1

KOLEGIUM EKONOMICZNO-SPOŁECZNE

PODYPLOMOWE STUDIA

PRZEDSIEBIORCZOŚCI DLA NAUCZYCIELI

Martyna Przyborowska-Knitter

nr albumu 80571

Edukacja finansowa w szkołach podstawowych i

ponadpodstawowych

Praca seminaryjna przygotowana

w Instytucie Bankowości

pod kierunkiem

prof. dr hab. Jerzego Nowakowskiego

WARSZAWA 2019

2

Spis treści

Wstęp

Rozdział pierwszy

1. Istotne aspekty edukacji finansowej………………………………………………. ……….3

1.2. Edukacja finansowa w szkole podstawowej i ponadpodstawowej……………….……….4

Rozdział drugi

2.1. Metody wspierające edukacje finansową………………………………………………….6

2.2. Gotowe programy edukacyjne i powszechnie dostępne materiały jako efektywny sposób

na edukację finansową………………………………………………………………………....7

2.2.1. Myślę, decyduję. działam – Finanse dla najmłodszych…………………………………8

2.2.2. Finansiaki.pl…………………………………………………………………………… 9

2.2.3. Szkolne Kasy Oszczędności…………………………………………………………... 10

2.2.4. LEM – Instytut Misesa………………………………………………………………... 11

2.2.5. Filmy i gry……………………………………………………………………………. 11

Rozdział trzeci

3.1. Scenariusz zajęć dla klas szkoły podstawowej wraz z wnioskami z przeprowadzonych

lekcji………………………………………………………………………………………… 12

3.1.1. Scenariusz zajęć dla szkół podstawowych……………………………………………. 12

3.1.2. Wnioski z przeprowadzonych lekcji………………………………………………….. 15

3.2.1. Scenariusz zajęć dla szkół ponadpodstawowych………………………………………16

3.2.2. Wnioski z przeprowadzonych lekcji………………………………………………….. 19

Zakończenie…………………………………………………………………………………. 20

Bibliografia………………………………………………………………………………….. 21

Oświadczenie…………………………………………………………………………………22

3

Wstęp

Celem niniejszej pracy jest zaprezentowanie konieczności wprowadzenia edukacji

finansowej do polskiej szkoły na każdym etapie nauki oraz przedstawienie praktycznych metod

i materiałów, które pomogą nauczycielom w ich prowadzeniu. Zdaniem autorki uczniowie

szkół podstawowych i ponadpodstawowych edukowani od najmłodszych latach w obszarach

finansowych będą mieli w przyszłości większą umiejętność rozpoznawania szans i zagrożeń

związanych z produktami finansowymi, będą lepiej zarządzać swoimi finansami co jest

korzystne dla jednostki oraz całego społeczeństwa.

Powyżej przedstawiona teza została omówiona w trzech rozdziałach. Pierwszy z nich

stanowi część teoretyczną ukazującą czym jest edukacja finansowa oraz jej rolę, istotę i funkcje

w kształceniu młodego pokolenia. Autorka wskazuje elementy edukacji finansowej

pojawiające się w minimalnym stopniu w szkolnictwie powszechnym na różnych etapach

edukacyjnych, zawarte w podstawie programowej.

Rozdział drugi stanowi omówienie powszechnie dostępnych metod i materiałów dla

nauczycieli dotyczących edukacji finansowej, które można wykorzystać podczas lekcji. W

rozdziale trzecim autorka przedstawia scenariusze lekcji i wnioski, które nasunęły się po ich

przeprowadzeniu.

W rozważaniach wykorzystano dostępną literaturę przedmiotu w postaci zwartej, artykułów

naukowych, fragmenty nowej podstawy programowej oraz materiały stworzonych przez

instytucje popularyzujące wiedzę finansową.

4

1. Istotne aspekty edukacji finansowej

Edukacja finansowa jest jednym z kluczowych elementów wiedzy ekonomicznej. Jak

przytacza B. Świecka definicja edukacji finansowej została zaproponowana przez

Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) w 2005 roku. Według OECD:

edukacja finansowa to proces, w którym konsumenci, jak i inwestorzy finansowi poprawiają

swoje rozumienie produktów finansowych, koncepcji i zagrożeń oraz poprzez informacje,

instrukcje i/lub obiektywne porady rozwijają umiejętności i pewność siebie, aby lepiej

poznać zagrożenia finansowe i możliwości, dokonać świadomych wyborów, wiedzieć, gdzie

szukać pomocy, a także podjąć inne skuteczne działania w celu poprawy ich dobrobytu

finansowego 1. W zakresie edukacji finansowej teoria wyróżnia następujące aspekty, na

które powinno zwrócić się szczególną uwagę w procesie nauczania i uczenia się:

-znajomość funkcji pieniądza, np.: kredytów, czeków i sposobu ich wykorzystania,

- umiejętne zarządzania pieniądzem, przemyślany sposób wydawania oszczędności,

- świadomość odpowiedzialności finansowej, np.: wobec potrzeb finansowych rodziny2.

Społeczeństwo o wysokim poziomie wiedzy ekonomicznej i finansowej jest w stanie

w racjonalny sposób ocenić szanse i zagrożenia istniejących na rynku produktów

finansowych. Dzięki temu liczba osób nadmiernie zadłużonych oraz wykluczonych

finansowo jest znacznie niższa.3 W przypadku braku odpowiedniej edukacji finansowej

rośnie niechęć do instytucji finansowych. Brak wiedzy, świadomości i kompetencji

finansowych skłania jednostkę do wybierania alternatywnych instytucji, oferujących gorsze

warunki niż tradycyjne instytucje finansowe. Gdy osoba zadłużona nie jest w stanie

poradzić sobie z rosnącymi ratami spłaty i odsetkami dochodzi do sytuacji nadmiernego

zadłużenia, co ma negatywny wpływ na jednostkę oraz jej otoczenie.4

Co więcej, edukacja finansowa może także przynieść korzyść samym instytucjom

finansowym. W komunikacie Komisji Europejskiej dotyczącym edukacji finansowej

1 Świecka B, Kompetencje finansowe i edukacja finansowa. Ujęcie teoretyczne i praktyczne, [w:] Rozprawy ubezpieczeniowe. Konsument na rynku usług finansowych nr 27 (1/2018), s. 5 2 European Parliamentary Financial Service, Briefing Paper Compendium on Financial Services Issue 2008 –2009, European Parliamentary Financial Services, Bruksela 2009, s. 24. 3 Penczer M., Ocena poziomu edukacji finansowej na tle krajów UE, [w:] Rola edukacji finansowej w ograniczeniu wykluczenia finansowego, red. M. Penczer, Gdańsk 2014 e, s. 11 – 12. 4 Iwanicz-Drozdowska M., Nowak K. A., 2011: Rola i znaczenie edukacji finansowej, [w:] Edukacja i świadomość finansowa. Doświadczenia i perspektywy, red. M. Iwanicz-Drozdowska, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, s.16-17

5

możemy przeczytać: Edukacja finansowa może przyczynić się do stabilności systemu

finansowego, gdyż ułatwia ona konsumentom wybór właściwych produktów i usług,

prowadzi do zmniejszenia liczby przypadków niewywiązywania się ze zobowiązań

finansowych, np. z pożyczek i kredytów hipotecznych, oraz do zwiększenia dywersyfikacji –

a tym samym bezpieczeństwa –produktów oszczędnościowych i inwestycyjnych.5 W związku

z tym edukacja finansowa jest podstawą do ochrony konsumenta na rynku finansowym oraz

zapewnienia równowagi funkcjonowania całego sektora finansowego. Co więcej świadomy

konsument wybiera korzystniejsze dla siebie oferty, co może także skłonić do ulepszania

produktów przez producentów, firm i instytucji finansowych.

1.2 Edukacja finansowa w szkole podstawowej i ponadpodstawowej

W pierwszym etapie edukacyjnym tj. w klasach 0-3 uczniowie poznają liczby i uczą się

dokonywać na nich podstawowych operacji, co jest niezbędne w edukacji finansowej. W

każdym podręczniku znajdują się zadania obliczeniowe wykorzystujące monety, banknoty, co

ma przygotować ucznia do sytuacji, z którymi spotyka się na co dzień. Edukacja finansowa

pojawia się także poprzez zadania z treścią, w których bohaterzy udają się do sklepu, aby kupić

określone produkty, często nawiązujące do zainteresowań uczniów lub doświadczeń im

bliskich np. zakup roweru, przyborów szkolnych czy biletu do zoo. Na pierwszym etapie

edukacyjnym uczniowie ostatecznie zaczynają rozumieć podzielność pieniądza, wartość

poszczególnych banknotów i ich użyteczność.

Na drugim etapie edukacyjnym tj. w klasach IV-VIII oraz wygasających gimnazjach

pojawiają się już bardziej zaawansowane formy edukacji finansowej takie jak procent składny,

oprocentowanie kont bankowych, czy w jaki sposób obliczyć procentową obniżkę produktu w

sklepie. W podręcznikach szkolnych pojawia się coraz więcej zadań tekstowych, które można

utożsamić z życiowymi sytuacjami. Jednakże dużą rolą nauczyciela jest wskazywanie uczniom

istoty tej wiedzy i wskazywanie w których sferach jest ona przydatna.

Jednakże jak zauważa B. Frączek z Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach:

Formalna edukacja finansowa na poziomie szkoły podstawowej w ramach podstawy

programowej kształcenia ogólnego w zasadzie nie istnieje. Za niezbędny wstęp do edukacji

finansowej można jedynie uznać określone zagadnienia z matematyki (…)Na poziomie

5 https://rf.gov.pl/files/471__210__Komunikat_Komisji_Europejskiej_w_sprawie_edukacji_finansowej_.pdf

6

gimnazjalnym (III etap edukacyjny), poza elementami matematyki, które mogą być

wykorzystane w dalszej edukacji finansowej oraz w nabywaniu umiejętności funkcjonowania

na rynkach finansowych, można dostrzec elementy treści ekonomicznych i finansowych oraz

związane z nimi wymagania względem uczniów, np.: elementy przedsiębiorczości, rodzaje

podmiotów gospodarczych, gospodarstwo domowe (w tym dochody i wydatki, budżet), formy i

funkcje pieniądza, podstawowe elementy bankowości. Jednak ustanowione prawem (formalne)

przedmioty ekonomiczne lub finansowe nie występują.6 Mimo, iż autorka odnosiła się w swoim

artykule do podstawy programowej z 2012 roku, to jej wnioski są nadal aktualne. Po reformie

oświaty i wprowadzeniu nowej podstawy programowej nie nastąpiły żadne zmiany tyczące się

edukacji finansowej w polskim szkolnictwie na etapie szkół podstawowych.

W szkołach ponadpodstawowych (ponadgimnazjalnych) podczas lekcji matematyki

edukacja finansowa jest rozwinięciem tego co uczono w szkole podstawowej. Jednak jak

zauważa B. Frączek Formalna edukacja finansowa w polskich szkołach zaczyna się dopiero w

szkołach ponadgimnazjalnych (IV etap edukacyjny), w których jako obowiązkowy przedmiot

wprowadzono „Podstawy przedsiębiorczości” (w podstawowym zakresie nauczania) oraz

„Ekonomia w praktyce” (w poszerzonym zakresie nauczania). Spośród wymienionych

przedmiotów tylko część dotyczy finansów i rynków finansowych.7 Wprowadzają one ucznia w

procesy gospodarcze, mechanizmy działające na rynku, politykę i jej powiązania z gospodarką.

Nowa podstawa programowa dla przedmiotu podstawy przedsiębiorczości dla szkół

ponadpodstawowych w kilku miejscach podkreśla istotę wiedzy finansowej. Już we wstępnie

możemy przeczytać: Przedmiot podstawy przedsiębiorczości stanowi zatem syntezę wybranych

celowo elementów wiedzy z zakresu ekonomii, zarządzania i finansów, wzbogaconej

elementami geografii społeczno-ekonomicznej, politologii, socjologii, psychologii oraz prawa.

W ramach lekcji podstaw przedsiębiorczości uczniowie zapoznają się z podstawowymi

kategoriami, mechanizmami i procesami ekonomicznymi oraz ich uwarunkowaniami

instytucjonalnymi, behawioralnymi, kulturowymi i rynkowymi. Postawy przedsiębiorcze i

wspierające je umiejętności powinny zatem pośrednio z tej wiedzy wynikać. W procesie

kształcenia uczniowie dowiadują się, jak – realizując indywidualne cele ekonomiczne – być

przedsiębiorczym, a zarazem społecznie odpowiedzialnym w swoich dążeniach i działaniach. 8

Według wyszczególnionych podpunktów edukacja finansowa ma dążyć do poszerzenia wiedzy

6 Frączek B., Zakres i formy edukacji finansowej w Polsce oraz jej skutki, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Nr 339, 2017, s.47 7 Tamże 8 Tamże

7

ucznia w sferze rozumienia roli pieniądza, rynków i instytucji finansowych w gospodarce.

Uczniowie mają zostać zaznajomieni z podatkami i ich wpływem na budżety państwa,

przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowego. Analizując podręczniki, których dobór treści

oparty jest o podstawę programową można zauważyć, iż edukacja finansową jest realizowana

poprzez tematykę związaną z budżetem domowym i bankowością, podatkami. Jednakże

porównując ilość treści realizowanych w ramach przedmiotu, edukacja finansowa stanowi

niewielki odsetek. Wynika to ze zbyt obszernego programu nauczania obejmującego podstawy

przedsiębiorczości w stosunku do małej ilości godzin lekcyjnych przeznaczonych na ten

przedmiot.

Należy tu także podkreślić, iż na każdym etapie edukacji bardzo istotna jest rola nauczyciela

lub edukatora, który w sposób ciekawy przedstawi treści dotyczące edukacji finansowej i ukaże

ich istotę oraz przydatność w życiu codziennym. Może to skutkować nowymi nawykami i

postawami, które pozytywnie wpłyną na przyszłe życie uczniów.

2. Rozdział drugi – metody i gotowe programy edukacyjne wspierające edukację

finansową.

2.1. Metody pracy wspierające edukację finansową

Wykorzystanie ciekawych metod nauczania podczas edukacji finansowej pełni kluczową

rolę i ma wpływ na efektywność procesu uczenia się. Istnieje wiele badań naukowych

podkreślających rolę aktywizowania ucznia podczas zajęć lekcyjnych. Rozwijająca się

neurodydaktyka, pod przewodnictwem M. Żylińskiej podkreśla istotę postrzegania słuchaczy

jako aktywnego, krytycznie myślącego podmiotu, zamiast rozwijania cech bierności i braku

zaangażowania wśród uczniów. Jak przypomina K. Dimitriuk-Sierocińska: Rozwój zdolności

kierowania procesami własnej aktywności jest wynikiem poszerzania się obszaru

spostrzegania, zapamiętywania, rozumowania, analizowania, planowania, przypominania

sobie, wiązania faktów. Dziecko intensywnie rozwijające się umysłowo, psychicznie,

emocjonalnie, społecznie, fizycznie potrzebuje całego pakietu najróżniejszych zajęć. Wśród

nich na pierwszym miejscu powinny być metody aktywizujące. Praca twórcza, kreatywność i

swoboda ekspresji powinny dominować w szkolnych zajęciach, gdyż to właśnie one są

fundamentalnymi wartościami dzieciństwa.9 Mając na uwadze powyższe stwierdzenia, należy

zwrócić szczególną uwagę na wprowadzenie podczas lekcji edukacji finansowej metod takich

9 K. Dimitriuk-Sierocińska, Znaczenie aktywności i metod altywizujących w edukacji zintegrowanej, Chrześcijańska Akademia Teologiczna, Edukacja Elementarna, 29-39

8

jak praca w grupach, metody projektowe czy dyskusyjne. Istotne w dzisiejszym świecie jest

także wykorzystywanie technologii i metod audiowizualnych, ponieważ są one bardzo bliskie

młodym ludziom. Warto przedstawić im narzędzia, które bez problemu wykorzystają w życiu

codziennym np. aplikacje czy porównywarki cen. Także gry czy kolorowe pomoce

dydaktyczne będą bardzo uatrakcyjniały lekcje, co może mieć wpływ na zaangażowanie w

proces uczenia się.

Z racji tego, iż uczniowie cenią sobie pozyskiwanie wiedzy w sposób praktyczny należy

wykorzystać środowisko, które ich otacza. Warto np. zaprosić na lekcje lokalnego

przedsiębiorcę, który opowie im o tym jak zarządza finansami swojej firmy. Można także udać

się do pobliskiego supermarketu, by zwrócić uwagę na techniki manipulacji i psychologię

reklamy, która wpływa na decyzje konsumenckie. Każde bezpośrednie zderzenie się z istotą

edukacji finansowej może mieć wpływ na motywację wewnętrzną uczniów i ich dalszą chęć do

rozwoju tych kompetencji w przyszłości.

2.2. Gotowe programy edukacyjne i powszechnie dostępne materiały jako efektywny

sposób na edukację finansową

W ostatnich latach pojawiło się wiele inicjatyw instytucji finansowych i organizacji

tworzących projekty dotyczące edukacji finansowej w Polsce. Jak zauważa B. Świecka: Do

mocnych stron zaliczyć można m.in. dużą różnorodność i liczbę instytucji świadczących usługi

edukacje (w tym m.in.: przy wsparciu Narodowego Banku Polskiego, Stowarzyszenia

Krzewienia Edukacji Finansowej, Fundacji Kronenberga i realizowaną przez uniwersytety,

instytucje finansowe, organizacje pozarządowe i inne). Ta różnorodność instytucji wpływa na

zmniejszenie wykluczenia społecznego i finansowego, a także jest szansą na zwiększenie

ubankowienia społeczeństwa, jak też podniesienie poziomu świadomości finansowej. Szansą na

rozwój edukacji finansowej jest też pojawienie się na rynku coraz większej liczby pozycji

książkowych stanowiących lekturę dla osób chcących podnieść swoje kompetencje finansowe,

a także coraz większe zainteresowanie finansami osobistymi i rosnąca rola tego czynnika

zarówno w społeczeństwie, jak i nauce.10 Poniżej zostały przedstawione materiały dotyczące

edukacji finansowej, które z łatwością można wprowadzić podczas lekcji w szkołach

podstawowych i ponadpodstawowych.

10 Świecka B, Kompetencje finansowe i edukacja finansowa. Ujęcie teoretyczne i praktyczne, [w:] Rozprawy ubezpieczeniowe. Konsument na rynku usług finansowych nr 27 (1/2018), 11

9

2.2.1. Myślę, decyduje, działam – Finanse dla najmłodszych

Projekt „Myślę, decyduję, działam” został stworzony przez Stowarzyszenie Krzewienia

Edukacji Finansowej (SKEF) pod patronatem Narodowego Banku Polskiego. Jest skierowany

do uczniów klas I-III szkoły podstawowej, a jego podstawowe założenie to wprowadzenie

uczniów do świata finansów i nauczenie ich podejmowania świadomych decyzji finansowych.

Zajęcia mają cykl trzy letni, co może mieć pozytywny wpływ na trwałość rezultatów.

Nauczyciele prowadzący zajęcia otrzymują wsparcie merytoryczne i metodyczne od

specjalistów z SKEF co jest dużym atutem programu.

Lekcje oparte są na pakiecie edukacyjnym, który różni się od tradycyjnego podręcznika.

Całość materiału

stworzona jest na bazie

kart pracy, które mają

motywować uczniów do

dyskusji, krytycznego

myślenia. Metody i

ćwiczenia stworzone są

tak, aby w łatwy sposób

zorganizować pracę w

formie projektów.

Poruszane są w nim

istotne dla edukacji

finansowej obszary takie

jak: oszczędzanie, inwestowanie, gospodarstwo domowe i przedsiębiorstwa, zarabianie

pieniędzy czy sama istota pieniędzy. Autorzy projektu chętni się do współpracy i zapewniają,

iż łatwo można go włączyć w program nauczania z racji zgodności z podstawą programową.

Program przygotowany jest przez specjalistów zajmujących się edukacją wczesnoszkolną i jest

stworzony z myślą wprowadzania edukacji finansowej od najmłodszych lat. Projekt jednak nie

jest bezpłatny. Aby w pełni skorzystać z oferty uczniowie muszą nabyć pakiet edukacyjny,

10

który kosztuje 70zł za materiały na 3 letni cykl. Książka nauczyciela kosztuje 110zł i również

starcza na 3 lata. 11

Przykładowe karty pracy pochodzące ze strony stowarzyszenia SKEF12

2.2.2. Finansiaki.pl

Kolejnym projektem wartym

uwagi jest strona

www.finansiaki.pl przygotowana

pod patronatem jednego z banków.

Program jest skierowany do

uczniów szkół podstawowych od

klasy 0 aż do klasy VIII. Materiały,

które można pobrać ze strony są

bardzo bogate graficznie i

wizualnie. Autorzy przygotowali

je w sposób ciekawy i zachęcający

młodych ludzi do zainteresowania

się tematyką finansów,

oszczędzania i budżetowania

swoich wydatków. Program

ułożony jest na podstawie zadań w formie projektów. Do każdego scenariusza zajęć

dołączone są materiały, które z łatwością można wykorzystać podczas lekcji oraz atrakcyjne

gry, które bardzo interesują uczniów. Całość udostępnionego na stronie materiału jest bezpłatna

i można go wykorzystywać na lekcjach.

11 www.skef.pl/mysle-decyduje-dzialam/ 12 www.finansiaki.pl

11

13 Każdy scenariusz posiada wyodrębnione informacje na temat tego jakie zagadnienia z

podstawy programowej dany temat pokrywa, ile czasu potrzeba na wykonanie poszczególnego

etapu lekcji oraz które materiały będą przydatne. Dla urozmaicenia lekcji można także

skorzystać z gier stworzonych przez autorów.

2.2.3. Szkolne Kasy Oszczędności

Ciekawym pod względem merytorycznym, tematycznym i graficznym jest projekt

stworzony przez jeden z banków, który oferuje także Szkolne Kasy Oszczędnościowe (SKO).

Program i scenariusze zajęć zostały stworzone pod patronatem Ministerstwa Edukacji 14

13 Zdjęcia pochodzą ze strony : www.finansiaki.pl 14 Materiały i zdjęcia pochodzą ze strony https://www.pkobp.pl/klienci-indywidualni/dla-dzieci/sko-szkolne-kasy-oszczednosci/

12

Narodowej i skierowane są do uczniów szkół podstawowych 0-VIII. Obejmuje on różnorodne

tematy takie jak: bakowość; obsługa kart płatniczych; oszczędności i racjonalne wydawanie

pieniędzy.

2.2.4 .LEM – Instytut Misesa

Projektem skierowanym dla uczniów szkół ponadpodstawowych są Lekcje Ekonomii dla

Młodzieży przygotowany przez Instytut Misesa, ze wsparciem Stowarzyszenia Koliber. Lekcje

mają na celu wprowadzenie licealistów w zagadnienia związane z ekonomią, w tym do tematu

edukacji finansowej. Uprzednio przeszkoleni wolontariusze odwiedzają zainteresowane szkoły

i przeprowadzają w nich lekcje w ramach przedmiotów „podstawy przedsiębiorczości” lub

„wiedza o społeczeństwie”. Zajęcia mają bardzo ciekawą, praktyczną formę. Często stosuje się

metody projektów, zabaw edukacyjnych, w które uczniowie są bardzo zaangażowani. Jest to

ciekawy sposób na zachęcenie uczniów do zainteresowanie się takimi tematami jak

oszczędzanie, historia pieniędzy czy podział bogactwa. Na stronie

https://mises.pl/projekty/lekcje-ekonomii-dla-mlodziezy/ można znaleźć także gotowe

scenariusze zajęć oraz przewodnik dla nauczyciela, który chciałby sam poprowadzić lekcje o

tej tematyce.

2.2.5. Filmy i gry

Dzisiejsza młodzież i dzieci

wychowują się w erze

wszechobecnej technologii.

Jednym ze sposobów na

zainteresowanie ich daną

tematyką jest skorzystanie z

dobrodziejstw internetu i

pokazanie im wiedzy w sposób

przystępny na przykład poprzez

wykorzystanie filmów czy gier

online.

Jednym z kanałów na Youtube popularyzujących wiedzę ekonomiczną i przybliżającym

mechanizmy w świecie finansów jest Prosta Ekonomia. Filmiki, które są tam udostępniane

mogą być świetnym urozmaiceniem lekcji oraz łatwym wyjaśnieniem trudnych tematów

poprzez dostępne animacje. Filmy te są szczególnie atrakcyjne dla starszych uczniów szkół

ponadpodstawowych. 15

Kolejnym sposobem, aby przez zabawę wprowadzić zarówno młodsze jak i starsze dzieci

do świata finansów są gry planszowe takie jak Monopoly, Eurobiznes, Chinatown czy

Cashflow. W internecie jest wiele gier online, które w łatwy sposób wprowadzają uczniów w

tematykę inwestowania na giełdzie, prowadzenia budżetów firmy czy zarabiania pieniędzy.

Przykładem mogą być gry online: Pierwszy milion, Finanse bez tajemcic czy Wielka kasa.

15 Obrazy pochodzą ze strony www.youtube.pl i są własnością kanału Prosta Ekonomia

13

3. Rozdział trzeci – scenariusze zajęć edukacji finansowej i wnioski z przeprowadzonych

lekcji

Poniższy rozdział przedstawia dwa scenariusze zajęć, które w atrakcyjny sposób

wprowadzają uczniów w tematykę zarządzania swoimi finansami. Pierwszy scenariusz został

celowo w całości zaczerpnięty z internetu w celu ukazania łatwości w uzyskaniu wartościowych

i ciekawych scenariuszy zajęć dotyczących tej tematyki.

Drugi tyczy się tworzenia budżetu osobistego i jest adresowany do uczniów starszych,

którzy mają większą styczność z pieniędzmi niż ich młodsi koledzy. W starszych klasach

niektóre osoby mogą mieć lub w najbliższym czasie będą mieli swoje pierwsze doświadczenia

związane z zarabianiem pieniędzy, więc temat budżetowania jest bardzo istotny.

3.1. Scenariusz zajęć dla szkoły podstawowej wraz z wnioskami i podsumowaniem

przeprowadzonych lekcji

3.1.1. Scenariusz zajęć dla szkół podstawowych FINANSIAKI PIEKĄ CIASTO16 Warsztaty edukacji ekonomicznej dla dzieci z klas I-II

UCZESTNICY :Uczniowie w wieku 6 – 9 lat, od 15 do 24 osób

CZAS TRWANIA 45 min

CELE WARSZTATU

➢ poznanie korzyści z porównywania cen w różnych sklepach

➢ nauka planowania zakupów

➢ dokonywanie oceny i wyboru cen produktów

➢ utrwalanie dodawania i odejmowania

➢ rozwijanie umiejętności

16 Materiał został w całości zaczerpnięty ze strony https://finansiaki.pl/media/scenariusze_pdf/Scenariusz_lekcji_finansiaki_pieka_ciasto.pdf

14

PODSTAWA PROGRAMOWA17

Edukacja matematyczna.

Uczeń:

➢ dodaje do podanej liczby w pamięci i od podanej liczby odejmuje

w pamięci: liczbę jednocyfrową, liczbę 10, liczbę 100 oraz

wielokrotności 10 i 100 (w prostszych przykładach);

➢ wykonuje obliczenia pieniężne; (…); rozróżnia nominały na monetach

i banknotach, wskazuje różnice w ich sile nabywczej.

Edukacja społeczna. Uczeń:

➢ identyfikuje się z grupą społeczną, do której należy: rodzina, klasa

w szkole, (…); respektuje normy i reguły postępowania w tych

grupach;

➢ wykorzystuje pracę zespołową w procesie uczenia się, w tym

przyjmując rolę lidera zespołu.

MATERIAŁY DO ZAJĘĆ

➢ karta z zawartością skarbonek

➢ karta Książka kucharska

➢ karta Produkty

➢ karta Koszyk na zakupy

17 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej. Dz.U. z 2018r., poz. 1679

15

PRZEBIEG ZAJĘĆ

• Finansiaki obchodzą urodziny taty (10 min)

Tata Finansiak będzie miał jutro urodziny. Okazuje się, że jest bardzo stary

– skończy 45 lat. To bardzo ważne urodziny, dlatego Tymon i Nina

postanowili rozbić skarbonki i osłodzić trochę tacie ten dzień. Sprawdźcie,

ile mają pieniędzy.

Podziel dzieci na pary i rozdaj im karty z zawartością skarbonek. Poproś,

by policzyły, jaki mają budżet.

• Co tu upiec? (5 min)

Podstawa to dobry tort albo szarlotka. Albo babeczki – jeżeli będzie ich 45.

Hmm… Coś czekoladowego także byłoby na miejscu. Tata lubi wszystko co

słodkie, być może nawet bardziej niż Dino. Zastanówcie się, co chcecie

przygotować! A może uda Wam się zrobić dwa ciasta?

Rozdaj każdej parze wydrukowaną Książkę kucharską, by wybrała jeden

wypiek dla taty. Zapewne niektóre pary będą chciały przygotować dwa

ciasta. Nie szkodzi!

• Alejka decyzji (15 min)

Ojej! Jeżeli dzieciom ma zostać cokolwiek na choćby najmniejszy prezent dla

taty, będą musiały mądrze kupować… Chodźmy na zakupy z Niną

i Tymonem. Kupcie wszystkie produkty, które Wam będą potrzebne, jak

najtaniej! Dzięki temu zostanie Wam więcej pieniędzy na prezent dla taty.

Zamień salę w cztery sklepy spożywcze. Poproś 4 ochotników i wyznacz

im role sprzedawców. Porozkładaj wycięte wcześniej obrazki z karty

Produkty w każdym ze sklepów. Ceny produktów w sklepach różnią się.

16

Wydrukuj dużo kart, aby dzieci mogły je zabierać ze sobą ze sklepów.

Poproś dzieci, by kupiły wszystkie produkty, płacąc kieszonkowym

i wydały jak najmniej.

• Uff… Udało się! (15 min)

Tymek i Nina upiekli ciasto i starczyło im jeszcze na świeczki oraz prezent.

Tato był zachwycony pyszną niespodzianką. Dzieci i mama z przyjemnością

poczęstowały się ciastem. To były udane urodziny. A Wam jak poszło?

Poproś dzieci o przyklejenie produktów w koszyku. Następnie poproś je

o zsumowanie cen wszystkich produktów. Ile kosztuje ciasto każdej z par?

Zapytaj, dlaczego ich ciasta różnią się ceną. Zwróć uwagę dzieci, że ceny są

różne w różnych sklepach i robiąc zakupy, warto wybierać te miejsca, gdzie

zapłacimy najmniej.

3.1.2. Wnioski z przeprowadzonych lekcji

Lekcje oparte na powyższym scenariuszu zostały przeprowadzone w jednej ze szkół

podstawowych w Gdańsku. Mimo, iż autor programu zaadresował go do uczniów klas I-II

zajęcia odbywały się w różnych grupach wiekowych będących zarówno na I jaki i na II etapie

edukacyjnym. Uczniowie młodsi zostali zapoznani z tematem zgodnie z propozycją autora, z

wykorzystaniem bohaterów bajkowych pojawiających się w scenariuszu.

Starszym uczniom materiał został zaprezentowany w formie dostosowanej do ich potrzeb

i zainteresowań. Główną bazą lekcji była praca w dwuosobowych grupach, które miały za

zadanie zorganizowanie urodzin dla przyjaciela. Podczas tych lekcji wykorzystano materiały

dołączone do powyższego scenariusza tj. zaprezentowaną w formie graficznej wysokość

budżetu; przepisy na ciasta; produkty, które należy wykorzystać podczas przygotowania ciasta

urodzinowego. Uczniom materiał bardzo się podobał i spowodował wiele dyskusji na temat

zarządzania swoim budżetem np. planowania swoich wydatków podczas zakupów. Młodzież

została zaznajomiona z nowoczesnymi aplikacjami przydatnymi do tworzenia list zakupów czy

zarządzania budżetem. Różnice w cenach różnych produktów z materiału spowodowały także

dyskusje dotyczące tego czym kierować się podczas wyboru produktu. Kilkoro uczniów

17

poruszyło temat relacji jakości w stosunku do ceny. Lekcje były bardzo wartościowe i łatwo

było je przystosować do potrzeb i zainteresowań uczniów.

3.2. Scenariusz zajęć dla szkoły ponadpodstawowej wraz z wnioskami i podsumowaniem

przeprowadzonych lekcji

3.2.1. Scenariusz lekcji dla szkół ponadpodstawowych

Temat lekcji: Budżet domowy

Uczestnicy: Licealiści

Potrzebny czas: dwie godziny lekcyjne

Cel ogólny: Uświadomienie uczniom istoty i sposobów na zarządzanie pieniędzmi w

gospodarstwie domowym

Cele szczegółowe:

1. Zapoznanie uczniów z zasadami konstruowania prostego budżetu

2. Kształtowanie umiejętności tworzenia i bilansowania budżetu rodziny

3. Przekonanie uczniów, że budżet rodziny jest niezbędnym narzędziem, umożliwiającym

bezpieczne jej funkcjonowanie.

4. Uświadomienie uczniom różnych źródeł dochodów

5. Zapoznanie uczniów z metodami i nowoczesnymi narzędziami do zarządzania swoimi

finansami

Metody Pracy:

-dyskusja

-pogadanka

-praca w grupach

-praca w parach

-wykorzystanie karty pracy

18

Po zajęciach uczeń :

-zna pojęcia: budżet, budżet domowy, dochód, nadwyżka budżetowa, deficyt budżetowy,

zarządzanie finansami,

-wie jakie są stałe wydatki w budżecie domowym,

-potrafi rozróżnić co jest wydatkiem stałym, a co nieprzewidywalnym

-potrafi określić co jest wydatkiem zbędnym i z czego można zrezygnować, by zaoszczędzić

-jest w stanie stworzyć propozycję swojego budżetu osobistego

-zna nowoczesne narzędzia przydatne do zarządzania finansami osobistymi

Materiały do zajęć:

- skserowane karty pracy dla uczniów (Karty pracy z przykładowym bilansem przychodów i

wydatków rodziny Kowalskich ze strony:

http://www.tdo1.home.pl/files/File/Scenariusz_lekcji_2012.pdf)

- tablica lub flipchart, mazaki,

- kalkulatory

-tablica multimedialna wraz z dostępem do internetu

Przebieg zajęć:

a) Nauczyciel przedstawia uczniom temat i pyta z czym kojarzy im się słowo „budżet”

i czy oraz czy kiedykolwiek się z tym spotkali?

b) Na tablicy zostają przedstawione dwa cytaty:

-„Budżet to mówienie Twoim pieniądzom, dokąd mają iść, zamiast zastanawiania

się, dokąd one same sobie poszły” Dave Ramsey

-„Pieniądzom trzeba rozkazywać, a nie służyć” Seneka

Nauczyciel pyta uczniów co sądzą o zapisanych cytatach, jak je rozumieją, interpretują?

Po krótkiej dyskusji uczniowie są proszeni o stworzenie własnej definicji budżetu

domowego. Słuchając pomysłów warto zwrócić uwagę uczniów na korzyści płynące z

zarządzania własnymi pieniędzmi (np. stabilność finansowa, brak zadłużeń,

przewidywalność wydatków oraz możliwość zabezpieczenia się przed

19

nieprzewidywanymi wydatkami, możliwość spełnienia większych wydatków tj wyjazd

na wakacje czy zakup samochodu).

c) Przychody – aby planować dokąd mają pójść nasze pieniądze, najpierw musimy je

uzyskać. Nauczyciel pyta uczniów czy wiedzą skąd ludzie mogą czerpać pieniądze

na swoje wydatki? Uczniowie zostają podzieleni w grupy 3 osobowe i są proszeni,

aby w formie grafu zaprezentowali wszystkie możliwe formy dochodu

(wynagrodzenie z tytułu pracy etatowej, wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia,

honoraria z tytułu umów o dzieło, dochody z działalności gospodarczej, dochody z

działalności rolniczej, emerytury, renty, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki społeczne i

socjalne, alimenty, dochody z wynajmu mieszkania lub domu, stypendia, prezenty,

dary, kredyty i pożyczki, dochody od posiadanego kapitału, np. (odsetki od lokat

bankowych).

d) Aby uświadomić uczniom wysokość zarobków w Polsce nauczyciel można podać

jako ciekawostkę jaka jest minimalna płaca w 2019 r.

e) Nauczyciel przedstawia przykładowy budżet domowy z uwzględnieniem dochodów

i wydatków. Prosi o podkreślenie różnymi kolorami różnego rodzaju wydatki-

-Które wydatki są stałe?

-Które wchodzą w skład opłat związanych z utrzymaniem mieszkania i opłatami?

-Które wydatki są nieprzewidziane?

-Z których wydatków rodzina mogłaby zrezygnować?

-Czy ten budżet jest zrównoważony?

-Czy zostaje rodzinie nadwyżka, a może brakuje im pieniędzy na pokrycie kosztów

życia?

f) Zapoznanie uczniów z metodą tzw. słoikową czyli procentowym podzieleniem swoich

finansów na różne kategorie. Uczniowie mają za zadanie przedstawić poszczególne grupy w

formie graficznej.

W formie bardziej złożonej:

-Konto wydatków stałe i koniecznych (jedzenie, rachunki, paliwo)

-Konto wydatków nieprzewidzianych (zepsuty komputer, wizyta u lekarza)

-Konto Fun (rozrywka, kino, wyjścia z przyjaciółmi)

-Konto Edukacji (kurs językowy, książki edukacyjne, rozwój osobisty)

20

- Konto Charytatywne

- Konto inwestycyjne (odkładanie na inwestycje, szczególnie przynoszące dochód pasywny)

W formie prostszej, zawierającej trzy skarbonki – wydawania, oszczędzania, pomagania innym

- bardziej przystosowanej do potrzeb młodszych osób. Dobrze obrazuje to poniższy link:

https://finansiaki.pl/media/trzy-swinki-scenariusz/infografika-skarbonki_tymka-v2.pdf

W jaki sposób uczniowie podzieliliby budżet rodzinny Kowalskich z wcześniejszego

ćwiczenia? Nauczyciel prosi osoby o przedstawienie ich propozycji.

W jaki sposób Ty mógłbyś wykorzystać ten pomysł w zarządzaniu np. swoim kieszonkowym?

3. Zapoznanie uczniów ze sposobami monitorowania wydatków i książkami, blogami, które

mogą zainspirować ich do stworzenia budżetu dostosowanego do ich potrzeb

(jakoszczędzaćpieniądze.pl, marciniwuc.pl, Michał Szafrański- Finansowy ninja,

aplikacje kontomierz, Microsoft Money, tworzenie list zakupowych - listonic, Harv Eker

– Bogaty albo biedny po prostu różni mentalnie).

4. Podsumowanie lekcji i omówienie najważniejszych korzyści z prowadzenia budżetu

domowego.

3.2.2. Wnioski z przeprowadzonej lekcji

Lekcje z wykorzystaniem powyższego scenariusza zostały przeprowadzone w I i III klasie

liceum. Temat uczniów bardzo zainteresował. Część z nich uznała, że zaproponowane metody

przydadzą się im do zarządzania swoimi kieszonkowymi lub pieniędzmi, które otrzymują np.

od babci w prezencie. Żywą dyskusję wywołała kwestia płacy minimalnej. Padły nawet

określenia ze strony uczniów, że nie zamierzają pracować jeśli mieliby tak mało zarabiać. To

stwierdzenie przekierowało chwilowo pole dyskusji do tematu poszerzania swoich kwalifikacji

i tego jaki wpływ mogą one mieć na zarobki. Ciekawość wywołały także metody zarządzania

swoimi finansami poprzez aplikacje mobilne oraz inspiracje, które można zaczerpnąć z blogów.

Duże zainteresowanie wywołały także porównywarki internetowe. Podczas lekcji została

wykorzystana tablica multimedialna, by ukazać uczniom miejsca, w których te narzędzia

można znaleźć. Część uczniów z zainteresowaniem przeglądała książki zaprezentowane przez

nauczyciela dotyczące finansów osobistych i nastawienia do finansów.

21

Zakończenie

Przedmiotem niniejszej pracy było ukazanie istoty wprowadzania edukacji finansowej

na każdym etapie edukacyjnym i dostępności materiałów do jej przeprowadzenia. Zdaniem

autorki zapoznanie uczniów z dziedziną finansów może w przyszłości skutkować lepszymi

decyzjami konsumenckimi, mniejszym zadłużeniem społeczeństwa. Efektywna edukacja

finansowa wprowadzana od najmłodszych lat, wykorzystująca angażujące metody nauczania

dostosowane do wieku odbiorcy może wpływać na trwałe określone zachowania finansowe,

kształtować właściwe postawy, co w efekcie skutkuje podejmowaniem świadomych i

odpowiedzialnych decyzji finansowych z właściwym skutkiem dla jednostki i innych. Powyżej

postawiona teza została omówiona w trzech rozdziałach.

Jak wskazuje autorka w edukacji formalnej nie poświęca się zbyt wiele czasu na

kształcenie umiejętności związanych z edukacją finansową. W związku z tym, rolą nauczyciela

jest zaznajamianie uczniów z niniejszą dziedziną w ramach nauczania zintegrowanego w

klasach młodszych czy lekcji matematyki, wiedzy o społeczeństwie i innych, w klasach

starszych. Aby uczniowie zaangażowali się w proces nauczania należy wykorzystywać metody

atrakcyjne dla młodych ludzi. Rozważania zostały zakończone prezentacją gotowych

materiałów powszechnie dostępnych, aby ukazać łatwość ich wprowadzania na każdym etapie

edukacji. Przykładowe scenariusze zajęć i wnioski z przeprowadzonych zajęć zostały

zaprezentowane w ostatnim rozdziale pracy.

22

Bibliografia

Dimitriuk - Sierocińska K., Znaczenie aktywności i metod altywizujących w edukacji

zintegrowanej, Chrześcijańska Akademia Teologiczna, Edukacja Elementarna, s. 29-39

European Parliamentary Financial Service, Briefing Paper Compendium on Financial Services

Issue 2008 –2009, European Parliamentary Financial Services, Bruksela 2009, s. 24.

Frączek B., Zakres i formy edukacji finansowej w Polsce oraz jej skutki, Zeszyty Naukowe

Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Nr 339, 2017, s.47

Iwanicz-Drozdowska M., Nowak K. A., 2011: Rola i znaczenie edukacji finansowej, [w:]

Edukacja i świadomość finansowa. Doświadczenia i perspektywy, red. M. Iwanicz-

Drozdowska, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa, s.16-17

Penczer M., Ocena poziomu edukacji finansowej na tle krajów UE, [w:] Rola edukacji

finansowej w ograniczeniu wykluczenia finansowego, red. M. Penczer, Gdańsk 2014 e, s. 11 –

12.

Świecka B, Kompetencje finansowe i edukacja finansowa. Ujęcie teoretyczne i praktyczne,

[w:] Rozprawy ubezpieczeniowe. Konsument na rynku usług finansowych nr 27 (1/2018),

Źródła internetowe

Materiały edukacyjne dotyczące edukacji finansowej Banku PKO BP www.pkobp.pl/klienci-

indywidualni/dla-dzieci/sko-szkolne-kasy-oszczednosci/ [online] 2019, dostępny 20.04.2019

Materiały edukacyjne dotyczące edukacji finansowej pod patronatem Banku Santander

www.finansiaki.pl [online] 2019, dostępny 11.04.2019

Materiały edukacyjne dotyczące edukacji finansowej kanału Prosta Ekonomia

https://www.youtube.com/channel/UCNT3teib54LOt98CSlpzxjQ [online] 2019, dostępny

24.05.2019

Raport Komisji Europejskiej w sprawie Edukacji Finansowej [online]

https://rf.gov.pl/files/471__210__Komunikat_Komisji_Europejskiej_w_sprawie_edukacji_fin

ansowej_.pdf, 2019, dostępny 20.04.2019

Materiały edukacyjne dotyczące edukacji finansowej Stowarzyszenia Krzewienia Edukacji

Finansowej www.skef.pl/mysle-decyduje-dzialam/[online] 2019, dostępny 10.04.2019