JOANNA PIOCH

JOANNA PIOCH

Uniwersytet Gdański, Wydział Zarządzania

METODOLOGIA WYCENY KAPITAŁU INTELEKTUALNEGO – ZAGADNIENIA WYBRANE

Wprowadzenie

Paradygmatem działalności współczesnych przedsiębiorstw z całą pewnością jest zwiększanie wartości dla ich właścicieli. Stało się ono jednocześnie celem, jak i zasadniczą strategią konkurowania firm o ograniczone zasoby – w tym przypadku o kapitał inwestorów. Jednakże kreowanie bogactwa właścicieli jako nadrzędna zasada funkcjonowania przedsiębiorstw może być realizowana za pomocą różnych technik i narzędzi zarządzania. Ścieżką aktualnie uznawaną za przynoszącą najbardziej wymierne efekty są inwestycje w kapitał intelektualny1. Niestety nie ma jednomyślności, co do definicji tego czynnika maksymalizacji wartości przedsiębiorstwa dla właścicieli2. W zależności od dziedzinowej orientacji autora można napotkać bardzo zróżnicowane terminy i definicje nawiązujące do idei kapitału intelektualnego. Jedną z przyczyn tej różnorodności jest dostosowywanie pojęcia kapitału intelektualnego – „przycinanie” go, zawężanie lub rozszerzanie w zależności od potrzeb konkretnej ekonomiki dziedzinowej, a nawet konkretnego badania3.

1 Zob. m.in.: S.Sysko-Romańczuk, Znaczenie wiedzy w kreowaniu przewagi konkurencyjnej

małych i średnich przedsiebiorstw, „EIOP” 2007, nr 7, s.19-28. 2 Por. m.in. S. Kasiewicz, W. Rogowski, M. Kicińska, Kapitał intelektualny – spojrzenie z

perspektywy interesariuszy, Kraków 2006, 68-n., A.J.Fazlagić, Docenić i zmierzyć kapitał intelektualny, „CIO” 2007, nr 5, dostępny on-line <www.idg.pl/artykuły/55139.html> dostęp dnia 22.00.2008

3 Por. m.in. A.Lipka, Nowsze metody wyceny kapitału ludzkiego, „Przegląd Organizacji” 2007, nr 9, s.20-24 oraz G.Urbanek, Wycena aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2008, s.98. W artykule autorka charakteryzując metody wyceny kapitału ludzkiego (jak sama dopisuje – jako najważniejszego składnika kapitału intelektualnego) wskazuje na przytoczoną w innej pracy, dla zupełnie innego celu klasyfikację metod finansowych wyceny kapitału intelektualnego.

JOANNA PIOCH 2

Pojęcie kapitału intelektualnego

Wśród terminów przytaczanych dla wyjaśnienia przyczyn zdobycia przez firmę przewagi konkurencyjnej, które często stosuje się zamiennie z pojęciem kapitał intelektualny można wymienić4:

- niewidoczne aktywa, - aktywa lub zasoby niematerialne, - zasoby nienamacalne, - aktywa ukryte, - niewidoczny bilans, - kapitał wiedzy, - zasoby wiedzy, - ukryta wartość, - „goodwill” – renoma przedsiębiorstwa.

Często wskazuje się na fakt występowania pojęcia KI5 w szerokim, bądź wąskim znaczeniu. W szerokim ujęciu KI definiuje się jako różnicę pomiędzy wartościami rynkową i księgową przedsiębiorstwa, zaś w wąskim utożsamia najczęściej z kapitałem ludzkim6.

Można stwierdzić, że istnieją pewne preferencje w doborze określeń dotyczących analizy KI z punktu widzenia specjalistów z określonych dziedzin. I tak mimo często podkreślanej zamienności poszczególnych stwierdzeń przedstawiciele nauk o organizacji i zarządzaniu używają pojęć „zarządzanie wiedzą”, „gospodarka oparta na wiedzy”, „kapitał ludzki” itp. Z kolei reprezentanci rachunkowości stosują określenia typu „aktywa niematerialne”, „aktywa wiedzy” lub „aktywa niebilansowe”7, zaś specjaliści z zakresu finansów użyją pojęcia „kapitał intelektualny”, które może sugerować, iż jest to rodzaj źródła finansowania działalności przedsiębiorstwa. I choć najczęściej w literaturze pojawia się opinia o całkowitej wymienności powyżej przytoczonych pojęć można, a nawet trzeba nadać im konotacje dziedzinowe, zaś brak wyczulenia na te kwestie może spowodować niepotrzebne nieporozumienia.

W „Raporcie o kapitale intelektualnym Polski” przygotowanym przez doradców premiera kapitał intelektualny jest utożsamiany z kapitałem ludzkim – rozumianym jako wiedza i umiejętności związane z systemem edukacyjnym oraz wzrostem wielkości wskaźników rozwoju społecznego kraju. Użycie w tym przypadku terminu „kapitał intelektualny”, zamiast np. „kapitał wiedzy” może powodować swoisty dyskomfort u specjalisty z zakresu analizy rynku kapitałowego, jakkolwiek coraz częściej sformułowanie to pojawia się w nowych teoriach wzrostu gospodarczego i używane jest właśnie w kontekście makroekonomicznym.

4 Por. np.: S. Kasiewicz, W. Rogowski, M. Kicińska, op.cit., s. 68-71, G.Urbanek, op.cit.,

s.31-n., Determinanty i modele wartości przedsiębiorstw, pod red. W.Skoczylas, PWE, Warszawa 2007, s.99-n., A.J.Fazlagić, op.cit.

5 Skrót KI używany będzie w niniejszym referacie na oznaczenie kapitału intelektualnego. 6 M.Jabłoński, Analiza kapitału intelektualnego organizacji, „EIOP” 2007, nr 8, s.29-38. 7 Por. np. A.J.Fazlagić, op.cit.

Tytuł artykułu 3

Współczesna nauka jest wysoce specjalistyczna oraz silnie zdezagregowana, ale użycie określonych sformułowań - określeń pozwala ocenić sposób postrzegania i podejście do analizy zjawiska w kontekście zainteresowań danej dziedziny ekonomicznej, co ułatwia zrozumienie braku jednolitej definicji kapitału intelektualnego, mimo relatywnie długiego okresu funkcjonowania tego pojęcia w naukach ekonomicznych.

Dodatkowym wyjaśnieniem braku jednolitości definicji kapitału intelektualnego jest fakt, że jest to kategoria zbiorcza8 stanowiąca wyjaśnienie dla wielu aspektów działań oraz różnorodnych aktywów przedsiębiorstwa, która została powołana w celu uzasadnienia „niewyjaśnionego”. Przypomina to pojęcie i rolę tzw. czynnika losowego w statystyce.

Rola, ograniczenia i przesłanki pomiaru kapitału intelektualnego

Wielu autorów i w różnym kontekście używa powiedzenia, iż jeśli nie można czegoś zmierzyć, to nie można tym zarządzać9. Także M. Orłowski uważa, że kapitał intelektualny powinien być analizowany nie tylko w kontekście miar bezwzględnych, a także lub może przede wszystkim pod kątem jego wykorzystania, możliwości zwiększania efektywności kapitału intelektualnego już posiadanego10. Pomiar kapitału intelektualnego jest podstawowym i jednym z najważniejszych elementów procesu zarządzania kapitałem intelektualnym, od jego wyniku, bowiem zależy dalsze nim zarządzanie. Pomiar winien dostarczyć informacji o wszystkich elementach aktywów niematerialnych, zarówno dobrze rozwiniętych, jak i tych, które pomimo występowania w firmie, nie mają pozytywnego wpływu na wartość kapitału intelektualnego, a wręcz mogą go obniżać. Dodatkowo wskazuje się, że pomiar KI dotyczy w większym stopniu jakości niż ilości aktywów przedsiębiorstwa i w związku z tym powinien dotyczyć raczej przyszłości niż przeszłości11.

Podkreślić należy, iż istnieje wiele sposobów mierzenia „nienamacalnego” lub „nieuchwytnego”, jak w dosłownym tłumaczeniu z angielskiego „intangible” określa się czasem kapitał intelektualny. Wśród nich rozwinęły się trzy grupy bazujące na odmiennym podejściu, skupiające uwagę na innych elementach takich, jak12:

- wydatki na wytworzenie kapitału wiedzy (B+R, oprogramowanie itp.), - wielkość zatrudnionych w twórczych (kreatywnych) zawodach

(naukowcy, inżynierowie, projektanci, pisarze itd.),

8 M.Jabłoński, op.cit., s.29-38. 9 J.Jurczak, Intellectual Capital Measurement Methods, “EIOP” 2007, nr 5, s.19-27. 10 W.M.Orłowski, Kapitał mało używany, „Gazeta Wyborcza”, 11 VII 2008, s.21. 11 S.Kasiewicz, W.Rogowski, M.Kicińska, op.cit., s. 99-101. 12 Por. np. L.Nakamura, The rise of US intellectual capital: A trillion dollars of intangible

investment annually, Federal Reserve Bank of Philadelphia, dostępne on-line <http://info.worldbank.org/etools/docs/library/145279/Rise_of_US_IC.pdf>, dostęp 29.07.2008.

JOANNA PIOCH 4

- zyski przedsiębiorstw (kapitał intelektualny jako element zwiększający siłę rynkową firmy oraz obserwacja wzrostu inwestycji w aktywa niematerialne przy jednoczesnym zmniejszaniu pozostałych kosztów).

Znaczenie pomiaru kapitału intelektualnego i jego raportowania od początku podkreślali L.Edvinsson i M.S.Malone twierdząc, iż to właśnie one „stanowią ważny kamień milowy w przechodzeniu od ery przemysłowej do gospodarki wiedzy.” Według nich także „(…)poszerzony, zbilansowany model rachunkowości i sprawozdawczości skutkuje bardziej systematycznym opisem zdolności przedsiębiorstwa i jego potencjału do przekształcania kapitału intelektualnego w kapitał finansowy.”13 Oznacza to, że istotne z punktu widzenia długookresowej konkurencyjności firmy jest nie tylko wypracowanie aktywów niematerialnych – kapitału intelektualnego, ale także umiejętność właściwego ich pomiaru.

Podstawowym problemem w zakresie tworzenia i wykorzystywania metodologii pomiaru kapitału intelektualnego jest jej przedmiot, gdyż wycena dotyczy nie tylko kwantyfikowalnych, ale także trudno mierzalnych czynników i procesów14. Problemy właściwego doboru mierników wartości kapitału intelektualnego15 związane są zarówno z brakiem definicji KI, wielowymiarowością tej kategorii, jak i nierozstrzygniętymi zależnościami między poszczególnymi aktywami niematerialnymi i ich wpływem na ostateczną wartość przedsiębiorstwa.

Problemy właściwego pomiaru KI wynikają także z pragmatycznego podejścia menedżerów do niego (czyt.: pomijania niezrozumiałego i niejasnego czynnika) oraz z braku odpowiednich rozwiązań w zakresie ujęcia kapitału intelektualnego w rachunkowości, która w bardzo restrykcyjny sposób traktuje KI np. w różny sposób wycenia aktywa niematerialne w zależności od sposobu ich pojawienia się w firmie, a część aktywów zupełnie pomija (kryteria uznawalności). Innym ograniczeniem związanym z rachunkowością jest traktowanie wydatków ponoszonych na aktywa niematerialne jako kosztów, a nie jako inwestycji. Przykłady można by mnożyć, choć oczywiście należy także wysłuchać racji gremiów tworzących standardy rachunkowości, wyrażających obawy o możliwość manipulacji w zakresie tak trudno mierzalnych aktywów16.

Organizacje tworzące standardy rachunkowości ograniczają definicję kapitału intelektualnego (a właściwie aktywów niematerialnych) do elementów, którym można przypisać prawo własności, jak np. patent czy prawa autorskie17. W opinii niektórych autorów kryterium własności aktywów nie powinno być przedkładane ponad kryterium kontrolowania ich. Kontrola alokacji aktywów takich jak: relacje z klientami czy kluczowe kompetencje firmy, powodująca świadome zwiększanie korzyści dla przedsiębiorstwa i jego właścicieli, wydaje się właściwszym kryterium kwalifikacji

13 L.Edvinsson, M.S.Malone, Kapitał intelektualny, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2001, s.45. 14 A.Skonieczek, W.K.Szalkiewicz, Kapitał intelektualny przedsiębiorstwa, „EIOP” 2007, nr

1, s.28-33. 15 Zob, np.: Determinanty i modele wartości przedsiębiorstw,op.cit.,s.110-113. 16 G.Urbanek, op.cit.,s.95. 17 A.J.Fazlagić, op.cit.

Tytuł artykułu 5

szeroko rozumianych umiejętności i zasobów niematerialnych przedsiębiorstwa jako aktywów wiedzy lub powiązanych z wiedzą.

Wszystkie te problemy stają się mało istotne w obliczu liczby i wagi przyczyn wywołujących konieczność dokonywania pomiaru kapitału intelektualnego. Do najczęściej wymienianych przesłanek pomiaru KI zalicza się18:

- uzyskanie podstawy do wyceny przedsiębiorstw (zorientowanie na aktywa niematerialne),

- zidentyfikowanie stopnia rozwoju poszczególnych elementów aktywów niematerialnych,

- określenie obecnej wartości kapitału intelektualnego i jej komponentów, - poprawa jakości zarządzania najważniejszymi aktywami przedsiębiorstwa, - lepsze zrozumienie niematerialnych aktywów oraz ich wpływu na kreowanie

wartości rynkowej przedsiębiorstwa, - pomoc w formułowaniu strategii, - stosowanie mierników KI w systemach motywacyjnych, - pomiar efektów działań firmy w różnych perspektywach, m.in. finansowej,

klienckiej, procesów wewnętrznych, - uzyskanie bardziej wiarygodnych jakościowo informacji na temat osiąganych

przez przedsiębiorstwo wyników (poprawa jakości raportowania na zewnątrz oraz tworzenie listy rankingowej),

- kształtowanie pożądanej konkurencyjności przedsiębiorstw oraz ich ewolucja w kierunku organizacji uczących się,

- kompleksowe zarządzanie wartością przedsiębiorstwa. Jedną z istotnych przesłanek dokonywania pomiaru kapitału intelektualnego są

negatywne skutki jego braku. Można do nich zaliczyć np.: brak możliwości raportowania o KI, a więc m.in.: powstanie asymetrii informacji pomiędzy poszczególnymi grupami interesariuszy wewnątrz i na zewnątrz przedsiębiorstwa.

Jeśli uczestnicy rynku kapitałowego nie wiedzą, że firma posiada KI, bo nie dokonuje jego pomiaru, a dodatkowo występują „niejasne” dla nich zjawiska typu zwiększenia się różnicy pomiędzy rynkową i księgową wartością przedsiębiorstwa, czy też osłabienia korelacji między wartością giełdową firmy a tradycyjnymi wskaźnikami, obliczanymi na podstawie sprawozdań finansowych, może to spowodować nieracjonalne zachowania mogące skutkować np. wyprzedażą papierów wartościowych spółki, utratą płynności ich obrotu lub innymi niekorzystnymi z punktu widzenia firmy konsekwencjami.

Innym negatywnym czynnikiem braku pomiaru KI firmy jest brak obiektywnych mierników wartości czynników niematerialnych, a w efekcie obiektywnych mierników potencjału rozwojowego przedsiębiorstw. Rynek kapitałowy w sytuacji ograniczenia dostępu do rzetelnej i pełnej informacji o przedsiębiorstwie nie może funkcjonować efektywnie, co doprowadza zwykle do niewłaściwej alokacji środków inwestycyjnych –

18 G.Urbanek, op.cit.,s.84, S.Kasiewicz, W.Rogowski, M.Kicińska, op.cit., s. 100-105,

E.Mączyńska, O czym informują rankingi, „Bank i Kredyt” 1996, nr 11, s.47-50.

JOANNA PIOCH 6

z pominięciem potrzeb analizowanej firmy, a w konsekwencji może być przyczyną trudności z pozyskaniem kapitału na jej rozwój19.

Podejścia do wyceny kapitału intelektualnego

W ostatnich latach obserwuje się rozwój i ekspansję nowych metod wyceny kapitału intelektualnego, choć w dużej mierze bazują one na dotychczasowych doświadczeniach wyceny aktywów materialnych. Wycena zawsze dokonywana jest na określony moment. Podobnie jak w przypadku klasycznej metodologii, wyceny kapitału intelektualnego można dokonać w odniesieniu do pojedynczych, wyodrębnionych pod względem rodzaju aktywów przedsiębiorstwa (marka, patenty itd.) lub całkowitej wartości tego kapitału niejako „zawartej” w danym przedsiębiorstwie20.

Bardzo wyraźnie także oddziela się techniki i metody pomiaru KI od kwestii jego wyceny. Pomiar definiuje się jako działanie polegające na ustaleniu stanu i struktury wszystkich aktywów niematerialnych obecnych w firmie w celu usprawnienia zarządzania nimi przez kierownictwo21. Wycena zaś to określenie w kategoriach finansowych (monetarnych) ogólnej wartości KI oraz/lub wartości jego składowych w zależności od przyjętej metodologii22. Metody wyceny KI zostały rozwinięte, aby dostarczyć zewnętrznym interesariuszom przedsiębiorstwa informacji niezbędnych dla określenia jego rzeczywistej wartości, także w aspekcie kapitału intelektualnego23. Literatura dostarcza w głównej mierze wiedzy o metodach pomiaru, a tylko w niewielkim stopniu o metodach wyceny KI.

W literaturze24 najczęściej przytacza się klasyfikację metod pomiaru kapitału intelektualnego w podziale na cztery zasadnicze grupy:

- metody bezpośrednie (DICM – Direct Intelectual Capital Methods) - metody oparte na kapitalizacji rynkowej (MCM – Market Capitalization

Methods) - metody oparte na zwrocie z aktywów (ROA – Return on Assets Methods) - metody oparte na karcie wyników (SC – Scorecard Methods). Metody bezpośrednie i oparte o karty wyników z reguły nie dostarczają wyników

finansowych, nie pozwalają dokonać wyceny, podczas gdy dwie pozostałe grupy umożliwiają oszacowanie konkretnej kwoty – wartości KI. Wyniki wyceny ze względu

19 S.Kasiewicz, W.Rogowski, M.Kicińska, op.cit., s. 173-174. 20 S.Kasiewicz, W.Rogowski, M.Kicińska, op.cit., s. 101. 21 Zob. m.in.: G.Urbanek, op.cit.,s.96, A.J.Fazlagić, op.cit., S.Kasiewicz, W.Rogowski,

M.Kicińska, op.cit., s. 100. 22 G.Urbanek, op.cit.s.96. 23 D.Starovic, B.Marr, Understanding corporate value: managing and reporting intellectual

capital, CIMA, Cranfield School of Management, 2003, s.14, dostępne on-line <http://www1.cimaglobal.com> dostęp 29.07.2008.

24 J.Jurczak, op.cit., s.19-27, S.Kasiewicz, W.Rogowski, M.Kicińska, op.cit., s. 101-n, 197-n., G.Urbanek, op.cit.,s.96-n.

Tytuł artykułu 7

na subiektywizm niektórych metod można różnie interpretować. Wynika to głównie z powodu przystosowania części metod powstałych na potrzeby klasycznej wyceny – aktywów materialnych lub dochodowości firmy. Te drugie ze względu na specyfikę idei można relatywnie łatwo dostosować do wyceny aktywów niematerialnych. Proces dostosowania klasycznych metod do specyficznego przedmiotu wyceny winien uwzględniać wiele elementów.

Niezbędnym w tym przypadku jest np. przeanalizowanie poprawności zastosowania dotychczas stosowanych metod do nowych warunków – wyceny elementu wartości „niematerialnych” firmy, którego definicja może obejmować różne elementy w zależności od podejścia. Dopasowanie metody wyceny do badania kapitału intelektualnego powinno dotyczyć oceny m.in.:

- wpływ sektora na poprawność przyjętej metodologii (np. sprawozdanie finansowe banku uwzględnia inne elementy bilansu i rachunku wyników niż w przedsiębiorstwie przemysłowym)

- możliwość wnioskowania uogólniającego (np. niereprezentatywna lub zbyt nieliczna grupa badanych podmiotów),

- porównywalność danych (np. część badanych firm sporządza sprawozdania skonsolidowane, lub według innych standardów)

- adekwatność przyjętych założeń np. średnie ROA, koszt kapitału itp. Według niektórych opinii poważnym utrudnieniem wyceny KI jest fakt, że

większość metod wyceny bazuje na rozwinięciu prostego równania, zgodnie z którym kapitał intelektualny to różnica między wartościami rynkową i księgową przedsiębiorstwa, a więc:

WARTOŚĆ RYNKOWA = WARTOŚĆ KSIĘGOWA + KAPITAŁ INTELEKTUALNY

Braku poprawności tego sformułowania upatruje się w fakcie niepełnej

rozłączności kapitału intelektualnego i wartości księgowej, która zawiera część elementów KI25. To kontrowersyjne stwierdzenie dotyczy jednak tylko nielicznych metod wyceny KI, ponieważ wiele z nich w inny sposób analizuje wartość KI przedsiębiorstwa.

Część autorów twierdzi, iż pieniądz nie jest najlepszą jednostką pomiaru KI26. Jednocześnie funkcjonuje opinia, że firmy nie są świadome zysków, jakie przyniosłyby im inwestycje w aktywa niematerialne. A przecież nic tak nie przemawia do menedżerów, jak wielkość zysku z inwestycji lub wysoka rentowność, a więc choćby tylko z tego powodu rozwój metod wyceny kapitału intelektualnego oraz zwiększenie znajomości i rozpoznawalności wskaźników KI zarówno przez kadrę zarządzającą, jak i inwestorów, jest jak najbardziej pożądana.

Tradycyjna rachunkowość i metodologia wyceny nie uwydatniają w sposób wystarczający znaczenia inwestycji w kapitał intelektualny. Olbrzymie kwoty przeznaczane na tego typu inwestycje nie znajdują odzwierciedlenia w wielkości

25 A.J.Fazlagić, op.cit. 26 A.J.Fazlagić, op.cit.

JOANNA PIOCH 8

aktywów w sprawozdaniu finansowym. Gdyby analizować wydatki na KI zgodnie z modelem tradycyjnej rachunkowości ocena byłaby jednoznacznie negatywna. Jakiekolwiek inwestycje bez przyrostu wartości majątku (a tak często się dzieje w przypadku KI) oznaczają nieefektywną gospodarkę zasobami przedsiębiorstwa. Dopiero zastosowanie dodatkowych narzędzi oceny i wyceny KI pozwala na zmianę interpretacji wyników działalności przedsiębiorstwa27.

Wycena kapitału intelektualnego bez względu na jej metodę powoduje znaczące skutki dla organizacji, której KI podlega badaniu. Podstawową implikacją wyceny jest możliwość wykorzystania jej wyników do efektywnej alokacji zasobów w warunkach ich ekonomicznej ograniczoności.

Wybrane metody wyceny kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa

Calkulated Intangible Value - CIV jako metoda wyceny KI przedsiębiorstwa

Do metod opartych na ROA należy m.in. CIV, czyli metoda skalkulowanej wartości niematerialnej (lub aktywów niematerialnych). Została ona opracowana w latach 30-tych XX w. w USA dla celów podatkowych. Ze względu na wprowadzenie prohibicji browary i gorzelnie (pierwsze firmy, które metodę tę zastosowały) obliczały za jej pomocą wartość aktywów niematerialnych utraconych w wyniku decyzji państwa. Metoda ta dalej znajduje zastosowanie w ustawodawstwie USA, choć z biegiem czasu wprowadzono do niej pewne korekty28. Ostatecznie została ona dostosowana do wyceny całości kapitału intelektualnego firmy przez T. Stewart’a w 1995 r.

CIV bazuje na danych historycznych, zarówno ze sprawozdań finansowych wycenianej spółki za 3-5 lat, jak i informacji zewnętrznych dotyczących średniego historycznego zwrotu z aktywów analizowanej branży i spółki – ROA w tym samym okresie czasu. Dodatkowo należy ustalić stopę podatkową oraz średni ważony koszt kapitału firmy lub sektora w zależności od celu wyceny. Założenie metodologiczne, podobnie jak w innych metodach wyceny KI, jest takie, że kapitał intelektualny firmy występuje, gdy wartość ROA spółki jest wyższa niż sektora. W przeciwnym wypadku nie należy obliczać wartości KI, ponieważ nie występuje on w badanej firmie, i choć w niektórych źródłach pojawia się opinia o uzyskaniu wartości ujemnej KI, to sens obliczania ujemnego KI wydaje się wątpliwy29. Niektórzy autorzy znajdują go w analizie wielookresowej, dla obserwacji pogłębiania się lub zmniejszania trudności przedsiębiorstwa w badanym zakresie.

27 D.Starovic, B.Marr, op.cit., s.26. 28 Zob. S.Kasiewicz, W.Rogowski, M.Kicińska, op.cit., s. 204. 29 Por. ibidem, s.204.

Tytuł artykułu 9

Najczęściej przytaczany algorytm postępowania dla wyceny KI tą metodą składa się z 7-miu etapów30. Kroki te to:

1. obliczenie przeciętnego zysku brutto spółki za 3-5 lat, 2. ustalenie wartości aktywów bilansowych (tangible) firmy za 3-5 lat, 3. obliczenie ROA spółki (poprzez podzielenie wartości z punktu 1. przez

wartość z punktu 2.), 4. ustalenie ROA sektora za badany okres (metoda nie daje poprawnych

rezultatów jeśli ROA sektora jest większe niż ROA firmy), 5. obliczenie nadwyżkowego zwrotu (zysk brutto minus iloczyn ROA branży

i aktywów bilansowych spółki), 6. obliczenie „premii intelektualnej” (poprzez odjęcie od nadwyżki z pkt.5.

iloczynu tej nadwyżki i przeciętnej stopy podatku za 3-5 lat), która oznacza ile zysku firma osiąga dzięki aktywom nienamacalnym,

7. obliczenie wartości bieżącej (PV) „premii” (Premia intelektualna/WACC). Wynikiem tej procedury jest uzyskanie wartości bieżącej obliczonej premii

intelektualnej w dyspozycji firmy, czyli wartości aktywów niematerialnych nieujętych w bilansie firmy w jednostkach pieniężnych. Podatki płacone od zysków z kapitału wiedzy wskazują na dodatkowe koszty działalności niematerialnej.

Metoda ta jest o tyle cenna, że umożliwia dokonywanie porównań w ramach branży lub nawet między branżowych w oparciu o zweryfikowane (rzetelne) dane finansowe. Do podstawowych zalet metody zalicza się relatywną prostotę, łatwość uzyskania danych, wspomnianą już możliwość porównania firm. Metoda ceniona jest jako użyteczne narzędzie zarządzania, gdyż dostarcza wyraźnych sygnałów menedżerom zarządzającym firmą31. W porównaniu z wskaźnikiem MV/BV pozwala ocenić, czy firma znajduje się w fazie schyłkowej rozwoju, czy może posiada ukryte wartości. Słaba lub spadająca wartość CIV może być wskazówką, że firma zbyt koncentruje się na budowaniu wartości rzeczowych (nieruchomości, aktywa rzeczowe), a zbyt mało poświęca uwagi sferze B+R lub budowie marki. Rosnąca CIV może wskazywać na fakt, że przedsiębiorstwo tworzy zdolność do generowania przyszłego cash flow zanim jeszcze rynek lub czasem nawet zarząd będzie w stanie to zjawisko rozpoznać. Dodatkowym atutem metody CIV jest, wskazywany po latach badań, związek między CIV i wskaźnikiem Q Tobin’a32. Znajomość CIV firmy umożliwia ocenę, czy niski wskaźnik MV/BV oznacza przedsięwzięcie gasnące, czy też takie, które posiada ukryte wartości niematerialne, jeszcze nieodzwierciedlone w cenie akcji.

30 Zob. m.in. S.Kasiewicz, W.Rogowski, M.Kicińska, op.cit., s. 204, D.Starovic, B.Marr,

op.cit. s.16-17, G.Urbanek, op.cit., s.108, Determinanty i modele wartości przedsiębiorstw, pod red. W.Skoczylas, op.cit. s.102.

31 J.Westphal, Klown Knwledge Capital Valuation Techniques, dostępne on-line <http://www.actkm.org/userfiles/File/artikles/Kresponse-Measurments-12-5-00.htm>, dostęp 05-08-2008, s.2.

32 N. Harmon, Measures of the Whole, dostępne on-line <http://www.nealharmon.net/index.php?s=civ>, dostęp 05-08-2008, s.1.

JOANNA PIOCH 10

Za wady metody CIV uważa się natomiast konieczność przyjęcia szeregu założeń, z których metodologicznie najważniejszym jest stabilność sytuacji ekonomicznej. Pozostałe dotyczą m.in. przyjmowania do obliczeń wartości średnich, a nie rzeczywistych, które z istoty zawyżają lub zaniżają wyniki oraz stosowania określonej stopy dyskontowej, którą powinien stanowić średni ważony koszt kapitału danej branży, aby możliwie najlepiej oddawał realia funkcjonowania badanych przedsiębiorstw – tu też pojawia się zagadnienie wartości średniej. Prócz tego podkreśla się jej historyczność, brak uwzględnienia możliwych zdarzeń przyszłych, a w porównaniu z np. wskaźnikiem MV/BV wskazuje się, że mimo większego wysiłku włożonego w uzyskanie wyniku jest metodą statyczną, gdyż dane finansowe publikowane są zwykle raz na kwartał, gdy wartość rynkowa zmienia się codziennie33. Czasem wśród wad metody wymienia się fakt, iż po uzyskaniu konkretnej wartości CIV nie ma możliwości wyceny poszczególnych komponentów kapitału intelektualnego34.

Knowledge Capital Earnings - KCE jako metoda wyceny KI

Metoda KCE, opracowana przez Barucha Lev’a, najczęściej określana jest jako rozwinięcie metody CIV, co jednak tylko częściowo jest zgodne z prawdą. Obie metody należą do grupy sposobów wyceny opartych na ROA, jednak w przypadku KCE dodano element brakujący CIV, a mianowicie pewną predykcyjność opartą na zastosowaniu do obliczeń nie tylko danych historycznych, ale również prognozowanych. Metoda ta opiera się na koncepcji funkcji produkcji. W wyniku jej modyfikacji autor uzyskał następującą postać funkcji:

Wynik ekonomiczny = = α * aktywa materialne + β * aktywa finansowe + δ * aktywa niematerialne

Wynik ekonomiczny w tej metodzie jest wartością zagregowaną, obliczoną na

podstawie danych historycznych, założonej stopy wzrostu oraz danych prognozowanych i nosi nazwę zysku znormalizowanego. Wagi α, β, δ zostały oszacowane przez autora na podstawie danych z kilku branż odpowiednio na poziomie 7%, 4,5% oraz 10,5%35. Badania, które przeprowadził B.Lev dotyczyły również tego, który element spośród trzech: cash flow, tradycyjnie rozumiany zysk czy zysk z kapitału wiedzy, jest najbardziej skorelowany ze zwrotem z kapitału ROE. Odkrył on, że korelacja ta wynosiła tylko 0,11 dla cash flow, 0,29 dla zysku księgowego i aż 0,53 dla zysku z kapitału wiedzy36. Tym m.in. uzasadnił on przyjęcie wyżej podanych wag – stóp zwrotu z aktywów różnego rodzaju. Ale badania te wskazały też jak istotne znaczenie dla inwestorów i zarządów ma wartość kapitału wiedzy.

33 Ibidem, s.2. 34 D.Starovic, B.Marr, op.cit., s.17. 35 S.Kasiewicz, W.Rogowski, M.Kicińska, op.cit., s. 207. 36 D.Starovic, B.Marr, op.cit., s.18.

Tytuł artykułu 11

Aby uzyskać wartość KCE należy posłużyć się 4-etapową procedurą37: - oszacować tzw. zyski znormalizowane, poprzez uśrednienie w celu

eliminacji krótkookresowych wahań zysków, na podstawie danych za trzy ostatnie lata (dane historyczne) oraz trzy lata przyszłe (dane prognozowane),

- ustalić przeciętną wartość aktywów rzeczowych i finansowych firmy w badanym okresie oraz przemnożyć je przez przyjęte stopy zwrotu dla określonego rodzaju aktywów,

- odjąć obliczone wartości zysku z innych niż niematerialne aktywa od zysku znormalizowanego ustalonego w pierwszym etapie, uzyskany wynik to zysk z kapitału wiedzy KCE,

- podzielić KCE przez stopę zwrotu z kapitału wiedzy, aby uzyskać wartość całkowitego kapitału wiedzy będącego w dyspozycji przedsiębiorstwa.

Uzyskany wynik można wykorzystać do dokonywania porównań w czasie, do przeszłych dokonań firmy lub przestrzeni, gdyż podobnie jak w przypadku CIV metoda KCE pozwala na dokonanie porównań z konkurencją lub średnimi wynikami branży.

Szacunek stóp zwrotu z różnych rodzajów aktywów można dowolnie modyfikować, np. w przypadku zmiany realiów rynkowych, co stanowi niewątpliwie zaletę metody. Kolejną jej zaletą jest możliwość wykorzystania analizy wrażliwości dla oceny wpływu poszczególnych czynników na wynik wyceny z jednej strony, a z drugiej także dla wskazania menedżerom tzw. „krótkiej listy” czynników determinujących wzrost wartości kapitału intelektualnego np. na potrzeby pilnej interwencji.

Podstawową wadą metody KCE jest fakt, iż spełnienie niektórych założeń metodologicznych powoduje olbrzymi wzrost pracochłonności analizy, co niekoniecznie musi zostać wynagrodzone wzrostem efektywności wykorzystania wyników pomiaru. Dodatkowo zarzuca się jej subiektywizm w ustaleniu stóp zwrotu na określnym poziomie, co jednak łatwo przezwyciężyć, oraz sztuczny i zbyt autorytarny podział zysku na wypracowany przez trzy rodzaje aktywów, podczas gdy w rachunkowości występuje on jako zagregowana i niepodzielna wartość38.

Zastosowanie CIV i KCE jako metod wyceny KI przedsiębiorstw bankowych na przykładzie banków notowanych na GPW w Warszawie w latach 2005-2007

37 Zob. m.in. S.Kasiewicz, W.Rogowski, M.Kicińska, op.cit., s. 207-208, D.Starovic, B.Marr,

op.cit., s.17, a także J. Stańczyk, Z.Kryński, Metody pomiaru wartości kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa, dostępne on-line <http://www.univ.rzeszow.pl/ekonomia/Zeszyt10/17.pdf>, dostęp 22.07.2008, s.232. Niektóre źródla rozdzielają etap 2. na dwa, w związku z czym podają, iż opisana procedura ma 5 etapów.

38 Por. S.Kasiewicz, W.Rogowski, M.Kicińska, op.cit., s. 209-210, J. Stańczyk, Z.Kryński, op.cit, s.232 i in.

JOANNA PIOCH 12

Polski sektor bankowy nie jest jednorodnym zbiorem jednostek, łatwo poddających się badaniu i wnioskowaniu. Jak wynika m.in. z raportów dostępnych na stronie NBP39, ale także z danych GUS ponad 90% (w roku 2005 - 94%) aktywów sektora bankowego znajduje się „w rękach” banków komercyjnych, gdy pozostała część stanowi aktywa banków spółdzielczych. Oficjalna lista central banków krajowych i oddziałów instytucji kredytowych działających w Polsce40 zawiera wykaz 74 podmiotów bez banków spółdzielczych. Tych ostatnich wg GUS na koniec grudnia 2007 roku funkcjonowało 581. Co ciekawe wg GUS na koniec roku 2007 w Polsce działało tylko 64 banki komercyjne (z tego 54 z przewagą lub całkowicie należące do inwestorów zagranicznych). Oznaczałoby to, że w ciągu niecałych 7 miesięcy w Polsce zaczęło działać 10 nowych banków komercyjnych. Jest to tendencja przeciwna do dominującej w Europie konsolidacji i zmniejszania się liczby banków w wyniku fuzji lub przejęć41, ale związana zapewne z ciągle jeszcze niepełnym nasyceniem rynku polskiego w zakresie oferty bankowej.

W niniejszym referacie przedstawiono kalkulacje CIV i KCE dla 13 banków notowanych na GPW w Warszawie w latach 2005-2007. Poniżej zamieszczono tabele zawierające wycenę KI banków notowanych na GPW w Warszawie za pomocą omówionych uprzednio metod, jak również wynikający z tego ranking badanych podmiotów. W trakcie zbierania i analizy danych przyjęto m.in. następujące założenia:

- okres badawczy stanowią lata 2005-2007 (choć w przypadku NobleBank analiza danych obejmuje lata 2006-2007, zaś w odniesieniu do Unicredit dokonano przeliczenia danych sprawozdawczych za poszczególne lata z Euro na PLN w oparciu o przeciętny kurs NBP na koniec danego okresu),

- zysk brutto oraz wartość aktywów bilansowych uzyskano ze sprawozdań skonsolidowanych grup kapitałowych (wyjątek stanowi GETIN),

- dane uśredniano za pomocą zwykłej średniej arytmetycznej, - stopę podatkową i koszt kapitału przyjęto takie same dla wszystkich badanych

banków, czyli odpowiednio 19% oraz 8%, choć faktyczna efektywność badanych podmiotów w tym zakresie może zmienić wynik obliczeń oraz miejsce banku w rankingu,

- ROA sektora przyjęto na podstawie raportu ze strony NBP: „Synteza 2006” s. 55 oraz „Synteza I półrocze 2007” s.50, zgodnie z którym formuła ROA ma następującą postać: zysk netto do średnich aktywów pomniejszonych o odsetki zapadłe od należności zagrożonych.

Zamieszczona poniżej tabela 1. zawiera informacje, które posłużyły do ustalenia

przeciętnego zwrotu na aktywach branży w badanym okresie.

39 Polski sektor bankowy w 2006 roku – kondycja ekonomiczna i wybrane zagadnienia,

Ernest & Young, prezentacja dostępna on-line: <http://www.nbp/liban.aspx?L=B>, dostęp dnia 22.07.2008

40 Lista banków zamieszczona na stronie NBP, dostępna on-line <http://www.nbp/liban.aspx?L=B>, dostęp dnia 22.07.2008

41 Polski sektor bankowy w 2006 roku (…), op.cit.

Tytuł artykułu 13

Tabela 1. Zwrot na aktywach ROA polskiego sektora bankowego w % latach 2005-2007

2005 2006 I-VI 2007 Przeciętne ROA

sektora bankowego

1,6 1,8 2,1 1,83

Źródło: Raporty ze strony www NBP: „Synteza 2006” s. 55 oraz „Synteza I półrocze 2007” s.50,

dostępne on-line, dostęp 29.07.2008.

W odniesieniu do obliczeń KCE przyjęto założenie, że rentowność aktywów

rzeczowych wynosi 7%, aktywów finansowych 4,5%, zaś kapitału wiedzy 10,5%42. Przyjęcie światowych, zaproponowanych przez B.Lev’a stóp zwrotu znajduje uzasadnienie w „otwartości” analizowanego sektora, braku formalnych ograniczeń przepływu kapitału oraz jest związane z faktem, iż regułą dotyczącą badanego sektora na polskim rynku jest to, że zdecydowana większość banków działa jako podmioty ponadgraniczne lub zagraniczne, które swobodnie poruszają się na rynkach międzynarodowych.

Przyjęcie wymienionych powyżej założeń pozwoliło na wycenę kapitału intelektualnego badanych banków za lata 2005-2007. Wyniki wyceny metodą CIV prezentuje tabela 2. Z danych w niej zawartych wyłania się obraz odbiegający od obiegowego obrazu banków notowanych na GPW jako najlepszych z najlepszych, odbiegających od średniej in plus.

Siedem z 13. banków osiągnęło dodatnią wartość bieżącą premii intelektualnej. Wynika to głównie z osiągnięcia przez te banki zwrotu na aktywach przewyższającego średnią branżową. Ponieważ, jak wspomniano, wg GUS oficjalna liczba banków komercyjnych w Polsce wynosi 64, można by wnioskować, że banki notowane na GPW mogą wszystkie zakwalifikować się do tych, których wyniki ROA będą wyższe od średniej. Niestety prawie połowa z badanej próby nie może poszczycić się dodatnią wartością CIV. Choć wyników ujemnych zgodnie z tą metodą nie interpretuje się jako straty to można zadać pytanie, w jakim stopniu ujemna wartość KI jest w przypadku badanych firm zjawiskiem przejściowym, z czego wynika, a przede wszystkim, co firma powinna zrobić, aby osiągnąć wyższe ROA. Osiągane wyniki nie zależą tylko od wielkości aktywów, czy zysku brutto, najważniejsza jest relacja między zyskiem a aktywami, ale nawet ona nie przesądza o wyniku, gdyż firmy o zbliżonym ROA, ale znacznych różnicach w wielkościach bezwzględnych aktywów i zysku miały wyniki bardzo odbiegające od siebie. Także ranking sporządzony ze względu na różnicę ROA spółki i sektora jest inny niż ze względu na PV premii intelektualnej. Osiągnięte przez badane firmy rezultaty nie są zadawalające. Najwyższy wynik na poziomie połowy przeciętnego rocznego zysku brutto firmy nie daje podstaw do pozytywnej oceny nawet najlepszego pod względem CIV banku.

42 Dane na podstawie badań B. Lev’a. Por. m.in.: S.Kasiewicz, W.Rogowski, M.Kicińska,

op.cit., s. 207-n.

JOANNA PIOCH

Tabela 2. Kalkulacja CIV wybranych banków na podstawie danych za lata 2005-2007

Lp. Bank

Dane przeciętne za lata 2005-2007

Nadwyżka w tys. zł

Premia intelektualna

w tys. zł

PV premii intelektualnej

w tys. zł Zysk brutto

w tys. zł Aktywa razem

w tys. zł ROA w %

ROA spółki - ROA sektora

1 BPH 1 657 680,67 45 235 578,33 6,82% 4,99% 82 691,45 66 980,07 837 250,94

2 PKOBP 2 825 921,00 100 735 857,00 2,78% 0,95% 26 824,15 21 727,57 271 594,57

3 PEKAO 2 227 520,67 84 590 598,33 2,79% 0,96% 21 441,27 17 367,43 217 092,83

4 BZWBK 1 048 799,33 34 544 979,67 2,98% 1,15% 12 090,14 9 793,01 122 412,69 5 NOBLEBANK 110 452,50 1 293 845,50 10,32% 8,49% 9 373,59 7 592,60 94 907,55

6 HANDLOWY 887 539,00 35 925 427,67 2,46% 0,63% 5 627,30 4 558,11 56 976,43

7 MILLENNIUM 555 010,00 25 791 123,33 2,21% 0,38% 2 090,90 1 693,63 21 170,33

8 KREDYTB 427 973,33 23 400 517,33 1,82% -0,01% -37,02 -29,98 -374,79 9 GETIN 198 253,67 11 135 083,33 1,68% -0,15% -304,62 -246,74 -3 084,27

10 BOŚ 76 847,00 8 286 457,00 0,92% -0,91% -702,00 -568,62 -7 107,71

11 INGBSK 748 720,00 47 537 928,67 1,58% -0,25% -1 853,38 -1 501,24 -18 765,49

12 BRE 622 956,33 43 684 212,33 1,37% -0,46% -2 888,59 -2 339,76 -29 247,00 13 UNICREDIT 28 817 089,53 3 284 287 200,00 0,87% -0,96% -275 691,25 -223 309,92 -2 791 373,95

Legenda: ROA sektora - średnia za lata 2005-2007 wynosi 1,83, przyjęto stopę podatkową 19%, zaś dyskontową 8%. Źródło: Obliczenia własne na podstawie sprawozdań finansowych spółek oraz danych NBP.

Tytuł artykułu 15

Tabela 3. Kalkulacja KCE wybranych banków na podstawie danych za lata 2005-2007

Lp. Bank

Dane przeciętne za lata 2005-2007 Zysk

przypadający na aktywa rzeczowe

7%

Zysk przypadający na

aktywa finansowe 4,5%

Zysk z kapitału wiedzy KCE

Kapitał Wiedzy (KCE / 10,5%)

Zysk netto znormalizowany Aktywa rzeczowe

Aktywa finansowe

1 NOBLEBANK 91 353,00 15 890,50 1 277 955,00 1 112,34 57 507,98 32 732,69 311 739,90

2 BOŚ 62 077,33 117 506,33 8 168 950,67 8 225,44 367 602,78 -313 750,89 -2 988 103,71

3 GETIN 165 593,33 106 625,00 11 028 458,33 7 463,75 496 280,63 -338 151,04 -3 220 486,11

4 KREDYTB 424 835,67 539 799,33 22 860 718,00 37 785,95 1 028 732,31 -641 682,60 -6 111 262,83

5 MILLENNIUM 443 145,33 377 819,67 25 413 303,67 26 447,38 1 143 598,67 -726 900,71 -6 922 863,89

6 BZWBK 833 610,00 518 508,67 34 026 471,00 36 295,61 1 531 191,20 -733 876,80 -6 989 302,87

7 BPH 1 319 232,67 736 860,33 44 498 718,00 51 580,22 2 002 442,31 -734 789,87 -6 997 998,73

8 HANDLOWY 699 790,67 671 384,33 35 254 043,33 46 996,90 1 586 431,95 -933 638,19 -8 891 792,25

9 BRE 487 305,33 949 159,00 42 735 053,33 66 441,13 1 923 077,40 -1 502 213,20 -14 306 792,35

10 INGBSK 600 406,33 714 172,67 46 823 756,00 49 992,09 2 107 069,02 -1 556 654,77 -14 825 283,56

11 PEKAO 1 829 008,67 1 693 380,33 82 897 218,00 118 536,62 3 730 374,81 -2 019 902,77 -19 237 169,21

12 PKOBP 2 301 487,33 2 706 231,67 98 029 625,33 189 436,22 4 411 333,14 -2 299 282,02 -21 897 924,03

13 UNICREDIT 19 241 585,40 50 872 196,13 3 233 415 003,87 3 561 053,73 145 503 675,17 -129 823 143,50 -1 236 410 890,51

Legenda: Wszystkie dane w tabeli w tys. złotych. Źródło: Obliczenia własne na podstawie sprawozdań finansowych spółek oraz danych NBP.

JOANNA PIOCH

Kalkulacja KCE wybranych banków zawarta w tabeli 3. daje jeszcze, o ile to możliwe, gorszy obraz sytuacji branży pod względem wyceny kapitału intelektualnego. Tylko jeden bank osiągnął wynik dodatni i jest to bank, którego wyniki z powodu braku danych za pełen okres badawczy nie mogą być bez zastrzeżeń zaakceptowane.

Analiza danych w tabeli 3. daje też relatywnie prostą odpowiedź na przyczyny tego stanu rzeczy. Przyjęte światowe stopy zwrotu z aktywów na poziomie odpowiednio: 7%, 4,5% czy nawet 10,5% o wiele przewyższają stopy zwrotu z aktywów osiągane przez badane banki. Przy średniej rentowności ROA branży na poziomie 1,83% wymienione powyżej wartości nie dają nadziei na uzyskanie dodatnich wartości KCE. Jednocześnie analiza wcześniej osiąganych w Polsce ROA sektora bankowego wskazuje na systematyczne ich zmniejszanie się z poziomu 4,58% w roku 1997 i 1998, poprzez 4,01%, 4,26% oraz 3,38% w latach 1999-200143. Pozytywny aspekt to wzrost, choć niewielki, w ostatnich trzech latach stóp zwrotu z aktywów sektora bankowego w Polsce. Czynnikami, które obok ROA decydują o osiągniętej wartości kapitału wiedzy są struktura aktywów z uwzględnieniem ich trójpodziału na rzeczowe, finansowe i niematerialne oraz przyjęta stopa dyskontowa. Także stopa wzrostu zysku historycznego i założona stopa wzrostu zysków prognozowanych mają istotny wpływ na wynik ekonomiczny znormalizowany, będący podstawą do obliczenia zysku z kapitału wiedzy. Z analizy wyników wyceny można wnioskować, że mniejsze podmiotu są bardziej efektywne (osiągają mniejsze wartości ujemne) niż podmioty większe. Jednakże może to być neutralizowane w okresie wzrostu przez relatywnie szybsze zmniejszanie się wartości ujemnych lub relatywnie wyższe wzrosty zysku z kapitału wiedzy.

Jednorazowa wycena kapitału intelektualnego każdej firmy ogranicza możliwości wnioskowania na temat uzyskanych rezultatów. Kontynuowanie badań w tym zakresie wydaje się niezbędne zarówno z punktu widzenia poprawności wnioskowania, jak i możliwości zmiany tendencji zarówno w obszarze branży, jak i w odniesieniu do pojedynczej firmy. Wydaje się, że to właśnie analiza tendencji ma największe znaczenie w przypadku, gdy analizuje się tak ulotne i mało uchwytne aktywa, jak kapitał intelektualny.

W przypadku badania kilku firm z danego sektora interesujące wydaje się nie tylko analizowanie uzyskanych wartości kapitału intelektualnego, ale także dokonanie ich swoistego rankingu ze względu na wyniki wyceny kapitału intelektualnego za pomocą obu metod. Zestawienie pozycji danego banku ze względu na wynik wyceny KI zawiera tabela 4.

Zestawienie rankingu w przypadku zastosowania obu metod wyceny dało jednoznaczną odpowiedź jedynie w przypadku jednego podmiotu tzn. najgorszy wynik uzyskał Unicredit. W przypadku tego banku istnieje najwięcej zastrzeżeń natury metodologicznej (brak porównywalności standardu rachunkowości lub waluty), co jednak nie podważa wyników, jedynie wskazuje na konieczność dokonania analizy za

43 M.Pawłowska, Analiza porównawcza efektywności technicznej polskiego sektora

bankowego i sektorów bankowych krajów CEC5 i wybranych krajów UE w latach 1997-2001, „Bank i Kredyt” 2004, nr 5, s.41-49.

Tytuł artykułu 17

kolejne okresy sprawozdawcze, w celu potwierdzenia lub zanegowania poprawności wnioskowania. Wśród pozostałych banków, żaden nie uzyskał tej samej pozycji w rankingu ze względu na wynik wyceny CIV i KCE.

Tabela 4. Miejsce badanych banków w rankingu wg wartości CIV i KCE

Lp. Bank CIV KCE 1 BPH 1 7 2 BOŚ 10 2 3 BRE 12 9 4 BZWBK 4 6 5 GETIN 9 3 6 HANDLOWY 6 8 7 INGBSK 11 10 8 KREDYTB 8 4 9 MILLENNIUM 7 5

10 NOBLEBANK 5 1 11 PEKAO 2 11 12 PKOBP 3 12 13 UNICREDIT 13 13

Źródło: Obliczenia własne.

Pozostałe banki można podzielić na dwie grupy. Te, których rankingi potwierdzają

ich pozycję w badanej grupie np. BRE (poz.12. i 9.), BZWBK (poz.4. i 6.) lub Millennium (poz.7. i 5.), których wyniki są zbieżne w przypadku obu metod wyceny oraz takie, których oceny są zupełnie odmienne w zależności od przyjętej metody wyceny KI, jak np. BOŚ (poz. 10. i 2.), PEKAO (poz. 2. i 11.), czy PKOBP (poz. 3. i 12.).

Wśród najważniejszych problemów występowania wskazanych różnic w wynikach wyceny KI za pomocą różnych metod, które mogą powodować zmniejszenie lub zwiększenie poprawności wyników oraz przydatności metod wyceny KI opartych o ROA są m.in.: zapewnienie porównywalności danych – np. te same standardy sporządzania sprawozdań finansowych, przyjęcie tych samych założeń do obliczenia ROA firmy, wartości aktywów rzeczowych i finansowych, ustalenie zasad obliczania stopy dyskontowej (dla całej próby czy indywidualnie dla wszystkich badanych podmiotów), podobnie w odniesieniu do stopy podatkowej (teoretyczna czy rzeczywista podmiotu). Ustalenie jednolitych standardów postępowania w opisanym zakresie będzie jednym z czynników zwiększających czytelność uzyskiwanych rezultatów wyceny KI. Podobnie wydłużenie okresu analizy, po to by zweryfikować zarówno poziom wyceny, jak i tendencje w badanym aspekcie wzmocni poprawność wnioskowania.

JOANNA PIOCH 18

Zakończenie

Pomiar kapitału intelektualnego uzasadniany jest wieloma przesłankami. Niewątpliwie jedną z nich jest tworzenie swoistego rankingu badanych przedsiębiorstw. Jednak rezultaty pomiaru powinno się oceniać raczej ze względu na długoterminową stabilność uzyskiwanej wyceny KI, niż krótkotrwałą jej poprawę. Zwłaszcza, że dotychczas przeprowadzane badania44 wskazują, że tylko stabilizacja wysokiego poziomu wyceny KI w co najmniej 5-letnim okresie daje podstawy do wnioskowania o efektywności w tym zakresie.

Obserwacja rzeczywistości gospodarczej zdaje się zaprzeczać podstawowej zasadzie analizy w omawianych metodach, czyli przyjęciu takiej samej dla różnych firm rentowności aktywów i zasobów finansowych po to by uzyskać informację, jaką jest rentowność przypadająca na aktywa niematerialne. Również założenie z góry określonej – wyższej przeciętnej rentowności tych aktywów może powodować pewne zafałszowanie wyników analizy kapitału intelektualnego firmy, ale podobne uproszczenia od kilkudziesięciu już, jeśli nie więcej, lat stanowią podstawę dorobku metod ilościowych nauk ekonomicznych, dając jednocześnie możliwość wnioskowania w oparciu o uzyskane wyniki, zwłaszcza jeśli badaniu podlega większa liczba przedsiębiorstw o podobnym profilu np. z tej samej branży.

Dylematem dotyczącym możliwości wnioskowania w oparciu o uzyskane wyniki jest porównywalność danych. Nawet jeśli firmy działają w jednej branży poprawność analizy ich wyników związana jest między innymi z tym, czy w prowadzeniu rachunkowości kierują się one tymi samymi standardami, pozwalającymi na uzyskanie rzetelnych i porównywalnych danych. Kolejnym ograniczeniem dotyczącym analizy sektora bankowego w Polsce jest fakt, że firmy w nim działające to zazwyczaj międzynarodowe grupy kapitałowe, które właściwie w dowolny, zbieżny z interesami właścicieli, sposób mogą kształtować wyniki finansowe poszczególnych spółek wchodzących w skład grupy.

Kapitał intelektualny jest ważny zarówno dla gospodarki, jak i pojedynczego przedsiębiorstwa. Obiektywna (wymuszona przez otoczenie) konieczność raportowania kapitału intelektualnego znacząco wpłynęła na zmianę podejścia do dotychczasowych metod jego wyceny. Firmy poszukują metod prostych, łatwych do zastosowania oraz wysoce diagnostycznych. Obok najpopularniejszych metod wskaźnikowych także metody oparte na ROA powoli torują sobie drogę do serc i umysłów inwestorów oraz zarządzających. Metody pomiaru i wyceny kapitału intelektualnego, będąc skutecznym narzędziem analizy potencjału strategicznego przedsiębiorstwa mogą wspomóc kadrę zarządzającą w procesie budowy lub przebudowy strategii działania wobec konkurencji, także dlatego, że pozwalają ustalić kluczowe kompetencje firmy45.

44 Więcej m.in.: A.Yalama, M.Coskun, Intelectual Capital Performance of Quoted Banks on

the Istambul Stock Exchange Market, „Journal of Intellectual Capital” 2007, Nr.2, Vol.8, s.256-271.

45 Zob. m.in.: J.Supernat, Zarządzanie strategiczne. Pojęcia i koncepcje, Wrocław 1998, s.60-61 oraz B.Filipiak-Dylewska, Zarządzanie strategiczne, Szczecin 2001, s.69-78.

Tytuł artykułu 19

Literatura:

1. Determinanty i modele wartości przedsiębiorstw, pod red. W.Skoczylas, PWE, Warszawa 2007.

2. Edvinsson L., Malone M.S., Kapitał intelektualny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.

3. Fazlagić A.J., Docenić i zmierzyć kapitał intelektualny, „CIO” 2007, nr 5.

4. Filipiak-Dylewska B., Zarządzanie strategiczne, Szczecin 2001. 5. Harmon N., Measures of the Whole, dostępne on-line

<http://www.nealharmon.net/index.php?s=civ>. 6. Jabłoński M., Analiza kapitału intelektualnego organizacji, „EIOP” 2007, nr 8. 7. Jurczak J., Intellectual Capital Measurement Methods, “EIOP” 2007, nr 5. 8. Kasiewicz S., Rogowski W., Kicińska M., Kapitał intelektualny – spojrzenie z perspektywy

interesariuszy, Kraków 2006. 9. Lipka A., Nowsze metody wyceny kapitału ludzkiego, „Przegląd Organizacji” 2007, nr 9. 10. Lista banków zamieszczona na stronie NBP, dostępna on-line

<http://www.nbp/liban.aspx?L=B>. 11. Mączyńska E., O czym informują rankingi, „Bank i Kredyt” 1996, nr 11. 12. Nakamura L., The rise of US intellectual capital: A trillion dollars of intangible investment

annually, Federal Reserve Bank of Philadelphia, dostępne on-line <http://info.worldbank.org/etools/docs/library/145279/Rise_of_US_IC.pdf>.

13. Orłowski W.M., Kapitał mało używany, „Gazeta Wyborcza”, 11 VII 2008. 14. Pawłowska M., Analiza porównawcza efektywności technicznej polskiego sektora

bankowego i sektorów bankowych krajów CEC5 i wybranych krajów UE w latach 1997-2001, „Bank i Kredyt” 2004, nr 5.

15. Polski sektor bankowy w 2006 roku – kondycja ekonomiczna i wybrane zagadnienia, Ernest & Young, prezentacja dostępna on-line: <http://www.nbp/liban.aspx?L=B>.

16. Skonieczek A., Szalkiewicz W.K., Kapitał intelektualny przedsiębiorstwa, „EIOP” 2007, nr 1.

17. Stańczyk J., Kryński Z., Metody pomiaru wartości kapitału intelektualnego przedsiębiorstwa, dostępne on-line <http://www.univ.rzeszow.pl/ekonomia/Zeszyt10/17.pdf>.

18. Starovic D., Marr B., Understanding corporate value: managing and reporting intellectual capital, CIMA, Cranfield School of Management, 2003, s.14, dostępne on-line <http://www1.cimaglobal.com>.

19. Supernat J., Zarządzanie strategiczne. Pojęcia i koncepcje, Wrocław 1998. 20. Sysko-Romańczuk S, Znaczenie wiedzy w kreowaniu przewagi konkurencyjnej małych i

średnich przedsiebiorstw, „EIOP” 2007, nr 7. 21. Urbanek G., Wycena aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2008. 22. Westphal J., Known Knowledge Capital Valuation Techniques, dostępne on-line

<http://www.actkm.org/userfiles/File/artikles/Kresponse-Measurments-12-5-00.htm>. 23. Yalama A., Coskun M., Intelectual Capital Performance of Quoted Banks on the Istambul

Stock Exchange Market, „Journal of Intellectual Capital” 2007, Nr.2, Vol.8.