Poradnik

Krajobrazpolskiegoogrodu

Jarmuż

Smukłe malwy, słoneczniki, słodka wońgroszku i maciejki, pyszniące się koloramipompony dalii i pierzaste piwonie, a wśródnich delikatny błękit niezapominajeki ognisty pomarańcz aksamitek – to obraztradycyjnego polskiego ogródka – mie -szan ki, w której każde połączeniekolorystyczne jest dopuszczalne i piękne.

Część kwiatów z tego sielskiego obrazkarozpoznajemy doskonale, choć nie zawszepotrafimy połączyć z właściwą nazwą,przede wszystkim ze względu na to, żeszereg z nich przybrało różne imionaw zależności od regionu Polski. Piwonienazywane są również peoniami, dalie„georginiami”, astry „marcinkami”, a ak sa -mit ki „śmierdziuszkami” lub „turkami”.Ta wielość nazw świadczy zarównoo powszechności, jak również mocnymzakorzenieniu tych kwiatów nie tylkow naszych ogródkach, ale także kulturzei tradycji. Chabry bławatki, rumianek czymaki to rośliny rosnące w Polsce dziko,które zczasem zostały udomowione izyskałyteż udoskonalone, piękniejsze formy.

Wybór takich tradycyjnych roślin do na -sa dzeń w ogrodzie jest istotny nie tylko zewzględu na ich niewątpliwą urodę, alerównież ważne działanie pro eko lo gicz ne,polegające na zachowaniu bio róż no rod -no ści i utrzymaniu rodzimych gatunków.Część roślin jest objęta ścisłą ochroną,jak np. miłek wiosenny (Adonis vernalis),a dzięki uprawie w ogrodach powracajądo naszej flory.

Zbieżność wymagań gatunków z klimatempanującym w Polsce jest bardzo dużązaletą, gdyż uprawa nie jest tak pra co -chłon na i możemy zająć się nią sa mo -dziel nie, wysiewając nasiona wiosną, bądźsadząc gotowe rośliny. W wiejskimogródku każde towarzystwo się sprawdza– z kwiatami możemy łączyć warzywa,owoce i zioła, które tworzą bujny gąszcz.Niezbędną oprawą dla wesołej, kipiącejkolorami rabaty kwiatowej są też drzewai krzewy, szczególnie te, które cechujądekoracyjne kwiaty bądź jadalne owoce.Prawie do końca XIX wieku w ogródkachrosły przede wszystkim zioła, przez coprzydomowy ogródek stawał się jed no cze -śnie apteką. Dzisiaj również warto znaćwłaściwości popularnych roślin, któremożna wykorzystać z pożytkiem dlazdrowia.

Mak wschodni

Feeria barw – tak można opisać krajobraz babcinego ogródka.Ktokolwiek wspomina sielskie obrazki z wakacji spędzonych na wsi

w dzieciństwie zapewne pamięta ten widok. Malowniczy krajobraz,w którym nie istnieje pojęcie nadmiaru bądź kiczu. Tradycyjny ogródek

przyjmował zazwyczaj formę regularną, opartą na starannie wytyczonych,prostych grządkach, z wyraźnie widocznymi ścieżkami o nienagannej czystości.Możemy oczywiście ściśle trzymać się tego schematu, ale obecnie wiejskiemuogródkowi nadaje się zdecydowanie lżejszą, nawiązującą do natury formę, gdzie kępyposzczególnych roślin tworzą bujny, kolorowy gąszcz.

Przy zakładaniu ogródka jako bazę najlepiej potraktować rośliny wieloletnie (krzewy,byliny), które w kolejnych latach zostaną uzupełnione gatunkami jednorocznymii dwuletnimi. Z czasem część roślin wysiewa się sama i naturalnie wypełnia wszelkieluki. Należy też zwrócić uwagę na wysokość docelową roślin. Zazwyczaj roślinysadzimy tworząc kilka poziomów. Najwyższe i najbardziej rzucające się w oczy toulubione malwy, ostróżki, naparstnice czy słoneczniki, które umieszczamy z tyłu(np. przy ścianie domu czy płocie). Następną linią są piwonie, dalie, irysy, floksy bądźastry nowobelgijskie, a przed nimi aksamitki, nagietki, nasturcje, bratki czystokrotki. Lekkości rabatom dodadzą gatunki o przestrzennych, drobnychkwiatostanach – błękitna kocimiętka, niezapominajki, biały złocień maruna czyłyszczec wiechowaty, zwany popularnie gipsówką. Dla dodania nuty świeżej zieleniwarto przetkać grządkę kilkoma kępami przywrotnika pospolitego.

Polski ogródek to obfitość barw, ale i kształtów. Bardzo oryginalnymi kwiatamicharakteryzuje się tojad pospolity, którego granatowe kwiaty przypominają małehełmiki. Równie ciekawe i wielokolorowe są kwiatostany łubinu i wyżlinu większego.

KWIATYZ BABCINEJ

RABATY

Rokitnikzwyczajny

Drugą istotną kwestią przy tworzeniu tradycyjnego ogródka jest zapewnienie ciągłościkwitnienia roślin, dlatego starajmy się łączyć je w ten sposób, by pojawiały sięod wiosny do jesieni, wykorzystując dla wzbogacenia również rośliny cebulowe.U wielu gatunków pięknie kwitnąca część nadziemna zamiera bezpośredniopo kwitnieniu i trzeba to uwzględnić przy komponowaniu rabaty.

Dla wzbogacenia ogródka warto dodać kilka elementów pachnących. Wiosnąprzyjemną woń zapewnią kwiaty konwalii majowej, po czym wysiewamy nasionagroszku pachnącego czy maciejki, które kwitną latem. Można także zapewnić sobiewiększą dawkę słodkiego aromatu, sadząc w centralnym punkcie bądź na obrzeżurabaty bez lilak lub jaśminowiec wonny. Przyjemnym, delikatnym zapachemcharakteryzują się kwiaty róży pomarszczonej (Rosa rugosa). Ten delikatnysurowiec służy do sporządzania cennej i rzadko spotykanej konfitury różanej,stosowanej do nadziewania pączków. Jesienią w miejscu kwiatów róży pojawiająsię bardzo dekoracyjne, płaskie, intensywnie czerwone owoce. Z kolei krzewpigwowca, kwitnący wiosną na różowo bądź pomarańczowo jesieniąobsypuje się żółtymi owocami o kwaśnym smaku, które stały się za stęp -stwem egzotycznej cytryny. Pięknym rodzimym elementem ogrodu będziejarzębina, niewielkie drzewo oblegane przez dzieci w okresie wcze sno je sien -nym. Właściwa nazwa to jarząb pospolity (Sorbus aucuparia), który rośnieszybko, najlepiej w miejscu nasłonecznionym, ale charakteryzuje się teżdużą odpornością na mróz i gorsze warunki glebowe. W maju zakwitajasnymi kwiatami o migdałowym zapachu, które z czasem zmieniają sięw pęki ognistych korali.

Wiejski charakter ogródka nie oznacza, że roślinność z niego zaczerpniętąmożemy zastosować tylko przy domu na wsi czy na działce. Wiele z nichsprawdzi się także w towarzystwie nowoczesnego budownictwa,szczególnie jeśli stworzymy z nich jednolitą gatunkowo rabatę, czy też ciągna kształt żywopłotu. Do tego celu można wykorzystać praktycznie każdyz wymienionych wcześniej gatunków, ale najlepiej nadają się byliny takiejak np. liliowiec, floks, irys, ostróżka czy dalia. Na balkonie dobrze sprawdząsię mniejsze rośliny, takie jak nasturcje, aksamitki, niezapominajki,groszek pachnący czy goździk pierzasty.

Niektóre typowo „wiejskie” kwiaty stały się popularne takżew przestrzeni miejskiej. Do takich należy niewątpliwie kosmos, któregodelikatne kwiaty wsparte na łodydze o pierzastych liściach w większymskupisku sprawiają wrażenie łąki. Właśnie… łąka – jakże polska i swojska.Łąka kwiatowa jest rozwiązaniem idealnym dla mało zaawansowanegoogrodnika, który preferuje naturalne formy i ma potrzebę obcowaniaz kwiatami. Niewielkim wysiłkiem powstaje malowniczy, kwitnący dywan,który jest zdecydowanie mniej pracochłonny niż trawnik. Gotowąmieszankę nasion można zakupić, ale łąka powstanie także gdysamodzielnie połączymy nasiona kosmosu z chabrem bławatkiem,rumiankiem, lnem, makiem polnym i kilkoma gatunkami traw.

I koniecznie nie zapomnijmy o zrobieniu pięknego bukietuz zasadzonych kwiatów i wstawieniu do prostego wazonu…

Dalia

Polski krajobraz kształtują nie tylko łąki i pola uprawne, aletakże wielkie połacie lasu, w których sosny i świerki sąsiadująz liściastymi towarzyszami – brzozami, dębami czy bukami.Drzewa wrosły w naszą kulturę i tradycję, towarzyszą namcicho i wiernie w codziennym życiu i nie tylko dają cieńw gorące dni, ale mają wpływ na nasze zdrowie i nastrój.Nieodłącznym elementem ojczystego krajobrazu są wierzby

(Salix L.) i sosny (Pinus L.). Część drzew, szczególnie tych bardziejokazałych, jak dąb czy lipa długo uchodziło za siedzibę ta jem -

ni czych bóstw i miało chronić domostwa przed nieszczęściami.Z czasem przeniesiono pogański kult na grunt chrześcijański,umieszczając pod drzewami liczne kapliczki, a obecnie dęby i lipysą drzewami powszechnie sadzonymi w miastach. Brzoza, silniezwiązana z naszą tradycją, występuje na całym obszarze Polskii mimo, że wydaje się delikatna i krucha jest jednym z najszybciej

rosnących i najbardziej odpornych na mrozy gatunków.

Drzewa od wieków stanowiły źródło surowców leczniczych i nadalsą wykorzystywane – napar z kory dębowej stosuje się do gojenia

ran, korę wierzby jako środek przeciwgorączkowy, pączki sosny– w chorobach górnych dróg oddechowych, a liście brzozy jakośrodek moczopędny i oczyszczający organizm, podobnie jaksok brzozowy pozyskiwany z naciętej kory.

Sadząc w ogrodzie rokitnik zwyczajny, bez czarny, maliny,jeżyny czy porzeczki zaopatrujemy się z kolei w na tu ral ny

arsenał owoców bogatych w witaminy, które wspanialewzmacniają organizm. Sok malinowy lub rokitnikowy

ZDROWIEI SMAKI Z NATURY

Lewkonia

w połączeniu z herbatą przygotowaną z kwiatostanów zebranych z lipy będąświetnym panaceum na wszelkie przeziębienia. Nieco kwaskowatą nutę, pożądanąchoćby w domowych wypiekach, zapewnią rabarbar i agrest, bez których polskiogródek nie może się obyć.

Największym owocem, jaki znajdziemy w ogrodzie jest oczywiście… dynia. To wa -rzy wo, chociaż lubi żyzne podłoże łatwo się uprawia i jest prawdziwą witaminowąbombą! Bardzo cenne są odmiany o podwyższonej zawartości karotenu. Delikatny,lekkostrawny, słonecznej barwy miąższ będzie świetnym elementem potraw,szczególnie dla dzieci. Ostatnio serca konsumentów podbija także zapomnianyjarmuż, roślina spokrewniona z kapustą, o dekoracyjnych, karbowanych liściachi dużej wytrzymałości na mrozy. Nie możemy zapomnieć też o naci pietruszki,czosnku niedźwiedzim, koprze czy szczypiorku, których aromatemwzbogacimy każdą potrawę. Trudno wyobrazić sobie tradycyjny żurekczy grochówkę bez majeranku, a domowy rosół bez bulionowegozapachu lubczyku ogrodowego. Ta ostatnia roślina jest byliną,więc przez wiele lat może gościć w naszym ogrodziei zapewniać głębszy smak potrawom. Warto poświęcić teżfragment grządki na wysianie dwóch pięknych roślino błękitnych kwiatach – czarnuszki siewnej i lnupospolitego. Kwiaty obydwu gatunków sąwdzięcznym elementem bukietów, natomiastich na sio na korzystnie wpływają na przewódpokarmowy i stosowane są po wszech niejako dodatek do pie czy wa. Nasionaczarnuszki mają czarną barwę i cha -rak te ry stycz ny, pikantny smak,natomiast nasiona lnu, po pu -lar nie zwane „sie mie niemlnianym” dzięki za war to -ści śluzu łagodzą stanyzapalne.

Słonecznikzwyczajny

Mak polny

Opracowanie dla Leroy Merlin:dr inż. Małgorzata Mirgos

Katedra Roślin Warzywnych i LeczniczychWydział Ogrodnictwa, Biotechnologii

i Architektury KrajobrazuSzkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie

Rośliny o właściwościach prozdrowotnychSosna (Pinus L.)Lipa (Tilia L.)Dąb (Quercus L.)Brzoza brodawkowata (Betula pendula)Rokitnik zwyczajny (Hippophae rhamnoides)Bez czarny (Sambucus nigra)Agrest (Ribes uva-crispa)Porzeczka czerwona (Ribes rubrum)Porzeczka czarna (Ribes nigrum)Truskawka (Fragaria x ananassa)Poziomka (Fragaria vesca)Jeżyna (Rubus fruticosus)Malina (Rubus idaeus)Rabarbar (Rheum rhaponticum)Dynia (Cucurbita L.)Jarmuż (Brassica oleracea var. sabellica)Lubczyk ogrodowy (Laevisticum officinale)Majeranek ogrodowy (Origanum majorana)Szczypiorek (Allium schoenoprasum)Czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum)Pietruszka naciowa (Petroselinum crispum)Koper ogrodowy (Anethum graveolens)Mięta (Mentha L.)Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla)Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus)Czarnuszka siewna (Nigella sativa)Len zwyczajny (Linum usitatissimum)

Po obfitym i często dość ciężkostrawnym posiłkurodem z kuchni polskiej dobrze uspokoić żołądekdawką herbaty ze świeżych liści mięty lubnaparem z rumianku, a wieczorową porą sięgnąćpo napar z szy szek chmielu. Tak, napar ten mawłaściwości uspokajające i lekko usypiające, więcmoże warto zastosować go jako zamiennik innegopopularnego chmie lo we go napoju…

Chmiel zwyczajny

Aksamitka

Malwaogrodowa

Liliowiecogrodowy

Rośliny jednoroczne– najczęściej wysiewane bezpośrednio do gruntu, kwitną latem.Kosmos podwójnie pierzasty (Cosmos bipinnatus)Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus) Len zwyczajny (Linum usitatissimum)Nagietek lekarski (Calendula officinalis) Nasturcja większa (Tropaeolum majus)Chaber bławatek (Centaurea cyanus)Mak polny (Papaver rhoeas)Wyżlin większy (Antirrhinum majus)Cynia (Zinnia L.)Maciejka (Matthiola bicornis)Aksamitka (Tagetes L.)Groszek pachnący (Lathyrus odoratus)Stokrotka (Bellis perennis)

Rośliny dwuletnie– w pierwszym roku tworzą rozetę liściową, kwitną w drugim rokuwegetacji. W sprzedaży zazwyczaj dostępne są formy już kwitnące.Malwa ogrodowa (Alcea rosea)Naparstnica purpurowa (Digitalis purpurea)Niezapominajka (Myosotis L.)Bratek ogrodowy (Viola ×wittrockiana)

Krzewy i drzewa– większość nie wymaga specjalnego przycinania, jedynie w przypadkubzu lilaka dobrze jest usunąć przekwitnięte kwiatostany.Lilak pospolity (Syringa vulgaris)Jaśminowiec wonny (Philadelphus coronarius)Róża pomarszczona (Rosa rugosa)Pigwowiec japoński (Chaenomeles japonica)Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia)

Rośliny wieloletnie (byliny)– ich części nadziemne jesienią zamierają, zimują w postaci częścipodziemnych, wymagają odnowienia co kilka lat. Niektóre z bylin, takie jak dalie wytwarzają podziemne bulwy, które najlepiej przed zimąwykopać i przechować w dość ciepłym i przewiewnym miejscu.Piwonia lekarska (Paeonia officinalis)Ostróżka ogrodowa (Delphinium cultorum)Floks wiechowaty (Phlox paniculata)Aster nowobelgijski (Aster novi-belgii)Łubin ogrodowy (Lupinus hybridus)Konwalia majowa (Convallaria majalis)Łyszczec wiechowaty (Gipsophila paniculata)Dalia ogrodowa (Dahlia L.)Liliowiec ogrodowy (Hemerocallis L.)Mak wschodni (Papaver orientale)Złocień maruna (Chrysanthemum parthenium)Goździk pierzasty (Dianthus plumarius)Irys (Iris L.)Tojad pospolity (Aconitum napellus)Rudbekia (Rudbeckia L.)Kocimiętka (Nepeta L.)Miłek wiosenny (Adonis vernalis)Przywrotnik pospolity (Alchemilla mollis)Macierzanka (Thymus L.)

Wieloletnie cebulowe– cebule sadzimy jesienią, aby zakwitły wiosną i latem.Tulipan (Tulipa L.)Narcyz (Narcissus L.)Lilia (Lilium L.)