KONCEPCJA ODPROWADZENIA ...igwa.pl/pdf/18_05_2020.pdfWspółczesne problemy i kierunki badawcze w...

KONCEPCJA ODPROWADZENIA

/ ZAGOSPODAROWANIA WÓD

OPADOWYCH Z DWÓCH

ZLEWNI NA TERENIE SOŁECTWA

WAWRZEŃCZYCE W GMINIE

IGOŁOMIA-WAWRZEŃCZYCE

2020

GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA

KONCEPCJA ODPROWADZENIA / ZAGOSPODAROWANIA WÓD OPADOWYCH Z DWÓCH ZLEWNI NA TERENIE SOŁECTWA WAWRZEŃCZYCE W GMINIE IGOŁOMIA-WAWRZEŃCZYCE

GŁÓWNY INSTYTUT GÓRNICTWA ZAKŁAD OCHRONY WÓD

1

Spis treści Podstawa opracowania ........................................................................................................................... 2

Cel i zakres opracowania ......................................................................................................................... 2

Charakterystyka obszaru i opis zjawiska ................................................................................................. 3

Położenie ............................................................................................................................................. 3

Rzeźba terenu ...................................................................................................................................... 4

Zagospodarowanie i użytkowanie obszaru ......................................................................................... 6

Istniejący system odprowadzania wód opadowych ............................................................................ 7

Identyfikacja problemów – opis zjawiska ............................................................................................ 8

Rekomendowane rozwiązania .............................................................................................................. 12

Rekomendowane działania dla analizowanego terenu ..................................................................... 13

Wariant A dla zlewni nr 1 .................................................................................................................. 18

Wariant B dla zlewni nr 1 .................................................................................................................. 25

Odprowadzenie wód z obszaru zlewni .............................................................................................. 28

Wariant A dla zlewni nr 2 .................................................................................................................. 29

Wariant B dla zlewni nr 2 .................................................................................................................. 33

Obliczenia hydrologiczno-hydrauliczne dla przedstawionych wariantów ............................................ 37

Wsparcie dla rozwiązań ograniczających erozję wodną na terenie województwa małopolskiego ...... 43



2

Podstawa opracowania

Podstawą opracowania jest umowa nr GK.7031.2.8.2020 z dnia 24 lutego 2020 roku na

wykonanie koncepcji odprowadzenia/zagospodarowania wód opadowych z dwóch zlewni na terenie

sołectwa Wawrzeńczyce w Gminie Igołomia-Wawrzeńczyce, zawarta pomiędzy:

Gminą Igołomia-Wawrzeńczyce

Wawrzeńczyce 57

32-125 Wawrzeńczyce

reprezentowaną przez Pana mgr inż. Józefa Rysaka – Wójta Gminy Igołomia-Wawrzeńczyce, przy

kontrasygnacie Skarbnika Gminy Pana mgr Adama Grudnia, a

Głównym Instytutem Górnictwa

Plac Gwarków 1

40-166 Katowice

reprezentowanym przez Pana dr inż. Jana Bondaruka – Zastępcę Dyrektora ds. Inżynierii Środowiska

oraz Pana Pawła Zawartkę – Kierownika Zakładu Ochrony Wód.

Cel i zakres opracowania Celem opracowania jest przedstawienie wariantowych koncepcji zagospodarowania

i odprowadzenia wód opadowych z obszaru dwóch zlewni deszczowych zlokalizowanych na terenie

sołectwa Wawrzeńczyce w Gminie Igołomia-Wawrzeńczyce.

Zakres opracowania objął charakterystykę analizowanych zlewni, sposób ich

zagospodarowania oraz użytkowania mający bezpośredni wpływ na przebieg zjawiska

niekontrolowanego spływu wód opadowych, opis przebiegu zjawiska wraz z identyfikacją elementów

problemowych oraz rekomendowane rozwiązania – po dwa warianty dla każdej ze zlewni.

Dodatkowo zaproponowane zostały rozwiązania systemowe, wspomagające działania

inżynieryjno-techniczne zwiększające ich skuteczność oraz ograniczające nakłady finansowe na etapie

inwestycyjnym i eksploatacyjnym.



3

Charakterystyka obszaru i opis zjawiska

W niniejszym rozdziale przedstawiona została charakterystyka uwarunkowań przestrzennych,

środowiskowych oraz gospodarczych w zakresie elementów mających wpływ na przebieg

i intensywność odpływu wód deszczowych i roztopowych ze zlewni. Opisany został istniejący system

odprowadzania wód wraz z identyfikacją braków i niedoborów powodujących szkody gospodarcze,

niepokoje społeczne oraz wpływające negatywnie na stan środowiska przyrodniczego. Ze względu na

położenie w sąsiedztwie oraz zbliżony charakter obu zlewni ich opisu dokonano w sposób łączny,

wyszczególniając istotne kwestie różnicujące obie zlewnie. Dla rozróżnienia przyjęto nazwy

„Zlewnia nr 1” oraz „Zlewnia nr 2”.

Położenie

Zlewnia nr 1 położona jest w sołectwie Wawrzeńczyce pomiędzy miejscowością Raciborek,

Hektary i Podgaje. Rozciągnięta jest w kierunku północny-zachód (rejon szczytu Góry Złotnickiej) –

południowy-wschód (rejon skrzyżowania DK79 i drogi prowadzącej do Stręgoborzyc). Powierzchnia

zlewni wynosi 135,1 ha (Rysunek 1).

Rysunek 1 Położenie obszaru Zlewni nr 1 i 2



4

Zlewnia nr 2 również zlokalizowana w sołectwie Wawrzeńczyce pomiędzy miejscowościami

Łesiska i Podgaje. Na potrzeby niniejszego opracowania obszar zlewni ograniczono do przepustu

w drodze prowadzącej do Stręgoborzyc. Obszar położony jest na północ od Zlewni nr 1, a kształt obu

jest zbliżony do siebie. Zlewnia podzielona jest na dwie części przez odwadniający ją niewielkich

rozmiarów ciek wodny – prawobrzeżny dopływ rzeki Ropotek. Powierzchnia analizowanej zlewni

wynosi 192,6 ha (Rysunek 1).

Położenie w dolinie Wisły powoduje że południowa część gminy Igołomia-Wawrzeńczyce

znajduje się w strefie zagrożenia podtopieniami1. Analizowany teren nie znajduje się natomiast

w strefie zagrożenia powodziowego oszacowanego w ramach projektu ISOK.

Rzeźba terenu

Pomimo położenia obszaru w obrębie doliny Wisły teren jest silnie pofałdowany. Maksymalna

wysokość dla obu zlewni wynosi 264,2 m n.p.m. w rejonie miejscowości Raciborek do 195 m n.p.m. dla

Zlewni nr 1 i 197 m n.p.m. dla Zlewni nr 2. Zlewnia nr 1 ma jedną silnie zrysowaną dolinę, natomiast

Zlewnia nr 2 dwie doliny z czego mniejsza dodatkowo dzieli się na dwie w części w górnym fragmencie

zlewni (Rysunek 2).

Rysunek 2 Widok 3D na analizowane zlewnie

1 Mapa zagrożenia podtopieniami PIG PIB



5

Spadki terenu wahają się od 0⁰ w dolnych częściach obu zlewni do 10⁰ w obszarze Zlewni nr 1

i 12 ⁰ w obszarze Zlewni nr 2. Obliczenia spadków prowadzone były w oparciu o numeryczny model

terenu o siatce 100 m2, co powoduje, że występujące lokalnie jeszcze większe nachylenia terenu mogły

zostać pominięte – co nie wpływa na charakter i kierunki odpływu wód w skali zlewni.

Rysunek 3 Mapa spadków terenu

Tak znaczące spadki terenu (powyżej 6⁰), szczególnie na obszarach rolnych, pozbawionych

naturalnej roślinności powodują silną erozję wodną gleb, wymywanie górnych warstw gleby, odpływ

substancji nawozowych do wód powierzchniowych oraz zamulanie cieków i urządzeń wodnych –

kanałów, rowów i przepustów.

Elementem charakterystycznym, zwłaszcza Zlewni nr 1 jest wypłaszczenie terenu w dolnych

częściach zlewni powodujące, przy nadmiarze wód, powstanie naturalnego rozlewiska wód płynących

z obszarów wyżej położonych.

2 Numeryczny model terenu o interwale siatki co najmniej 100 m – NMT_100; dane GUGiK



6

Zagospodarowanie i użytkowanie obszaru

Sołectwo Wawrzeńczyce to obszar wybitnie wiejski. Obszar obu zlewnii użytkowany jest prawie

wyłącznie pod grunty orne, w tym szklarnie oraz w niewielkiej części domy mieszkalne i budynki

gospodarcze. Poza DK 79 sieć dróg oparta jest o wąskie drogi z czego tylko w części utwardzone.

Jedynym obiektem o zwiększonej powierzchni dachu jest budynek przedsiębiorstwa Mączka Sp. z o.o.,

natomiast nie wpływa on w sposób istotny na wielkość i charakter odpływu wód ze zlewni.

Jedynymi obiektami zielonym na terenie zlewnii są niewielki obszar zadrzewiony w okolicy ww.

przedsiębiorstwa Mączka Sp. z o.o. w górnej części Zlewni nr 2, tereny wzdłuż cieku (w jego górnej

części) oraz boisko sportowe klubu KS Nowa Wawrzynianka na obszarze tej samej zlewni.

Analizując zmiany sposobu zagospodarowania na przestrzeni ostatnich 20 lat jedyną znaczącą

zmianą jest przyrost powierzchni terenów zajętych pod szklarnie. Nie zmieniła się również orientacja

południkowa pól uprawnych i kierunek prowadzonej orki – wpływające negatywnie na zwiększenie

erozji wodnej gleb (Rysunek 4).



7

Rysunek 4 Zmiany sposobu zagospodarowania zlewnii - 2003-2019 - na podstawie Google Earth

Istniejący system odprowadzania wód opadowych

System odprowadzania wód opadowych oparty jest o sieć cieków i rowów. Zlewnia nr 1

odwadniana jest do rowów wzdłuż DK79, a dalej w kierunku Kanału nr 1 i dalej do rzeki Wisły.

W niewielkiej części wody poprzez rów w rejonie apteki odprowadzane są do rzeki Ropotek.

W przypadku Zlewni nr 1 sieć rowów jest wyjątkowo skromna i dotyczy tylko obszarów położonych

najniżej wzdłuż DK79. Obecnie trwają prace nad rozbudową rowów wzdłuż dróg prostopadłych do

DK79 również we fragmentach zlewni położonych najniżej. Odwodnienie Zlewni nr 2 stanowi przede

wszystkim prawobrzeżny dopływ rzeki Ropotek oraz rowy po obu stronach drogi prowadzącej wzdłuż

wschodniej granicy zlewni.

Istniejące rowy w znacznej części są dobrze utrzymywane – poza niewielkiej ilości odpadami są

czyste bez roślinności mogącej utrudniać przepływ wód. Gorzej utrzymany jest rów wzdłuż wschodniej



8

granicy Zlewni nr 2 – w wielu miejscach jest zniwelowany, a fragmentami zlikwidowany

prawdopodobnie przez właścicieli sąsiadujących działek.

Rysunek 5 Rowy na analizowanym obszarze

Znaczącym problemem jest zaleganie odpadów i namułów w przepustach na rowach –

zwłaszcza pod podjazdami do domów prywatnych. Z relacji mieszkańców oraz Zleceniodawcy wynika,

że w momencie wystąpienia intensywnych opadów następuje szybkie wypłycanie rowów

spowodowane erozją wodną i nanoszeniem materiału z pól uprawnych. Wpływ na taki stan rzeczy ma

brak odpowiednich zabezpieczeń ograniczających erozję wodną – w tym m.in. kierunek prowadzonej

orki oraz brak stref buforowych ze złożoną strukturą roślinności.

Identyfikacja problemów – opis zjawiska

Powodzie błyskawiczne, z jakimi mamy do czynienia na terenie sołectwa Wawrzeńczyce (tzw.

flash floods) są zjawiskami lokalnymi, obejmującymi swym zasięgiem niewielkie obszary, przez co nie

poświęcano im szczególnej uwagi. Nie mniej jednak lokalnie stanowią one o dużym zagrożeniu

powodziowym zachodzącym w małych zlewniach. Na ich obszarze najniebezpieczniejsze są gwałtowne

przybory wód, wywołane wystąpieniem krótkotrwałych (trwających do kilku godzin), bardzo

intensywnych opadów deszczu. Opady te obejmują swym zasięgiem niewielki obszar (przeważnie do



9

100 km2), przy czym w 50% przypadków opady te występują na obszarze nieprzekraczającym 25 km2.3

O wzroście znaczenia powodzi błyskawicznych zdecydowały zachodzące zmiany klimatyczne i związane

z nimi intensyfikujące się ekstremalne zjawiska pogodowe – dotyczące również obszaru małopolski.

O wzroście znaczenia powodzi błyskawicznych i ich skutkach zaświadczyć może przyznanie w ostatnich

latach funduszy na realizację dwóch projektów o zasięgu europejskim poświęconych prognozowaniu

występowania tych zjawisk – Projekt FLASH (Observations, Analysis and Modeling of Lightning Activity

in Thunderstorms, for use in Short Term Forecasting of Flash Floods) oraz Projekt HYDRATE

(Hydrometeorological data resources and technologies for effective flash flood forecasting).

Wpływ na przebieg zjawiska ma nie tylko intensywny opad będący bezpośrednią przyczyną

jego powstania ale również rzeźba terenu i sposób zagospodarowania gruntu. Powodzie błyskawiczne

dotyczą przede wszystkim obszarów podgórskich z intensywnie prowadzoną gospodarką rolną oraz

obszarów miejskich o znaczącym odsetku obszarów uszczelnionych i niewydolnych systemach

zagospodarowania wód opadowych. Ze względu na swój charakter sołectwo Wawrzeńczyce

przypomina obszar podgórski z licznymi pagórkami i nachyleniem terenu dochodzącym do 15⁰,

a lokalnie przekraczając tą wartość. Ze względu na brak wdrożonego systemu monitoringu sytuacji

hydrologicznej na terenie gminy przebieg i opis zjawiska określony został na podstawie informacji

przekazanych przez pracowników Urzędu Gminy Igołomia-Wawrzeńczyce, mieszkańców oraz dostępne

materiały publikowane w sieci Internet. Dane monitoringowe gromadzone w zakresie sytuacji

hydrologicznej dla rzeki Wisły nie mogą być odnoszone do przebiegu zjawiska w skali lokalnej.

Jak wynika z przekazów i udostępnionych materiałów w przypadku wystąpienia intensywnych

opadów deszczu następuje niekontrolowany odpływ wód opadowych powodujący znaczne szkody

w obrębie pól uprawnych, gospodarstw, domów mieszkalnych oraz w infrastrukturze gminnej.

Intensywność zjawiska może również prowadzić do bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia osób.

Wpływ na intensyfikację zjawiska w ostatnich latach niewątpliwie ma przyrost ekstremalnych zjawisk

pogodowych nad terytorium Polski oraz zmiany w nierównomierności opadów. Na poniższych

fotografiach zobrazowano skalę zjawiska oraz jego skutki.

3 Witkowski, Karol, and Paweł Franczak. "Gwałtowne wezbranie spowodowane nawalnymi opadami deszczu w zlewni potoku Zygodówka (Pogórze Wielickie) w 2014 roku." Współczesne problemy i kierunki badawcze w geografii 4 (2016): 309-327.



10

Rysunek 6 Przebieg zjawiska w maju 2019 roku; źródło: https://www.youtube.com/watch?v=7x2qhqJtZWM




11


Jak wynika z powyższych fotografii oraz przekazanych informacji w górnych częściach obu

zlewnii woda płynie w sposób niezorganizowany spływem powierzchniowym w kierunku naturalnych

obniżeń terenu. Znaczne nachylenie terenu przy braku funkcjonującego systemu rowów i kanałów

powoduje, że woda przelewa się z pól uprawnych na drogi oraz gospodarstwa domowe powodując

straty gospodarcze. Stopień zagospodarowania zlewni pod grunty rolne, brak naturalnych barier,

pasów zieleni oraz zbiorników wodnych powoduje, że odpływ wód jest bardzo gwałtowny.

Dodatkowym elementem wpływającym na przebieg zjawiska jest dominujący lessowy typ gleb. Gleby

te są wyjątkowo podatne na erozję wodną, a w czasie intensywnych opadów gwałtownie erodują

powodując zamulanie rowów, kanałów i przepustów dodatkowo utrudniając odpływ wód ze zlewnii.

Wypłaszczenie w dolnej części zlewni, brak zbiorników retencyjnych oraz wydajnego systemu

odwadniania powoduje, że napływające wody rozlewają się podtapiając okoliczne gospodarstwa i pola

uprawne. Położenie w obrębie doliny Wisły na obszarze o wysokim poziomie wód gruntowych,

w strefie zagrożenia podtopieniami powoduje, że infiltracja do gleb jest niewielka dodatkowo

zwiększając ryzyko powodziowe.



12

Rekomendowane rozwiązania

Poniżej zaproponowano zestaw możliwych do zastosowania rozwiązań ograniczających ryzyko

powodziowe spowodowane wystąpieniem intensywnych opadów lub roztopów. Dalej dla każdej

zlewni zaproponowano po dwa warianty rozwiązań mających na celu ograniczenie strat gospodarczych

spowodowanych przez lokalne podtopienia i gwałtowny spływ powierzchniowy.

Tradycyjne podejście do gospodarowania wodami opadowymi oparte jest na zasadzie

szybkiego odprowadzenia wód opadowych do cieku i wyprowadzenie wód ze zlewni. W przypadku

wystąpienia intensywnych opadów podejście takie często skutkuje przeciążeniem systemu

odwadniania – zarówno rowów jak i kanałów deszczowych na obszarach miejskich i występowanie

lokalnych podtopień. Z drugiej strony oparcie całego systemu wyłącznie na rowach i kanałach

powoduje wyprowadzenie wody ze zlewni i deficyt wody w okresach suszy. Ostatnie lata wskazują, że

susza może stanowić znaczący czynnik hamujący rozwój gospodarczy nie tylko w skalni lokalnej ale

również regionalnej jeśli nie globalnej.

Odpowiedzią na ww. problemy jest poszukiwanie rozwiązań, które zwiększają zdolność zlewni

do magazynowania wody chroniąc ją zarówno przed wystąpieniem negatywnych skutków powodzi jak

i stanowiąc rezerwuar wód na wypadek wystąpienia suszy. Na obszarach wiejskich i leśnych

kształtowanie potencjału retencyjnego ma za zadanie tzw. system małej retencji, na który składają się

zarówno zabiegi techniczne (wymagające instalacji odpowiednich urządzeń hydrotechnicznych) jak

i nietechniczne4:

Działania nietechniczne:

• retencja planistyczna, użytkowanie ziemi, zalesienia, mokradła – naturalizacja cieków,

odtwarzanie dolin rzecznych,

• zwiększenie retencji glebowej, poprawa struktury gleb, rotacja roślin, zwiększenie części

organicznych w glebie, rolnictwo ekologiczne,

• retencjonowanie wód podziemnych poprzez ograniczanie spływu powierzchniowego stosując

metody nietechniczne,

• retencja wód powierzchniowych: budowa/odbudowa jezior i naturalnych stawów,

rewitalizacja cieków, ochrona małych zbiorników.

4 Mioduszewski, Waldemar. "Innowacyjne metody tworzenia małej retencji." Innowacyjne metody gospodarowania zasobami wody w rolnictwie. Wydawnictwo Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Brwinów (2016): 11-26.



13

Działania techniczne:

• mikro i małe zbiorniki wodne, sztuczne stawy, podpiętrzanie jezior,

• budowa stopni i jazów na ciekach dla podwyższenia poziomu wody,

• gospodarka wodna na systemach melioracyjnych – regulacja odpływu,

• sztuczne uzupełnianie warstw wodonośnych – budowa stawów i rowów infiltracyjnych.

Rekomendowane działania dla analizowanego terenu

Wszystkie niżej wymienione działania wymagają współpracy pomiędzy jednostką samorządu

terytorialnego – Gminą Igołomia-Wawrzeńczyce oraz właścicielami i użytkownikami gruntów.

Praktycznie cały obszar analizowanych zlewni należy do właścicieli prywatnych co każdorazowo

wymagało będzie uzgodnień zarówno przy wprowadzaniu rozwiązań technicznych jak

i nietechnicznych. Przy realizacji tych rozwiązań należy również wypracować sposób zarządzania

i utrzymania systemu zagospodarowania wód opadowych aby jego efektywność nie została z czasem

utracona.

Na wstępie do rekomendacji należy zaznaczyć że nie istnieje jedno rozwiązanie techniczne,

które uchroni teren sołectwa przed negatywnymi skutkami intensywnych opadów deszczu. Wyłącznie

kompleksowe podejście do problemu oparte o wdrożenie szeregu rozwiązań technicznych

i nietechnicznych spowoduje efektywne ograniczenie wielkości spływu powierzchniowego

i ograniczenie strat materialnych podczas podobnych zjawisk w przyszłości. Optymalnym

rozwiązaniem jest kompleksowe scalenie gruntów traktowane jako narzędzie prawidłowego

kształtowania obszarów wiejskich, które oddziałuje na obieg wody w zlewni. Dotyczy to szczególnie

tworzenia optymalnego układu pól użytków zielonych i zadrzewień, prawidłowego układu dróg

dojazdowych, planowania zabiegów przeciwerozyjnych (pasy buforowe, zadrzewienia przydrożne

i śródpolne), wyznaczenia miejsc na infrastrukturę wodną (stawy, zbiorniki), potrzeb (możliwości)

renaturyzacji cieków. Na ukształtowanym obszarze rolnym jest to zadanie niezwykle wymagające

długiego i trudnego do przeprowadzenia procesu konsultacji społecznych i działań edukacyjnych.

Narzędziem wspomagającym jest system motywacyjny w postaci wsparcia finansowego opisany

w jednym kolejnych podrozdziałów.

Retencja planistyczna, kształtowanie krajobrazu

Działaniem najbardziej efektywnym byłoby zwiększenie udziału lasów w powierzchni

analizowanych zlewnii, które są jednym z większych konsumentów wody i maja zdolność jej

retencjonowania. Szczególnie lasy zróżnicowane gatunkowo z bogatym podszyciem i runem leśnym



14

wchłaniają duże objętości wody. Zalesienie zlewni wymaga jednak przeobrażenia znacznego areału

powierzchni terenu i wiązało się będzie z prawdopodobną koniecznością wykupu gruntów prywatnych.

Zdecydowanie mniej kosztochłonną i łatwiejszą do wprowadzenia będzie opcja z wprowadzeniem

pasowych i kępowych zadrzewień śródpolnych uzupełnionych krzewami i niską roślinnością. Pomimo

trudnej do oszacowania wielkości retencji tego typu rozwiązań, niewątpliwie stanowią one przegrody

na drodze spływu wód opadowych i roztopowych. Szczególnym typem pasów roślinnych są ekotony

tworzone wzdłuż cieków i stojących wód powierzchniowych, których zasadniczym celem jest ochrona

jakości wody, ale są również elementem ograniczającym szybki spływ wody. W przypadku

analizowanego obszaru zadrzewienia i zakrzaczenia mogą powstać wzdłuż cieków, rowów, dróg oraz

wokół obszarów podmokłych i ewentualnych nowych zbiorników wodnych. Opis doboru i sposobu

kształtowania stref ekotonowych w warunkach polskich dostępny jest m.in. w ramach materiałów

udostępnionych w ramach realizacji projektu EKOROB - Ekotony dla redukcji zanieczyszczeń

obszarowych współfinansowanego z programu LIFE.

Oczka wodne, mikro i małe zbiorniki wodne

Jednym z najbardziej efektywnych rozwiązań małej retencji jest system licznych zbiorników

o małej pojemności zarówno naturalnych jak również sztucznych. Szczególnie ważne są te najmniejsze

zbiorniki o pojemności poniżej 100 tys. m3. Oprócz pozytywnego wpływu na bilans wodny tworzą

warunki dla zwiększenia biologicznej różnorodności. Mogą to być cenne ekosystemy z bogatą florą

i fauną. Ze względu na dużą ilość niesionego materiału przez spływ powierzchniowy zaleca się

rozbudowę stref ekotonowych oraz regularne czyszczenie zbiorników przeciwdziałając ich wypłycaniu.

W celu ograniczenia kosztów prac utrzymaniowych rozwiązanie to należy stosować łącznie z innymi

rozwiązaniami ograniczającymi erozję wodną z pól uprawnych. Zbiorniki wodne mogą być ciągle

wypełnione wodą z zachowaniem wolnej pojemności retencyjnej lub być suche, napełniane wodą

dopiero po ulewnych deszczach lub po spływach wód roztopowych. Istnieje wiele różnych źródeł

zasilania zbiorników wodą, mogą to być dopływy wód podziemnych, w tym naturalne źródła, spływy

powierzchniowe czy też odpływu z systemów drenarskich.

Zabiegi agrotechniczne

Część typowych zabiegów agrotechnicznych może w sposób znaczący przyczynić się do wzrostu

retencyjności pól uprawnych zwiększając jednocześnie ochronę przed ryzykiem podtopień. Stosowanie

ich należy powiązać z systemem upraw rolnych na terenie sołectwa. Do najważniejszych zabiegów

należy wymienić:



15

• Zwiększenie zawartości próchnicy w glebie poprzez nawożenie obornikiem, stosowanie

nawozów zielonych (przyorywanie poplonów), dostarczanie materiałów organicznych,

stosowanie organicznych materiałów odpadowych,

• Wapnowanie gleb które jest zbiegiem strukturotwórczym. Powoduje powstanie agregatów

glebowych i tworzy gruzełkowatą strukturę o zróżnicowanych wielkościach por. Gleba taka

posiada większą pojemność wodną i jest w stanie zatrzymać większe ilości wody.

• Głęboka orka lub spulchnienie zwiększa przepuszczalność gleby i pojemność retencyjną.

• Poplony – utrzymywanie roślinności na powierzchni terenu powoduje zwiększenie

ewapotranspiracji, ale również spowalnia spływ wód powierzchniowy.

Zabiegi przeciwerozyjne

Jednym z najważniejszych zidentyfikowanych problemów na terenie sołectwa Wawrzeńczyce

jest erozja gleb przyczyniająca się do ograniczania wydolności systemu odprowadzania wód.

Jednocześnie nadmierna erozja niszczy strukturę gleby, powoduje wymywanie nawozów i wzrost

obciążenia środowiska substancjami biogennymi – zwłaszcza wód powierzchniowych oraz zwiększa

szkody gospodarcze podczas trwania zjawiska. Do najczęstszych i efektywnych zabiegów

przeciwerozyjnych należą:

• Orka wzdłuż warstwic. Podstawą prawidłowego rolniczego użytkowania terenów o dużych

spadkach (powyżej 6%) jest prowadzenie orki w poprzek stoku tj. wzdłuż warstwic. Również

siew i sadzenie prowadzone jest w poprzek stoku. Prostopadły do kierunku spadku terenu

układ skib przerywa tworzące się podczas deszczu strugi wody i umożliwia jej wsiąkanie

w podłoże. Niestety na terenie sołectwa Wawrzeńczyce zasada ta jest całkowicie ignorowana

przyczyniając się do wzrost zagrożenia powodziowego (Rysunek 9).



16

Rysunek 9 Orka wzdłuż stoku na terenie sołectwa Wawrzeńczyce

• Pokrywa roślinna na stokach. Trwałe użytki zielone z dobrze rozwiniętym systemem

korzeniowym traw w wielu przypadkach stanowią skuteczne zabezpieczenie przed

powstaniem zjawisk erozyjnych. Na szczególnie zagrożonych erozją terenach powinno

wprowadzać się również roślinność wyższą, w tym krzewy i drzewa. Dobrze rozwinięta

roślinność ogranicza znacznie szybkość spływu wód po powierzchni terenu w stosunku do

gruntów ornych.

• Budowa grobelek lub rowków. Efektywną metodą ograniczenia szybkiego spływu wody po

powierzchni jest budowa przegród na kierunkach spływu wody. Mogą to być grobelki lub

niewielkie bruzdy. Budowane są one wzdłuż warstwic co około 30–50 m w zależności od

spadku.

Systemy melioracyjne

Systemy melioracyjne odprowadzają szkodliwy dla roślin uprawnych nadmiar wody. Na

potrzeby produkcji rolniczej wystarcza, aby system melioracyjny zagwarantował objętość powietrza

w strefie aeracji w granicach od 6 do 8%. Celowe jest więc zatrzymanie odpływu wody wczesną wiosną

po osiągnięciu określonego poziomu wód podziemnych. Istnieją techniczne rozwiązania, które służą

ograniczeniu nadmiernego odpływu wody z systemu odwadniającego. Można to osiągnąć stosując

kontrolowany odpływ z systemu budując urządzenia piętrzące wodę na rowach melioracyjnych.



17

W rowach budowane są także urządzenia piętrzące z ustalonym (stałym) progiem. Badania wykazały,

że regulowanie odpływu wody z systemów rowów nie wywiera ujemnego wpływu na produkcję

rolniczą.5 Przeciwnie, ten sposób regulacji odpływu wody sprawia, że rośliny mogą wykorzystywać

zgromadzoną w okresie wiosennym wodę podczas sezonu wegetacyjnego, co ogólnie usprawnia

produkcję rolniczą. Ponadto, woda z regulowanych systemów odwadniających niesie mniejsze ładunki

azotu i fosforu wpływających w sposób negatywny na wody powierzchniowe, w szczególności

zbiorników śródlądowych.

Jednocześnie podobnie jak w przypadku zbiorników bardzo istotnym elementem jest

odpowiednie utrzymanie rowów. Na podstawie prowadzonych badań można stwierdzić, że kanały

ziemne porośnięte trawą zmniejszają swoją zdolność przepuszczania wody o około 40% w stosunku

do kanałów czystych, natomiast rowy zaniedbane, na których stwierdzić można wieloletnie

zaniedbania w konserwacji bieżącej (usuwanie porostów i krzewów) o około 80%. Może to stanowić

zagrożenie podtopieniami gruntów do nich przyległych6.

Rozwiązania wariantowe dla analizowanych zlewni

Rozmieszczenie urządzeń i proponowany przebieg rowów wyznaczono w oparciu

o ośmiokierunkowy punktowy model spływu (Eight Direction Pour Point Model, single-flow-direction

method, metoda pojedynczego kierunku spływu), nazywany algorytmem D8. Algorytm ten wyznacza

kierunek spływu wody z każdej komórki w kierunku jednej z komórek ją otaczających. Kierunek ten

obierany jest na podstawie obliczenia różnicy wysokości pomiędzy daną komórką, a każdą z tych ośmiu

komórek, którymi jest ona otoczona. Zastosowanie tego algorytmu daje dobre rezultaty w strefach

spływu zbieżnego i przy wyraźnie określonych dolinach tak jak to mamy do czynienia w przypadku

analizowanych zlewnii. Wynik graficzny przeprowadzonego modelowania zaprezentowano na

poniższym rysunku (Rysunek 10).

5 Mioduszewski, W., E. P. Querner, and Z. Kowalewski. "Analiza oddziaływania mikrozbiorników i piętrzenia wody w rowach na zasoby wodne." Wiadomości Melioracyjne i Łąkarskie 57.3 (2014). 6 Walczak, Natalia, et al. "Ekonomiczne i hydrauliczne kryteria utrzymania dobrego stanu rowów melioracyjnych." Journal of Agribusiness and Rural Development 1 [35] (2015).



18

Rysunek 10 Wyniki jednokierunkowego punktowego modelu spływu D8

Wariant A dla zlewni nr 1

Wariant A dla zlewni nr 1 zakłada oparcie systemu odwadniania na systemie rowów

odwadniających. W proponowanym wariancie przewiduje się rozbudowę istniejącej sieci rowów

o łączną długość 5,3 km zgodnie ze schematem przedstawionym na poniższym rysunku.

Nowobudowany system swoim zasięgiem obejmie łącznie ponad 103 ha powierzchni Zlewni nr 1 co

stanowi 76% całej powierzchni zlewni, z obszaru której obecnie woda jest odprowadzana w sposób

niezorganizowany spływem powierzchniowym.



19

Rysunek 11 Schemat przebiegu rowów odwadniających w wariancie A dla Zlewni nr 1

Poniżej krótko scharakteryzowano poszczególne fragmenty rowów zgodnie z oznaczeniami na rysunku

oraz przedstawiono profil podłużny przy proponowanym przebiegu.

Odcinek a-1 - A

• długość odcinka: 245 m

• odwadniana zlewnia: 3,88 ha

Odcinek a-2 - A





20

Odcinek a-3 - A



Odcinek A - B



Odcinek b-1 - B



Odcinek b-2 - B





21

Odcinek B - c-2



Odcinek c-1 - c-2



Odcinek c-2 - C



Odcinek c-3 - C





22

Odcinek C - d-2



Odcinek d-1 - d-2



Odcinek d-2 - D



Odcinek d-3 - D





23

Odcinek D - e-1



Odcinek e-1 - E



Odcinek e-2 - E



Odcinek E - F





24

Odcinek g-1 - G



Odcinek G - H



Odcinek i-1 - I



Odcinek I - J



Widoczne na części profili przeciwspadki nie przekraczają kilkudziesięciu centymetrów przy

odpowiednim wyprofilowaniu rowów nie będą stanowiły przeszkody w odprowadzeniu wód ze zlewni.



25

Rozwiązaniem alternatywnym dla kierunku odprowadzanych wód z systemu rowów jest

przekierowanie ich z fragmentu E-F do istniejącego rowu przebiegającego na zachód od analizowanej

zlewni. Dodatkowo na odcinkach c-2 – C, c-3 – C, d2 – D, e-1 – E oraz e2 – E proponuje się instalację

zastawek piętrzących wodę, które dodatkowo powinny spowolnić odpływ wód ze zlewni, a

jednocześnie zwiększą retencyjność zlewni.

Rysunek 12 Przykłady zastawek na rowach7

Dodatkowo w miarę możliwości należy stosować wyżej opisane rozwiązania nietechniczne

ograniczające wielkość spływu powierzchniowego oraz wielkość erozji wodnej, w tym zwłaszcza

zwiększenie powierzchni trwałych użytków zielonych, tworzyć strefy ekotonowe wzdłuż rowów

obejmujące zarówno roślinność niską jak również krzewy i drzewa. Rozwiązania te ograniczą erozję

wodną, spowolnią spływ powierzchniowy, ograniczą odpływ zanieczyszczeń (zwłaszcza związków azotu

i fosforu) do wód powierzchniowych oraz przynajmniej częściowo zabezpieczą rowy przed

zamulaniem.

Wariant B dla zlewni nr 1

Ze względu na ukształtowanie powierzchni zlewni oraz obecną strukturę użytkowania brak jest

realnych, uzasadnionych ekonomicznie możliwości przekierowania wód w innym kierunku niż w

wariancie A. Wariant B dla zlewni nr 1 zakłada natomiast ograniczenie długości nowobudowanych

rowów i uzupełnienie siecią grobelek i rowków ułożonych wzdłuż warstwic (prostopadle do kierunku

spływu wód). Grobelki i rowki ułożone w odległości nie większej niż 50 m powinny kierować wody do

rowów odwadniających zlewnię.

7 PODRĘCZNIK WDRAŻANIA PROJEKTU - Wytyczne do realizacji zadań i obiektów małej retencji i przeciwdziałania erozji wodnej. Załącznik do Decyzji nr 552 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia25.11.2016r



26

Zaletą rozwiązania jest ograniczenie długości nowobudowanych rowów do 3,1 km przy

założonym odwodnieniu tej samej powierzchni zlewni co w wariancie A 103 ha. Wpłynie to na koszty

inwestycyjne i utrzymaniowe. Wadą rozwiązania jest konieczność utrzymania drożnych rowków

i grobelek na polach uprawnych. W pierwszej kolejności rozwiązanie wymagało będzie zmiany kierunku

prowadzenia orki – rozwiązania rekomendowanego znacząco ograniczającego prędkość spływu wód.

Utrzymanie rowków wymagało będzie również znacznego zaangażowania osób użytkujących pola

uprawne.

Rysunek 13 Schemat przebiegu rowów odwadniających w wariancie B dla Zlewni nr 1

Poniżej krótko scharakteryzowano poszczególne fragmenty rowów zgodnie z oznaczeniami na

rysunku oraz przedstawiono profile podłużne przy proponowanym przebiegu.

Odcinek A - B





27

Odcinek C - B



Odcinek B - D



Odcinek E - F



Odcinek G - H



W wariancie B ze względu na duże spadki na rowach nie zakłada się instalacji zastawek. Wszystkie

pozostałe rozwiązania nietechniczne przedstawione w wariancie A powinny zostać zastosowane w celu

zwiększenia efektywności rozwiązań technicznych. Również w tym wariancie rozwiązaniem



28

alternatywnym dla kierunku odprowadzanych wód z systemu rowów jest przekierowanie ich do

istniejącego rowu przebiegającego na zachód od analizowanej zlewni.

Odprowadzenie wód z obszaru zlewni

Zarówno w wariancie A jak i w wariancie B wody opadowe kierowane są w dwa miejsca: rejon

skrzyżowania DK 79 z drogą prowadzącą do miejscowości Hektary oraz w rejon apteki i przystanku

autobusowego Wawrzeńczyce I. Ze względu na zagrożenie powodziowe dla obiektów mieszkalnych

oraz drogi krajowej zaleca się jak najszybsze odprowadzenie wód poza te rejony w kierunku doliny rzeki

Wisły. Ze względu na płaski odcinek wzdłuż drogi krajowej nie zaleca się kierowania wód do istniejących

przepustów w DK79, a budowę dwóch dodatkowych przepustów i rowów odwadniających. Na

poniższym rysunku oznaczono na mapie proponowane miejsca przejścia pod DK79 oraz przebieg

nowych rowów: RK-1 i RK-2. W obu przypadkach wykorzystanie istniejącego rowu wzdłuż DK79 będzie

ograniczone do odcinka ok. 40 m długości. Odcinki te należy dostosować zgodnie z tabelą zawierającą

minimalne wymiary rowów przedstawioną w kolejnym podrozdziale.

Rysunek 14 Lokalizacja proponowanych przepustów i przebiegu rowów odwadniających zlewnię nr 1

Odprowadzenie wód rowami RK-1 i RK-2 nastąpi do istniejącego rowu melioracyjnego powyżej ujścia

do Kanału nr 1. Na poniższych rysunkach przedstawiono profile podłużne dla obu przypadków.



29

Rysunek 15 Profil podłużny – rów RK-1

Rysunek 16 Profil podłużny – rów RK-2

Rozwiązaniami alternatywnymi dla przebiegu rowów są w przypadku rowu RK-1

poprowadzenie go po zachodniej stronie drogi za linią domów natomiast w przypadku rowu RK-2

przesuniecie rowu ok. 40 m na wschód praktycznie unikając wykorzystania istniejącego rowu wzdłuż

DK79 natomiast znacznie zbliżając się do zabudowanych działek. Zmiany te nie wpłyną na wielkość

i kształt rowów czy prędkość odprowadzania wód.

Rekomendacja

Ze względu na duże uzależnienie prawidłowego funkcjonowania systemu od użytkowników pól

uprawnych w wariancie B jako rekomendowany przedstawia się wariant A. Wariant ułatwi również

wdrożenie działań nietechnicznych takich jak wykreowanie stref buforowych i ekotonowych wzdłuż

rowów.

Wariant A dla zlewni nr 2

Zlewnia nr 2 ma bardziej złożony charakter niż zlewnia nr 1, a jednocześnie posiada naturalne

odwodnienie w postaci cieku powierzchniowego stanowiącego prawobrzeżny dopływ potoku Ropotek.

Zaproponowane warianty zakładają wykorzystanie cieku jako osi budowy systemu odwodnienia

zlewni. Nie zakłada się natomiast ingerencji w przebieg cieku oraz morfologię jego doliny.

W wariancie A zakłada się rozbudowę sieci istniejących rowów zarówno w górnej części zlewni –

ograniczając przy tym erozję wodną z pól jak i w dolnej części zlewni chroniąc obszary zabudowane

przed podtopieniem. Łączna długość nowych rowów w analizowanym wariancie wynosi 3,1 km.

Wariant zakłada odprowadzenie niewielkiej części rowem L - Ł poza obszar zlewni zabezpieczając przed



30

zalaniem mieszkańców miejscowości Podgaje. Rozwiązanie to wymagało będzie również przebudowy

istniejących rowów wzdłuż drogi prowadzącej do Stręgoborzyc i przejęcie wód nimi płynących oraz

odprowadzenie do cieku poniżej istniejącego przepustu.

Podobnie jak w przypadku zlewni nr 1 większość zaproponowanych działań dotyczy działek

prywatnych w związku z czym konieczne będzie poczynienie odpowiednich uzgodnień. Odpowiednią

procedura administracyjna będzie dotyczyła również wszystkich interwencji w obrębie cieku

naturalnego, do którego odprowadzane są wody ze zlewni. Na poniższym rysunku opisano schemat

proponowanych rowów – kolor fioletowy oraz istniejące cieki i rowy – kolor niebieski (Rysunek 1).

Rysunek 17 Schemat przebiegu rowów odwadniających w wariancie A dla Zlewni nr 2

Poniżej krótko scharakteryzowano poszczególne fragmenty rowów zgodnie z oznaczeniami na

rysunku oraz przedstawiono profile podłużne przy proponowanym przebiegu.

Odcinek A - B





31

Odcinek C - B



Odcinek D - E



Odcinek F - G



Odcinek H - G





32

Odcinek G - I



Odcinek J - K



Odcinek L - Ł



Wariant A nie zakłada renaturyzacji doliny cieku, natomiast celowym jest utworzenie możliwie

szerokiej strefy ekotonowej z rozwiniętą roślinnością niską i wysoką szczególnie od strony

napływających wód. Strefy te powinny zostać również utworzone wzdłuż nowobudowanych rowów.

Należy zachować wszystkie istniejące użytki zielone na obszarze zlewni. W celu ograniczenia erozji

wodnej zalecana jest również zmiana kierunku orki – prostopadle do kierunku nachylenia stoków.



33

Wariant B dla zlewni nr 2

Wariant B dla zlewni nr 2 jest rozwinięciem wariantu A o działania na cieku odwadniającym

zlewnię. W wariancie B zakłada się realizację wszystkich zadań przedstawionych w ramach wariantu A,

a dodatkowo wykonanie piętrzenia wód na dopływie Ropotka. Wariant poza rozbudową sieci rowów

odwadniających zakłada utworzenie dwóch zbiorników na cieku o powierzchni 6700 m2 (zbiornik

górny) oraz 18500 m2 (dolny zbiornik). Założono, że zbiorniki mogą być utrzymywane jako suche lub

jako zbiorniki wodne. Do ich powstania zakłada się wykorzystanie naturalnego kształtu doliny.

Działania te mogą stanowić II etap dla działań podjętych w ramach ochrony przed podtopieniami.

Utworzenie zbiorników wpłynie w sposób pozytywny na zwiększenie pojemności retencyjnej,

spowolnienie odpływu wód z górnych części zlewni, poprawę bilansu hydrologicznego oraz przy

wykreowaniu stref ekotonowych wzrost bioróżnorodności obszaru i poprawę stanu jakościowego wód.

Na poniższych rysunkach przedstawiono proponowane lokalizacje oraz uwarunkowania przestrzenne

dla zbiorników retencyjnych.

Rysunek 18 Proponowana lokalizacja zbiorników retencyjnych

Zbiornik górny położony jest w początkowym fragmencie cieku, bezpośrednio poniżej ujścia

proponowanych rowów melioracyjnych. W chwili obecnej w miejscu tym funkcjonuje niewielkie oczko

wodne. Zakłada się że maksymalne piętrzenie zbiornika nie przekroczy rzędnej 219 m n.p.m. co



34

spowoduje, że w najgłębszym miejscu zbiornik nie przekroczy 1m (poza istniejącym oczkiem wodnym

gdzie głębokość będzie większa). Na poniższym rysunku przedstawiono przekroje poprzeczne przez

dolinę w miejscu proponowanego zbiornika (Rysunek 19).

Rysunek 19 Przekroje poprzeczne przez dolinę cieku w miejscu proponowanego zbiornika górnego

Zbiornik dolny zlokalizowany jest ok. 200 m poniżej grobli zbiornika górnego. Obecnie teren

w tym miejscu nie jest wykorzystywany rolniczo. Maksymalne piętrzenie zbiornika wyznaczono na

rzędnej terenu 214 m n.p.m. dzięki czemu powierzchnia zbiornika osiągnie powierzchnię ponad

18000 m2 co przełoży się na pojemność retencyjną ok. 15 000 m3. Na poniższym rysunku

przedstawiono przekroje poprzeczne przez dolinę w miejscu proponowanego zbiornika (Rysunek 20).



35

Rysunek 20 Przekroje poprzeczne przez dolinę cieku w miejscu proponowanego zbiornika dolnego

Dokładna charakterystyka zbiorników powinna zostać określona na etapie projektowym zaleca

się jednak zastosowanie rozwiązań najbardziej naturalistycznych ograniczających koszty inwestycyjne

oraz nie wpływających w sposób negatywny na krajobraz sołectwa i przestrzeni wokół. Budowa

zbiornika z regulowanym odpływem umożliwi nadanie mu dodatkowych funkcji niż tylko

przeciwpowodziowej. Na poniższych rysunkach przedstawiono schematyczne rysunki możliwych do

zastosowania rozwiązań.



36

Rysunek 21 Schematy zbiorników na niewielkich ciekach do retencjonowania wód opadowych - http://www.fao.org/tempref/FI/CDrom/FAO_Training/FAO_Training/General/x6708e/x6708e01.htm

Rekomendacja

Wariant B jest rozszerzeniem wariantu A gwarantującym większą skuteczność podjętych

działań oraz skutkujący dodatkowymi korzyściami, w tym gospodarczymi i środowiskowymi.

Jednocześnie należy zaznaczyć że realizacja wariantu B wymagała będzie znacznie większego nakładu

finansowego i organizacyjnego. W związku z powyższym rekomenduje się realizację zadań z zakresu

dla wariantu A, a w dalszej kolejności przy dysponowaniu odpowiednimi środkami rozszerzenie do

wariantu B.



37

Obliczenia hydrologiczno-hydrauliczne dla przedstawionych wariantów

Obliczenia hydrologiczne przeprowadzono z wykorzystaniem informacji kartograficznych

dotyczących rzeźby powierzchni zlewni oraz ich zagospodarowania. W celu obliczenia ilości wód

opadowych do zwymiarowania urządzeń wodnych posłużono się zalecaną przez Stowarzyszenie

Hydrologów Polskich metodą symulacyjną. W metodzie tej wykorzystano metodę Bogdanowicz-Stachy

do obliczenia wysokości opadu całkowitego, model SCS od obliczenia wysokości opadu efektywnego

oraz metodę hydrogramów jednostkowych do obliczenia krzywej odpływu z danej zlewni cząstkowej.

Jako deszcz miarodajny dla terenów rolnych na ogół przyjmuje się opad o prawdopodobieństwie

p=50%. Ze względu na charakter analizowanych zlewni, oraz uwarunkowania przedstawione

w niniejszej pracy, związane przede wszystkim z charakterem i sposobem prowadzenia upraw oraz

małą przepuszczalnością gleb, a także występującym zagrożeniem powodziowym jako opad

miarodajny przyjęto deszcz o prawdopodobieństwie 20%. Dla takiego opadu wyznaczono czas trwania,

dla którego wystąpi przepływ o najwyższej kulminacji – czas ten wyniósł 90 min. Ostatecznie założenia

przyjęte do obliczeń hydrologicznych przedstawiają się następująco:

• opad miarodajny: p=20%, t=90min

• numer krzywych CN do metody SCS: 88,15 (dla wariantów rowów) oraz 85,12 (dla zbiorników)

• krok czasowy obliczeń: dt= 1min,

• rowy o przekroju trapezowym i nachyleniu skarp 1:1

• przepusty z wykorzystaniem rur o przekroju okrągłym.

Bazując na powyższych założenia oraz wynikach obliczeń hydrologicznych przeprowadzono obliczenia

hydrauliczne w celu obliczenia minimalnych wymiarów rowów dla poszczególnych wariantów.

Obliczone wymiary minimalne zakładają min. 15 cm przewyższenie korony skarp na rzędną

maksymalną zwierciadła wody dla opadu miarodajnego. Wyniki obliczeń przedstawiono w tabelach.

Tabela 1 Wymiary minimalne rowów w wariancie A dla zlewni nr 1

Nazwa odcinka Zlewnia całkowita [ha] Przepływ

miarodajny [m3/s] Szerokość dna

[m] Głębokość [m]

a-1 - A 3.88 0.21 0.35 0.35

a-2 - A 1.18 0.08 0.35 0.35

a-3 - A 0.94 0.06 0.3 0.3

A - B 13.07 0.51 0.45 0.45

b-1 - B 4.85 0.26 0.4 0.4

b-2 - B 2.72 0.16 0.35 0.35

B - c-2 27.85 0.86 0.6 0.6



38




c-1 - c-2 5.45 0.28 0.35 0.35

c-2 - C 34.16 0.99 0.65 0.65

c-3 - C 3.32 0.19 0.35 0.35

C - d-2 43.81 1.16 0.65 0.65

d-1 - d-2 5.5 0.28 0.35 0.35

d-2 - D 50.86 1.31 0.7 0.7

d-3 - D 3.35 0.19 0.35 0.35

D - e-1 64.24 1.55 0.65 0.65

e-1 - E 67.19 1.60 0.85 0.85

e-2 - E 3.12 0.18 0.45 0.45

E - F 82.11 1.92 0.75 0.75

g-1 - G 5.4 0.27 0.45 0.45

G - H 14.58 0.55 0.6 0.6

i-1 - I 5.5 0.28 0.55 0.55

I - J 6.95 0.33 0.55 0.55

Tabela 2 Wymiary minimalne rowów odprowadzających wody ze zlewni nr 1


miarodajny [m3/s]

Szerokość dna [m] Głębokość [m]

RK-1 92.09 2.12 0.75 0.75

RK-2 30.19 0.92 0.6 0.6



39

Do tych samych wymiarów co rowy odwadniające zlewnię (RK-1 i RK2) dostosowane muszą zostać

odcinki istniejących rowów doprowadzające wodę do proponowanych przepustów pod DK79.

Wymiary przepustów:

• przepust nr 1: Ø1000

• przepust nr 2: Ø800

Rysunek 22 Lokalizacja proponowanych przepustów pod DK79

Tabela 3 Wymiary minimalne rowów w wariancie B dla zlewni nr 1


miarodajny [m3/s]

Szerokość dna [m] Głębokość [m]

A - B 67.19 1.57 0.45 0.6

C - B 3.12 0.17 0.2 0.35

B - D 82.11 1.92 0.55 0.7

E - F 14.58 0.55 0.35 0.5

G - H 6.95 0.33 0.35 0.5



40

Tabela 4 Wymiary minimalne rowów dla zlewni nr 2

Nazwa odcinka Zlewnia całkowita

[ha] Przepływ



A - B 42.59 1.08 0.65 0.65

C - B 8.47 0.35 0.4 0.4

D - E 6.92 0.33 0.4 0.4

F - G 17.9 0.64 0.55 0.55

H - G 17.39 0.62 0.5 0.5

G - I 41.14 1.12 0.6 0.6

J - K 1.18 0.08 0.4 0.4

L - Ł 8.65 0.38 0.6 0.6

Minimalne wymiary dla rowu, a właściwie cieku bez nazwy odprowadzającego wody ze zlewni nr 2 przy

założonym prawdopodobieństwie p20% i czasie trwania opadu 90 min na zamknięciu dają wymiary

rówu w kształcie trapezu: 0,7m w dnie i 0,7m głębokości ( dla przepływu 0,47m3/s. Istniejący przepust

pod drogą powinien mieć zapewnioną średnicę min. 500 mm.



41

W zakresie obliczenia wymaganych pojemności zbiorników retencyjnych przyjęto

występowania opadów powodujących powódź – opadów o prawdopodobieństwie wystąpienia p=1%

i czasie trwania 90 min. Następnie porównano odpływy ze zlewni z opadami miarodajnymi

o prawdopodobieństwie 20% (tak jak dla obliczeń sieci rowów). Takie założenie pozwoliło obliczyć

minimalną wymaganą pojemność zbiorników retencyjnych, która pozwoli odprowadzić wody

powodziowe urządzeniami wodnymi zaprojektowanymi na przepływy niższe czyli o p=20%. Na

poniższych wykresach przedstawiono redukcję fali powodziowej zgodnie z tymi założeniami, osobno

dla każdego ze zbiorników.



42

Rysunek 23 Redukcja fali powodziowej – zbiornik nr 1

Rysunek 24 Redukcja fali powodziowej – zbiornik nr 2



43

Wymagana pojemność zbiorników retencyjnych stanowi w praktyce różnicę w objętości hydrogramów

odpływu przedstawionych na wykresach. Minimalne pojemności zbiorników wyniosły:

• zbiornik 1: 9 065 m3,

• zbiornik 2: 13 590 m3.

Wsparcie dla rozwiązań ograniczających erozję wodną na terenie

województwa małopolskiego

Aktualnie przepisy prawne określające tryb postępowania administracyjnego w zakresie

obowiązków ochrony przeciwerozyjnej znajdują się w ustawie o ochronie gruntów rolnych i leśnych

oraz rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie norm w zakresie dobrej kultury

rolnej8,9 .

Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie norm w zakresie dobrej kultury

rolnej wskazuje, że na stokach powyżej 20 procent nachylenia nie dopuszcza się uprawy roślin

wymagających utrzymywania redlin wzdłuż stoku oraz utrzymania gruntu jako ugór czarny, a na

gruntach wykorzystywanych pod uprawę roślin wieloletnich niezbędne jest utrzymanie okrywy

roślinnej lub ściółki w międzyrzędziach. Ponadto załącznik 3 do niniejszego rozporządzenia wskazuje,

że miejscowości Dobranowice, Rudno Górne, Stręgoborzyce i Żydów położone w Gminie Igołomia-

Wawrzeńczyce znajdują się na obszarach zagrożonych erozją wodną. Zgodnie z § 1, punkt 3 tego

rozporządzenia na powierzchni stanowiącej co najmniej 30% gruntów ornych, położonych na

obszarach zagrożonych erozją wodną, wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, konieczne jest

pozostawienie okrywy ochronnej gleby co najmniej od dnia 1 listopada do dnia 15 lutego (stosowanie

międzyplonów).

Działania w zakresie wsparcia stosowania międzyplonów mogą być wsparte poprzez wdrożenie

działań z pakietu 2 działań rolno-środowiskowo-klimatycznych (Ochrony gleb i wód). Pakiet ten

obejmuje stosowanie międzyplonów oraz pasów przeciwerozyjnych na stokach o nachyleniu powyżej

20 procent. Stosowanie międzyplonów polega na siewie mieszanki roślin międzyplonowych w terminie

do dnia 15 września i utrzymaniu ich minimum do dnia 1 marca kolejnego roku. Skład mieszanki

stosowanej, jako międzyplon, musi być złożony z minimum 3 gatunków roślin, przy czym gatunek

rośliny dominującej w mieszance lub gatunki zbóż wykorzystane w mieszance nie mogą przekroczyć

8 Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 26 maja 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych (Dziennik Ustaw 2017 poz. 1161) 9 Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 9 marca 2015 r. w sprawie norm w zakresie dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (Warszawa, dnia 12 marca 2015 r. Poz. 344)



44

70% jej składu. Międzyplonów nie można nawozić, w tym stosować komunalnych osadów ściekowych

i nie można stosować pestycydów. Realizacja programu w zakresie stosowania pasów ochronnych na

stokach o nachyleniu powyżej 20% polega na założeniu w poprzek stoku pasa traw o szerokości nie

mniejszej niż 6 metrów. Pasy traw zakładane są poprzez wysianie w pierwszym roku zobowiązania

rolno-środowiskowo klimatycznego mieszanki traw do dnia 15 kwietnia lub w okresie od dnia

15 sierpnia do dnia 10 września. Następnie założone pasy ochronne należy właściwie użytkować przez

5 lat realizacji zobowiązania. Stawka płatności w 2020 roku wynoszą 650 zł/ha w odniesieniu do

międzyplonów oraz 450 zł/ha w odniesieniu do pasów ochronnych na stokach o nachyleniu powyżej

20% 10. Termin naboru wniosków to 15 marca – 15 maja 2020 r oraz 15 marca – 15 maja 2021 r 11 .

Przy aplikacji o te środki należy pamiętać, że przepisy w sprawie norm w zakresie dobrej kultury

rolnej zgodnej z ochroną środowiska wymagają, aby na powierzchni co najmniej 30% gruntów ornych,

położonych na obszarach zagrożonych erozją wodną, określonych w powyższych przepisach,

wchodzących w skład gospodarstwa pozostawiana była okrywa ochronna gleby w okresie zimowym

tj. od dnia 1 listopada do dnia 15 lutego. Każdy beneficjent, który posiada w gospodarstwie grunty orne

położone na obszarach zagrożonych erozją wodną jest zobowiązany, zatem do utrzymania na tych

gruntach wymaganej okrywy ochronnej. Jest to wymóg podstawowy, niepłatny. Zatem okrywa

ochronna gleby w takim przypadku powinna być utrzymywana zarówno na gruntach ornych, objętych

wariantem 2.1. (wymóg płatny Pakietu 2) jak i na gruntach ornych, na których wariant ten nie jest

realizowany tj. na 30% powierzchni gruntów ornych położonych na obszarach zagrożonych erozją

wodną (wymóg niepłatny). Oznacza to, że płatność rolno-środowiskowo-klimatyczna za realizację tego

wariantu na gruntach ornych położonych na obszarach zagrożonych erozją wodną może być przyznana

do powierzchni nie większej niż 70% całkowitej powierzchni tych gruntów (dotyczy miejscowości

Dobranowice, Rudno Górne, Stręgoborzyce i Żydów).

Ponadto wszyscy rolnicy ubiegający się o jednolitą płatność obszarową otrzymają płatność za

zazielenienie. Warunkiem przyznania płatności za zazielenienie jest realizacja praktyk rolniczych

korzystnych dla klimatu i środowiska, na wszystkich hektarach kwalifikujących się do jednolitej

płatności obszarowej lub tzw. praktyki równoważnej, m.in. w zakresie utrzymania obszarów

proekologicznych (m.in. żywopłoty i pasy zadrzewione , zagajniki, oczka wodne oraz strefy buforowe

i miedze śródpolne itp.).

10https://www.arimr.gov.pl/fileadmin/pliki/PB_2020/WPRE/PRSK/11_03_2020/11_03_2020_8_PRSK_stawki_platnosci.pdf 11https://www.arimr.gov.pl/fileadmin/pliki/Harmonogram_2020/Harmonogram_planowanych_naborow_wnioskow_w_ramach_PROW_2014-2020_do_konca_2021_r.pdf



45

Obowiązek utrzymania obszarów proekologicznych (obszary EFA) dotyczy rolników

posiadających więcej niż 15 ha gruntów ornych, z uwzględnieniem gruntów ornych niezgłoszonych do

płatności. Rolnicy ci zobowiązani są do utrzymania obszarów EFA na powierzchni odpowiadającej

przynajmniej 5% powierzchni gruntów ornych w gospodarstwach12.

Jedna z praktyk zazielenienia tj. utrzymanie obszarów proekologicznych (EFA) może być

realizowana przez rolnika m.in. poprzez uprawę międzyplonów. Jednakże jeżeli rolnik uprawia

międzyplony na potrzeby realizacji EFA nie może tych międzyplonów zadeklarować w ramach wariantu

2.1 Międzyplony (Pakiet Ochrony gleb i wód).

W myśl ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych właściciel gruntów stanowiących użytki

rolne jest obowiązany do przeciwdziałania degradacji gleb, w tym szczególnie erozji i ruchom

masowym ziemi. Art. 15.2. tej ustawy stanowi ze w przypadku gruntów rolnych starosta , ze względu

na ochronę gleb przed erozją i ruchami masowymi ziemi, może, w drodze decyzji, nakazać właścicielowi

gruntów, o których mowa w ust. 1, zalesienie, zadrzewienie lub zakrzewienie gruntów, lub założenie

na nich trwałych użytków zielonych. W takiej sytuacji właścicielowi gruntów przysługuje zwrot kosztów

zakupu niezbędnych nasion i sadzonek ze środków budżetu województwa. Jeżeli wykonanie nakazu,

o którym mowa w ust. 2, spowoduje szkody wynikające ze zmniejszenia produkcji roślinnej,

właścicielowi gruntów przysługuje odszkodowanie ze środków budżetu województwa, o których mowa

w art. 22b ust. 1, wypłacane przez okres 10 lat (Art. 15. 1.).

Również Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Krakowskiego na lata 2018-2021

z perspektywą na lata 2022-202513 wskazuje zalesianie terenów o dużym nachyleniu, zagrożonych

erozją wodną, nieprzydatnych dla gospodarki rolnej jako działanie służące ochronnie gleb przed erozją

wodną i wietrzną.

Zalesienie gruntów rolnych może się również odbyć przy wsparciu z PROW 2014–2020 r.

W ramach poddziałania "Wsparcie na zalesianie i tworzenie terenów zalesionych" możliwe jest

ubieganie się o pomoc na zalesienie w formie premii pielęgnacyjnej oraz premii zalesieniowej14. Poza

rolnikami, wsparcie na zalesienie jest przyznawane również jednostkom samorządu terytorialnego

i jednostkom organizacyjnym gmin, powiatów oraz województw. Wnioski o przyznanie wsparcia na

zalesienie należy składać do biur powiatowych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

12 https://www.arimr.gov.pl/pomoc-unijna/platnosci-bezposrednie/platnosci-bezposrednie-w-roku 2019/platnosci-bezposrednie-w-roku-2019-informacje/platnosc-za-zazielenienie/obszary-proekologiczne.html 13 Podgórska B., Synowiec P., Górniak J., 2018 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Krakowskiego na lata 2018-2021 z perspektywą na lata 2022-2025 14 https://www.gov.pl/web/rolnictwo/dzialanie-zalesieniowe1



46

Nabór wniosków na zalesienie w 2020 roku rozpocznie się 1 czerwca do 31 lipca15. W poprzednich

latach wysokość dopłat do na gruntach erozyjnych o nachyleniu terenu powyżej 12° 9 518 zł/ha dla

gatunków iglastych i 10 164 zł/ha dla gatunków liściastych16.

15 https://pomorska.pl/doplaty-do-zalesiania-w-2020-roku-chcesz-posadzic-las-i-dostac-pieniadze-pilnuj-terminu/ar/c8-14828332

KONCEPCJA ODPROWADZENIA ...igwa.pl/pdf/18_05_2020.pdfWspółczesne problemy i kierunki badawcze w...

Documents

Transcript of KONCEPCJA ODPROWADZENIA ...igwa.pl/pdf/18_05_2020.pdfWspółczesne problemy i kierunki badawcze w...