Korona Sądecka przewodnik turystyczny

KoronaSądecka

Pogórze Rożnowsko-Ciężkowickie Kotlina Sądecka, Beskid Wyspowy

Beskid Niski

Przewodnik Turystyczny7 wycieczek samochodowych i rowerowych, 6 spacerów

Informator turystyczny

Korona Sądecka

Pomiędzy Dunajcem a Białą

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich:Europa inwestująca w obszary wiejskie.

Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach działania 413 „Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju” z zakresu małych

projektów objętego PROW 2007-2013

Instytucja odpowiedzialna za treść publikacji: Appen Karpaty sp. z o.o.Instytucja Zarządzająca Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata

2007-2013:Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Publikacja powstała w ramach Małego Projektu realizowanego zgodnie z Lokalną Strategią Działania LGD „KORONA SĄDECKA”.

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Korona Sądecka”

33-395 Chełmiec, ul. Papieska 2tel. 018 414-56-22

email: [email protected]

Biuro Stowarzyszenia:Klęczany 1, 33-394 Klęczany

tel. 018 443-33-73

KoronaSądecka

Pomiędzy Dunajcema BiałąPogórze Rożnowsko-CiężkowickieKotlina Sądecka, Beskid NiskiBeskid Wyspowy

Sławomir Kubisa

3

Koncepcja tras i tekst Sławomir Kubisa

Zdjęcianiesygnowane – Sławomir Kubisa, Szymon KubisaJózef Piłsudski w Marcinkowicach – Narodowe Archiwum Cyfrowe

Opracowanie graficzne, kartografia Helena Bochyńska-Kubisa

Redakcja techniczna, korekta, skład Appen

Druk i oprawaGrafmar sp. z o.o.ul. Wiejska 43, 36-100 Kolbuszowa Dolna

ISBN 978-83-932270-9-9© Appen, Grybów 2013

Appen 33-330 Grybów, ul. Jakubowskiego 36e-mail: [email protected]

Mobilna wersja Przewodnika jest dostępna w internecie pod adresem:

www.koronasadecka.pl

www.koronasadecka.pl - to strona promocyjna projektu zawierająca oprócz infor-macji przewodnika również interaktywną mapę turystyczną oraz promocyjny spot filmowy.

Turyści dobrze znają sądecczyznę – Nowy i Stary Sącz oraz uzdrowiska doliny Popradu – Piwniczną, Żegiestów, Muszynę, a przede wszystkim Krynicę-Zdrój i pokryte lasami Pasmo Jaworzyny. Ciągle czeka jednak na odkrycie północna część tego malownicze-go regionu, obszar gdzie w sąsiedztwie Nowego Sącza, pomiędzy Dunajcem a Białą łączy się wiele krain geograficznych i historycznych z różnymi typami krajobrazów i dziedzictwa kultury.

To Korona Sądecka, tu tak blisko Nowego Sącza i Grybowa wędrować można gór-skimi łąkami i zalesionymi szczytami sycąc oczy dalekimi perspektywami dolin, gór i łagodnych wzniesień pogórza. Oprócz piękna krajobrazów odkryjemy tu wiele wy-jątkowych pamiątek z wielowiekowej historii tej ziemi kolonizowanej intensywnie już od XIII wieku.

Zabytkowe kamienne kościółki i drewniane cerkiewki to charakterystyczny element krajobrazu Korony Sądeckiej, podobnie jak przydrożne kapliczki i krzyże. O drama-tycznej historii XX wieku przypominają cmentarze wojenne i miejsca pamięci.

Położony wśród gór Grybów to miasteczko założone w XIV wieku nadaniem Kazi-mierza Wielkiego. Nietypowy, bo pochyły grybowski rynek odznacza się harmonią zabudowy, a jego trzy pierzeje tworzą kamienice zbudowane pomiędzy XVIII a XIX wiekiem. Tu w rynku znajduje się większość sklepów, bank, liceum i siedziba Urzędu Miasta.

Intrygujące galicyjskie miasteczko zobaczyć możemy na przedmieściach Nowego Są-cza, w sąsiedztwie Sądeckiego Parku Etnograficznego. To zbudowany niedawno z du-żym rozmachem skansen odtwarzający wygląd i klimat małomiasteczkowego rynku gdzieś w Galicji na przełomie wieku XIX i XX . Jego naturalnym uzupełnieniem jest pięknie wkomponowana w krajobraz ekspozycja tradycyjnego budownictwa wiej-skiego w dawnej części Parku Etnograficznego.

Innym sposobem na zachowanie tradycji jest „Sądecki Bartnik”, gospodarstwo pa-sieczne w Stróżach koło Grybowa. Tu można poznać tajniki hodowli pszczół i wy-twarzania miodów, poznać ich różne smaki, a także obejrzeć, najbogatszą pewnie w Polsce, kolekcję uli.

W Koronie Sądeckiej naturalnym wyborem formy wypoczynku jest agroturystyka. W jednym z wielu gospodarstw agroturystycznych w Beskidzie Niskim znajduje się ośrodek Hipoterapii i Jeździectwa „TARA”, gdzie pod okiem fachowców szkolić można umiejętności jazdy konnej.

Korona Sądecka zaprasza!

Sławomir Kubisa,Grybów, styczeń 2013

Korona Sądecka zaprasza!

5

Spis treści

Wstęp Informacje praktyczne Weekend w Koronie Sądeckiej Dzień 0 – Doliną Białej do Grybowa Dzień 1 – Grybów i okolice Dzień 2 – Nad Dunajcem 1 Pomiędzy Kotliną Sądecką a Beskidem Wyspowym Chełmiec, Świniarsko – Helena, Trzetrzewina, Krasne Potockie, Chomranice 2 Nad Smolnikiem i Dunajcem Białowodzka Góra, Wokół rezerwatu Białowodzka Góra, Klęczany, Mar cinkowice, Marcinkowice – Gródek, spacer,Gródek – Rdziostów 3 Pomiędzy Nowym Sączem a Jeziorem Rożnowskim Wielogłowy, Dąbrowa, Ubiad – spacer na Dąbrowską Górę, Mogilno, Paszyn, Muzeum Sztuki Ludowej w Paszynie 4 Jeden krok w Beskid Niski Miasteczko Galicyjskie i skansen, Kamionka Wielka, Królowa Polska, Królo wa Górna (d. Ruska), Bogusza, Spacer do Końca Wsi 5 Góry Grybowskie – wokół Jaworza Spacer na Jaworze, Na Jaworze z Grybowa szlakiem zielonym, Binczaro wa, Florynka, Kąclowa, Podjaworze, Ptaszkowa 6 Góry Grybowskie – wokół Chełmu Wawrzka, Ropa, Ropa, Podchełmie, Spacer wokół Chełmu 7 Grybów i Pogórze Grybów – spacer wokół rynku, Wojciechowa Góra – spacer, Krużlowa, Wilczyska,„Sądecki Bartnik”, Stróże, Polna, Biała Niżna Nowy Sącz – spacer wokół rynku Kolegiata pw. św. Małgorzaty, Dom Gotycki, Sokół, Jagiellońska, Rynek, Synagoga, Zamek Wokół Jeziora Rożnowskiego Dolina Dunajca Doliny Popradu i Kamienicy Szlakiem cerkiewek do źródeł Białej

Informator Turystyczny

810

18212224

28

34

40

46

52

56

64

68727680

84

Piek

ieln

ik

Och

otni

caG

órna

Wak

smun

d

Now

y Ta

rgCz

arny

Dun

ajec

Ludź

mie

rz Sza�

ary

Biał

yD

unaj

ec

Poro

nin

Buko

win

aTa

trza

ńska

Czer

wie

nne

Łaps

zeN

iżne

Jurg

ów

Brze

gi

Nie

dzic

a

Fryd

man

Srom

owce

Wyż

ne

Tylm

anow

a

Kroś

cien

ko

nad

Dun

ajce

mM

anio

wy

Gry

wał

d

Such

a H

ora

Cich

e

Dzi

anis

z Kośc

ielis

ko

Mur

zasi

chle

Zako

pane

Spis

ska

Star

a Ve

sKa

cwin

Hal

igov

ce

Żdia

r

Szcz

awni

ca

1 km

tras

a w

ycie

czki

12

4

3

Lelu

chów

Jezi

oro

Roż

nowsk

ie

Jezioro Klimków

skie

Biała

Biała

Du

na

jec

Poprad

Kamie

nic

a

Poprad

Du

na

jec

Wito

wic

e D

olne Ro

żnów

Ols

zow

a

Pale

śnic

aD

zier

żani

ny

Bart

kow

aBę

bny

Jam

naZa

górz

e

Trop

ie

Bujn

e

Łazy

Taba

szow

a

Lipi

e

Gró

dek

nad

Dun

ajce

mPo

dglin

iczePo

dole

Gór

owa Po

dole

Przy

doni

ca

Sien

na

Zbys

zyce

Wol

a Ku

row

ska

Jeln

aM

ikow

aZa

górz

e

Janc

zow

a

Jesi

orki

Jasi

enna

Lich

yRo

ćmiro

wa Ju

st

Łęki

Stań

kow

aŚw

idni

k

Tęgo

borz

e

Now

iny

Łycz

anka

Rojó

wka Bi

aław

oda

Chom

rani

ce

Kuró

wD

ąbro

wa

Ubi

ad

Klim

ków

ka

Wie

logł

owy

Mar

cink

owic

e

Zaw

adka

Libr

anto

wa

Łycz

ana

Sied

lce

Korz

enna

Trzy

cier

z

Łęka

Wie

lopo

le

Koni

uszo

wa

Telu

szow

a

Nie

cew W

ojna

row

aPo

gwiz

dów

Posa

dow

a M

ogils

kaKr

użlo

wa

Niż

naCh

odor

owa

Lipn

ica

Wie

lka

Zabr

zeż

Mos

tecz

na

Kruż

low

a W

yżna

Mog

ilno

Star

a W

ieś

Stró

żeW

yski

tna

Cien

iaw

a

Pasz

yn

Ptas

zkow

aGRY

BÓW

Ropa

Gró

dek

Słop

naBi

ała

Niż

na

Poln

a

Podc

hełm

ie

Kącl

owa

Nad

brow

arW

ierc

hołó

wka

Binc

zaro

wa

Bogu

sza

Król

owa

Gór

naKr

ólow

a Po

lska

Kam

ionk

a W

ielk

a

Msz

alni

ca

Pagó

rek

Mys

tków

Siół

kow

a

Kućm

y

Waw

rzka

Flor

ynka

Kotó

wH

omrz

yska

Fryc

owa

Mac

iejo

wa

Łabo

wa

Kam

iann

a

Pod

Kam

iann

a

Kam

ionk

a M

ała

Popa

rdow

aN

awoj

owa

NO

WY

SĄCZ

Janu

szow

a Bogu

szow

a

Cheł

mie

c

Żele

źnik

owa

Mał

aŻe

leźn

ikow

a W

ielk

a

Łazy

Bie

goni

ckie

STA

RY S

ĄCZ

Popo

wic

e

Barc

ice

Dol

ne

Mar

gań

Wyż

na

Czac

zów

Bącz

a

Rybi

eń

Podk

amie

nne

Słow

ikow

a

Kunó

w

Jeżó

w

Wilc

zysk

a

Piąt

kow

a

Klęc

zany

Kras

ne P

otoc

kie

Rdzi

ostó

w

Bicz

yce

Dol

ne

Kłod

nePo

dche

łmie

Bicz

yce

Gór

ne

Szym

anow

ice

Strz

ygan

iec

Zadz

iele

Trze

trze

win

a

Kwas

owie

c

Mok

ra W

ieś

Jaru

szow

aSt

adła

Choc

horo

wic

eŚw

inia

rsko

Nis

kow

aM

ała

Wie

ś

Rogi

Ols

zana

Nas

zacz

owic

e

Pode

grod

zie

Ols

zank

aM

ostk

i

Goł

kow

ice

Dol

nePo

dgór

a

Kadc

za

Gab

oń

Goł

kow

ice

Gór

neMos

zcze

nica

Niż

na

Opa

lana

Jast

rzęb

ieCz

arny

Pot

ok

Szcz

ereż

Świe

rcze

Krak

owsk

a

Mas

zkow

ice

Jazo

wsk

o

ŚWID

NIK

Jada

mw

ola

Łuko

wic

a

Wie

la

Brzy

na

Zarz

ecze

Łąck

o

Tarn

owa

Kicz

orki

Czer

niec

Zabr

zeż

Byni

owa

Byni

owa

Zago

rzyń

ska

Wol

a Pi

skul

ina

Wol

a Ko

snow

a

Kam

ieni

ca

Kosa

rzys

ka

Wyr

obis

ka

Zale

sie

Mły

ńczy

ska

Rozt

oka

Zaw

ada

Stro

nie

Wol

ica

Zago

rów

Berd

ychó

w

Zadz

iele

Na

Gro

niu

Pisa

rzow

a

Zarę

bów

kaM

orda

rka

Kani

na

Wys

okie Kras

ne B

iczy

ckieW

ytrz

yszc

zka

Łoso

sina

Dol

na

Siek

ierc

zyna

Zale

sie

Gór

neBruś

nikKą

śna

Gór

na

Kąśn

a D

olna

Pław

na

BOBO

WA

Stró

żna

Łużn

a

Boch

nia

Gór

zyna

Szym

bark

Ow

czar

y

Łosi

e

Brun

ary

Czar

na

LIM

AN

OW

A

Mol

ówka

Rozp

iteŻm

iąca

Słom

iana

Jaw

orzy

na

Lask

owa

Jabł

onie

cKa

mio

nka

Mał

aKr

osna

Koby

łczy

na Buko

wie

c

Podl

as

Gra

nica

Strz

eszy

ce

Rąbk

owa

Kosz

arka

Rów

nia

Gra

bie

Barc

ice

Gór

ne

Wol

a Kr

ogul

ecka

Rytr

oM

akow

ica

Such

a St

ruga

Mło

dów

Obł

azy

Ryte

rski

e

Złot

nePr

zysi

etni

ca

Rozt

oka

Ryte

rska

Głę

boki

e

Uhr

yń

Wie

rcho

mla

Mał

aPI

WN

ICZN

A Z

DRÓ

J

Wie

rcho

mla

Wie

lka

Łom

nica

Zdr

ój Żegi

estó

w

Zubr

zyk

Szcz

awni

kPa

leni

ca

KRYN

ICA

ZD

RÓJ

Złoc

kie M

USZ

YNA

Łopa

ta P

olsk

aA

ndrz

ejów

ka

Pow

roźn

ik

Mus

zynk

a

Łosi

e

Rozt

oka

Wie

lka

Hut

a

Moc

hnac

zka

Wyż

na

Krzy

żów

ka

Pior

unka

Bere

st

Tylic

z

Moc

hnac

zka

Niż

naIz

by

Bani

ca

Staw

isza

Śnie

tnic

aPo

lany

Łabo

wie

cNow

a W

ieś

Opa

lank

a

Łazy

Brz

yńsk

ie

Obi

dza

Tylm

anow

a

Gór

zany

Gry

wał

d

Kroś

cien

ko n

ad D

unaj

cem

Dzi

adow

e Ką

ty

Kroś

nica

Kłod

ne

Stas

zków

ka

SZCZ

AWN

ICA

Wito

wic

e G

órne

Mod

yń

Kicz

nia

Szal

owa

Przy

szow

a

Szcz

awni

k

Mili

k

Jast

rzęb

ik

Dub

ne

Woj

kow

a

Kosa

rzys

ka

Such

a D

olin

aO

bidz

a

Znam

irow

ice

Podr

zecz

e

Falk

owa

43

21

54 3

2

1

1

23

4 51

2

3

4

5

2

3

45

1

2

3

5

124

6

3

1

2

3

1

2

4

5

6

12

65

437

Wstęp

Krajobraz i nieco geografii

Turyści dojeżdżający do Nowego Sącza od półno-cy drogą nr 75, mijając Wielogłowy i Wielopole i zjeżdżając lekkim łukiem ze wzniesienia w Zabeł-czu, widzą jak otwiera się dolina Dunajca, tworząc szerokie obniżenie pomiędzy wysokimi w oddali górami. To Kotlina Sądecka. Tu w widłach Dunajca i Kamienicy rozciąga się stale rosnące miasto.

Płaskie dno kotliny, na zachodnim brzegu Dunaj-ca, zajmują leżące naprzeciw Nowego Sącza miej-scowości Chełmiec i Świniarsko. Dalej na zachód, w Chochorowicach, Niskowej, Szyma-nowicach, teren wznosi w kierunku zalesionych grzbietów i szczytów Be-skidu Wyspowego z miejscowościami Trzetrzewina, Krasne Potockie, Biczyce.

Głęboką bruzdę we wzniesieniach Beskidu Wyspowego stanowi mocno zaznaczona dolina niewielkiej rzeki, czy właściwie potoku, o nazwie Smol-nik biegnąca od strony Limanowej na wschód i łącząca się z doliną Dunajca poniżej No-wego Sącza. Nad Smolnikiem leżą między innymi Chomranice, Klęczany i Marcinkowice. Północną część doliny tworzy Pasmo Łososińskie

Po drugiej stronie Dunajca, naprzeciw ujścia Smol-nika, wyrasta pasmo wysokich wzniesień Pogórza Rożnowskiego z Dąbrowską Górą. Od nich, w stro-nę Nowego Sącza ,kieruje się szereg głęboko wcię-tych dolinek z Librantową, Naściszową, Boguszową i Paszynem. To już Beskid Niski. Cały ten rozległy obszar należy do Gminy Chełmiec.

Pasma Beskidu Niskiego, docierające do Kotliny Sądeckiej od wschodu, po-rozcinane są dolinami rzek Kamionki, Królówki i Czarnej Kamionki oraz po-toku Wolanka. Grzbiety pasm pokry-te są lasami, które stanowią znaczną część obszaru gminy Kamionka Wielka. Przebieg dolin pomógł w wytyczeniu i zbudowaniu w XIX wieku linii kolejo-wej Tarnów – Leluchów, choć i tak ko-nieczne było drążenie w skałach tune-lu, będącego do dziś atrakcją trasy kolejowej Nowy Sącz – Grybów.

Dalej na wschodzie, nad Białą, rolnicze Pogórze Cieżkowickie styka się z zalesionymi Górami Gry-

bowskimi, stanowiącymi część Beskidu Niskiego. Rozległy masyw Jaworza, najwyższego wzniesienia tych gór (880 m n.p.m.), rzuca się w oczy podróż-nym wysiadającym z pociągu w Grybowie. Szczyt Jaworza to jednocześnie najwyżej położony punkt Korony Sądeckiej. Czasem już we wrześniu jego szczyt bieleje śniegiem.

Przyroda

Główny charakter przyrodzie tych miejsc nadają dwie doliny rzeczne oraz wciąż duże kompleksy leśne.

Dunajec, zbierający swe wody z Tatr, Pienin, Gorców i Beskidu Sądeckiego jeszcze w pierwszej połowie XX wie-ku był dziką górską rzeką o całkowicie naturalnym korycie. Gwałtowne, letnie wahania wielkości przepływu sięgały w dolnym biegu 11 metrów i skutko-wały katastrofalnymi powodziami, jak ta z lipca 1934 rok, kiedy zalane zostały między innymi niżej położone dzielnice Nowego Sącza i zniszczone wiele dróg

i mostów.

Po wybudowaniu zapory wodnej w Niedzicy prze-pływ Dunajca przez Kotlinę Sądecką jest bardziej przewidywalny, a jego koryto i dno ustabilizowane. Co wcale jednak nie znaczy, że rzeka utraciła swój ko-loryt i czar. Widoczne szczególnie tam, gdzie kończy się płaskie dno kotliny i wody zaczynają znów sunąć u stóp coraz wyższych wzniesień od Chełmca do Ku-rowa. Brzeg Dunajca, przy moście pod zboczem Bia-łowodzkiej Góry, to ulubione miejsce wędkarzy.

Sama Białowodzka Góra to cenny przy-rodniczo kompleks lasów chronionych jako rezerwat przyrody Białowodzka Góra nad Dunajcem z lasami dębowo bukowymi, na południowych zboczach, i bukowo jodłowymi na zboczach pół-nocnych i wieloma rzadkimi roślinami runa leśnego. Lasami pokryte jest całe Pasmo Łososińskie.

Biała jest dopływem Dunajca. Krótsza o blisko jedną trzecią, ma źródła u stóp

Lackowej, pod główną granią karpacką w Beskidzie Niskim. Wciąż potrafi zaskakiwać wielkimi wahania-mi wielkości przepływu i w ostatniej dekadzie na wielu odcinkach wylewała katastrofalnie.

Zwarte kompleksy lasów pokrywają długie grzbie-ty wzniesień Beskidu Niskiego pomiędzy Kamionką Wielką a Grybowem. Są to lasy mieszane, w których buki, graby i jawory współwystępują ze świerkami i jodłami. Rzadkie są cisy, chronione w rezerwacie Mogilno na stokach Jodłowej Góry. W komplesie Maślanej Góry, na północny wschód od Grybowa, znajduje się rezerwat „Jelenia Góra” chroniący las jaworowy ze stanowiskiem rzadkiej paproci.

O historii

Kotlina Sądecka, ze względu na swoje położenie i ukształtowanie, stanowiła obszar atrakcyjny dla osadnictwa już co najmniej od mezolitu. Z tej epoki pochodzą najwcześniejsze tutejsze znaleziska archeologiczne. Pierwsze słowiańskie grodziska powstały na jej południu, u wylotu prowadzącej z gór doliny Dunajca – w Naszacowicach i Podegrodziu.

Jednak dobrze udokumentowana historia tej ziemi zaczyna się od Starego Sącza i księżniczki węgier-skiej Kingi, założycielki klasztoru klarysek.

Choć założony przez czeskiego króla, Nowy Sącz był zawsze lojalny wobec królów polskich i cieszył się ich zainteresowaniem. Jako miasto i zamek na południowym, dyplomatycznym szlaku, a czasem jako miejsce ostatniego schronienia. Na przykład odbicie Nowego Sącza z rąk załogi szwedzkiej przez mieszczan, było jed-nym z punktów zwrotnych w historii „potopu”, docenionym przez Jana Ka-zimierza.

W XII i XIII wieku rozpoczął się zorgani-zowany proces kolonizacyjny na terenie pogórzy karpackich, prowadzony przez rody rycerskie i kościół. W dolinie Białej karczowali lasy osadnicy sprowadzeni przez Gryfitów oraz benedyktynów tynieckich, zaś w południowej strefie Pogórza na przedpolu gór powstała Brona, system strażnic granicznych na linii Bobowa, Stróże, Gródek, Szymbark.

Dłużej kolonizacji opierały się zalesione góry, ale i w te miejsca dotarła fala osadnictwa, tyle, że z nie-oczekiwanego kierunku, bo od wschodu. Potom-

kowie pasterzy wołoskich z południowych Karpat, wędrując na północ, mieszali się z ludnością ruską i ostatecznie osiedli w polskich Karpatach, również w Beskidzie Niskim, tworząc specyficzne kultury góral-skie. Tych, którzy zamieszkali w górnym biegu Białej, zwano Łemkami lub Rusnakami. Zajmowali się pa-sterstwem oraz eksploatacją lasów. Wsie wyróżniały się w krajobrazie dzięki specyficznej architekturze prawosłanych drewnianych cerkwi.

W XVIII wieku, pod panowaniem Austro-Węgier, oko-lica zapada w galicyjski sen, z którego budzić się zaczyna w końcu XIX wieku, wraz z budową linii kolejowych i nowymi możliwościami eksportu płodów rolnych, a także rozpoczynającą się gorączką naf-tową.

Dwudziestolecie II Rzeczpospolitej to jednocześnie ostatnia odsłona rozkwi-tu gospodarczego tych ziem w pełnym bogactwie wielokulturowego dziedzic-twa i nieprzerwanego ciągu tradycji. Po

kolejnych dziesięciu latach po roku 1939 brakuje już w tym pejzażu nie tylko społeczności łemkowskiej i żydowskiej, ale również ziemiaństwa z jego kulturą materialną, a tradycyjne rzemiosło i architektura regio-nalna przegrywa na codzień z PRL-owskim ersatzem modernizmu – choć jednocześnie czyni się tu wiele dla zachowania cennego dziedzictwa architektury i sztuki ludowej.

Obecnie coraz większą wagę przywiązu-je się tu do troski o wszelkie zachowane ślady wielowiekowej historii tych ziem i jej dziedzictwo – zabytkowe świątynie i przydrożne kapliczki, liczne cmentarze wojenne, dwory, pozostałości parków dworskich i inne cenne fragmenty środo-wiska przyrodniczego. Poprawia się też, z roku na rok, infrastruktura turystyczna, baza noclegowa i gastronomia. Przez góry i pogórze wiedzie wiele dobrze

oznakowanych szlaków pieszych, wytyczane są kolej-ne szlaki rowerowe. Ciekawie przypominana jest tra-dycja gospodarki pasiecznej (Stróże, Kamionka Wielka) czy sztuki ludowej (Paszyn).

Bliskość zaś Nowego Sącza, z szeroką ofertą atrakcji miejskich, jest dodatkowym atutem za wybraniem Korony Sądeckiej na miejsce kilkudniowego czy dłuż-szego wypoczynku.

9

O Przewodniku

Przewodnik niniejszy przeznaczony jest przede wszystkim dla zmotoryzowanych turystów – gości coraz liczniejszych gospodarstw agroturystycznych okolic Chełmca, Klęczan i Marcinkowic, Kamionki Wielkiej, Królowej i Boguszy, Binczarowej, Florynki, Ptaszkowej i innych malowniczych miejsc na za-chód, północ i wschód od Nowego Sącza.

Chcemy przedstawić im Koronę Sądecką w trakcie krótkich, trwających od 2 do 4, wyjątkowo 5 go-dzin, wycieczek samochodowych połączonych ze spacerami do szczególnie atrakcyjnych miejsc.

Trasy 7 wycieczek – które można oczywiście do-wolnie łączyć – układają się w podróż z zachodu na wschód, od Beskidu Wyspowego po wschodnie krańce Gór Grybowskich.

Ułożyliśmy trasy w taki sposób aby przejazd odby-wał się w większości drogami lokalnymi o małym natężeniu ruchu, co sprawia, że łatwo można je przejechać również rowerem. Podajemy odpo-wiednio czasy przejazdu, różnicę wysokości oraz maksymalne nachylenie drogi.

Drogi w górach są kręte i czasami mają spore na-chylenie, trzeba na nich zachować ostrożność pa-miętając o samochodach nadjeżdżających z prze-ciwka.

Malowniczość dróg prowokuje turystów do niespo-dziewanych postojów w celu wykonania fotografii, jednak nie w każdym miejscu drogi jest to możli-we. Wysiadając z samochodu pamiętajcie również o pozostawieniu go na biegu i hamulcu ręcznym.

Przy zabytkowych kościołach i muzeach nie ma problemu z parkowaniem, wskazujemy również miejsca na pozostawienie samochodu na czas od-bywania pieszego spaceru.

Na koniec proponujemy spacer wokół rynku w No-wym Sączu, a także przedstawione w wielkim skró-cie dalsze wycieczki w różne strony Sądecczyzny.

Uzupełnieniem przewodnika jest Informator Tury-styczny.

Legenda do map

trasa wycieczkiszlak turystyczny pieszytrasa turystyczna rowerowa

O Informatorze Turystycznym

GastronomiaPlanując wycieczki musimy pamiętać o tym, że większa część Korony Sądeckiej to obszary wiejskie z ograniczoną ofertą gastronomiczną. Bary, pizze-rie i restauracje położone są przy drogach krajo-wych i wojewódzkich.

NoclegiDobra i coraz liczniejsza oferta gospodarstw agro-turystycznych staje się miejscową specjalnością. Ciekawym przykładem jest gospodarstwo „Tara” w dolinie Kamionki, gdzie pobyt połączyć można z nauką jazdy konnej.

Również agroturystyczny charakter ma prowadzo-ne z rozmachem gospodarstwo pasieczne „Sądecki Bartnik” w Stróżach, gdzie nocować można w no-woczesnych pokojach gościnnych.

Dla większych grup możemy polecić Ośrodek Wy-poczynkowy Politechniki Warszawskiej w Grybo-wie.

TurystykaAtrakcyjny krajobrazowo i kulturowo obszar Koro-ny przecinają szlaki turystyczne piesze, znakowane przez PTTK i PTT, oraz znakowane przez miejscowe samorządy trasy rowerowe. Można korzystać z nich tworząc własne wycieczki piesze i rowerowe.

Specyficzną trasą samochodową jest natomiast Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce prowadzący do zabytkowych kościołów, cerkwi, dworów i innych budowli drewnianych.

WydarzeniaNa obszarze Korony Sądeckiej przez cały rok orga-nizowane są imprezy kulturalne i sportowe, intere-sujące nie tylko dla mieszkańców ale i dla gości. Za-mieszczamy kalendarium głównych imprez, dane szczegółowe dostępne są na stronie: www.koronasadecka.pl

Produkty lokalne i twórcy ludowiRejon tak bogaty w tradycje ma wielki potencjał oferowania gościom swoich produktów lokalnych, wyrobów rękodzielnictwa i sztuki ludowej.Informacje o stale powiększającej się ofercie na stronie www.koronasadecka.pl

Informacje praktyczne

10

internet

www.chelmiec.plwww.kamionka.iap.plwww.grybow.plwww.gminagrybow.plwww.wikipedia.orgwww.powiat.nowy-sacz.plwww.stroze.comwww.ptaszkowa.plwww.kirkuty.xip.pwww.szlakrenesansu.plwww.mojestroze.republika.plwww.bartnik.plwww.drewniana.malopolska.plwww.dziedzictwo.ekai.pl

materiały drukowane

Dolina Białej, Przewodnik Turystyczny, Appen, Komorów 2009Dolina Dunajca, Przewodnik Turystyczny, Appen, Komorów 2010Ziemia Grybowska, Mapa Turystyczna, Appen, Komorów 2009Góry Grybowskie, Mapa Turystyczna, Appen, Komorów 2011Beskid Wyspowy, Compass, Kraków 2012Beskid Niski, Compass, Kraków 2010Pogórze Rożnowskie, Compass, Kraków 2009 X Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, album, Kraków 2007Praca zbiorowa, Grybów – studia z dziejów miasta i regionu, Universitas, Kraków 1992Jan Bazyl Lipszyc, Tydzień w Górach Grybowskich, Kraj, Warszawa 1986F. Antoni Ossendowski, Karpaty i Podkarpacie, reprint, Libra, Rzeszów 2007Stanisław Osika, Sentymentalne spacery po międzywojennym Grybowie, Appen, Komorów 2008

W przewodniku wykorzystano następujące źródła:

Źródła

Weekend w Koronie Sądeckiej

My wiemy, że warto przyjechać tu na dłużej. Jeśli wpadniecie na weekend, przekonacie się o tym sami, dlatego przedstawiamy kilka pomysłów na spędzenie dwu i pół dnia w Koronie Sądeckiej.

Wycieczki samochodowe, wędrówki piesze po szlakach, jazda konna, Szlak Architektury Drewnia-

nej – program pobytu w zależności od upodobań i pogody.

Większą część obszaru Korony Sądeckiej pokrywa mapa turystyczna „Góry Grybowskie” wydana przez Appen w roku 2011 – będzie pomocna w plano-waniu innych jeszcze wycieczek po okolicy. Mapa dostępna jest w księgarniach w Grybowie i Nowym Sączu.

11

12

MarcinkowiceGrodkowa Górawidok doliny Dunajca przy ujściu Smolnikaw oddali Białowodzka Góra

1 – Grybów, zabytkowa plebania, obecnie Muzeum Parafialne2 – Kamionka Wielka, „Tara” – Ośrodek Jeżdziectwa i Hipoterapii3 –J aworze, wieża widokowa4 – Jamnica, przydrożne nieśmiertelniki5 – Paszyn, kapliczka przy drodze nr 286 – Wawrzka, chmury nad Chełmem7 – Rdziostów, łąka nad Dunajcem8 – Paszyn, Muzeum Sztuki Ludowej9 – Falkowa, Sądecki Park Etnograficzny10 – Dąbrowska Góra, mgły nad Jeziorem Rożnowskim11– Grybów, ogród z widokiem na Chełm

14

1

5

9

4

8

15

2 3

6 7

10 11

16

1

2

1 – Marcinkowice, samotny dąb na Grodkowej Górze nad Dunajcem2 – Chomranice, zabytkowy kościół Najświętszej Marii Panny z roku 16923 – Falkowa, Sądecki Park Etnograficznykadry z dorocznej imprezy folklorystycz-nej „Wesele u Lachów” lato 2012

17

3

3 3

3

3

3

Dojazd doliną BiałejDolina Białej to unikalna w polskich Karpatach, choć niedoceniona jeszcze, trasa turystyczna. Rze-ka wije się malowniczymi zakosami wśród wznie-sień Pogórza, a linia kolejowa i szosa siłą rzeczy te meandry naśladują. Droga o dobrej nawierzchni nie jest bardzo ruchliwa i pozwala na delektowa-nie się krajobrazami. Atrakcją przyciągającą rzesze turystów jest owiane legendami Skamieniałe Mia-sto pod Ciężkowicami. Mijane miasteczka mają śre-dniowieczny rodowód i wyjątkowy urok: Tuchów, Ciężkowice, Bobowa – w każdym warto choćby na chwilę się zatrzymać – przekona was o tym nasz inny przewodnik – „Dolina Białej” Appen 2009.

Piątek po południuPierwszy nocleg proponujemy w Grybowie, Ośro-dek Wypoczynkowy Politechniki Warszawskiej dys-ponuje dużą liczbą miejsc o dobrym standardzie i niewygórowanych cenach w pawilonach wśród zieleni poza miastem.

Na przedwieczorny spacer skierować się można z Ośrodka albo w górę, dróżką pomiędzy polami, na wierzchołek wzgórza o nazwie Matulanka, albo w dół do miasta.

Z Matulanki zobaczy się w dali szeroką perspekty-wę Gór Grybowskich otaczających dolinę Białej – oraz dachy miasteczka w dole, pomiędzy którymi strzela do góry wysoka wieża neogotyckiego ko-ścioła św. Katarzyny.

Można też wybrać się na spacer wokół grybow-skiego rynku schodząc stromą drogą koło pleba-nii. Wówczas zobaczy się kościół z całkiem innej perspektywy: masywne ceglane ściany wznoszące się stopniami w niebo. Rynek na co dzień gwarny i kipiący ruchem, w piątkowy wieczór wyda się opuszczony, co ma przynajmniej tę zaletę, że łatwo przenieść się można tutaj wyobraźnią w czasie.

Na przykład do lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku, kiedy Grybów zyskiwał krajową sławę jako Miasto – Mistrz Gospodarności, czy do okresu międzywojennego, w którym spotykały się tu trzy różne kultury, przez stulecia harmonijnie ze sobą sąsiadujące w tych okolicach – polska, żydowska i łemkowska. Można też wyobrazić sobie ten rynek wypełniony samochodami, wozami i wojskiem c.k. armii, której oddziały grupowały się tu w przeded-niu Bitwy Gorlickiej w 1915 roku. Albo przenieść się od razu do czasów Grottgera, spotykającego się tu z miłością swego krótkiego życia Wandą Monné.

Bo te niewielkie, ale w większości stylowe kamie-niczki, otaczające rynek nie zmieniły się prawie od połowy XIX wieku. W ostatnich latach właściciele coraz bardziej zresztą dbają o przywrócenie elewa-cjom pierwotnego wystroju i barw.

Na zakończenie spaceru warto odwiedzić kawiarnię „Café Maciejowski” w najniższym narożniku rynku. Oprócz zaskakującego imperialnego wystroju miej-sce to oferuje wyjątkową możliwość spojrzenia na dolinę Białej z tarasów zawieszonych wysoko nad rzeką – w miejscu z racji wielu kamiennych murów zabezpieczających skarpę nazywanym dumnie grybowskim Dubrownikiem. Więcej o Grybowie na stronach 56 – 59.

Weekend w Koronie SądeckiejDzień 0 – Doliną Białej do GrybowaZiemia Sądecka znana jest przede wszyst-kim z miejsc położonych nad Popradem. Zaskakujące jednak jest, jak wiele pięk-nych i cennych kulturowo miejsc znajdu-je się w najbliższym sąsiedztwie Nowego Sącza pomiędzy Beskidem Wyspowym,

Pogórzem a Beskidem Niskim. Warto wpaść tutaj choćby na weekend aby się o tym przekonać i może kiedyś wrócić na bezpretensjonalne wakacje pod gruszą, lub raczej pod śliwą, w górach.

18

19

Biała pod Ciężkowicami,

Skamieniałe Miastorezerwat przyrody nieożywionej

Grybów Dwór Hoshów i kościół św. Katarzynywidok z wiaduktu kolejowego nad Białą

Sobota – przed południemNa przedpołudnie pierwszego dnia weekendu po-lecamy, w zależności od preferencji i pogody, na-stępujące opcje:

– z dziećmi warto odwiedzić gospodarstwo „Są-decki Bartnik” w Stróżach, gdzie oprócz bogate-go świata miodów i unikalnej kolekcji uli znaleźć można mini-zoo i skansen pełen imponujących rzeźb z drewna. Atrakcją jest przejażdżka konnym wozem polnymi drogami w okolicy. To tylko 7 ki-lometrów od Grybowa, a jeśli pobyt w gospodar-stwie się przedłuży, można skorzystać z miejscowej restauracji „Bartna Chata”, której bogate menu tworzą potrawy przygotowane w zgodzie ze staro-polską tradycją. Naturalnie można tu również de-gustować wyborne piwo miodowe i miody pitne. Opis na stronie 62.– dla dorosłych – odwiedzenie grybowskiego Muzeum Parafialnego ze zbiorami cennej sztuki sakralnej, pochodzącymi z dawnych okolicznych kościołów i cerkwi, opis na stronie 58.– dla rodziny – dwugodzinny spacer z grybowskie-go rynku na Wojciechową Górę ponad miastem. Gwarantowane niezrównane widoki zarówno w kierunku północnym na Pogórze, jak i na otacza-jące miasto z pozostałych kierunków Góry Grybow-skie. Opis spaceru na stronie 59.

Sobota – pora obiadowaOpuszczając Grybów i kierując się w stronę Nowe-go Sącza trzeba się wspiąć dość wysoko na górę o nazwie Cieniawa, gdzie warto zatrzymać się w zajeździe „U Krystyny” na obiad.

Można tu skosztować potraw kuchni regionalnej również z dziczyzny i jagnięciny. Dodatkowym walorem tego miejsca są dalekie górskie widoki – przy dobrej pogodzie zobaczyć można z Cieniawy nawet odległe Tatry.

Weekend w Koronie SądeckiejDzień 1 – Grybów i okolice

Na pierwszy dzień weekendu proponuje-my zwiedzenie Grybowa i jego okolic gdzie znaleźć można nad Białą gospodarstwo pasieczne z wieloma atrakcjami dla całej rodziny.

Na popołudnie proponujemy na przykład zwiedzanie zabytkowych kościółków i cer-kiewek na Szlaku Architektury Drewnianej, zakończone odwiedzinami w Sądeckim Parku Etnograficznym.

Sobota, po południuNa sobotnie popołudnie polecamy w zależności od pogody:

– odwiedzenie Muzeum Sztuki Ludowej w Paszy-nie ze słynną kolekcją drewnianych świątków i in-nych wyrobów miejscowej sztuki ludowej, której mecenasem od wielu dziesięcioleci jest paszyńska parafia, opis na stronie 39, oraz– odwiedzenie Miasteczka Galicyjskiego w Fal-kowej koło Nowego Sącza, gdzie ciekawie zrekon-struowana została przestrzeń rynku niewielkiego galicyjskiego miasta z początku XX wieku. Można tu zobaczyć wnętrze c.k. poczty, karczmy, zakładu fotograficznego i wiele innych ciekawych miejsc. W ratuszu zaskakuje stylowa kawiarnia. Niepowta-rzalny klimat miejsca tworzą: wystrój wnętrza, za-pach mielonej kawy i domowego ciasta oraz muzy-ka płynąca z winylowych płyt. Opis na stronie 41.– lub krajobrazową wycieczkę samochodową po zachodniej części Beskidu Niskiego – Małopolskim Szlakiem Architektury Drewnianej, odwiedzając zabytkowe kościółki i cerkiewki. Z Cieniawy nale-ży zjechać do pobliskiej Ptaszkowej, a następnie okrążając Jaworze zobaczyć kościółek w Kąclowej, cerkiew w Binczarowej, cerkiew w Boguszy, cer-kiew w Królowej Górnej. Ciekawy jest również za-bytkowy murowany kościół w Kamionce Wielkiej.

Swoistym uzupełnieniem tej wycieczki będzie wi-zyta w Sądeckim Parku Etnograficznym w Falko-wej. Opisy tras na stronach 41 – 51.

Ponieważ w każdym przypadku dalsza droga pro-wadzi przez Nowy Sącz, warto przed wieczorem przespacerować się przez jego urokliwe centrum, a latem koniecznie spróbować miejscowych lodów. Opis spaceru na stronie 64.

Na nocleg polecamy stylowy zajazd Noce i Dnie w Świniarsku, około 4 kilometrów od centrum No-wego Sącza.

21

Niedziela przed południemNa niedzielny poranek proponujemy spacer nad brzegiem Dunajca ze Świniarska na Helenę, przed-mieście Nowego Sącza. Opis spaceru na stronie 25. Po drodze – panorama starego miasta po drugiej stronie rzeki, zaś na zakończenie spaceru uroczy stary kościółek drewniany parafii św. Heleny. Opis spaceru na stronie 25.

Panoramę Nowego Sącza i całej doliny Dunajca, ob-ramowanej Beskidami, podziwiać można w różnych ujęciach z trasy wycieczki samochodowej prowa-dzącej skłonami Beskidu Wyspowego ze Świniarska przez Trzetrzewinę i Krasne Potockie, Chomra-nice do Klęczan i Marcinkowic. Opis wycieczki na stronach 24 – 33.

Niedziela, pora obiadowaNa lunch czy obiad możemy polecić Zajazd Pod Górką w Biczycach Dolnych przy drodze nr 28. Ko-nieczny jest zjazd z trasy wycieczki około 4 kilome-trów w kierunku Nowego Sącza – po czym powrót drogą nr 28 do miejscowości Krasne Potockie.

Niedziela, po południuW Krasnem Potockim warto zatrzymać się przy zabytkowej kaplicy drewnianej otoczonej dawnym parkiem dworskim, zaś w Chomranicach należy ko-niecznie obejrzeć zabytkowy kościół z XVII wieku.

W Marcinkowicach, po odwiedzeniu dawnego dwo-ru Morawskich i pięknej stylowej kaplicy drewnianej, trzeba koniecznie wybrać się spacerem do miejsca zwanego Gródek, położonego na wzgórzu nad Du-najcem.

To niezwykłe wzgórze o naturalnych walorach obron-nych było miejscem osadnictwa w czasach kultury łu-życkiej i wczesnosłowiańskiej. Z jego szczytu rozciąga się panorama doliny Dunajca i ujścia Smolnika z lesi-stym masywem Białowodzkiej Góry w tle – zdjęcia na stronach 13 i 14. Trudno uwierzyć, że ten pusty górzy-sty krajobraz dotyczy miejsca oddalonego zaledwie 5 kilometrów od Nowego Sącza. Opis spaceru na stronie 32.

Droga powrotna z tego weekendu wiedzie na północ doliną Dunajca. Z Marcinkowic należy skierować się do Woli Marcinkowskiej i stamtąd drogą lokalną przez Za-wadkę do Tęgoborzy. Droga wspina się na wysokie ob-niżenie pomiędzy górą Chełm a Białowodzką Górą i dostarcza kolejnych wrażeń krajobrazowych.

Zjeżdżając do Tęgoborzy mija się dawny majątek Stadnickich z dworem o charakterystycznym portyku z czterema kolumnami. Droga nr 75 prowadzi na pół-noc wzdłuż Jeziora Rożnowskiego, a potem krótkimi serpentynami osiąga wzniesienie Just, gdzie w pięk-nym miejscu widokowym skrywa się wśród lip drew-niany XVIII wieczny kościółek.

Dalej po drodze można jeszcze odwiedzić: zamek Tropsztyn, pustelnię św. Świerada w Tropiu i wieżę zamkową w Czchowie. Opis na stronie 69.

Pokazaliśmy całą tę okolicę w dużym skrócie – tak na jeden weekend. Jest tu jednak znacznie więcej do zo-baczenia, więcej do przeżycia. Przyjedźcie na dłużej, skorzystajcie z dalszej części przewodnika oraz infor-matora turystycznego! Obejrzyjcie atrakcje Korony Sądeckiej na mapie interaktywne:j – www.koronasadecka.pl

Weekend w Koronie SądeckiejDzień 2 – Nad DunajcemNa drugi dzień weekendu proponujemy po-znawanie zachodnich okolic Nowego Sącza, zaczynając od krótkiego spaceru w stronę Dunajca, a następnie samochodową wy-cieczkę krajobrazową skrajem Beskidu Wy-

spowego. Po południu odwiedzimy dwór w Marcinkowicach i poznamy historię bitwy Marcinkowickiej z udziałem Józefa Piłsud-skiego i wybierzemy się na spacer na nie-zwykłe miejsce widokowe nad Dunajcem.

22

23

Rodziele nad Chomranicami zachodnie stoki Białowodzkiej Górywidok na dolinę Smolnika i Beskid Wyspowy

Pomiędzy Kotliną Sądeckąa Beskidem WyspowymChełmiec –Świniarsko [1] Trzetrzewina [2] Krasne Potockie [3] Chomranice [4]długość trasy – 25 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni,czas przejazdu samochodem 2 godziny,czas przejazdu rowerem 4 godziny, maksymalna różnica wzniesień 300 m,maksymalne nachylenie drogi 13 % (Trzetrzewina).

Zwiedzanie Korony Sądeckiej zaczynamy wycieczką do zachodniej jej części, gdzie proponujemy krótki spacer z widokiem na panoramę Nowego Sącza poprzez Duna-jec i odwiedzenie zabytkowego kościółka drewnianego na Helenie. Następnie bę-dziemy wjeżdżać na wyniosłości Beskidu

Niskiego, gdzie leżą Niskowa i Trzetrzewina, by od zachodu spojrzeć na miasto w kotli-nie i otaczające je góry. Na koniec dotrzemy do doliny Smolnika i górującego nad nią Pa-sma Łososińskiego, gdzie w Chomranicach zobaczymy kolejny zabytkowy kościół.

Piekielnik

OchotnicaGórna

Waksmund

Nowy TargCzarnyDunajec

Ludźmierz

Sza�ary

BiałyDunajec

PoroninBukowinaTatrzańska

CzerwienneŁapszeNiżne

Jurgów

Brzegi

Niedzica

Frydman

SromowceWyżne

Tylmanowa

Krościenko nad Dunajcem

Maniowy Grywałd

Sucha HoraCiche

Dzianisz

Kościelisko

MurzasichleZakopane

SpisskaStara VesKacwin

Haligovce

Żdiar

Szczawnica

1 km

trasa wycieczki

12

4

3

Leluchów

Jezioro Rożnowskie

Jezioro Klimków

skie

Biała

Bia

ła

Dunajec

Po

pra

d

Kamienica

Pop

rad

Dunajec

28 drogi krajowe

drogi wojewódzkie

drogi pozostałe

drogi lokalne utwardzone

drogi gruntowe

rzeka, zbiornik wodny

zabudowa zwarta, lasy

kamieniołom, dawny szyb naftowy

pomnik przyrody, źródło wód

mineralnych

granica rezerwatu

krajobraz – punkt widokowy

krajobraz – droga widokowa

kościół, kościół zab., kapliczka zab.

cerkiew zabytkowa, synagoga zab.

dwór, zamek, zabytek przemysłu

muzeum, skansen, izba regionalna

cmentarz wojenny, kirkut

pomnik, krzyż jubileuszowy

szlak pieszy

szlak rowerowy

ścieżka dydaktyczna

wyciąg narciarski

wieża widokowa

miejsce na Małopolskim Szlaku

Architektury Drewnianej

kąpielisko

stacja benzynowa

ośrodek wypoczynkowy

restauracja

977

Góry Grybowskie skala 1:35 000

1 cm - 350 m0 500 m 1km 2 km 3 km 4 km 5 km

616 Białowodzka Góra.

607 Zamczysko.731

Chełm.

Witowice Dolne

Rożnów

Olszowa

PaleśnicaDzierżaniny

BartkowaBębny

JamnaZagórze

Tropie

Bujne

Łazy

Tabaszowa

Lipie

PodgliniczePodole Górowa

Podole

Przydonica

Sienna

Zbyszyce

Wola Kurowska

JelnaMikowa

Zagórze

Janczowa

Jesiorki

Jasienna

Lichy

RoćmirowaJust

Łęki

Stańkowa

Świdnik

Nowiny

Łyczanka

Rojówka

Białawoda

Chomranice

KurówDąbrowa Ubiad

Klimkówka

Wielogłowy

Marcinkowice

Zawadka

Librantowa

Łyczana

Siedlce

Trzycierz

Łęka

Wielopole

Koniuszowa

Teluszowa

Niecew

WojnarowaPogwizdów

Posadowa MogilskaKrużlowa Niżna

Chodorowa

Lipnica Wielka

Zabrzeż

Mosteczna

Krużlowa WyżnaMogilno

Stara Wieś

Stróże

Wyskitna

CieniawaPaszyn

Ptaszkowa

Ropa

Gródek

Słopna

Biała Niżna

Polna

Podchełmie

KąclowaNadbrowar

Wierchołówka

BinczarowaBogusza

Królowa Górna

Królowa Polska

Mszalnica

PagórekMystków

Siółkowa

Kućmy

Wawrzka

Florynka

Kotów

Homrzyska

FrycowaMaciejowa

Kamianna

Pod Kamianna

Kamionka Mała

Popardowa

Januszowa

Boguszowa

Żeleźnikowa Mała

Żeleźnikowa Wielka

Łazy Biegonickie

Popowice

Barcice Dolne

Margań Wyżna

CzaczówBącza

Rybień

Podkamienne

Słowikowa

Kunów

Jeżów

Wilczyska

Piątkowa

Klęczany

Krasne Potockie

Rdziostów

Biczyce Dolne

Kłodne

Podchełmie

Biczyce Górne

SzymanowiceStrzyganiec

Zadziele

Trzetrzewina

Kwasowiec

Mokra Wieś

Jaruszowa

Stadła

Chochorowice

Świniarsko

NiskowaMała Wieś

Rogi

Olszana

Naszaczowice

Podegrodzie

OlszankaMostki

Gołkowice DolnePodgóra

Kadcza

Gaboń

Gołkowice Górne

MoszczenicaNiżna

Opalana

Jastrzębie

Czarny Potok

Szczereż

Świercze

Krakowska

Maszkowice

Jazowsko

Jadamwola

Łukowica

Wiela

Brzyna

Zarzecze

Tarnowa

Kiczorki

Czerniec

Zabrzeż

Byniowa

Byniowa Zagorzyńska

Wola Piskulina

Wola Kosnowa

Kamienica

Kosarzyska

Wyrobiska

Zalesie Młyńczyska

Roztoka

ZawadaStronie

Wolica

Zagorów

Berdychów

Zadziele

Na Groniu

Pisarzowa

Zarębówka Mordarka

Kanina

Wysokie

Krasne Biczyckie

Wytrzyszczka

Siekierczyna

Zalesie Górne

Bruśnik

Kąśna Górna

Kąśna Dolna

Pławna

Stróżna

Łużna

Bochnia

Górzyna

Szymbark

Owczary

Łosie

BrunaryCzarna

Molówka

Rozpite Żmiąca

SłomianaJaworzyna

Laskowa

Jabłoniec Kamionka Mała

Krosna

Kobyłczyna

Bukowiec

Podlas

Granica

Strzeszyce

Rąbkowa

Koszarka

Równia

Grabie

Barcice Górne

Wola Krogulecka

Makowica

Sucha Struga

MłodówObłazy Ryterskie

ZłotnePrzysietnica

Roztoka Ryterska

Głębokie

Uhryń

Wierchomla Mała

Wierchomla Wielka

Łomnica Zdrój

Żegiestów

Zubrzyk

Szczawnik

PalenicaZłockie

Łopata PolskaAndrzejówka

Powroźnik

Muszynka

Łosie

Roztoka Wielka

Huta

Mochnaczka Wyżna

Krzyżówka

Piorunka

Berest

Tylicz

Mochnaczka Niżna Izby

Banica

Stawisza

ŚnietnicaPolany

Łabowiec

Nowa Wieś

Opalanka

Łazy Brzyńskie

Obidza

Tylmanowa

Górzany

Grywałd

Dziadowe Kąty

Krośnica

Kłodne

Staszkówka

Witowice Górne

Modyń

Kicznia

Szalowa

Przyszowa

Szczawnik

Milik

Jastrzębik

Dubne

Wojkowa

Kosarzyska

Sucha DolinaObidza

Znamirowice

Podrzecze

SZCZAWNICA

BOBOWA

LIMANOWA


Rytro

PIWNICZNA ZDRÓJ

KRYNICA ZDRÓJ

MUSZYNA

Gródek nad Dunajcem

Tęgoborze

GRYBÓW

Kamionka Wielka

Łabowa

NOWY SĄCZ

Chełmiec

STARY SĄCZ

ŚWIDNIK

ŁąckoNawojowa

Korzenna

Łososina Dolna

.1175

.1262

Przechyba.983

.936

.785

Okrąglica

Dzwonkówka

Jaworzynka

Radziejowa

.983

Wlk. Rogacz

.860

Jasieńczyk

.948

Makowica

.1084

Wierch nad Kamieniem

Łabowska Hala

Wierchomla

JaworzynaKrynicka

Przechyba

Bereśnik

.1080

Runek

.1114 Jaworzyna

.882 J

aworze

.753

Maślana Góra

.753

Chełm

.753

Rosochatka753

Jodłowa Góra.

846 P

ostawne.

.888 Kozie Żebro

.877 C

zerszla .820

Ubocz

.934 K

raczonik

Lackowa.

997

.740

Piorun

4 321 5 4

3

2

1

24

Chełmiec, Świniarsko – HelenaChełmiec to obecnie ruchliwe lewobrzeżne przedmieście Nowego Sącza, przez które pro-wadzi od mostu na Helenie droga nr 28 w kie-runku Limanowej i Wadowic.

Wieś Chełmiec, jako część rozległych dóbr w ziemi sądeckiej, które Bolesław Wstydliwy w 1257 roku podarował swojej małżonce, księżnej Kindze, przez stulecia należała do klasz-toru klarysek w Starym Sączu. Późniejszą konsekwencją tego faktu było sprowadzenie tu, za czasów austriackich, niemiec-kich kolonistów i przejście miejscowego majątku w ręce ro-dziny Wittingów, do której należał do roku 1945.

Około pół kilometra za przejazdem kolejowym li-nii Nowy Sącz – Chabówka, którą obecnie jeżdżą tylko sporadycznie pociągi retroturystyczne, nale-ży obok budynku Urzędu Gminy Chełmiec skręcić w lewo w ulicę Papieską.

Droga prowadzi wśród gęstej podmiejskiej zabu-dowy równolegle do biegu Dunajca w stronę Po-degrodzia – i dociera najpierw do Świniarska.

Wieś Świniarsko znalazła się 5 września 1939 na przedpolu walk o Nowy Sącz, a jej mieszkańcy stali się jednymi z pierw-szych ofiar niemieckiej brutalności. Przy-pomina o tym krzyż postawiony w miej-scu rozstrzeliwań, tuż przy drodze.

Spacer ze Świniarska na HelenęTrasa spaceru prowadzi od dworku „Noce i Dnie” w Świniarsku przez Małą Wieś do zabytkowego nie-wielkiego kościółka na Helenie niedaleko Dunajca.ParkingSamochód pozostawić można na parkingu dworku „Noce i Dnie” lub pobliskiego sklepu.TrasaUlica podmiejska, długość 2,5 km tam i 2,5 km. z powrotem, czas przejścia – ok. 1,5 godz.

Najpierw kierujemy się chodnikiem przy drodze Chełmiec – Podegrodzie przechodząc około 500 metrów do ulicy Starowiejskiej, którą skręcamy w prawo. Uliczka wije się wśród coraz rzadszej za-

budowy podmiejskiej, w któ-rej odnaleźć można tradycyj-ne drewniane domy wiejskie, a także zadbaną zabytkową kapliczkę wybudowaną przez mieszkańców Małej Wsi w roku 1860 w dowód wdzięczności za ocalenie od pomoru.

Świniarsko to jedna ze wsi wiana klasztornego świętej Kingi. Jej mieszkańcy wsławili się udziałem w pomocy oswobo-dzenia Nowego Sącza z rąk szwedzkich podczas „potopu”. W pierwszych dniach wojny 1939 wieś stała się obiektem terroru wojsk niemieckich.

W miarę, jak ulica Starowiejska zbliża się do wału powodziowego, na łąkach nad Dunajcem, coraz rzadsza staje się zabudowa. W miejscu, gdzie krzy-żuje się ona z biegnącym wysoko torem kolejowym, warto wdrapać się na wał, by ujrzeć perspektywę mostu i panoramę starego miasta w Nowym Sączu z dominującą wieżą kolegiaty św. Małgorzaty.

Mijając dalej boisko sportowe docieramy do ulicy Świętej Heleny, przy której znajduje się wejście na cmentarz i stojący w cieniu wielkich lip zabytkowy, drewniany kościółek. Wybudowany został w roku 1686 z fundacji przełożonej klasztoru klarysek w Starym Sączu. Miał tu uczestniczyć w nabożeń-stwie oddział rycerstwa polskiego spieszącego na odsiecz Wiednia.

Kościółek nie posiada wieży, a jedynie niewielką sygnaturkę. W barokowym ołtarzu znajdują się osiemnastowieczne obrazy, w tym obraz św. Hele-ny, patronki parafii. Piękne wnętrze kościółka malo-wał między innymi Stanisław Wyspiański.

Powrót tą samą drogą – lub częściowo ścieżką po ko-ronie wału powodziowego nad korytem Dunajca.

ChełmiecLimanowa Nowy

Sącz

Świniarsko

Helena

Bistuszowa

25

Mijając stylowy hotelik „Noce i Dnie”, a następnie nowy kościół (historia starego, wędrującego ko-ścioła w Świniarsku opisana jest na stronie 41) do-jeżdżamy do miejscowości Podrzecze, gdzie skręcić należy w prawo w kierunku Trzetrzewiny.

Droga prowadzi najpierw wśród pól płaskim dnem Kotliny Sądeckiej, jednak w Chochorowicach zaczy-na się wspinać na zbocza wzniesień Beskidu Wy-spowego. Na stromym podjeździe zwraca uwagę pięknie odrestaurowana murowana XIX-wieczna kaplica z obrazem w bogato zdobionej barokowej

ramie. W tym miejscu warto też się zatrzymać dla pięknych krajobrazów z widokiem Kotliny Sądec-kiej otoczonej górami.

Położona na skłonach Beskidu Wyspowego z widokiem na Kotlinę Sądecką Trzetrzewina założona została w XIV wieku w ramach akcji kolonizacyjnej Kazimierza Wielkiego. Wieś wsławił szesnastowieczny sołtys Zygmunt Mazurek, odzna-czony przez Stefana Batorego za odwagę podczas wypraw moskiewskich. Król nagrodził sołtysa ziemią i zwolnił go z danin.

Jeszcze raz można zatrzymać się po przejechaniu przez Trzetrzewinę, skąd – zanim wjedzie się w las – widać znacznie więcej. Jadąc przez las docieramy na koniec do drogi nr 28, Nowy Sącz – Limanowa. Skręcając na nią w prawo kierujemy się na wschód, zjeżdżając w dół serpentynami pod górą Litacz w stronę Biczyc.

Biczyce leżące na zachodnim skraju Kotliny Sądeckiej, u pod-nóża Beskidu Wyspowego, założone zostały przez zakon Bożogrobców Miechowskich (miechowitów) lecz przez trzy wieki należały do klasztoru klarysek w Starym Sączu. W XIX wieku wieś zasiedlona została ludnością niemieckojęzyczną i przemianowana na Biczyce Niemieckie. W XX wieku koloni-zatorzy ulegli ostatecznie spolszczeniu i po ostatniej wojnie miejscowość używa obecnej nazwy.

Trzetrzewina, Krasne Potockie, Chomranice

26

Krasne Potockiewidok na zachód w kierunku Wysokiego

Trzetrzewinakapliczka z XIX wieku

Przed Biczycami skręcamy w lewo na Krasne Potockie gdzie jedziemy dalej na północ, znów drogą lokalną.

Tu zaczyna się specyficzny krajobraz łagod-nych dolin i długich wzniesień, na których pola uprawne przetykane są niewielkimi lasami. Kie-dy droga, pokonując obniżenie, dociera do takie-go grzbietu, ku północy otwiera się z łąki, przed dawnym parkiem dworskim, piękny widok na lesiste Pasmo Łososińskie z wyraźnie zarysowa-nym charakterystycznym profilem szczytu góry Chełm.

Krasne Potockie – niewielka wieś należąca w XV wieku do rodziny Marcinkowskich. Jeszcze w XIX wieku stał tu dwór po którym pamiątkami są dawne zabudowania gospo-darcze i kaplica w parku podworskim.

Ozdobą tego pięknego miejsca jest drewniana kaplica dworska św. Magdaleny [3]. Ruszając stąd dalej w kierunku Męciny, w lewo, napotka-my wkrótce inną niewielką kapliczkę pod grupą starych lip na łące. Grzbiet, którym prowadzi droga, opada stopniowo aż do doliny Smolnika. Skręcając w prawo kierujemy się w stronę Chom-ranic leżących u stóp Chełmu.

Chomranice to założona w średniowieczu na szlaku handlo-wym z Tymbarku do Nowego Sącza wieś rycerska, związana z rodziną Marcinkowskich herbu Gryf. O sile tutejszej parafii świadczą dwa piękne kościoły, ten z XVIII wieku i współczesny, zbudowany niedawno.

Tu znajdziemy najcenniejszy zabytek architektury tych okolic. Drewniany kościół Najświętszej Marii Panny w Chomranicach zbudowany został w roku 1692. Z tego samego roku pochodzi wolno stoją-ca dzwonnica drewniana z izbicą. W połowie XIX wieku dobudowana została kaplica Przemienienia Pańskiego [4].

W zakrystii podziwiać można polichromię orna-mentalną z XVIII wieku. Cenne jest wyposażenie wnętrza: barokowe i rokokowe ołtarze, barokowa ambona oraz kamienna chrzcielnica z XVIII wieku. W ołtarzu głównym znajduje się słynący łaskami obraz Matki Boskiej Chomranickiej. Kościół włą-czony został do Małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej.

W tym miejscu, w Beskidzie Wyspowym nad Smolnikiem kończy się pierwsza trasa naszego objazdu przez Koronę Nowego Sącza.

27

2

4

Krasne Potockiedawna kaplica dworska

Chełm, Pasmo Łososińskiewidok z Krasnego Potockiego

Chomranicekościół Najświętszej Marii Panny

Chomranicekościół Najświętszej Marii Panny

Nad Smolnikiem i Dunajcem

Chomranice – Białowodzka Góra [1] Klęczany [2] Marcinkowice [3] Gródek [4] Rdziostów [5] – wycieczka samochodowa lub rowerowa,długość trasy – 21 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni,czas przejazdu, zwiedzania i spacerów – samochód 4,5 godz., rower 6 godz., maksymalna różnica wzniesień 296 m, maksymalne nachylenie 11 % (Podchełmie, Rozdziele).

Trasa tej wycieczki jest dość krótka. Dla urozmaicenia proponujemy dodatkowo jedną dłuższą wycieczkę pieszą i jeden spacer. Z różnych perspektyw obejrzymy dolinę Smolnika, panoramę okolic Jeziora Rożnowskiego, a także malownicze zakole

Dunajca pod Białowodzką Górą. Zobaczy-my pamiątki historii Klęczan i Marcinko-wic, a na koniec staniemy na kamieńcu nad nurtem Dunajca, by przypatrywać się wartkiemu nurtowi i ptakom.

28

Piekielnik

OchotnicaGórna

Waksmund


Ludźmierz

Sza�ary

BiałyDunajec



Jurgów

Brzegi

Niedzica

Frydman

SromowceWyżne

Tylmanowa


Maniowy Grywałd

Sucha HoraCiche

Dzianisz

Kościelisko

MurzasichleZakopane


Haligovce

Żdiar

Szczawnica

1 km

trasa wycieczki

12

4

3

Leluchów

Jezioro Rożnowskie

Jezioro Klimków

skie

Biała

Bia

ła

Dunajec

Po

pra

d

Kamienica

Pop

rad

Dunajec

28 drogi krajowe

drogi wojewódzkie

drogi pozostałe


drogi gruntowe





mineralnych

granica rezerwatu









szlak pieszy

szlak rowerowy


wyciąg narciarski

wieża widokowa



kąpielisko

stacja benzynowa


restauracja

977


1 cm - 350 m0 500 m 1km 2 km 3 km 4 km 5 km

Witowice Dolne

Rożnów

Olszowa


BartkowaBębny

JamnaZagórze

Tropie

Bujne

Łazy

Tabaszowa

Lipie


Podole

Przydonica

Sienna

Zbyszyce

Wola Kurowska

JelnaMikowa

Zagórze

Janczowa

Jesiorki

Jasienna

Lichy

RoćmirowaJust

Łęki

Stańkowa

Świdnik

Tęgoborze

Nowiny

Łyczanka

Rojówka

Białawoda

Chomranice


Klimkówka

Wielogłowy

Marcinkowice

Zawadka

Librantowa

Łyczana

SiedlceKorzenna

Trzycierz

Łęka

Wielopole

Koniuszowa

Teluszowa

Niecew

WojnarowaPogwizdów


Chodorowa

Lipnica Wielka

Zabrzeż

Mosteczna


Stara Wieś

Stróże

Wyskitna

Cieniawa

Paszyn

Ptaszkowa

Gródek

Słopna

Biała Niżna

Polna

Podchełmie

KąclowaNadbrowar

Wierchołówka

BinczarowaBogusza

Królowa Górna

Królowa Polska

Mszalnica

PagórekMystków

Siółkowa

Kućmy

Wawrzka

Florynka

Kotów

Homrzyska

FrycowaMaciejowa

Łabowa Kamianna

Pod Kamianna

Kamionka Mała

Popardowa

Januszowa

Boguszowa

Żeleźnikowa Mała


Łazy Biegonickie

Popowice

Barcice Dolne

Margań Wyżna

CzaczówBącza

Rybień

Podkamienne

Słowikowa

Kunów

Jeżów

Wilczyska

Piątkowa

Klęczany

Krasne PotockieRdziostów

Biczyce Dolne

Kłodne

Podchełmie

Biczyce Górne


Zadziele

Trzetrzewina

Kwasowiec

Mokra Wieś

Jaruszowa

Stadła

Chochorowice

Świniarsko

NiskowaMała Wieś

Rogi

Olszana

Naszaczowice

Podegrodzie

OlszankaMostki


Kadcza

Gaboń

Gołkowice Górne

MoszczenicaNiżna

Opalana

Jastrzębie

Czarny Potok

Szczereż

Świercze

Krakowska

Maszkowice

Jazowsko

Jadamwola

Łukowica

Wiela

Brzyna

Zarzecze

Łącko

Tarnowa

Kiczorki

Czerniec

Zabrzeż

Byniowa


Wola Piskulina

Wola Kosnowa

Kamienica

Kosarzyska

Wyrobiska


Roztoka

ZawadaStronie

Wolica

Zagorów

Berdychów

Zadziele

Na Groniu

Pisarzowa


Kanina

Wysokie

Krasne Biczyckie

Wytrzyszczka

Siekierczyna

Zalesie Górne

Bruśnik

Kąśna Górna

Kąśna Dolna

Pławna

StróżnaBochnia

Górzyna

Szymbark

Owczary

Łosie

BrunaryCzarna

LIMANOWA

Molówka

Rozpite Żmiąca

SłomianaJaworzyna

Laskowa


Krosna

Kobyłczyna

Bukowiec

Podlas

Granica

Strzeszyce

Rąbkowa

Koszarka

Równia

Grabie

Barcice Górne

Wola Krogulecka

RytroMakowica

Sucha Struga


ZłotnePrzysietnica

Roztoka Ryterska

Głębokie

Uhryń

Wierchomla Mała

PIWNICZNA ZDRÓJ

Wierchomla Wielka

Łomnica Zdrój

Żegiestów

Zubrzyk

Szczawnik

Palenica

KRYNICA ZDRÓJ

Złockie

MUSZYNAŁopata Polska

Andrzejówka

Powroźnik

Muszynka

Łosie

Roztoka Wielka

Huta

Mochnaczka Wyżna

Krzyżówka

Piorunka

Berest

Tylicz


Banica

Stawisza

ŚnietnicaPolany

Łabowiec

Nowa Wieś

Opalanka

Łazy Brzyńskie

Obidza

Tylmanowa

Górzany

Grywałd

Krościenko nad DunajcemDziadowe Kąty

Krośnica

Kłodne

Staszkówka

SZCZAWNICA

Witowice Górne

Modyń

Kicznia

Szalowa

Przyszowa

Szczawnik

Milik

Jastrzębik

Dubne

Wojkowa

Kosarzyska

Sucha DolinaObidza

Znamirowice

Podrzecze

Falkowa


GRYBÓW

Ropa

Kamionka Wielka

Nawojowa

NOWY SĄCZChełmiec

STARY SĄCZ

ŚWIDNIK

Łososina Dolna

BOBOWAŁużna

.1175

.1262

Przechyba.983

.936

.785

Okrąglica

Dzwonkówka

Jaworzynka

Radziejowa

.983

Wlk. Rogacz

.860

Jasieńczyk

.948

Makowica

.1084


Łabowska Hala

Wierchomla

JaworzynaKrynicka

Przechyba

Bereśnik

.1080

Runek

.1114 Jaworzyna

.882 J

aworze

.753

Maślana Góra

.753

Chełm

.753

Rosochatka753

Jodłowa Góra.

846 P

ostawne.

.888 Kozie Żebro

.877 C

zerszla .820

Ubocz

.934 K

raczonik

Lackowa.

997

.740

Piorun

616 Białowodzka Góra.

607 Zamczysko.731

Chełm.

1

23

4

5

Białowodzka Góra

Z parkingu przy zabytkowym kościele w Chom-ranicach ruszamy drogą obok nowego kościoła na północ.

Droga przecina tor kolejowy i pnie się dość ostro w górę do miejscowości Podchełmie, gdzie blisko po lewej piętrzy się pokryta lasem kopuła Chełmu. Choć szczyt oferuje dalekie widoki, nie jest on łatwo dostępny, nie wiedzie tam żaden oznakowany szlak turystyczny, a jedynie drogi leśne.

W Zawadce otwiera się piękna panorama otoczenia Jeziora Rożnowskiego z Tęgoborzem na pierwszym planie. Dalsza trasa prowadzi podjazdami wąską drogą asfaltową i wymaga szczególnej ostrożności.

Należy przekroczyć skrzyżowanie z drogą do Tęgo-borza i skierować się na wschód w stronę masywu Białowodzkiej Góry. Wąska, ale o bardzo dobrej na-

wierzchni, droga wznosi się najpierw łagodnie na wprost, a potem zaczyna długimi zakosami ostro trawersować zbocze, by ostatecznie wydostać się przez las na otwartą przestrzeń na grzbiecie wzniesienia. Skręcając w lewo dojeżdżamy po chwili do pamiątkowego krzyża i pomnika papie-skiego.

Białowodzka Góra – rezerwat przyrody

ParkingSamochód zostawić można przy krzyżu i tablicy papieskiej, gdzie jest niewielkie miejsce postojo-we.

PanoramaZ miejsca pod krzyżem rozciąga się daleki widok na meandrującą wśród wysokich zalesionych wzniesień dolinę Dunajca z odległą perspektywą masywu Jaworzyny.

Najbliższy pokryty lasem szczyt, po lewej stronie, to Zamczysko (607,2 m n.p.m.), północna kulmi-nacja masywu Białowodzkiej Góry. Na wprost opada stromo zbocze kotliny, najpierw odkrytymi łąkami, zaś niżej lasem aż do samego Dunajca. To teren rezerwatu Przyrody „Białowodzka Góra”. Po prawej pokryty również lasem grzbiet ciągnący się od wierzchołka Białowodzkiej Góry (615,8 m n.p.m.)

Za doliną Dunajca, na wprost, wznoszą się wzgó-rza Pogórza Rożnowskiego przechodzące ku po-łudniowi w Beskid Niski.

W kierunku zachodnim odkrywa się daleka pa-norama doliny Smolnika po lewej i okolic Jeziora Rożnowskiego po prawej – przedzielona grzbie-tem Pasma Łososińskiego z kulminacją Chełmu na wprost.

29

Chełm i Pogórze Rożnowskiewidok z Białowodzkiej Góry

Szlak żółty prowadzi w lewo blisko lasu. Na tym od-cinku nawierzchnię drogi tworzą naturalne ławice piaskowca, których bieg i spadek jest zgodny do-kładnie z powierzchnią zbocza.

Po wejściu w las dróżka opada zakosami w dół i dociera ostatecznie do przysiółka Marcinkowic o nazwie Łazy. Tu należy skręcić w lewo kierując się za znakami szlaku żółtego, prowadzącego skrajem lasu, najpierw zbliżając się do koryta Dunajca, a na-stępnie okrążając wciętą głęboko dolinę potoku Białej Wody. Po przekroczeniu Białej Wody zaczyna się najbardziej uciążliwa część spaceru, kiedy szlak prowadzi zakosami ostro w górę pokonując ponad 200 metrów różnicy wysokości.

Za wysiłek Zamczysko odwdzięczy się pięknym widokiem doliny Dunajca z niższego cyplowatego szczytu (505 m n.p.m.) poprzez rzadką buczynę. Dodatkową atrakcją są tu, słabo widoczne w tere-nie, ślady dawnego grodu związanego z kulturą łużycką. Być może miejsce to ma również związek z legendarnym zamkiem Lemiesz, o którym źródła historyczne mówią jedynie, że leżał nad Dunajcem.

Kończy się tu szlak czerwony, a na szczyt Zamczy-ska (605 m n.p.m.) prowadzą znaki czarne. Ze szczytu pozostaje do zakończenia wycieczki około 800 metrów pokonywanych w terenie płaskim na otwartej przestrzeni.

Wokół rezerwatu Białowodzka Góra

Spacer wokół rezerwatudługość 5 km,różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniż-szym punktem trasy – 150 m,czas przejścia – ok. 2,5 godz.

Od krzyża kierujemy się w prawo, idąc drogą po-czątkowo asfaltową, a dalej gruntową pod wierz-chołkiem Białowodzkiej Góry. Po kilkuset metrach droga wydostaje się na otwartą przestrzeń z per-spektywą Kotliny Sądeckiej i Nowego Sącza. To niewielki płaskowyż o nazwie Rozdziele. Za wi-docznymi w oddali pojedynczymi zabudowaniami zbocze zostało podcięte wielkim kamieniołomem „Klęczany”.

30

Chełmiec

Biała Woda

Rozdziele

Zamczysko

Zawadka

Rozdziele

Bistuszowa

Kurów, Białowodzka Góra nad Dunajcempowyżej mostu w Kurowie

Z Białowodzkiej Góry wracamy przez Zawadkę, kie-rując się bezpośrednio w dół do Klęczan (na skrzy-żowaniu przy sklepie – w lewo).

Klęczany to kolejna wieś rycerska i szlachecka nad Smolni-kiem. Ostatnimi dziedzicami miejscowego majątku była ro-dzina Zielińskich, po której pamiątką jest niewielki dworek. Rozpoczęta w XX wieku, początkowo na niewielką skalę, eks-ploatacja kamienia budowlanego nabrała rozmachu w cza-sie budowy tamy rożnowskiej na Dunajcu. Dzisiaj potężna skalna odkrywka zbocza Białowodzkiej Góry to główny rys krajobrazowy tej miejscowości.

Pamiątką z historii tego miejsca jest dawny dwór Zielińskich, obecnie siedziba Gminnego Ośrodka Kultury w Chełmcu.

Z dawnego parku dworskiego zachowały się poje-dyncze egzemplarze drzew – między innymi lipa o obwodzie pnia 6,85 m oraz dąb o obwodzie pnia 5,40 m. Obok dworu znajduje się zabytkowa ka-pliczka Matki Boskiej z XIX wieku.

Jadąc w dół biegu Smolnika na wschód, docieramy do Marcinkowic.

Klęczany, MarcinkowiceMarcinkowice leżą w ujściu doliny Smolnika do przełomowej doliny Dunajca. Przez stulecia należały do rycerskiej rodziny Marcinkowskich. Znamienna dla czasów „potopu” jest histo-ria spalenia tutejszego dworu przez Szwedów oraz arian z nie-dalekiej Dąbrowy. Do historii weszły na trwałe po tak zwanej „bitwie marcinkowickiej” 5 grudnia 1914 roku, w której dowo-dził Józef Piłsudski. Współcześnie słynne ze szkoły rolniczej im. Władysława Orkana, której duży kompleks ma siedzibę na terenie dawnego majątku.

Rosyjska ofensywa na południowym froncie utknęła w końcu roku 1914 na linii Dunajca. Legioniści polscy już w listopadzie walczyli w rejonie Limanowej, zaś 5 grudnia trzy bataliony z kawalerią i artylerią skie-rowane zostały wzdłuż linii kolejowej w kierunku Nowego Sącza, który Rosjanie mieli właśnie opusz-czać.

W wieczornych ciemnościach 5 grudnia Piłsudski źle ocenił siły rosyjskie i nakazał artylerii w Rdziosto-wie nękać przemarsz kolumn rosyjskich na prawym

31

Marcinkowicedawna kaplica dworska

Marcinkowicedwór Morawskich

Klęczanydwór Zielińskich

Marcinkowicepomnik Legionistów

Na skraju Lasu Pasternik, nad terenem dawnego majątku, znajduje się cmentarz, przy którym osobną kwaterę stanowią groby poległych tu Legionistów. Wyjeżdżając bramą parkową z dawnego majątku należy skręcić w prawo i za chwilę znowu w prawo. Obok szkoły prowadzi w górę droga, która zakręca przy zabytkowej kaplicy dworskiej z lat dwudziestych XX wieku, ostatnio pięknie odnowionej. Za kolejnym zakrętem widać już cmentarz.

Nad zakolem Dunajca pod Marcinkowicami wznosi się wzgórze Gródek. Proponujemy krótki spacer w to piękne miejsce. ParkingSamochód postawić można na placu przed budyn-kiem stacji kolejowej w Marcinkowicach.

Spacer na wzgórze Gródek nad Dunajcemdługość – 1,3 km tam i 1,3 km z powrotem, różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniż-szym punktem trasy – 70 m, czas przejścia – ok. 45 min.

Od budynku stacji należy skierować się na wprost, uliczka skręca po chwili w prawo. Po kolejnych 150 metrach należy skręcić w lewo uliczką pomiędzy gęsto wybudowanymi domkami. Ta uliczka prowa-dzi pod wzgórze – ale nie bezpośrednio, bo po 250 metrach skręca w prawo i pnie się ostro na wynio-słość, gdzie dociera do samotnego drzewa na tle doliny Dunajca. Teraz trzeba skierować się drogą gruntową w dół i w lewo w stronę niedalekiego gospodarstwa.

brzegu Dunajca, które brał za bezbronne tabory. Miała nimi o świcie zająć się kawaleria Beliny lecz stało się odwrotnie, Rosjanie zaatakowali słabe siły polskie i choć początkowo mieli duże problemy ze sforsowaniem Dunajca, to ostatecznie walki roze-grały się w Marcinkowicach i po wielogodzinnym boju Piłsudski, wobec ryzyka okrążenia, nakazał wycofanie oddziałów do Pisarzowej.

Choć nie była to wielka bitwa, Piłsudski mówił o niej jako o najładniejszej walce, jaką stoczył. Jako Naczelnik Pań-stwa odwiedził powtórnie Marcinkowice w roku 1921.

Z tymi wydarzeniami związany jest dwór Morawskich w Marcinkowicach, który gościł Piłsudskiego zarówno w 1914, jak i w 1921 roku. Na początku XVIII wieku dobra Marcinkowskich przeszły w ręce rodziny Paszyców, a po-tem kolejno Marasse, Fauck i w 1921 Morawskich. Dwór, choć niewielki, już w osiemnastym wieku nazywany pa-łacykiem, w połowie wieku XIX został rozbudowany do obecnej wielkości i uzyskał, do klasycystycznej sylwetki, elementy stylu szwajcarskiego, które z biegiem czasu zniknęły.

Stanisław Fauck był inżynierem górnictwa naftowego, wykształcił się w Stanach Zjednoczonych po wojnie se-cesyjnej, w której brał udział. W Klęczanach koło Gorlic założył firmę eksploatacji ropy naftowej i dorobiwszy się kupił majątek w Marcinkowicach. Ponieważ w końcu XIX wieku stał się cenionym autorytetem w swojej dzie-dzinie, na salonach marcinkowickiego dworu gościli często nie tylko biznesmeni, ale i politycy.

W latach międzywojennych w majątku urządzono wy-tworne letnisko – „prowadzone przez właściciela ma-jątku ziemskiego, zapewnia gościom wszelką opiekę i wygodę w atmosferze polskiego dworu. Wycieczki koleją, automobilem lub końmi do pobliskich uzdro-wisk: Zakopanego, Krynicy, Szczawnicy, Żegiestowa itd. Bliskość miasta Nowego Sącza ułatwia korzystanie ze wszystkich rozrywek towarzyskich”.

W gajówce w Marcinkowicach w roku 1940 ukryty zo-stał odbity z rąk gestapo w Nowym Sączu Jan Karski, legendarny emisariusz Państwa Podziemnego..

Po wojnie w parku obok dworu powstała szkoła rol-nicza, która jest obecnie jedną z większych placówek tego typu w regionie. Przez lata funkcjonowało w niej przyszkolne muzeum regionalne, gromadzące pamiąt-ki związane z historią Legionów i Bitwy Marcinkowskiej, którego kustoszem był emerytowany nauczyciel jezyka polskiego, Józef Gościej. Obecnie muzeum jest nie-czynne, a jego przyszłość niejasna.

Marcinkowice – Gródek, spacer

32

Chełmiec

Gródek

Bistuszowa

Rdziostów

Marcinkowice

Gródek – RdziostówDróżka okrąża gospodarstwo i za nim ukazuje się wzniesienie z trzema krzyżami, rodzaj kaplicy po-lowej. Jest to miejsce niezwykłe, wzgórze o cha-rakterze kamiennego ostańca u połączenia doliny Smolnika z doliną Dunajca dawało w pradziejach i średniowieczu naturalne warunki obronne. Nic zatem dziwnego, że odkryto tu ślady dawnego osadnictwa z czasów kultury łużyckiej, a być może późniejszych

PanoramaKierując się grzbietem wzgórza na północ, stajemy po kilkudziesięciu metrach przed samotnym mło-dym dębem, pod którego gałęziami rozpościera się wyjątkowy widok na dolinę Dunajca, biegną-cego łukiem w kierunku przełomu pod Białowodz-ką Górą. Choć nie jest tu bardzo wysoko, to jeden z najpiękniejszych widoków w miejscach opisywa-nych tym przewodnikiem i naprawdę warto się tu znaleźć.

Powrót do samochodu tą samą drogą.

Ostatnim odwiedzanym miejscem jest Rdziostów, miejsce pamięci narodowej. Miejscowość leży na wzniesieniu oddzielającym Marcinkowice od Chełmca. Kierując się z Marcinkowic w stronę No-wego Sącza mijamy Rdziostów. Około 400 metrów

za ostatnimi zabudowaniami w lewo prowadzi w dół wąska asfaltowa dróżka. Kilkadziesiąt metrów niżej znajduje się brama miejsca pamięci, jednak samo-chód zostawić trzeba nieco niżej przy zakręcie.

Miejsce pamięci narodowej w Rdziostowie to cmen-tarz pomordowanych przez faszystów niemieckich.Masowe egzekucje odbywały się tutaj od 12 czerw-ca 1940 roku aż do dnia do 18 stycznia roku 1945. Liczba ofiar z terenu Sądecczyzny i z innych stron Polski nie jest dokładnie znana i mieści się między 1000 a 2500 osób.

Spacer nad Dunajcem – RdziostówBędąc tutaj warto zejść nad Dunajec (około 400 m) i zrobić sobie na koniec tej wycieczki atrakcyjny spacer jego brzegiem, dochodząc aż pod odwie-dzone wcześniej wzgórze Grodzisko i zakręt Dunaj-ca, gdzie z kamieńca nad jego brzegiem zobaczy-my kolejny raz Białowodzką Górę – z nowej jeszcze perspektywy.

Kończąc wycieczkę jedziemy z Rdziostowa do Chełmca, gdzie zamknięta zostaje pętla trasy po lewej stronie Dunajca. W kolejnych wycieczkach Dunajec widoczny będzie na zachodzie.

33

MarcinkowiceDunajec i Białowodzka Góra

MarcinkowiceGrodkowa Góra

Marcinkowicedawna stacja PKP

Rdziostówmiejsce pamięci

Trasa prowadzi Gromnik, Rzepiennik Biskupi, Turza, Ostrusza

Pomiędzy Nowym Sączem a Jeziorem RożnowskimChełmiec – Wielogłowy [1 ] Dąbrowa [2] Ubiad [3] Mogilno [4] Paszyn [5] – wycieczka samochodowa lub rowerowa,długość trasy – 33 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni,czas przejazdu, zwiedzania i spacerów – samochód 4 godz., rower 5 godz., maksymalna różnica wzniesień 280 m, maksymalne nachylenie 7 %.

Podczas tej wycieczki odwiedzimy intere-sujące miejsca na północ od Nowego Są-cza, leżące w dolinie Dunajca oraz na sto-kach wzgórz Beskidu Niskiego, a częściowo Pogórza Rożnowskiego. Szczególne walory widokowe ma proponowany, niezbyt mę-czący, spacer na Dąbrowską Górę. Będzie to też ostatnia okazja do spojrzenia na kra-

jobraz Beskidu Wyspowego – tym razem spoza Dunajca. Dalej trasa poprowadzi wzgórzami i dolinami na wschód w stro-nę Paszyna, zbaczając jeszcze na pięknie położone Mogilno ze starym kościółkiem. Paszyn słynie w świecie z wielu artystów tworzących sztukę ludową, warto więc zo-baczyć tamtejszy kościół i muzeum.

34

Piekielnik

OchotnicaGórna

Waksmund


Ludźmierz

Sza�ary

BiałyDunajec



Jurgów

Brzegi

Niedzica

Frydman

SromowceWyżne

Tylmanowa


Maniowy Grywałd

Sucha HoraCiche

Dzianisz

Kościelisko

MurzasichleZakopane


Haligovce

Żdiar

Szczawnica

1 km

trasa wycieczki

12

4

3

Leluchów

Jezioro Rożnowskie

Jezioro Klimków

skie

Biała

Bia

ła

Dunajec

Po

pra

d

Kamienica

Pop

rad

Dunajec

Witowice Dolne

Rożnów

Olszowa


BartkowaBębny

JamnaZagórze

Tropie

Bujne

Łazy

Tabaszowa

Lipie


Podole

Przydonica

Sienna

Zbyszyce

Wola Kurowska

JelnaMikowa

Zagórze

Janczowa

Jesiorki

Jasienna

Lichy

RoćmirowaJust

Łęki

Stańkowa

Świdnik

Tęgoborze

Nowiny

Łyczanka

Rojówka

Białawoda

Chomranice


Klimkówka

Wielogłowy

Marcinkowice

Zawadka

Librantowa

Łyczana

Siedlce

Trzycierz

Łęka

Wielopole

Koniuszowa

Teluszowa

Niecew

WojnarowaPogwizdów


Chodorowa

Lipnica Wielka

Zabrzeż

Mosteczna


Stara Wieś

Stróże

Wyskitna

Cieniawa

Paszyn

Ptaszkowa

Gródek

Słopna

Biała Niżna

Polna

Podchełmie

KąclowaNadbrowar

Wierchołówka

BinczarowaBogusza

Królowa Górna

Królowa Polska

Mszalnica

PagórekMystków

Siółkowa

Kućmy

Wawrzka

Florynka

Kotów

Homrzyska

FrycowaMaciejowa

Kamianna

Pod Kamianna

Kamionka Mała

Popardowa

Januszowa

Boguszowa

Żeleźnikowa Mała


Łazy Biegonickie

Popowice

Barcice Dolne

Margań Wyżna

CzaczówBącza

Rybień

Podkamienne

Słowikowa

Kunów

Jeżów

Wilczyska

Piątkowa

Klęczany

Krasne Potockie

Rdziostów

Biczyce Dolne

Kłodne

Podchełmie

Biczyce Górne


Zadziele

Trzetrzewina

Kwasowiec

Mokra Wieś

Jaruszowa

Stadła

Chochorowice

Świniarsko

NiskowaMała Wieś

Rogi

Olszana

Naszaczowice

OlszankaMostki


Kadcza

Gaboń

Gołkowice Górne

MoszczenicaNiżna

Opalana

Jastrzębie

Czarny Potok

Szczereż

Świercze

Krakowska

Maszkowice

Jazowsko

ŚWIDNIK

Jadamwola

Wiela

Brzyna

Zarzecze

Tarnowa

Kiczorki

Czerniec

Zabrzeż

Byniowa


Wola Piskulina

Wola Kosnowa

Kosarzyska

Wyrobiska


Roztoka

ZawadaStronie

Wolica

Zagorów

Berdychów

Zadziele

Na Groniu

Pisarzowa


Kanina

Wysokie

Krasne Biczyckie

Wytrzyszczka

Siekierczyna

Zalesie Górne

Bruśnik

Kąśna Górna

Kąśna Dolna

Pławna

StróżnaBochnia

Górzyna

Szymbark

Owczary

Łosie

BrunaryCzarna

LIMANOWA

Molówka

Rozpite Żmiąca

SłomianaJaworzyna

Laskowa


Krosna

Kobyłczyna

Bukowiec

Podlas

Granica

Strzeszyce

Rąbkowa

Koszarka

Równia

Grabie

Barcice Górne

Wola Krogulecka

RytroMakowica

Sucha Struga


ZłotnePrzysietnica

Roztoka Ryterska

Głębokie

Uhryń

Wierchomla Mała

PIWNICZNA ZDRÓJ

Wierchomla Wielka

Łomnica Zdrój

Żegiestów

Zubrzyk

Szczawnik

Palenica

KRYNICA ZDRÓJ

Złockie


Andrzejówka

Powroźnik

Muszynka

Łosie

Roztoka Wielka

Huta

Mochnaczka Wyżna

Krzyżówka

Piorunka

Berest

Tylicz


Banica

Stawisza

ŚnietnicaPolany

Łabowiec

Nowa Wieś

Opalanka

Łazy Brzyńskie

Obidza

Tylmanowa

Górzany

Grywałd


Krośnica

Kłodne

Staszkówka

SZCZAWNICA

Witowice Górne

Modyń

Kicznia

Szalowa

Przyszowa

Szczawnik

Milik

Jastrzębik

Dubne

Wojkowa

Kosarzyska

Sucha DolinaObidza

Znamirowice

Podrzecze

Falkowa


Korzenna

GRYBÓW

Ropa

Kamionka Wielka

Łabowa

Nawojowa

NOWY SĄCZChełmiec

STARY SĄCZPodegrodzie

Łukowica

Łącko

Łososina Dolna

BOBOWAŁużna

.1175

.1262

Przechyba.983

.936

.785

Okrąglica

Dzwonkówka

Jaworzynka

Radziejowa

.983

Wlk. Rogacz

.860

Jasieńczyk

.948

Makowica

.1084


Łabowska Hala

Wierchomla

JaworzynaKrynicka

Przechyba

Bereśnik

.1080

Runek

.1114 Jaworzyna

.882 J

aworze

.753

Maślana Góra

.753

Chełm

.753

Rosochatka753

Jodłowa Góra.

846 P

ostawne.

.888 Kozie Żebro

.877 C

zerszla .820

Ubocz

.934 K

raczonik

Lackowa.

997

.740

Piorun

1

2

3

4

5

2

WielogłowyZ Chełmca przez most na Helenie wjeżdżamy do Nowego Sącza, by zaraz za mostem skręcić w lewo, kierując się znakami na Kraków. Pół-nocnymi przedmieściami Nowego Sącza, przez Zabełcze, dojeżdżamy ruchliwą drogą nr 75 do Wielogłów, gdzie po prawej stronie, na skłonie wzgórza, zaznacza się w krajobrazie imponują-ca sylwetka nowego kościoła. W jego kierunku prowadzi w prawo ulica za firmą „Wiśniowski”.

W cieniu wielkiej wieży nowego kościoła i pachną-cych lip, mocno wsparty murowanymi przyporami w zbocze, przypatruje się Kotlinie Sądeckiej od wielu stuleci stary gotycki kościółek pw. Wniebo-wzięcia NMP. Wybudowany z ciosów kamiennych około 1318 roku, swoją obecną formę zyskał po rozbudowie w 1627 roku, kiedy to wzniesiono zakrystię, kaplicę i wieżę. O gotyckim rodowodzie świadczą między innymi ostrołukowe portale kamienne oraz pły-ta nagrobna z herbami Starykoń, Abdank, Topór i Ogończyk oraz napisem minuskułowym z XV wieku. Choć wiele szczegółów architektury i wy-posażenia wnętrza pochodzi z baroku, wrażenie ogólne kojarzy się raczej ze spokojem, skromnością i prostotą.

W najbliższym sąsiedztwie kościoła – prawdopo-dobnie jeden z najstarszych zachowanych w oko-licy dworów, a jednocześnie jeden z najstarszych dworów alkierzowych.

Zbudowany został w siedemnastym wieku z drew-na modrzewiowego. Posiadał oryginalnie cztery alkierze w narożnikach, z których przetrwały dwa od frontu, a łamany dach polski kryty był gontem. Może niezbyt okazały, ale niewątpliwie dobry przy-kład ówczesnej siedziby szlacheckiej. Do zespołu dworskiego należą także częściowo przebudowa-ne XIX-wieczne, murowane czworaki. Budowla znajduje się na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej.

Wielogłowy leżą na żyznych ziemiach pomiędzy Dunajcem a łagodnymi stokami wyniesień Beskidu Niskiego, na północ od Nowego Sącza. Przez długi okres czasu stanowiły ośrodek dużego majątku najpierw rycerskiego, a potem szlacheckie-go należącego do Wielogłowskich herbu Gryf i Odrzykoń. Ich cennym dziedzictwem jest kościół Wniebowzięcia NMP, które-go budowę datuje się na rok 1318.

Powracamy na drogę nr 75 i kierując się dalej na północ dojeżdżamy do skrzyżowania, na którym droga 75 skręca w lewo, zaś prosto prowadzi droga

35

Wielogłowydwór alkierzowy z XVII wieku

Dąbrowakaplica dworska

Dąbrowadwór z XIX wieku

Wielogłowykościół pw. Wniebowzięcia NMP

nr 975 do Gródka. Po kolejnych czterystu metrach zatrzymujemy się przy bramie parkowej po lewej stronie drogi. Dwór widoczny jest pomiędzy drze-wami.

Majątek w Dąbrowie należał w XVI wieku do rodzi-ny Wielogłowskich, później osiedlili się tu arianie, którzy okryli się złą sławą podczas potopu szwedz-kiego grabiąc pod wodzą Wespazjana Schlichtinga dwór w Marcinkowicach. Na początku XIX wie-ku istniał tu dwór drewniany. Obecną budowlę, o eklektycznej architekturze pałacyku wiejskiego, wzniesiono w połowie XIX wieku, kiedy właścicie-lem posiadłości był Władysław Kempner. Gościła tu pomiędzy rokiem 1901 a 1902 Gabriela Zapolska wraz ze swoim świeżo poślubionym mężem. Obec-nie mieści się tu szpital.

Dąbrowa leży w miejscu, gdzie bieg Dunajca zatrzymują i kierują na zachód wzniesienia Pogórza Rożnowskiego z kulminacją Dąbrowskiej Góry. Jej historia związana była długo z dobrami wielogłowskimi. W miejscowym dworze, na początku XX wieku, gościła Gabriela Zapolska.

Z Dąbrowy wracamy w kierunku Wielogłów, by za skrzyżowaniem z drogą 75 skręcić w lewo w lokal-ną drogę na Ubiad. Droga prowadzi na wschód wznosząc się dnem doliny, aż przecinając niewielki zagajnik dociera na szczyt wzniesienia w rejonie Klimkówki, gdzie znajduje się węzeł szlaków tury-stycznych – czerwonego i zielonego.

Z tego miejsca proponujemy wycieczkę pieszą szlakiem zielonym na Dąbrowską Górę.

Dąbrowa

36 Dąbrowska Góra, droga prowadząca grzbietem z Ubiaduwidok na wschód spod kapliczki

Ubiad – spacer na Dąbrowską Górę

ParkingBrak tu, niestety, miejsc postojowych, samochód można więc zostawić jedynie na terenie jednego z okolicznych gospodarstw za zgodą właściciela.

Spacerdługość – 2,9 km tam i 2,9 km z powrotem,różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniż-szym punktem trasy – 132 m,czas przejścia – ok. 2 godz.

Znaki szlaku zielonego prowadzą na zachód odsło-niętym grzbietem, z którego rozciąga się panorama doliny potoku Jelnianka i wzgórz nad Jeziorem Rożnowskim na północy, oraz zalesionych w du-żej części wzgórz Beskidu Niskiego na południu. Wąska asfaltowa dróżka mija najpierw boisko spor-towe i prowadzi dalej prawie płaską powierzchnią grzbietu o wysokości ok. 450 m n.p.m. przez odci-nek ponad 1 km. Po przekroczeniu skrzyżowania z drogą poprzeczną, prowadzącą z doliny, szlak za-czyna się coraz bardziej wznosić. W niewielkim lesie należy wybrać drogę prowadzącą ostro zakosami w górę. Po kolejnym kilometrze droga wychodzi osta-tecznie na otwartą przestrzeń i dociera do szczytu, gdzie w wyjątkowo pięknym otoczeniu stoi kaplicz-ka Matki Boskiej.

PanoramaSzczyt wzniesienia leży na wysokości 582 m n.p.m. i zapewnia dalekie widoki przede wszystkim na północ w stronę otoczenia Jeziora Rożnowskiego – oraz na wschód, na całą malowniczą okolicę pogra-nicza Pogórza Rożnowskiego i Beskidu Niskiego. Na zachodzie widać daleką perspektywę wzniesień Beskidu Niskiego.

Powrót tą samą trasą.

37

NowySącz

Kraków

Ubiad

Nowy Sącz

Dąbrowa

Klimkówka

Bistuszowa

Mogilnowidok w stronę Boguszowej

Dąbrowska Góramgły nad Pogórzem Rożnowskim

Dąbrowska Górawidok na wschód

Dąbrowska Górakapliczka Matki Boskiej

Położona malowniczo na wyniesieniach Pogórza Rożnow-skiego pod Dąbrowską Górą wieś Ubiad należała do dóbr wielogłowskich. Przez miejscowość prowadzi wyjątkowo malowniczy szlak turystyczny z Librantowej przez szczyt Dą-browskiej Góry do Dąbrowy. Pod szczytem stacje drogi krzy-żowej z kapliczką Matki Boskiej ufundowaną na pamiątkę pielgrzymki Jana Pawła II na Sądecczyznę.

Z miejscowości Ubiad kierujemy się samochodem dalej przez Klimkówkę na Librantową. Dalej przez Koniuszową docieramy do Mogilna, gdzie warto zo-baczyć górujący ponad dolinami zabytkowy kościół drewniany.

Librantową, wieś leżącą na szerokich grzbietach wzniesień Beskidu Niskiego założyli mieszczanie sądeccy, nadając jej nazwę Poręba Elbrantowa. Przez malowniczą okolicę, której krajobrazy uzupełniają zabytkowe kapliczki, prowadzi szlak turystyczny z Nowego Sącza do Dąbrowy.

Kościół parafialny św. Marcina wybudowany został w roku 1765 na miejscu spalonej wcześniejszej światyni. W jego wnętrzu zachowały się barokowe detale ciesielskie, a także elementy wyposażenia starego kościoła – krucyfiks gotycki z ok. 1400 roku, gotycka rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego i re-nesansowa kamienna chrzcielnica oraz nagrobne

płyty rodziny Rożnów. Obok kościoła znajduje się XVI-wieczna, murowana kaplica św. Anny.

Z Mogilna kierujemy się na południe do Paszyna, przecinając pasmo Beskidu Niskiego pod Jodłową Górą.

Droga wspina się najpierw do przełęczy, którą prze-cina niebieski szlak turystyczny pieszy wiodący grzbietem pasma – a potem opada w dół wąską le-sistą doliną aż do drogi nr 28 Nowy Sącz – Gorlice. Tu trzeba skręcić w lewo i drogą nr 28 zjechać w dół około 500 metrów do kolejnej dolinki i wjechać w nią skręcając z drogi nr 28 w prawo. Tu znajduje się kościół parafialny w Paszynie, a przy nim Muzeum Sztuki Ludowej.

Paszyn leży na stokach wzgórz Beskidu Sądeckiego opa-dających do doliny rzeczki Łubinki. Założyli go mieszczanie sądeccy. To bardzo malownicze tereny niemal tuż obok No-wego Sącza, ale Paszyn to przede wszystkim znany w kraju ośrodek sztuki ludowej, wspieranej i promowanej przez tu-tejszych proboszczów, których staraniem powstało przypa-rafialne muzeum.

Mogilno, Paszyn

38

Mogilnokościół św. Marcina

Muzeum Sztuki Ludowej w PaszyniePaszyn to współcześnie znany również poza Pol-ską ośrodek sztuki ludowej o charakterze głównie religijnym. Niezwykłym fenomenem jest to, że po-wstał w miejscu, w którym nie było wielowiekowej tradycji rzeźbiarskiej czy malarskiej.

Przybyły tu w roku 1957 ówczesny proboszcz tu-tejszej parafii ks. Edward Nitka dostrzegł u miesz-kańców Paszyna coś, czego sami nawet nie byli wcześniej świadomi: gotowość do wyrażania sie-bie poprzez nadawanie kształtom wyrzeźbionym z drewna czy namalowanym na szkle własnego wyobrażenia piękna i harmonii.

Prace paszyńskich rzeźbiarzy i malarek ksiądz Nitka wprowadził do kościoła parafialnego, który uzyskał w ten sposób niepowtarzalny wystrój wnętrza.

Większa część zbiorów zgromadzonych przez po-nad pół wieku działalności kolejnych pokoleń twór-ców ludowych z Paszyna znalazła swoje miejsce na ekspozycji w Muzeum Sztuki Ludowej, otwartym z inicjatywy obecnego proboszcza w roku 1994.

Najbardziej charakterystyczne dla paszyńskiej twórczości ludowej są drewniane świątki. Paszyń-

scy twórcy zyskali sławę w Polsce i za granicą, a ich prace znaleźć można w wielu kolekcjach mu-zealnych i prywatnych.

“Bowiem to piękno ukryte w świątkach ludowych, ukazane przez zwykłych prostych nieraz i nie wy-kształconych ludzi sprawia, że człowiek oglądając je wycisza się i przybliża do Nieskończonego Pięk-na.” - ks. Stanisław Janas.

Muzeum Sztuki Ludowej w Paszynie33-326 Mogilno, Paszyn 197 tel. 18 440-27-97

Zwiedzanie w dni powszednie od 12.00 do 17.00 w niedziele od 13.00 do 16.00.

Prosimy o wcześniejsze zgłaszanie grup!

39

Paszynkościół pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy

PaszynMuzeum Sztuki Ludowej

PaszynMuzeum Sztuki Ludowej

Paszynkościół pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy

Jeden krok w Beskid NiskiFalkowa [1] Kamionka Wielka [2] Królowa Górna [3] Bogusza [4] Koniec Wsi [5]– wycieczka samochodowa lub rowerowa,długość trasy – 22 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni,czas przejazdu, zwiedzania i spacerów – samochód 3,5 godz., rower 4,5 godz., maksymalna różnica wzniesień 280 m, maksymalne nachylenie 5 % (Bogusza)

Pierwszym punktem tej wycieczki jest zwie-dzanie Miasteczka Galicyjskiego i Sądeckie-go Parku Etnograficznego – skansenu, gdzie zobaczyć można doskonale wkomponowa-ne w krajobraz ślady dawnej kultury ma-terialnej Sądecczyzny. Dalej przez wschod-nie krańce Nowego Sącza skierujemy się wzdłuż linii kolejowej w dolinę Kamionki.

Jadąc cały czas na wschód przez coraz bar-dziej lesiste doliny Beskidu Niskiego dotrze-my do dawnej krainy Łemków, po których jedyną pamiątką są drewniane cerkiewki i stare cmentarze. Wycieczka zakończy się krótkim spacerem leśnym pomiędzy dwie-ma dolinami.

40

Piekielnik

OchotnicaGórna

Waksmund


Ludźmierz

Sza�ary

BiałyDunajec



Jurgów

Brzegi

Niedzica

Frydman

SromowceWyżne

Tylmanowa


Maniowy Grywałd

Sucha HoraCiche

Dzianisz

Kościelisko

MurzasichleZakopane


Haligovce

Żdiar

Szczawnica

1 km

trasa wycieczki

12

4

3

Leluchów

Jezioro Rożnowskie

Jezioro Klimków

skie

Biała

Bia

ła

Dunajec

Po

pra

d

Kamienica

Pop

rad

Dunajec

28 drogi krajowe

drogi wojewódzkie

drogi pozostałe


drogi gruntowe





mineralnych

granica rezerwatu









szlak pieszy

szlak rowerowy


wyciąg narciarski

wieża widokowa



kąpielisko

stacja benzynowa


restauracja

977


1 cm - 350 m0 500 m 1km 2 km 3 km 4 km 5 km

Witowice Dolne

Rożnów

Olszowa


BartkowaBębny

JamnaZagórze

Tropie

Bujne

Łazy

Tabaszowa

Lipie



Podole

Przydonica

Sienna

Zbyszyce

Wola Kurowska

JelnaMikowa

Zagórze

Janczowa

Jesiorki

Jasienna

Lichy

RoćmirowaJust

Łęki

Stańkowa

Świdnik

Tęgoborze

Nowiny

Łyczanka

Rojówka

Białawoda

Chomranice


Klimkówka

Wielogłowy

Marcinkowice

Zawadka

Librantowa

Łyczana

Siedlce

Trzycierz

Łęka

Wielopole

Koniuszowa

Teluszowa

Niecew

WojnarowaPogwizdów


Chodorowa

Lipnica Wielka

Zabrzeż

Mosteczna


Stara Wieś

Stróże

Wyskitna

Cieniawa

Paszyn

Ptaszkowa

Gródek

Słopna

Biała Niżna

Polna

Podchełmie

KąclowaNadbrowar

Wierchołówka

BinczarowaBogusza

Królowa Górna

Królowa Polska

Mszalnica

PagórekMystków

Siółkowa

Kućmy

Wawrzka

Florynka

Kotów

Homrzyska

FrycowaMaciejowa

Kamianna

Pod Kamianna

Kamionka Mała

Popardowa

Januszowa

Boguszowa

Żeleźnikowa Mała


Łazy Biegonickie

Popowice

Barcice Dolne

Margań Wyżna

CzaczówBącza

Rybień

Podkamienne

Słowikowa

Kunów

Jeżów

Wilczyska

Piątkowa

Klęczany

Krasne Potockie

Rdziostów

Biczyce Dolne

Kłodne

Podchełmie

Biczyce Górne


Zadziele

Trzetrzewina

Kwasowiec

Mokra Wieś

Jaruszowa

Stadła

Chochorowice

Świniarsko

NiskowaMała Wieś

Rogi

Olszana

Naszaczowice

OlszankaMostki


Kadcza

Gaboń

Gołkowice Górne

MoszczenicaNiżna

Opalana

Jastrzębie

Czarny Potok

Szczereż

Świercze

Krakowska

Maszkowice

Jazowsko

ŚWIDNIK

Jadamwola

Łukowica

Wiela

Brzyna

Zarzecze

Łącko

Tarnowa

Kiczorki

Czerniec

Zabrzeż

Byniowa


Wola Piskulina

Wola Kosnowa

Kosarzyska

Wyrobiska


Roztoka

ZawadaStronie

Wolica

Zagorów

Berdychów

Zadziele

Na Groniu

Pisarzowa


Kanina

Wysokie

Krasne Biczyckie

Wytrzyszczka

Łososina Dolna

Siekierczyna

Zalesie Górne

Bruśnik

Kąśna Górna

Kąśna Dolna

Pławna

BOBOWA

Stróżna

Łużna

Bochnia

Górzyna

Szymbark

Owczary

Łosie

BrunaryCzarna

LIMANOWA

Molówka

Rozpite Żmiąca

SłomianaJaworzyna

Laskowa


Krosna

Kobyłczyna

Bukowiec

Podlas

Granica

Strzeszyce

Rąbkowa

Koszarka

Równia

Grabie

Barcice Górne

Wola Krogulecka

RytroMakowica

Sucha Struga


ZłotnePrzysietnica

Roztoka Ryterska

Głębokie

Uhryń

Wierchomla Mała

PIWNICZNA ZDRÓJ

Wierchomla Wielka

Łomnica Zdrój

Żegiestów

Zubrzyk

Szczawnik

PalenicaZłockie


Andrzejówka

Powroźnik

Muszynka

Łosie

Roztoka Wielka

Huta

Mochnaczka Wyżna

Krzyżówka

Piorunka

Berest

Tylicz


Banica

Stawisza

ŚnietnicaPolany

Łabowiec

Nowa Wieś

Opalanka

Łazy Brzyńskie

Obidza

Tylmanowa

Górzany

Grywałd


Krośnica

Kłodne

Staszkówka

SZCZAWNICA

Witowice Górne

Modyń

Kicznia

Szalowa

Przyszowa

Szczawnik

Milik

Jastrzębik

Dubne

Wojkowa

Kosarzyska

Sucha DolinaObidza

Znamirowice

Podrzecze

Falkowa

Korzenna

GRYBÓW

Ropa

Kamionka Wielka

Łabowa

Nawojowa

NOWY SĄCZChełmiec

STARY SĄCZPodegrodzie

KRYNICA ZDRÓJ

.1175

.1262

Przechyba.983

.936

.785

Okrąglica

Dzwonkówka

Jaworzynka

Radziejowa

.983

Wlk. Rogacz

.860

Jasieńczyk

.948

Makowica

.1084


Łabowska Hala

Wierchomla

JaworzynaKrynicka

Przechyba

Bereśnik

.1080

Runek

.1114 Jaworzyna

.882 J

aworze

.753

Maślana Góra

.753

Chełm

.753

Rosochatka753

Jodłowa Góra.

846 P

ostawne.

.888 Kozie Żebro

.877 C

zerszla .820

Ubocz

.934 K

raczonik

Lackowa.

997

.740

Piorun

3

45

1

2

Miasteczko Galicyjskie znajduje się na wschodnich przedmieściach miasta, przy drodze nr 28 Gorlice – Nowy Sącz, około trzech i pół kilometra od Paszyna. Przy obiekcie znajduje się obszerny parking.

ParkingObszerny parking przy Miasteczku Galicyjskim

Spacer przez Miasteczko Galicyjskie i skansendługość – 2,5 km,czas przejścia – ok. 1 godz.

Miasteczko Galicyjskie to z rozmachem zrealizowany projekt odtworzenia dla celów turystycznych prze-strzeni rynku niewielkiego miasta z przełomu XIX i XX

Miasteczko Galicyjskie i skansen

wieku – gdzieś w Galicji. Rynek z jednej strony zamyka okazały ratusz ze strzelistą wieżą, a z drugiej rozłożysta stylowa gospoda. Wzdłuż rynku stoją rzędy charakte-rystycznych parterowych domów podcieniowych ze sklepami, warsztatami i urzędami. Ich wnętrza wypo-sażone są stosownie do epoki, jaką odtwarzają.

To niezwykłe otwarte muzeum stanowi część Sądec-kiego Parku Etnograficznego, a z miasteczka prowadzi droga do ukrytej w zieleni części wiejskiej skansenu. Po drodze mija się odtworzone zabudowania ilustrujące kolonizację niemiecką, przy których stoi zbór ewange-licki – oryginalna drewniana budowla o skomplikowa-nej historii, w trakcie której pełniła między innymi rolę kościoła parafialnego w Świniarsku. Kościół zbudowały pierwotnie w Stadłach klaryski ze Starego Sącza w roku 1786. Na zbór przebudowano go w okresie rozbiorów, a do Świniarska trafił w roku 1968.

41

ul. Lwowska

Kraków

Nowy Sącz

Dąbrowa

MiasteczkoGalicyjskie

Klimkówka

Lasek FalkowskiSądecki ParkEtnogra�czny

Bistuszowa

FalkowaSądecki Park Etnograficzny

Nowy SączMiasteczko Galicyjskie

Po zwiedzeniu Sądeckiego Miasteczka Galicyjskie-go i Sądeckiego Parku Etnograficznego kierujemy się w dolinę Kamionki. Należy w tym celu wjechać do Nowego Sącza i na pierwszym skrzyżowaniu w mieście skręcić w lewo w ulicę Beliny-Prażmow-skiego, by po przekroczeniu rzeki Kamienicy do-trzeć do ronda. Tu należy skręcić ponownie w lewo, w aleję Marszałka Piłsudskiego. Tą dwupasmową arterią należy jechać ponad trzy kilometry wzdłuż Kamienicy, a za wiaduktem kolejowym trzeba zje-chać z niej w lewo w kierunku Kamionki Wielkiej. Zaraz powtórnie przekracza się rzekę Kamienicę, droga prowadzi wzdłuż toru kolejowego zagłębia-jąc się w coraz ciaśniejszą dolinę o stromych zbo-czach.

Kamionka Wielka leży w miejscu, gdzie wąska i głęboka dolina niewielkiej rzeki Kamionki wcina się w coraz wyższe góry Beskidu Niskiego. Osadę w tym trudnym terenie założyli mieszczanie sądeccy, w późniejszych czasach stała się wła-snością kościelną. Pięknym dziedzictwem historii tego miej-sca jest murowany kościół z 1621 roku.

Parafia w Kamionce Wielkiej powstała dzięki fun-dacji królowej Jadwigi, zaś w roku 1336 wzniesiony został pierwszy kościół pod wezwaniem św. Bar-tłomieja. Kiedy kościół drewniany istniejący w XVII wieku spłonął, z fundacji kustosza Kolegiaty Sądec-

W Parku Etnograficznym odnaleźć można sugestyw-nie zaprezentowane w krajobrazie przykłady dawnej zabudowy wiejskiej charakterystycznej dla różnych grup etnograficznych Sądecczyzny – Lachów, Pogó-rzan, Łemków czy kolonistów niemieckich. Centralnym punktem tego krajobrazu jest dwór szlachecki z aleją dojazdową i parkiem dworskim. Jest też drewniana cerkiewka, kościół i szkoła.

Na terenie Parku odbywa się wiele plenerowych im-prez, takich jak „Wesela sądeckie” i „Dożynki”, a także prezentacje rzemiosł i rękodzieła oraz kuchni regio-nalnej.

Sądecki Park Etnograficzny to najciekawsze tego typu przedsięwzięcie w Małopolsce, koniecznie trzeba od-wiedzić to miejsce będąc w okolicy Nowego Sącza.

Lachy, Pogórzanie, Łemkowie, Niemcy

33-300 Nowy Sącz, ul. B. Wieniawy-Długoszowskiego 83 b tel. 18 441 44 12 e-mail: [email protected] – wrzesień wtorek – niedziela 10.00 – 18.00 poniedziałek – nieczynnepaździernik – kwiecień poniedziałek – piątek 10.00 – 14.00

42

FalkowaSądecki Park Etnograficzny, chałupa z Gostwicy

FalkowaSądecki Park Etnograficzny, wnętrze chałupy

FalkowaSądecki Park Etnograficzny, dwór z Rdzawy

FalkowaSądecki Park Etnograficzny, kościół z Łososiny Dolnej

Królowa Polska to wieś położona w ciasnej dolinie Królów-ki–dopływu Kamionki przecinającej pasma Beskidu Niskiego. W nazwie miejscowości skrótowo odbija się jej historia – wieś powstała jako własność królewska w starostwie sądeckim. Kiedy przez przełęcze Beskidu Niskiego dotarła zaś od wscho-du fala osadnictwa wołoskiego, wieś podzieliła się na dwie części – Królową Ruską na wschodzie i Królową Polską na zachodzie.

Jadąc dalej doliną Królówki po kolejnych dwu kilome-trach docieramy do miejsca, w którym krajobraz się powtarza – znowu łączą się dwie doliny. Tym razem Królówka skręca w dolinę ku południowemu wscho-dowi, podczas gdy na północny wschód prowadzi do-lina potoku Czarna Kamionka, którą wiedzie w stronę Ptaszkowej szlak kolejowy.

Jedziemy wzdłuż Królówki przez Królową Górną, by za-trzymać się na obszernym parkingu przy zabytkowej cerkwi obok współczesnego kościoła parafialnego.

Cerkiew pw. Narodzenia NMP powstała dzięki właścicie-lowi wsi Michałowi Żuk–Skarszewskiemu w 1814 roku. Turyści mogą oglądać tutaj boczne kaplice „kriłosy”, a w nich boczne ołtarze z podobiznami między innymi św. Heleny i św. Olgi. We wnętrzu na uwagę zasługuje ba-rokowo-klasycystyczny ikonostas. Budowla znajduje się na Małopolskim Szlaku Architektury Drewnianej [4].

kiej, księdza Bartłomieja Fusoriusza wybudowana została jednonawowa murowana świątynia, do której dopiero w wieku XIX dobudowano wieżę [2].

Wyposażenie kościoła stanowią cztery ołtarze. Główny ołtarz poświęcony świętemu Bartłomiejowi pochodzi z wieku XVII i jest wykonany w stylu manierystycznym. W jego skład wchodzą XV-wieczne elementy gotyckie-go tryptyku: predella, medaliony z postaciami proroków i dwa skrzydła tryptyku, które obecnie można oglądać w Muzeum Narodowym w Krakowie. Na uwagę zasłu-guje kamienna chrzcielnica z początku XVI wieku, która ozdobiona jest herbami ówczesnych kolatorów parafii.

Powyżej kościoła dolina Kamionki skręca ostrym łu-kiem na południe, a od północy łączy się z nią dolina potoku Królówka. Jest to miejsce, w którym linia ko-lejowa przebita jest tunelem przez masyw górski [2]. Jedziemy na północny wschód doliną Królówki przez miejscowość Królowa Polska.

Znajduje się tu cmentarz wojskowy z I Wojny Świato-wej. Położony jest na zboczu zadrzewionej skarpy po prawej, południowej stronie drogi. Skarpę przecinają tarasy połączone schodkami, całość ogrodzona jest że-laznym płotkiem. Kamienne nagrobki otaczają wysoki dwuramienny krzyż. Zostało tutaj pochowanych 34 żoł-nierzy austro-węgierskich i 7 żołnierzy rosyjskich [3].

Kamionka Wielka, Królowa Polska

43

Kamionka Wielkakościół św. Bartłomieja

Kamionka Wielkamonolityczna ławica piaskowca w zboczu doliny

Królowa Polskacmentarz wojenny

Królowa Górnacerkiew pw. Narodzenia NMP

Królowa Górna położona jest w środkowym biegu Królówki wzdłuż zachodniej części wyniosłego lesistego pasma Jaworza. Jej dawna nazwa to Królowa Ruska, nadana w XVI wieku, kiedy w ramach planowej kolonizacji wołoskiej przesiedlono polskich osadników na zachód do Królowej Polskiej. Pamiątką po Rusi-nach – mieszkającą tu do lat powojennych ludnością łemkow-ską – jest dawna drewniana cerkiew grekokatolicka.

Im dalej na wschód, tym bardziej droga wznosi się do góry i w Boguszy osiąga wysokość 500 m n.p.m., choć to ciągle dno doliny. Grzbiet Jaworza i Postaw-nego ciągnie się po północnej stronie doliny sięga-jąc do wysokości niemal 900 m n.p.m. Nieco tylko niższe są wzniesienia po południowej stronie.

Bogusza wraz z sąsiednią Binczarową leżały na obszarze starostwa grybowskiego i karczowaniem tutejszych lasów zajmowali się w średniowieczu polscy osadnicy. W połowie wieku XVI z napływem ludności ze wschodu wieś przeszła na prawo wołoskie. Parafia i pierwsza cerkiew w Boguszy powstały z fundacji ówczesnego starosty grybowskiego, wo-jewody i starosty krakowskiego Stanisława Lubomirskiego. W XIX wieku Bogusza stała się własnością ówczesnych wła-ścicieli Grybowa, rodziny Hoshów.

Cerkiew grekokatolicka św. Dymitra w Boguszy (obecnie kościół rektoralny rzymskokatolicki św. Antoniego) datowana jest na 1858 rok. Wzniesio-na została w konstrukcji zrębowej. Ściany pokryto gontem. Nad nawą zastosowano dach dwuspado-wy, nad prezbiterium wielopołaciowy.

Polichromia na stropach i ścianach, imitująca kla-sycystyczną architekturę murowaną, została wy-konana przez V. Zompha w 1873 roku. Ikonostas z ok. 1670 roku podczas przeniesienia do wnętrza prezbiterium podzielony został na części: rząd pro-roków z krucyfiksem i przedstawieniami Matki Bo-skiej i św. Jana umieszczono na wschodniej ścianie nawy.

Budowla znajduje się na Małopolskim Szlaku Archi-tektury Drewnianej.

Królowa Górna (d. Ruska), Bogusza

44

Boguszawidok na Jaworze

Boguszadawna cerkiew św. Dymitra

Spacer do Końca WsiSpacer Bogusza – Koniec Wsidługość – 3,0 km,różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniż-szym punktem trasy – 160 m,czas przejścia – ok. 1 godz.

Proponujemy niedługi leśny spacer, który umożli-wi spojrzenie z nowej perspektywy na dolinę Ka-mionki i być może znalezienie grzybów. Od cerkwi

z Boguszy należy wrócić 1,4 km do Królowej Górnej i zjechać w lewo w dróżkę, która przekracza most-kiem Królówkę i przez przysiółek o nazwie Szewska Ulica prowadzi dalej wzdłuż dolinki niewielkiego

potoku w górę zbocza. Gdy droga wjeżdża w las należy na jej szerokim poboczu zaparkować samo-chód. Dalej trzeba udać się pieszo, tym bardziej, że po chwili mija się zakaz wjazdu. Szeroka droga leśna łagodnie wspina się lekkimi łukami do góry, by po 600 metrach ostro skręcić w lewo. Tu należy ją opuścić wybierając węższą dróżkę prowadzącą w prawo.

Po kolejnych 400 metrach podejścia należy skiero-wać się w dół i przekraczając strumień wyjść na skraj łąki, nad którą widać pojedyncze gospodarstwo nieco po lewej. Tu należy przejść łąką na wprost do lasu porastającego przeciwległe zbocze. Na wyso-kości gospodarstwa odnajdziemy w lesie drogę, która wyprowadza w prawo na otwartą przestrzeń grzbietu zamykającego dolinę Kamionki.

Daleki widok z tego miejsca obejmuje łagodne zbocza doliny i odległą perspektywę Kotliny Sądec-kiej z zarysami domów Nowego Sącza. Miejsce to po stronie Kamionki ma odpowiednią nazwę Ko-niec Wsi, zaś po stronie Królowej – Bratyszowiec. Na stromych łąkach Bratyszowca urządzona została trasa narciarska z wyciągiem orczykowym – obec-nie nieczynna.

Skrajem łąki i lasu prowadzi nad potokiem dróżka równoległa do tej, którą szliśmy wcześniej przez las rozpoczynając spacer. Ta dróżka prowadzi w dół wprost na miejsce, gdzie stoi samochód.

45

Kraków

Nowy Sącz

Dąbrowa

Bratyszowiec

Lasek Falkowski

Sądecki ParkEtnogra�czny

Bistuszowa

Bogusza

Koniec Wsi dolina Kamionki, w oddali Beskid Wyspowy

Góry Grybowskie – wokół JaworzaNa Jaworze [1] Binczarowa [2] Florynka [3] Kąclowa [4] Podjaworze [5] Ptaszkowa [6]– wycieczka samochodowa lub rowerowa,długość trasy – 22 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni,czas przejazdu, zwiedzania i spacerów – samochód 5 godz., rower 6 godz., maksymalna różnica wzniesień 240 m, maksymalne nachylenie 5 % (Bogusza).

Dolinę Królówki zamyka przełęcz położona na wysokości 600 m n.p.m. To dział wodny pomiędzy zlewnią Dunajca i Białej. Biegnie nim szlak turystyczny prowadzący na szczyt Jaworza (880 m n.p.m.) Wykorzystamy go w ponad dwugodzinnym spacerze, który rozpocznie tę wycieczkę. Następnie skieru-jemy się dalej na wschód, długim zjazdem

przez Binczarową do Florynki w dolinie Bia-łej. W Binczarowej i Florynce odwiedzimy dawne cerkwie łemkowskie – drewnianą i murowaną. Z Florynki skierujemy się na północ do Kąclowej, a w Białej Niżnej skrę-cimy na zachód w kierunku Ptaszkowej, która leży po przeciwnej stronie Jaworza.

46

Piekielnik

OchotnicaGórna

Waksmund


Ludźmierz

Sza�ary

BiałyDunajec



Jurgów

Brzegi

Niedzica

Frydman

SromowceWyżne

Tylmanowa


Maniowy Grywałd

Sucha HoraCiche

Dzianisz

Kościelisko

MurzasichleZakopane


Haligovce

Żdiar

Szczawnica

1 km

trasa wycieczki

12

4

3

Leluchów

Jezioro Rożnowskie

Jezioro Klimków

skie

Biała

Bia

ła

Dunajec

Po

pra

d

Kamienica

Pop

rad

Dunajec

28 drogi krajowe

drogi wojewódzkie

drogi pozostałe


drogi gruntowe





mineralnych

granica rezerwatu









szlak pieszy

szlak rowerowy


wyciąg narciarski

wieża widokowa



kąpielisko

stacja benzynowa


restauracja

977


1 cm - 350 m0 500 m 1km 2 km 3 km 4 km 5 km

Witowice Dolne

Rożnów

Olszowa


BartkowaBębny

JamnaZagórze

Tropie

Bujne

Łazy

Tabaszowa

Lipie



Podole

Przydonica

Sienna

Zbyszyce

Wola Kurowska

JelnaMikowa

Zagórze

Janczowa

Jesiorki

Jasienna

Lichy

RoćmirowaJust

Łęki

Stańkowa

Świdnik

Tęgoborze

Nowiny

Łyczanka

Rojówka

Białawoda

Chomranice


Klimkówka

Wielogłowy

Marcinkowice

Zawadka

Librantowa

Łyczana

SiedlceKorzenna

Trzycierz

Łęka

Wielopole

Koniuszowa

Teluszowa

Niecew

WojnarowaPogwizdów


Chodorowa

Lipnica Wielka

Zabrzeż

Mosteczna


Stara Wieś

Stróże

Wyskitna

Cieniawa

Paszyn

Ptaszkowa

GRYBÓW

Ropa

Gródek

Słopna

Biała Niżna

Polna

Podchełmie

Kąclowa

NadbrowarWierchołówka

BinczarowaBogusza

Królowa Górna

Królowa Polska

Kamionka Wielka

Mszalnica

PagórekMystków

Siółkowa

Kućmy

Wawrzka

Florynka

Kotów

Homrzyska

FrycowaMaciejowa

Łabowa Kamianna

Pod Kamianna

Kamionka Mała

PopardowaNawojowa

NOWY SĄCZ

Januszowa

Boguszowa

Chełmiec

Żeleźnikowa Mała


Łazy Biegonickie

STARY SĄCZ

Popowice

Barcice Dolne

Margań Wyżna

CzaczówBącza

Rybień

Podkamienne

Słowikowa

Kunów

Jeżów

Wilczyska

Piątkowa

Klęczany

Krasne Potockie

Rdziostów

Biczyce Dolne

Kłodne

Podchełmie

Biczyce Górne


Zadziele

Trzetrzewina

Kwasowiec

Mokra Wieś

Jaruszowa

Stadła

Chochorowice

Świniarsko

NiskowaMała Wieś

Rogi

Olszana

Naszaczowice

Podegrodzie

OlszankaMostki


Kadcza

Gaboń

Gołkowice Górne

MoszczenicaNiżna

Opalana

Jastrzębie

Czarny Potok

Szczereż

Świercze

Krakowska

Maszkowice

Jazowsko

ŚWIDNIK

Jadamwola

Łukowica

Wiela

Brzyna

Zarzecze

Łącko

Tarnowa

Kiczorki

Czerniec

Zabrzeż

Byniowa


Wola Piskulina

Wola Kosnowa

Kosarzyska

Wyrobiska


Roztoka

ZawadaStronie

Wolica

Zagorów

Berdychów

Zadziele

Na Groniu

Pisarzowa


Kanina

Wysokie

Krasne Biczyckie

Wytrzyszczka

Łososina Dolna

Siekierczyna

Zalesie Górne

Bruśnik

Kąśna Górna

Kąśna Dolna

Pławna

BOBOWA

Stróżna

Łużna

Bochnia

Górzyna

Szymbark

Owczary

Łosie

BrunaryCzarna

LIMANOWA

Molówka

Rozpite Żmiąca

SłomianaJaworzyna

Laskowa


Krosna

Kobyłczyna

Bukowiec

Podlas

Granica

Strzeszyce

Rąbkowa

Koszarka

Równia

Grabie

Barcice Górne

Wola Krogulecka

RytroMakowica

Sucha Struga


ZłotnePrzysietnica

Roztoka Ryterska

Głębokie

Uhryń

Wierchomla Mała

PIWNICZNA ZDRÓJ

Wierchomla Wielka

Łomnica Zdrój

Żegiestów

Zubrzyk

Szczawnik

Palenica

KRYNICA ZDRÓJ

Złockie


Andrzejówka

Powroźnik

Muszynka

Łosie

Roztoka Wielka

Huta

Mochnaczka Wyżna

Krzyżówka

Piorunka

Berest

Tylicz


Banica

Stawisza

ŚnietnicaPolany

Łabowiec

Nowa Wieś

Opalanka

Łazy Brzyńskie

Obidza

Tylmanowa

Górzany

Grywałd


Krośnica

Kłodne

Staszkówka

SZCZAWNICA

Witowice Górne

Modyń

Kicznia

Szalowa

Przyszowa

Szczawnik

Milik

Jastrzębik

Dubne

Wojkowa

Kosarzyska

Sucha DolinaObidza

Znamirowice

Podrzecze

Falkowa

.1175

.1262

Przechyba.983

.936

.785

Okrąglica

Dzwonkówka

Jaworzynka

Radziejowa

.983

Wlk. Rogacz

.860

Jasieńczyk

.948

Makowica

.1084


Łabowska Hala

Wierchomla

JaworzynaKrynicka

Przechyba

Bereśnik

.1080

Runek

.1114 Jaworzyna

.882 J

aworze

.753

Maślana Góra

.753

Chełm

.753

Rosochatka753

Jodłowa Góra.

846 P

ostawne.

.888 Kozie Żebro

.877 C

zerszla .820

Ubocz

.934 K

raczonik

Lackowa.

997

.740

Piorun

3

4

5

1 2

4

6

ParkingSamochód należy zaparkować na skraju leśnej składnicy Lasów Państwowych, około stu metrów poniżej skrzyżowania na przełęczy po południowej stronie. Uwaga! Nie jest to możliwe w okresie, kiedy prowadzona jest zrywka drewna.

Spacerdługość – 5,5 km,różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniż-szym punktem trasy – 300 m,czas przejścia – ok. 2,5 godz.

Trasa proponowanego spaceru prowadzi najkrót-szą drogą na szczyt Jaworza, a następnie grzbietem na wschód, gdzie schodząc do granicy lasu łączy się z drogą leśną okrążającą podnóże góry i wraca do punktu początkowego zamykając pętlę.

Kierując się ze skrzyżowania znakami szlaku nie-bieskiego idziemy drogą gruntową, mijając bieloną kapliczkę, sprzed której warto spojrzeć na perspek-tywę doliny Królówki na zachodzie.

Po osiągnięciu linii lasu trasa szlaku staje się coraz bardziej stroma i miejscami osiąga nachylenie 40%. Jednak zapierające dech panoramiczne widoki ze szczytu metalowej wieży widokowej są należytą nagrodą za wysiłek.

Ciągnący się bezpośrednio nad Ptaszkową, a do-skonale widoczny z Grybowa, wydłużony masyw Jaworza, to najwyższe wzniesienie Gór Grybow-skich (882 m n.p.m.). Jest obecnie całkowicie zale-siony, dlatego, aby udostępnić turystom rozległe widoki, postawiono tu w ostatnich latach wieżę widokową o konstrukcji stalowej.

Z jej tarasu oglądać można, ponad wierzchołkami jodeł i świerków, panoramę Pogórza z doliną Białej i daleką perspektywą Grybowa, Beskidu Niskiego z Magórą Małastowską i Lackową, Beskidu Sądeckie-go z Jaworzyną Krynicką i przy dobrej widoczności – Tatry.

U stóp wieży znajduje się płyta kamienna przypomi-nająca wędrówkę Karola Wojtyły szlakami Beskidu Niskiego i pamiętne słowa Ojca Świętego: „Pilnujcie tych szlaków”.

Ze szczytu Jaworza rozpoczynamy wędrówkę jego grzbietem na wschód – za znakami szlaku zielone-go. Ścieżka coraz mocnej opada w dół. Na jednym z zakrętów na skarpie odsłaniają się warstwy łupków i drobnoławicowych piaskowców fliszowych budu-jących masyw Jaworza. Po stromym zejściu ścieżka dociera do drogi leśnej okrążającej górę; skręcamy nią w prawo na zachód.

Pozostała część spaceru odbywa się wygodną dro-gą prowadzącą niemal płasko na granicy lasu i łąk opadających w stronę dna doliny i wsi Binczarowa. Nie prowadzą tu żadne znaki szlaku ale nie ma gdzie zabłądzić i po przejściu 1,5 kilometra zamyka się pę-tlę dochodząc do trasy szlaku niebieskiego, którym wchodziliśmy na Jaworze. Pozostaje powrót wąską dróżką asfaltową na przełęcz, gdzie pozostawiony został samochód.

Jeśli dysponujecie większą ilością czasu, proponu-jemy całodniową wycieczkę na Jaworze z Grybo-wa, szlakiem zielonym przez Kąclową i malowniczą drogą trawersującą zbocze Modynianki. Ze szczytu skierować się można dalej na zachód, grzbietem na Postawne, by zejść do Ptaszkowej, skąd powrót do Grybowa pociągiem z podziwianiem widoków na serpentynach Kozińca.

Spacer na Jaworze

47

Kraków

Nowy Sącz

Dąbrowa

Binczarowa

Lasek Falkowski


Jaworze

879,9

Pod Berlową

Bistuszowa

Podjaworze

Boguszakapliczka przy polnej drodze

Na Jaworze z Grybowa szlakiem zielonym

48

Jaworzewidok z wieży w kierunku południowo-wschodnim, w stronę Lackowej

Jaworzewieża widokowa

Nad Kąclowąpolna droga łagodnie wspina się na lesisty grzbiet

Pod Modyniankąpo lewej pasmo Jaworza, w dali Rosochatka

Po powrocie z wycieczki na Jaworze ruszamy dalej na wschód. Za przełęczą ciągnie się na wschód ko-lejna dolina z kolejną połemkowską wsią Binczaro-wa.

Binczarowa otoczona górami i kompleksami leśnymi wieś, zamieszkiwana niegdyś przez Łemków, po których pamiątką jest pięknie zachowana cerkiew z XVIII wieku z późnobaro-kowym ikonostasem we wnętrzu. To miejsce, wciśnięte po-między masyw Jaworza od północy a Ubocza od południa, jest jednym z piękniejszych w okolicach Grybowa. Tu lata są gorące, zimy długie, a śniegi głębokie. To idealne miejsce na turystykę aktywną.

Warto tu odwiedzić dawną cerkiew św. Demetriu-sza. Znajduje się ona w dole wsi, około trzech kilo-metrów od przełęczy.

Zbudowana w roku 1760, na miejscu wcześniejszej świątyni prawosławnej, cerkiew grecko-katolicka pw. św. Demetriusza pełni obecnie rolę kościoła parafialnego parafii św. Stanisława Biskupa Mę-czennika. Jest to budowla trójdzielna, konstrukcji zrębowej, ze ścianami pokrytymi gontem, a dacha-mi blachą, a jej głównie późnobarokowe wyposa-żenie – ikonostas, ołtarze boczne i obrazy pocho-dzą z VIII i XIX wieku.

W sąsiedztwie cerkwi, po przeciwnej stronie drogi znajduje się cmentarz parafialny z wy-dzieloną kwaterą cmentarza wojennego z 1915 roku. Są tu groby 60 żołnierzy austro-węgier-skich i 60 żołnierzy rosyjskich.

Dalsza droga prowadzi w dół doliną Binczarówki aż do jej ujścia do Białej i skrzyżowania z drogą Grybów – Krynica. Skręcamy w prawo w stronę Krynicy, dojeżdżając po chwili do miejscowości Florynka nad potokiem Mostysz.

Florynka jest dawną wsią łemkowską, a obecny ko-ściół parafialny to dawna cerkiew greko-katolicka pw. św. Michała Archanioła, wzniesiona w końcu XIX wieku. Jest to budowla murowana z kamienia, o ścia-nach tynkowanych na biało, co stanowiło w tych stronach rzadkość. Głównym elementem wyposa-żenia wnętrza jest klasycystyczny ikonostas z XIX wieku, a także dwa późnobarokowe ołtarze [3].

Pomiędzy cerkwią a granicą Binczarowej leży w kępie drzew cmentarz parafialny z kwaterą wojskową, na której pochowani są żołnierze niemieccy i węgierscy polegli tu w walkach roku 1915.

Binczarowa, Florynka

49

Pomiędzy Modynianką a Jaworzemwidok na Binczarową i Kiczerę Wielką

Pod Modyniankąstrome wschodnie zbocza Jaworza

Binczarowadawna cerkiew św. Demetriusza

Binczarowadawna cerkiew św. Demetriusza

Kąclowa rozległa i gęsto zabudowana wieś nad Białą, w miej-scu, gdzie jej dolina oddziela masyw Jaworza od masywu góry Chełm. Z okolic Grybowa doskonale widoczna jest biała sylwetka dużego kościoła w Kąclowej w centralnym miej-scu odległej doliny. Drugim charakterystycznym akcentem miejscowości jest spory tartak przecierający drewno iglaste i liściaste. Nieco na uboczu, przy drodze do Krynicy stoi na nie-wielkim wzniesieniu piękny kościółek drewniany wzniesiony na początku dwudziestego wieku w popularnym wówczas „stylu narodowym”. Ponad Kąclową prowadzi z Grybowa na Jaworze turystyczny szlak pieszy – znaki zielone.

Jadąc dalej przez Kąclową mijamy okazały nowy ko-ściół i tartak i wzdłuż gęstej zabudowy dojeżdżamy do Białej Wyżnej na przedmieściach Grybowa, gdzie skręcić należy w lewo na Ptaszkową. Wjeżdżamy tu w nagle pustą niemal dolinę potoku Pławianka, nad którą po prawej wznosi się zalesiony szczyt Kozińca. Wokół tej góry biegnie serpentynami tor kolejowy pokonujący pomiędzy Grybowem a Ptaszkową róż-nicę wysokości 200 metrów. Po przejechaniu dwu kilometrów, pojawia się w małym zagajniku zjazd w lewo, prowadzący wąską dróżką do miejscowo-ści Podjaworze. Warto zagłębić się w tę malowniczą dolinkę i odwiedzić niewielką kaplicę drewnianą nad Pławianką, położoną około jednego kilometra od drogi na Ptaszkową.

Kościółek na Podjaworzu zbudowany w 1945 roku wygląda pięknie, schowany w cichej zielonej do-lince u stóp Jaworza [5]. Powstał na granicy parafii Grybów, Ptaszkowa i Kąclowa. Pełni rolę kaplicy, z nabożeństwami odprawianymi w niedzielę i świę-ta.

Wróciwszy do drogi na Ptaszkową, kontynuujemy jazdę na zachód wzdłuż potoku Jaworzynka. Droga wznosi się nieustannie, a po lewej stronie piętrzy się ciemne pasmo Jaworza. W najwyższym punkcie widokowej drogi mijamy po lewej stronie okazałą budowlę nowego kościoła parafialnego, a po chwili budynek Ochotniczej Straży Pożarnej udekorowa-

Florynka to granicząca z Binczarową wieś leżąca w dolinie potoku Mostysza, wzdłuż drogi Grybów – Krynica. Okolica skolonizowana została pierwotnie już zapewne w XIV wieku przez osadników z zachodu w ramach działalności biskup-stwa krakowskiego, zorganizowanej w tak zwanym „kluczu muszyńskim”. Wieś Florynka założona została na prawie wołoskim w roku 1574 przez biskupa krakowskiego Francisz-ka Krasińskiego. Stała się jedną z ludniejszych i bogatszych wsi w okolicy, w wieku XIX liczyła ponad 3000 mieszkańców. W latach 1918 – 1920 stała się głównym ośrodkiem separaty-stycznej Ruskiej Narodowej Republiki Łemków.

Z Florynki kierujemy się w dół biegu Białej w kie-runku Grybowa drogą nr 981 dojeżdżając po 2 kilo-metrach do miejscowości Kąclowa, gdzie na skar-pie po lewej stronie drogi dostrzeżemy poczerniałą sylwetkę drewnianego kościółka.

W Kąclowej, nieopodal drogi na Krynicę, stoi ko-ściół, który na pierwszy rzut oka niewiele się róż-ni od oglądanych gdzie indziej kościołów drew-nianych – gotyckich i barokowych. W konstrukcji zrębowo-słupowej, z oszalowanymi ścianami i wielopołaciowym dachem krytym blachą, jest też uznany za zabytek, mimo, że powstał w pierwszej połowie XX wieku. Kościół pw. św. Wojciecha Bisku-pa, został zaprojektowany przez architekta Zdzisła-wa Mączeńskiego, w ścisłym nawiązaniu do tradycji dawnego budownictwa regionalnego [4].

Florynka, Kąclowa, Podjaworze

50

Florynkadawna cerkiew Michała Archanioła

Kąclowakościół św. Wojciecha Biskupa

Podjaworzekaplica

Ptaszkowa ny zabytkową pompą na wysokim ganku. Za chwi-lę po prawej zobaczyć można budynek miejscowej stacji PKP – przykład sądeckiej dbałości o styl regio-nalny. Budynek pochodzi z roku 1948, poprzedni zniszczony został w czasie wojny.

Ptaszkowa obchodząca w 2009 roku swój 650 jubileusz po-wstania, położona malowniczo u stóp Jaworza, wieś z bo-gatą historią i silną tożsamością lokalną. To najwyższy (500 m n.p.m.) punkt widokowego odcinka linii kolejowej Tarnów – Krynica, wspinającej się od Grybowa serpentynami w kie-runku Ptaszkowej. Turystom Ptaszkowa oferuje – podziwia-nie wyjątkowego wnętrza zabytkowego kościoła z XVI wieku, szlak pieszy i ścieżkę dydaktyczną na Jaworze (882 m n.p.m.) oraz zimą wyciąg narciarski i trasy do narciarstwa biegowe-go. Co roku odbywa się tu Spartakiada Dziecięca – Memoriał im. Romana Stramki i Zbigniewa Kmiecia.

Zjeżdżając teraz z wyniosłości docieramy do dro-gi poprzecznej na Cieniawę, za którą zobaczymy największą atrakcję Ptaszkowej, zabytkowy kościół drewniany.

Zbudowany w 1555 roku kościół pw. Wszystkich Świętych stoi na rozległym trawiastym placu, a jego klasyczna sylwetka, po gruntownych mo-dernizacjach w XIX i XX wieku, nie wyróżnia się wiele na tle innych starych drewnianych kościołów. Prawdziwe natomiast skarby kryje rozświetlone polichromiami wnętrze. W prawym ołtarzu bocz-nym, w złocistej wnęce, stoi figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem zwana Madonną ze Słonecznikiem,

rzeźba z ok. 1420 roku. Jej wizerunek jest obecnie skarbem tutejszej parafii. Z tego kościoła pocho-dzi też inny skarb ze średniowiecza – płaskorzeź-ba Wita Stwosza „Modlitwa w Ogrójcu”, wykonana około roku 1490, przechowywana obecnie przez Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu. Niezwykły – jasny i radosny wygląd nadają wnętrzu polichromie pochodzące w części z XVII, a części z XX wieku.

Izba Regionalna, zorganizowana przez proboszcza miejscowej parafii, mieści się w starym spichlerzu na terenie ogrodu przy plebanii, na wprost starego drewnianego kościoła w Ptaszkowej. Przedstawia wnętrza tradycyjnej chałupy wiejskiej z tego regio-nu, wypełnione sprzętami gospodarskimi i domo-wymi z początku ubiegłego wieku.

51

Ptaszkowakościół Wszystkich Świętych

Ptaszkowakościół Wszystkich Świętych

Góry Grybowskie – wokół ChełmuGrybów – Wawrzka [1] Ropa [2] Podchełmie [3]– wycieczka samochodowa lub rowerowa,długość trasy – 36 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni,czas przejazdu, zwiedzania i spacerów – samochód 4,5 godz., rower 5,5 godz., maksymalna różnica wzniesień 185 m, maksymalne nachylenie 10% (Wawrzka, Podchełmie).

Pokryty lasem wierzchołek góry Chełm jest charakterystycznym elementem krajobra-zu okolic Grybowa, a jego widoczność to podstawa tutejszej codziennej meteorolo-gii. Ta wycieczka pozwoli spojrzeć na górę z wielu różnych perspektyw, a propono-wany spacer wokół wierzchołka zapozna z widokami w doliny Białej i Ropy. Kiedyś

grzbietami biegła granica etniczna i kultu-rowa. Na południe od szczytu zobaczymy dawną cerkiewkę łemkowską w Wawrzce – zaś po stronie północnej katolicki kośció-łek drewniany. Odmienny też charakter ma krajobraz po obu stronach szczytu – rolni-cze pogórze na północy, lasy i pastwiska między górami na południu.

52

Piekielnik

OchotnicaGórna

Waksmund


Ludźmierz

Sza�ary

BiałyDunajec



Jurgów

Brzegi

Niedzica

Frydman

SromowceWyżne

Tylmanowa


Maniowy Grywałd

Sucha HoraCiche

Dzianisz

Kościelisko

MurzasichleZakopane


Haligovce

Żdiar

Szczawnica

1 km

trasa wycieczki

12

4

3

Leluchów

Jezioro Rożnowskie

Jezioro Klimków

skie

Biała

Bia

ła

Dunajec

Po

pra

d

Kamienica

Pop

rad

Dunajec

28 drogi krajowe

drogi wojewódzkie

drogi pozostałe


drogi gruntowe





mineralnych

granica rezerwatu









szlak pieszy

szlak rowerowy


wyciąg narciarski

wieża widokowa



kąpielisko

stacja benzynowa


restauracja

977


1 cm - 350 m0 500 m 1km 2 km 3 km 4 km 5 km

Witowice Dolne

Rożnów

Olszowa


BartkowaBębny

JamnaZagórze

Tropie

Bujne

Łazy

Tabaszowa

Lipie



Podole

Przydonica

Sienna

Zbyszyce

Wola Kurowska

JelnaMikowa

Zagórze

Janczowa

Jesiorki

Jasienna

Lichy

RoćmirowaJust

Łęki

Stańkowa

Świdnik

Tęgoborze

Nowiny

Łyczanka

Rojówka

Białawoda

Chomranice


Klimkówka

Wielogłowy

Marcinkowice

Zawadka

Librantowa

Łyczana

SiedlceKorzenna

Trzycierz

Łęka

Wielopole

Koniuszowa

Teluszowa

Niecew

WojnarowaPogwizdów


Chodorowa

Lipnica Wielka

Zabrzeż

Mosteczna


Stara Wieś

Stróże

Wyskitna

Cieniawa

Paszyn

Ptaszkowa

GRYBÓW

Ropa

Gródek

Słopna

Biała Niżna

Polna

Podchełmie

Kąclowa


BinczarowaBogusza

Królowa Górna

Królowa Polska

Kamionka Wielka

Mszalnica

PagórekMystków

Siółkowa

Kućmy

Wawrzka

Florynka

Kotów

Homrzyska

FrycowaMaciejowa

Łabowa Kamianna

Pod Kamianna

Kamionka Mała

PopardowaNawojowa

NOWY SĄCZ

Januszowa

Boguszowa

Chełmiec

Żeleźnikowa Mała


Łazy Biegonickie

STARY SĄCZ

Popowice

Barcice Dolne

Margań Wyżna

CzaczówBącza

Rybień

Podkamienne

Słowikowa

Kunów

Jeżów

Wilczyska

Piątkowa

Klęczany

Krasne Potockie

Rdziostów

Biczyce Dolne

Kłodne

Podchełmie

Biczyce Górne


Zadziele

Trzetrzewina

Kwasowiec

Mokra Wieś

Jaruszowa

Stadła

Chochorowice

Świniarsko

NiskowaMała Wieś

Rogi

Olszana

Naszaczowice

Podegrodzie

OlszankaMostki


Kadcza

Gaboń

Gołkowice Górne

MoszczenicaNiżna

Opalana

Jastrzębie

Czarny Potok

Szczereż

Świercze

Krakowska

Maszkowice

Jazowsko

ŚWIDNIK

Jadamwola

Łukowica

Wiela

Brzyna

Zarzecze

Łącko

Tarnowa

Kiczorki

Czerniec

Zabrzeż

Byniowa


Wola Piskulina

Wola Kosnowa

Kosarzyska

Wyrobiska


Roztoka

ZawadaStronie

Wolica

Zagorów

Berdychów

Zadziele

Na Groniu

Pisarzowa


Kanina

Wysokie

Krasne Biczyckie

Wytrzyszczka

Łososina Dolna

Siekierczyna

Zalesie Górne

Bruśnik

Kąśna Górna

Kąśna Dolna

Pławna

BOBOWA

Stróżna

Łużna

Bochnia

Górzyna

Szymbark

Owczary

Łosie

BrunaryCzarna

LIMANOWA

Molówka

Rozpite Żmiąca

SłomianaJaworzyna

Laskowa


Krosna

Kobyłczyna

Bukowiec

Podlas

Granica

Strzeszyce

Rąbkowa

Koszarka

Równia

Grabie

Barcice Górne

Wola Krogulecka

RytroMakowica

Sucha Struga


ZłotnePrzysietnica

Roztoka Ryterska

Głębokie

Uhryń

Wierchomla Mała

PIWNICZNA ZDRÓJ

Wierchomla Wielka

Łomnica Zdrój

Żegiestów

Zubrzyk

Szczawnik

Palenica

KRYNICA ZDRÓJ

Złockie


Andrzejówka

Powroźnik

Muszynka

Łosie

Roztoka Wielka

Huta

Mochnaczka Wyżna

Krzyżówka

Piorunka

Berest

Tylicz


Banica

Stawisza

ŚnietnicaPolany

Łabowiec

Nowa Wieś

Opalanka

Łazy Brzyńskie

Obidza

Tylmanowa

Górzany

Grywałd


Krośnica

Kłodne

Staszkówka

SZCZAWNICA

Witowice Górne

Modyń

Kicznia

Szalowa

Przyszowa

Szczawnik

Milik

Jastrzębik

Dubne

Wojkowa

Kosarzyska

Sucha DolinaObidza

Znamirowice

Podrzecze

Falkowa

.1175

.1262

Przechyba.983

.936

.785

Okrąglica

Dzwonkówka

Jaworzynka

Radziejowa

.983

Wlk. Rogacz

.860

Jasieńczyk

.948

Makowica

.1084


Łabowska Hala

Wierchomla

JaworzynaKrynicka

Przechyba

Bereśnik

.1080

Runek

.1114 Jaworzyna

.882 J

aworze

.753

Maślana Góra

.753

Chełm

.753

Rosochatka753

Jodłowa Góra.

846 P

ostawne.

.888 Kozie Żebro

.877 C

zerszla .820

Ubocz

.934 K

raczonik

Lackowa.

997

.740

Piorun

3

1

2

Wawrzka, Ropa

Z Grybowa ruszamy na południe drogą nr 981 Grybów – Krynica, mijając Białą Niżną i Kąclową. We Florynce zjeżdżamy z niej w lewo kierując się z biegiem doliny Białej na wschód. Teraz droga prowadzi bardzo szeroko otwartą doliną z łąkami i pastwiskami. Niecały kilometr od skrzyżowania w lewo odchodzi do góry droga na Wawrzkę.

Jest to dawna wieś łemkowska, czego pamiątką jest niewielka drewniana cerkiewka, której budowę rozpoczęto w 1935 roku. Miejscowość położona jest w niewielkiej kotlince powyżej 500 m n.p.m. u południowych stoków kulminacji góry Chełm. Przez Wawrzkę prowadzi malownicza droga z Florynki nad Białą do Ropy, zaś z Chełmu na południe biegnie turystyczny szlak pieszy im. Kazimierza Pułaskiego, Grybów – Wysowa.

Wawrzka oferuje niezwykłe widoki zarówno na za-chód w dolinę Białej i wznoszące się za nią pasmo Jaworza – tu widziane z zupełnie innej perspektywy, jak i na wschód, na dolinę Ropy i Pieniny Gorlickie. Samochód pozostawić można na chwilę w sąsiedz-twie stacji przekaźnikowej na płaskim grzbiecie po-nad wsią, tu nic nie ogranicza panoramy.

Dalej droga kieruje się na zalesioną kopułę szczyto-wą Chełmu, mija ją i prowadzi w dół do doliny Ropy, docierając do miejscowości Ropa.

Dwór barokowo-klasycystyczny z 1803 roku z ze-społem parkowym i wcześniejszymi budynkami podworskimi oraz lamus powstały z przebudowy

53

Wawrzka, pod Chełmemwidok na wschód, w oddali Maślana Góra

Białaokolice Kąclowej

Wawrzkadawna cerkiewka z XX wieku

szesnastowiecznego dworu obronnego. Baro-kowy kościół pw. św. Michała Archanioła, zbudo-wany został w 1761 roku, a następnie około 1800 roku powiększony przez dobudowę dwóch kaplic w formie wież. Konstrukcja kościoła jest po części drewniana, a po części murowana. Najstarszymi elementami wyposażenia kościoła są późnobaro-kowa ambona oraz kropielnica kamienna z 1691 roku, a także barokowy obraz Matki Boskiej z Dzie-ciątkiem.

Ropa założona została przez rycerski ród Gryfitów w cza-sach wielkiej akcji kolonizacyjnej Kazimierza Wielkiego w XIV wieku. Po kilku pokoleniach majątek przeszedł w ręce rodziny Jordanów. W końcu XVIII wieku oprócz uprawy roli i hodowli zwierząt pojawiać się zaczynają tutaj całkiem nowe przedsięwzięcia, związane z miejscową osobliwością, wyciekami oleju skalnego, nazywanego tu potocznie ropą. W średniowieczu używano go głównie jako medykamentu, lecz w erze przemysłowej pole jego zastosowania gwałtow-nie rosło.

W końcu wieku osiemnastego hrabia Wilhelm Siemieński, nabywszy Ropę, założył tu „fabrykę skór angielskich”. W ów-czesnym procesie garbarskim istotną rolę pełnił właśnie olej skalny, dostępny tu niemal za darmo. Przedsięwzięcie musiało być udane, skoro hrabia wkrótce wybudował w Ropie piękny pałac i fundował nowy kościół. Niemal sto lat później, następ-ni właściciele Ropy, Fedorowicze, korzystając z całkiem nowej koniunktury zrealizowali jeszcze większe przedsięwzięcie – ra-finerię ropy naftowej. Pod koniec dziewiętnastego wieku miej-scowość zamieszkiwało blisko dwa i pół tysiąca ludzi, w tym cudzoziemcy, m.in kilku Anglików i Niemców. Niestety w lipcu 1894 roku zdarzyła się katastrofa – po ulewnych opadach Ropa wylała niszcząc doszczętnie rafinerię.

Wyjeżdżając z Ropy na drogę nr 28 Nowy Sącz – Gorlice, skręcamy nią w lewo w kierunku Grybowa. Droga wznosi się długimi prostymi podjazdami na przełęcz w rejonie Chełmu, zwaną tu Ropską Górą. Kopulasty szczyt widoczny jest tym razem po le-wej stronie. Po przejechaniu najwyższego punktu

drogi otwiera się perspektywa kotliny Grybowa obramowana ciemną zielenią wysokich świerków i jodeł.

Po zakończeniu długiego zjazdu wjeżdżamy do Grybowa i mijamy dużą stację benzynową „Or-lenu”. Jeden kilometr dalej znajduje się, po lewej stronie drogi, mniejsza stacja, a za nią w lewo od-chodzi do góry ulica Zdrojowa. Tędy przez osiedla u stóp Chełmu wjeżdżamy wysoko pod zalesiony szczyt, do miejsca gdzie stoi drewniany kościółek. Pomocne mogą być znaki szlaku niebieskiego pro-wadzące najpierw ulicą Zdrojową, a potem Tury-styczną.

Urodziwy kościółek na Podchełmiu zbudowany został w roku 1934 przez braci Dziedziaków (ks. Ignacy i ks. Bernardyn). Kościół drewniany kryty blachą, z wieżą w stylu regionalnym, otoczony drewnianym płotem wykładanym gontami, osło-nięty starymi lipami, pełni latem rolę kaplicy polo-wej – u stóp góry Chełm.

Zbudowano go z pomocą mieszkańców Pod-chełmia na styku trzech parafii: Grybów, Kąclowa, Ropa. Dwaj bracia kapłani wznieśli go dla swoich rodziców, którzy z powodu podeszłego wieku nie mogli już przychodzić do kościoła parafialnego w Grybowie.

W czasie ostatniej wojny nieraz przychodzili do tego kościółka na mszę świętą okoliczni partyzan-ci, dlatego Niemcy nazwali go „Banditen Kirche”. W roku 1984 ustawiono obok tego kościółka po-mnik ku czci pomordowanych w czasie ostatniej wojny mieszkańców ziemi grybowskiej. Spod kościółka rozciąga się daleka panorama Pogórza i Gór Grybowskich.

ParkingSamochód pozostawić można na parkingu poniżej kościółka.

Ropa, Podchełmie

fot. Jerzy Strzelecki – Wiki 54

Ropakościół Michała Archanioła

Podchełmiekościółek w stylu narodowym

Spacer długość – 8,6 km,różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniż-szym punktem trasy – 132 m,czas przejścia – ok. 2,5 godz.

Ruszamy dalej drogą asfaltową w kierunku coraz bliższej kopuły Chełmu. Po paru chwilach marszu otwiera się, po lewej stronie, daleka perspektywa doliny Ropy, a za nią lesiste grzbiety Pienin Gor-lickich. Po prawej stronie ciemne pasmo Jaworza, a na zachodzie wyraźnie odcinająca się na tle od-ległego Beskidu Wyspowego Rosochatka ponad Cieniawą. Patrząc do tyłu w stronę Grybowa widzi się też dalekie wzniesienia Pogórza Ciężkowickie-go. Panoramę zamyka, łagodne z tej perspektywy, wzniesienie Maślanej Góry na północy. Warto się tu rozglądać, bo droga zaraz zanurza się w las i trawer-suje zbocze tuż pod ostrą ścianą kopuły Chełmu, której stoki mają chwilami nachylenie większe od 45 stopni.

Na linii podcięcia zbocza widać w lesie, opodal drogi, szereg studni ujmujących wodę. Szeroka, płaska droga nadaje się wyśmienicie do nart bie-gowych w zimie, jest zacieniona i prowadzi na wy-sokości powyżej 550 m n.p.m. – tyle, że ten leśny fragment liczy sobie jedynie nieco ponad kilometr.

Droga mija leśną składnicę drewna i wydostaje się na otwartą przestrzeń po wschodniej stronie kopu-ły Chełmu skąd widać dobrze miejscowość Ropę z wieżą kościoła, a przy dobrej pogodzie powinny być widoczne dalekie Gorlice.

Dalej idziemy przez otwartą przestrzeń z luźną zabudową nowych domów dochodząc do drogi asfaltowej Warzka – Ropa. Teraz odsłania się ku po-łudniowi pofalowany krajobraz wzniesień Beskidu Niskiego aż po grań Karpat z widoczną w dali kul-minacją Lackowej. Asfaltem kierujemy się w prawo w stronę Wawrzki mając po prawej stronie strome zbocza Chełmu.

Po przejściu jednego kilometra skręcamy w wąską betonową drogę w prawo. Prowadzi w kierunku zabudowań pod Chełmem i dalej wzdłuż granicy podcięcia stoku góry. To droga powrotna na pół-noc. Przez pierwszy kilometr towarzyszą jej zabu-dowania przysiółka Podchełmie, zaś po przekrocze-niu potoku biegnie skrajem lasu i łąk opadających w kierunku leżącej w dolinie Kąclowej.

Ten fragment trasy biegnie przez zupełne pustki i jest bardzo malowniczy, jedynym problemem jest fakt, że droga rozpływa się ostatecznie gdzieś na łące. Należy wówczas skierować się na przełaj w górę zbocza, gdzie po dość ostrym ale krótkim (180 m) podejściu wejdziemy na drogę leśną ze znakami szlaku niebieskiego, którym zejdziemy z góry i do-trzemy do parkingu przy kościele.

Spacer wokół Chełmu

55

Kraków

Nowy Sącz

Dąbrowa

Binczarowa

Lasek Falkowski


Pod Berlową

778,4

Chełm

Bistuszowa

Wawrzka

Podchełmie

Ropa

Kąclowa

Grybów

Pod Chełmemwidok na południe

Pod Chełmemtradycyjna zabudowa wiejska

Grybów i PogórzeGrybów – Krużlowa [1] Wilczyska [2] Sądecki Bartnik [3] Polna [4] Stróże [5] Biała Niżna [6]– wycieczka samochodowa lub rowerowa,długość trasy – 30 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni.czas przejazdu, zwiedzania i spacerów – samochód 4,5 godz., rower 5,5 godz., maksymalna różnica wzniesień 80 m, maksymalne nachylenie 3% (Siołkowa).

Wycieczka po Pogórzu zaczyna się od zwie-dzenia Grybowa, miasteczka liczącego po-nad sześć wieków historii. Proponujemy spacer wokół pochyłego rynku, wizytę w Muzeum Parafialnym i na zakończenie krót-ką wycieczkę pieszą na Wojciechową Górę, skąd obejrzeć można jak na dłoni całą oko-

licę Gór Grybowskich. Następnie pojedzie-my samochodem przez pogórzańskie wsie zwiedzając stare drewniane kościółki. Do-datkową atrakcją będzie wizyta w gospo-darstwie pasiecznym „Sądecki Bartnik”.Powrót do Grybowa doliną Białej przez Stróże i Białą Niżną.

56

Piekielnik

OchotnicaGórna

Waksmund


Ludźmierz

Sza�ary

BiałyDunajec



Jurgów

Brzegi

Niedzica

Frydman

SromowceWyżne

Tylmanowa


Maniowy Grywałd

Sucha HoraCiche

Dzianisz

Kościelisko

MurzasichleZakopane


Haligovce

Żdiar

Szczawnica

1 km

trasa wycieczki

12

4

3

Leluchów

Jezioro Rożnowskie

Jezioro Klimków

skie

Biała

Bia

ła

Dunajec

Po

pra

d

Kamienica

Pop

rad

Dunajec

28 drogi krajowe

drogi wojewódzkie

drogi pozostałe


drogi gruntowe





mineralnych

granica rezerwatu









szlak pieszy

szlak rowerowy


wyciąg narciarski

wieża widokowa



kąpielisko

stacja benzynowa


restauracja

977


1 cm - 350 m0 500 m 1km 2 km 3 km 4 km 5 km

Witowice Dolne

Rożnów

Olszowa


BartkowaBębny

JamnaZagórze

Tropie

Bujne

Łazy

Tabaszowa

Lipie



Podole

Przydonica

Sienna

Zbyszyce

Wola Kurowska

JelnaMikowa

Zagórze

Janczowa

Jesiorki

Jasienna

Lichy

RoćmirowaJust

Łęki

Stańkowa

Świdnik

Tęgoborze

Nowiny

Łyczanka

Rojówka

Białawoda

Chomranice


Klimkówka

Wielogłowy

Marcinkowice

Zawadka

Librantowa

Łyczana

SiedlceKorzenna

Trzycierz

Łęka

Wielopole

Koniuszowa

Teluszowa

Niecew

WojnarowaPogwizdów


Chodorowa

Lipnica Wielka

Zabrzeż

Mosteczna


Stara Wieś

Stróże

Wyskitna

Cieniawa

Paszyn

Ptaszkowa

GRYBÓW

Ropa

Gródek

Słopna

Biała Niżna

Polna

Podchełmie

Kąclowa


BinczarowaBogusza

Królowa Górna

Królowa Polska

Kamionka Wielka

Mszalnica

PagórekMystków

Siółkowa

Kućmy

Wawrzka

Florynka

Kotów

Homrzyska

FrycowaMaciejowa

Łabowa Kamianna

Pod Kamianna

Kamionka Mała

PopardowaNawojowa

NOWY SĄCZ

Januszowa

Boguszowa

Chełmiec

Żeleźnikowa Mała


Łazy Biegonickie

STARY SĄCZ

Popowice

Barcice Dolne

Margań Wyżna

CzaczówBącza

Rybień

Podkamienne

Słowikowa

Kunów

Jeżów

Wilczyska

Piątkowa

Klęczany

Krasne Potockie

Rdziostów

Biczyce Dolne

Kłodne

Podchełmie

Biczyce Górne


Zadziele

Trzetrzewina

Kwasowiec

Mokra Wieś

Jaruszowa

Stadła

Chochorowice

Świniarsko

NiskowaMała Wieś

Rogi

Olszana

Naszaczowice

Podegrodzie

OlszankaMostki


Kadcza

Gaboń

Gołkowice Górne

MoszczenicaNiżna

Opalana

Jastrzębie

Czarny Potok

Szczereż

Świercze

Krakowska

Maszkowice

Jazowsko

ŚWIDNIK

Jadamwola

Łukowica

Wiela

Brzyna

Zarzecze

Łącko

Tarnowa

Kiczorki

Czerniec

Zabrzeż

Byniowa


Wola Piskulina

Wola Kosnowa

Kamienica

Kosarzyska

Wyrobiska


Roztoka

ZawadaStronie

Wolica

Zagorów

Berdychów

Zadziele

Na Groniu

Pisarzowa


Kanina

Wysokie

Krasne Biczyckie

Wytrzyszczka

Łososina Dolna

Siekierczyna

Zalesie Górne

Bruśnik

Kąśna Górna

Kąśna Dolna

Pławna

BOBOWA

Stróżna

Łużna

Bochnia

Górzyna

Szymbark

Owczary

Łosie

BrunaryCzarna

LIMANOWA

Molówka

Rozpite Żmiąca

SłomianaJaworzyna

Laskowa


Krosna

Kobyłczyna

Bukowiec

Podlas

Granica

Strzeszyce

Rąbkowa

Koszarka

Równia

Grabie

Barcice Górne

Wola Krogulecka

RytroMakowica

Sucha Struga


ZłotnePrzysietnica

Roztoka Ryterska

Głębokie

Uhryń

Wierchomla Mała

PIWNICZNA ZDRÓJ

Wierchomla Wielka

Łomnica Zdrój

Żegiestów

Zubrzyk

Szczawnik

Palenica

KRYNICA ZDRÓJ

Złockie


Andrzejówka

Powroźnik

Muszynka

Łosie

Roztoka Wielka

Huta

Mochnaczka Wyżna

Krzyżówka

Piorunka

Berest

Tylicz


Banica

Stawisza

ŚnietnicaPolany

Łabowiec

Nowa Wieś

Opalanka

Łazy Brzyńskie

Obidza

Tylmanowa

Górzany

Grywałd


Krośnica

Kłodne

Staszkówka

SZCZAWNICA

Witowice Górne

Modyń

Kicznia

Szalowa

Przyszowa

Szczawnik

Milik

Jastrzębik

Dubne

Wojkowa

Kosarzyska

Sucha DolinaObidza

Znamirowice

Podrzecze

Falkowa

.1175

.1262

Przechyba.983

.936

.785

Okrąglica

Dzwonkówka

Jaworzynka

Radziejowa

.983

Wlk. Rogacz

.860

Jasieńczyk

.948

Makowica

.1084


Łabowska Hala

Wierchomla

JaworzynaKrynicka

Przechyba

Bereśnik

.1080

Runek

.1114 Jaworzyna

.882 J

aworze

.753

Maślana Góra

.753

Chełm

.753

Rosochatka753

Jodłowa Góra.

846 P

ostawne.

.888 Kozie Żebro

.877 C

zerszla .820

Ubocz

.934 K

raczonik

Lackowa.

997

.740

Piorun

3

1

2

4

5

6

Grybów – u podnóża Beskidu NiskiegoGrybów został założony aktem króla Kazimierza Wielkiego 15 maja 1340 roku, jako trzeci gród na średniowiecznej Sądecczyźnie – po Starym i Nowym Sączu. Położone na skrzyżowaniu szlaków handlo-wych, otoczone istniejącymi już wsiami – Siołkowa, Biała Niżna i Biała Wyżna, miasto miało dobre wa-runki do rozwoju i stało się ośrodkiem prężnej akcji osadniczej. Warsztaty sukiennicze, folusz, skład win węgierskich i komora celna zapewniały coraz wyż-sze dochody z rosnącego strumienia towarów.

Rozwój miasta przerwany został w czasach potopu szwedzkiego, kiedy nadeszły wszelkie możliwe pla-gi i nieszczęścia – pożary, grabieże i głód.

Pod panowaniem austriackim Grybów, jak cała Ga-licja, walczył o przetrwanie na dalekich północnych kresach rozległego cesarstwa. Dopiero po uzyska-niu przez Galicję autonomii, u progu dwudziestego wieku, rozpoczął się ponownie okres rozkwitu mia-sta, tym razem opartego na handlu płodami rolny-mi i zwierzętami hodowlanymi eksportowanymi koleją.

W 1915 roku Grybów stanowił przyfrontowe zaple-cze dla majowej ofensywy austriacko-niemieckiej, przełamującej linie rosyjskie w Karpatach. Lata międzywojenne to dalszy rozwój handlu i rosnącej

57

drobnej wytwórczości, a nawet epizody kopalnic-twa ropy naftowej w najbliższych okolicach Gry-bowa.

Miasto miało typowo galicyjski charakter wielokul-turowy. Większość mieszkańców stanowili Polacy – katolicy, ale blisko jedną trzecią Żydzi – dobrze zasymilowani i przedsiębiorczy. W dni targowe zaś miasto wypełniał barwny i głośny tłum prawosław-nych Łemków z okolicznych wiosek górskich.

Następna wojna przyniosła kres wielokulturowo-ści – terror, zagładę i wysiedlenia. Po 1945 roku mieszkańcom Grybowa pozostała jednak duma z wielowiekowego dziedzictwa, pamięć dorobku samoorganizacji gospodarczej, politycznej i kultu-ralnej. W kolejnych pięciolatkach i sześciolatkach nacjonalizacji, industrializacji i wymuszonej kolek-tywizacji, Grybów zyskał ogólnopolską sławę jako miasteczko – mistrz gospodarności.

Uroda stylowej architektury – zarówno drewnianej jak i murowanej, porządek i czystość, zieleń i kwiaty – wszystko to trwa, tak w przestrzeni miejskiej, jak i na prywatnych posesjach. Grybów również i dzi-siaj stanowić może wzór do naśladowania: wzór pracowitości, przedsiębiorczości, a jednocześnie zamiłowania do piękna.

Grybówkościół św. Katarzyny

Grybówdawny dwór Hoshów

Grybówliceum im. Artura Grottgera

Spacerem wokół rynkuczas przejścia–ok. 1 h.

Nietypowy, bo pochyły grybowski rynek odznacza się harmonią zabudowy, a jego trzy pierzeje tworzą kamieni-ce zbudowane pomiędzy XVIII a XIX wiekiem. Tu w rynku znajduje się większość sklepów, bank, liceum i siedziba Urzędu Miasta.

Jego układ urbanistyczny zachowuje swój oryginalny, średniowieczny plan, a pod kamienicami z dziewiętnaste-go wieku znajdują się relikty starej zabudowy – sklepione piwnice na wino przywożone niegdyś z Węgier. W końcu siedemnastego wieku Grybów stanowił bowiem główny na Pogórzu ośrodek handlu winem, składując go więcej niż Biecz, Gorlice czy Nowy Sącz.

Wysoki budynek, w którym mieści się obecnie Liceum Ogólnokształcące im. Artura Grottgera, to jeden z okazal-szych domów w mieście. Przed wojną miał tu swą siedzi-bę magistrat, który zajmował pomieszczenia na parterze, podczas gdy na pierwszym i drugim piętrze mieściło się gimnazjum koedukacyjne.

W pierwszej połowie XIX wieku na wschodniej pierzei ryn-ku stanął dwór murowany, wzniesiony przez ówczesnych właścicieli okolicznych dóbr, rodziny Hoschów. Dwór oto-czony jest zielenią, a z jego tarasowych ogrodów, wysoko ponad Białą, otwiera się widok na południe, w kierunku odległej Lackowej. Ma tu siedzibę Dom Opieki.

W drugiej części wschodniej pierzei, wzniesiono na początku wieku XX strzelisty neogotycki kościół pw. św. Katarzyny, którego charakterystyczna czerwona wieża z ganeczkami stała się dobrze rozpoznawal-nym symbolem miasta.

Muzeum parafialne

Budynek starej plebanii w Grybowie położony jest nad Białą, zaledwie kilka minut w dół od rynku i ko-ścioła świętej Katarzyny. Jak wskazuje data na belce stropowej, zbudowano go w roku 1699. Plebania o charakterze niewielkiego dworku, jest parterowa, zbudowana z drewna modrzewia w konstrukcji ścian zrębowej, ma dobudowany ganek z murowanymi ko-lumnami.

Zachodnia część plebanii mieści zbiory grybowskie-go Muzeum Parafialnego, z eksponatami sztuki sa-kralnej i elementami wyposażenia wnętrz z nieistnie-jących kościołów grybowskich – rozebranego starego kościoła św. Katarzyny oraz spalonego w 1945 roku kościółka św. Bernarda, który stał obok plebanii. Są tu również przedmioty pochodzące z okolicznych cer-kwi i synagogi grybowskiej, świadczące o bogactwie kulturowym w historii tego obszaru.

Najcenniejszym obiektem w muzeum jest obraz ma-lowany na desce około roku 1450, przedstawiający św. Zofię z trzema córkami – Wiarą, Nadzieją i Miłością.

(Planowane otwarcie Muzeum po remoncie – maj 2013)

Grybów – wokół rynku

58

100 m

4

21

5

Grybów–rynek

Biała

6

3

ul. Kazimierza Wielkiego

ul. Artura Grottgera

ul. Doktora Jakubowskiego

Rynek ul. Tadeusza Kościuszki

Wojciechowa Góra nad Grybowemna wprost Chełm, po prawej Koziniec z widocznym torem kolei, poza nim Jaworze., pomiędzy nimi dolina Białej, na dalszym tle wzniesienia Beskidu Niskiego

GrybówMuzeum Parafialne

Spacer na Wojciechową Górędługość – 5,5 km,różnica wysokości pomiędzy najwyższym a najniż-szym punktem trasy – 200 m,czas przejścia – ok. 1,5 godz.

Kierując się z rynku na zachód, idąc w górę naj-pierw ulicą Kazimierza Wielkiego, a potem Cmen-tarną, dojść można do cmentarza wojennego nr 130, gdzie znajdują się mogiły 721 żołnierzy c.k. armii austro-węgierskiej, niemieckiej i rosyjskiej poległych w latach 1914 – 1915. Ulica prowadzi do malowniczo położonego osiedla Na Stoku, przy którego krańcu należy odnaleźć drogę polną pro-wadzącą w prawo do góry.

Z tyłu, ponad dachami domów odsłania się per-spektywa doliny Białej z gęstą zabudową Kąclowej i charakterystyczną sylwetką tamtejszego kościoła. Bardziej w prawo na tle ciemnego masywu Jawo-rza wznosi się częściowo odsłonięty Koziniec, któ-rego zbocze przecinają tory linii kolejowej Grybów – Nowy Sącz. Jadący nim pociąg wygląda z tej od-ległości jak dziecięca zabawka, a górami niesie się stłumiony daleki łoskot.

Ścieżka doprowadza po chwili do bramy dawne-go cmentarza żydowskiego – kirkutu. Ludność ży-dowska stanowiła przed wojną sporą część miesz-kańców Grybowa. Jej eksterminacja zakończyła się w roku 1942 – między innymi rozstrzelaniem w Białej Niżnej 360 osób. Tu natomiast na terenie kirkutu, w sierpniu 1943 zamordowano 150 starych i chorych osób narodowości żydowskiej, przywie-zionych z getta w Nowym Sączu.

Warto też, szczególnie w tym miejscu, otoczonym tak spokojnym i łagodnym pejzażem, uświadomić sobie, że w przeciągu 5 lat z tej okolicy zniknęły dwa narody, bowiem w roku 1947 wysiedlono Łemków zamieszkujących rozległe przestrzenie Beskidu Ni-skiego na południe od Gór Grybowskich.

Ścieżka wspina się dalej łagodnie długim space-rowym podejściem na szczyt wzgórza o nazwie Wojciechowa Góra, gdzie mieszkańcy Siołkowej ustawili wysoki krzyż milenijny. Ze szczytu o wyso-kości ponad 550 m n.p.m. – a także z różnych miejsc ścieżki rozciąga się wyjątkowa panorama Gór Gry-bowskich, kotliny Grybowa i pofalowanego lekko Pogórza Ciężkowickiego.

Z Wojciechowej Góry zejść można jedną z wielu doskonale widocznych polnych dróg do Siołkowej leżącej na skraju Grybowa, a stąd uroczą uliczką Zacisze do ulicy Jakubowskiego, by mijając Urząd Gminy i Szkołę Podstawową dojść do położonego w dole rynku.

Można też kontynuować spacer docierając modrze-wiową alejką do Starej Wsi, skąd otwiera się widok na Rosochatkę. Na skrzyżowaniu dróg należy skrę-cić w prawo w wąską betonową dróżkę wijącą się wśród pól i łagodnym zejściem trawersując stoki Wojciechowej Góry dojść do Siołkowej i wrócić do Grybowa.

Wojciechowa Góra – spacer

59

Kraków

Nowy Sącz

DąbrowaGrybów

Lasek Falkowski


Siołkowa

Siołkowa

Stara WieśWojciechowa Góra

Koziniec

Matulanka

Bistuszowa

Krużlowa

Gorlice

Nowy Sącz

Krynica

Wojciechowa Góra nad Grybowemna wprost Chełm, po prawej Koziniec z widocznym torem kolei, poza nim Jaworze., pomiędzy nimi dolina Białej, na dalszym tle wzniesienia Beskidu Niskiego

Droga z Grybowa do Krużlo-wej prowadzi przez Siołkową, wyjazd z rynku ulicą Jakubow-skiego do góry. Droga szybko pnie się na wzniesienie, z któ-rego po prawej otwiera się panorama Pogórza – a potem zagłębia w gęstwinę głębo-kich i krętych dolinek, w środ-ku której leży Krużlowa Niżna.

W głęboko wciętej dolinie potoku Krużlowianka, leżą wśród ła-godnych wzniesień Pogórza Rożnowsko-Ciężkowickiego wsie o prastarym rycerskim rodowodzie – Krużlowa Wyżna i Kruż-lowa Niżna. Tutejsza parafia powstała na początku XIV wieku, zaś w końcu tego wieku Krużlowa stała się siedzibą rodu Pie-niążków. Z fundacji Jana Pieniążka wybudowany został w 1520 roku kościół drewniany.

Z dna kotliny strzela do góry smukła wieża nowego kościoła pokazując siłę tutejszej parafii. Stary wie-kowy kościółek pw. Narodzenia NMP stoi po drugiej stronie strumienia, otoczony kamiennym murem i rozłożystymi lipami. Zbudowany w 1520 roku z fun-dacji właściciela wsi Jana Pieniążka. Gotycki z baro-kowymi przekształceniami, konstrukcji zrębowej, ma stromy dach z barokową wieżyczką na sygnaturkę i latarnią.

KrużlowaPrzez otwarty stale przedsionek można zajrzeć do wnętrza, gdzie w dziewiętnastym wieku odkryty zo-stał dla świata sztuki prawdziwy skarb – Madonna z Krużlowej. Ta średniowieczna rzeźba przedstawia Matkę Boską z Dzieciątkiem w typie Pięknej Madon-ny. Nieznany jest jej autor ani miejsce pierwotnego przeznaczenia, ale jako czas powstania podaje się najczęściej rok 1410. Madonna z Krużlowej należy do najcenniejszych przykładów rzeźby gotyckiej w Pol-sce.

Do tego małego wiejskiego kościółka trafić mogła za sprawą któregoś z możnych właścicieli wsi z rodu Pieniążków, herbu Odrowąż. Na początku XX wieku rzeźba przejęta przez Muzeum Narodowe w Krako-wie, zaginiona i odnaleziona po ostatniej wojnie, eksponowana na wielu wystawach w kraju i w Euro-pie, obecnie pozostaje w Galerii Sztuki Dawnej Polski w Pałacu Ciołka w Krakowie.

Może to dzięki ukryciu w kotlinie, może dzięki moż-nym protektorom, kościół w Krużlowej posiadł i za-chował tak wiele cennych przedmiotów ze średnio-wiecza i baroku, wśród nich chrzcielnicę kamienną z 1486 roku o dekoracji maswerkowej z kartuszami, na których herby: Poraj, Odrowąż i Jastrzębiec – oraz dzwon gotycki z 1454 roku.

fot. Ludwig Schneider60

Krużlowakościół pw. Narodzenia NMP



KrużlowaMatka Boska z Dzieciątkiem

Od kościoła w Krużlowej kierujemy się z powro-tem doliną na wschód, kontynuując jazdę jej krętym dnem na Chodorową i dalej do Wilczysk, gdzie droga lokalna łączy się z drogą nr 981 Tar-nów – Grybów. Tu odwiedzamy zabytkowy ko-ściół drewniany.

Kościół położony jest pięknie, bardzo blisko dro-gi Tarnów – Grybów, z wygodnym dojazdem na przykościelny parking. Warto jednak zostawić samochód na dole, na placyku nieopodal mostu na Białej i podejść piechotą na górę zakręcają-cą aleją modrzewiową. Poprzez zielone gałęzie prześwituje z jednej strony widok na coraz bliż-szy kościół, a z drugiej na Góry Grybowskie.

Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa z XVll wieku to budowla jednonawowa o kon-strukcji zrębowej. Jest oszalowany deskami i po-kryty gontem.

W wyposażeniu kościoła są elementy pochodzą-ce z rycerskich czasów – kamienna chrzcielnica gotycka z 1486 roku, rzeźbiona, z herbami Strze-mię, Gryf, Prus i Warnia, ławy barokowe z płasko-rzeźbionymi bokami i przedpiersiami z 1486 roku – oraz późniejsze, jak ołtarz główny z XVIII wieku z obrazem św. Stanisława Biskupa wskrzeszają-

cego Piotrowina i barokowy ołtarz boczny z ok. 1700 roku.

Z Wilczysk kierujemy się z powrotem na południe drogą nr 981, szeroką w tym miejscu doliną Białej, z widokiem odległych teraz Gór Grybowskich.

Na skraju miejscowości Stróże łatwo zauważyć drewnianą tablicę informacyjną zwieńczoną cha-rakterystyczną strzechą. To znak rozpoznawczy tutejszej dużej atrakcji – gospodarstwa pasiecz-nego „Sądecki Bartnik”, do którego prowadzi w lewo wąska asfaltowa droga.

Wilczyska

61

Biała w Wilczyskachprzez większą część roku niska woda odsłania białe kamienie koryta

Wilczyskakościół św. Stanisława Biskupa

Na wysokim i szerokim tarasie Białej, częściowo na terenie dawnego majątku państwa Zarembów, rozpościera się miodowe gospodarstwo „Sądecki Bartnik”, unikalny w skali kraju kompleks promujący w bardzo pomysłowy i szlachetny sposób staropol-ską tradycyjną kulturę miodu.

Oprócz części handlowo-dystrybucyjnej znajdują się tutaj: skansen pszczelarstwa z imponującą ko-lekcją barci i uli, pokazujących w skrócie chyba całą historię pszczelarstwa, przeniesione z innych miejsc zabytkowe budynki drewniane – przykłady dawne-go budownictwa wiejskiego okolic, galeria rzeźby w drewnie – wspaniały efekt organizowanych tu ogól-nopolskich plenerów, zachowany fragment parku podworskiego wraz z dworem, stylowa restauracja oraz domki drewniane z pokojami gościnnymi.

Najmłodsi znajdą tutaj również takie atrakcje, jak wybieg ze strusiami, pawiem i kaczkami, przejażdżki zaprzę-giem konnym i zręcznościowy tor przeszkód. To miejsce to obowiązkowy punkt w podróży doliną Białej.

Zwiedzanie Prywatnego Muzeum Pszczelarskiego tylko z przewodnikiem (czas ok. 1 godz.). Szczegóło-we informacje na stronie 97.

Opuszczając gospodarstwo pasieczne wjeżdżamy do Stróż.

„Sądecki Bartnik”, StróżeStróże to, przed wiekami, gródek strzegący powstających w dolinie Białej posiadłości klasztornych i rycerskich. W póź-niejszych wiekach własność Jeżowskich i Szalowskich. Od końca XIX wieku rytm życia mieszkańców wyznaczany był stukotem kół pociągów i pracy tutejszego węzła kolejowego.

O kolejowej tradycji przypominają ogromne, jak na tę wiejską okolicę, budynki stacyjne wybudowane w końcu XIX wieku. Pierwsza linia kolejowa w Galicji, biegnąca zewnętrznym łu-kiem Karpat, ukończona została w 1861 roku, łącząc Kraków ze Lwowem przez, między innymi, Tarnów. W następnych la-tach budowano kolejne linie łączące Tarnów z Leluchowem i Preszowem, a także Zwardoń z Nowym Sączem, a Stróże z Zagórzem. Przed końcem XIX wieku powstała istniejąca do dziś sieć kolei karpackich, w której Stróże odgrywały istotną rolę stacji łącznikowej.

Koleje karpackie odegrały istotną rolę w czasie I Wojny Światowej pozwalając armii Austro-Wę-gier szybko koncentrować w wybranych miejscach swoje oddziały. Na stacji w Stróżach rozładowało się wiele jednostek biorących następnie udział w Bitwie Gorlickiej.

W okresie międzywojennym, dzięki wygodnemu połączeniu kolejowemu, zaczęły rozwijać się kuror-ty nad Popradem oraz Krynica. Do Krynicy, tak jak do Zakopanego, jeździła z Warszawy luxtorpeda,

62

StróżeSądecki Bartnik




Polna, Biała Niżnaszybka jednostka motorowa, wożąc między innymi amatorów białego szaleństwa.

Z drogi nr 981 skręcamy przy Ośrodku Ojca Pio na wschód w stronę Polnej (kierunek Łużna). Droga prowadzi wąskim obniżeniem pomiędzy wznie-sieniami, wzdłuż toru linii kolejowej do Zagórza koło Gorlic. Po przejechaniu 2,5 kilometra otwiera się w Polnej niewielka kotlina, w której centralnym miejscu stoi niewielki drewniany kościół.

Kościół parafialny pw. św. Andrzeja Apostoła po-chodzi z XVI wieku. Przebudowany został w XIX wieku. W latach sześćdziesiątych XX wieku w pre-zbiterium kościoła odkryto polichromowaną deko-rację pochodzącą z XVI wieku. Ukazuje ona cykl 29 scen poświęconych życiu i męce Jezusa.

Jest to kościół jednonawowy o konstrukcji zrębo-wej, szalowany i pokryty blachą. Nawę i prezbite-rium nakrywa stromy dach, który ponad starszą częścią kościoła wsparty jest na więźbie storczy-kowej typu gotyckiego. W dachu sygnaturka z la-tarnią zwieńczona stożkowym daszkiem.

W ołtarzach kościoła znajdują się obrazy z XVI i XVIII wieku, podobnie zabytkowe są ambona i chrzcielnica.

Godny odwiedzenia jest pobliski rezerwat przy-rody – dawny park dworski, leżący na wzniesie-niu przy drodze łączącej Polną z Wyskitną, w któ-rym rosną 300-letnie lipy i dęby.

Polna wieś leżąca w łagodnym obniżeniu, ciągnącym się od Stróż w kierunku Łużnej na północ od zalesionego masywu Maślanej Góry. Tym obniżeniem biegnie tor linii kolejowej ze Stróż na wschód, w kierunku Gorlic. Tędy również przemieszczały się na linię frontu w maju 1915 roku rozładowywane w Stróżach oddziały armii Austro-Węgier.

Wieś o nazwie Biała istniała jeszcze przed założe-niem miasta. W dużym dziewiętnastowiecznym murowanym dworze, należącym kiedyś do hrabiny Konstancji Stadnickiej, mieści się obecnie klasztor ss. św. Dominika. Starannie utrzymane zabudo-wania są jednym z cenniejszych zabytków gminy Grybów.

Przy drodze Biała Niżna – Gródek znajduje się cmentarz zamordowanych w czasie II wojny świa-towej 360 Żydów. O tej zbrodni przypomina wyryty na płycie nagrobnej napis w języku polskim, angiel-skim i hebrajskim.

Z Białej Niżnej wracamy z powrotem do Grybowa,

63

StróżeBiała z Maślaną Górą w tle

Polnakościół św. Andrzeja Apostoła

Biała Niżnadawny dwór hr. Stadnickiej

StróżeOśrodek im. Ojca Pio

Nowy Sącz – spacer wokół rynkuKolegiata św. Małgorzaty, Dom Gotycki – Muzeum, Sokół, Jagiellońska, Rynek, Synagoga, Zamek – około 1 godz.

64

Nowy Sączzabytkowy ratusz na rynku

Kolegiata pw. św. Małgorzaty, Dom GotyckiKrótki spacer po Nowym Sączu proponuję zacząć od najstarszych budowli w mieście – kolegiaty i Domu Gotyckiego. Samochód najwygodniej jest zostawić na dużym parkingu poniżej kolegiaty przy bulwarach Obrońców Narwiku nad Kamienicą.

Kamienne schody prowadzą do furty w zrekonstru-owanym fragmencie obronnych murów miejskich na szeroki plac otaczający kościół świętej Małgo-rzaty. Ta potężna budowla swoim dostojeństwem daje świadectwo bogatej i długiej historii miasta w śródgórskiej kotlinie.

W jego powstaniu główną rolę odegrał Wacław II, król Czech i Polski, nadając prawa miejskie tutejszej osadzie już w roku 1292 roku.

Budowę murowanego kościoła na tym miejscu datuje się przypuszczalnie na koniec XIII wieku. W 1448 roku kościół został podniesiony do godno-ści kolegiaty przez Zbigniewa Oleśnickiego, ówcze-snego biskupa krakowskiego. Obecny wygląd ko-ścioła stanowi efekt jego wielokrotnej przebudowy i rozbudowy, w trakcie których stopniowo tracił swój pierwotny styl gotycki.

We wnętrzu kolegiaty podziwiać można wiele ob-razów, rzeźb i epitafiów, głównie renesansowych, ale i starszych, jak słynący łaskami obraz Prze-mienienia Pańskiego przypuszczalnie czeski, z XIV wieku.

Obok kolegiaty stoi Dom Gotycki, zwany także Domem Kanoniczym, zbudowany na początku XVI wieku dla potrzeb kanoników kolegiaty. Ma tu obecnie swoją siedzibę Muzeum Okręgowe w No-wym Sączu z ekspozycją dawnej sztuki z terenu Sądecczyzny. Można tu podziwiać między innymi dzieło Wita Stwosza „Modlitwa w Ogrójcu”.

Muzeum: 33-300 Nowy Sącz, ul. Lwowska 3 tel. 18 443-77-08, fax 18 443-78-65,e-mail: [email protected]:wtorek – czwartek 10.00 – 15.00 piątek 10.00 – 17.30sobota, niedziela, święta 9.00 – 14.30opłaty za wstęp:opłata normalna – 6 złopłata ulgowa – 4 złdzień wolny od opłat za wstęp – sobota

65

Żuro

wa

rynek

parking

kolegiata

lody

muzeum

T. Kościuszki

Jagi

ello

ńska

J. Sobieskiego

Nowy SączDom Gotycki

Nowy SączKolegiata św. Małgorzaty

Sokół, JagiellońskaMiasto powstało w widłach Dunajca i Kamienicy Nawojowskiej, na szerokim płaskim wzniesieniu, ograniczonym skarpami rzecznymi, które z czasem uzupełniały wały ziemne, a potem mury. Śladem mu-rów otaczających miasto od strony południowej jest obecnie ciąg ulic Wałowej i Szwedzkiej. Opuszczając zatem Dom Gotycki na Lwowskiej przejdźmy space-rem na południe ulicą Jana III Sobieskiego, mijając po drodze kolorowy targ warzywno-kwiatowy i kierując się ku efektownie odnowionemu budynkowi Towa-rzystwa Gimnastycznego „Sokół”.

Tutejsza osada nosiła początkowo nazwę Kamienica. Nazwa miasta przy akcie lokacyjnym Wacława II, z datą 8 listopada 1292 roku, zapożyczona została z istnieją-cego już miasta w widłach Dunajca i Popradu, a dla od-różnienia dodano przymiotnik „Nowy”, choć z obecnej perspektywy oba miasta są podobnie stare.

Stosunkowo łatwe do rolniczego zagospodarowania tereny Kotliny Sądeckiej oraz skrzyżowanie szlaku węgierskiego z drogą karpacką w kierunku królew-skiego Biecza, dało miastu solidną podstawę do szyb-kiego rozwoju. Dzięki swoim zasobom i roli ośrodka administracyjnego Nowy Sącz przetrwał nienajgorzej wieki XVII i XVIII, kiedy wiele mniejszych miast powró-ciło do statusu wsi.

Ale szczególnie dobrze zaczęło się miastu powo-dzić od drugiej połowy XIX wieku, kiedy Galicja złapała wiatr w żagle samorządności i nowocze-snej gospodarki. Budowa linii kolejowej, a na-stępnie kolejowych warsztatów naprawczych, nadały miastu kierunek rozwoju na wiele dziesię-cioleci. W tym czasie ukształtował się ten Nowy Sącz, który dzisiaj wzbudza dumę mieszkańców i podziw przyjezdnych.

Przed powrotem na sądecki rynek spacerowym traktem ulicy Jagiellońskiej, gdzie zwracają uwagę bogato zdobione gzymsy kamienic i dekoracyjna oprawa kwiatowa stylowych lamp ulicznych – war-to wpaść na prawdopodobnie najlepsze w Polsce lody, w cukierni, na ulicy Kościuszki.

Ozdobą sądeckiego rynku jest ratusz, chluba miasta, wybudowany w końcu dziewiętnastego wieku, kiedy poprzednia, pochodząca jeszcze ze średniowiecza, budowla została zniszczona w pożarze. Solidnie dostojna sylwetka w stylu eklektycznym – neobarokowym i neorenesan-sowym wypełnia należycie rozległą przestrzeń rynku. Stanowi potwierdzenie dorobku i ambicji miasta.

66

Nowy SączGmach Sokoła

Nowy Sączul. Jagiellońska

Nowy Sączdawny klasztor oo. franciszkanów

Nowy Sączulica Jagiellońska

Rynek, Synagoga, ZamekOpuszczając rynek od pierzei północnej ulicą Piotra Skargi przechodzimy obok zabytkowego kompleksu byłego klasztoru oo. franciszkanów.

W tutejszym kościele znajduje się tablica pamiątkowa z 1640 roku z inskrypcją mówiącą o założeniu klasz-toru w 1297 roku z fundacji króla Wacława. Budynki klasztorne, od samego początku murowane, stano-wiły część umocnień miejskich, a wzniesiono je wcze-śniej od kolegiaty i wcześniej od zamku.

Bo murowany zamek w Nowym Sączu wzniesiony zo-stał przez Kazimierza Wielkiego jako siedziba kaszte-lanii, urzędu grodzkiego i starosty grodowego. Nie był nigdy budowlą o znaczeniu militarnym. Granicy połu-dniowej broniły Karpaty i trwałe sojusze, zamek pełnił więc głównie funkcję siedziby administracyjnej.

Położenie blisko granicy, na węgierskim szlaku, dało miastu możliwość bogacenia na handlu, ale też doda-ło pewnego znaczenia politycznego. Tu zatrzymywały się poselstwa, a czasami odbywały spotkania, jak na przykład narady króla Jagiełły z Wielkim Księciem Li-tewskim przed wojną z Krzyżakami.

Upadek zamku zaczął się w XVII wieku, lecz to nie Szwedzi, ale konfederaci barscy przyczynili się do

jego pożaru. Po wielu odbudowach i kolejnych znisz-czeniach zamek został częściowo odrestaurowany w odrodzonej Polsce i utworzono w nim Muzeum Zie-mi Sądeckiej, jednak w końcowych dniach wojny zo-stał wysadzony w powietrze. Odbudowano po wojnie jedynie fragment murów z attykami i renesansową Basztę Kowalską.

67

Żuro

wa

ratusz

parking

kolegiata

lody

klasztor

zamek

T. Kościuszki

Jagi

ello

ńska

J. Sobieskiego

K. Wielkiego

ks. P. Skargi

Nowy Sączwieża kolegiaty

Nowy Sączdawna synagoga

Nowy Sączpozostałości zamku królewskiego

Wokół Jeziora RożnowskiegoTęgoborze [1] Just [2] Wytrzyszczka [3] Czchów [4] Tropie [5] Rożnów [6] Gródek nad Dunajcem [7] Zbyszyce [8]– wycieczka samochodowa na północ od Korony Sądeckiej,długość trasy – 80 km, drogi krajowe, wojewódzkie i lokalne o dobrej nawierzchni,

Wycieczka wokół Jeziora Rożnowskiego, dająca wiele możliwości oglądania jego wód z najróżniejszej perspektywy. Czasami jezioro widoczne jest daleko w dole, czasa-mi droga prowadzi wzdłuż brzegu.

Oprócz krajobrazów atrakcją są niezwykłe budowle historyczne, jak zamki nad Dunaj-cem czy piękny kościółek w Tropiu, samot-nia świętego Świerada – a także współcze-sna zapora w Rożnowie.

68

Piekielnik

OchotnicaGórna

Waksmund


Ludźmierz

Sza�ary

BiałyDunajec



Jurgów

Brzegi

Niedzica

Frydman

SromowceWyżne

Tylmanowa


Maniowy Grywałd

Sucha HoraCiche

Dzianisz

Kościelisko

MurzasichleZakopane


Haligovce

Żdiar

Szczawnica

1 km

trasa wycieczki

12

4

3

Leluchów

Jezioro Rożnowskie

Jezioro Klimków

skie

Biała

Bia

ła

Dunajec

Po

pra

d

Kamienica

Pop

rad

Dunajec

28 drogi krajowe

drogi wojewódzkie

drogi pozostałe


drogi gruntowe





mineralnych

granica rezerwatu









szlak pieszy

szlak rowerowy


wyciąg narciarski

wieża widokowa



kąpielisko

stacja benzynowa


restauracja

977


1 cm - 350 m0 500 m 1km 2 km 3 km 4 km 5 km

Witowice Dolne

Rożnów

Olszowa


BartkowaBębny

JamnaZagórze

Tropie

Bujne

Łazy

Tabaszowa

Lipie



Podole

Przydonica

Sienna

Zbyszyce

Wola Kurowska

JelnaMikowa

Zagórze

Janczowa

Jesiorki

Jasienna

LichyJust

Łęki

Stańkowa

Świdnik

Tęgoborze

Nowiny

Łyczanka

Rojówka

Białawoda

Chomranice


Klimkówka

Wielogłowy

Marcinkowice

Zawadka

Librantowa

Łyczana

SiedlceKorzenna

Trzycierz

Łęka

Wielopole

Koniuszowa

Teluszowa

Niecew

WojnarowaPogwizdów


Chodorowa

Lipnica Wielka

Zabrzeż

Mosteczna


Stara Wieś

Stróże

Wyskitna

Cieniawa

Paszyn

Ptaszkowa

GRYBÓW

Ropa

Gródek

Słopna

Biała Niżna

Polna

Podchełmie

Kąclowa


BinczarowaBogusza

Królowa Górna

Królowa Polska

Kamionka Wielka

Mszalnica

PagórekMystków

Siółkowa

Kućmy

Wawrzka

Florynka

Kotów

Homrzyska

FrycowaMaciejowa

Łabowa Kamianna

Pod Kamianna

Kamionka Mała

PopardowaNawojowa

NOWY SĄCZ

Januszowa

Boguszowa

Chełmiec

Żeleźnikowa Mała


Łazy Biegonickie

STARY SĄCZ

Popowice

Barcice Dolne

Margań Wyżna

CzaczówBącza

Rybień

Podkamienne

Słowikowa

Kunów

Jeżów

Wilczyska

Piątkowa

Klęczany

Krasne Potockie

Rdziostów

Biczyce Dolne

Kłodne

Podchełmie

Biczyce Górne


Zadziele

Trzetrzewina

Kwasowiec

Mokra Wieś

Jaruszowa

Stadła

Chochorowice

Świniarsko

NiskowaMała Wieś

Rogi

Olszana

Naszaczowice

Podegrodzie

OlszankaMostki


Kadcza

Gaboń

Gołkowice Górne

MoszczenicaNiżna

Opalana

Jastrzębie

Czarny Potok

Szczereż

Świercze

Krakowska

Maszkowice

Jazowsko

ŚWIDNIK

Jadamwola

Łukowica

Wiela

Brzyna

Zarzecze

Łącko

Tarnowa

Kiczorki

Czerniec

Zabrzeż

Byniowa


Wola Piskulina

Wola Kosnowa

Kosarzyska

Wyrobiska


Roztoka

ZawadaStronie

Wolica

Zagorów

Berdychów

Zadziele

Na Groniu

Pisarzowa


Kanina

Wysokie

Krasne Biczyckie

Wytrzyszczka

Łososina Dolna

Siekierczyna

Zalesie Górne

Bruśnik

Kąśna Górna

Kąśna Dolna

Pławna

BOBOWA

Stróżna

Łużna

Bochnia

Górzyna

Szymbark

Owczary

Łosie

BrunaryCzarna

LIMANOWA

Molówka

Rozpite Żmiąca

SłomianaJaworzyna

Laskowa


Krosna

Kobyłczyna

Bukowiec

Podlas

Granica

Strzeszyce

Rąbkowa

Koszarka

Równia

Grabie

Barcice Górne

Wola Krogulecka

RytroMakowica

Sucha Struga


ZłotnePrzysietnica

Roztoka Ryterska

Głębokie

Uhryń

Wierchomla Mała

PIWNICZNA ZDRÓJ

Wierchomla Wielka

Łomnica Zdrój

Żegiestów

Zubrzyk

Szczawnik

Palenica

KRYNICA ZDRÓJ

Złockie


Andrzejówka

Powroźnik

Muszynka

Łosie

Roztoka Wielka

Huta

Mochnaczka Wyżna

Krzyżówka

Piorunka

Berest

Tylicz


Banica

Stawisza

ŚnietnicaPolany

Łabowiec

Nowa Wieś

Opalanka

Łazy Brzyńskie

Obidza

Tylmanowa

Górzany

Grywałd


Krośnica

Kłodne

Staszkówka

SZCZAWNICA

Modyń

Kicznia

Szalowa

Przyszowa

Szczawnik

Milik

Jastrzębik

Dubne

Wojkowa

Kosarzyska

Sucha DolinaObidza

Znamirowice

Podrzecze

Falkowa

.1175

.1262

Przechyba.983

.936

.785

Okrąglica

Dzwonkówka

Jaworzynka

Radziejowa

.983

Wlk. Rogacz

.860

Jasieńczyk

.948

Makowica

.1084


Łabowska Hala

Wierchomla

JaworzynaKrynicka

Przechyba

Bereśnik

.1080

Runek

.1114 Jaworzyna

.882 J

aworze

.753

Maślana Góra

.753

Chełm

.753

Rosochatka753

Jodłowa Góra.

846 P

ostawne.

.888 Kozie Żebro

.877 C

zerszla .820

Ubocz

.934 K

raczonik

Lackowa.

997

.740

Piorun

4

3

5

7

8

2

6

1

1. Tęgoborze Obszerny dwór w dawnym majątku Stadnickich i Wie-logłowskich, popadający stopniowo w ruinę w trakcie XIX wieku, odbudowany został w roku 1904 przez Karola Wysockiego. Charakterystycznym elementem architektury tej budowli jest portyk z czterema kolum-nami jońskimi wspierającymi trójkątny szczyt.

2. JustDrewniany kościółek pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny na Górze św. Justa został zbudowany w drugiej połowie XVII wieku. W kościół-ku zachowały się elementy wyposażenia z wcześniej-szych świątyń.

3. Wytrzyszczka Zrekonstruowany w ostatnich latach zamek Tropsztyn, z którego wysokich murów rozciąga się doskonały wi-dok na Jezioro Czchowskie i wzniesienia Pogórza Roż-nowskiego. W sąsiedztwie przystań promu do Tropia.

4. Czchów Miasteczko nad Dunajcem z historią sięgającą czasów Państwa Wielkomorawskiego (VIII wiek), z charakte-rystyczną romańską wieżą obronną, pozostałością zamku. Na Dunajcu zapora spiętrzająca wody Jeziora Czchowskiego.

5. TropiePustelnia i sanktuarium św. Świerada i Benedykta. Na skale nad malowniczym zakolem Dunajca ko-ściół o pięknej renesansowej sylwetce, ale znacz-nie starszym pochodzeniu, o czym świadczą m.in. romańskie elementy architektury oraz polichromia z XII wieku.

6. Rożnów Zapora spiętrzająca wody Jeziora Rożnowskiego, ruiny zamku Zawiszy Czarnego, zabytkowy kośció-łek, elementy fortyfikacji renesansowej Tarnow-skich, dwór z XIX wieku.

7. Gródek nad Dunajcem Ośrodek wypoczynku nad Jeziorem Rożnowskim: wy-pożyczalnie sprzętu wodnego, trasy rowerowe wokół jeziora, miejsca do wędkowania.

8. ZbyszyceOśrodek wypoczynku nad Jeziorem Rożnowskim: wy-pożyczalnie sprzętu wodnego, trasy rowerowe wokół jeziora, miejsca do wędkowania.

69

Tęgoborze, JustDąbrowska Góra za Dunajcem

Tęgoborze, Justkościółek Narodzenia NMP

Wytrzyszczkazamek Tropsztyn nad Dunajcem

Wytrzyszczkarozlewiska Dunajca pod Tropiem

70

Czchówwieża obronna dawnego zamku

Czchówwidok z wieży - kotlina Dunajca pod Zakliczynem

Wytrzyszczkaprom do Tropia

Tropiekościół św. św. Andrzeja i Bernarda

Rożnówkościół św. Wojciecha

Rożnówwidok z zapory

Rożnówrenesansowe fortyfikacje Tarnowskich

Zbyszycekościółek z XV wieku

71Gródek nad Dunajcem, Jezioro Rożnowskie

Dolina DunajcaChełmiec [1] Podegrodzie [2] Ropa [3] Naszacowice [4] Czarny Potok [5] Łącko [6] Jazowsko [7] Gołkowice [8]– wycieczka samochodowa, długość trasy – 54 km, drogi wojewódzkie i drogi lokalne o dobrej nawierzchni.

72

Piekielnik

OchotnicaGórna

Waksmund


Ludźmierz

Sza�ary

BiałyDunajec



Jurgów

Brzegi

Niedzica

Frydman

SromowceWyżne

Tylmanowa


Maniowy Grywałd

Sucha HoraCiche

Dzianisz

Kościelisko

MurzasichleZakopane


Haligovce

Żdiar

Szczawnica

1 km

trasa wycieczki

12

4

3

Leluchów

Jezioro Rożnowskie

Jezioro Klimków

skie

Biała

Bia

ła

Dunajec

Po

pra

d

Kamienica

Pop

rad

Dunajec

28 drogi krajowe

drogi wojewódzkie

drogi pozostałe


drogi gruntowe





mineralnych

granica rezerwatu









szlak pieszy

szlak rowerowy


wyciąg narciarski

wieża widokowa



kąpielisko

stacja benzynowa


restauracja

977


1 cm - 350 m0 500 m 1km 2 km 3 km 4 km 5 km

Witowice Dolne

Rożnów

Olszowa


BartkowaBębny

JamnaZagórze

Tropie

Bujne

Łazy

Tabaszowa

Lipie



Podole

Przydonica

Sienna

Zbyszyce

Wola Kurowska

JelnaMikowa

Zagórze

Janczowa

Jesiorki

Jasienna

Lichy

RoćmirowaJust

Łęki

Stańkowa

Świdnik

Tęgoborze

Nowiny

Łyczanka

Rojówka

Białawoda

Chomranice


Klimkówka

Wielogłowy

Marcinkowice

Zawadka

Librantowa

Łyczana

SiedlceKorzenna

Trzycierz

Łęka

Wielopole

Koniuszowa

Teluszowa

Niecew

WojnarowaPogwizdów


Chodorowa

Lipnica Wielka

Zabrzeż

Mosteczna


Stara Wieś

Stróże

Wyskitna

Cieniawa

Paszyn

Ptaszkowa

GRYBÓW

Ropa

Gródek

Słopna

Biała Niżna

Polna

Podchełmie

Kąclowa


BinczarowaBogusza

Królowa Górna

Królowa Polska

Kamionka Wielka

Mszalnica

PagórekMystków

Siółkowa

Kućmy

Wawrzka

Florynka

Kotów

Homrzyska

FrycowaMaciejowa

Łabowa Kamianna

Pod Kamianna

Kamionka Mała

PopardowaNawojowa

NOWY SĄCZ

Januszowa

Boguszowa

Chełmiec

Żeleźnikowa Mała


Łazy Biegonickie

STARY SĄCZ

Popowice

Barcice Dolne

Margań Wyżna

CzaczówBącza

Rybień

Podkamienne

Słowikowa

Kunów

Jeżów

Wilczyska

Piątkowa

Klęczany

Krasne Potockie

Rdziostów

Biczyce Dolne

Kłodne

Podchełmie

Biczyce Górne


Zadziele

Trzetrzewina

Kwasowiec

Mokra Wieś

Jaruszowa

Stadła

Chochorowice

Świniarsko

NiskowaMała Wieś

Rogi

Olszana

Naszaczowice

Podegrodzie

OlszankaMostki


Kadcza

Gaboń

Gołkowice GórneMoszczenica

Niżna

Opalana

Jastrzębie

Czarny Potok

SzczereżŚwiercze

Krakowska

Maszkowice

Jazowsko

ŚWIDNIK

Jadamwola

Łukowica

Wiela

Brzyna

Zarzecze

Łącko

Tarnowa

Kiczorki

Czerniec

Zabrzeż

Byniowa


Wola Piskulina

Wola Kosnowa

Kosarzyska

Wyrobiska


Roztoka

ZawadaStronie

Wolica

Zagorów

Berdychów

Zadziele

Na Groniu

Pisarzowa


Kanina

Wysokie

Krasne Biczyckie

Wytrzyszczka

Łososina Dolna

Siekierczyna

Zalesie Górne

Bruśnik

Kąśna Górna

Kąśna Dolna

Pławna

BOBOWA

Stróżna

Łużna

Bochnia

Górzyna

Szymbark

Owczary

Łosie

Brunary

Czarna

LIMANOWA

Molówka

Rozpite Żmiąca

SłomianaJaworzyna

Laskowa


Krosna

Kobyłczyna

Bukowiec

Podlas

Granica

Strzeszyce

Rąbkowa

Koszarka

Równia

Grabie

Barcice Górne

Wola Krogulecka

RytroMakowica

Sucha Struga


ZłotnePrzysietnica

Roztoka Ryterska

Głębokie

Uhryń

Wierchomla Mała

PIWNICZNA ZDRÓJ

Wierchomla Wielka

Łomnica Zdrój

Żegiestów

Zubrzyk

Szczawnik

Palenica

KRYNICA ZDRÓJ

Złockie


Andrzejówka

Powroźnik

Muszynka

Łosie

Roztoka Wielka

Huta

Mochnaczka Wyżna

Krzyżówka

Piorunka

Berest

Tylicz

Mochnaczka NiżnaIzby

Banica

Stawisza

ŚnietnicaPolany

Łabowiec

Nowa Wieś

Opalanka

Łazy Brzyńskie

Obidza

Tylmanowa

Górzany

Grywałd


Krośnica

Kłodne

Staszkówka

SZCZAWNICA

Witowice Górne

Modyń

Kicznia

Szalowa

Przyszowa

Szczawnik

Milik

Jastrzębik

Dubne

Wojkowa

Kosarzyska

Sucha DolinaObidza

Znamirowice

Podrzecze

Falkowa

.1175

.1262

Przechyba.983

.936

.785

Okrąglica

Dzwonkówka

Jaworzynka

Radziejowa

.983

Wlk. Rogacz

.860

Jasieńczyk

.948

Makowica

.1084


Łabowska Hala

Wierchomla

JaworzynaKrynicka

Przechyba

Bereśnik

.1080

Runek

.1114 Jaworzyna

.882 J

aworze

.753

Maślana Góra

.753

Chełm

.753

Rosochatka753

Jodłowa Góra.

846 P

ostawne.

.888 Kozie Żebro

.877 C

zerszla .820

Ubocz

.934 K

raczonik

Lackowa.

997

.740

Piorun

5

4

3

2

1

6

1. PodegrodziePodegrodzie to pierwsza siedziba grodu piastowskie-go w Kotlinie Sądeckiej i stolica Lachów Sądeckich. W Podegrodziu działa wiele zespołów regionalnych i artystów ludowych zachowujących lokalny folklor. W tutejszym Domu Kultury mieści się Muzeum Lachów Sądeckich im. Zofii i Stanisława Chrząstowskich, naj-większa na Sądecczyźnie regionalna placówka tego typu powstała ze zbiorów prywatnych. Muzeum otwarte jest w godzinach otwarcia Biblioteki Gmin-nej.

2. NaszacowiceWzgórze położone nad brzegiem Dunajca koło Nasza-cowic skrywa relikty grodziska powstałego około VIII wieku. Przez 300 lat, aż do początków polskiej pań-stwowości, było jednym z najważniejszych ośrodków słowiańskiego plemienia Wiślan.

3. Czarny PotokDrewniany kościół parafialny w Czarnym Potoku pochodzi z połowy XVIII wieku i słynie z otaczanego wielką czcią cudownego obrazu Matki Bożej Bolesnej, pochodzącego z roku 1649. Obok kościoła rośnie lipa, starsza jeszcze od tego obrazu, najstarsza w Polsce przedstawicielka lip szerokolistnych. Pielgrzymi w dawnych czasach leczyli zęby ogryzaniem kory takich wiekowych drzew.

4. ŁąckoŁącko znane jest dobrze ze swoich sadów i śliwowicy. Oprócz śliwowicy znaleźć tu można smaczne soki Mau-rera, tłoczone naturalnie na zimno niekonserwowane i nierozcieńczane jabłka, truskawki, wiśnie, maliny i wie-le innych smaków. Tutejszy kościół pw. św. Jana Chrzci-ciela zbudowany został w roku 1728 z wykorzystaniem kamieni pochodzących z dawnego zamku Zyndrama z pobliskich Maszkowic.

5. JazowskoWieś należy do najstarszych na Sądecczyźnie. Jej na-zwa ma związek z jazami do połowu łososi ciągnących w górę rzeki na tarło, widzianych tu jeszcze przed woj-ną. Warto odwiedzić bielejący na wzniesieniu kościół parafialny pw. Najświętszej Marii Panny z 1726 roku, z barokowym wyposażeniem.

6. GołkowiceNiemal identyczne domy murowane, szczytami zwró-cone do drogi, kojarzą się ze wsiami w Sudetach. Tak, to dawna wieś niemiecka, przez blisko dwa stulecia jej nazwa brzmiała: Deutsch Golkowitz. Interesujący w Gołkowicach jest również sam most przez Dunajec, mający cechy zabytku techniki, jako jeden z nielicznych zachowanych w tej części Karpat konstrukcji stalowych nitowanych. Z mostu dobry widok na spływający z gór Dunajec i wznoszącą się ponad nim Przechybę.

73

PodegrodzieMuzeum Lachów Sądeckich

Naszacowiceślady grodziska z VIII wieku, fot www.lukowica.org

Czarny Potokkościół z XVIII wieku

Nad Jazowskiemdroga ze Szczereży, widok na Przechybę

74

Łąckodom nad Czarną Wodą

Łąckokościół św. Jana Chrzciciela

Maszkowicetradycyjna zabudowa wiejska

Jazowskokościół Najświętszej Marii Panny

Obidzaokolice Jazowska

Gołkowicebudynki kolonistów niemieckich

JazowskoDunajec o poranku

Jazowskoprzed procesją Bożego Ciała

75Dunajec poniżej Jazowska

Doliny Popradu i KamienicyNowy Sącz, Stary Sącz [1] Rytro [2] Piwniczna [3] Żegiestów [4] Muszyna [5] Powroźnik [6] Krynica-Zdrój [7] Łabowa [8] Nawojowa [9] Nowy Sącz– wycieczka samochodowa, długość trasy – 110 km, drogi krajowe i wojewódzkie.

Rożnów

Tęgoborze

JezioroRożnowskie

Czchów

Marcinkowice

Podegrodzie

Stary Sącz

Jazowsko

RytroObidza

Piwniczna ZdrójSzczawnica

Mnisek nadPopradom

StaraLubovna

NowaLubovna

WierchomlaWielka

Żegiestów

Milik

Złockie

Muszyna

Powroźnik

Krynica Zdrój

MochnaczkaNiżna

Berest

Nowa Wieś

Łabowa

Tylicz

Frycowa

Nawojowa

KamionkaWielka

Florynka

Binczarowa

Kąclowa

Siołkowa Biała Niżna

StróżeKrużlowaWyżna

Wojnarowa

Lipnica Wielka

Korzenna

Cieniawa

Ptaszkowa

Nowy Sącz

Grybów

Bobowa

Zborowice

Szalowa

Łużna

Staszkówka

Ciężkowice

Przysietnica

LibuszaZagórzany

MoszczenicaBiecz

Binarowa

Gromnik

Szerzyny

Skołyszyn

Harklowa

Święcany

LipinkiKobylanka

Orlov

Lenartov

Petrova

Hrabske

Malcov

Bardejov

Zborov

Wysowa Zdrój

Hańczowa Regietów

Zdynia

SmerekowiecKwiatoń

Brunary

Śnietnica

Sękowa

Gorlice

Szymbark

RopicaGórna

Krościenkonad Dunajcem

Uście Gorlickie

Klimkówka

Ropa

Rzepiennik Strzyżewski

1 km

trasa wycieczki

3

1

2

4 5

9

8

6

7

76

1. Stary Sącz Wyjątkowej urody miasto w widłach Dunajca i Popra-du, uznane za urbanistyczny rezerwat. Brukowany kocimi łbami rynek otoczony niskimi podcieniowymi domkami o czterospadowych dachach. Średniowiecz-ny klasztor klarysek z fundacji świętej Kingi, muzeum etnograficzne, niezwykły klimat.

2. Rytro Wieś letniskowa nad Popradem z ruinami zamku zbu-dowanego przez niemieckich osadników rycerskich (Ritter). Punkt wyjścia szlaków turystycznych w Pasmo Jaworzyny do Krynicy Górskiej oraz w Pasmo Radzie-jowej do Szczawnicy.

3. PiwnicznaKrólewskie miasto handlowe na szlaku węgierskim z zabytkowym układem urbanistycznym rynku, uzdro-wisko z pijalnią wód mineralnych, muzeum regional-ne z unikalną kolekcją dawnego sprzętu narciarskie-go, spływ łodziami doliną Popradu.

4. Żegiestów

Uzdrowisko nad Popradem założone w 1846 roku. Obecnie kojarzone najmocniej z masywnym, kamien-nym budynkiem Domu Zdrojowego z roku 1929, oraz sanatoriami wznoszącymi się jak skalne ściany ponad drogą Nowy Sącz – Krynica.

5. Muszyna Miasteczko z długą historią, stolica tak zwanego „Pań-stwa Muszyńskiego”, posiadłości biskupów krakowskich na pograniczu z Węgrami. Ruiny zamku z XIV wieku, dwór starostów, zajazd z XIX wieku (obecnie Muzeum Regionalne PTTK), kordegarda, barokowy kościół obronny pw. św. Józefa z XVII wieku z rzeźbami gotyc-kimi.

6. PowroźnikDrewniana cerkiew z 1604 r. pod wezwaniem św. Jaku-ba Młodszego Ap. (obecnie kościół rzymskokatolicki). Część budowli jest jeszcze starsza i służyła jako pierwsza cerkiew już w XVI w. Wskazują na to bogate malowidła na ścianach i na sklepieniu pomieszczenia.

7. Krynica-ZdrójNajwiększe uzdrowisko w polskich Karpatach: zabytko-we Domy Zdrojowe, Park Zdrojowy, stylowa XIX-wieczna drewniana zabudowa uzdrowiskowa, Patria – willa Kie-pury, muzeum Nikifora, kolej szynowa na Górę Parkową, kolejka gondolowa na Jaworzynę Krynicką.

8. ŁabowaDawna wieś łemkowska z zachowaną cerkwią murowa-ną z XVIII wieku fundacji Lubomirskich – w pobliskiej Roztoce Wielkiej i Łosiach drewniane cerkiewki XIX wieczne. W latach 30-tych XX wieku zbudowano przy wsparciu hrabiego Stadnickiego kościół pw. św. Stanisława Bisku-pa, którego drewniana architektura nawiązuje do regio-nalnej tradycji budownictwa.

9 . NawojowaSiedziba rodowa kolejno Nawojowskich, Branickich, Lu-bomirskich, Sanguszków i Stadnickich ze zbudowanym przez tych ostatnich w XIX wieku pałacem, w którym od-bywały się zjazdy arystokracji oraz inteligencji polskiej.

77

Stary Sączklasztor klarysek

RytroZamkowa Góra

78

Piwnicznatradycyjna zabudowa przy drodze do Kosarzysk

Wierchomla Wielkazabytkowa cerkiew

Żegiestówsanatoria przy drodze nad Popradem Powroźnik

zabytkowa cerkiewka

Muszynaruiny biskupiego zamku na Górze Zamkowej

Piwnicznapijalnia zdrojowa

PiwnicznaPoprad poniżej ujścia potoku Czercz

79

Roztoka Wielkazabytkowa cerkiewka

Łosiezabytkowa cerkiewka

Nawojowazabytkowy kościół

Łabowakościół drewniany z XX wieku

Krynica-ZdrójWitoldówka

Krynica-ZdrójStara Pijalnia

Łabowazabytkowa cerkiew

Nawojowapałac Stadnickich

Szlakiem cerkiewek do źródeł BiałejGrybów - Brunary [1] Śnietnica [2] Banica [3] Izby, Bieliczna [4] Mochnaczka [5] Czyrna [6] Polany [7]– wycieczka samochodowa lub rowerowa,długość trasy – 36 km, głównie drogi lokalne o dobrej nawierzchni,czas przejazdu, zwiedzania i spacerów – samochód 4,0 godz., rower 6,0 godz., maksymalna różnica wzniesień 390 m, maksymalne nachylenie 20% (Banica).

80

Piekielnik

OchotnicaGórna

Waksmund


Ludźmierz

Sza�ary

BiałyDunajec



Jurgów

Brzegi

Niedzica

Frydman

SromowceWyżne

Tylmanowa


Maniowy Grywałd

Sucha HoraCiche

Dzianisz

Kościelisko

MurzasichleZakopane


Haligovce

Żdiar

Szczawnica

1 km

trasa wycieczki

12

4

3

Leluchów

Jezioro Rożnowskie

Jezioro Klimków

skie

Biała

Bia

ła

Dunajec

Po

pra

d

Kamienica

Pop

rad

Dunajec

28 drogi krajowe

drogi wojewódzkie

drogi pozostałe


drogi gruntowe





mineralnych

granica rezerwatu









szlak pieszy

szlak rowerowy


wyciąg narciarski

wieża widokowa



kąpielisko

stacja benzynowa


restauracja

977


1 cm - 350 m0 500 m 1km 2 km 3 km 4 km 5 km

Witowice Dolne

Rożnów

Olszowa


BartkowaBębny

JamnaZagórze

Tropie

Bujne

Łazy

Tabaszowa

Lipie



Podole

Przydonica

Sienna

Zbyszyce

Wola Kurowska

JelnaMikowa

Zagórze

Janczowa

Jesiorki

Jasienna

Lichy

RoćmirowaJust

Łęki

Stańkowa

Świdnik

Tęgoborze

Nowiny

Łyczanka

Rojówka

Białawoda

Chomranice


Klimkówka

Wielogłowy

Marcinkowice

Zawadka

Librantowa

Łyczana

SiedlceKorzenna

Trzycierz

Łęka

Wielopole

Koniuszowa

Teluszowa

Niecew

WojnarowaPogwizdów


Chodorowa

Lipnica Wielka

Zabrzeż

Mosteczna


Stara Wieś

Stróże

Wyskitna

Cieniawa

Paszyn

Ptaszkowa

GRYBÓW

Ropa

Gródek

Słopna

Biała Niżna

Polna

Podchełmie

Kąclowa


BinczarowaBogusza

Królowa Górna

Królowa Polska

Kamionka Wielka

Mszalnica

PagórekMystków

Siółkowa

Kućmy

Wawrzka

Florynka

Kotów

Homrzyska

FrycowaMaciejowa

Łabowa Kamianna

Pod Kamianna

Kamionka Mała

PopardowaNawojowa

NOWY SĄCZ

Januszowa

Boguszowa

Chełmiec

Żeleźnikowa Mała


Łazy Biegonickie

STARY SĄCZ

Popowice

Barcice Dolne

Margań Wyżna

CzaczówBącza

Rybień

Podkamienne

Słowikowa

Kunów

Jeżów

Wilczyska

Piątkowa

Klęczany

Krasne Potockie

Rdziostów

Biczyce Dolne

Kłodne

Podchełmie

Biczyce Górne


Zadziele

Trzetrzewina

Kwasowiec

Mokra Wieś

Jaruszowa

Stadła

Chochorowice

Świniarsko

NiskowaMała Wieś

Rogi

Olszana

Naszaczowice

Podegrodzie

OlszankaMostki


Kadcza

Gaboń

Gołkowice Górne

MoszczenicaNiżna

Opalana

Jastrzębie

Czarny Potok

Szczereż

Świercze

Krakowska

Maszkowice

Jazowsko

ŚWIDNIK

Jadamwola

Łukowica

Wiela

Brzyna

Zarzecze

Łącko

Tarnowa

Kiczorki

Czerniec

Zabrzeż

Byniowa


Wola Piskulina

Wola Kosnowa

Kosarzyska

Wyrobiska


Roztoka

ZawadaStronie

Wolica

Zagorów

Berdychów

Zadziele

Na Groniu

Pisarzowa


Kanina

Wysokie

Krasne Biczyckie

Wytrzyszczka

Łososina Dolna

Siekierczyna

Zalesie Górne

Bruśnik

Kąśna Górna

Kąśna Dolna

Pławna

BOBOWA

Stróżna

Łużna

Bochnia

Górzyna

Szymbark

Owczary

Łosie

Brunary

Czarna

LIMANOWA

Molówka

Rozpite Żmiąca

SłomianaJaworzyna

Laskowa


Krosna

Kobyłczyna

Bukowiec

Podlas

Granica

Strzeszyce

Rąbkowa

Koszarka

Równia

Grabie

Barcice Górne

Wola Krogulecka

RytroMakowica

Sucha Struga


ZłotnePrzysietnica

Roztoka Ryterska

Głębokie

Uhryń

Wierchomla Mała

PIWNICZNA ZDRÓJ

Wierchomla Wielka

Łomnica Zdrój

Żegiestów

Zubrzyk

Szczawnik

Palenica

KRYNICA ZDRÓJ

Złockie


Andrzejówka

Powroźnik

Muszynka

Łosie

Roztoka Wielka

Huta

Mochnaczka Wyżna

Krzyżówka

Piorunka

Berest

Tylicz

Mochnaczka NiżnaIzby

Banica

Stawisza

ŚnietnicaPolany

Łabowiec

Nowa Wieś

Opalanka

Łazy Brzyńskie

Obidza

Tylmanowa

Górzany

Grywałd


Krośnica

Kłodne

Staszkówka

SZCZAWNICA

Witowice Górne

Modyń

Kicznia

Szalowa

Przyszowa

Szczawnik

Milik

Jastrzębik

Dubne

Wojkowa

Kosarzyska

Sucha DolinaObidza

Znamirowice

Podrzecze

Falkowa

.1175

.1262

Przechyba.983

.936

.785

Okrąglica

Dzwonkówka

Jaworzynka

Radziejowa

.983

Wlk. Rogacz

.860

Jasieńczyk

.948

Makowica

.1084


Łabowska Hala

Wierchomla

JaworzynaKrynicka

Przechyba

Bereśnik

.1080

Runek

.1114 Jaworzyna

.882 J

aworze

.753

Maślana Góra

.753

Chełm

.753

Rosochatka753

Jodłowa Góra.

846 P

ostawne.

.888 Kozie Żebro

.877 C

zerszla .820

Ubocz

.934 K

raczonik

Lackowa.

997

.740

Piorun

1

27

6

3

4

5

1. BrunaryCerkiew parafialna greckokatolicka pw. św. Michała Archanioła, zbudowana została w 1797 roku, a obec-nie pełni rolę kościoła rzymskokatolickiego. To dość rozłożysta, trójczęściowa budowla, pokryta dachem namiotowym z poszyciem z gontów. Uwagę zwraca-ją duże okna i charakterystyczne, baniaste wieżyczki rozmieszone na wznoszącej się stopniami linii.

2. ŚnietnicaCerkiew greckokatolicka pw. św. Demetriusza, obec-nie kościół rzymskokatolicki, zbudowana została w latach 1755 – 1758, w typie zachodniołemkowskiego budownictwa cerkiewnego. Trójdzielna budowla o konstrukcji zrębowej, wyróżnia się łamanym uskoko-wo blaszanym dachem nad nawą.

3. BanicaCerkiew greckokatolicką pw. świętych Kosmy i Da-miana zbudowano w XVIII wieku. Wyjątkowo pięknie położona i otoczona kamiennym murkiem cerkiew, posiada we wnętrzu wiele cennych zabytków – jak: ikonostas z 1787 roku, ołtarz ze sceną Wniebowstąpie-nia Matki Boskiej z XIX wieku, ikony o dużej wartości artystycznej z XVI i XVII wieku, carskie wrota z XVII wie-ku oraz obraz św. Michała Archanioła z 1702 roku.

4. IzbyMurowana cerkiew pw. św. Łukasza z 1886 roku. Ko-ściół wybudowano około 1886 roku na miejscu po-przedniej drewnianej cerkwi, z zamiarem utworzenia tam greckokatolickiego sanktuarium Matki Bożej Po-krownej (tzn. Opiekunki).

Cudowny obraz Matki Bożej, który był tam czczony przez wiele lat, dziś znajduje się w kościele w Bereście. W Izbach pozostała tylko jego kopia. Spowodowały to burzliwe dzieje parafii, w wyniku których, cała wspól-nota wraz z ówczesnym greckokatolickim probosz-czem przeszła na prawosławie. W efekcie sanktuarium zamknięto.

4. BielicznaO istnieniu w tym zakątku pod Lackową niewielkiej wsi Bieliczna zaświadczają już tylko: ta niewielka cer-kiewka pw. Michała Archanioła, nagrobki na pobliskim cmentarzyku i przydrożne kapliczki.

5. MochnaczkaTutejsza dawna cerkiew parafialna greckokatolicka pw. św. Michała Archanioła, obecnie kościół rzymsko-katolicki, zbudowana została w XVIII wieku, a przebu-dowana w połowie wieku XIX. We wnętrzu znajduje się ikonostas, o charakterze barokowym, pochodzący z XVIII wieku.

6. CzyrnaCerkiew pw. św. Paraskewy Męczennicy w Czyrnej zbudowana została w 1893 roku według projektu au-striackiego architekta Delavo, z pochodzenia Francu-za. Informuje o tym tablica pamiątkowa umieszczona wewnątrz cerkwi. W budowie uczestniczyła cała wieś, pod przewodnictwem parocha Antoniego Konstanty-nowicza. Odnawiana i przebudowana w 1933 roku.We wnętrzu znajduje się ikonostas z XX wieku oraz ikona św. Paraskewy z XVIII wieku, która trzyma w rę-kach szablę i palmę męczeństwa. Możliwe, że była fundowana przez konfederatów barskich, a namalo-wana na podobieństwo św. Barbary.

7. PolanyCerkiew greckokatolicka św. Michała Archanioła w Polanach powstała w roku 1820. Jest to budowla o konstrukcji zrębowej, ze ścianami pokrytymi gontem. Większość wyposażenia z ikonostasem pochodzi z XIX wieku. W prezbiterium znajduje się późnobarokowy ołtarz z obrazem Piet z XVIII wieku.

81

Śnietnicazabytkowa cerkiew

Brunaryzabytkowa cerkiew

82 fot: WIKI

Izbyzabytkowa cerkiew

Bielicznazabytkowa cerkiewka

Polanyzabytkowa cerkiew

Czyrnazabytkowa cerkiew

Banicazabytkowa cerkiew

Banicazabytkowa cerkiew

Izbyzabytkowa kapliczka

Mochnaczkazabytkowa cerkiew

83

Bieliczna ze wsi pozostała jedynie ta piękna cerkiewka

Gastronomia

Gmina Chełmiec

Zajazd Pod Górką s.c.33-395 Biczyce Dolne 162tel. 18 547-92-52e- mail: [email protected]

Dworek Noce i Dnie Świniarsko 580 33-395 Chełmiec tel. 18 443-50-09 tel. 696 038 627 tel. 664 141 120 e- mail: [email protected]

Bar Jowit 33-395 Chełmiecul. Gajowa 36Etel. 12 442-16-99

Gmina Kamionka Wielka

Drink-Bartel. 18 445-64-5033-334 Królowa Polska

Bar Legutko Mieczysław tel. 18 547-41-9833-334 Kamionka Wielka

Gmina Grybów

Restauracja „Bartna Chata”Gospodarstwo Pasieczne „Sądecki Bartnik”A. i J. Kasztelewicz33-331 Stróże 235tel. 18 414-05-78Restauracja posiada certyfikat: „Karczma Regionalna Małopolski” Małopolskiej Organizacji Turystycznej

Korona SądeckaInformator Turystyczny

Gastronomia 84 Noclegi 86Turystyka 90Wydarzenia 92Produkty lokalne 94Twórcy ludowi 94Informacja turystyczna i muzea 96

84

Karczma we Dworze (przy stacji narciarskiej)33-333 Cieniawatel. 602-810-249e-mail. [email protected]

Pałacyk pod RóżąFarma Rosa Halina Mika33-331 Stróże 335 tel. 18 440-89-40, 502 207 [email protected]

Feniks s.c. Pizzeria33-330 GrybówRynek 27tel/fax: 18 440-87-40

Kawiarnia „Agatka”33-330 GrybówGrunwaldzka 43tel.18 445-02-75, 18 445-02-51

Kawiarnia „Rocko” 33-331 Stróże 470tel. 18 445-15-74e-mail. [email protected]

Cafe MaciejowskiRynek 833-330 Grybówtel. 666 989 [email protected]

Cafe Maciejowski to urokliwa kawiarnia o cesarsko-królew-skim wystroju znajdująca się w starych murach grybow-skiego rynku. Wyjątkową atrakcją tego miejsca są tarasy widokowe na tyłach kawiarni, z których rozpościera się piękna panorama na okoliczne wzgórza. Kawiarnia oferuje wyborne kawy, herbaty świata, ciasta, desery, lody, alkohole.

85

Noclegi

Gmina Chełmiec

Dworek Noce i Dnie Świniarsko 580 33-395 Chełmiec tel. 18 443-50-09 664 141 120 tel. 696 038 627 e- mail: [email protected]

8

Agroturystyka

Gospodarstwo argoturystyczneNaściszowa33-300 Nowy Sącztel. 504 551 555

Pokoje Gościnne u Nowakaul. Słoneczna 11 33-395 Chełmiec tel. 797 412 290

13

Zajazd Pod Górką Biczyce Dolne 16233-395 Chełmiectel. 18 547-92-52e- mail: [email protected]

33

Gmina Kamionka Wielka

Agroturystyka

„U Majki” Kamionka Wielka 49033-334 Kamionka Wielkatel. 880 556 291tel. 788 901 512

8

Pod Dębem Kamionka Wielka 30233-334 Kamionka Wielkatel.18 533-10-77tel. 696 402 239

6

Pokoje Gościnne Kamionka Wielka 25933-334 Kamionka Wielkatel.18 445-66-99tel. 506 105 459

4

„U Gazdy” Kamionka Wielka 1733-334 Kamionka Wielkatel.18 445-62-98tel. 511 638 486

10

Tadeusz Gawlik Bogusza 9333-334 Kamionka Wielka tel. 18 449-38-98

10

Andrzej GórkaBogusza 3 33-334 Kamionka wielkatel. 18 449-39-26

6

86

Ochwat Józef33-334 Królowa Górna 154tel.18 445-64-87

10

Helena, Józef Ptaszkowski Królowa Górna 65 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 445-64-33

7

Popiela Anna i Stanisław Kamionka Wielka 116 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 445-68-13

6

Barbara Michalica Kamionka Wielka 300 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 445-61-30

4

Alina Kocemba Kamionka Wielka 473 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 445-63-12

5

Jan Trojan Mystków 259 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 445-66-99

9

Julia Halkowicz Królowa Górna 128 33-334 Kamionka Wielka tel. 18 445-64-82, 957 295 101

14

Kruczek Adam Kamionka Wielka 454 33-334 Kamionka Wielkatel. 18 445-60-43

6

Dobosz JózefKamionka Wielka 1733-334 Kamionka Wielkatel. 18 445-62-98

17

Artur KocembaKamionka Wielka 37733-334 Kamionka Wielkatel. 662 059 944

15

Gmina Grybów

Centrum Szkoleniowo Rehabilitacyjne im. Ojca Pio Ośrodek Wypoczynkowo-szkoleniowyStróże 569tel. 18 445-43-41

100

87

liczba miejsc noclegowych

apartamenty

pokoje z łazienkami

Internet w pokoju

restauracja

sala konferencyjna

parking,

parking strzeżony,

parking niestrzeżony

udogodnienia dla osób niepełnosprawnych

basen

sauna

usługi spa, wellness / odnowa biologiczna

kort tenisowy

boisko sportowe

honorowane karty kredytowe

możliwość zakwaterowania zwierząt domowych

Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy Politechniki Warszawskiejul. Chłodna 1633-330 Grybów18 445-03-04

136

Zobacz - reklama na stronie 2

Pensjonat „Markiza” ul. Szkolna 4 33-330 Grybów tel. 18-445-01-51

20

„Sądecki Bartnik”Anna i Janusz Kasztelewicz Pokoje gościnne33-331 Stróże tel. 18 445-18-82, 414-05-77 e-mail:[email protected] www.bartnik.pl

50

Słoneczne TarasyBiała Niżna 33-330 Grybówtel. 18 521-38-74

30

Agroturystyka Czesław WojnarowskiPtaszkowa 173 tel. 18 445-54-65, 663 426 176 (w sezonie)

4

Małgorzata i Stanisław Grucaos. Biała Wyżna 13833-330 Grybów603 374 211 (w sezonie)

7

Kazimierz GłówczykKąclowa 355 33-330 Grybów tel. 18 447-23-22 (w sezonie)

6

Legenda

88

Turystyka

Szlaki piesze znakowane

Szlak PTT ONS nr 1–czerwony zachodni Trzetrzewina-Marcinkowice-Zamczysko

czas przejścia około 3 godzin.

Szlak pieszy prowadzi z Trzetrzewiny poprzez wzniesienie Paściej Góry i Las Chełmecki w strone Marcinkowic, mijając tereny podworskie z pomni-kiem legionistów, kapliczką i dworem. W Marcinko-wicach przekraczając tory kolejowe i koryto Smol-nika kieruje się w stronę Białowodzkiej Góry przez przysiółek Łazy. W sąsiedztwie rezerwatu przyrody okrąża dolinkę Białowodzkiego Potoku i wspina się na wschodni grzbiet góry Zamczysko gdzie kończy się na skrzyżowaniu ze szlakiem zielonym, prowa-dzącym z północy, z Tęgoborzy.

Szlak PTT ONS nr 2–Chełmiec – Szcząb, zielony

Chełmiec – Sząbczas przejścia około 50 min.

Szlak pieszy prowadzi z przystanku MPK pomiędzy Chełmcem a Rdziostowem drogą leśna na zachód. Droga wznosi się dość stromo doliną potoku Chasz-na. Tratwersując zbocza góry Szcząb doprowadza do miejsca na północnym brzegu lasu gdzie łączy się ze szlakiem czerwonym zachodnim.

Szlak PTT ONS nr 3–zielony wschodniczas przejścia około 7 godzin.

Szlak pieszy prowadzi z Dąbrowy, z przystanku MPK obok dawnego dworu i drogami leśnymi wznosi się ostro na wierzchołek Dąbrowskiej Góry z doskona-łym punktem widokowym.

Dalej szlak schodzi łagodnie grzbietami na Ubiad i Klimkówkę zapewniając rozległe widoki na północ i na południe. Na szczycie Kuminowieckiej Góry ponad Librantową szlak skręca na południe w kie-runku Nowego Sącza przez Januszową i Mużeń do-cierając ostatecznie do Falkowej na granicy Nowe-go Sącza. Tu przecina Sądecki Park Etnograficzny i kieruje się na południowy wschód wzgórzami nad Kunowem. Kończy się na stacji kolejowej w Jamni-cy w dolinie Kamionki.

Szlak PTTK żółtyJamnica PKP – Gorlice


Szlak biegnie granią Pasma Czerszli, najbardziej na zachód sięgającej części Beskidu Niskiego, przekracza dolinę Białej w okolicy Florynki i po-przez Wawrzkę kieruje się w stronę Pienin Gorlic-kich i dalej do Gorlic.

Szlak PTTK niebieskiPtaszkowa–Jaworze–Kopciowa,


Nowy Sącz – Jodłowa Góra (715) – Rosochatka (753) – Cieniawa – Ptaszkowa, szlak niebieski, na terenie gminy biegnie przez wsie Piątkowa i Pa-szyn, czas przejścia całości około 6 godz.

Szlak rozpoczyna się w Nowym Sączu i prowadzi przez Piątkową i Paszyn na Jodłową Górę (715 m) i Rosochatkę (753). Dalej przez Cieniawę kieruje się do Ptaszkowej gdzie biegnie obok zabytko-wego kościoła parafialnego. Ze wsi znaki prowa-dzą na szczyt Postawne (816 m), a następnie na Jaworze; stamtąd przez drogę do Boguszy, Wo-jenną Górę (794 m) i górę Dział (842 m) docho-dzimy do Kamiannej. Z Kamiannej szlak biegnie na Posieczkę (792 m), skąd dochodzimy do drogi Grybów–Krynica do przysiółku Pod Hutą. Szlak kończy się w Kopciowej koło Krynicy-Zdroju.

Szlak PTTK zielonyGrybów–Jaworze,


Szlak rozpoczyna się przy dworcu PKP w Grybo-wie, biegnie do Kąclowej, następnie wznosi się na grzbiet pasma prowadzącego pod szczytem Modynianki i dalej ostro wspina się na szczyt Ja-worza, gdzie stoi wieża widokowa.

Szlak PTTK zielonyStróże – Magura Małastowska – Wysowa

– Krynica, czas przejścia około 21 godzin.

Szlak rozpoczyna się w Stróżach przy przystanku autobusowym; drogą w stronę Polnej przez za-budowania Berdechowa i Wyskitnej dochodzimy do Zielonej Góry (690 m). Stamtąd przez szczyt Maślanej Góry (753 m) dochodzimy do ścieżki oznakowanej niebieskimi kwadratami i jeziorka ”Morskie Oko”, (jeziorko powstało w wyniku usu-wiska górskiego, które przegrodziło dolinę

90

potoku Szklarka). Znajduje się tu wysoka na 20 m ściana, skąd zeszło osuwisko, zwana Diabelską Przepaścią. Następnie pokonujemy Jelenią Górę (684 m), na szczycie której znajduje się 13 ha re-zerwat przyrody, a w nim stary las jaworowy i ro-snące w poszyciu paprocie–języczniki zwyczaj-ne; dalej schodzimy polną drogą do Szymbarku.

Szlak PTTK im. Kazimierza Pułaskiego niebieski odcinek Grybów – Wysowa, czas przejścia około 21 godzin.

Szlak bierze początek na dworcu PKP w Grybo-wie; następnie prowadzi przez przysiółek Pod-chełmie na szczyt Chełm (779 m). Ze szczytu zejście do wsi Wawrzka, a następnie przez przy-siółek Wola wychodzimy na Tanią Górę (576 m). Schodząc z Taniej Góry przez wierzchołki Suchej Homoli (708 m) dochodzimy do drogi łączą-cej Uście Gorlickie z Czarną i Brunarami aż do przełęczki w górnej części Czarnej; dalej przez Bordiów Wierch (755 m) i Dzielec (721 m) do-chodzimy do Ropek, gdzie po przejściu potoku szlak prowadzi na Przełęcz Hutniańską. Z prze-łęczy doliną Ropki dochodzimy do uzdrowiska Wysowa.

Regionalne trasy rowerowe

Karpacki szlak rowerowy, czerwony – prowadzi historyczną droga handlową z południa Europy do Krakowa. Od Lelu-chowa biegnie przez Muszynę, Piwnicz-

ną-Zdrój, Rytro, Stary Sącz i Nowy Sącz, Rożnów, Tropie, Iwkową, Lipnicę Murowaną, Niegowić, Biskupice do Wieliczki i Krakowa.

Szlak królewski, zielony – prowadzi od Biecza i Gorlic przez Szalową, Polną, Stróże, Grybów, Ptaszkową, Królową Polską, Kamionkę Wielką do Nowego

Sącza, Starego Sącza i na przełęcz Przysłop nad Obidzą, w paśmie Przechyby–i dalej w kierunku Czorsztyna..

Szlak wielokulturowy, czerwony – prowadzi od Przełęczy Wysowskiej, przez Wysową, Stawiszę, Brunary, Wawrzkę, Grybów, Stróże, Polną, Wil-

czyska, Bobową do Sędziszowej.

Lokalne trasy rowerowe

Trasa z GrybowaGrybów – Maślana Góra (753 m n.p.m.) – Szym-bark – Suchy Wierch (643 m n.p.m.) – Ropa – Pod-chełmie – Grybów.Długość trasy – 39,1 km

Jezioro Rożnowskie i okolice–trasa chełmskaGóra Białowodzka – Marcinkowice – Rdziostów – Chełmiec – Nowy Sącz – Januszowa – Libranto-wa – Klimkówka Długość trasy– 23 km

Jezioro Rożnowskie i okolice–trasa gródeckaJelna – Gródek nad Dunajcem – skrzyżowanie w Bartkowej – Podole – Posadowska Góra – Majdan (512 m n.p.m.) – Rożnów – TropieDługość trasy– 37 km

Jezioro Rożnowskie i okolice–trasa łososińskaMichalczowa – Łososina Dolna – Rąbkowa – Ta-baszowa (470 m n.p.m.) – Znamirowice – Rąb-kowa – Just – Białowodzka Góra (616 m n.p.m.) – MarcinkowiceDługość trasy – 27 km

Blisko 250 najcen-niejszych i najciekaw-szych zabytkowych obiektów drewnia-

nych tworzy Szlak Architektury Drewnianej w Małopolsce. Na Szlaku znalazły się malownicze kościoły, piękne cerkwie, smukłe dzwonnice, staropolskie dwory, drewniane wille i skanseny, należące do najcenniejszych zabytków ludowej kultury materialnej.

91

Jeździectwo

Ośrodek Hipoterapii i Jeździectwa TARAUrszula KocembaKamionka Wielka 37733-334 Kamionka Wielkatel: 662-05-99-44, 606-28-04-08 e-mail: [email protected]

Ośrodek HipoterapiiStróże 622 A33-331 Stróżewoj. małopolskieTel: 18-535-17-68Godziny pracy Ośrodka: 8:00-16:00adres e-mail: [email protected]

WędkarstwoCenione przez wędkarzy miejscówki nad Dunaj-cem:

Lewy brzeg- fragment rzeki wzdłuż toru kolejowego koło Mar-cinkowic: leszcze, sandacze, klenie, brzany, jelce, okonie, bolenie; rzadko świnki i pstrągi potokowe,- powyżej mostu w Kurowie, pod Białowodzką Górą: sandacz, leszcz, płeć, karp,

Dobry dostęp do brzegu zapewnia asfaltowa dróż-ka, prowadząca w Rdziostowie w dół od drogi Cheł-miec - Marcinkowice, wzdłuż toru kolejowego. Od ostatnich zabudowań aż do Marcinkowic jest to droga gruntowa, łatwa do przejazdu.

Prawy brzeg- w sąsiedztwie kamieniołomu w Dąbrowie: san-dacz, kleń, brzana, szczupak, karp, płoć, lin.

Nieco dalej, w Kurowie, przed mostem znajdują się stawy nad Dunajcem, korzystają z nich liczni węd-karze.

Sporty zimowe

Stacja Narciarska Cieniawa - SkiCieniawa – Dwór – Pańskie Pola33-333 Grybówtel. +48 602 810 249e-mail: [email protected]

– Wyciąg linowy zaczepowy, Żółwik, dł. 50m– Wyciąg talerzykowy, Mały, dł. 350m– Wyciąg talerzykowy, Duży, dł. 500m

Przy dolnej stacji wyciągu znajduje się Karczma przy Dworze, oferująca narciarzom gorące posił-ki.

Wyciąg narciarski Ptaszkowa

Wyciąg orczykowy, długość 450 m, różnica po-ziomów ok. 65 metrów, oświetlony, ratrakowany, sztucznie naśnieżany.

Czynny:w dni robocze: od 14.00 do 19.00 (lub dłużej, w zależności od ilości użytkowników)w dni wolne: od 9.00 do 19.00 (lub dłużej, j.w.)Cena karnetu 10-cio zjazdowego wynosi 10 zł

Jest tu bezpłatny parking i gorący bufet

Wyciągiem opiekuje się Parafialny Klub Sporto-wy „JAWORZE”. Informacja: tel. 693 346 137, 18 445-17-78, 18 445-52-72

LodowiskoLodowisko zimowe przy Zespole Szkół w Chełm-cu, czynne 7 dni w tygodniu w godzinach 9:00 do 21:00, na miejscu wypożyczalnia łyżew.

Położenie wymienionych miejsc przedstawione jest na stronie www.koronasadecka.pl

92

Wydarzenia

Kalendarz imprez cyklicznychw gminach Chełmiec, Kamionka Wielka i Grybów

styczeń

– Przegląd Zespołów Kolędniczych „Przebierańcy w Klęczanach”, – Gminny i Powiatowy Przegląd Grup Kolędniczych „Sądeckie Kolędowanie”, – Gminny Przegląd Kolęd i Pastorałek w wykonaniu Chórów lub orkiestr w Siołkowej,Gminny Turniej Tenisa Stołowego – Kamionka Wiel-ka.

luty

– Gminne Zawody Narciarskie o Puchar Wójta w Ptaszkowej,– Zimowa Zintegrowania Spartakiada Dzieci i Mło-dzieży o Memoriał Romana Stramki i Zbigniewa Kmiecia w Ptaszkowej,– Gminny Turniej Szachowy - Kamionka Wielka.

marzec

– Gminny konkurs Plastyczny – Kamionka Wielka,– Gminny Turniej Halowej Piłki Nożnej Szkół Pod-stawowych – Kamionka Wielka,

kwiecień

– Przegląd palm wielkanocnych – Chełmiec,– Gminny Konkurs Recytatorski – Kamionka Wielka.

maj

– Prezentacje Artystyczne Szkół PAS – Kamionka Wielka,– Gminny Konkurs Piosenki Religijnej (maj),– Majówka pod Jaworzem w Ptaszkowej (maj).

czerwiec

– Gminny Przegląd Piosenki religijno-pielgrzymko-wej w Ptaszkowej (czerwiec), – Letnia Zintegrowana Spartakiada Dzieci i Mło-dzieży w Stróżach (czerwiec).

– Festyny rodzinne z okazji Dnia dziecka (czerwiec),– XVIII Gminne Igrzyska Młodzieży Szkolonej z oka-zji Dnia Dziecka.

lipiec

– Lato w Dolinie Kamionki” – Kamionka Wielka,– Sportowy piknik rodzinny – Kamionka Wielka,– Biesiada u Bartnika w Stróżach.

sierpień

– Festyn Rodzinny - Kamionka Wielka,– Gminny Turniej Rekreacyjny - Kamionka Wielka, – Dożynki gminne, (Gminny Konkurs Wieńca Do-żynkowego) - Grybów.

wrzesień

– Gminny Turniej piłki Siatkowej Kobiet o „Puchar Przewodniczącego Rady Gminy” – Kamionka Wiel-ka,– Gminne Zawody sportowo-obronne w Ptaszko-wej,– Gminne Zawody sportowo-pożarnicze – Grybów.

październik

– Gminny Turniej Piłki Siatkowej Mężczyzn o „Puchar Skarbnika Gminy” - Kamionka Wielka,– Gminny Konkurs „Lachoskie godonie” - Kamionka Wielka,– Bieg Legionisty z udziałem uczniów z placówek oświatowych gminy - Chełmiec.

listopad

– Gminny Turniej Piłki Siatkowej Drużyn Miesza-nych o „Puchar Wójta Gminy” – Kamionka Wielka,– Gminny Konkurs Opowiadania Bajek – Kamionka Wielka.

grudzień

– Konkursy plastyczne: „Podłaźniczek i Pająków”, „Ozdób choinkowych” – Chełmiec,– Gminny Konkurs Szopek Bożonarodzeniowych – Kamionka Wielka.

93

Produkty lokalne

Miody, miody pitne, ziołomiody„Sądecki Bartnik” w Stróżach Turyści mogą tutaj zakupić: miody (wielo-kwiatowy, mniszkowy, rzepakowy, akacjowy, gryczany, lipowy, wrzosowy, spadziowy) oraz zioło-miody. Ziołomiody to produkty pszczele powstałe z ekstraktów lub naparów ziołowych w roztworze sacharozy, przetworzone przez pszczołę miod-ną do konsystencji miodu pszczelego. Posiadają właściwości lecznicze z ziół z których pochodzą. Pyłek kwiatowy, zebrany przez pszczoły, jako od-żywka cieszy się bardzo dużym zainteresowaniem. Pierzgę - jest to produkt pszczeli o bardzo dużych wartościach odżywczych, Propolis czyli kit pszczeli – jest balsamiczno-żywiczną substancją, zbieraną przez pszczoły-robotnice z wydzielin pączków róż-nych drzew liściastych i iglastych

Wyroby wędliniarskie Zakład masarski Dariusz Kmak z Kamionki Wielkiej zajmuje się produkcją wyrobów tradycyjnych opar-tych na starych rodzinnych recepturach wytwarza-nych obecnie w oparciu o najnowsze technologie. Kiełbasy, kabanosy, szynki, schaby pieczone, boczki pieczone, polędwice sopockie, balerony. Firma po-siada certyfikaty i wyróżnienia za najlepsze wyroby okazjonalne potwierdzające ich wysoką jakość.

Twórcy ludowi

RzeźbiarzeWojciech Oleksy (1903–1985 ) z Chełmca – najbar-dziej znany z paszyńskich rzeźbiarzy. Porównywa-ny w swej tworczości z Nikitorem Krynickim.

Andrzej Drożdż (1904–1989) z Chełmca – Laureat wielu nagród. Dla jego rzeźb charakterystyczna jest prostota i przybite gwoździkami ręce.

Mieczysław Piwko (1924–1993) z Chełmca – Brał udział w wielu wystawach w Polsce oraz Genewie, Londynie i Berlinie. Otrzymał liczne nagrody i wy-róznienia.

Stanislaw Mika (1909–1989) z Chełmca – Schizofre-nik i analfabeta. Laureat wielu negród. Jego figurki poznać po tym, że zawsze są w bryle stożka.

Zdzisław Orlecki (1928–2010) z Chełmca – Wyko-nane przez niego prace znajdują się w kapliczkach

przy kościołach i na cmentarzach w kilku są-deckich wsiach. Zdobył wiele nagród na kon-kursach sztuki ludowej.

Anna Padoł – ur. 1953 r. z Chełmca – rzeźbi od 1977 roku. Jej prace wyróżniają się archaiczno-

ścią i charakterystycznymi oczami.

Stanisław Hołda (1926–1987) z Chełmca – laureat licznych konkursów. Rzeźbił w dużych kawałkach drewna. Specyficzną cechą jego rzeźb było dora-bianie włosów z lnu i konopi.

Zenon Miczołek – ur. 1961 r. z Chełmca – rzeźbi w kamieniu i drewnie od 1975 roku. Szczególnie lubi rzeźby przedstawiające scenki rodzajowe, świątki i figurki do kapliczek przydrożnych.

Józef Ogórek z Jamnicy, rzeźbiarz ludowy, urządził pracownię i galerię we własnym domu.

Marek Krzysztoń z Polnej.

Stanisław Broda z Gródka.

Jerzy Broda z Gródka.

Jacek Radziak z Kąclowej.

Bibułkarstwo, hafciarstwoTwórcy ludowi z Kamionki Wielkiej – Stanisław Ku-nicki, Władysława Janus, Marian Kiełbasa, Bolesław Gieniec.Twórcy prezentują swój dorobek w czasie trwa-nia dorocznej imprezy plenerowej „Lato w Dolinie Kamionki” oraz na organizowanych w GOK wysta-wach.Dorota Rak z Chodorowej

MalarstwoJan Skraba z Kąclowej.Bogdan Albin z Białej Niżnej. Ryszard Kmak z Białej Niżnej. Antoni Hala z Białej Niżnej. Ewa Hotloś z Siołkowej.Zofia Gad ze Stróż.

KoronkarstwoUrszula Koszarek z Polnej.

94

95

fot: GOK Chełmiec fot: GOK Chełmiec

fot: GOK Chełmiec fot: GOK Chełmiec

fot: GOK Chełmiecfot: ZM Dariusz Kmak

fot: Sądecki Bartnikfot: Sądecki Bartnik

Informacja Turystyczna i Muzea

Nowy SączCentrum Informacji Turystycznej Nowy Sączul. Szwedzka 2, tel./fax 18 443-55-97, tel. 18 444-24-22www.cit.com.pl , e-mail: [email protected]

TuchówGminne Centrum Informacji – – Punkt Informacji Turystycznej33-170 Tuchówul. Chopina 10tel. 14 652-54-36

CiężkowiceCentrum Kultury i Promocji gminy Ciężkowice33-190 CiężkowiceRynek 1tel. 14 65-10-032e-mail: [email protected]

BobowaCentrum Kultury i Promocji gminy Bobowa38-350 Bobowaul. Grunwaldzka 126tel. 18 351-40-13

KrynicaStowarzyszenie Krynicka Organizacja Turystyczna33-380 Krynica-Zdrójul. Piłsudskiego 8tel./fax: 18 471-61-05e-mail: [email protected], [email protected]

Gródek nad DunajcemGminny Ośrodek KulturyGródek nad Dunajcem 2833-318 Gródek nad Dunajcemtel./fax:18 440-15-27e-mail: [email protected]

KorzennaCentrum Kultury w KorzennejKorzenna 342tel.18 440-64-70, 18 440-64-70e-mail: [email protected]

RopaGminny Ośrodek Kultury38-312 Ropatel. 18 353- 40-14

Urząd Gminy Chełmiec ul. Papieska 2, 33-395 Chełmiectel./fax: 18 443-04-61 e-mail: [email protected]./fax 18 443-33-73e-mail: [email protected]

Urząd Gminy w Kamionce Wielkiej 33-334 Kamionka Wielkatel.18 445-60-17, 445-60-18, 445-60-96 fax 18 445-60-13 wew. 44e-mail: [email protected]./fax 18 445-60-29e-mail: [email protected]

Urząd Gminy Grybówul. Jakubowskiego 3333-330 Grybówtel. 18 445-02-04fax: 18 445-04-02e-mail: [email protected]. 18 445-38-35, 18 442-42-45

Muzeum Okręgowe Nowy SączDom Gotyckiul. Lwowska 333-300 Nowy Sącz tel.centrala 18 443-77-08e-mail: [email protected]

Sądecki Park Etnograficznyul. Długoszowskiego 83 b33-300 Nowy Sacztel. 18 441-81-91, 441-44-12 e-mail:[email protected]

Zwiedzanie:1 maja – 16 październikawtorek – niedziela/10.00 – 18.00 (ostatnie wejście na ekspozycję o godz. 17.00)poniedziałek – nieczynne17 października 2012 – 30 kwietniaśroda – niedziela/9.00 – 15.00 (ostatnie wejście o godz. 14.00)poniedziałek, wtorek – nieczynneDodatkowo Sądecki Park Etnograficzny jest nie-czynny: w dni poświąteczne,pierwszy i drugi dzień Świąt Wielkanocnych, Boże Ciało, 1stycznia, 1 listopada, 11 listopada, 25 grudniaOpłaty:Zwiedzanie części skansenowskiejnormalna (*z przewodnikiem) – 13 zł *przewodnik oprowadza grupy liczące min. 10 osób

96

ulgowa – 6 złopłata za bilet spacerowy, bez przewodnika, w okresie od 1 maja do 16 października – wstęp tylko do wnętrz, gdzie obecni są opiekunowie ekspozy-cji – 12 złopłata za bilet spacerowy, bez przewodnika, w okresie od 17 października do 30 kwietnia – wstęp tylko do wnętrz, gdzie obecni są opiekunowie eks-pozycji – 7 złZwiedzanie części skansenowskiej wraz z ekspozy-cją wnętrz w Miasteczku Galicyjskimnormalna ( *z przewodnikiem) – 14 zł *przewodnik oprowadza grupy liczące min. 10 osóbulgowa – 8 złbilet rodzinny (2 osoby dorosłe + 2 dzieci do 16 roku życia) – 32 złbilet spacerowy bez przewodnika, w okresie od 1 maja do 16 października – wstęp tylko do wnętrz, gdzie obecni są opiekunowie ekspozycji – 12 zł bilet spacerowy bez przewodnika, w okresie od 17 października do 30 kwietnia – wstęp tylko do wnętrz, gdzie obecni są opiekunowie ekspozycji – 7 zł

Dniem wolnym od opłat za wstęp jest sobota – obejmuie wyłącznie bezpłatne zwiedzanie wnętrz Miasteczka Galicyiskiego – filii Sądeckiego Parku Etnograficznego. Pozostała ekspozycja Sądeckiego Parku Etnograficznego udostępniana jest również w soboty wg obowiązującego cennika.

Muzeum Sztuki Ludowej w Paszynie33-326 Mogilno, Paszyn 197 tel. 18 440-27-97 Zwiedzanie w dni powszednie od 12.00 do 17.00 w niedziele od 13.00 do 16.00.Prosimy o wcześniejsze zgłaszanie grup!

Izba regionalna w PtaszkowejPtaszkowa 91 (przy plebanii, na wprost starego ko-ścioła w Ptaszkowej)33-333 Ptaszkowatel.18 445-17-78Izbę Regionalną można zwiedzać po wcześniej-szym uzgodnieniu telefonicznym lub też wtedy, kiedy uda się zastać kogoś na plebanii.

Muzeum Parafialne w Grybowieul. Kościelna 333-330 Grybówtel. 18 445-02-62Muzeum można zwiedzać po uprzednim osobi-stym lub telefonicznym uzgodnieniu na Plebani tel. 18 445-02-62

lub z Marią Filipowicz – Solarz tel. 18 445-01-66.Opłata: wolne datki na utrzymanie Muzeum Para-fialnego. Do maja 2013 Muzeum Parafialne nieczynne z po-wodu generalnego remontu.

Muzeum im. Bogdana Szymusika w Gospodarstwie Pasiecznym „Sądecki Bartnik”33-331 Stróże 235tel. 18 414-05-79e-mail: [email protected]

Zwiedzanie Prywatnego Muzeum Pszczelarskiego tylko z przewodnikiem (czas ok. 1 godz.). Bilety do nabycia w „Miodowej Spiżarni”normalny – 8 złulgowy – 7 złrodzinny – 23 złDzieci do lat 4 – wstęp wolnyGodziny zwiedzania: 11.30, 13.00, 14.30, 16.00 lub po wcześniejszym uzgodnieniu.Sesje zdjęciowe okolicznościowe – 50 zł

97

98

Politechnika WarszawskaOśrodek szkoleniowy w Grybowie

Zapraszamy w Góry Grybowskie!Grybów to malowniczne miasteczko o ponad sześciowiekowej tradycji położone w miejscu gdzie rolnicze Pogórze Ciężkowickie przechodzi w zalesione góry Beskidu Niskiego, tu wokół miasta nazywane Górami Grybowskimi. Jest to wyśmienite miejsce na odpoczynek i relaks.

Atrakcyjność tego miejsca polega na wyjątkowych walorach krajobra-zowych najbliższej okolicy oraz centralnym położeniu w stosunku do wielu znanych atrakcji turystycznych w Karpatach. W promieniu 30 kilometrów od Grybowa znajdują się Nowy Sącz z rozległym parkiem etnograficznym, Stary Sącz ze średniowiecznym klasztorem klarysek i zabytkowym rynkiem, Krynica z Domem Zdrojowym i Jaworzyną, Wysowa ze Starym Domem Zdrojowym, ukryty wśród gór i lasów zalew Klimkówka, średniowieczny Biecz zwany perłą Podkarpacia, Ciężkowice ze Skamieniałym Miastem i wreszcie Jezioro Rożnowskie, największy ośrodek sportów wodnych w Małopolsce. Grybów to zatem najlepsze miejsce do odkrywania różnorodności Karpat.

Ośrodek jest pięknie położony na wzgórzu w sąsiedztwie lasu i rzeki Biała. Na dużym, obfitującym w zieleń i ogrodzonym terenie znajdują się cztery murowane pawilony z balkonami. Pokoje 1, 2 i 3-osobowe

z łazienkami oraz pokoje apartamentowe. Do dyspozycji wypoczywających jadalnia, świetlica z tv, plac zabaw dla dzieci. Zapraszamy o każdej porze roku turystów indywidualnych oraz grupy.

Ośrodek Szkoleniowy PWul. Chłodna 16, 33-330 Grybów, tel./fax 18 44-50-304, www.ca.pw.edu.pl/grybow

100

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich:Europa inwestująca w obszary wiejskie.

Korona SądeckaGóry GrybowskieBoguszaDawna wieś łemkowska w dolinie Królówki u stóp Jaworza.Tu można się zaszyć latem na pachnący sianem weekend.Spacery, grzyby, konie, czar prastarych drewnianych kościółków. A jeśli pada - blisko jest Nowy i Stary Sącz, niedaleko Krynica.Przyjeżdżajcie!

www.koronasadecka.pl

Korona Sądecka przewodnik turystyczny

Documents

Transcript of Korona Sądecka przewodnik turystyczny