kepler

5/16/2018 kepler - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/kepler-55ab57e696c06 1/42

Jan Kepler Od Weil der Stadt do Żagania

Johannes Kepler Von Weil der Stadt bis Sagan (Żagań)



SPIS TREŚCIINHALT

KIM BYŁ JAN KEPLER

MIASTA KEPLERA

KEPLER W ŻAGANIU

MIEJSCA W ŻAGANIU ZWIĄZANE Z KEPLEREM

PRAWA KEPLERA

PRACE

WYNALAZKI

CIEKAWOSTKI

WER WAR JOHANNES KEPLER

DIE STÄDTE KEPLERS

KEPLER IN SAGAN

KEPLER-ORTE IN SAGAN

DIE KEPLERSCHEN GESETZE

WERKE

ENTDECKUNGEN

INTERESANTES

3

4

19

24

27

28

37

38



Urszula Maciejewska, Biblioteka Uniwersytetu Zielonogórskiego (UZ) Bibliothek der Universität Zielona Góra (UZ)

prof. dr hab. Janusz Gil, Instytut Astronomii UZ Institut für Astronomie an der UZ

Marian R. ŚwiątekPiotr Szamreta

Zbiory Biblioteki Uniwersytetu Zielonogórskiego Sammlungen der Bibliothek der Universität Zielona GóraWikimedia CommonsInternetowe zasoby cyfrowe Digitale Internetbestände

Marian R. ŚwiątekCäsar SupplittKepler Gesellschaft Weil der Stadt

Marcin Paszek

Anna Sokołowska-Ochocka

Jerzy Bielerzewski

Magdalena Pankiewicz

prof. dr hab. Janusz Gil, Instytut Astronomii UZ Institut für Astronomie an der UZSławomir Kowal, Burmistrz Miasta Żagań Bürgermeister der Stadt ŻagańBiblioteka Uniwersytetu Zielonogórskiego Bibliothek der Universität Zielona GóraNarodni Technicke Muzeum, Praga

Carbo Media 2008

Redakcja Redaktion:

Konsultacja merytoryczna Fachberatung:

Fotograe Photographien:

Inne materiały graczne Sonstiges graphisches Material:

Udostępnienie materiałów archiwalnych Zurverfügungstellung von Archivmaterial:

Skład Satz:

Projekt graczny okładki Graphische Gestaltung des Umschlages:

Tłumaczenie Übersetzung:

Koordynacja projektu Koordination des Projektes:

Specjalne podziękowania Besonderer Dank:



32

KIM BYŁ JAN KEPLERWER WAR JOHANNES KEPLER

Jan Kepler (z niemieckiego Johannes Kepler)

urodził się 27 grudnia 1571 roku w Weil der

Stadt, a zmarł 15 listopada 1630 roku w Raty-zbonie, był wybitnym niemieckim matematy-kiem, zykiem i astronomem. Był odkrywcąm.in. trzech reguł, zwanych prawami Keplera,którymi rządzą się ruchy planet Układu Sło-necznego, a które położyły podwaliny stwo-rzonej przez Izaaka Newtona teorii powszech-nego ciążenia. Przyznaje mu się pozycję jednejz kluczowych postaci w odbywającej się w XVIIwieku rewolucji astronomicznej. Zajmował się

optyką i wynalazł teleskop astronomiczny zwa-ny też keplerowskim. Dzięki swym obliczeniommatematycznym wprowadził nowatorskierozwiązania do użycia ułamków dziesiętnychi obliczeń objętości brył geometrycznych. Ke-pler był też jednym z prekursorów logarytmów, a w 1609 roku opisał podstawowy wielościangwiaździsty, który nazwał stella octangula.

Johannes Kepler wurde am 27. Dezember 1571in Weil der Stadt geboren und ist am 15. No-

vember 1630 in Regensburg gestorben. Er warberühmter deutscher Mathematiker, Physiker

und Astronom. Er entdeckte u.a. die nach ihmbenannten keplerschen Gesetze, nach welchen

sich die Planeten des Sonnensystems bewegen

und welche die Weichen für die Entwicklungder Theorie der universellen Gravitation durch

Isaack Newton stellten. Er wird als Schlüssel-gur der im 17. Jh. stattndenden astronomi-schen Revolution angesehen. Er beschäftigte

sich mit der Optik und entdeckte das astrono-mische Fernrohr, das auch keplersches Fern-rohr genannt wird. Auf Grund seiner mathema-tischer Berechnungen führte er neue Lösungen

bei Dezimalbrüchen und bei der Berechnung

von Volumen diverser geometrischer Körperein. Kepler war einer der Wegbereiter der Loga-rithmenrechnung und im Jahre 1609 beschrieber das Sterntetraeder, das er Stella octangula

nannte.

Anomimowy portret Keplera w wieku 38 lat Anonymes Portrait von Johannes Kepler im Alter von 38



Jan Kepler. Od Weil der Stadt do Żagania Johannes Kepler. Von Weil der Stadt bis Sagan

MIASTA KEPLERADIE STÄDTE KEPLERS

Weil der Stadt 1571-1589

Johannes Kepler urodził się 27 grudnia 1571 roku

w Niemczech, w miasteczku Weil der Stadt,które znajduje się na zachód od Stuttgartu,

w Wirtembergii. Był synem prostego, wędrow-nego, najemnego żołnierza, który porzucił swąrodzinę, gdy Johannes miał zaledwie 5 lat. Był chorowitym dzieckiem, dorastającym w bardzotrudnych warunkach, ale już wtedy przejawiał niespotykane zdolności, głównie matematycz-ne. Ze spektakularnymi zjawiskami astrono-micznymi zetknął się bardzo wcześnie, jako

że widział zarówno wielką kometę 1577 roku, jak i zaćmienie Księżyca w roku 1580. Szkoła

i nauka były dla niego wybawieniem. Ukoń-czył elementarną szkołę łacińską w Leonbergu,

Weil der Stadt 1571-1589

Johannes Kepler wurde am 27. Dezember 1571

in Weil der Stadt, Württemberg, westlich vonStuttgart, in Deutschland geboren. Kepler

stammte aus bescheidenen Verhältnissen, ausder Familie eines einfachen Söldners, der sei-ne Familie verließ als Johannes erst 5 Jahre altwar. Als Kind kränkelte er und wuchs in schwie-rigen Verhältnissen auf, trotzdem zeichnete ersich bereits damals durch seine vor allem ma-thematische Begabung aus. Mit spektakulären

astronomischen Ereignissen wurde er sehr früh

konfrontiert. Er sah nämlich sowohl den großenKometen von 1577 als auch die Mondnsternisim Jahre 1580. Die Schule und Lehre waren fürihn eine Erlösung. Er schloss die Leiteinschule inLeonberg ab und bestand das Landesexamen,

Dom rodzinny Jana Keplera w Weil der Stadt Elternhaus von Johannes Kepler in Weil der Stadt



54

Herb rodzinny Keplerów. Witraż w oknie muzeum KepleraWappen der Familie Kepler. Glasmalerei im Kepler-Museum

Pomnik Jana Keplera na rynku w Weil der Stadt wykonany przez rzeźbiarza Krelinga w 1869 r.

Johannes-Kepler-Denkmal in Weil der Stadt,Werk vom Bildhauer Kreling aus dem Jahre 1869

zdając egzaminy uprawniające do dalszej bez-płatnej nauki. Kontynuował ją w szkołach klasz-tornych w Adelbergu i Maulbronn, zdając egza-min na bakałarza na jesieni 1588 roku. Ponieważreligia miała wielki wpływ na jego poczynania,zamierzał ukończyć studia teologiczne i zostaćluterańskim pastorem.

das ihm den kostenlosen Besuch von weiterfüh-renden Schulen ermöglichte. Er besuchte danndie Klosterschulen in Adelberg und Maulbronn,

wo er sein Bakkalaureatsexamen im Herbst 1588absolvierte. Da die Religion sein Wirken wesent-lich beeinusste, wollte er ein Theologiestudiumabschließen und lutherischer Pastor werden.




1589-1594 Tybinga, 1594-1599 Graz

Na uniwersytecie w Tybindze, oprócz zapozna-nia się z tradycją lozoczną antyku, Kepler ze-tknął się z astronomią i poznał podstawy naukmatematycznych, w których wykazywał szcze-gólne uzdolnienia.

Dzięki swemu nauczycielowi, Michaelo-wi Maestlinowi, zetknął się nie tylko z obo-wiązującym wtedy systemem Ptolemeusza, ale i z nauką Kopernika, stając się zwolennikiemheliocentryzmu.

W sierpniu 1591 roku został w Tybindze magi-strem sztuk wyzwolonych (magister artium).

Kepler, który nie odkrył jeszcze swego prawdzi-wego powołania, zdecydował się jednak kon-tynuować studia teologiczne. Trzy lata później

1589-1594 Tübingen, 1594-1599 Graz

An der Universität Tübingen lernte er die phi-losophische Tradition der Antike, aber auch die

Astronomie sowie die Grundlagen der Mathe-matik, für welche er besonders talentiert war,

kennen. Unter der Anleitung von seinem Pro-

fessor, Michael Mästlin, wurde Kepler nicht nurmit dem damals verbindlichen ptolemäischen

Weltsystem, sondern auch mit der kopernika-nischen Lehre konfrontiert und entwickelte

sich zum Anhänger des heliozentrischen Welt-system.

Im August 1591 erlangte er in Tübingen denTitel Magister der freien Künste (Magister Ar-tium). Kepler, der seine wahre Berufung noch

nicht entdeckte, entschloss sich das Theologie-

studium fortzusetzen. Drei Jahre später wur-

Michael Maestlin – nauczyciel KepleraMichael Mästlin – Lehrer von Kepler

Tybinga – widok ogólny według rysunku Vaclava HollaraTübingen, Gesamtansicht nach der Zeichnung von Vaclav Hollar



76

senat uczelni, biorąc pod uwagę jego matema-tyczne uzdolnienia, zarekomendował go jakokandydata do objęcia stanowiska nauczycielamatematyki w Grazu.

Kepler propozycję przyjął i tu też w roku 1596wydał drukiem pierwszą swą astronomicznąpracę Mysterium Cosmographicum (TajemnicaKosmosu), w której jawnie propagował systemkopernikański.

de ihm in Anbetracht seiner mathematischen

Begabung die Stelle des Mathematiklehrers in

Graz angeboten.

Kepler nahm den Lehrauftrag in Linz an

und veröentlichte hier 1596 sein erstes as-tronomisches Werk „Mysterium Cosmo-graphicum” (Das Weltgeheimnis), in dem

er oen das kopernikanische Weltsystem

unterstützte.

Widok współczesny ulicy Keplera w GrazuHeutige Ansicht der Kepler-Straße in Graz

Mikołaj Kopernik Nikolaus Kopernikus

Strona tytułowa Mysterium Cosmographicum (Tajemnicy kosmosu)Titelseite der Mysterium Cosmographicum(Das Weltgeheimnis)




Interesował się w owym czasie również chrono-logią i „harmonią”, czyli liczbowymi związkamipomiędzy muzyką, matematyką i światem zja-wisk zycznych oraz ich ewentualnymi kon-sekwencjami natury astrologicznej. Również

w Grazu, w roku 1597, Kepler poślubił swąpierwszą żonę, Barbarę Müller.W roku 1599 stwierdził, że nie ma dostępu dodostatecznie dokładnych danych obserwacyj-nych, aby kontynuować swą pracę, a i kwestienatury religijnej – jako że Kepler odmówił na-wrócenia się na katolicyzm – uniemożliwiająmu dalsze pozostanie w Grazu. Konieczne stałosię zatem znalezienie nowego patrona i nowe-go miejsca pobytu.

Er interessierte sich zu damaliger Zeit auch fürChronologie und „Harmonie“, d.h. für die zah-lenmäßigen Verbindungen zwischen der Mu-sik, Mathematik und der Welt der Physik sowie

deren eventuellen Folgen astrologischer Natur.

Auch in Graz heiratete Kepler im Jahre 1597 sei-ne erste Frau Barbara Müller.

1599 stellte er fest, dass er an keine ausrei-chend genaue Beobachtungsdaten kommen

kann und für die Fortsetzung seines Werkes aus

Graz ausziehen muss. Dabei spielten auch die

religiösen Fragen eine Rolle, weil Kepler zum

Katholizismus nicht übergehen wollte. Es warfür ihn also erforderlich, einen neuen Förderer

und einen neuen Aufenthaltsort zu nden.

Graz – widok ogólny Graz, Gesamtansicht

Jan Kepler i Barbara von Mühlek (pierwsza żona J. Keplera) Johannes Kepler und Barbara von Mühlek (seine erste Frau)



98

1600-1612 PragaPraga słynęła w owym czasie z tolerancyjnej at-mosfery sprzyjającej rozwojowi nauk.Keplera zaprosił tam Tycho Brahe, znakomityduński astronom obserwator, któremu zaim-ponowały jego matematyczne umiejętności.Brahe liczył, że Kepler pomoże mu przy opra-cowaniu zebranych danych obserwacyjnych

i udowodnieniu prawdziwości jego koncepcjikosmologicznych.

Choć na początku współpraca nie układała sięnajlepiej, osiągnięto porozumienie co do wa-runków zamieszkania i zatrudnienia, po czym

Kepler sprowadził z Grazu swoją rodzinę. Tychozdołał zapewnić Keplerowi pozycję współpra-cownika przy przygotowaniu, dedykowanych

cesarzowi Rudolfowi II, Tabulae Rudolphinae

(Tablic Rudolńskich).

1600-1612 PragPrag war zu damaliger Zeit durch eine toleran -te, für die Entwicklung der Wissenschaft güns-tige Atmosphäre bekannt. Kepler wurde nach

Prag von Tycho Brahe, dem berühmten Astro-nomen und Beobachter eingeladen. Brahe der

von den mathematischen Fähigkeiten Keplers

angetan war, wollte, dass Kepler ihn bei der

Erstellung des Tabellenwerks zur Bestimmungder Himmelsörter und bei der Bestätigung sei-ner kosmologischen Theorie unterstützt.

Obwohl die Zusammenarbeit am Anfang nichtsehr gut verlief, stimmten sich die beiden Wis-senschaftler über die Wohn- und Arbeitsbedin-gungen ab, so dass Kepler seine Familie aus

Graz holen konnte. Tycho sicherte Kepler die

Stelle des Mitarbeiters bei der Vorbereitungder Tabulae Rudolphinae (Rudolnische Tafeln)für den Kaiser Rudolf II.

Praga - widok ogólny Prag, Gesamtansicht

Sławny duński astronom-obserwator Tycho de BraheBerühmter dänischer Astronomund Beobachter Tycho de Brahe

Zegar astronomiczny zdobiący praski ratusz Astronomische Uhr auf dem Prager Rathaus




Przedwczesna śmierć Brahego, jesienią 1601roku, przerwała współpracę, ale Kepler został mianowany jego następcą na stanowisku ce-sarskiego matematyka.

Główną misją Keplera było kontynuowanieprac nad Tablicami, choć zobowiązany był rów-nież do udzielania porad astrologicznych, a na-wet politycznych. Spędził w Pradze najbardziejtwórcze lata swego życia, niepozbawione jed-nak trosk natury nansowej – obiecane przezcesarza uposażenie rzadko było wypłacaneterminowo, a życie osobiste naznaczone byłochorobami oraz śmiercią żony i synka.

Nach dem verfrühten Tod Brahes im Herbst

1601 wurde Kepler als Nachfolger Braches Hof-mathematiker des Kaisers.

Die Hauptaufgabe Keplers war die Fortsetzung

der Arbeit an den Tafeln, aber er war auch zur

astrologischen und sogar politischen Beratung

verpichtet. Er verbrachte in Prag die frucht-barsten Jahre seines Lebens, die jedoch auch

durch nanzielle und persönliche Sorgen ge-prägt waren: das Honorar vom Kaiser wurde

nur unregelmäßig gezahlt, Kepler plagten häu-ge Krankheiten und seine Frau und sein Sohnsind in Prag gestorben.

Cesarz Rudolf IIKaiser Rudolf II

Kepler w roku publikowania O gwieździe nowej Kepler im Jahr der Veröentlichung des WerkesVom neuen Stern

Praga, podwójny pomnik: Keplera i Tycho BraheBrahe-Kepler-Denkmal in Prag



1110

W Pradze Kepler napisał i wydał Astronomiaepars optica (Część optyczną astronomii), kła-dąc podwaliny nowoczesnej optyki. W roku1604 pojawiła się gwiazda nowa, a swe obser-wacje i przemyślenia na jej temat uczony opisał w wydanym tego samego roku dziełku De Stel-la Nova (O gwieździe nowej). Dzięki wielolet-niej wytężonej pracy i dostępowi do wynikówniezwykle dokładnych obserwacji Brahego do-konanych jeszcze na wyspie Hven, pod koniec

1605 roku, Kepler ukończył Manuskrypt przeło-mowej pracy. Opisał w niej dwa pierwsze prawaruchu planet, nazwane później „prawami Ke-plera”. Ogłosił je drukiem w Astronomia nova(Nowa Astronomia) w roku 1609. Kontynuował prace nad Tablicami Rudolńskimi, lecz zdołał się w międzyczasie zapoznać z teleskopowymiodkryciami Galileusza i odpowiedzieć drukiemna jego Gwiezdnego posłańca, potwierdzając jednocześnie prawdziwość tychże odkryć.

In Prag schrieb und veröentlichte Kepler Ast-ronomiae pars optica (Optischer Teil der Astro-nomie) und legte mit diesem Werk die Grund-lagen für die moderne Optik. Im Jahre 1604erschien die Supernova. Die Beobachtungen

und Überlegungen über diesen Stern beschrieb

der Wissenschaftler im Werk De Stella Nova

(Vom neuen Stern), das noch im selben Jahrveröentlicht wurde. Nach einer langjährigenund mühsamen Arbeit konnte Kepler aufgrund

der Brahes Sammlung von sehr genauen Beob-achtungsdaten, die auf der Insel Hven erfasst

wurden, Ende 1605 die ersten zwei Gesetzeentdecken, die später nach ihm benannt wur-den (die keplerschen Gesetze). Er veröentlich-te diese Gesetze in „Astronomia nova” im Jahre

1609. Kepler setzte seine Arbeit an den Rudol-nischen Tafeln fort und konnte inzwischen mitden Entdeckungen Galilei konfrontiert werden,die dieser mithilfe seines Fernrohres machte.

Kepler veröentlichte seine Antwort auf denSternboten von Galilei und bestätigte die Rich-tigkeit seiner Entdeckungen.

Strona tytułowa Stella NovaTitelseite der Stella Nova

Strona tytułowa Części optycznej astronomii Titelseite des Optischen Teils der Astronomie

Tablica pamiątkowa na praskim domu KepleraGedenktafel auf dem Prager Haus von Kepler




Przeprowadził również teoretyczne i praktycz-ne badania optyki teleskopowej, których rezul-taty opisał w wydanym w 1611 roku traktacieDioptrice, gdzie przedstawił projekt teleskopuastronomicznego. W tym samym roku napisany

został Noworoczny podarek, dziełko traktującew zamyśle o symetrii płatków śniegu, kładące

w istocie podwaliny krystalograi i formułująceprzypuszczenie co do sposobu najściślejszegowypełnienia przestrzeni przedmiotami kulisty-mi. Również w Pradze dokończony został ma-nuskrypt wydrukowanego następnie w Żaga-niu Snu. Kepler pozostał w Pradze aż do śmiercicesarza Rudolfa II w roku 1612. Kolejny cesarz,Mateusz, potwierdził jego pozycję cesarskiegomatematyka, ale zezwolił mu na wyjazd do Lin-zu, gdzie miał piastować funkcje nauczyciela

i matematyka okręgowego.

Er führte auch die theoretischen und prak-tischen Untersuchungen der Fernrohroptik

durch, deren Ergebnisse er in der 1611 veröf-fentlichten Abhandlung Dioptrice beschrieb, in

der er auch den Entwurf seines astronomischenFernrohres darstellte. Im selben Jahr wurde

das Neujahrsgeschenk geschrieben, ein Werk

über die Symmetrie der Schneeocken, das inder Tat die Grundlagen für die Kristallographie

legte und in dem die Vermutung über die räum-lich dichteste Art der Kugelpackung formuliert

wurde. Auch in Prag wurde das Manuskript des

später in Sagan veröentlichten Traumes. Kep-ler blieb in Prag bis zum Tod des Kaisers Rudolf

II. im Jahre 1612. Sein Nachfolger, Kaiser Mat-thias, bestätigte Kepler als Hofmathematiker

und erlaubte ihm nach Linz zu fahren, wo er die

Stelle des Lehrers und Provinzmathematikers

annehmen sollte.

Dioptrice

Podwórze domu Keplera w PradzeInnenhof des Hauses von Kepler in Prag



1312

1612-1626 Linz

Do zadań Keplera w Linzu należało nauczaniew szkole okręgowej oraz zapewnianie „usług”astronomicznych i astrologicznych. Głównątroską było dokończenie Tablic Rudolńskich,ale zajmował się również chronologią, publi-kując traktat De vero Anno, 1613. Brał wtedyrównież udział w pracach związanych z plano-waną reformą kalendarza. W Linzu cieszył sięKepler względnym bezpieczeństwem nanso-wym i swobodą religijną, chociaż został wyklu-czony przez kościół Luterański z uczestnictwaw sakramencie Eucharystii z powodu demon-strowanych wątpliwości natury teologicznej.W roku 1613 Kepler powtórnie, szczęśliwie sięożenił. Poślubił, wybraną spośród 11 kandyda-

tek, Zuzannę Reuttinger. W tym samym rokupowstała Nova stereometria doliorum vinario-rum (Stereometria beczek do wina). Natomiast

w 1618 roku Kepler wydrukował pierwsze rocz-niki efemeryd, opartych już na materiale przy-gotowanym dla potrzeb Tablic Rudolńskichpodających pozycje planet na lata 1617 – 1620.W 1619 roku ukończył dzieło Harmonices mun-di libri V (Harmonii świata ksiąg V), w którymogłosił trzecie prawo ruchu planet. W tym cza-

sie matkę Keplera oskarżono o czary, uwięzio-no na 14 miesięcy i wytoczono jej proces. Syn

z sukcesem walczył o jej uwolnienie od zarzu-tów i groźby okrutnych tortur.

1612-1626 Linz

Zu den Aufgaben Keplers gehörten in Linz das

Unterrichten an der Provinzschule sowie die

astronomischen und astrologischen Dienste,

wie z.B. Abschluss der Arbeit an den Rudol-nischen Tafeln. Er beschäftigte sich aber auchmit der Chronologie und veröentlichte dasWerk De vero Anno, 1613. Er nahm auch an denArbeiten im Zusammenhang mit der geplanten

Reform des Kalenders teil. In Linz erfreute sich

Kepler einer relativen nanziellen Sicherheitund religiöser Freiheit, obwohl er durch die

lutherische Kirche wegen der Demonstration

theologischen Zweifels von der Teilnahme an

Eucharistie ausgeschlossen wurde. Im Jahre1613 heiratete Kepler seine zweite Frau, Susan-

ne Reuttinger. Im selben Jahr war Nova stereo-metria doliorum vinariorum (Neue Stereomet-rie der Weinfässer). 1618 veröentlichte Keplerdie ersten Jahrbücher mit den Ephemeriden,in welchen das auf dem für die RudolnischenTafeln vorbereiteten Material basierte, und

gab die Gestirnsörter für den Zeitraum 1617 –1620 an. 1619 schloss er das Werk Harmonicesmundilibri V (Fünf Bücher zur Harmonik derWelt) ab, in dem er das dritte keplersche Ge-

setz veröentlichte. In dieser Zeit wurde Kep-lers Mutter der Hexerei angeklagt und dem

Gericht übergeben. Kepler kämpfte erfolgreich

um ihren Freispruch und die Befreiung von der

schrecklichen Folter.

Strona tytułowa Epitome astronomiae CopernicanaeTitelseite der Epitome astronomiae Copernicanae




W Linzu Kepler cały czas pracował nad wyda-niem Tabulae Rudolphinae (Tablic Rudolń-skich), nie przerywając pracy nawet podczasoblężenia miasta. Kiedy to swą pracownię,przylegającą do murów obronnych, dosłowniedzielił z załogą wojskową. W 1623 roku tablicezostały ukończone, ale z powodu przedłuża-

jącego się koniktu ze spadkobiercami TychoBrahego wydrukowano je, na koszt Keplera,

dopiero w roku 1627 w Ulm. Stały się one pod-stawą wszystkich obliczeń położeń planet ażdo osiemnastego wieku. Czwartym wielkim

dziełem, nad którym Kepler pracował w Lin-zu, było Epitome astronomiae Copernicanae(Skrót astronomii kopernikańskiej). Zgodnie

z intencją autora miało się ono stać podręczni-kowym wykładem astronomii kopernikańskiej,ale uzupełnionym już keplerowską koncepcjąorbit eliptycznych.

In Linz arbeitete Kepler an der Herausgabe von

Tabulae Rudolphinae (Rudolnische Tafeln).Er arbeitete an den Tafeln noch während derStadtbelagerung, und zwar in einem an die

Wehrmauer grenzenden Raum, den er mit den

Soldaten teilte. 1623 waren die Tafeln fertig,aber durch den Konikt mit den Erben Tycho

Braches konnten sie erst 1627 auf Kosten Kep-lers in Ulm veröentlicht werden. Sie bliebenGrundlage für astronomische Berechnungen

bis in das 18 Jahrhundert. Das vierte großeWerk, an dem Kepler in Linz arbeitete, war Epi-tome astronomiae Copernicanae (Abriss der

kopernikanischen Astronomie). Nach der Ab-sicht des Autors sollte das Werk zum Lehrbuch

der kopernikanischen Astronomie entwickelt

und durch die Theorie von elliptischen Plane-tenbahnen Keplers ergänzt werden.

Frontyspis Tablic Rudolńskich,u podstawy po lewej wyobrażenie Jana KepleraFrontispiz der Rudolnischen Tafeln, unten linksDarstellung Johannes Keplers



1514

1628-1630 Żagań

Po wydaniu Tablic Rudolńskich Kepler opu-ścił Linz i w charakterze ocjalnego doradcy

i astrologa przeniósł się do Żagania, na dwórnowo mianowanego Księcia Żagańskiego Al-brechta Wallensteina, słynnego wodza z WojnyTrzydziestoletniej.

W Żaganiu Kepler uruchomił drukarnię. (Więcejczytaj w dziale Kepler w Żaganiu).

1628-1630 Sagan (Żagań)

Nach der Veröentlichung der RudolnischenTafeln verließ Kepler Linz und begab sich als As-trologe nach Sagan (Żagań) zum Hof des neuenFürsten von Sagan, Albrecht von Wallenstein,

des berühmten Feldherrn des Dreißigjährigen

Krieges. In Sagan erönete Kepler eine Drucke-rei (mehr dazu im Kapitel Kepler in Sagan).

Kartka pocztowa z portretem i podpisem Jana Keplera i Brama Szpitalna z wieżą Keplera.Postkarte mit Portrait und Unterschrift von J. Kepler sowie Spitaltor mit dem Kepler-Turm.

Żagań. Zagajnik Keplera z pamiątkowym głazem i medalionem astronoma w książęcym parku.Wystawiony przez mieszkańców miasta w 300. rocznicę śmierci.Sagan. Kepler-Hain mit dem Gedenkstein und dem Medaillon des Astronomen im Fürstenpark.Der Gedenkstein wurde zum 300 Todestag Keplers von den Einwohnern errichtet.




1630 Ratyzbona

W ostatnich latach życia Kepler wiele podró-żował do Linzu, Ulm i na dwór Praski. W 1630roku zmuszony był udać się do Ratyzbony, abyupomnieć się o zaległą pensję „cesarskiegomatematyka”. W drodze zachorował i w wie-ku 59 lat zmarł. Znaleziono przy nim w trokach57 egzemplarzy jego Efemeryd na rok 1631, 16egzemplarzy Tabulae Rudolphinae oraz... 7 fe-nigów gotówki.

Miał też przy sobie kartkę z poleceniem, abyumieszczono na jego grobie następujący łaciń-ski tekst:

Mensus eram coelos,

nunc terrae metior umbras.Mens coelestis erat, corporis umbra jacet.

„Wymierzałem niebiosa, teraz mierzyć będę cienie ziemi.

Dusza należała do niebios, cień ciała tu leży”.

Wkrótce po śmierci Keplera jego grób wraz

z całym cmentarzem został zniszczony przezwalczące oddziały wojsk króla szwedzkiego

Gustawa Adolfa.

1630 Regensburg

In den letzten Jahren reiste Kepler sehr oft nach

Linz, Ulm und zum Prager Hof. 1630 war Keplergezwungen, sich nach Regensburg zu begeben,

um die Auszahlung rückständiger Gehälter als

„Kaiserlichen Mathematikers” zu veranlassen.

Während der Reise erkrankte er und verstarb

im Alter von 59 Jahren. Man fand bei ihm 57Exemplare seiner „Ephemeriden für das Jahr1631“, 16 Exemplare der Tabulae Rudolphinaesowie … 7 Pfennig in bar.Er hatte auch einen Zettel mit der Verfügungdabei, den folgenden lateinischen Text als In-schrift auf seinem Grab zu verwenden:

Mensus eram coelos,

nunc terrae metior umbras.Mens coelestis erat, corporis umbra jacet.

„Die Himmel hab ich gemessen, jetzt mess ich

die Schatten der Erde. Himmelwärts strebteder Geist, des Körpers Schatten ruht hier”.

Kurz nach dem Tod Keplers wurde sein Grab wie

auch der ganze Friedhof während der Kämpfe

durch die Truppen des schwedischen Königs

Gustaw Adolf zerstört.

Tablica pamiątkowa w kościółku św. Piotra w RatyzbonieGedenktafel in der Kirche St. Peter in Regensburg



1716

Anomimowy portret Keplera w wieku 38 lat Anonymes Portrait von Johannes Kepler im Alter von 38

Dom rodzinny Jana Keplera w Weil der Stadt Elternhaus von Johannes Kepler in Weil der Stadt

Herb rodzinny Keplerów. Witraż w oknie muzeum KepleraWappen der Familie Kepler. Glasmalerei im Kepler-Museum




Strona tytułowa Mysterium Cosmographicum (Tajemnicy kosmosu)Titelseite der Mysterium Cosmographicum(Das Weltgeheimnis)

Podwórze domu Keplera w PradzeInnenhof des Hauses von Kepler in Prag

Okładka polskiego przekładu dzieła.Umschlag der polnischen Übersetzungdes Werkes von Johann Kepler.



1918

KEPLER W ŻAGANIUKEPLER IN SAGAN

Albrecht Wallenstein zaprasza Keplera

W grudniu 1627 roku, na mocy decyzji Ferdynan-

da II Habsburga, Albrecht Wallenstein wszedł w posiadanie Księstwa Żagańskiego. Stanowiłoono niepełny ekwiwalent żołdu, z wypłaceniemktórego Habsburgowie zalegali księciu.Wallenstein zaproponował znanemu sobie jużwcześniej z trafnych przepowiedni i będące-mu w trudnej sytuacji Keplerowi osiedlenie się

w Żaganiu. Propozycja została przyjęta. W kwietniu 1628 roku Wallenstein rozkazał za-pewnić Keplerowi i jego rodzinie godziwe wa-

runki życia i pracy oraz ochronę przed ewen-tualnymi niebezpieczeństwami związanymi z ich przynależnością do kościoła luterańskie-go. 25 lipca 1628 roku Jan Kepler przybył dostolicy księstwa i zamieszkał w niej wraz z ro-dziną. Tu na świat przyszła córka astronomaAnna Maria.

Albrecht Wallenstein lädt Kepler ein

Albrecht Wallenstein wurde im Dezember 1627

aufgrund der Entscheidung von Ferdinand II.von Habsburg zum Fürsten von Sagan ernannt.

Das Fürstentum Sagan stellte nicht ein Mal den

Ersatz des Soldes dar, den die Habsburger Wal-lenstein schuldig waren.

Wallenstein bot Kepler an, der sich in einer

schwierigen Lage befand, sich in Sagan nieder-zulassen. Kepler nahm den Vorschlag an. ImApril 1628 befahl Wallenstein, Kepler und sei-ner Familie einen würdigen Lebensunterhalt zu

sichern und sie in Hinblick auf die Gefahren imZusammenhang mit der Zugehörigkeit zu lu-therischer Kirche unter Schutz zu nehmen.

Am 25. Juli 1628 kam Johannes Kepler in dieHauptstadt des Fürstentums und ließ sich dort

mit seiner Familie nieder. Hier ist seine Tochter

Anna Maria zur Welt gekommen.

Sagan im 17. Jh. Sagan aus der Vogelperspektive.Kupferstich von Johann Franck aus dem Jahre 1687,aus Collectio scriptorum 1765 von M.K. Kuen

Żagań w XVII w. Żagań z lotu ptaka.Miedzioryt Johann Franck.Datowany na 1687 rok, z M.K. Kuen, Collectio Scriptorum 1765

Żagań. Brama Szpitalna z wieżą Keplera (góra) LitograaDorsta von Schatzberga 1847. Poniżej to miejsce 100 lat

później. Widokówka z 1927 r.Sagan. Oben Spitaltor mit dem Kepler-Turm - Lithographievon Dorst von Schatzberg, 1847. Unten der gleiche Ort 100

Jahre später. Postkarte aus dem Jahre 1927




Żagań. Ulica Keplera. Z lewej strony rycina Schazberga z 1847 r.

a z prawej strony zdjęcie domu z 1905 r. Na pamiątkowej tablicy był wyryty napis: Na wieży, która stała na miejscu tego domu,

Johannes Kepler w latach 1628 – 1630 dociekał praw rządzącychWszechświatem. Widokówka z 1905 r.

Sagan. Kepler-Straße. Links eine Zeichnung von Schatzberg ausdem Jahre 1847, rechts ein Bild des Hauses aus dem Jahre 1905.

Auf der Gedenktafel gab es die Inschrift: Auf dem Turme, der bis1848 an Stelle dieses Hauses stand, erforschte Johannes Kepler in den Jahren 1628 – 1630 die Gesetze des Himmels.Postkarte aus dem Jahre 1905.

Albrecht Wallenstein.Widokówka z 1902 r.

Albrecht Wallenstein. Ansichtskarte aus dem Jahre 1902

Horoskop postawiony przez Kepleradla księcia Wallensteina w 1608 r.Keplers Horoskop für Fürst Wallenstein

Wykonany własnoręcznie przez Kepleraopis horoskopu Wallensteina.Eigenhändige Beschreibung des Horos-kopes für Wallenstein durch Kepler.

W okresie żagańskim Kepler poświęcał dużouwagi obserwacjom meteorologicznym.

Przepowiednia o zaćmieniu

W jednym z pierwszych opublikowanych w Ża-ganiu dzieł Kepler przewidział zaćmienie Słoń-ca, które miało nastąpić 10 czerwca 1630 roku.Podał dokładne momenty zaćmienia dla Wied-nia, Linzu i Żagania. W Żaganiu było ono obser-wowane jako zaćmienie całkowite. Jego mak-symalna faza nastąpiła około godziny 19:40.Dokładne przewidzenie momentu zaćmieniaprzysporzyło astronomowi popularności wśródludzi nie tylko związanych z nauką.

Während seines Aufenthaltes in Sagan widme-te sich Kepler meteorologischen Beobachtun-gen.

Vorhersage der Sonnennsternis

In einem der ersten Werke, die er in Sagan ver-öentlichte, sah Kepler eine Sonnennsternisvorher, die am 10, Juni 1630 erfolgen sollte.Er gab genau die Zeiten der Sonnennsternisfür Wien, Linz und Sagan an. In Sagan konnte

eine totale Sonnennsternis beobachtet wer-den. Diese erfolgte um ca. 19.40 Uhr. Die ge-naue Vorhersage der Zeit der Sonnennsternismachte den Astronomen nicht nur unter Wis-senschaftlern bekannt.



2120

Drukarnia Keplera w Żaganiu

W 1629 roku sprowadzona została do Żaganiaprasa drukarska. Zainstalowano ją w domu Ke-plera, przebudowując piwnicę na miejsce pracyi zamieszkania dwóch pracowników. Pierwszy

druk astronom zadedykował Wallensteinowi.Było to Epistolium…cum commentatiuncula.„W czasach, gdy rozpadają się miasta, prowin-cje i państwa, gdy upadają stare i nowe rody,wśród ciągłej trwogi przed barbarzyńskimi na-padami i zniszczeniem muszę, nie ukazując nazewnątrz obawy, najmować drukarzy aby roz-począć wreszcie wydanie obserwacji Tycho Bra-hego. Z Bożą pomocą dokonam i tego – postę-pując w wojskowym stylu śmiało i z pewnościąsiebie wydaję rozkazy, troskę o własny pogrzeb

odkładając na dzień jutrzejszy”. Tak Jan Keplerpisał z Żagania, w październiku 1629 roku.

„Sen”- żagańskie dzieło Keplera

W okresie żagańskim stanowiącym, jak dziświemy, ostatni okres życia Keplera, astronompowrócił do swoich młodzieńczych zaintereso-wań. W czasach studenckich zaczął rozmyślaćnad tym, co ewentualny podróżnik mógłby zo-baczyć po wylądowaniu na Księżycu, jak z Księ-

życa wyglądałaby Ziemia, jak usytuowane były-by gwiazdy. Przemyślenia młodego astronomadoczekały się opracowania, jednak nie zostaływtedy wydane. Na przeszkodzie stanął Ko-ściół Protestancki, który nie widział możliwości pogodzenia Biblii z tym, co w oparciu o koper-nikanizm napisał Kepler.

Kepler-Druckerei in Sagan (Żagań)

1629 wurde nach Sagan eine Druckpresse her-beigeschat, die im Haus Keplers installiertwurde, indem der Kellerraum als Arbeitsstätte

und Wohnung für zwei Mitarbeiter angepasst

wurde. Die erste Veröentlichung widmeteKepler Wallenstein. Es war Epistolium…cumcommentatiuncula.

„In der Zeit, in der Städte, Provinzen und

Staaten zerfallen, alte und neue Familienge-schlechter untergehen, muss ich in Angst vor

heidnischen Überfällen und Vernichtung undohne die Angst nach außen zu zeigen, Drucker

einstellen, damit die Beobachtungen von Ty-cho Brahe endlich herausgegeben werden. Mit

Gottes Hilfe schae ich das indem ich kühn wie

ein Soldat Befehle erlasse und mich nicht ummein eigenes Begräbnis kümmere.” So schrieb

Johannes Kepler in einem Brief aus Sagan im

Oktober 1629.

„Sominium” („Der Traum”) - das SaganerWerk von Kepler

Während seines Aufenthaltes in Sagan, der be-kanntlich den letzten Abschnitt seines Lebens

bildete, kam der Astronom zu seinen jugend-

lichen Interessen zurück. Er dachte bereits alsStudent darüber nach, was man nach der Lan-dung auf dem Mond sehen könnte und wie die

Erde und die Sterne vom Mond aus aussehen.Diese Überlegungen des jungen Kepler wurden

damals niedergeschrieben, aber nicht veröf -fentlicht. Dagegen war die protestantische Kir-che, welche seine kopernikanischen Gedanken

Pokój w wieży konwiktu klasztoru augustianów w ŻaganiuZimmer im Turm des Augustinerstiftes in Sagan

Fragment fresku dokumentujący obserwowane w Żaganiuw 1764 r. zjawisko zaćmienia słońca.

Ausschnitt des Freskos mit der Darstellung der Sonnennster -nis, die 1764 in Sagan beobachtet wurde.




Później, w 1609 roku, swoim reeksjom na te-mat Księżyca nadał formę snu. Dzieło Sen do-czekało się kontynuacji, w czasie gdy Keplerprzebywał w Żaganiu. Stało się czymś, co dziśzaliczylibyśmy do literatury fantastyczno-nau-kowej. W zamierzeniu, za pośrednictwem tejksiążki Kepler pragnął dotrzeć do każdego, kto

chciałby poznać otaczający go Wszechświat.Występujące w tytule słowo „sen” miało być,

i w efekcie stało się, swoistym „buforem” bez-pieczeństwa. Przedstawienie nowości ówcze-snej nauki w formie snu było już do przyjęciadla konserwatywnego Kościoła. W ostatnichmiesiącach swojego życia Kepler dokończył pracę nad książką, która została wydrukowana już po jego śmierci.

als mit der Bibel nicht vereinbar ansah. Erstspäter, im Jahre 1609 konnte Kepler seine An-sichten über den Mond in Form eines Traumes

zum Ausdruck bringen. Das Werk Der Traum

wurde während Keplers Aufenthaltes in Sagan

vollendet. Heute würden wir es einen Science-Fiction-Roman nennen. Kepler beabsichtigte

ursprünglich, mit diesem Buch all diejenigen zuerreichen, die das umliegende Weltall erkun-den möchten. Das Wort „Traum“ im Titel des

Werkes sollte ein Sicherheitsventil werden und

so ist es auch geworden. Die Darstellung von

Neuigkeiten in der damaligen Wissenschaft in

Form eines Traumes war für die Kirche schon

akzeptabel. Kurz vor dem Tod war Kepler mit

dem Werk fertig, das erst nach seinem Ableben

erschien.

Karta tytułowa części drugiej I tomuefemeryd Jana Keplera wydanych w Żaganiu w roku 1630Titelseite des zweiten Teils des ersten Bandes der Ephemeriden von

Johannes Kepler, die im Jahre 1630 in Sagan veröentlicht wurden

Karta tytułowa części trzeciej I tomu efemeryd Jana Keplera wydanych w Żaganiu w roku 1630Titelseite des dritten Teils des ersten Bandes der Ephemeriden von

Johannes Kepler, die im Jahre 1630 in Sagan veröentlicht wurden

Karta tytułowa tablic logarytmicznychwydanych przez Keplera w roku 1631Titelseite der Logarithmentafeln, die von Kepler im Jahre 1631 veröentlicht wurden



2322

Wśród czytelników XVII-stulecia Sen, bodajnajbardziej osobiste dzieło Johannesa Keplera,nie powtórzył sukcesu jego Tablic rudolńskich.Natomiast jako pierwsza na świecie powieśćgatunku science ction zaczęła zyskiwać sławęw wieku XX.Po 374 latach od śmierci astronoma, 15 listo-

pada 2004 roku, na zlecenie Burmistrza i RadyMiasta Żagania ukazał się polski przekład dzie- ła Johanessa Keplera “Sen (Somnium), czyliwydane pośmiertnie dzieło poświęcone astro-nomii księżycowej...”.

Wyjazd z Żagania. Śmierć astronoma

Jesienią 1630 roku w Ratyzbonie (Regensburgu)obradował zjazd elektorów. Kepler zamierzał przedstawić tam swoją sytuację i upomnieć sięo należne pieniądze. Dlatego też zdecydował się na wyjazd, który okazał się ostatnim w jegożyciu. Tuż po przyjeździe do Ratyzbony zmarł w wyniku nabytej po drodze choroby.

Der Traum, das vielleicht persönlichste Werk

Keplers, wiederholte unter den Lesern des 17.Jh. den Erfolg der Rudolnischen Tafeln nicht.Als erster Science-Fiction-Roman wurde esaber im 20. Jh. erfolgreich.

Nach 374 Jahren seit dem Tod des Astronomenwurde am 15. November 2004 im Auftrag des

Bürgermeisters und des Stadtrates der StadtŻagań die polnische Übersetzung des WerkesJohannes Kepler „Der Traum (Somnium) oder

das posthum veröentlichte Werk über dieMondastronomie…“ herausgegeben.

Abreise aus Sagan (Żagań). Der Tod des Ast-ronomen

Im Herbst 1630 tagte in Regensburg eineReichsversammlung der Kurfürsten. Kepler

wollte dort sein Schicksal schildern und die

rückständigen Gehälter beanstanden. Deswe-gen entschloss er sich, Sagan zu verlassen, was

sich aber für ihn verheerend auswirkte. Infolge

einer Erkrankung, die er sich auf der Reise zu-gezogen hatte, starb er kurz nach der Ankunft

in Regensburg.

Strona tytułowa żagańskiego wydania Snu.Titelseite des in Sagan veröentlichten Traumes

Okładka polskiego przekładu dzieła.Umschlag der polnischen Übersetzungdes Werkes von Johann Kepler.




W Żaganiu znalazł Kepler następców w dzie-dzinie astronomii. W latach 1740 - 1758 skrzydło

zachodnie klasztoru augustianów przebudo-wano na szkołę nowicjatu i konwikt. Z inicja-tywy Jana Ignacego von Felbigera (1758 - 1778)powstały dwa obserwatoria astronomiczne: nawieży konwiktu (zbudowanej w 1763 r.) oraz

w bibliotece.

Pobyt Keplera w Żaganiu został upamiętnio-ny przez późniejszych mieszkańców miasta. W trzysetną rocznicę urodzin uczonego, 27grudnia 1871 roku, założono tu towarzystwo

naukowe.Na przełomie XIX i XX wieku jedną z najbar-dziej reprezentacyjnych ulic nazwano ulicąKeplera (Johannes Kepler Straße), a w 1930roku utworzono w parku nieopodal dworca

kolejowego „Gaj Keplera”, w którym usta-wiono kamień z medalionem upamiętniają-cym trzysetną rocznicę śmierci astronoma.

Auf dem Gebiet der Astronomie hatte Kepler

in Sagan seine Nachfolger. In den Jahren 1740

– 1758 wurde der Westügel des Augustiner-klosters zur Novizenschule und zum Stift um-gebaut. Auf Initiative von Ignaz von Felbiger

(1758 – 1778) wurden hier zwei astronomischeObservatorien eingerichtet: eines im (1763 ge-bauten) Turm und eines in der Bibliothek.

Der Aufenthalt Keplers in Sagan wurde durch

die späteren Stadteinwohner gewürdigt. An-lässlich seines 300. Geburtstages wurde am

27.12.1871 eine wissenschaftliche Gesellschaft

gegründet.Um die Wende des 19. zum 20. Jh. wurde eineder repräsentativsten Straßen Johannes-Kep-ler-Straße genannt und im Jahre 1930 im Parkam Bahnhof der Kepler-Hain angelegt, in demzum 300. Todestag Keplers ein Gedenkstein er-richtet wurde.

MIEJSCA W ŻAGANIU ZWIĄZANE Z KEPLEREMKEPLER-ORTE IN SAGAN

Wieża konwiktu augustianów nad dawną furtą klasztorną zbudowana dla obserwacji astronomicznych w 1765 r.W latach 1783-1795 działało tutaj obserwatorium meteorologiczne Societas Meterologica Palatina (pierwsza naświecie sieć stacji meteorologicznych, których było 39).Turm des Augustinerstiftes, errichtet über der ehemaligen Klosterpforte im Jahre 1765 für astronomische Beobach-tungen. In den Jahren 1783 – 1795 war hier das meteorologische Observatorium Societas Meterologica Palatinatätig (erstes Netz von 39 meteorologischen Stationen in der Welt).

Pamiątkowy głaz z medalionem Jana Keplera w Żaganiu, ustawiony i inicjatywy TowarzystwaŻagańskiego w 2000 r. Medalion wykonał Bernd Heinemann z Netphen.

Gedenkstein mit der Medaillon von Johannes Kep-

ler in Sagan, errichtet aus Initiative der Saganer Gesellschaft im Jahre 2000. Die Medaillon wurdevon Bernd Heinemann aus Netphen gestaltet.



2524

Z okazji 400-lecia urodzin astronoma wmu-rowano w ścianę żagańskiego ratusza tablicępamiątkową. Pamięć o tej wielkiej postaci jestwciąż żywa. Znajduje odzew w wielu artyku- łach prasowych, a także w organizowanych tukonferencjach naukowych i sejmikach. Kolejna

międzynarodowa konferencja „Kepler od Ty-

bingi do Żagania” ma się odbyć w czerwcu 2008roku.

W 1998 roku od nazwiska Keplera – co nale-ży podkreślić – najznamienitszej postaci, jakamieszkała kiedykolwiek w Żaganiu, otrzymałaswoją obecną nazwę restauracja Kepler – daw-niej Staromiejska.

Anlässlich des 400. Geburtstages des Astrono-men wurde in die Wand des Saganer Rathauses

eine Gedenktafel eingemauert. Die Erinnerun-gen an diese große Persönlichkeit sind so le-bendig, dass sie immer wieder in zahlreichen

Zeitungsbeiträgen und bei wissenschaftlichen

Tagungen und Konferenzen auftauchen. Die

nächste internationale Konferenz „Kepler vonTübingen bis Sagan“ soll im Juni 2008 stattn-den.

1998 wurde nach Kepler – es sei hier noch einMal betont, dass er die größte Persönlichkeit

in der Geschichte von Sagan war – ein Altstadt-café und am Anfang des Jahres 1999 auch dieSaganer Gesellschaft benannt.

Stacja transformatorowa będąca repliką bramy szpitalnej i wieży KepleraTrafostation in Form einer Replik des Spitaltores und des Kepler-Turmes

Zbliżenie na otwartą księgę, w której umieszczo-no tytuły dzieł Keplera, nad którymi pracował w Żaganiu:

Nahaufnahme des geöneten Buches mit den Titelnder Werke von Kepler, an denen er in Sagan arbeitete:

DE COMETIS LIBELLI TRESEDIT EPHEMERIDESTYPIS SAGAN 1629

EPISTOLIUM EX REGNO

SINARUM KEPPLERE XCUDERUNT SAGANSOMNIUM SEU

DE ASTRONOMIA LUNARIOPUS POST HUMUMINCEP SAGAN SOLA

SAGAN 1634




W 2000 roku dzięki staraniom TowarzystwaŻagańskiego i przy nansowym wsparciu wielu

instytucji, rm i osób zycznych, na skwerzeprzy ulicy Świerczewskiego (obecnie ul. JanaPawła II) ustawiono pomnik z medalionem wy-konanym przez mieszkającego w Netphen ar-tystę rzeźbiarza, Bernda Heinemanna. Pomnik

ten jest repliką tego, który bez medalionu prze-leżał w parku w zapomnieniu przez ponad 50lat. Dzięki pomocy ówczesnego dowódcy ża-gańskiej dywizji gen. Zdzisława Gorala żołnie-rze z 11. Dywizji Kawalerii Pancernej wydobyli z parku ogromny głaz, przewieźli i ustawili gona nowym miejscu. Uroczyste odsłonięcie odre-staurowanego pomnika odbyło się 18 listopada2000 roku. W uroczystości uczestniczyli m.in.burmistrz miasta Netphen Rüdiger Bartsch

i burmistrz miasta Żagania Jan Sosnowski. Z tej okazji w Żagańskim Pałacu Kultury zosta- ła także otwarta wystawa poświęcona życiu

i działalności naukowej Jana Keplera, ze zbio-rów żagańskiego historyka – regionalistyMariana R. Świątka. Towarzystwo Żagańskieopracowało i wydało okolicznościowy folder.Odsłonięcie pomnika wspaniale zbiegło sięz nadaniem przez zielonogórskich historyków

Janowi Keplerowi miana najwybitniejszej po-staci drugiego tysiąclecia Ziemi Lubuskiej.

Dank der Bemühungen der Saganer Gesell-schaft und bei nanzieller Unterstützung vielerInstitutionen, Firmen und natürlicher Perso-nen konnte in der Świerczewskiego-Straße einDenkmal mit dem Medaillon des Netphener

Bildhauers Bernd Heinemann aufgestellt wer-den. Dieses Denkmal ist eine Replik des alten

Denkmals, das ohne Medaillon über 50 Jahrelang im Stadtpark vergessen herumlag. Dank

der Unterstützung des damaligen Befehlshaber

der Saganer Division, General Zdzisław Goralund der Soldaten der 11. Division der Panzer-kavallerie konnte der riesengroße Findlings-stein ausgegraben, transportiert und am neu-en Standort aufgestellt werden. Die feierliche

Enthüllung des Denkmals fand am 18. Novem-ber 2000 statt. An den Feierlichkeiten nahmen

der Bürgermeister der Stadt Netphen RüdigerBartsch und der Bürgermeister der Stadt Żagań(Sagan) Jan Sosnowski, die das Denkmal per-sönlich enthüllten. Anlässlich der Enthüllungwurde im Saganer Kulturpalast die Ausstellung

zum Leben und Werk von Johannes Kepler mit

den Exponaten aus der Sammlung des SaganerHistoriker und Regionalisten Marian R. Świątekerönet. Die Saganer Gesellschaft veröent-lichte aus diesem Anlass eine Festschrift. Paral-lel zur Enthüllung des Denkmals wurde J. Kep-ler von den Historikern der Stadt Zielona Góra

(Grünberg) der Titel die größte Persönlich-keit des 2. Jahrtausends des Lebuser Landes

verliehen.

Medalion umieszczony na pamiątkowym głazie w ŻaganiuMedaillon auf dem Gedenkstein in Sagan

Pokój w wieży konwiktu klasztoru augustianów w Żaganiu. Wizerunek J. Keplera z otwartą księgą,w której umieszczono tytuły dzieł Keplera,nad którym pracował w Żaganiu.Zimmer im Turm des Augustinerstiftes in Sagan.Bildnis von J. Kepler mit geönetem Buch,in dem die Titel der Werke von Kepler aufgeführt sind,an denen er in Sagan arbeitete.



2726

PRAWA KEPLERADIE KEPLERSCHEN GESETZE

Pierwsze prawo Keplera

Orbita każdej planety jest elipsą ze Słońcem

w jednym z ognisk. Pierwsze prawo stwierdza,

że każda planeta krąży dookoła Słońca po orbi-cie eliptycznej, a Słońce znajduje się w jednymz ognisk tej elipsy.

Drugie prawo Keplera

Promień wodzący planety zakreśla równe polaw równych odstępach czasu.Drugie prawo powiada, że planeta porusza siętym szybciej, im jest bliżej Słońca; szybkośćplanety zmienia się w taki sposób, że promieńwodzący planety (linia łącząca planetę i Słoń-ce) zakreśla równe pola w równych odstępachczasu.

Trzecie prawo Keplera

gdzie:

T1, T2 – okresy obiegu dwóch planeta1, a2 – średnie odległości tych planet od Słoń-

ca

Im większa jest odległość planety od Słońca,tym dłużej trwa jeden jej obieg; podniesionydo drugiej potęgi okres obiegu planety dooko- ła Słońca jest proporcjonalny do trzeciej potęgiśredniej odległości planety od Słońca.

Das 1. Keplersche Gesetz

Die Bahn eines Planeten ist eine Ellipse, in de-ren einem Brennpunkt die Sonne steht.

Das erste keplersche Gesetz besagt, dass je-der Planet sich auf einer Ellipse um die Sonnebewegt und die Sonne in deren einem Brenn -punkt steht.


Die Verbindungslinie Sonne - Planet (Leitstrahl)überstreicht in gleichen Zeiten gleiche Fläche.

Das zweite Gesetz sagt aus, dass ein Planet sich

in Sonnennähe rascher als in Sonnenferne be-wegt. Die Geschwindigkeit ändert sich so, dass

der Leitstrahl ( die gerade Linie, die den Mittel-punkt des Planeten mit dem Mittelpunkt der

Sonne verbindet), in gleichen Zeiten gleicheFlächen überstreicht.


wo:

T1, T2 – Umlaufzeiten zweier Planeten

a1, a2 – große Halbachsen ihrer Bahnellipsen

Je weiter ein Planet von der Sonne entfernt ist,

desto länger dauert ein Umlauf.

Die Quadrate der Umlaufzeiten der Planeten

verhalten sich wie die dritten Potenzen der gro-ßen Halbachsen ihrer Bahnellipsen.




PRACEWERKE

„Mysterium Cosmographicum” (TajemnicaKosmosu) 1596

Kepler przedstawił tu pierwszą po dziele Koper-nika jawną obronę systemu heliocentrycznegona gruncie astronomii.

Uznając, że Stwórca musiał kierować się geo-metrią, przedstawił słynną konstrukcję, w któ-rej pięć wielościanów foremnych rozdzielasześć planetarnych orbit. Kepler, ze względównatury teologicznej, był przekonany o istnie-niu związku pomiędzy światem duchowym

i zycznym. Wszechświat w jego mniemaniu

był obrazem boga, ze Słońcem jako Bogiem Oj-cem, sferą gwiazd stałych jako obrazem Synai wypełniającym go Duchem Świętym. Keplernigdy nie wyrzekł się swej opartej na bryłachplatońskich kosmologii, a jego późniejsze dzie- ła stanowiły w pewnym sensie jej rozwinięcie

i kontynuację. Wersję uzupełnioną tej pracy Ke-pler wydał w 1621 roku.

„Mysterium Cosmographicum” (Das Weltge-heimnis) 1596

Kepler stellte hier die erste nach dem WerkKopernikus Verteidigung des heliozentrischenSystems in der Astronomie. Er ging davon aus,dass der Schöpfer von der Geometrie geleitet

werden musste und stellte die berühmte Kon-struktion dar, in der 6 Planetenbahnen durch 5regelmäßige Polyeder geteilt sind. Aus theolo-gischen Gründen war Kepler vom Zusammen-hang zwischen der seelischen und körperlichen

Welt überzeugt. Danach soll das Universum ein

Bild Gottes sein, in dem die Sonne dem Hei-ligen Vater, die Fixsterne dem Sohn und derdazwischenliegend Raum dem Heiligen Geist

entsprechen. Kepler verwarf seine auf plato-nischen Körpern basierende Kosmologie und

seine späteren Werke stellten gewissermaßen

ihre Entwicklung und Fortsetzung dar. Die Er-gänzung dieses Werkes veröentlichte Keplerim Jahre 1621.

Układ słoneczny jako system pięciu wielościanów foremnychrozdzielających orbity planetarneSonnensystem in Form von fünf regelmäßigen, die Planetenbahnentrennenden Polyedern



2928

„Astronomiae pars optica” (Optyczna część astronomii) 1604

Napisany przez Keplera w Pradze traktat po-święcony optyce bazował na anomaliach, ob-serwowanych podczas zaćmień Słońca i Księ-życa oraz innych towarzyszących wszelkimobserwacjom astronomicznym zjawiskach

związanych z istnieniem refrakcji atmosferycz-nej. Opisał tu prawo rządzące natężeniem świa-tła, zjawiska odbicia w płaskich i zakrzywionychzwierciadłach i zasadę działania camera obscu-ra. Uwzględnił też wpływ zjawisk optycznychna zjawiska astronomiczne, takie jak paralak-sa czy widoma średnica ciał niebieskich Keplerstworzył w ten sposób podstawy współczesnejoptyki geometrycznej.

„Astronomiae pars optica” (Der optische Teilder Astronomie) 1604

Die in Prag geschriebene Abhandlung über die

Optik fußte auf Anomalien, die während derSonnen- und Mondnsternisse beobachtetwurden sowie auf allen anderen die astronomi-schen Beobachtungen begleitenden Phänome-

nen der atmosphärischen Refraktion. Keplerbeschrieb hier das die Lichtstärke bestimmen-de Gesetz und die Phänomene der Reexionin ebenen und gewölbten Spiegeln sowie das

Prinzip der Camera obscura. Er berücksichtigteauch den Einuss solcher optischer auf astrono-mischen Phänomene basierenden Erscheinun-gen wie Parallaxe oder der Winkeldurchmesser

der Himmelskörper. Mit diesem Werk schuf

Kepler die Grundlagen der gegenwärtigen geo-metrischen Optik.

Strona Optycznej części astronomiii prezentująca budowę oka i jego różnych części Seite der Astronomiae Pars Opticamit den Zeichnungen des Auges und dessen Teile

Prosty schemat konstrukcji camera obscuraEinfaches Schema der Camera obscura




„De stella nova” (O gwieździe nowej) 1604

Dzieło dotyczyło pojawienia się w październiku1604 roku w gwiazdozbiorze Wężownika nowejgwiazdy, którą Kepler systematycznie obser-wował. Ukazaniu się jej w tym właśnie czasieusiłowano nadać szczególną wagę astrologicz-ną, zwłaszcza w odniesieniu do losów panują-

cego cesarza.Kepler jednakże rozważał raczej jej właściwościastronomiczne, takie jak malejącą z czasem ja-sność, brak obserwowalnej paralaksy, snuł teżdomysły dotyczące mechanizmu jej pojawieniasię. Zebrane przez Keplera raporty o oberwa-cjach nieznanej wcześniej gwiazdy pozwoliłydwudziestowiecznym astronomom ustalić, żebyła to supernowa.

„De stella nova” (Vom neuen Stern) 1604

Das Werk bezieht sich auf das Erscheinen einesneuen, von Kepler beobachteten und entdeck-ten Sterns im Sternbild Schlangenträger im

Oktober 1604. Dem Erscheinen gerade zu da-maliger Zeit versuchte man eine astrologische

Bedeutung, insbesondere in Bezug auf das

Schicksal des herrschenden Kaisers, beizumes-sen. Kepler erforschte jedoch seine astrono-mischen Eigenschaften, wie die abnehmendeHelligkeit oder fehlende Parallaxe und hegte

Vermutungen über den Mechanismus des Er-scheinens. Die Berichte aus den Beobachtun-gen Keplers ermöglichten den Astronomen im

20. Jh. festzustellen, dass es sich dabei um eine

Supernova handelte.

Gwiazdozbiór Wężownika, w którym obserwowana była nowa gwiazdaSternbild Schlangenträger, in dem der neue Stern beobachtet wurde

Pozostałość po supernowej Keplerasfotografowana przez teleskop HubblaReste der Supernova von Kepler,die durch das Hubble-Teleskop fotograert wurden



3130

„Astronomia nova seu physica coelestis, tra-dita commentariis de motibus stellae Martis”(Nowa astronomia wywiedziona z przyczyn,albo zyka niebieska wyłożona za pomocąkomentarzy o ruchach planety Mars) 1609

Jest to traktat zawierający pierwsze dwa prawaruchu planet Keplera, które powstały w rezulta-

cie poszukiwań heliocentrycznej orbity Marsa.Ponieważ Kepler był przekonany, że to Słońcestanowi zyczną przyczynę ruchu planet i żeemanująca zeń siła maleje wraz z odległością,poszukiwał sposobu matematycznego wyra-żenia tej zależności. Tak zostało sformułowanedrugie prawo Keplera, mówiące, że promieńwodzący planety zakreśla jednakowe pola

w jednakowych okresach czasu. Innymi słowy,że planeta porusza się tym wolniej na swej or-bicie, im dalej znajduje się od Słońca.Uczony wykonał wiele niesłychanie żmudnychobliczeń, próbując dopasowywać do danychobserwacyjnych zebranych przez Tycho Bra-he różne orbity owalne, dopóki nie wpadł napomysł elipsy ze Słońcem w jednym z ognisk.Sformułował tym samym swoje pierwsze pra-wo. Kepler nie przeprowadził podobnych obli-czeń dla innych planet, ale trafnie uogólnił swe

prawa uznając je za obowiązujące dla wszyst-kich planet.

„Astronomia nova seu physica coelestis, tra-dita commentariis de motibus stellae Mar-tis” (Neue, ursächlich begründete Astrono-mie oder Physik des Himmels. Dargestellt inUntersuchungen über die Bewegungen desSternes Mars) 1609

Das Werk enthält die ersten zwei keplerschen

Gesetze und entstand während der Suche nachder heliozentrischen Umlauahn des Mars. DaKepler davon überzeugt war, dass die Sonne

die Ursache der Planetenbewegungen ist und

dass ihre Kraft mit der Entfernung kleiner wird,suchte er nach einer mathematischen Formel

für diese Abhängigkeit. So wurde das zweite

keplersche Gesetz formuliert, das besagt, dass

der Leitstrahl in gleichen Zeiten gleiche Flächen

überstreicht oder mit anderen Worten, dass der

Planet sich in Sonnenferne in seiner Lauahnlangsamer bewegt. Der Wissenschaftler muss-te eine großen Anzahl mühsamer Berechnun-gen durchführen, mit denen er verschiedene

ovale Bahnen an die Beobachtungsdaten Bra-ches anzupassen versuchte bis er an die Idee

kam, die Sonne in einen der Brennpunkte einer

Ellipse zu platzieren. Somit formulierte er seinerstes Gesetz. Kepler führte ähnliche Berech-

nungen für andere Planeten nicht durch, aberer verallgemeinerte seine Gesetze sehr treendund erklärte ihre Geltung für alle Planeten.

Rysunek z Nowej astronomii porównujący triangulacje w systemachKopernika, Ptolemeusza i Tychona Brahe

Zeichnung aus der Neuen Astronomiemit dem Vergleich der Triangulationenin den Systemen von Kopernikus,Ptolemäus und Tycho Brahe

Obserwowana z Ziemi droga Marsaz 1. rozdziału Nowej astronomii Von der Erde aus betrachtete Marsbahnaus dem 1. Teil der Neuen Astronomie




„Dioptrice” (1611)

Po ogłoszeniu przez Galileusza jego telesko-powych odkryć, Kepler wypożyczył to cenneurządzenie i przeprowadził cykl teoretycznychi praktycznych badań jego właściwości optycz-nych. Na ich podstawie powstał wykład opty-ki geometrycznej, opisujący zjawiska odbicia

i załamania promieni świetlnych w soczewkachwypukłych i wklęsłych – skupiających i rozpra-szających. Kepler nie tylko opisuje działanieteleskopu galileuszowego, ale przedstawia teżpierwszą teorię teleskopu astronomicznego,zwanego również keplerowskim, a złożonego

z dwu wypukłych soczewek.

„Strena seu de nive sexangula”(Noworoczny podarek, albo o sześciokąt-nych płatkach śniegu) 1611

Niewielka książeczka miała w zamyśle stano-wić upominek noworoczny dla Barona Wac-kher von Wackhenfels, swego czasu patrona,

a wówczas przyjaciela Jana Keplera. Pomysł miał pojawić się w momencie, gdy płatek śnie-gu osiadł na rękawie Keplera, kiedy ten prze-chodził przez Most Karola w Pradze.

„Dioptrice” (1611)

Nach den Entdeckungen Galilei, die diesermithilfe seines Fernrohres machte, lieh Kep-ler dieses kostbare Instrument und führte eine

Reihe von theoretischen und praktischen Un-tersuchungen im Hinblick auf dessen optische

Eigenschaften durch. Au dieser Grundlage ist

eine Abhandlung über die geometrische Optikzustande gekommen, in der die Phänomene

der Lichtreexion und Lichtbrechung in konve-xen und konkaven, also Sammel- und Zerstreu-ungslinsen beschrieben wurden. Kepler nicht

nur beschreibt die Funktion des galileischen

Fernrohres, sondern stellt die erste Theorie des

astronomischen, sich aus zwei konvexen Lin-sen zusammengesetzten Fernrohres dar, das

auch Kepler-Fernrohr genannt wird.

„Strena seu de nive sexangula”(Neujahrsgeschenk oder vom sechseckigenSchnee) 1611

Dieses kleine Buch sollte ein Neujahrsgeschenk

für Baron Wackher von Wackhenfels sein, der

früher sein Förderer und zu damaliger Zeit ei-ner der Keplers Freunde war. Kepler soll auf

diese Idee während eines Spaziergangs auf der

Karls-Brücke in Prag gekommen sein, als eineSchneeocke auf seiner Kleidung sah.

Rysunek Galileusza przedstawiający Księżycobserwowany za pomocą teleskopuZeichnung Galilei mit dem Mond,der mithilfe des Fernrohres beobachtet wird

Szkic teleskopu przedstawiony w DioptriceSchema des Teleskopes in Dioptrice



3332

Proste z pozoru rozważania na temat symetriii struktury płatków śniegu, konstrukcji plastramiodu czy ułożenia ziaren wewnątrz owocu gra-natu okazały się pionierską pracą krystalogra-czną. Ta krótka rozprawka podnosząca ważneproblemy geometrii struktur przestrzennych

wzbudza obecnie zainteresowanie historyków

matematyki, krystalograi i mineralogii.

„Harmonices mundi libri V” (Harmonii świataksiąg V), 1619

Ten traktat o harmonii wszechświata stanowiuzupełnienie i rozwinięcie Tajemnicy Kosmo-su, odzwierciadlając po raz kolejny przekona-nie Keplera, że Stwórca uciekł się do geometrii

w swym niepowtarzalnym akcie kreacji. „Muzy-ka sfer”, której poszukiwali już Pitagoras i Pto-lemeusz, choć nieprzeznaczona dla ludzkich

Die anscheinend einfachen Überlegungen über

die Symmetrie und Struktur von Schneeockenund Waben oder von der Anordnung der Kerne

im Granatapfel entpuppten sich als eine Pio-nierarbeit auf dem Gebiet der Kristallographie.

Diese kurze Abhandlung über wichtige Prob-leme der geometrischen Raumstrukturen ist

heute für Historiker der Mathematik, Kristallo-graphie und Mineralogie von Interesse.

„Harmonices mundi libri V” (Fünf Bücher zurHarmink der Welt), 1619

Diese Abhandlung über die Harmonik der Welt

stellte eine Fortsetzung und Entwicklung desWeltgeheimnisses dar und enthielt wieder die

Überzeugung Keplers, dass der Schöpfer in sei-nem Werk von der Geometrie geleitet werden

musste. Die „Musik der Sphären“, nach der be-reits Pythagoras und Ptolemäus suchten, möge

Współczesna fotograa obrazująca symetrięi różnorodność płatków ścieguGegenwärtige Fotograe mit Darstellung der Symmetrieund Vielfalt von Schneeocken

Budowie takiego plastra miodu Kepler poświęcił dużo uwagi w swym Noworocznym podarkuDer Wabenstruktur widmete Kepler viel

Aufmerksamkeit in Neujahrsgeschenk

Ilustracja z Noworocznego podarku prezentująca najściślejszeułożenie przedmiotów kulistych na płaszczyźnie i w przestrzeni Illustration aus Neujahrsgeschenk mit der Präsentationder dichtesten Anordnung der Kugeln auf einer Fläche und im Raum




uszu, rozbrzmiewa we wszechświecie Kepleraodzwierciedlając harmoniczne proporcje zna-lezione pomiędzy elementami orbit poszcze-gólnych planet.

Poszczególne księgi zawierają rozważania geo-metryczne, arytmetyczne, muzyczne, astrolo-giczne i astronomiczne, i choć dzieło ma pozor-

nie charakter rozważań lozoczno-religijnych,traktat uwzględnia dwa już odkryte prawa Ke-plera i formułuje trzecie z nich.

sie auch für menschliche Ohren nicht bestimmtsein, klingt im Weltall von Kepler und spiegelt

die harmonischen Verhältnisse zwischen deneinzelnen Planetenbahnen wider. Die einzel-nen Bücher enthalten geometrische, arithme-tische, musikalische, astrologische und ast-ronomische Überlegungen. Obwohl das Werk

einen philosophischen und religiösen Anscheinerweckt, enthält es bereits die zwei entdeckten

keplerschen Gesetze und formuliert das dritte

Gesetz von Kepler.

Zapis w ówczesnej notacji muzycznej „muzyki” wszystkich planet Notation, in der damaligen Notenschrift, von „Musik“ aller Planeten

Drzeworyty wielościanów wypukłychoraz gwiaździstych z Harmonices mundi Holzstiche von konvexen Polyedern aus Harmonices mundi



3534

„Epitome astronomiae Copernicanae” (Skrótastronomii kopernikańskiej) 1617-1921

Zaraz po ukończeniu Nowej Astronomii Keplerplanował napisanie podręcznika astronomii.W rezultacie powstało monumentalne dzieło:zawarty w siedmiu księgach i trzech tomach,publikowanych kolejno w latach 1617, 1620

i 1621, wykład kosmologii heliocentrycznejoraz astronomii orbit eliptycznych. Kepler pod-kreśla tu, że astronomia musi opisywać zjawi-ska niebieskie w sposób uzasadniony zycznie.Traktat zawiera wszystkie trzy prawa ruchu

planet, zastosowane nie tylko do Marsa, jak w

Nowej Astronomii, ale do pozostałych planetwraz z Księżycem jak i do Medycejskich Sate-litów Jowisza. Stąd też pochodzi słynne równa-nie Keplera, po dziś dzień wykorzystywane wmechanice nieba do obliczania pozycji planety

w dowolnie wybranym momencie. Skrót stał się głównym nośnikiem idei Keplera w śro-dowisku nauki europejskiej po jego śmierci, a w latach 1630-1650 najpowszechniej używa-nym podręcznikiem astronomii.

„Tabulae Rudolphinae”, 1627 (Tablice Rudol-ńskie)

Aczkolwiek ukończone w roku 1623, najdokład-niejsze tablice astronomiczne XVII wieku, opu-blikowane zostały dopiero w cztery lata póź-niej, z powodu wymagań cesarskiego patronai roszczeń spadkobierców Tycho Brahe. Różniłysię one od używanych dotąd tablic wykorzysta-niem logarytmów. Opis jak się nimi posługiwaćzajmuje 120 stron wprowadzenia, a dopiero

„Epitome astronomiae Copernicanae” (Ab-riss der kopernikanischen Astronomie)1617-1921

Gleich nach der Neuen Astronomie beabsich-tigte Kepler einen Lehrbuch für Astronomie zu

schreiben. Entstanden ist ein monumentalesWerk, das aus sieben Büchern in drei Bänden,

die in den Jahren 1617, 1620 und 1621 veröf-fentlicht wurden, besteht. Das Werk behan-delt die heliozentrische Kosmologie sowie die

Astronomie elliptischer Umlauahnen. Keplerbetont, dass die Astronomie die Himmelser-scheinungen physikalisch begründen muss.

Das Werk enthält alle drei Gesetze der Plane-tenbewegungen, nicht nur in Bezug auf Mars,

wie es in der Neuen Astronomie der Fall ist,

sondern auch auf die anderen Planeten und

den Mond sowie die Galileischen Satelliten des

Jupiters. Aus diesem Werk stammt auch die be-rühmte keplersche Gleichung, die bis heute in

der Himmelsmechanik für die Berechnung von

Planetenstellungen zum beliebigen Zeitpunkt

verwendet wird. Der Abriss wurde zum Haupt-träger der keplerschen Ideen in der europäi-schen Wissenschaft nach seinem Tod und war

in den Jahren 1630 – 1650 das am häugstenbenutzte Lehrbuch für Astronomie.

„Tabulae Rudolphinae”, 1627 (RudolnischeTafeln)

Obwohl diese genauesten astronomischen Ta-feln des 17. Jh. bereits 1623 fertig waren, wur-den sie wegen der Anforderungen des kaiserli-chen Förderers und den Forderungen der Erben

Strona z Harmonices mundi przedstawiającarozmieszczenie brył pomiędzy orbitami planetarnymi Seite aus der Harmonices mundi mit der Darstellungder Anordnung von Körpern zwischen den Planetenbahnen




kolejnych 119 stron, zapełnionych drukowany-mi specjalną czcionką liczbami, zajmują tabeleplanetarne, słoneczne i księżycowe. Zawartyw nich ponadto katalog zawiera pozycje 1006gwiazd zmierzone przez Tycho de Brahe i 400

innych na podstawie danych Ptolemeusza i Jo-hanna Bayera. Są to też pierwsze tablice astro-

nomiczne zawierające poprawki uwzględniają-ce refrakcję atmosferyczną.

„Epistolium… cum commentatiuncula”,1629

Pierwszy swój żagański druk Kepler zadedy-kował Wallensteinowi. Zawierał on list szwaj-carskiego jezuity, pracującego w Chinach nadreformą kalendarza i komentarze Keplera natemat astronomicznych podstaw chronologii

oraz wyciąg z efemeryd z opisem zaćmieniaSłońca, mającego nastąpić 10 czerwca.

Tycho Braches erst vier Jahre später veröent-licht. Sie unterschieden sich von den bisherigen

Tafeln durch die Verwendung von Logarithmen.Die Anleitung zur Benutzung der Tafeln nimmt

120 Seiten in Anspruch und auf den weiteren119 Seiten sind Tabellen mit Zahlen zur Bestim-mung der Himmelsorte von Planeten, Sonne

und Mond gedruckt. Darüber hinaus ist hier einKatalog enthalten, in dem sich die von Tycho

Brahe berechneten Positionen von 1006 Ster-nen und 400 andere Positionen, die auf Grund

der Daten von Ptolemäus und Johann Bayer

angegeben wurden. Es sind die ersten astrono-mischen Tafeln, in denen die atmosphärische

Refraktion berücksichtigt wurde.

„Epistolium… cum commentatiuncula”,

1629Die erste Saganer Veröentlichung widmeteKepler Wallenstein. In diesem Buch waren ein

Brief eines Schweizer Jesuiten, der in China am

Kalenderreform arbeitete, die Kommentare

Keplers zu den astronomischen Grundlagen

der Chronologie sowie Auszüge aus den Ephe-meriden mit der Sonnennsternis vom 10. Junienthalten.

Frontyspis i karta tytułowa Tablic RudolńskichFrontispiz und Titelseite der Rudolnischen Tafeln

Jedna z tabel zawartychw Tablicach RudolńskichEine der Tafeln i n Rudolnischen Tafeln

Strona tytułowa Epistolium,wydanego w Żaganiu w roku 1630Titelseite von Epistolium, das im Jahre 1630in Sagan (Żagań) veröentlicht wurde



3736

Luneta keplerowska

Wyróżnia się tzw. lunety ziemskie (dające obraz

prosty: posiadające optyczny układ odwraca- jący i okular skupiający albo posiadające tylkookular rozpraszający, tj. lunety galileuszowskielub inaczej holenderskie) oraz lunety astrono-miczne (inaczej keplerowskie, od nazwiska

Jana Keplera) dające obraz odwrócony.

Wielościan gwiaździsty

Wielościany Keplera-Poinsota to zwyczajowanazwa dla foremnych wielościanów gwiaździ-

stych posiadających ściany będące przystają-cymi wielokątami wypukłymi bądź wieloką-tami gwiaździstymi. Do grupy wielościanówKeplera-Poinsota zaliczamy:

Das keplersche Fernrohr

Man unterscheidet die sog. terrestrischen

Fernrohre (sie erzeugen ein aufrecht stehendesBild und verwenden als Objektiv und OkularSammellinsen oder eine Zerstreuungslinse als

Okular – das sind galileische oder holländischeFernrohre) und die astronomischen (kepler-schen, nach Johannes Kepler) Fernrohre, die

ein umgekehrtes Bild erzeugen.

Sterntetraeder

Kepler-Poinsot-Polyeder ist eine allgemeine

Bezeichnung für regelmäßige Sternpolyeder,deren Seitenächen jeweils kongruente kon-vexe Polyeder bzw. Sternpolyeder sind. Dazu

rechnen:

WYNALAZKIENTDECKUNGEN

mały stellowany dwunastościan foremny

das kleine Stern-Dodekaeder

wielki stellowany dwunastościan foremny

das große Stern-Dodekaeder

wielki dwudziestościan foremny

das große Dodekaeder

wielki dwunastościan foremny

das große Ikosaeder




Horoskop Keplera

Dociekając astrologicznych przyczyn własne-

go losu Kepler ułożył własny horoskop. Pisał:„Człowiek ten z urodzenia przeznaczony był dotego, by spędzać czas nad rzeczami trudnymi,przed którymi inni się wzdragają.”

Nowe słowa

Używane dziś słowa satelita i dioptria zostałypo raz pierwszy wprowadzone do języka przezKeplera

RachunkiOpisując niedole ówczesnych rachmistrzów niemających dostępu do ułatwiających oblicze-nia urządzeń i technik, Kepler napisał w Nowejastronomii: „Niemal postradałem zmysły, ra-chując i rozważając ten problem”.

Zabawy słowne

Kepler uwielbiał zagadki i paradoksy, miał też

bardzo specyczne poczucie humoru. Jegoniesłychana intuicja, tak dobrze sprawdzającasię przy układaniu horoskopów, sprawiła, żerozszyfrowując anagram, w którym zazdrosnyGalileusz skrył wiadomość o swym nowym od-kryciu, „przewidział” istnienie satelitów Marsa.

Horoskop von Kepler

Kepler grübelte nach astrologischen Ursachen

seines eigenen Schicksals und erstellte seineigenes Horoskop. Er schrieb: „Dieser Menschist von Geburt an dazu bestimmt, die Zeit an

schwierigen Sachen zu verbringen, welche an-dere abschrecken.”

Neue Wörter

Die Wörter Satellit und Dioptrie, die wir heute

gebrauchen, wurden zum ersten Mal von Kep-ler in die Sprache eingeführt.

Rechnungswesen

Kepler beschrieb die schwierige Situation der

damaligen Rechenmeister, die keinen Zugang

zu Rechnungsmaschinen und Rechungstech-niken hatten. Er schrieb in der Neuen Astrono-mie: „Ich bin bei diesen Rechnungen und bei

der Erörterung dieses Problems fast wahnsin-nig geworden.”

Wortspiele

Kepler mochte sehr Rätsel und Paradoxe und

hatte einen spezischen Sinn für Humor.Seine unglaubliche Intuition, die sich bei der

Erstellung von Horoskopen so gut bewährte,führte dazu, dass er bei der Entzierung desAnagramms, in dem der auf seine eigenen Ent-

CIEKAWOSTKIINTERESANTES

Horoskop Jana Keplera przez niego samego sporządzony Horoskop für und von Johannes Kepler



3938

Dowcip Keplera wraz z przepisem na sałatkę

Zastanawiając się nad przyczynami pojawie-nia się nowej gwiazdy Kepler utrzymywał, żezdarzenie takie nie może zajść przypadkowo.Na poparcie takiego rozumowania przytacza

słowa własnej żony podającej mu sałatkę; „Awięc – rzekłem jej – gdyby pozwoliło się latać

w powietrzu cynowym talerzom, liściom sała-ty, ziarnkom soli, kroplom wody, octu i oleju,

to musiałoby się tak w końcu stać, że sałatkazrobiłaby się dzięki przypadkowi. Moja pięknaodrzekła: <<Ale nie tak elegancko podana i nietak ułożona>>”.

„Stereometria doliorum vinariorum” (Stereometria beczek do wina), 1615

Zaopatrując domową piwniczkę w wino znako-mitego rocznika 1613 Kepler zetknął się ze zwy-czajowym, bardzo prostym sposobem pomiaru

objętości płynu w beczce.Naukowe podejście Keplera do tego zagadnie-nia doprowadziło do powstania matematycz-nego traktatu, będącego niezwykle ważnymosiągnięciem przed sformułowaniem przezNewtona i Leibnitza rachunku różniczkowegoi całkowego.

Puchar dla księcia

Po napisaniu Tajemnicy kosmosu Kepler posta-nowił zadedykować główny rysunek dzieła księ-ciu Wirtembergii Fryderykowi. Pisząc do niegoobjaśniał, że ideę tej pracy: „można snadniei wytwornie przedstawić za pomocą pucharuo średnicy jednej stopy, który byłby wiernym

deckungen neidische Galileo Galilei die Nach-richt über seine neuste Entdeckung versteckte,das Bestehen der Satelliten des Mars „voraus-sah“.

Keplers Witz mit dem Salatrezept

Als Kepler über die Ursachen für die Entste-

hung eines neuen Sterns nachdachte, kam erzu der Schlussfolgerung, dass es kein Zufall sein

dürfte. Für die Bestätigung führte er die Wor-te seiner Frau, die ihm einen Salat überreich-te, an: „Also, sagte ich zu ihr, wenn Zinnteller,

Salatblätter, Salzkristalle, Wasser-, Essig- undÖltropfen iegen könnten, dann müsste es sowerden, dass der Salat per Zufall entstehen

würde”. Meine Schöne erwiderte: „Der würde

aber nicht so schön serviert.”

„Stereometria doliorum vinariorum” (Stereometrie der Weinfässer), 1615

Als Kepler einmal den Wein des ausgezeichne-ten Jahrgangs 1613 einkellerte, wurde er miteiner einfachen Methode der Berechnung von

Fassvolumen konfrontiert. Die wissenschaftli-che Herangehensweise Keplers führte zur Ent-stehung einer mathematischen Abhandlung,

die ein wichtiger Beitrag noch vor der Entwick-lung der Innitesimalrechnung durch Newtonund Leibnitz war.

Becher für den Herzog

Nachdem Kepler Das Weltgeheimnis geschrie-ben hatte, wollte er die Titelzeichnung dem

Herzog Friedrich von Württemberg widmen. er

Sposób obliczania objętości rysunek ze Stereometrii beczek do winaDie Methode der Volumenberechnung aus der Stereometrie der Weinfässer

Takiego kształtu puchar zamierzał Kepler podarować księciu Fryderykowi, nie znalazł się jednak rzemieślnik dostatecznie zdolny, aby go wykonać.Einen solchen Becher wollte Kepler dem FürstenFriedrich schenken, aber es gab keinen geeignetenHandwerker, der diesen Auftrag übernehmen konnte.




obrazem świata oraz modelem stworzenia”.Proponował, aby każdą z czasz pucharu wypeł-nić innym trunkiem, Słońcu miała odpowiadaćokowita, Merkuremu – przepalanka, Wenus –

miód, Księżycowi – woda, Marsowi – wermut,Jowiszowi – drogie białe wino, Saturnowi – sta-re podłe wino lub wręcz piwo.

Logarytmy

Kepler zaczął tworzyć własna wersję logaryt-mów w końcowym okresie prac nad Harmoniiświata ksiąg V.

Teleskop Keplera

Używane do dziś lornetki teatralne mają kon-strukcję wymyśloną przez Keplera

„Strena seu de nive sexangula”(Noworoczny podarek albo o sześciokątnychpłatkach śniegu), 1611

Tutaj Kepler sformułował przypuszczenie, żenajbardziej ekonomicznym sposobem wyko-rzystania przestrzeni, jeśli chcemy ją wypełnićprzedmiotami kulistymi, jest sposób stosowa-ny przez sprzedawców pomarańczy, a mate-matycy biedzą się nad jego udowodnieniem...

schrieb einen Brief an ihn und erklärte die Idee

dieses Werkes: „Auch das ganze werk und die

Demonstration des fürnemisten intenti füg-lich und zirlich in einen Credenzbecher, des-sen Diameter einen Werkschuh hielte, möchte

gebracht werden: wölliches dann ein recht ei-gentlich Ebenbild der Welt und Muster der Er-

schaung.“Er schlug vor, die einzelnen Schalen des Bechersmit unterschiedlichen Getränken zu befüllen,

und so Aquavit für die Sonne, Branntwein für

Merkur, Met für Venus, Wasser für Mond, Wer-mut für Mars, teurer Weißwein für Jupiter, alter

schlechter Wein oder Bier für Saturn.

LogarithmenKepler begann seine eigene Theorie von Log-

arithmen zu schaen. Dies erfolgte beim Ab-schluss der Arbeit am Harmonices mundi libri V.

Das Keplersche Fernrohr

Die Konstruktion der Operngläser, die heute ver-wendet werden, wurde von Kepler entwickelt.

„Strena seu de nive sexangula”(Neujahrsgeschenk oder vom sechseckigenSchnee), 1611

Hier formulierte Kepler seine Vermutung: diedichteste Art, Kugeln aufzustapeln, besteht

darin, sie pyramidenförmig übereinander anzu-ordnen, wie es die Verkäufer von Orangen tun.Mathematiker bemühen sich eigentlich bis

heute, seine Vermutung zu beweisen...

Sprzedawca pomarańczy stosujący opisaną przez Keplera metodę w praktyceOrangenverkäufer setzt die Kepler-Vermutungin der Praxis um

Kule ułożone zgodnie z przypuszczeniem KepleraKugelanordnung nach der Kepler-Vermutung

Schemat lunety keplerowskiej

Schema des Kepler-Fernrohres



Urząd Miasta ŻagańStadtverwaltung Żagań (Sagan)

Wydział Promocji Miasta i TurystykiDezernat für Stadt- und Tourismusförderung

ul./Str. Jana Pawła II 1568-100 Żagań

tel./Tel +48 68 477 10 03fax./Fax +48 68 477 10 83

www.um.zagan.pl

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu RozwojuRegionalnego w ramach Programu INTERREG III A Polska (WojewództwoLubuskie) - Kraj Związkowy Brandenburgia, Fundusz MikroprojektówEuroregionu „Sprewa -Nysa –Bóbr” oraz budżetu państwa.

Das Projekt wurde aus den Mitteln des Europäischen Fonds für RegionaleEntwicklung im Rahmen der Gemeinschaftsinitiative IIIA Polen(Wojewodschaft Lubuskie) – Land Brandenburg, aus dem Small-Project-Fonds der Euroregion Spree-Neiße-Bober sowie aus den staatlichen

kepler

Documents

Transcript of kepler