Kierunki rozwoju nauki polskiej we współczesnym świecie

– możliwości i ograniczenia.

Przemiany polskiej polityki naukowej w dobie transformacji

polityczno-gospodarczej po 1989 roku

Radosław Kuzyk

Streszczenie

Przemiany polityczno-gospodarcze jakie zaszły w ciągu ostatniejdekady w Polsce z racji swej musiały zaważyć także na strukturze na-uki. W latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku podjęto się żywejdyskusji nad wyznaczeniem nowych paradygmatów nauce polskiej, izasadniczą jej reorganizacją. Pojęcie polityki naukowej obejmuje za-gadnienia finansowania działalności badawczej, relacji na linii: światuczonych-gospodarka-rząd, zakresu i intensywności udziału państwaw działaniach naukowców oraz roli sektora prywatnego w działaniachbadawczo-rozwojowych. Przemiany jakie dokonywały się w tym okre-sie obejmowały także (po odrzuceniu modelu centralnego planowania)adaptację gospodarki polskiej do jednego z istniejących na świecie mo-deli: amerykańskiego liberalizmu, europejskiej gospodarki subsydiar-nej czy modelu wschodnioazjatyckiego, co także pozostaje w ścisłymzwiązku z problematyką funkcjonowania polskiej nauki.

1 Obszary gospodarcze świata a organizacjadziałalności naukowej

W związku z gwałtownymi przemianami politycznymi, jakie dokonały się wubiegłym wieku, nastąpiło też przekształcenie obszarów integracji gospodar-czej: krajów APEC – Organizacji Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku,zrzeszającej m.in. Stany Zjednoczone, Chiny, Kanadę i kraje zbiorczo okre-ślane jako azjatyckie tygrysy – obszar skupiający znaczącą większość sił wy-twórczych świata; Europy – dysponującej średniej klasy technologią; krajów

1

trzeciego świata (Ameryki Południowej i Afryki) – coraz bardziej zdystan-sowanych przez dwie poprzednie grupy, oraz wówczas jeszcze izolowanej, alewciąż niebezpiecznej (ze względu na nieobliczalne posunięcia swoich przy-wódców) Rosji.

Problemem Polski był wybór modelu gospodarczego – amerykańskiegoneoliberalizmu, europejskiej gospodarki rynkowo-negocjacyjnej czy wschod-nioazjatyckiego modelu ekspansywnej gospodarki rynkowej. Polscy politycyskłaniali się ku modelowi europejskiemu. Rozpatrywano też tzw. złagodzonymodel amerykański1.Restrukturyzacja miała też dotknąć sferę nauki. W Polsce w latach tuż poupadku komunizmu społeczeństwo było przekonane o głębokim konserwaty-zmie uczonych, którzy swoje działania mieli sprowadzać do obrony i zachowa-nia aktualnego stanu wiedzy. Jako odpowiedź na te zarzuty postulowano nietyle polemikę, ile rzeczywiste działania – reorganizację instytucji naukowych,zarówno PAN, jak i uczelni wyższych2.

2 Przemiany polityki naukowej w Polsce natle procesów w państwach wysoko uprze-mysłowionych

Z problemami, które dotknęły Polskę po 1989 r., państwa zachodnie zetknęłysię już dużo wcześniej.W latach 60. w krajach uprzemysłowionych panował pogląd, że na bada-nia naukowe należy przeznaczać jednakowe środki na wszystkich frontach,gdyż nigdy nie wiadomo która dziedzina okaże się kluczowa do osiągnięciasukcesu. Kierunki badaniom nadawali sami uczeni, uznawani za najlepiej zo-rientowanych w potrzebach poszczególnych dyscyplin3. W latach 70. uznano,że zadaniem nauki jest nie tyle zaspokajanie jej wewnętrznego zapotrzebo-wania, ile wspieranie działań pozanaukowych (np. opracowywanie technologiido wykorzystania przez przemysł), i realizowanie celów stawianych przez po-litykę rządową4. Zmiana postawy wiązała się ze wzrostem nakładów z PKBna badania – społeczeństwo łatwo akceptowało niezależność uczonych, gdy

1L. Krzyżanowski. Przewidywanie przyszłości a politycy i dziennikarze. „Nauka” 1997,nr 2, s. 66 – 672L. Kuźnicki. Zasadnicze problemy rozwoju nauki w Polsce w najbliższych latach. „Na-

uka” 1997, nr 1, s. 30.3J. Kozłowski. Nauka w Polsce: konieczna metamorfoza. „Nauka” 1999, nr. 4 s. 62-63.4J. Koch. Rola nauki w transferze technologii. „Nauka”, 1999 nr. 3, s. 42.

Por. J. Kozłowski. Op. cit. S. 63

2

ten wskaźnik nie przekraczał 1Zmiany lat 80. i 90. związane były z przej-ściem od polityki naukowej do polityki naukowo-technicznej, spowodowanymrozwojem nowych technologii5.W latach 90. główne znaczenie polityki innowacyjnej związano z upowszech-nianiem i organizowaniem wiedzy już istniejącej, zamiast wytwarzania no-wej6. Polityka naukowa w Polsce pod koniec lat 90. odpowiadała stanowipaństw wysoko uprzemysłowionych z lat 60.

3 Problemy reorganizacji nauki w Polsce. Fa-zy rozwoju nauki.

W relacjach nauki, polityki i ekonomii można dostrzec zasadę symetryczno-ści: w epoce preindustrialnej uczony sam ustalał przedmiot swoich zaintere-sowań, jego badania miały ograniczony wpływ na politykę państwa, służąccelom propagandowym dla aktualnego reżimu, i przede wszystkim w tymwymiarze mogły interesować władzę.Według Jana Kozłowskiego7, konieczność reorganizacji nauki w Polsce wią-zała się z faktem głębokiego kryzysu, w jakim znalazła się ona pod koniec lat90. Sytuacja spowodowana była olbrzymim marnotrawstwem środków prze-znaczanych na te cele i obniżającym się poziomem samych adeptów nauki. Wkrajach zachodnich obowiązywały dwa podejścia. Zgodnie z pierwszym, pro-pagowanym przez samych naukowców, istnieje nieformalny kontrakt, zgodniez którym uczeni mają pełną autonomię, a rządy państw są zobowiązane dofinansowania badań. Kontrakt ten w zmienionych warunkach nie podlega re-negocjacji. Uczeni sami ustalają, które działania są najwłaściwsze, i którychwkład przyniesie największe korzyści (gospodarcze, społeczne) państwu8.Zmiany w tym stanie rzeczy, zachodzące od lat 60., wiążą się z innym po-strzegania statusu nauki, której nie uważa się obecnie za samoczynny elementwzrostu gospodarczego i poprawy jakości życia, zaś autonomia środowiskanaukowego nie jest już postrzegana jako gwarant optymalnego rozwoju ba-dań. Przemiany te spowodowały renegocjację relacji środowisk naukowych irządów9.

Od około lat 70. daje się zauważyć zahamowanie bądź przynajmniej sta-bilizacji tempa rozwoju nauki, przynajmniej w wymiarze środków przezna-

5J. Koch. Op. cit. S. 446J. Koch. Op. cit. S. 447J. Kozłowski. Op. cit. S. 55.8J. Kozłowski. Op. cit. S. 569J. Kozłowski. Op. cit. S. 58

3

czanych na finansowanie badań10. W związku z nową sytuacją ponownie defi-niowane są wzajemne zależności nauki, techniki i gospodarki. Obecnie przyj-muje się zasadę synergii zrównoważonego wpływu czynników naukowych itechnicznych na gospodarkę, bez wyraźnej przewagi żadnego z nich11.Cechą charakterystyczną ostatniej fazy kształtowania polityki naukowej byłoprofilowanie badań naukowych w kierunku dyscyplin związanych ze wzrostemstandardu i bezpieczeństwa życia, szczególnie medycyny12.

4 Finansowanie badań naukowych w Polsce ina świecie. Profilowanie kierunków badańw związku z potrzebami społeczeństwa.

Według Richarda Brook’a13 objęcie mianem nauki wszystkich dziedzin współ-czesnego życia i wysokie nakłady na badania wymusiły angażowanie sił rzą-dowych w pilotowanie badań. Trend ten realizowany jest obecnie także i wPolsce, wręcz zakłada się, że wskutek konieczności konsolidacji rozproszonegośrodowiska naukowego, konieczny jest współudział rządu, jako współtwórcypolityki naukowej, z ograniczeniem autonomii uczonych w tym względzie, aleteż limitowaniem wolności przedsiębiorców prywatnych14.

Koncepcja jakości życia wiąże się z hierarchią potrzeb, zaspokajanych iwytwarzanych w określonej kolejności – od potrzeb fizjologicznych, stwarza-jących zapotrzebowanie zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa, aż do samo-realizacji, na samym szczycie hierarchii. Struktura ta, zdefiniowana przezAbrahama Maslova, nie może być jednak stosowana do wszystkich kultur,gdyż subiektywna ocena tego czynnika zachodzi w odniesieniu do innych jed-nostek danego społeczeństwa bądź stanu, jaki wystąpił w przeszłości15.Wyniki eksperymentu przeprowadzonego w Wielkiej Brytanii – dyskusji pa-nelowej, w której dwa gremia – akademickie i przemysłowe – dokonały ocenyracjonalności finansowania kierunków badań i wyznaczyły środki, które mo-głyby być na nie przeznaczone wykazują, że owe grupy dokonały wyborówniezgodnych z wytyczonymi kierunkami poprawy jakości życia 16. W konklu-

10J. Kozłowski. Op. cit. S. 5811J. Kozłowski. Op. cit. S. 59.12J. Kozłowski. Op. cit. S. 6613R. Brook. Jakość życia jako kryterium wyboru kierunków badań. „Nauka” 1997 nr. 2,

s. 714Krajowy Program Badań Naukowych i Prac Rozwojowych. Min. Nauki i Szkolnictwa

Wyższego. Warszawa, 2008.15R. Brook. Op. cit. s. 916R. Brook. Op. cit. s. 13

4

zji wysunięto twierdzenie, że kryterium jakości życia samo w sobie jest nie-wystarczające dla uzyskania przez daną dyscyplinę preferencji finansowych.Konkretyzacja warunków uzyskania pozytywnego wkładu warunków życia wrozwój procesu naukowego, wymusza też uwzględnienie subiektywnych i po-tencjalnie rozbieżnych punktów widzenia, czyli wymiaru politycznego.Poruszone zagadnienie ma też wymiar negatywny: które prowadzone bada-nia naukowe mogą przynieść społeczeństwu szkodę, wobec czego preferencjefinansowe na ich rzecz powinny zostać ograniczone na rzecz badań korzyst-nych?

W połowie lat 90. poziom finansowania nauki w Polsce był relatywnieniski w stosunku innych państw UE. Zwracano jednak uwagę, że procento-wy udział środków przeznaczonych na badania w PKB kształtował się nawłaściwym poziomie (w stosunku do państw o zbliżonej kondycji). Takie po-równanie uznano jednak za szkodliwe, gdyż miarą tych nakładów powinnabyć kultura naukowa państwa, uczestnictwo nauki w procesach cywilizacyj-nych, a nie wyliczenia oparte arbitralnie przyjętych kryteriach ilościowych17.

Komitet Prognoz „Polska 2000 PLUS” postulował w 2002 r., w zakre-sie finansowania nauki daleko idącą rolę państwa, które miałoby stymulo-wać inwestycje kapitału prywatnego (krajowego i zagranicznego) w naukę,finansować badania; ponadto proponowano komercjalizację wyników badań,wykorzystanie źródeł zagranicznych, głównie z Unii Europejskiej. Postawainterwencjonistyczna dyktowana jest m.in. brakiem rodzimych dużych firm,które byłyby w stanie ponieść duże wydatki, związane z badaniami18.

5 Polityka naukowa w Polsce. Priorytety ba-dawcze.

W porównaniu z poprzednim systemem finansowania nauki w Polsce, sytu-acja wytworzona w połowie lat 90. określana była jako pozostawiająca wieleswobody na indywidualne działania uczonym19. W tym okresie problem usta-lenia podstawowych priorytetów nauki w Polsce wiązał się z koniecznościązjednoczenia uczonych wokół jednego zagadnienia, w sytuacji braku wspar-cia ze strony rządu20. Polityka naukowa jest potrzebna nie tyle uczonym, cospołeczeństwu i gospodarce, które bez nauki nie mogą się obejść, wobec czego

17J. Kuźnicki, Op. cit. S. 25Por. Jaka polityka naukowa dla Polski? Op. cit. S. 1318Jaka polityka naukowa dla Polski?, Op. cit. s. 24 – 2519L. Kuźnicki. Op. cit. s. 20-2120L. Kuźnicki. Op. cit. s. 21

5

program ten kierowany powinien być do tych właśnie środowisk, i władz21.Problem integracji podmiotów skomercjalizowanych – przedsiębiorstw usłu-

gowych i wytwórczych – wymagał powołania organów do spraw wdrażaniaosiągnięć naukowych do gospodarki. Proponowano tworzenie konsorcjów, nawzór amerykańskich.

6 Tworzenie polskiej polityki naukowej.

Formułowanie priorytetów naukowych wiąże się z ograniczaniem środkówprzeznaczanych na badania naukowe. Jednak badania priorytetowe nie mogąpochłaniać całego budżetu przeznaczonego na rozwój nauki, tym bardziej, żetworzenie priorytetów ma sens tylko dla badań stosowanych22. W 1996 planrealizacji 55 programów priorytetowych przyjętych przez rząd był fikcją, gdyżśrodki przeznaczone na ten cel uległyby nadmiernemu rozdrobnieniu23.

Przy realizacji badań tym sposobem ważne jest zachowanie warunków,których celem jest maksymalizacja efektów tych działań:

1. Priorytety nie mogą obejmować zbyt dużego pola badawczego.

2. Nie mogą eliminować nakładów na badania rokujące korzystne efektyw innych dyscyplinach.

3. Powinny być stosowane elastycznie – w przypadku braku efektów na-leży zmienić zakres prowadzonych badań bądź dokonać rekonstrukcjipriorytetu opierając się na odmiennych założeniach24.

Z wyróżnionych w 1996 r. badań priorytetowych, idąc zapewne drogę przetar-tą przez inne państwa, wyróżniano potrzebę rozwijania technologii informa-cyjnych i systemów komunikacji, opracowywania nowoczesnych technologiiopartych na osiągnięciach nauk fizycznych – w celu uczynienia polskiej go-spodarki konkurencyjną wobec gospodarek zachodnich. Istotne zdawało sięteż finansowanie badań z dyscyplin stosunkowo młodych: biotechnologii i ge-netyki molekularnej – w tamtym czasie prowadzonych przeważnie w USA iJaponii, a niedowartościowanych w UE. W dalszej kolejności znalazł się istot-ny wówczas problem wieloaspektowej integracji z Unią i poszukiwanie poro-zumienia z Niemcami, jako zadania dla specjalistów z nauk humanistycznychi społecznych25.21L. Kuźnicki. Op. cit. s. 2222Jaka polityka naukowa dla Polski? Op. cit. s. 2023L. Kuźnicki. Op. cit. s. 2324L. Kuźnicki. Op. cit. s. 2325Kuźnicki L. Op. cit. s. 23 – 24

Por. Jaka polityka naukowa dla Polski?. Op. cit. s. 21, s. 21 – 22

6

Wymienione wcześniej niedostatki działań Unii Europejskiej w dziedzi-nie biotechnologii były tylko jednym z aspektów, w których Wspólnota od-stawała od najwyżej rozwiniętych państw. W zapóźnieniu pozostawał całysektor wysokiej technologii, czyli również badań kosmicznych, informatycz-nych technologii telekomunikacyjnych etc., z pewną przewagą w technikachśredniej generacji.

Określone szanse wiązano z możliwością rozwoju starych technologii wpierwotnych ośrodkach UE, oraz budowaniu infrastruktury badawczej w no-wych państwach członkowskich, co tworzyło szanse rozwoju badań w naszymkraju.Niedostatki prac prowadzonych w kraju w II połowie lat 90. koncentrowałysię w aspekcie mniejszego zainteresowania (w porównaniu z innymi państwa-mi) badaniami z dziedziny nauk stosowanych, z przyczyny słabych związkówdziałań naukowych z gospodarką. Wskazywano jednak na odmienność mo-deli rozwoju nauki i arbitralność wszelkich podziałów nauk, wobec czegoniewskazana była odgórna – administracyjna zmiana tych uwarunkowań26.

Istotnym problemem przed 10 laty było też przeciwdziałanie się tzw. lucepokoleniowej, wobec czego należało kształcić kadry naukowe27.Profilowanie badań naukowych miało związek z dążeniami integracyjnymiPolski z Unią, i przewidywanym uczestnictwem polskich uczonych w działa-niach międzynarodowych 28.

Tworzone priorytety, według ustaleń Komitetu Prognoz „Polska 2000PLUS”, powinny być zdywersyfikowane – nie można ustalić jednolitych zasaddla całego obszaru nauki29. Ponadto, powinny być tworzone przede wszyst-kim dla badań stosowanych, z preferencją dla tych, które mają największąszansę wdrożenia30.

7 Działalność naukowa jako czynnik oddzia-łujący na dochód narodowy państwa

Wydatki na naukę można postrzegać jako funkcję PKB (wówczas ujawniająsię antagonizmy wobec prowadzenia działań naukowych) lub czynnik tworze-

26L. Kuźnicki, Op. cit. S. 2527L. Kuźnicki, Op. cit. S. 2928L. Kuźnicki, Op. cit. S. 25.

Por. Jaka polityka naukowa dla Polski?. Rozdz. 1.29Jaka polityka naukowa dla Polski? Op. cit. S. 1630Jaka polityka naukowa dla Polski? Op. cit. S. 16-17

7

nia PKB. W Polsce uczeni skłaniają się do dystansowania wobec pierwszegopoglądu, wobec czego niewskazane jest utrzymywanie nakładów na niskimpoziomie31.

Druga koncepcja zakłada postrzeganie nauki jako elementu przyczynia-jącego się do rozwoju i wzrostu innowacyjności gospodarki32. W krajach roz-winiętych, których nakłady na naukę przekraczają 1% PKB występuje efekttzw. mnożnikowy – środki pochodzące z sektora prywatnego są kilkukrotniewyższe niż fundusze państwowe33.

Należy jednak zauważyć, że działalność badawcza nie może być postrzega-na jako właściwy i jedyny prekursor innowacji w gospodarce, i w ten sposób– podmiot tworzenia dochodu narodowego, wobec faktu, że nieraz to dzia-łalność innowacyjna (techniczna) determinuje podejmowane prace badawcze.Przeprowadzone w USA i Japonii ankiety wykazały ograniczone zastosowa-nie wyników badań prowadzonych przez ośrodki rządowe i akademickie wtransferze technologii do produkcji34.

8 Wczesne prognozy rozwoju nauki w Polsce.

W drugiej połowie lat 90. celem Komitetu Prognoz PAN było ustalenie kie-runków prowadzenia badań w Polsce z zamiarem zdyskontowania produkcjii gospodarki polskiej, w perspektywie członkostwa w UE, i ustalenia potrzebspołeczeństwa w dalszej perspektywie [Krzyżanowski, 1997]. Wnioski z kon-ferencji w tym czasie były następujące:

1. Uczeni powinni przekroczyć tradycyjne granice między dyscyplinaminaukowymi i jednocześnie odchodząc od rozważań idiograficznych kuidiograficzno-nomotetycznym i czysto nomotetycznym.

2. W konsekwencji dążenia do maksymalnej agregacji dziedzin nauki prze-prowadzić zmiany w ich klasyfikacji.

3. Wobec faktu finansowania polskiej nauki w przeważającej części ześrodków budżetu państwa, ograniczenie liczby projektów badawczychi ustalenie projektów węzłowych, przy jednoczesnym pozyskaniu dlanauki kapitału prywatnego rodzimych przedsiębiorców, fundacji etc.

31Jaka polityka naukowa dla Polski? Op. cit. S. 1332Jaka polityka naukowa dla Polski? Op. cit. S. 1433Jaka polityka naukowa dla Polski? Op. cit. S. 1534J. Koch. Op. cit. S. 40

8

4. Istotne jest też uniezależnienie prowadzenia badań od koniunkturalnychwymagań polityków, oczekujących szybkich i spektakularnych sukce-sów, zamiast długoterminowych działań.

Wydaje się, że istotą postulatów jest uwidocznienie potrzeby rozwoju badańinterdyscyplinarnych, multidyscyplinarnych czy nawet transdyscyplinarnychwobec hamującego wpływu aktualnej organizacji nauki w państwie na rozwójtych badań35.Podejście minimalistyczne do rozwoju nauki, postulowane przez niektórychzachodnich analityków, zakładające, że „w krajach znajdujących się na etapietransformacji nie należy dążyć do zdobycia nagród Nobla ale zastanowić się,jak nauka może pomóc gospodarce” (opinia futurologa amerykańskiego Jose-pha F. Coates’a) wydaje się nierealne w blisko 40 milionowym kraju w sercuEuropy, z tak wielkim doświadczeniem kulturowym i naukowym. Zapropo-nowano wobec tego podejście mieszane: pilotowanie dyscyplin przynoszącychszybkie korzyści z dodatkową preferencją dla tematów warunkujących przej-ście do społeczeństwa informacyjnego

9 Nauka polska w Europejskiej PrzestrzeniBadawczej

Celem formułowania priorytetów badawczych w Polsce jest dostosowanie ro-dzimego systemu do systemu europejskiego, jednak w takim stopniu, by jaknajlepiej reprezentował specyfikę badawczą i potrzeby rozwojowe Polski36.Oznacza to tyle, że główne założenia polskiej polityki naukowej powinny byćzgodne, a co najmniej niesprzeczne z założeniami europejskimi.

10 Problemy transferu wiedzy i osiągnięć po-między nauką a gospodarką

Transfer wiedzy do gospodarki zachodzi poprzez system obiegu informacjinaukowej – efekty prac badawczo-rozwojowych mają użyteczność o tyle, oile zostaną zapisane i upowszechnione. Wiedza skodyfikowana – występuje wpostaci patentów, prasy specjalistycznej i czasopism naukowych37. Z punktuwidzenia wdrażania rozwiązań naukowych, często ważniejszym źródłem in-nowacji jest wiedza skompilowana właśnie do tej formy, niż istniejąca jako

35L. Kuźnicki. Op. cit. s. 21, s. 2636Jaka polityka naukowa dla Polski? Op. cit. S. 1537J. Koch 1999. Op. cit. S. 38

9

wyniki badań (raporty do wewnętrznego użytku danej instytucji)38.W II połowie lat 90. postulowano potrzebę opracowywania wielkich syntez,których brak w Polsce, powodował wejście na to miejsce prac autorów zagra-nicznych, często o bardzo powierzchownym charakterze39.

Znaczna ilość wiedzy podstawowej jest jednakże przechowywana w for-mie niepisanej. Jej transfer może wobec tego zachodzić jedynie w warunkachkontaktu między doświadczonymi osobami40.W 2006 roku jedynie 9% przedsiębiorstw inwestowało w działalność badawczo-rozwojową, w Polsce na milion mieszkańców przypadało 2,7 patentów. Dlaporównania: w Unii Europejskiej wskaźnik ten wynosi 133,6; również podwzględem środków przeznaczanych na opracowywanie i wdrażanie innowacjiw gospodarce daleko nam do państw zachodnich 41.

Z ankiet przeprowadzonych przez Ministerstwo Nauki wśród przedsiębior-ców wynika fakt, że część tego środowiska (ok. 20%) nie ma nawet świadomo-ści potrzeby stosowania polityki innowacyjnej do uzyskania lepszych wynikówekonomicznych. Spośród managerów uznających osiągnięcia naukowe jakoźródło zysku, znaczna część deklarowała niewiedzę, jak dotrzeć do uczonych,zainteresowanych komercjalizacją wyników naukowych. Często jako źródłotakiej informacji wskazywano internet42.Ograniczenia te spowodowane są z jednej strony stereotypami (wizeruneknaukowca jako człowieka odseparowanego od życia), oraz krótka tradycjaprzedsiębiorczości w Polsce43.Ze strony naukowców sytuację przedstawia się odmiennie. Wykazują oni prze-konanie o braku inicjatywy przedsiębiorców w pozyskiwaniu ich wsparcia, dlakomercjalizacji badań44.Jednak nie tylko współdziałanie uczonych ze sferą gospodarczą przynosi ko-rzyści. Wiedzę dla potrzeb wytwarzanych technologii poszczególne państwanabywają też innymi sposobami. Siłą małych gospodarek jest często nie ty-le koncentracja całości środków finansowych na B+R w realizacji własnychbadań, ile korzystanie z cudzych nakładów B+R, w postaci zakupowanychpatentów i licencji, co jest znacznie tańszą formą pozyskiwania nowych tech-nologii45.

38J. Koch 1999. Op. cit. S. 4239L. Kuźnicki. Op. cit. S. 2740Koch 1999, s. 4141Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych. Ministerstwo Nauki i Szkol-

nictwa Wyższego. Warszawa, 2006. S. 3.42Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych. Op. cit. S. 4.43Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych. Op. cit. S. 344Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych. Op. cit. S. 19.45J. Koch. Op. cit. S. 43.

10

Wskazuje to na zależność, zgodnie z którą państwa wydające najwięcej naB+R nie muszą przodować pod względem rozwoju naukowo-technicznego46.Na koniec należy też wspomnieć o nadwyrężonym w okresie komunizmuprestiżu uczonego, i negatywnym wpływie poprzedniego ustroju na posta-wy naukowców, system kształcenia kadr, które to czynniki też są istotnymelementem osłabiającym potencjalne możliwości unowocześniania państwa irestrukturyzacji gospodarki.

Literatura

[1] Bariery współpracy przedsiębiorców i ośrodków naukowych. MinisterstwoNauki i Szkolnictwa Wyższego. Warszawa, 2006.

[2] Baruk, Jerzy. Nauka i technika w rozwoju gospodarczym. Lublin : Wy-daw. Uniw. Marii Curie-Skłodowskiej, 1997.

[3] Białecki, Ireneusz. Opinia publiczna i polityka naukowa w społeczeństwiewiedzy. „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” 2003 nr. 2 s. 109-126.

[4] Brook, Richard John. Jakość życia jako kryterium wyboru kierunkówbadań. „Nauka” 1997 nr. 2, s. 7-14.

[5] Jaka polityka naukowa dla Polski? Priorytety badawcze. Komitet Pro-gnoz „Polska 2000 plus” przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk.

[6] Koch, Jan. Rola nauki w transferze technologii. „Nauka”, 1999 nr. 3, s.31-47.

[7] Kozłowski, Jan. Nauka w Polsce: konieczna metamorfoza. „Nauka”1999, nr. 4 s. 55-83.

[8] Krzyżanowski, Leszek J. Przewidywanie przyszłości a politycy i dzienni-karze. „Nauka” 1997, nr 2, s. 63 – 70.

[9] Kuźnicki, Leszek. Zasadnicze problemy rozwoju nauki w Polsce w naj-bliższych latach. „Nauka” 1997, nr 1, s. 19 – 30.

[10] Nałęcz, Maciej Jan, rozm. przepr. Adam Gałkowski. O roli UNESCO,rozwoju nauk biologicznych i miejscu Polski w nauce światowej. „Naukai Szkolnictwo Wyższe”, 2003, nr. 2 s. 127-139.

46J. Koch. Op. cit. S. 42.

11

[11] Okoń-Horodyńska, Ewa. „Strategia Lizbońska” - założenia i szanse re-alizacji w Unii Europejskiej „Nauka i Szkolnictwo Wyższe” 2003, nr. 2,s. 13-28.

[12] Proponowane kierunki rozwoju nauki i technolo-gii w Polsce do 2013 r. Dok. Elektroniczny. Dostęp:http://kbn.icm.edu.pl/analizy/20040518 kierunki.html.

[13] Stan nauki i techniki w Polsce. Oprac. pod red. Małgorzaty Wanke-Jakubowskiej i Marii Wanke-Jerie ; aut. Jan Kozłowski et al.

[14] Ustawa z dnia 8 października 2004 r. o zasadach finansowania nauki(Dz.U. 2004 r. Nr 238, poz. 2390 ze zmianami).

[15] Wasilewski, Lesław. Nauka i technika dla rozwoju. Polska na tle Europy.Konteksty, miary, tendencje. Warszawa, 1997.

[16] Zalecenie Komisji Europejskiej z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie Eu-ropejskiej Karty Naukowca oraz Kodeksu postępowania przy rekrutacjipracowników naukowych. Dz.UE. L 2005, Nr 75 poz. 251.

12