Kognitywistyka: tworzeniepojęćirozumowanie Od heurystyk do...

Kognitywistyka:tworzenie pojęć i rozumowanie

Od heurystyk do koherencji

Mariusz Urbański

Instytut Psychologii [email protected]

amu

Jak kupić używany samochód?

kognitywistyka, rok V (IP UAM) K:TPiR 2 / 19

amu

Teorie

naszą wiedzę (tak deklaratywną, jak i proceduralną) organizujemy wschematy (Rumelharta teoria schematów, Minsky’ego teoria ram);poszczególne jednostki informacji tworzą sieci skojarzeniowe, wktórych pobudzenie kolejnych węzłów zależy od siły związków międzynimi (Andersona teoria ACT);rozumując tworzymy modele mentalne sytuacji problemowych (teoriaJohnson-Lairda);rozwiązywanie problemów polega na przekształcaniu stanów wiedzy,za pomoca dopuszczalnych reguł, respektujących zadaneograniczenia (teoria Newella i Simona).


amu

Problemy rozwiązujemy wnioskując za pomocą dwojakiego rodzaju reguł,rządzących ludzkim myśleniem: algorytmów i heurystyk.

Algorytmto jednoznaczny i niezawodny przepis działania, określający skończonąsekwencję operacji, jakie należy wykonać, aby osiągnąć cel.

Zaprojektuj most na Warcie, którego wytrzymałość wynosić będzie 72tony.


amu

Problemy rozwiązujemy za pomocą dwojakiego rodzaju reguł, rządzącychludzkim myśleniem: algorytmów i heurystyk.

Heurystykaw porównaniu z algorytmem jest zawodna i ryzykowna; nie dajejednoznacznego przepisu na rozwiązanie problemu, a jedynie pewnesugestie.

Zaprojektuj most na Warcie, który będzie się dobrze komponowałz estetycznymi walorami Czeszewsko-Żerkowskiego ParkuKrajobrazowego.


amu

Algorytmy

1 są niezawodne,2 są dobrze określone,3 mają charakter masowy,4 są zestawami sztywnych reguł.


amu

Heurystyki

1 są zawodne,2 są słabo określone,3 zwykle wymagają uproszczenia problemu,4 mają zastosowanie do problemów, wymagających twórczego myślenia.


amu

Heurystyki

1 są zawodne,2 są słabo określone,3 zwykle wymagają uproszczenia problemu,4 mają zastosowanie do problemów, wymagających twórczego myślenia.

Dzięki heurystykom jesteśmy w stanie efektywnie rozumować, gdydysponujemy ograniczonym czasem i możliwościami przetwarzaniainformacji (z uwagi na ich ilość lub złożoność).


amu

Heurystyki [6]

Praktyczne reguły postępowania, oparte na doświadczeniu, wykorzystywaneprzy podejmowaniu decyzji i regulujące proces oceniania alborozwiązywania problemów bez stosowania algorytmów.

Umysłowe „skróty” w rozumowaniu, stosowane w rozwiązywaniu złożonychzadań, służące redukowaniu złożoności rozwiązań.

Strategie poznawcze, które kierują poszukiwaniem informacji i modyfikująreprezentację problemu; pozwalają na radzenie sobie w nowych sytuacjach,redukują trudność zadania i wysiłek poznawczy.


amu

Kozielecki [2]

1 heurystyki niespecyficzne (ogólne) – stosowane w sytuacjachproblemowych dotyczących różnych zagadnień

2 heurystyki specyficzne (szczegółowe) – stosowane w pewnejszczególnej klasie zagadnień


amu

Klasyka – Tversky i Kahneman [5]

1 heurystyka dostępności – polega na kierowaniu się tymi przesłankamilub elementami wiedzy, które są dostępne i łatwe do wydobycia zpamięci trwałej, a ignorowaniu tych, które są trudno dostępne;

2 heurystyka reprezentatywności – polega na kierowaniu się tym, czydany obiekt lub zdarzenie jest, w naszej opinii, charaktersytycznymegzemplarzem szerszej klasy obiektów lub zdarzeń;

3 heurystyka zakotwiczenia – polega na kierowaniu się w szacowaniunieznanych wartości wielkością znanych wartości wyjściowych.


amu

Jakim cudem heurystyki są efektywne?

efektywne 6= najbardziej efektywne

efektywne = wystarczająco efektywne

Stosowanie heurystyk daje zadowalające rezultaty dlatego, że zwyklew naszych działaniach zadowalamy się optimum lokalnym, zamiastposzukiwać optimum globalnego.


amu

Klasyka – niebezpieczeństwa

1 heurystyka dostępności – złudzenie hazardzisty, złudzenie koniunkcji;2 heurystyka reprezentatywności – efekt świeżości, złudzenie osobistego

doświadczenia, prawo małych liczb;3 heurystyka zakotwiczenia – błąd konfirmacji.


amu

Podejmowanie decyzji diagnostycznych [6] – ?

nowicjusz maksymalny wysiłekumysłowy

↓ myślenie hipotetyczno-dedukcyjne ↑

↓ wykorzystanie reguł ↑

↓ rozpoznanie wzoru ↑

ekspert minimalny wysiłekumysłowy


amu

Poziom doświadczenia a przetwarzanie danychdiagnostycznych [6]

1 Tendencja do popełniania błędów diagnostycznych wynikających zklasycznych heurystyk nie zmniejsza się istotnie pod wpływem treninguczy doświadczenia.

2 Nowicjusze i eksperci różnią się nie tyle pewnością co do poprawnościdiagnozy, ile strategią diagnozowania (np. eksperci żądają więcejinformacji).

3 Eksperci dysponują większą liczbą kategorii diagnostycznych, mają naich temat większą wiedzę i dostrzegają więcej relacji między obiektami.

4 W stosowaniu heurystyk orientacja poznawcza (analityczna vs.heurystyczna) ma większe znaczenie niż poziom doświadczenia.

5 Poziom doświadczenia niekoniecznie różnicuje poziom trafnościdiagnozy.


amu

Potrzeba domknięcia poznawczego [3; 4]

Osoby charakteryzujące się wysoką potrzebą domknięcia poznawczegozwykle dążą do np. szybkiego rozwiązania problemu. Osoby o niskiejpotrzebie domknięcia oczekują wieloznaczności rozwiązań, rozważająalternatywne interpretacje, opierają się na większej ilości informacji.

„Zdobyć i zamrozić”Wartość niewiedzenia (zdolność pozostawania w stanie zakłopotania iniepewności) [1]


amu

Koherencja

1 Dążenie do maksymalizowania koherencji jest istotą każdegorozumowania.

2 Koherencja jest istotna nie tylko ze względu na kwestię akceptowaniabądź odrzucania wniosków rozumowań, ale może być równieżpowiązana z przypisywaniem pozytywnej bądź negatywnejcharakterystyki emocjonalnej interesującym nas reprezentacjom.

3 Istotą procesu maksymalizowania koherencji jest porządkowanieprzestrzeni reprezentacji za pomocą sieci wzajemnie powiązanychzależności.


amu

Koherencja – Teoria Koherencji Eksplanacyjnej [7]

Zasada symetrii: koherencja eksplanacyjna jest relacją symetryczną.Zasada wyjaśniania: (a) hipoteza jest koherentna z wyjaśnianymi przezsiebie obserwacjami lub innymi hipotezami; (b) hipotezy, które wspólniewyjaśniają to samo eksplanandum, są ze sobą koherentne; (c) im więcejhipotez potrzeba, by wyjaśnić jedno eksplanandum, tym niższy poziom ichwzajemnej koherencji.Zasada podobieństwa: podobne hipotezy wyjaśniające podobne zjawiskasą ze sobą koherentne.Zasada priorytetu danych: poziom akceptacji elementów,charakteryzujących wyniki obserwacji, nie musi zależeć od związkówkoherencji.Zasada sprzeczności: elementy sprzeczne nie są ze sobą koherentne.Zasada konkurencji: jeśli elementy P i Q wyjaśniają to samoeksplanandum, a nie są eksplanacyjnie powiązane ze sobą, to nie są ze sobąkoherentne.Zasada akceptacji: akceptacja elementu zależy od jego koherencji zreprezentacjami, do systemu których należy.kognitywistyka, rok V (IP UAM) K:TPiR 17 / 19

amu

Pytania

1 W jaki sposób opisać (na początek klasyczne) heurystyki i różnicemiędzy nimi za pomocą teorii koherencji eksplanacyjnej (TKE)?

2 Czy TKE dostarcza metod i narzędzi różnicowania orientacjipoznawczych?

3 Czy TKE może służyć do eksplikacji teorii potrzeby domknięciapoznawczego, czy raczej ta druga opisuje sposoby na jakie ludzieoperują w ramach TKE?

4 Czy potrzebę domknięcia poznawczego można potraktować nie jakowzględnie trwałą dyspozycję a jako nastawienie, relatywizowane ipodmiotowo, i sytuacyjnie?


amu

Źródła

[1] Czub, T. [2009]. Wartość niewiedzenia. Poznańskie Studia z FilozofiiHumanistyki, t. 8, s. 367–379.

[2] Kozielecki, J. [1969]. Psychologia procesów przeddecyzyjnych. PWN,Warszawa.

[3] Kruglanski, A. [2004]. The Psychology of Closed Mindedness.Psychology Press, New York.

[4] Kruglanski, A. W., Webster, D. M. [1996]. Motivated closing of themind: “Seizing” and “freezing”. Psychological Review, 103:263–283.

[5] Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura, B. [2006]. Psychologiapoznawcza. Wyd. Naukowe PWN i Academica Wyd. SWPS,Warszawa.

[6] Słysz, A. [2008]. Typy diagnostów. Wyd. Naukowe UAM, Poznań.[7] Thagard, P. [2000]. Coherence in Thought and Action. MIT Press,

Cambridge, MA.


Kognitywistyka: tworzeniepojęćirozumowanie Od heurystyk do...

Documents

Transcript of Kognitywistyka: tworzeniepojęćirozumowanie Od heurystyk do...