onej strategii gospodarowania

bior cej pod uwag korzystny wp yw na ekosystemy negatywnie wp ywaj na populacj

bobra. Jako najwa niejsze 5 aspektów uszeregowane stosownie do wagi nale y wymieni :

1. Izolacja populacji przez bariery migracyjne, takie jak drogi i tamy, utrudniaj ca

kojarzenie si osobników niespokrewnionych.

2. K usownictwo i wandalizm, rozkopywanie nor, niszczenie tam i eremi

3. Regulacja rzek i umocnienia brzegów kamieniami i betonem co zmniejsza baz

erow oraz dost pno miejsc do kopania nor.

4. Zmniejszanie bazy erowej poprzez wycinanie drzew i krzewów wzd u cieków

oraz wypas zwierz t gospodarskich.

5. Zagospodarowanie turystyczne, brzegów jezior, rzek, stawów.

Innymi istotnymi aspektami negatywnie oddzia ywuj cymi na bobry mog by :

blisko cz owieka i p oszenie bobrów,

wzrastaj ce drapie nictwo ze strony zdzicza ych psów oraz wilków i rysi,

post puj cy brak wody w rodowisku.

7.W a ciwy stan ochrony

7.1. Wymagania ogólne

Bóbr jako gatunek wymagaj cy szczególnej ochrony w krajach cz onkowskich Unii

Europejskiej, musi mie zapewniony „w a ciwy stan ochrony„ czyli taki, w którym

liczebno i zasi g wyst powania jego populacji nie ulega zmniejszeniu, ani nie ulegnie

23

zmniejszeniu w daj cej si przewidzie przysz o ci oraz istnieje i nadal b dzie istnia o

odpowiednio du e siedlisko dla utrzymania jego populacji. Warto pokre li e zdefiniowanie

i utrzymanie w a ciwego stanu ochrony jest obowi zkiem ka dego kraju cz onkowskiego UE.

W tym celu obowi zkiem Pa stwa jest:

1. Podejmowa dzia ania dla zachowania lub odtworzenia w a ciwego stanu ochrony

gatunku;

2. Zapobiega pogorszeniu w a ciwego stanu ochrony gatunku;

3. Nie dopuszcza do realizacji dzia a mog cych wp yn negatywnie na utrzymanie

w a ciwego stanu ochrony gatunku.

4. Ponadto, w przypadku w a nie bobra, niezwykle wa na jest ochrona siedlisk w

których bytuje. Po pierwsze s to cz sto siedliska obj te ochron z ramienia

Dyrektywy Siedliskowej, po drugie dzia alno bobrów cz sto jest warunkiem ich

funkcjonowania jak równie wp ywa korzystnie na inne parametry (jak np. retencja

wody).

7.2. Wymagania szczegó owe w a ciwego stanu ochrony dla bobra

W ogólnym uj ciu, zgodnie z Dyrektyw Siedliskow w a ciwy stan ochrony bobra zachodzi

gdy dane o dynamice liczebno ci populacji wskazuj , e gatunek jest trwa ym sk adnikiem

w a ciwego dla niego siedliska, a naturalny zasi g gatunku ulegnie zmniejszeniu w daj cej si

przewidzie przysz o ci, oraz odpowiednio du e siedlistko dla utrzymania si populacji tego

gatunku istnieje i prawdopodobnie nadal b dzie istnia o. W przypadku bobra wywieraj cego

znaczny wp yw na rodowisko, w tym gospodark cz owieka, plan dotycz cy zachowania

w a ciwego stanu ochrony nie mo e ogranicza si do powy szych wymogówjego ochrony i

musi uwzgl dnia dodatkowo nast puj ce specyficzne dla bobra zagadnienia:

- Obiektywny i przejrzysty sposób oceny i wyceny szkód oraz korzy ci powodowanych przez

bobry w ró nych sytuacjach. W zwi zku z tym:

Powinien by on przygotowany i wdro ony przez instucje rz dowe i wykorzystywany

przez wojewodów, s u b le n , s u by wodne, etc.

Konieczne jest zapewnienie spójno ci w metodzie oceny szkód mi dzy

województwami.

Powinny by okre lone sposoby finansowania oceny i wyceny szkód jak i ich

zado uczynienia.

Istotne jest, aby ocena szkód zawiera a równie ocen pozytywnego wp ywu na

rodowisko i gospodark cz owieka oraz sugesti co do najlepszego rozwi zania

problemu.

- przygotowanie krajowych przepisów i procedur/zasad które okre l w jaki sposób

podejmowa i uzasadnia decyzje o zabijaniu lub usuwaniu bobrów powoduj cych znaczne

szkody. Powinny one zosta przygotowane i rozpowszechnione przez Ministerstwo

rodowisko. Zgodnie z Dyrektyw Siedliskow istnieje konieczno prowadzenia systemu

raportowania do Komisji Europejskiej na temat uchyle (derogacji) przepisu o zakazie

pozyskiwania bobrów stosowanych na mocy ust. 1. artyku u 16 Dyrektywy Siedliskowej.

Uchylenia musz zawiera dowód, e nie by o alternatywnego rozwi zania i e zosta a

wykonana ocena zapewniaj ca, e w a ciwy stan ochrony bobra w Polsce nie zosta

zagro ony.

- konieczno utworzenia sieci komunikacyjnej mi dzy instytucjami zajmuj cych si ochron

rodowiska i przyrody, w tym Ministerstwem rodowiska, urz dami wojewódzkimi i

24

marsza kowskimi, instytucjami zajmuj ce si zasobami wodnymi, etc. Ma to zapewni

efektywn wspó prac i zaanga owanie.

W zwi zku z tym, e bóbr jest gatunkiem powoduj cym czasem znaczne szkody gospodarcze

i wydaje si pozwolenia na odstrza y lub od ów nale y wzi pod uwag artyku 16

Dyrektywy Siedliskowej oraz przygotowa krajow procedur post powania z pozwoleniami

na zabijanie lub przesiedlenia zwierz t zgodnie z poni ej przytoczonym artyku em 16:

„1. Pod warunkiem, e nie ma zadowalaj cej alternatywy i e derogacja nie jest szkodliwa dla

zachowania populacji danych gatunków w stanie sprzyjaj cym ochronie w ich naturalnym

zasi gu, pa stwa cz onkowskie mog dokona derogacji od postanowie art. 12, 13, 14 i 15

pkt. (a) i (b):

a. w interesie ochrony dzikiej fauny i flory oraz ochrony siedlisk naturalnych,

b. aby zapobiec powa nym szkodom, w szczególno ci w odniesieniu do upraw rolniczych,

zwierz t hodowlanych, lasów, po owów ryb, wód oraz innych rodzajów w asno ci,

c. w interesie zdrowia i bezpiecze stwa publicznego lub z innych imperatywnych powodów

wynikaj cych z nadrz dnego interesu publicznego, w tym z powodów o charakterze

spo ecznym lub gospodarczym oraz powodów zwi zanych z pozytywnymi skutkami o

pierwszorz dnym znaczeniu dla rodowiska,

d. dla celów zwi zanych z badaniami i edukacj , dla odbudowy populacji zasiedlania i

reintrodukcji okre lonych gatunków oraz dla koniecznych do tych celów dzia a

hodowlanych w czaj c w to sztuczne rozmna anie ro lin,

e. aby umo liwi , w ci le kontrolowanych warunkach, selektywnie i w ograniczonym

stopniu, pozyskiwanie lub przetrzymywanie niektórych okazów gatunków wymienionych w

za czniku IV, w ograniczonej liczbie okre lonej przez kompetentne w adze krajowe.

2. Pa stwa cz onkowskie b d przekazywa Komisji co dwa lata, w formie ustalonej przez

komitet, raport na temat derogacji stosowanych na mocy ust. 1. Komisja wyda swoj opini

na temat tych derogacji w maksymalnym terminie 12 miesi cy od otrzymania sprawozdania i

przedstawi j Komitetowi.

3. Raporty b d wskazywa :

a. gatunki, które podlegaj derogacjom i powód derogacji, w tym charakter zagro enia, je li

to stosowne wraz z odes aniem do odrzuconych rozwi za alternatywnych i wykorzystanych

danych naukowych,

b. rodki, przyrz dy lub metody chwytania b d zabijania gatunków zwierz t, na które

wydano pozwolenie oraz powody ich stosowania,

c. okoliczno ci wskazuj ce kiedy i gdzie przyznano takie derogacje,

d. organ w adzy upowa niony do deklarowania i sprawdzania spe nienia warunków

wymaganych dla uzyskania derogacji oraz decydowanie, które rodki, przyrz dy lub metody

mog by stosowane, w jakich granicach i przez jakie agendy a tak e kto ma wykona dane

zadanie,

e. stosowane rodki monitorowania i nadzoru oraz uzyskane wyniki”.

7.3. Liczba bobrów okre laj ca w a ciwy stan ochrony

W a ciwy stan ochrony bobra dla Polski, okre laj cy minimaln wielko i zasi g populacji,

powinien by przyj ty zgodnie z wynikami krajowej, aktualnie prowadzonej inwentaryzacji

bobrów, której wyniki maj by znane na pocz tku roku 2008. B dzie ona zawiera lepsze dane

ni szacunki oparte na danych ankietowych z 2004, kiedy to Polska zosta a cz onkiem Unii

Europejskiej. Z powodu braku krajowej spójnej inwentaryzacji wcze niejsze dane ni z roku 2008

25

s niewiarygodne. Zgodnie z pkt rozdzia em 7.4. inwentaryzacja b dzie koordynowana na

poziomie województw. W zwi zku z tym w celu zachowania w a ciwego stanu ochrony liczebno

bobrów w poszczególnych województwach nie mo e ulec zmniejszeniu.

7.4. Sposób przeprowadzenia inwentaryzacji do okre leniaw a ciwego stanu ochrony

Inwentaryzacja powinna by koordynowana na poziomie urz dów wojewódzkich i

powtarzana co 6 lat. Dane terenowe b d przygotowywane na poziomie obwodów owieckich

jako podstawowej jednostki terytorialnej i obszarów parków narodowych nie wchodz cych do

obwodów owieckich. Nadzór i kontrol wykonywanej inwentaryzacji powinien sprawowa

w a ciwy terytorialnie konserwator przyrody. Konserwatorzy b d zobowi zani do

podejmowania decyzji co do dalszych dzia a zwi zanych z aktywn ochron gatunku i

oceny czy propozycje podj cia dzia a ograniczaj cych populacj bobrów wp yn na

w a ciwy stan ochrony na poziomie województwa. Metodyka inwentaryzacji musi by

zgodna metodyk Pa stwowego Monitoringu rodowiska oraz formularzami raportowania do

Komisji Europejskiej. Inwentaryzacja musi obejmowa stan siedliska bobrów oraz okre lenie

mo liwych miejsc ewentualnych przysz ych reintrodukcji. Patrz równie pkt 8.1. w sprawie

szczegó owej metodyki inwentaryzacji.

26

8. Plan dzia ania w odniesieniu do bobra europejskiego

Poni sza tabela przedstawia szczegó owe zadania przyporz dkowane poszczególnym

instytucjom w ramach planu dzia ania dla bobra.

Cele Zadania Kto Orientacyjny

termin

Orientacyjny

koszt (z )

1. Okre lenie

rozmieszczenia,

liczebno ci i stanu

liczebno ci bobra w

Polsce oraz

warunków

siedliskowych –

obecnie pierwszy

raz, pó niej co 6

kolejnych lat

1. Opracowanie

metodyki

inwentaryzacji.

Ministerstwo rodowiska

(Departament Le nictwa,

Ochrony Przyrody i

Krajobrazu - Wydzia

Ochrony Gatunków i

Zadrzewie , Departament

Parków Narodowych i

Obszarów Natura 2000), w

porozumieniu z G ównym

Inspektoratem Ochrony

rodowiska –

Departamentem

Monitoringu, Ocen i

Prognoz.

koniec IX 2008

roku

25 000

2. Inwentaryzacja

stanowisk bobrowych

na obwodach

owieckich i obszarach

parków narodowych z

uwzgl dnieniem:

1) liczby stanowisk i

liczebno ci

bobrów,,

2) jako ci siedliska ,

3) mo liwo ci

wyst pienia szkód

i zagro e

Zarz dca b d dzier awca:

– ko o owieckie w

przypadku obwodów

owieckich,

- dyrektor parku

narodowego lub

nadle niczy w przypadku

Lasów Pa stwowych

inwentaryzacja

prowadzona w

okresie od IX –

XII 2008, dane

na koniec 2008

roku

300 000

3. Koordynacja procesu

inwentaryzacji z

analiz danych

przes anych do M ,

okre lenie populacji

bobra w Polsce. Dane

przes ane do GIO .

Wojewódzcy

Konserwatorzy Przyrody,

Parki Narodowe

I kwarta 2009

roku

25 000

4. Analiza stanowisk

zidentyfikowanych

podczas inwentaryzacji

pod wzgl dem jako ci

siedliska bobrów i

Ocena przez M przy

udziale zespo u

eksperckiego (naukowców).

I kwarta 2009

roku, pó niej w

ramach

inwentaryzacji

+ sta y audyt

45 000

27

wp ywu na rodowisko.

Stworzenie mapy

ryzyka w odniesieniu

do szkód (np. ryzyko

powodziowe).

stanowisk

2.W czenie

informacji o bobrze

do opisów

istniej cych

obszarów Natura

2000 –

uaktualnienie SDF.

1. Skonfrontowanie

wyników

inwentaryzacji i

zag szczenia populacji

z obszarami Natura

2000 i w czenie bobra

do opisów

odpowiednich

obszarów.

M w oparciu o wnioski

WKP

II kwarta 2008

roku

15 000

3.Usystematyzowan

ie dzia a

prowadz cych do

minimalizacji

szkód i zapewnienia

koegzystencji

cz owieka i bobra.

1. Opracowanie i

opublikowanie

standaryzowanych

zasad i sposobów

dotycz cych

szacowania szkód

bobrowych i zasad

wyceny, jak równie

proponowanych dzia a

naprawczych i

zapobiegaj cych

M (Departament

Le nictwa, Ochrony

Przyrody i Krajobrazu -

Wydzia Ochrony

Gatunków i Zadrzewie ) +

WKP

II kwarta 2008

roku

25 000

2. Ustanowienie

formalnych procedur

komunikacji w

sprawie bobrów

mi dzy WKP a

Ministerstwem

rodowiska, z

zaanga owaniem

G ównego

Inspektoratu Ochrony

rodowiska.

Komunikacja powinna

dotyczy :

- sposobu i formatów

raportów

- corocznego

dyskutowania spraw

problematycznych

zwi zanych z bobrem,

co pozwoli na wczesn

identyfikacj

konfliktów i szans na

popraw sytuacji oraz

mo liwo ci

finansowania. Do

realizacji tego etapu

powinny by

zaproszone ZMiGW

oraz organizacje

pozarz dowe.

M II kwarta 2008

roku

Nie jest

mo liwe do

oszacowania

na obecnym

etapie

28

3. Wydanie

wytycznych

zawieraj cych analiz

opcji mo liwych opcji

post powania z

bobrami wraz z analiz

wp ywu dzia a na

w a ciwy stan ochrony.

Zgodnie z ust. 1 art 16

dyrektywy siedliskowej

przypadki odstrza u lub

od owu bobrów w celu

zmniejszenia populacji

mog zosta podj te

jedynie przy

udowodnieniu, e nie

by o alternatywy dla

tych dzia a oraz zosta

oceniony wp yw

okre lonego dzia ania

na w a ciwy stan

ochrony.

Przygotowane przez

Wojewódzkich

Konserwatorów Przyrody i

dyrektorów Parków

Narodowych, przes ane do

Ministerstwa rodowiska,

które mo e po ich

kompilacji i analizie

przekszta ci w

odpowiednie akty prawne i

rozporz dzenia.

II kwarta 2008

roku

20 000

4. Wzi wszy pod

uwag potrzeby

w a ciwego stanu

ochrony bobra

ograniczenie jego

populacji w miejscach

konfliktowych i o

najwi kszej presji

- od owy i przesiedlenia

bobrów w miejsca,

gdzie nie b d

powodowa szkód,

-odstrza y,

Wojewoda, WKP

Wykonawstwo w terenie:

cz onkowie PZ na

podstawie decyzji

wojewody

o miejscu i

terminie

decydowa

b dzie WKP

ostrza od

15.IX – 30.XII

-

5. Wyst pienie M do

MR w celu

przyznawania dop at do

gruntów zalanych przez

bobry oraz

przewidzenia w

systemie dop at

bezpo rednich

mo liwo ci

finansowania:

- zabezpiecze

technicznych: siatki do

grodzenia drzew i

upraw, rury

przep ywowe,

zabezpieczenia grobli,

wa ów, przepustów,

- stref buforowych dla

bobra,

M do MR

w a ciciele gruntów, WKP

II kwarta 2008 -

29

- dop at za

utrzymywanie retencji

spowodowanej przez

bobry,

- wymiany i wykupu

gruntów.

Patrz równie za cznik

4 do niniejszego

opracowania

6. Opracowanie i

kolporta sposobów

utrzymywania urz dze

wodno-melioracyjnych

w taki sposób który

umo liwia

koegzystencj bobrów i

potrzeby cz owieka.

ZMiUW 25 000

7. Zabezpieczenie

rodków na

konserwacj i

wykonywanie urz dze

wodno –

melioracyjnych

ZMiUW w zale no ci

od potrzeb

Nie jest

mo liwe do

oszacowania

na obecnym

etapie

1. Opracowanie zakresu

i formy raportu raportu,

formy i sposobu

przekazywania oraz

miejsca

przechowywania

danych, w tym

integracja z

Pa stwowym

Monitoringiem

rodowiska

wykonywanym na

zlecenie GIO

M (Departament

Le nictwa, Ochrony


Wydzia Ochrony

Gatunków i Zadrzewie ) w



rodowiska –

Departamentem

Monitoringu, Ocen i

Prognoz

2008 -

2. Raportowanie do M

oraz zgodnie

ustaleniami pkt. 1

powy ej WKP

Co roku

3. Zbieranie raportów

od WKP oraz zgodnie

ustaleniami pkt. 1

powy ej

M (Departament

Le nictwa, Ochrony


Wydzia Ochrony

Gatunków i Zadrzewie ,

GIO ) co roku

-

4. Zarz dzanie

programem, w tym

integracja z

Pa stwowym

Monitoringiem

rodowiska

wykonywanym na

zlecenie GIO

4. Organizacja

seminariów

gatunkowych -

realizacja planów

zarz dzania gatunkami

i siedliskami

M (Departament

Le nictwa, Ochrony


Wydzia Ochrony

Gatunków i Zadrzewie ), z

udzia em WKP

co roku lub co

dwa lata

(obecno

WKP

obowi zkowa)

30 000

30

5. Raportowanie do KE M (Departament

Le nictwa, Ochrony


Wydzia Ochrony

Gatunków i Zadrzewie ) w



rodowiska –

Departamentem

Monitoringu, Ocen i

Prognoz

Co 6 lat,

zbieranie

danych

zako czone na

rok przed

raportowaniem.

6. Aktualizacja planu

zarz dzania bobrem

M , z udzia em ekspertów,

którzy brali udzia przy

opracowywaniu planu

zarz dzania bobrem.

Co 6 lat. 30 000

5. Ograniczenie

k usownictwa.

1. Eliminacja

niekontrolowanej

redukcji populacji

bobrów poprzez

nielegalne zabijanie

zwierz t, niszczenie

tam, eremi, nor

PZ , S u by Le ne przy

wspó pracy z Policj ,

Stra nicy Parków

Krajobrazowych,

pracownicy WKP

W zale no ci

od zagro e ,

dzia ania ci g e

-

6. Powszechna

edukacja.

1. Wspó praca z

mediami, szko ami,

wydawnictwami, w

celu u wiadamiania

spo ecze stwa o

pozytywnych aspektach

dzia alno ci bobrów i

sposobach zmniejszania

konfliktów. Patrz

równie rozdzia 11.4.

niniejszego dokumentu.

WKP, O rodki Edukacji

Ekologicznej, Lasy

pa stwowe, PZ , Parki

Krajobrazowe

Dzia ania

ci g e

150 000

2. Ustanowienie i

u atwianie komunikacji

pomi dzy mediami,

WKP, M ,

organizacjami

pozarz dowymi, i

instytucjami

edukacyjnymi

prowadz ce do

bezpo rednich dzia a

na poziomie gmin, w

celu u wiadamiania

spo ecze stwa o

pozytywnych aspektach



konfliktów. Patrz



M (Departament Edukacji

i Promocji

Zrównowa onego

Rozwoju) + WKP

II kwarta 2008 25 000

3. Edukacja

pracowników gmin i

Pracownicy WKP,

Organizacje pozarz dowe

dzia ania ci g e 200 000

rocznie

31

starostw w zakresie

pozytywnego wp ywu

bobrów oraz

praktycznych sposobów

zapobiegania szkodom

i oceny szkód. Patrz



4. Edukacja

in ynierów,

konstruktorów,

projektantów

zajmuj cych si

ciekami wodnymi,

melioracjami,

budowlami wodnymi,

drogownictwem, w

zakresie interakcji ze

zwierz tami, nie tylko z

bobrami. Patrz równie

rozdzia 11.4.


M , WKP Dzia ania

ci g e

-

1. Wyst pienie M do

ME w sprawie

w czenia zagadnie

dotycz cych

pozytywnych aspektów



konfliktów do

programów szkó

podstawowych,

gimnazjów, rednich i

szkó wy szych o

kierunkach

biologicznych, le nych,

rolnych.

M do ME. I kwarta 2008 -

1. Identyfikacja

dost pnych róde

finansowania ze róde

krajowych i

zagranicznych.

M (Departament

Funduszy Ekologicznych)

II kwarta 2008 -7. Okre lenie

róde

finansowania

zwi zanego z

realizacj

niniejszego planu 2. Opracowanie i

wydanie podr cznika

gatunkach

„naturowych” w tym

bobra dotycz cych

finansowania

M (Departament

Funduszy Ekologicznych)

II kwarta 2008 15 000

8.

Zagospodarowanie

bobrów

pozyskanych

1. Okre lenie zasad

przekazywania tusz i

skór podmiotom, które

mog yby je odbiera

PZ w miar

potrzeb

-

32

podczas odstrza ów

redukcyjnych.

9. Konieczno

prowadzenia bada

dotycz cych

zmienno ci

osobniczej i

populacyjnej

funkcjonowania

populacji.

zdrowotno ci.

Patrz rozdzia 10. placówki naukowe w zale no ci

od rodków i

potrzeb

Na obecnym

etapie

niemo liwe

do

oszacowania

10. Utworzenie

etatów dla osób

zajmuj cych si

wy cznie

problemem bobrów

– t.j. szkody,

monitoring,

zagro enia.

1. Stworzenie funkcji

bobrowniczego na

poziomie WKP w

drodze rozporz dzenia

2. Stworzenie

stanowiska w biurach

WKP zajmuj cego si

edukacj i komunikacj

w zakresie N2k i

bobrów.

3. Utrzymanie bazy

ekspertów

rekrutuj cych si z

uczestników

warsztarów

prowadz cych do

powstania niniejszego

dokumentu (patrz

za cznik 1)

M

WKP

M

150 000

9.Monitoring1 bobra

Monitoring bobra w zakresie niniejszego dokumentu b dzie prowadzony na podstawie

analizy danych inwentaryzacyjnych zbieranych co 6 lat, przy u yciu tej samej metody

inwentaryzacji, zgodnej z wymogami raportowania dla KE. Patrz równie pkt 8.1.

9.1. Przedmiot monitoringu bobra i jego siedlisk

Sta y monitoring powinien by prowadzony na dwóch generalnych poziomach:

- populacji bobra (liczby, zdrowotno ci i rozprzestrzenienia)

- jako ci siedliska oraz wp ywu bobra na rodowisko, jak równie wp ywu rodowiska

na bobra

1 Monitoring gatunków/siedlisk przyrodniczych powinien by zintegrowany z (PM ) Pa stwowym Monitoringiem

rodowiska (Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych, Monitorimg ptaków) w szczególno ci pod wzgl dem

metodologii i uzyskania danych do raportów dla Komisji Europejskiej. Cz informacji o monitoringu wykonywanym w

ramach PM znajduje si na stronach internetowych:

http://www.iop.krakow.pl/gios/monitoring/

http://monitoringptakow.gios.gov.pl/powiadom.ave

33

Monitoring populacji b dzie si sprowadza do okresowej inwentaryzacji stanowisk zgodnie

z wytycznymi wspomnianymi w punkcie 8 pkt 8.1.1. and 8.4.5. Monitoring musi by zgodny

z wymogami raportowania dla KE.

Liczebno populacji zostanie okre lona na podstawie liczby zinwentaryzowanych rodzin

bobrowych przemno onej przez wspó czynnik liczby osobników w rodzinie. W miar

przyrostu populacji by mo e konieczna b dzie weryfikacja wska nika.

9.2. Metodyka cyklicznej inwentaryzacji

Podstawowym zadaniem jest opracowanie metodyki inwentaryzacji zintegrowanej z

Panstwowym Monitoringiem rodowiska – podsystemem monitoringu przyrody – zgodnie z

pkt 8.1.1. przez ekspertów powo anych przez Ministerstwo rodowiska, jak równie przy

udziale osób, które b d z tego korzysta czy te b d wykonywa monitoring. Istotne jest

podj cie dzia a w celu opracowania wiarygodnej i praktycznej metody inwentaryzacji.

Wydaje si , e z uwagi na uwarunktowania biologii i ekologii bobrów najlepsze b dzie

prowadzenie inwentaryzacji w formie kart z opisem stanowiska zaopatrzonych w za cznik

mapowy. Zgodnie z pkt 8.1. jednostk inwentaryzacji b dzie obwód owiecki oraz teren

Parków Narodowych. Forma kart powinna by równie zintegrowana z kartami stosowanymi

w Pa stwowych Monitoringu rodowiska.

System inwentaryzacji musi by spójny i uwzgl dnia te elementy, które b d niezb dne do

d ugofalowego monitorowania populacji bobrów i ich rodowiska.

9.3. Monitoring2 stanu rodowiska w obecnych i potencjalnych siedliskach bobrowych

W ramach inwentaryzacji b dzie istotne równie okre lenie stanu rodowiska: rodzaju

cieków, zasobno ci pokarmowej siedliska, dynamiki siedliska, zdolno ci do odtwarzania si

rodowiska, rodzaju schronienia bobrów (nory czy eremia), zagro e dla bobrów, wp ywu

na rodowisko, oraz mo liwo ci potencjalnych dodatkowych wsiedle (patrz równie pkt 8.1.

niniejszego dokumentu). W zwi zku ze rodowiskotwórcz rol bobra szczególnie istotne

b dzie zbieranie informacji o siedliskach zajmowanych przez bobry. . Zbierane dane powinny

dostarcza informacji niezb dnych do sporz dzania raportu dla Komisji Europejskiej, w tym

ocen stanu ochrony i jej parametrów. Szczególnie istotne jest prowadzenie monitoringu

rodowiska we wspó pracy z lokalnymi samorz dami, które dysponuj du wiedz o terenie.

W zwi zku z zajmowaniem siedliska bobrów przez ró ne zwierz ta wskazane jest aby

monitoring np. dla wydry i bobra by wykonywany wspólnie.

9.4. Instytucje odpowiedzialne za prowadzenie monitoringu

Zgodnie z pkt 8.1. - w ramach danego województwa monitoring jest koordynowany przez

2

Monitoring gatunków/siedlisk przyrodniczych powinien by zintegrowany z (PM ) Pa stwowym

Monitoringiem rodowiska (Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych, Monitorimg ptaków) w

szczególno ci pod wzgl dem metodologii i uzyskania danych do raportów dla Komisji Europejskiej.

Cz informacji o monitoringu wykonywanym w ramach PM znajduje si na stronach

internetowych:



34

Wojewódzkich Konserwatorów Przyrody. Inwentaryzacja w terenie jest wykonywana przez

cz onków Polskiego Zwi zku owieckiego, pracowników Lasów Pa stwowych oraz Parków

Narodowych i Krajobrazowych. Wyniki przekazywane s do Ministerstwa rodowiska, gdzie

zostaj opracowane, skompilowane i z powrotem trafiaj do Wojewódzkich Konserwatorów

Przyrody. Wyniki monitoringu s przekazywane do bazy danych monitoringu przyrody

prowadzonego w ramach Pa stwowego Monitoringu rodowiska na zlecenie G ównego

Inspektoratu Ochrony rodowiska.

9.5. Cz stotliwo monitoringu

Monitoring stanowisk bobrowych i stanu rodowiska b dzie prowadzony co 6 lat, w okresie

jesienno-zimowym, zgodnie z pkt 8. Polska powinna zostanie podzielona na 6 regionów. W

ci gu 6 lat ka dy z regionów jest monitorowany tylko jeden raz.

10. Badania

10.1. Sfery zainteresowania

Badania dla gatunku bóbr, z uwagi na znaczny wp yw bobrów na rodowisko powinny by

prowadzone w nast puj cych dwóch g ównych tematach.

- W a ciwy stan ochrony bobra (badania populacji i jej trendów). Badania te powinny m.in.

dostarczy informacji jaka wielko populacji zapewnia witalno gatunku a jednocze nie

wp ywa na wykorzystanie pozytywnych cech dzia alno ci bobrów.

- Biologia bobra i wp yw na rodowisko, w tym: biologia, ekologia, behaviour, genetyka,

hydrologia, wiedza techniczna na temat zabezpiecze , obecno bobra a planowanie

przestrzenne, badania socjologiczne (bóbr a spo ecze stwo), badania ekonomiczne (np.

obecno bobra a ekoturystyka)

10.2. Badania szczegó owe

Badania szczegó owe bobra powinny obejmowa :

liczb stanowisk bobrowych w formie standaryzowanej inwentaryzacji,

cechy gatunku, w tym m.in.: parazytologia, badania genetyczne, cechy

morfogenetyczne, struktura wiekowa i p ciowa populacji, zag szczenie, migracje,

potencja reprodukcyjny, liczba m odych w miocie, ich prze ywalno , presja

drapie ników na populacj bobra.

10.3. Priorytetowe dzia ania w zakresie bada nad bobrami

stworzenie bazy informacji o publikacjach ju istniej cych, w tym pracach

magisterskich i pracach zagranicznych, w tym bazy danych o sposobach

rozwi zywania konfliktów i skuteczno ci poszczególnych sposobów,

realny wp yw bobrów na aspekty ekonomiczne i biologiczne ekosystemów,

szczególnie ekosystemów le nych,

35

stan i zag szczenie, potencja reprodukcyjny populacji, zró nicowanie genetyczne,

wp yw bobrów na ró norodno biologiczn w ró nych rodowiska i zmiany w

czasie, wp yw na hydrologi i ca e ekosystemy, wp yw na gospodark ludzk ,

czynniki ograniczaj ce liczebno populacji,

sposoby redukcji populacji bobrów, post powanie z bobrami w przypadku

przesiedle .

10. 4. Pozosta e tematy bada

- zachowanie bobra: wp yw antropopresji na bobra, wp yw anomalii pogodowych na

aktywno sezonow , zale no ci socjalne w rodzinach

10.5. Finansowanie bada

- Komitet Bada Naukowych, rodki w asne uczelni, narodowe i wojewódzkie fundusze

ochrony rodowiska, UE. Patrz równie pkt 8.7.1.

10.6. Wykonawcy bada

Koordynatorem bada nad bobrem mog aby by Polska Akademia Nauk, z tym e

poszczególne tematy b d realizowane przez ró ne instytucje naukowe. PAN powinien

wspó pracowa z uczelniami wy szymi, Ministerstwem rodowiska, WKP, s u bami

le nymi, przedstawicielami gospodarki rybackiej, ekspertami w dziedzinie bobrów, innymi

instytucjami i organizacjami, eby wspólnie przygotowa plan bada z list priorytetów.

Ponadto plan bada powiniem by konsultowany z Pa stwow Rad Ochrony Przyrody. Z

uwagi na interdyscyplinarno bada konieczna b dzie wymiana informacji mi dzy ró nymi

instytucjami, w tym mi dzynarodowymi. Wskazane jest propagowanie wiedzy naukowej w

mediach. Niezwykle wa ne b dzie zapewnienie, e rezultaty bada zostan dostarczone do

u ytkowników i innych osób zainteresowanych, w zwi zku z tym potrzebne b dzie

utworzenie procedury publikowania bada .

11. Komunikacja w odniesieniu do planu

zarz dzania dla bobra

1. Do ni ej wymienionych instytucji zostan przekazane nast puj ce ilo ci planu, ponadto

plan zostanie upubliczniony w formie elektronicznej:

Dyrekcja Generalna Lasów Pa stwowych i Regionalne Dyrekcje Lasów Pa stwowych

– 18 szt.

Krajowy Zarz d Gospodarki Wodnej – 1 szt.,

Regionalne Zarz dy Gospodarki Wodnej – 7 szt.,

Wojewódzkie Zarz dy Melioracji i Urz dze Wodnych – 16 szt.

Wojewódzcy Konserwatorzy Przyrody – 16 szt.

36

Urz dy Marsza kowskie – 16 – 1 szt.

Zarz dy Parków Krajobrazowych

G ówny Inspektorat Ochrony rodowiska - 1 szt.

Narodowy Fundusz Ochrony rodowiska, Wojewódzkie Fundusze Ochrony

rodowiska – 18 szt.

Ekofundusz – 1 szt.

Wojewódzkie O rodki Doradztwa Rolniczego – 16 szt.

Starostwa powiatowe – 600 szt.

Polski Zwi zek owiecki – 49 szt.

Parki narodowe – 23 szt.

O rodki edukacji ekologicznej, organizacje pozarz dowe

Uniwersytety, Akademie

2. Zostanie zorganizowana seria spotka zorganizowanych przez Wojewódzkich

Konserwatorów Przyrody dla wszystkich grup zainteresowanych, obja niaj ce za o enia i

sposób wdro enia planu ochrony bobra.

3. Rezultaty inwentaryzacji zostan przes ane do Lasów Pa stwowych, ZMiGW, powiatów i

kó owieckich

4. W drodze wspó pracy mi dzy Ministerstwem rodowiska, WKP i organizacjami

pozarz dowymi zostanie przygotowany pakiet informacyjny zawieraj cy kompleksowe i

wyczerpuj ce informacje o bobrach i ich wp ywie na rodowisko. Zostan one wykorzystane

na przyk ad do:

1. Przygotowania ulotek i folderów o bobrach oraz dystrybucji materia ów w ród

lokalnej spo eczno ci poprzez wy o enie w urz dach gmin, starostwach, siedzibach

parków krajobrazowych, parków narodowych, nadle nictwach, szko ach, o rodkach

doradztwa rolniczego.

2. Do czenie folderu tematycznego do tablic informacyjnych na temat gmin

zawieraj cych map oraz obrazuj cych ich specyfik (charakter gminy, zabytki,

atrakcje turystyczne).

3. Uaktualnianie strony internetowej lub/oraz pod czenie linków do stron internetowych

urz dów gmin, starostw, instytucji naukowych, urz dów wojewódzkich, parków

krajobrazowych.

4. Zawarcie informacji o bobrach w materia ach promuj cych walory turystyczne

regionu (stowarzyszenia gospodarstw agroturystycznych, informacja turystyczna,

szyldy na domostwach „tu mamy bobry” etc.)

5. Zostanie podj ta wspó praca mi dzy Ministerstwem rodowiska, Ministerstwem

Rolnictwa a Agencj Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie

opracowania sposobów zapobiegania szkodom bobrowym i w czenia stanowisk

bobrowych w programy rolno rodowiskowe (patrz za cznik 4).

12. Odniesienia do innych planów dzia a

Plan ma zwi zek z:

lokalnymi planami ochrony bobra europejskiego oraz siedlisk Natura 2000 b d cych

potencjalnymi i rzeczywistymi siedliskami bobra, m.in.: 1150* – zalewy i jeziora przymorskie (laguny)

3110 – jeziora lobeliowe

37

3140 – twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki z podwodnymi kami ramienic Charetea

3150 – starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion

3160 – naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne

3260 – nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami w osieniczników Ranunculion fluitantis

3270 – zalewane muliste brzegi rzek

6410 – zmiennowilgotne ki trz licowe (Molinion)

6430 – zio oro la górskie (Adenostylion alliariac) i zio oro la nadrzeczne (Convolvuletalia sepium)

6440 – ki selernicowe (Cnidion dubii)

7110* – torfowiska wysokie z ro linno ci torfotwórcz ( ywe)

7120 – torfowiska wysokie zdegradowane, zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji

7140 – torfowiska przej ciowe i trz sawiska (przewa nie z ro linno ci z Scheuchzerio-Caricetea)

7210* – torfowiska nakredowe (Cladium mariscus, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis)

7230 – górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze m ak, turzycowisk i mechowisk

91D0* – bory i lasy bagienne

91E0* – gi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy ródliskowe)

91F0 – gowe lasy d bowo-wi zowo-jesionowe ( Ficario-Ulmetum)

Planami urz dzenia lasu (Programy Ochrony Przyrody)

Programem Pa stwowego Monitoringu rodowiska

Planem zarz dzania wydr

Ramow dyrektyw wodn

Planami RDGW

Planami ochrony obszarów Natura 2000, rezerwatów przyrody, parków

narodowych i parków krajobrazowych obejmuj cych stanowiska bobra

europejskiego;

Decyzjami o warunkach zabudowy

Studiami uwarunkowa i kierunków zagospodarowania przestrzennego

Planami zagospodarowania przestrzennego gmin.

38

13. Wa niejsza literatura

1. Czech A. 2001. Bóbr. Monografie przyrodnicze. Lubuski Klub Przyrodnikow.

wiebodzin.

2. Dzi cio owski R. 2004. Castor fiber (L., 1758). W: W: Adamski P., Bartel L.,

Bereszy ski A., Kepel A., Witkowski Z. (red.) Gatunki zwierz t (z wyj tkiem

ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podr cznik

metodyczny. Ministerstwo rodowiska, Warszawa, T. 6, s. 457-462.

3. Go dziewski, 2007. Materia y niepublikowane (maszynopis).

4. Pucek Z., Raczy ski J. (red.). 1983. Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce (Atlas of

Polish mammals). PWN, Warszawa.

5. urowski W. 1992. Castor fiber (Linne, 1758). W: G owaci ski Z. (red.). Polska Czerwona

Ksi ga Zwierz t (Polish Red Data Book of Animals). PWRiL, Warszawa, s. 56-59.

39

Za cznik 1:

Lista uczestników warsztatów i podzi kowania

Ryc 15. Uczestnicy ostatnich warsztatów - w Orelcu. Fot. Robert Nowakowski

Keith Duff i Andrzej Czech sk adaj serdeczne podzi kowania wszystkim uczestnikom

warsztatów, bez których niniejsze opracowanie nie mia oby szans powsta , jak równie

zespo owi RTA (Stephen Davies i Anita Duda), jak równie t umaczowi Piotrowi

Stró ykowi. Poni ej przedstawiono zestawienie poszczególnych warsztatów wraz z list

uczestników.

Warsztaty I w Augustowie, 19 stycznia 2007

1. Andrzej Czech - polski ekspert przygotowuj cy plan zarz dzania dla bobra

2. Krzysztof Bogda ski – ZmiUW Olsztyn RO Gi ycko

3. Janusz Czachor – Lubelski Urz d Wojewódzkiego

4. Marcin W sikowski – Regionalna Dyrekcja Lasów Pa stwowych Radom

5. Stanis aw Sumi ski – Zaborski Park Krajobrazowy Charzykowy

6. Witold Wi kowski – Zaborski Park Krajobrazowy

7. Joanna Jarosik – Pomorski Urz d Wojewódzki Wojewódzki konserwator przyrody w Gda sku

8. Magdalena wietlik – wolny s uchacz

9. Urszula Biereznoj – Klub Przyrodników

10. Tomasz Kaleta – Wielkopolski Urz d Wojewódzki

11. Mateusz Grygoruk – Zak ad Hydrologii Uniwersytetu Warszawskiego

12. Tadeusz Podmagórski – l ski Urz d Wojewódzki Katowice

13. Ewa Homan – Wielkopolski Urz d Wojewódzki

40

14. W adys awa Ciesió ka - Wielkopolski Urz d Wojewódzki

15. Marta Do mat – studentka UAM w Poznaniu

16. Daniel Lisek - Warmi sko – Mazurski Wielkopolski Urz d Wojewódzki

17. Pawe Ja czyk – Warmi sko – Mazurski Urz d Wojewódzki w Olsztynie

18. Maria Mellin - Urz d Wojewódzki w Olsztynie

19. Albert Zabielski – Warmi sko – Mazurski Urz d Wojewódzki delegatura w E ku

20. Edward Tomasewski – Zarz d Melioracji i Urz dze Wodnych w Olsztynie,

Rejonowy Oddzia w Piszu

21. Dorota Krzykwa – Vaszon – Podlaski Urz d Wojewódzki Placówka Zamiejscowa w Suwakach

22. Beata Bezubik – Podlaski Urz d Wojewódzki w Bia ymstoku

23. Krzysztof Oniszczuk – Regionalna Dyrekcja Lasów Pa stwowych w Bia ymstoku

24. Jan Go dziewski – Zarz d Okr gowy Polskiego Zwi zku owieckiego

25. Piotr Brzezi ski – Lubuski Zarz d Melioracji i Urz dze Wodnych w Zielonej Górze

26. Sulis aw Sobiel –

27. Eddie Idle - NICO Medium Term Expert Projekt Transition Facility PL2004/IB/EN-03

28. Keith Duff – NICO Short Term Expert Projekt Transition Facility PL2004/IB/EN-03

29. Piotr Stró yk - t umacz

30. Jan Balcerzak - asystent projektu Transition Facility 2004/IB/EN-03

Warsztaty II w Puszczykowie k. Poznania, 15-16 marca 2007

1. Keith Duff - NICO Short Term Expert Projekt Transition Facility PL2004/IB/EN-03


3. Magdalena wietlik

4. Janusz Czachor, Lubelski Urz d Wojewódzki, delegatura w Che mie

5. Marek So tys, jw

6. Albert Zabielski, Warmi sko Mazurski Urz d Wojewódzki, Delegatura w E ku

7. Jan Go dziewski, Zarz d Okr gowy PZ Suwa ki

8. Iwona Bednarz, Regionalny Zarz d Gospodarki Wodnej w Poznaniu

9. Jagoda Andrzejewska, Regionalny Zarz d Gospodarki Wodnej w Poznaniu

10. Marcin W sikowski, RDLP w Radomiu

11. Andrzej Batycki, PTOP Salamandra

12. Tadeusz Podmagórski, l ski Urz d Wojewódzki

13. Stanis aw Sumi ski, Zaborski Park Krajobrazowy Charzykowy

14. Witold Winkowski, Zaborski Park Krajobrazowy

15. El bieta Klimaszewska, Pomorski Urz d Wojewódzki w Gda sku, Oddzia Ochrony Przyrody

16. Leszek Wi niewski, Nadle nictwo Lubichowo, RDLP Gda sk

17. Danuta P uciennik, Wielkopolski O rodek Doradztwa Rolniczego w Poznaniu

Warsztaty III w Mogilanach k. Krakowa, 08 – 10 maja 2007:



3. Magdalena wietlik


5. Marek So tys, jw






11. ukasz Rydlinski, Ministerstwo rodowiska

41


13. Tomasz Ciep y, Ma opolski Urz d Wojewódzki W Krakowie

14. Marcin Kapel, Ministerstwo rodowiska


16. S awomir Wodzy ski, Ministerstwo rodowiska

17. Pawe Janczyk, Urz d Wojewódzki w Olsztynie

18. Piotr Stró yk, Biuro t umacze

Warsztaty IV w Gizewie, 20 – 22 czerwca 2007:



3. Magdalena wietlik, O rodek Edukacji Przyrodniczo-Ekologicznej OzB w Toruniu


5. Marek So tys, jw






11. Pawe Janiszewski, Uniwersytet Warmi sko-Mazurski w Olsztynie


13. Jan Balcerzak, Projekt TFPL 2004/016-829.03.03


16. Witold Kola czyk, n-ctwo Dobrzejewice, Lasy Pa stwowe

17. Piotr Stró yk, Biuro t umacze

Warsztaty V w Orelcu k. Uherzec Mineralnych, 12- 14 wrze nia 2007:



3. Magdalena wietlik, O rodek Edukacji Przyrodniczo-Ekologicznej OzB w Toruniu


5. Marek So tys, jw






11. Janusz Klusek, Regionalny Zarz d Gospodarki Wodnej w Warszawie


13. Jan Balcerzak, Projekt TFPL 2004/016-829.03.03


15. Pawe Janczyk, Warmi sko Mazurski Urz d Wojewódzki w Olsztynie

16. Dorota Radziwi , GIO

17. Robert Nowakowski, Podkarpacki Urz d Wojewódzki w Rzeszowie

18. Ewa Homan, Wielkopolski Urz d Wojewódzki

19. Stephen Davis, Natural England RTA

42

Za cznik 2. Obowi zuj cy format raportu g ównych

wyników monitoringu3 i nadzoru stanu zachowania

gatunków z za czników II, IV i V Dyrektywy

Siedliskowej, zgodnie z artyku em 11, ustalony przez

Komitet Siedliskowy – raport dla bobra

Andrzej Czech, Natural Systems

Poziom krajowy Kod gatunku 1337

Kraj PL

Region biogeograficzny Alpejski (ALP), Kontynentalny (CON)

Zasi gMapa W osobnym pliku

Poziom regionu biogeograficznego Region biogeograficzny CON

ród a informacji A. Czech. Dane niepubl z lat 1997-2006

Pucek Z., Raczy ski J. (red.). 1983. Atlas rozmieszczenia ssaków w Polsce (Atlas of Polish mammals). PWN, Warszawa.

urowski W. 1992. Castor fiber (Linne, 1758). W: Gowaci ski Z. (red.). Polska Czerwona Ksi ga Zwierz t (Polish Red Data Book of Animals). PWRiL, Warszawa, s. 56-59.

Dzi cio owski R. 2004. Castor fiber (L., 1758). W: W: Adamski P., Bartel L., Bereszy ski A., Kepel A., Witkowski Z. (red.) Gatunki zwierz t (z wyj tkiem ptaków). Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podr cznik metodyczny. Ministerstwo rodowiska, Warszawa, T. 6, s. 457-462.

Zasi g Mapa w za czeniu

Powierzchnia Do odczytania z mapy.

Data 05/2007

Jako danych 1 = s aba, czyli oparta na bardzo niekompletnych danych lub ocenie eksperckiej

Trend + 15%

Okres odniesienia 1999-2006

Przyczyny wykazanych zmian zasi gu

5 = procesy naturalne

Populacja Mapa rozmieszczenia W za czeniu

Szacowana wielko populacji 30 000 – 40 000 osobników

Data 2006-2007

Zastosowana metoda 1 = szacunek eksperta

Jako danych 1 = saba, czyli oparta na bardzo niekompletnych danych lub ocenie eksperckiej

Trend + 10%

Okres odniesienia 1999-2006

Przyczyny wykazanych zmian 5 = procesy naturalne;

3

Monitoring gatunków/siedlisk przyrodniczych powinien by zintegrowany z (PM ) Pa stwowym

Monitoringiem rodowiska (Monitoring gatunków i siedlisk przyrodniczych, Monitorimg ptaków) w

szczególno ci pod wzgl dem metodologii i uzyskania danych do raportów dla Komisji Europejskiej. Cz

informacji o monitoringu wykonywanym w ramach PM znajduje si na stronach internetowych:



43

Uzasadnienie warto ci progowych (%) dla szacowania trendów

G ówne oddzia ywania 800 Zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie - ogólnie 740 Wandalizm (niszczenie tam i eremi) 830 Regulowanie (prostowanie) koryt rzecznych 811 kszta towanie wodnej lub nadwodnej ro linno ci dla celów zwi zanych z odwadnianiem (wycinanie zadrzewie nadbrze nych) 101 zmiana sposobu uprawy (przeksztacanie strefy buforowej wzd u cieków na u ytki zielone)

Zagro enia 830 Regulowanie (prostowanie) koryt rzecznych 101 zmiana sposobu uprawy (przekszta canie strefy buforowej wzd ucieków na u ytki zielone)

Siedlisko gatunku 3150, 3240, 3270, 6430 (6431) 91E0; EUNIS: C1, C2

Szacunkowa powierzchnia brak danych do okre lenia

Data okre lenia powierzchni

Jako danych

Trend XX = trend nieznany

Okres odniesienia

Przyczyny wykazanych zmian 3 = bezpo redni wp yw cz owieka (odtworzenie, pogorszenie, zniszczenie); 4 = po redni wp yw cz owieka;

Perspektywy zachowania 1 = dobre (mo emy si spodziewa , e gatunek przetrwa w dobrej kondycji)

Informacje dodatkoweW a ciwy referencyjny zasi g

(= aktualny) – do odczytania z mapy

W a ciwa referencyjna wielko populacji

40 000

Odpowiednie siedlisko gatunku

Brak danych do okre lenia

Inne istotne informacje Bóbr znikn z wi kszo ci obszaru Polski oko o XVI wieku. Pierwsze profesjonalne próby odtworzenia populacji podj to w latach 70. XX wieku. Obecnie reintrodukcje s sporadyczne i migracje s g ównie samorzutne. Obecny szacowany stan populacji mo na uwa a za sukces programu restytucji bobra mimo niewielkiej zmienno cigenetycznej populacji i zajmowania rodowisk uwa anych za marginalne. Pozwala to s dzi , e populacja bobrów b dzie przyrastaw przysz o ci, o ile powierzchnia siedlisk, które mog zajmowa te zwierz ta, nie ulegnie zmniejszeniu. Wa ne równie b dzie podejmowanie sposobów zmniejszania szkód powodowanych przez bobry, które pojawi si nieuchronnie. Niezwykle istotne jest jednak wzi cie pod uwag rodowiskotwórczej roli bobrów.

Siedlisko

Z racji du ych mo liwo ci adaptacji bobrów do rodowiska, równiezmienionego przez cz owieka, zasiedlane s nowe, suboptymalne siedliska: tereny u ytkowane rolniczo, stawy rybne. Sprzyja to przyrostowi liczebno ci i zwi kszaniu zasi gu populacji. Jednak, na podstawie oceny eksperckiej, typowe, optymalne siedliska bobrów (3150, 3240, 3270, 91E0) prawdopodobnie ulegaj zmniejszeniu z uwagi na presj na zabudow przy brzegach cieków wodnych, regulacj stosunków wodnych oraz zintensyfikowane odkrzaczanie terenów nadwodnych przez wa cicieli gruntów rolnych w celu otrzymania subwencji unijnych.

Podsumowanie (oszacowanie stanu zachowania na koniec okresu raportowania)

Zasi g Stan: w a ciwy (FV)

Populacja Stan: w a ciwy (FV)

Siedlisko gatunku Stan: nieznany (XX)

Perspektywy zachowania Stan: w a ciwy (FV)

44

Ocena ogólna stanu zachowania# Stan: w a ciwy (FV)

# W przypadku kategorii U1 i U2 mo na u y odpowiedniego symbolu (np. strza ki) dla wskazania, e populacja si odbudowuje

Za cznik 3. Poradnik minimalizowania szkód

powodowanych przez bobry

Z uwagi na obj to dokumentu zaleca si ci gni cie ze strony:

http://mos.gov.pl/2materialy_informacyjne/raporty_opracowania/poradnik_minimalizowania_

szkod_wyrzadzanych_przez_bobry.pdf

Znajduje si on równie na stronie www.bobry.pl

45

Za cznik 4. P atno ci rolno- i le no rodowiskowe

w odniesieniu do bobra

Bobry wywieraj znacz cy wp yw na rodowisko na obszarach rolnych i le nych. Z jednej

strony zwi kszaj bioró norodno przyczyniaj c si do poprawy rodowiska naturalnego. Z

drugiej strony tereny podtopione przez bobry, jakkolwiek zazwyczaj korzystne dla

rodowiska powoduj utrat korzy ci przez rolników a czasem nieprzyznanie p atno ci

obszarowych przez ARiMR. W zwi zku z tym Ministerstwo rodowiska powinno podj

dzia ania w celu poinformowania Ministerstwa Rolnictwa o:

- konieczno ci wyp at p atno ci obszarowych i p atno ci uzupe niaj cych ONW w

przypadku podtopienia terenów rolnych przez bobry, które to tereny do momentu

podtopienia charakteryzowa y si wysok kultur roln

- konieczno ci uzupe nienia PROW o poni sze dzia ania:

2. Strefy buforowe i retencja wody w stanowiskach bobrów

W przypadku zaj cia brzegu cieku lub zbiornika wodnego przez bobry rolnik

powinni mie mo liwo ubiegania si o dop aty za dobrowolne ustanowienie

strefy buforowej wzd uz cieku o szeroko ci do 20 m a d ugo ci zale nej od

d ugo ci cieku na której s zauwa ane cechy sta ego bytowania bobrów. Do

strefy w cza si równie lustro wody powsta ej w przypadku budowy tam i

podtopienia uniemo liwiaj ce prowadzenie gospodarki rolnej o wysokiej

kulturze.

Zadania, jakie musi zrealizowa beneficjent, aby uzyska p atno :

- utrzymywanie strefy buforowej w stanowiskach bobrów bez wykaszania

trawy i wycinania drzew i krzewów

- nieingerowanie w siedlisko bobrów, a w szczególno ci porozbieranie tam,

- niestosowanie cieków i osadów ciekowych, nawozów i pestycydów;

- je li strefa buforowa s siaduje z pastwiskiem, na którym prowadzony jest

wypas zwierz t, zabezpieczenie jej przed niszczeniem.

Je eli strefa buforowa po o ona jest na obszarach NATURA 2000, producent

rolny mo e uzyska p atno w wysoko ci 120 % stawki podstawowej.

Wymagane za czniki do wniosku

Producent rolny, który chce rozpocz realizacj pakietu wraz z wnioskiem

sk ada:

- za cznik graficzny, w postaci kopii cz ci mapy ewidencji gruntów i

budynków, na której zaznaczono granice dzia ek rolnych obj tych wnioskiem.

- pozytywn opini wojewódzkiego konserwatora przyrody

W zakresie Osi 2 (Inwestycje Nieprodukcyjne) rolnik powinien mie mo liwo

ubiegania si o dofinansowanie w zakresie dzia ania:

2. Budowa urz dze zabezpieczaj cych przed szkodami powodowanymi

46

przez bobry i inne zwierz ta

Inwestycja ma na celu ograniczenie konfliktów pomi dzy rolnictwem, a

dzia alno ci chronionych gatunków zwierz t, szczególnie bobrów i wilków,

poprzez budow ogrodze utrudniaj cych dost p dzikich zwierz t do zwierz t

gospodarskich oraz upraw, siatek zabezpieczaj cych zadrzewienia przed

zgryzaniem i uniemo liwiaj cych zak adanie nor oraz rur stabilizuj cych

poziom wody w tamach bobrowych. Inwestycja jest mo liwa do realizacji w

przypadku realizacji lub zamiarze realizacji pakietów rolno rodowiskowych na

gruntach, w których wyst puj zniszczenia spowodowane przez dzikie

zwierz ta udokumentowane przez s u by ochrony przyrody, w oparciu o plan

inwestycyjny za czony do planu dzia alno ci rolno rodowiskowej. W

przypadku realizacji inwestycji w parkach narodowych, parkach

krajobrazowych, rezerwatach lub obszarach Natura 2000, a tak e otulinach

wy ej wymienionych form ochrony przyrody plan dzia alno ci

rolno rodowiskowej wraz z za czonym planem inwestycyjnym musi by

zaopiniowany przez s u by ochrony przyrody.

KRAJOWY PLAN OCHRONY GATUNKUostoja-szczecinek.pl/wp-content/uploads/2013/10/Krajowy...KRAJOWY PLAN...

Documents

Transcript of KRAJOWY PLAN OCHRONY GATUNKUostoja-szczecinek.pl/wp-content/uploads/2013/10/Krajowy...KRAJOWY PLAN...