Katarzyna Klimek

TURYSTYKA JAKO CZYNNlKSPOŁECZNO-GOSPODARCZEGOROZWOJU SZWAJCARIIWnioski dla Polski

~ POLS~IE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

ll[!9I KRAKOW 2010

RecenzenciWładysław GaworeckiAndrzej Szromnik

Koordynacja wydaniaArtur Pollok

Projekt okładki i stron tytułowychMirosław Krzyszkowski

Opracowanie redakcyjne i korektaMałgorzata Wróbel-Marks

© Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Kraków 2010

ISBN 978-83-61686-16-3

Polskie Towarzystwo EkonomiczneOddział w Krakowieul. Lubelska 21,30-003 Krakówtel.: 12 634-32-59, fax: 12 634-03-81http.z/wwwpte.pl, e-mail: krakow@pte.pl

Skład i łamanieMałgorzata Kopijka

Druk i oprawaTECHNET Sp. z 0.0.

ul. Biskupińska 3A, 30-732 Kraków

Wydanie IObjętość 15,5 ark. wyd.

SPIS TREŚCI

Wstęp 11

Rozdział 1TURYSTYKA I JEJ WPŁYW NA ROZWÓJ SPOŁECZNO-GOSPODARCZY

1.1. Turystykajako czynnik wzrostu gospodarczego 171.1.1.Uwagi ogólne 171.1.2. Rola turystyki w tworzeniu produktu krajowego brutto 191.1.3. Znaczenie turystyki w kształtowaniu bilansu płatniczego 241.1.4. Efekt mnożnikowy w turystyce 271.1.5. Turystyka a rozwój infrastruktury 291.1.6. Turystyka a rozwój przedsiębiorczości 331.1.7.Znaczenie turystyki w tworzeniu nowych miejsc pracy 391.1.8. Wpływ turystyki na dochody budżetowe samorządów lokalnych 42

1.2. Oddziaływanie turystyki na środowisko 44

Rozdział 2ATRAKCYJNOŚĆ TURYSTYCZNA SZWAJCARII

2.1. Ogólna charakterystyka Szwajcarii 522.1.1. Charakterystyka fizycznogeograficzna 522.1.2. Ustrój polityczny - rys historyczny 552.1.3. Rozwój gospodarczy Szwajcarii na tle innych krajów wysoko rozwi-

niętych 582.2. Przesłanki rozwoju turystyki w Szwajcarii 652.3. Walory turystyczne Szwajcarii 69

2.3.1. Walory przyrodnicze i wypoczynkowe 692.3.2. Walory antropogeniczne 72

2.4. Regiony turystyczne Szwajcarii 772.5. Podstawowe formy turystyki na obszarze kraju 79

8

Rozdział 3ANALIZA RUCHU TURYSTYCZNEGO W SZWAJCARII W LATACH 1990-2006

3.1. Wielkość i struktura zagranicznej turystyki przyjazdowej do Szwajcarii.Podstawowe trendy i przemiany na tle innych krajów 863.1.1. Tendencje zmian w turystyce przyjazdowej do Szwajcarii 863.1.2. Cele i motywy przyjazdów turystów zagranicznych. Główne segmenty

rynku 923.1.3. Struktura geograficzna turystyki przyjazdowej 953.1.4. Dewizowe wpływy z turystyki 98

3.2. Tendencje rozwojowe krajowego ruchu turystycznego 1023.2.1. Wprowadzenie 1023.2.2. Wielkość i struktura krajowego ruchu turystycznego 1043.2.3. Główne obszary recepcji turystycznej krajowego ruchu turystycznego 110

3.3. Rozwój zagranicznej turystyki wyjazdowej 1103.4. Bilans turystyczny Szwajcarii 119

Rozdział 4WPŁYW TURYSTYKI NA SPOŁECZNO-GOSPODARCZY ROZWÓJ SZWAJCARIIW LATACH 1990-2006

4.1. Miejsce i rola turystyki w szwajcarskiej gospodarce w latach 1990-2006 1284.1.1. Wprowadzenie 1284.1.2. Wielkość spożycia turystycznego 1294.1.3. Udział turystyki w produkcie krajowym brutto 1334.1.4. Udział turystyki w bilansie handlowym oraz jej wpływ na rozwój

innych branż gospodarki 1384.1.5. Rola turystyki w tworzeniu miejsc pracy 140

4.2. Wpływ turystyki na rozwój infrastruktury 1444.2.1. Transport i dostępność komunikacyjna 1444.2.2. Rozwój transportu górskiego 1454.2.3. Tendencje rozwojowe bazy noclegowej 1504.2.4. Zmiany wielkości i struktury bazy żywieniowej 169

4.3. Turystyka a środowisko 1824.3.1. Rozwój turystyki a marnotrawstwo ziemi 1824.3.2. Nadmierny rozwój infrastruktury transportowej 1834.3.3. Zanieczyszczenie środowiska naturalnego 1844.3.4. Wypieranie rolnictwa przez turystykę 1884.3.5. Niekorzystny wpływ turystyki na tożsamość i kulturę społeczności

lokalnych 189

9

Rozdział 5OCENA OBECNEGO STANU SZWAJCARSKIEGO SEKTORATURYSTYCZNEGO NA PODSTAWIE BADAŃ WŁASNYCH

5.1. Badania statystyczne 1925.1.1. Uzasadnienie wyboru metody statystycznej 1925.1.2. Wybór zbioru zmiennych charakteryzujących stan rozwoju turystyki

w Szwajcarii 1965.1.3. Wyznaczenie syntetycznego miernika rozwoju turystyki w Szwajcarii 202

5.2. Sytuacja w szwajcarskim sektorze turystycznym w świetle wyników badańankietowych i wywiadów 2145.2.1. Uwagi ogólne 2145.2.2. Prezentacja wyników badań ankietowych 2145.2.3. Przeprowadzone wywiady 226

Rozdział 6PERSPEKTYWY ROZWOJU BRANZY TURYSTYCZNEJ W SZWAJCARII

6.1. Uwarunkowania dalszego rozwoju turystyki w Szwajcarii 2296.2. Polityka państwa wobec branży turystycznej 2346.3. Strategia marketingowa Switzerland Tourism 2416.4. Polityka dotycząca jakości świadczonych usług turystycznych 246

Zakończenie 251

Literatura 253Spis tabel 263Spis rysunków................ 268Streszczenie w języku angielskim 273

WSTĘP

Turystyka jest obecnie jedną z najdynamiczniej rozwijających się na świeciedziedzin działalności gospodarczej. Istota turystyki tkwi w jej wieloaspektowo-ści (heterogeniczności), gdyż działalność ta z jednej strony jest efektem przemianspołeczno-ekonomicznych, a z drugiej - staje się nieodzownym elementem roz-woju współczesnych społeczeństw. Turystyka jest zjawiskiem: psychologicznym(realizuje potrzeby współczesnego człowieka), społecznym (w czasie wyjazdunastępuje zmiana środowiska społecznego, nawiązanie nowych kontaktów),kulturowym (stanowi element kultury współczesnego życia), przestrzennym(wpływa na zagospodarowanie przestrzenne obszaru recepcji turystycznej) orazekonomicznym (wpływa m.in. na wielkość i strukturę popytu, strukturę wydat-ków turystycznych, rozwój regionalny, powstanie nowych miejsc pracy, rozwójprzedsiębiorczości i nowych dziedzin usług)'.

Turystyka jest fenomenem XXI wieku. Jej siła oddziaływania tkwi w dyna-mizowaniu rozwoju ekonomicznego krajów, regionów i obszarów recepcji tury-stycznej dzięki wpływom uzyskiwanym z konsumpcji turystycznej na danymobszarze. O dużym znaczeniu turystyki dla rozwoju społeczno-gospodarczegoświadczą statystyki. Według analiz ekspertów Światowej Organizacji Turystyki(UNWTO) w latach 1975-2008 liczba podróży międzynarodowych wzrosłaz 220 mln do 900 mln. Do 2020 r. liczba wizyt turystycznych turystów zagra-nicznych ma przekroczyć 1,6 mld (oznacza to średnioroczny wzrost podróżu-jących o 4,1%)2. W 2007 r. łączny popyt turystyczny na świecie wyniósł ok.7 bln USD, a do 2017 r. ma on wzrosnąć do 13,2 bln USD. Udział turystykiw światowym PKB wynosi obecnie ok. 4%3. Ponadto sektor turystyczny jest jed-nym z największych pracodawców świata - obecnie na świecie jeden na dziesię-ciu ogółem zatrudnionych pracuje w branży turystycznej".

l Kompendium wiedzy o turystyce, red. G. Gołembski, Wydawnictwo Naukowe PWN,Warszawa-Poznań 2002.

2 Tourism Highlights 2007; UNWTO World Tourism Barometer 2008, vol. 6, nr 1.

3 Progress and Priorities 2007/2008, WTTC, London 2007.

4 W. Gaworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2007.

12

Branża turystyczna stanowi pożądaną pod względem ekologicznym alterna-tywę dla tradycyjnych form gospodarowania (np. przemysłu ciężkiego, chemicz-nego czy elektromaszynowego). Jej inwazyjność w środowisko naturalne jestbowiem znikoma w porównaniu z branżami przemysłowymi, a wielkość osią-ganych dochodów w zależności od regionu może być zbliżona do notowanychw tych branżach.

Turystyka przynosi największe wpływy państwom, które w nią inwestują.Pozytywnym przykładem takiego kraju, który postawił na turystykę i zainwe-stował w nią już w II połowie XIX w., jest Szwajcaria. Stanowi ona jedną z pię-ciu najważniejszych destynacji turystycznych na świecie. Stupięćdziesięcioletniatradycja przyjmowania turystów zagranicznych, wysoka jakość świadczonychusług, prestiż Szwajcarii w środowisku międzynarodowym, jej neutralność poli-tyczna - to tylko kilka powodów, dla których kraj ten wyrósł na lidera w dziedzi-nie turystyki zagranicznej przyjazdowej (incoming tourism). Należy podkreślić,że jeszcze 100 lat temu Szwajcaria była biednym krajem rolniczym, w którymok. 2/3 terytorium uznawano za tereny nieprodukcyjne, tj. nienadające się docelów rolniczych lub innej działalności przemysłowej (w Szwajcarii ponad 60%terytorium pokrywają Alpy). Jednak to właśnie elementy naturalnego krajobrazuSzwajcarii, tj. bardzo ciekawa rzeźba terenu, masywy górskie i jeziora, stałysię podstawą narodzin turystyki w tym kraju. Zagraniczny ruch przyjazdowyspowodował napływ dewiz i konieczność dostosowania istniejącej infrastruk-tury do rosnących wymagań klientów. W związku z tym dziewicze dotąd terenyzamieniono w luksusowe kurorty, z niezwykle rozbudowaną bazą noclegową. Jużw 1912 r. w Szwajcarii było 215 tys. miejsc hotelowych i 12 tys. hoteli, nato-miast obecnie jest tu ok. 269 tys. miejsc noclegowych i 5579 tys. przedsiębiorstwhotelowych", W związku z tym, że pierwsze luksusowe hotele powstały właśniew Szwajcarii, kraj ten uważany jest za kolebkę nowoczesnego hotelarstwa.

Rozwój turystyki w Szwajcarii miał i nadal ma duży wpływ na przemianyspołeczno-gospodarcze w tym kraju. Korzyści płynące z rozwoju turystyki sąróżnorodne. Rozwój turystyki bowiem:

hamuje wyludnianie się obszarów górskich,kreuje nowe miejsca pracy,stwarza dochód dla innych branż,finansuje infrastrukturę i poprawia warunki życia mieszkańców.

Stan turystyki szwajcarskiej charakteryzuje się dużym stopniem zależnościod wydatków turystów zagranicznych, co znacznie wpływa na stan bilansu han-dlowego tego kraju. W 2006 r. ok. 6% przychodów w tym bilansie pochodziło

5 1. Krippendorf, La-haut sur la montagne, Kummerly+Frey, Berne 1987; oraz Le tourismesuisse en chiffres 2007, Fćderation suisse du tourisme, Berne 2007.

13

z eksportu usług turystycznych, co stawia turystykę na trzecim miejscu w ogólnejwartości eksportu, po branży metalurgicznej i maszynowej oraz chemicznej".

Należy podkreślić, że problematyka turystyki w Szwajcarii jest w zasadziepomijana w różnego rodzaju opracowaniach i raportach porównawczych, publi-kowanych w Polsce i na świecie. Przeprowadzony przegląd literatury przedmiotuwskazuje, że na polskim rynku dotychczas nie ukazała się żadna monografiapoświęcona rozwojowi turystyki w Szwajcarii', Z całąpewnościąjednak rozwią-zania dotyczące turystyki przyjęte w tym kraju powinny zostać lepiej opisane,stanowią one bowiem swoisty przypadek sukcesu. W związku z tym w niniej-szym opracowaniu autorka podejmuje temat będący novum na polskim rynkuwydawniczym.

Głównym celem pracy jest teoretyczna prezentacja i empiryczna analiza rela-cji między turystyką a rozwojem społeczno-gospodarczym w Szwajcarii w latach1990-2006. Założeniu temu służą następujące cele cząstkowe:

1) rozpoznanie stanu i ocena rozwoju turystyki w Szwajcarii na tle:- pozostałych branż gospodarki,- konkurencyjnych rynków turystycznych;2) analiza czynników warunkujących rozwój turystyki w Szwajcarii,3) określenie miejsca i roli turystyki w szwajcarskiej gospodarce,4) ocena perspektyw rozwoju turystyki w Szwajcarii na tle procesów globali-

zacyjnych,5) możliwość wykorzystania doświadczeń Szwajcarii w rozwoju branży tury-

stycznej w Polsce.Przyjęty kontekst czasowy ostatnich 17 lat (1990-2006) uwarunkowany był

głównie dostępnością danych statystycznych opisujących zmiany w rozwoju ana-lizowanego sektora. Na podstawie przeprowadzonej analizy źródeł pierwotnychi wtórnych oraz badań własnych w pracy zaprezentowano także perspektywyrozwoju szwajcarskiego sektora turystycznego. Dodatkowym motywem napisa-nia niniejszej pracy jest próba zarekomendowania strategicznych rozwiązań sto-sowanych w szwajcarskiej turystyce - branży turystycznej w Polsce.

Przyjęty cel pracy oraz przeprowadzone studia literatury przedmiotu pozwo-liły sformułować następujące hipotezy badawcze:

Hipoteza główna. Turystyka jest ważnym sektorem szwajcarskiej gospodarkii ma duży wpływ na jej rozwój.

6 Le tourisme suisse en chiffres 2007 ...

7 Ostatni raport dotyczący ruchu turystycznego w Szwajcarii został opracowany przezInstytut Turystyki w 1999 r. Natomiast w monografii W. Kurka Turystyka na obszarach górskichEuropy, wydanej w 2004 r., turystyce szwajcarskiej poświęcono niewiele miejsca.

14

Hipotezy szczegółowe:1. Turystyka w Szwajcarii jest podstawową gałęzią gospodarki i ma duży

wpływ na rozwój innych branż.2. Szwajcarska branża turystyczna stymuluje powstawanie nowych miejsc

pracy, co jest szczególnie ważne w regionach górskich.3. Walory naturalne Szwajcarii stanowią podstawę rozwoju turystki w tym

kraju.4. Rozwój turystyki szwajcarskiej jest uzależniony od popytu zgłaszanego

przez turystów krajowych i zagranicznych.5. Proturystyczna polityka państwa szwajcarskiego jest jednym z podstawo-

wych czynników stymulujących dotychczasowy i przyszły rozwój branży tury-stycznej.

6. Zwiększanie dochodów uzyskiwanych z turystyki jest możliwe dziękiwprowadzaniu nowych produktów oraz kreowaniu skutecznej polityki marketin-gowej przez Szwajcarską Organizację Turystyczną.

Praca ma charakter teoretyczno-empiryczny. Ze względu na złożoność pod-jętej problematyki posłużono się w niej pierwotnymi oraz wtórnymi źródłamidanych. Analizę teoretyczną przeprowadzono na podstawie literatury z zakresuekonomii, turystyki, marketingu, zarządzania oraz gospodarki przestrzenneji ekologii. W pracy wykorzystane zostały liczne pozycje literatury w języku pol-skim, francuskim, niemieckim i angielskim. Pomocniczymi źródłami danychwtórnych były raporty i opracowania statystyczne szwajcarskich i międzyna-rodowych instytucji naukowych, prowadzących badania dotyczące światowychtrendów w turystyce. Posłużyły temu opracowania następujących instytucji:

- Switzerland Tourism (ST) - Szwajcarska Organizacja Turystyczna,- Secretariat d'Etat iŁ l'econornie (SECO) - Sekretariat Stanu ds. Ekonomii,- Office fedćrale de la statistique (OFS) - Federalne Biuro Statystyczne,- Fćdćration suisse du tourisme (FST) - Szwajcarska Federacja Turystyczna,- Banque Nationale Suisse - Narodowy Bank Szwajcarii,- Gastrosuisse - Stowarzyszenie Branży Gastronomicznej,- Valais Tourism (VT) - Turystyka w kantonie Valais,- World Tourism Organization (UNWTO) - Światowa Organizacja Turystyki,- World Travel & Tourism Council (WTTC) - Światowa Rada Podróży

i Turystyki,- Instytut Turystyki,- Stowarzyszenie Konferencje i Kongresy w Polsce.W pracy posłużono się metodami ilościowymi (statystycznymi) oraz mery-

toryczno-formalnymi (deskryptywnymi). Dane z raportów stanowiły podstawędo przeprowadzenia analizy statystycznej. Wykorzystano w tym celu metodę

15

parametryczną Z. Hellwiga, za pomocą której opracowano syntetyczny miernikrozwoju dla szwajcarskiej turystyki.

Źródła pierwotne pozyskano na podstawie przeprowadzonych badań wła-snych. W tym celu posłużono się metodą badań ankietowych, wzorując się naprocedurach tzw. metody delfickiej. Badania ankietowe przeprowadzono w latach2007-2008 na grupie 10 ekspertów zajmujących się badaniami szwajcarskiegorynku turystycznego. Metodą uzupełniającą były wywiady przeprowadzonezarówno ze szwajcarskimi ekspertami, jak i z osobami pośrednio związanymiz turystyką (m.in. z ambasadorem Szwajcarii w Polsce Benedictem de Cerjat).

Zasadniczy cel pracy oraz podporządkowane mu problemy badawcze zde-terminowały układ oraz jej zawartość, na którą złożyło się sześć rozdziałów.Pierwsze trzy stanowią część teoretyczną, pozostałe zaś mają charakter głównieempiryczny.

W pierwszym rozdziale ukazano rolę turystyki jako czynnika wzrostugospodarczego. Drugi rozdział poświęcono zagadnieniom dotyczącym atrakcyj-ności turystycznej Szwajcarii jako kraju recepcyjnego. Opisano w nim podsta-wowe walory przyrodnicze i antropogeniczne oraz ukazano rozwój gospodarczySzwajcarii na tle innych krajów wysoko rozwiniętych. Trzeci rozdział zawierakompleksową analizę szwajcarskiego rynku turystycznego w latach 1990-2006.Przedstawiono w nim podstawowe trendy i przemiany w przyjazdach turystówzagranicznych, jak też tendencje w krajowym ruchu turystycznym. Podsumo-wanie rozdziału stanowi analiza bilansu turystycznego Szwajcarii. Rozdziały:czwarty i piąty mają zasadnicze znaczenie dla podjętej w pracy tematyki.W pierwszym z nich ukazano wpływ turystyki na rozwój społeczno-gospo-darczy Szwajcarii w analizowanym okresie. Analiza makroekonomiczna doko-nana w tej części opracowania bazowała na danych pochodzących z rachunkusatelitarnego oraz raportów uzyskanych od szwajcarskich instytucji zajmują-cych się badaniami wpływu turystyki na gospodarkę. Stanowiła ona podstawędo weryfikacji większości postawionych w pracy hipotez badawczych. W pią-tym rozdziale z kolei przedstawiono ocenę aktualnej sytuacji szwajcarskiegosektora turystycznego na podstawie badań własnych. Posługując się metodamiilościowymi, wyznaczono syntetyczny miernik rozwoju szwajcarskiej tury-styki oraz zaprezentowano wyniki ankiet i wywiadów stanowiących dopełnie-nie analiz statystycznych. W rozdziale tym przedstawiono także rozwiązania,które mogą być zaadaptowane do rynku turystycznego w Polsce. Szósty roz-dział pracy dotyczy uwarunkowań i perspektyw dalszego rozwoju branży tury-stycznej w Szwajcarii. Ukazana w nim została rola państwa oraz SzwajcarskiejOrganizacji Turystycznej w rozwoju analizowanego sektora.

SPIS TABEL

1.1.Międzynarodowy ruch turystyczny w Europie w latach 2001-2006 221.2. Prognozowany udział gospodarki turystycznej w produkcie krajowym

brutto w latach 2008-2017 w podziale na kraje 231.3. Udział gospodarki turystycznej w produkcie krajowym brutto Polski 241.4. Kraje świata o największych wpływach z turystyki zagranicznej

(w mld USD) 251.5. Wydatki na wyjazdy zagraniczne (w mld USD) według krajów pochodzenia

turystów............... 251.6. Udział polskiej turystyki w obrotach z zagranicą w latach 2004-2006 261.7.Liczba zatrudnionych w gospodarce turystycznej na świecie i w krajach

Unii Europejskiej (w mln osób) 411.8. Prognozowane zatrudnienie w turystyce do 2017 roku według największych

rynków pracy............ 411.9. Eufunkcje i dysfunkcje turystyki 452.1. Masywy alpejskie w Szwajcarii 542.2. Produkt krajowy brutto per capita w wybranych krajach świata

w 2005 roku (w USD) 592.3. Dane makroekonomiczne dotyczące wybranych krajów na świecie 602.4. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w Szwajcarii w latach 1993-2006

(w mld CHF) 612.5. Bezpośrednie szwajcarskie inwestycje zagraniczne w latach 1993-2006 612.6. Przychody ze szwajcarskiego eksportu w podziale na branże w latach

1992-2006 (w mld CHF) 632.7. Struktura zatrudnionych według sektorów ekonomicznych w Szwajcarii,

krajach Unii Europejskiej i Polsce w latach 1970-2005 (w %) 642.8. Przemiany społeczne szwajcarskiego społeczeństwa w latach 1850-2000

a rozwój turystyki 682.9. Liczba noclegów w dziesięciu najważniejszych miejscowościach turystycz-

nych Szwajcarii w 2006 roku........................................................................... 782.10. Rynek konferencji i kongresów na świecie w podziale na kraje w latach

1996-2006 832.11. Największe centra kongresowe w Szwajcarii 84

264

2.12. Ranking europejskich miast organizujących konferencje i kongresyw latach 1996-2006 84

3.1. Przyjazdy do Szwajcarii turystów zagranicznych w latach 1990-2007spędzających minimum jedną noc na obszarze kraju (w mln) 86

3.2. Najważniejsze destynacje turystyczne świata w latach 1992-2006 wedługprzyjazdów turystów zagranicznych (w mln wizyt turystycznych) 87

3.3. Kurs walut wpływający na fluktuację popytu turystycznego 883.4. Zmiana wyznawanych wartości i zachowań turystycznych starzejących się

społeczeństw krajów postindustrialnych 893.5. Podstawowe różnice między turystyką masową a turystyką jakościową 913.6. Wzrost wydatków konsumpcji realnej w wybranych krajach w latach

2005-2009 (zmiana w % w porównaniu z rokiem poprzednim) 923.7. Główne motywy przyjazdów turystów do Szwajcarii 933.8. Podróże do Szwajcarii według celów podróżowania w 2005 roku (w %) 943.9. Przyjazdy turystów zagranicznych do szwajcarskich hoteli i miejsc

zakwaterowania typu hotelowego według krajów pochodzenia (w mln) 963.10. Przychody z turystyki przyjazdowej zagranicznej w latach 1990-2006

(w mld CHF) 983.11. Ranking krajów o największych wpływach z turystyki zagranicznej

(w mld USD) 1003.12. Wydatki turystów zagranicznych przypadające na pobyt turystyczny

w Szwajcarii w 2003 roku (w CHF) 1013.13. Częstotliwość i długość wyjazdów turystycznych odbywanych przez

mieszkańców Szwajcarii (w %) 1033.14. Przychody osiągane z turystyki krajowej i zagranicznej w Szwajcarii

(w mld CHF) 1043.15. Wyjazdy jednodniowe Szwajcarów według celów podróży w 2005 roku

(w %)................................................................................................................. 1063.16. Liczba podróży jednodniowych w latach 1998 i 2003 (w mln podróży) 1063.17. Częstotliwość podróży odbywanych przez Szwajcarów z przynajmniej

jednym noclegiem w 2005 roku. 1073.18. Średnie wydatki na osobę ponoszone przez rezydentów na podróż przynaj-

mniej z jednym noclegiem po Szwajcarii w latach 1998 i 2003 (w CHF) ..... 1093.19. Wyjazdy krajowe według regionów turystycznych oraz celów podróży

w 2005 roku (w %) 1103.20. Wyjazdy turystyczne Szwajcarów w latach 1980-2005 (w %) 1113.21. Wyjazdy zagraniczne Szwajcarów według krajów oraz celów podróży

w 2005 roku (w %) 1113.22. Wyjazdy turystyczne Szwajcarów według rodzajów podróży w latach 1998

i 2003 (w mln podróży i w %) 1123.23. Wyjazdy Szwajcarów do krajów Europy Środkowo-Wschodniej w latach

2000-2003 (w tys. osób) 1133.24. Przyjazdy turystyczne Szwajcarów do Polski w latach 1985-2006 według

liczby przekroczeń granicy (w tys.) 114

265

3.25. Motywy wyjazdów Szwajcarów za granicę (w %) 1153.26. Wydatki turystów międzynarodowych na podróże zagraniczne

w 2004 roku per capita (w USD) 1163.27. Wydatki Szwajcarów na podróże zagraniczne według rodzajów podróży

w latach 1998 i 2003 (w CH F) 1173.28. Wydatki na wyjazdy zagraniczne według krajów pochodzenia turystów

(w mld USD) 1183.29. Bilans obrotów bieżących Szwajcarii w latach 1993-2006 (mld CHF) 1213.30. Bilans turystyczny Szwajcarii w latach 1975-2006 (w mld CHF) 1223.31. Wydatki turystów zagranicznych w obiektach noclegowych w 2003 roku

(mln CHF) 1243.32. Bilans turystyczny Szwajcarii według rodzajów i celów podróży

(w mld CHF) 1253.33. Przychody z turystyki w Szwajcarii w przeliczeniu na jednego mieszkańca

w latach 1981-2002 (w CHF) 1263.34. Wydatki Szwajcarów na turystykę narodowąper capita w latach 1981-2002

(w CHF) 1273.35. Przychody z turystyki szwajcarskiej w latach 1992-2006 (w mld CH F) 1274.1. Klasyfikacja branż charakterystycznych dla działalności turystycznej

w Szwajcarii 1304.2. Konsumpcja turystyczna turystów krajowych i zagranicznych według

rodzaju wydatków w latach 1998,2001 i 2005 w cenach bieżących(w mld CHF i w %) 131

4.3. Przychody ze szwajcarskiego eksportu w podziale na ważniejsze branżew latach 1990-2006 (w mld CH F) 138

4.4. Wydatki turystów zagranicznych w Szwajcarii przyczyniające się do roz-woju innych branż (w mln CHF) 139

4.5. Zatrudnieni w turystyce (ekwiwalent pełnego wymiaru czasu pracy) w po-dziale na branże na tle sektora usług w latach 1995-2006 (w tys. osób) 140

4.6. Wskaźnik nominalnej wydajności pracy w latach 2001 i 2005 przy wskaź-niku o podstawie stałej (1998 rok = 100%) 143

4.7. Ruch lotniczy w Szwajcarii w 2006 roku (w osobach) 1454.8. Przedsiębiorstwa hotelowe i uzdrowiskowe w Szwajcarii według wielkości

w latach 1990-2006 1514.9. Przedsiębiorstwa hotelowe i gastronomiczne według wielkości i liczby

zatrudnionych w latach 1995-2005 1524.10. Podstawowe dane dotyczące szwajcarskiego hotelarstwa w 2006 roku 1534.11. Noclegi w szwajcarskiej bazie hotelowej udzielone turystom krajowym

i zagranicznym w podziale na kraj pochodzenia w latach 1990-2006(w mln noclegów) 155

4.12. Noclegi turystów krajowych i zagranicznych w szwajcarskiej bazie noclego-wej (w mln) 158

4.13. Rozwój bazy hotelowej w Szwajcarii w latach 1992-2007 159

266

4.14. Liczba obiektów noclegowych w rozbiciu na regiony turystyczne orazśrednie wykorzystanie miejsc noclegowych (w %) 163

4.15. Liczba miejsc noclegowych w sektorze parahotelarskim w latach1992-2006 164

4.16. Noclegi turystów krajowych i zagranicznych we wszystkich formachzakwaterowania (w 0/0) 165

4.17. Atuty i słabe strony domów i apartamentów wakacyjnych w stosunku dooferty hotelowej z punktu widzenia popytu i podaży 166

4.18. Noclegi turystów krajowych i zagranicznych w bazie parahotelarskiej(w mln) 166

4.19. Apartamenty wakacyjne w poszczególnych kantonach Szwajcarii orazsposób ich wykorzystania w 2000 roku 167

4.20. Rozwój branży gastronomicznej w latach 2002-2006 (liczba obiektów) 1704.21. Najważniejsze przedsiębiorstwa gastronomiczne działające na szwajcarskim

rynku w 2006 roku 1714.22. Zatrudnienie w sektorze gastronomicznym i bazie noclegowej oraz liczba

przedsiębiorstw w 2005 roku 1744.23. Podstawowe dane dotyczące szwajcarskiego sektora hotelarsko-gastrono-

micznego oraz liczby zatrudnionych w latach 2001 i 2005 1764.24. Liczba zatrudnionych według płci oraz formy zatrudnienia w branży

hotelarsko-gastronomicznej w latach 2001-2005 1774.25. Zróżnicowanie płac w Szwajcarii według płci w 2004 roku 1774.26. Zużycie paliw w różnych środkach transportu 1855.1. Wartości zmiennych istotnych dla opisu rozwoju turystyki od strony

popytowej 1985.2. Wartości zmiennych istotnych dla opisu rozwoju turystyki od strony

podażowej 2005.3. Wartości wskaźników korelacji liniowej dla zmiennych popytowych 2015.4. Wskaźniki korelacji liniowej dla zmiennych podażowych 2025.5. Normalizacja zmiennych popytowych 2035.6. Normalizacja zmiennych podażowych 2045.7. Relacja syntetycznych mierników popytu do syntetycznych mierników

podaży usług turystycznych w Szwajcarii 2105.8. Relacja syntetycznych mierników popytu do syntetycznego miernika

rozwoju infrastruktury hotelowej w Szwajcarii 2115.9. Relacja syntetycznych mierników popytu do syntetycznego miernika

rozwoju infrastruktury parahotelowej w Szwajcarii 2125.10. Mocne i słabe strony szwajcarskiej turystyki 2216.1. Prognozy dotyczące przyjazdów turystów międzynarodowych do regionów

świata w latach 1995-2020 (w mln przyjazdów) 2306.2. Perspektywy rozwoju przyjazdowego ruchu turystycznego w Szwajcarii

do 2020 roku (w mln przyjazdów) 2306.3. Eksport szwajcarskich usług turystycznych. Prognoza Basel Economics

do 2010 roku (zmiana w stosunku do roku poprzedniego w %) 230

267

6.4. Dynamika wydatków konsumpcyjnych w Szwajcarii oraz w odniesieniudo głównych rynków przyjazdowych - prognoza do 2010 roku (zmianaw stosunku do roku poprzedniego w %) 233

6.5. Ważniejsze wskaźniki turystyki szwajcarskiej w latach 1990-2010 (zmianaw stosunku do okresu lub roku poprzedniego w %) 233

6.6. Skuteczność poszczególnych narzędzi marketingowych stosowanych przezSwitzerland Tourism (w %) 246

6.7. Liczba certyfikatów Label de qualite przyznanych szwajcarskim przedsię-biorstwom turystycznych w latach 1998-2006 249

SPIS RYSUNKÓW

1.1.Łańcuch usług turystycznych i jego struktura w wartości dodanej w turystyce. 201.2. Wzrost światowego produktu krajowego brutto (w cenach stałych) a między-

narodowy ruch turystyczny w latach 1975-2000 211.3. Przychody dewizowe osiągane z turystyki w Europie w latach 2001-2006

(rok poprzedni = 1000/0) 231.4. Gospodarka turystyczna w Polsce w latach 2001-2006 (w mld PLN) 261.5. Efekt mnożnikowy w turystyce 281.6. Elementy produktu turystycznego miejsc recepcji turystycznej 301.7.Przedsiębiorstwa turystyczne w podziale na sektory 341.8. Hotele i restauracje w 25 krajach Unii Europejskiej (sekcja H). Podział

według wielkości przedsiębiorstw 361.9. Formy turystyki zrównoważonej 502.1. Mapa obszarów językowych Szwajcarii (stan w 2000 roku) 532.2. Mapa topograficzna Szwajcarii 542.3. Produkt krajowy brutto per capita w Szwajcarii w latach 1999-2006

(w USD) 592.4. Główni partnerzy gospodarczy Szwajcarii w 2005 roku 622.5. Szwajcarski bilans płatniczy w sektorze usług w 2001 roku 632.6. Główne miasta Szwajcarii 732.7. Szlak tematyczny "Gastronomia i Wino" 752.8. Mapa regionów turystycznych Szwajcarii 782.9. Mapa regionów turystyki biznesowej Szwajcarii 813.1. Przyjazdy turystów zagranicznych do Szwajcarii według regionów świata

w 2003 roku (do hoteli i obiektów typu hotelowego) 953.2. Przyjazdy do Szwajcarii według krajów pochodzenia turystów w 2006 roku

(w%)......................................................................................................................... 973.3. Dynamika przychodów z turystyki zagranicznej względem liczby przyjaz-

dów turystów odwiedzających Szwajcarię w latach 1990-2006 w mln przy-jazdów (w mld USD) 99

3.4. Udział turystów krajowych i zagranicznych w korzystaniu z usług hotelar-skich w Austrii oraz Szwajcarii (w %) 103

3.5. Podróże turystów krajowych według rodzajów podróży w 2003 roku (w %) . 105

269

3.6. Podróże turystów krajowych przynajmniej z jednym noclegiem wedługwykorzystanego środka transportu w 2005 roku (w %) 108

3.7. Wyjazdy turystów szwajcarskich według krajów i regionów świata (w %) 1123.8. Formy zakwaterowania najczęściej wybierane przez turystów szwajcarskich

za granicą w 2004 roku (w %) 1193.9. Bilans turystyczny Szwajcarii w latach 1975-2006 123

3.10. Struktura wydatków ponoszonych przez turystów zagranicznych w Szwaj-carii 124

4.1. Spożycie turystyczne w Szwajcarii w latach 1998,2001 i 2005 wedługrodzaju turystów (w mld CHF i w %) 132

4.2. Wartość dodana brutto generowana przez branżę turystyczną wedługrodzajów działalności w latach 1998,2001 i 2005 (w mln CHF i w %) 134

4.3. Udział turystyki w tworzeniu produktu krajowego brutto Szwajcariiw latach 1990-2004 (w'%)............................................................................... 135

4.4. Udział turystyki w produkcie krajowym brutto Szwajcarii na tle wybranychbranż w 1998 roku (w 0/0) 136

4.5. Udział turystyki w produkcie krajowym brutto wybranych kantonówi regionów Szwajcarii w 2004 roku (w %) 137

4.6. Zatrudnienie bezpośrednio generowane przez turystykę (ekwiwalentpełnego wymiaru czasu pracy) w 2007 roku (w tys. osób) 141

4.7. Udział turystyki w zatrudnieniu ogółem i w produkcie krajowym bruttow ważnych regionach turystycznych Szwajcarii w 2004 roku (w %) 142

4.8. Wydajność pracy w turystyce i branżach z nią powiązanych w cenachbieżących w 1998 roku (w tys. CHF) 143

4.9. Regionalne rozmieszczenie instalacji transportu górskiego (w %) 1464.10. Udział w przychodach z transportu górskiego w podziale na kantony

Szwajcarii 1474.11. Wydajność pracy w sektorze usług turystycznych w 2006 roku (wartość

dodana brutto na jedno miejsce pracy w pełnym wymiarze czasu pracyw CHF) 148

4.12. Liczba przedsiębiorstw transportu górskiego w Szwajcarii w latach1981-2006 149

4.13. Liczba zatrudnionych w sektorze transportu górskiego w latach 1981-2004 1494.14. Turyści krajowi i zagraniczni nocujący w szwajcarskiej bazie hotelowej

(w mln noclegów) 1544.15. Przychody z turystyki zagranicznej przyjazdowej w 2006 roku 1574.16. Struktura kosztów w szwajcarskiej branży hotelarskiej w 2006 roku 1594.17. Ceny noclegów oferowane przez szwajcarskie hotele za pokój dwuosobowy

ze śniadaniem w CHF 1604.18. Dywergencja ceny usług w hotelach trzy- i czterogwiazdkowych w Alpach

Austriackich, Francuskich i Włoskich w porównaniu z ofertą szwajcarską... 1604.19. Średni stopień płynności finansowej szwajcarskiej branży hotelarskiej

w latach 2004-2006 (w %) 161

270

4.20. Noclegi turystów krajowych i zagranicznych we wszystkich formachzakwaterowania (w %) 165

4.21. Struktura szwajcarskich przedsiębiorstw gastronomicznych w 2006 roku 1704.22. Rynek przedsiębiorstw gastronomicznych w Szwajcarii - podział według

rodzaju prowadzonej działalności w 2005 roku (w %) 1734.23. Stan zatrudnienia w szwajcarskiej branży hotelowej i gastronomicznej

w latach 1991-2006 (w osobach) 1754.24. Struktura przedsiębiorstw gastronomicznych według liczby zatrudnionych

przypadających na jedno przedsiębiorstwo w 2006 roku 1784.25. Wielkość przedsiębiorstw gastronomicznych: liczba miejsc konsumenckich

w 2006 roku (w 0/0) 1784.26. Wielkość przedsiębiorstw gastronomicznych w Europie pod względem

liczby zatrudnionych w 2001 roku 1794.27. Struktura obrotów szwajcarskiej branży gastronomicznej w 2006 roku

(w %) 1804.28. Struktura kosztów w gastronomii w latach 2001-2006 (w %) 1814.29. Struktura kosztów oraz wielkość zysku przedsiębiorstw gastronomicznych

w zależności od obrotów w 2006 roku (w %) 1814.30. Motywy podróżowania samochodem przez mieszkańców Szwajcarii 1844.31. Natężenie ruchu drogowego i kolejowego w Szwajcarii w latach 1970-2004

(w mln osób na km) 1855.1. Mierniki syntetyczne popytu zgłaszanego przez turystów krajowych

i zagranicznych w latach 1990-2006 (wyniki syntetyczne uzyskanena podstawie zredukowanego zbioru zmiennych diagnostycznych) 205

5.2. Mierniki syntetyczne popytu zgłaszanego przez turystów krajowychi zagranicznych w latach 1990-2006 (uzyskane na podstawie zbioruwszystkich zmiennych popytowych) 206

5.3. Mierniki syntetyczne popytu zgłaszanego przez turystów zagranicznychw latach 1990-2006 207

5.4. Mierniki syntetyczne popytu zgłaszanego przez turystów krajowychw latach 1990-2006 208

5.5. Wartości miary syntetycznej podaży szwajcarskich usług turystycznychw latach 1990-2003 (uzyskane na podstawie zmiennych diagnostycznych) . 209

5.6. Mierniki syntetyczne podaży szwajcarskich usług turystycznych w latach1990-2003 (uzyskane na podstawie całego zbioru zmiennych) 209

5.7. Relacja syntetycznych mierników popytu do syntetycznych miernikówpodaży usług turystycznych w Szwajcarii 210

5.8. Relacja syntetycznych mierników popytu do syntetycznych miernikówrozwoju infrastruktury hotelowej w Szwajcarii 212

5.9. Relacja syntetycznych mierników popytu do syntetycznych miernikówrozwoju infrastruktury parahotelowej w Szwajcarii....................................... 213

6.1. Główne organizacje szwajcarskiej branży turystycznej i ich zadania 2406.2. Tworzenie szwajcarskiego produktu turystycznego 2426.3. Nowe logo Switzerland Tourism 242

271

6.4. Znaczek jakości Label de qualitć przyznawany szwajcarskim przedsiębior-stwom turystycznym 247

6.5. Udział poszczególnych branż i firm turystycznych posiadających certyfikatLabel qualitć (w %) 248

6.6. Znaczek jakości Familles bienvenues 249