Jerzy B. Parusel

CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY GÓRNEGO ŚLĄSKA

KATOWICE

KORYTARZE EKOLOGICZNE KORYTARZE EKOLOGICZNE JAKO FORMA JAKO FORMA

OCHRONY, GOSPODAROWANIA OCHRONY, GOSPODAROWANIA I PLANOWANIA KRAJOBRAZUI PLANOWANIA KRAJOBRAZU

(Na przykładzie województwa śląskiego)(Na przykładzie województwa śląskiego)

Ogólnopolskie Warsztaty Wojewódzkich SłuŜb Planowania i Regionalnych Biur Planowania PrzestrzennegoOgólnopolskie Warsztaty Wojewódzkich SłuŜb Planowania i Regionalnych Biur Planowania PrzestrzennegoWrocław, 23Wrocław, 23--24 listopad 2009 r.24 listopad 2009 r.

EUROPEJSKA KONWENCJA KRAJOBRAZOWA

(Dz.U. z dnia 29 stycznia 2006 r.)

Definicje

�"krajobraz" znaczy obszar, postrzegany przez ludzi, którego charakter jest wynikiem działania i interakcji czynników przyrodniczych i/lub ludzkich;

�"polityka w zakresie krajobrazu" znaczy wyraŜenie przez właściwe organy publiczne ogólnych zasad, strategii i wytycznych, które pozwalają podejmowaćspecjalne środki ukierunkowane na ochronę, gospodarkę i planowanie krajobrazów;

�"ochrona krajobrazu" znaczy działania na rzecz zachowania i utrzymywania waŜnych lub charakterystycznych cech krajobrazu tak, aby ukierunkować i waŜnych lub charakterystycznych cech krajobrazu tak, aby ukierunkować i harmonizować zmiany, które wynikają z procesów społecznych, gospodarczych i środowiskowych;

�"gospodarowanie krajobrazem" znaczy działanie, z perspektywy trwałego i zrównowaŜonego rozwoju, w celu zapewnienia regularnego podtrzymania krajobrazu tak, aby kierować i harmonizować jego zmiany wynikające z procesów społecznych, gospodarczych i środowiskowych;

�"planowanie krajobrazu" znaczy skuteczne działanie perspektywiczne mające na celu powiększenie, odtworzenie lub utworzenie krajobrazów.

KRAJOBRAZ W UJĘCIU EKOLOGICZNYM

We współczesnym ujęciu, krajobraz ekologiczny to heterogeniczny fragmentpowierzchni Ziemi, złoŜony z powiązanych wzajemnie ekosystemów, posiadającywłasną strukturę, zmienność, historię i fizjonomię oraz swoistą dynamikęi sposób funkcjonowania. Elementem tego krajobrazu jest człowieki społeczeństwo.

Krajobraz ekologiczny jest najwyŜszą jednostką w hierarchicznym systemieprzyrody (ponadekosystemową).

Ekologia krajobrazu, wzbogacona o biogeograficzną teorię wysp, okazała siębardzo przydatna w zastosowaniach aplikacyjnych w zagospodarowaniuprzestrzennym.

W nauce tej wyróŜnia się następujące struktury ekologiczne przestrzeniprzyrodniczej:

- biocentra i obszary rdzeniowe,

- wyspy ekologiczne,

- strefy ekotonowe (ekotony),

- korytarze ekologiczne

- bariery ekologiczne.

Richling A., Solon J. 1994. Ekologia krajobrazu. PWN, Warszawa, ss. 225.

Parusel J. B. 1997. Struktury ekologiczne Górnego Śląska. Biuletyn PodyplomowegoStudium Planowania Przestrzennego i Urbanistyki Politechniki Śląskiej w Gliwicach, 9-11: 30-33.

KRAJOBRAZ W UJĘCIU EKOLOGICZNYM

Krajobraz jest skomplikowanym systemem ekologicznym, w którym człowiekrealizuje swe indywidualne i zbiorowe potrzeby cywilizacyjne. Realizacja tychpotrzeb nie jest moŜliwa poza tym systemem, więc wykorzystywanie przestrzeniprzyrodniczej nie moŜe naruszać lub zaburzać jego struktury i funkcjonowania.

Na kaŜdym etapie gospodarowania przestrzenią powinny być uwzględnionebiologiczne i ekologiczne właściwości osobników i ich populacji, biocenozi ekosystemów oraz warunki ich rozwoju i funkcjonowania.

Przestrzenne funkcjonowanie krajobrazu i jego struktur ekologicznych winno byćuwzględnione w planach zagospodarowania przestrzennego.

Plany te powinny:Plany te powinny:

- zachować mozaikowość i heterogeniczność krajobrazu, róŜnorodnośćbiologiczną, warunki Ŝycia populacji roślin i zwierząt,

- zapewniać swobodny przepływ informacji biologicznej, a w szczególnościgenetycznej oraz naturalny obieg materii i przepływ energii,

- wzmagać stabilność i odporność ekosystemów,

- rozwiązywać konflikty przyrodniczo-cywilizacyjne w przestrzeni zuwzględnieniem zasad ekorozwoju.

Wprowadzenie do planów tych poŜądanych uwarunkowań ekologicznych powinnoopierać się na wynikach inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej oraz analizykrajobrazu ekologicznego.

KRAJOBRAZ W UJĘCIU EKOLOGICZNYM

Problematyka struktur ekologicznych, choć częściowo została uwzględnionaw Koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju (MP, Nr 26, poz.432, 2001), nie doczekała się dotychczas właściwych regulacji prawnych(Kozłowski 2002).

Brak precyzyjnych zapisów dotyczących wyznaczania, ochrony, wzmocnienia lubodtwarzania ekologicznej struktury przestrzeni przyrodniczej w obecnieodtwarzania ekologicznej struktury przestrzeni przyrodniczej w obecnieobowiązującym ustawodawstwie ochrony środowiska i przyrody orazplanowania i zagospodarowania przestrzennego sprawia, Ŝe wymogi ładuprzestrzennego, ochrony środowiska przyrodniczego i krajobrazu orazzrównowaŜonego rozwoju w praktyce nie są w dostatecznym stopniurespektowane.

EKSPERCKI PROJEKT KONCEPCJI PRZESTRZENNEGO ZAGOSPOD AROWANIA KRAJU DO ROKU 2033

UWAGI PRZYRODNIKA – REGIONALISTYUWAGI MERYTORYCZNEUWAGI MERYTORYCZNE

Strona 73 i dalsze1. Korytarze migracyjne opracowane w roku 2006 na zlecenie MŚ zapewniają spójność obszarów Natura 2000 wyłącznie dla wybranych grup ssaków lądowych.2. Brak analizy konfliktów infrastruktury liniowej i wyznacz onych korytarzy 2. Brak analizy konfliktów infrastruktury liniowej i wyznacz onych korytarzy ekologicznych.ekologicznych.ekologicznych.ekologicznych.Strona 76Brak analizy zagroŜeń dla przyrody oŜywionej i nieoŜywionej Brak analizy zagroŜeń dla przyrody oŜywionej i nieoŜywionej –– zwłaszcza zwłaszcza uwarunkowanych przestrzennie.uwarunkowanych przestrzennie.Strona 1071. KSOCH nie jest systemem ochrony przyrody: jest jedynie koncepcją planistyczną, nie posiadająca Ŝadnego umocowania prawnego.2. Brak jakiejkolwiek informacji o Econet-PL, który powinien być osnową przestrzenną korytarzy ekologicznych, uzupełnioną o obszary Natura 2000 (nazwa ta pojawia się tylko w tabelach 14 i 15).

EKSPERCKI PROJEKT KONCEPCJI PRZESTRZENNEGO ZAGOSPOD AROWANIA KRAJU DO ROKU 2033

UWAGI PRZYRODNIKA – REGIONALISTYUWAGI MERYTORYCZNEUWAGI MERYTORYCZNE

Strona 110 - tabelaZapis „Uwzględnianie w procesie planowania potencjału środowiska przyrodniczego i obligatoryjnie wybieranie rozwiązań najmniej uciąŜliwych dla środowiska” i obligatoryjnie wybieranie rozwiązań najmniej uciąŜliwych dla środowiska” to za mało, aby„Przeciwdziałać fragmentacji przestrzeni przyrodniczej powodowanej inwestycjami infrastrukturalnymi, spontaniczn ą urbanizacją, działalnością gospodarczą (w tym związaną z rozwojem turystyki)”.Koniecznie naleŜy dodać zapis o ochronie, odtwarzaniu, przywracaniu i kształtowaniu Koniecznie naleŜy dodać zapis o ochronie, odtwarzaniu, przywracaniu i kształtowaniu droŜności korytarzy ekologicznych.droŜności korytarzy ekologicznych.

EKSPERCKI PROJEKT KONCEPCJI PRZESTRZENNEGO ZAGOSPOD AROWANIA KRAJU DO ROKU 2033

UWAGI PRZYRODNIKA – REGIONALISTYUWAGI MERYTORYCZNEUWAGI MERYTORYCZNE

Strona 1131. Spójna sieć ekologiczna kraju powinna być wyznaczona na podstawie regionalnych 1. Spójna sieć ekologiczna kraju powinna być wyznaczona na podstawie regionalnych (wojewódzkich) studiów nad uwarunkowaniami przestrzennymi funkcjonowania (wojewódzkich) studiów nad uwarunkowaniami przestrzennymi funkcjonowania przyrody na wszystkich poziomach jej organizacji. przyrody na wszystkich poziomach jej organizacji.

2. Korytarze ekologiczne powinny być wyznaczone w oparciu o analizy ekologiczno2. Korytarze ekologiczne powinny być wyznaczone w oparciu o analizy ekologiczno--2. Korytarze ekologiczne powinny być wyznaczone w oparciu o analizy ekologiczno2. Korytarze ekologiczne powinny być wyznaczone w oparciu o analizy ekologiczno--przestrzenne wymagań i moŜliwości migracyjnych gatunków wskaźnikowych przestrzenne wymagań i moŜliwości migracyjnych gatunków wskaźnikowych podstawowych grup systematycznych zwierząt: wodnych (korytarze podstawowych grup systematycznych zwierząt: wodnych (korytarze rzeczne/ichtiologiczne), lądowych ssaków drapieŜnych i kopytnych o duŜych rzeczne/ichtiologiczne), lądowych ssaków drapieŜnych i kopytnych o duŜych wymaganiach przestrzennych (korytarze migracyjne/teriologiczne), ptaków wymaganiach przestrzennych (korytarze migracyjne/teriologiczne), ptaków –– zwłaszcza zwłaszcza migruj ących (korytarze ornitologiczne i przystanki pośrednie).migruj ących (korytarze ornitologiczne i przystanki pośrednie).

3. Elementem tej sieci korytarzy ekologicznych powinny być korytarze spójności 3. Elementem tej sieci korytarzy ekologicznych powinny być korytarze spójności wielkoprzestrzennych obszarów chronionych (istniejących, projektowanych wielkoprzestrzennych obszarów chronionych (istniejących, projektowanych i proponowanych. i proponowanych.

EKSPERCKI PROJEKT KONCEPCJI PRZESTRZENNEGO ZAGOSPOD AROWANIA KRAJU DO ROKU 2033

UWAGI PRZYRODNIKA – REGIONALISTYUWAGI MERYTORYCZNEUWAGI MERYTORYCZNE

Strona 1621. NaleŜy odejść całkowicie od koncepcji WSOCH/KSOCH, gdyŜ system korytarzy 1. NaleŜy odejść całkowicie od koncepcji WSOCH/KSOCH, gdyŜ system korytarzy ekologicznych nie moŜe składać się z form ochrony przyrody, których tworzenie jest ekologicznych nie moŜe składać się z form ochrony przyrody, których tworzenie jest uzaleŜnione od długości procesu legislacyjnego. Korytarze ekologiczne zapewniają uzaleŜnione od długości procesu legislacyjnego. Korytarze ekologiczne zapewniają funkcjonowanie przyrody (przeciwdziałają fragmentacji ekosystemów), a formy ochrony funkcjonowanie przyrody (przeciwdziałają fragmentacji ekosystemów), a formy ochrony przyrody zapewniają ochronę róŜnorodności biologicznej.przyrody zapewniają ochronę róŜnorodności biologicznej.

2. Krajową sieć ekologiczną, roboczo nazwaną Narodową Siecią Ekologiczną, powinna być 2. Krajową sieć ekologiczną, roboczo nazwaną Narodową Siecią Ekologiczną, powinna być 2. Krajową sieć ekologiczną, roboczo nazwaną Narodową Siecią Ekologiczną, powinna być 2. Krajową sieć ekologiczną, roboczo nazwaną Narodową Siecią Ekologiczną, powinna być zbudowana na bazie Econetzbudowana na bazie Econet--Polska (Liro 1995, 1998), uzupełniona o sieć obszarów Natura Polska (Liro 1995, 1998), uzupełniona o sieć obszarów Natura 2000 i sieć regionalnych korytarzy ekologicznych, opracowanych według zasady 2000 i sieć regionalnych korytarzy ekologicznych, opracowanych według zasady przedstawionej wcześniej. Narodowa Sieć Ekologiczna powinna być kompatybilna przedstawionej wcześniej. Narodowa Sieć Ekologiczna powinna być kompatybilna z Paneuropejską Siecią Ekologiczną i sieciami narodowymi sąsiednich państw.z Paneuropejską Siecią Ekologiczną i sieciami narodowymi sąsiednich państw.

3. Elementy narodowej sieci ekologicznej powinny podlegać ochronie prawnej, począwszy 3. Elementy narodowej sieci ekologicznej powinny podlegać ochronie prawnej, począwszy od chwili ich wyznaczenia lub przyjęcia, a nie dopiero po ukazaniu się stosownego aktu od chwili ich wyznaczenia lub przyjęcia, a nie dopiero po ukazaniu się stosownego aktu prawnego.prawnego.

4. Obszary rdzeniowe (węzłowe) sieci ekologicznej powinny być wyznaczone w Narodowej 4. Obszary rdzeniowe (węzłowe) sieci ekologicznej powinny być wyznaczone w Narodowej Sieci Ochrony RóŜnorodności Biologicznej i Krajobrazowej, jako formy ochrony przyrody.Sieci Ochrony RóŜnorodności Biologicznej i Krajobrazowej, jako formy ochrony przyrody.

Korytarze ekologiczne w planach zagospodarowania przestrzennego województw - przegląd koncepcji, metod i stanu

zaawansowania prac

Małgorzata Miłosz, Dorota Ławreszuk, Włodzimierz Jędrzejewski Jędrzejewski

Zakład Badania Ssaków Polskiej Akademii Nauk, ul. Waszkiewicza 1c, 17-230 BiałowieŜa

Mi ędzynarodowa Konferencja „WdraŜanie koncepcji korytarzy ekologicznych w Polsce”, Zakład Badania Ssaków Polskiej

Akademii Nauk, BiałowieŜa: 21-22 listopada 2008.

Rycina 1. Korytarze ekologiczne wg rysunków zamieszczonych w obecnie obowiązujących planach zagospodarowaniaprzestrzennego województw.

Rycina 2. Korytarze ekologiczne aktualnie przygotowywane na potrzeby nowych, zmienionych planówzagospodarowania przestrzennego województw (wg danych otrzymanych z wojewódzkich biur planowaniaprzestrzennego). Propozycje przebiegu granic korytarzy ekologicznych przygotowywane dla poszczególnychwojewództw oparte są na róŜnych koncepcjach (ECONET - Polska, ZBS PAN) oraz opracowaniach własnych.

PLAN ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO

WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

ANDRZEJ BAKSIK, JERZY B. PARUSEL, KATARZYNA SKOWRO ŃSKA, AGNIESZKA WOWER

KORYTARZE EKOLOGICZNE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIMKORYTARZE EKOLOGICZNE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

-- KONCEPCJA DO PLANU KONCEPCJA DO PLANU

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGOCENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY GÓRNEGO ŚLĄSKA

-- KONCEPCJA DO PLANU KONCEPCJA DO PLANU

ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWAZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA

CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY GÓRNEGO ŚLĄSKA

KATOWICE

KORYTARZE EKOLOGICZNE KORYTARZE EKOLOGICZNE W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

– KONCEPCJA DO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA

ETAP I

KATOWICE, 2007

I. WstępII. Podstawa opracowaniaIII. Dotychczasowy stan prac nad korytarzami ekologicznymi w województwie śląskim IV. Koncepcja korytarzy ekologicznych do planu zagospodarowania przestrzennego

województwa śląskiego1. Podstawy teoretyczne2. Metodyka pracy3. Kręgowce i moŜliwości ich migracji w województwie śląskim4. Korytarze ekologiczne zidentyfikowane i wyznaczone w województwie śląskim

4.1. Korytarze ichtiologiczne 4.2. Korytarze herpetologiczne4.3. Korytarze ornitologiczne4.3. Korytarze ornitologiczne4.4. Korytarze teriologiczne4.5. Korytarze spójności obszarów chronionych

5. Korytarze ekologiczne – koncepcja do planu zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego – synteza

5.1. Wyznaczone korytarze ekologiczne 5.2. Wytyczne dla ochrony, udraŜniania i zagospodarowania korytarzy

ekologicznych 6. Propozycja dalszych prac nad problematyką korytarzy ekologicznych

w województwie śląskimV. Załączniki

Korytarze ekologiczne zidentyfikowane i wyznaczonew województwie śląskim

� 26 korytarzy ichtiologicznych o łącznej długości 3923,4 km

� 21 korytarzy herpetologicznych i przystanków pośrednich steeping stones o powierzchni 5338 km2

�15 korytarzy ornitologicznych i 18 przystanków pośrednich steeping stones o łącznej powierzchni 5336 km2

� 12 korytarzy migracyjnych dla duŜych ssaków drapieŜnych i � 12 korytarzy migracyjnych dla duŜych ssaków drapieŜnych i

� 25 korytarzy migracyjnych dla duŜych ssaków kopytnych o łącznej powierzchni 7531 km2

� 46 korytarzy spójności obszarów chronionych o łącznej powierzchni 763,8 km2

�62 korytarze i przystanki pośrednie steeping stones o znaczeniu ponadregionalnym (w tym międzynarodowym)

�55 korytarzy o znaczeniu regionalnym

Fot. M. Hławiczka

Dziękuj ę za uwagę