Wojny Polski w XVII wieku

przygotowała Kasia Karczewska

Wojny polsko-szwedzkiePrzyczyny:

- chęć władców Szwecji zdobycia ziem mogących być zapleczem rolniczym kraju

- Rywalizacja o dominium maris balitici- Dążenie Zygmunta III Wazy do objęcia tronu w

Szwecji, gdzie został zdetronizowany- Włączenie do Polski Estonii w 1600 roku- pretensje polskiej dynastii Wazów do tronu

szwedzkiego- Używanie tytułu króla Szwecji przez Zygmunta III

Wazę i jego następców

Pierwszy etap walk 1600-1611

• Wojna w tych latach stanowiła dalszy ciąg szwedzko-polskich sporów dotyczących podziału ziem dawnego Zakonu Kawalerów Mieczowych. Dodatkowym czynnikiem była walka o tron szwedzki między Karolem Sudermańskim a Zygmuntem III Wazą.

• 1605 – zwycięstwo polskiej husarii pod Kircholmem – J.K. Chodkiewicz

Zygmunt III Waza

Jan Karol Chodkiewicz

Karol IX Sudermański

Drugi etap 1617-1622

• Szwedzi zajmują część Inflant z Rygą

• 1622 – rozejm w Mitawie – przy Polsce zostało lenno kurlandzkie oraz południowo-wschodnie Inflanty z Dyneburgiem.

Gustaw Adolf

Trzeci etap 1625-1635

• 1626 – zajęcie przez Szwedów Prus Królewskich i blokada ujścia Wisły• 1627 – bitwa morska pod Oliwą• 1629 – Rozejm w Starym Targu – Szwedzi

przejęli ziemie na północ od Dźwiny oraz wszystkie porty oprócz Gdańska, Królewca i Pucka; pobierając cło z handlu gdańskiego; Sztum, Malbork i Iława zostają oddane w zarząd elektorowi brandenburskiemu

• 1635 – rozejm w Sztumskiej Wsi – wycofanie załogi szwedzkiej z Prus Królewskich; rezygnacja z ceł; Władysław IV rezygnuje z roszczeń do szwedzkiego tronu; Szwecja zatrzymuje opanowaną wcześniej część Inflant

Potop szwedzki 1655-1660• Przyczyny: Dążenie króla Szwecji Karola X Gustawa do podporządkowania

sobie Rzeczypospolitej formalnie Karol X Gustaw uzasadniał wkroczenie do Polski

nieprawnym używaniem tytułu króla Szwecji przez Jana Kazimierza

1655 – uderzenie Szwedów na Polskę i Litwę od Pomorza Zachodniego i Inflant - kapitulacja pospolitego ruszenia pod Ujściem; poddanie Litwy przez Janusza Radziwiłła; ucieczka króla na Śląsk

1656 – walki ze Szwedami objęły niemal cały kraj; śluby Jana Kazimierza w katedrze lwowskiej,

1656 – traktat w Radnot – projekt rozbioru Polski1657 – najazd Jerzego Rakoczego na Polskę 1657 – traktat welawski między Rzeczypospolitą a elektorem brandenbusrkim

– w zamian za zerwanie sojuszu ze Szwedami Polska rozwiązała stosunek lenny z Prusami Książęcymi

1657 – traktat bydgoski1660 – pokój w Oliwie

Śluby lwowskie Jan Kazimierz

Oblężenie Jasnej Góry

Stefan Czarniecki na czele wojsk polskich w bitwie pod Warką

Skutki potopu szwedzkiego

• Ogromne zniszczenia na ziemiach polskich• Jan Kazimierz zrzekł się pretensji do tronu

szwedzkiego także w imieniu swoich następców• Likwidacja zależności lennej Prus od Polski• Większa część Inflant znalazła się w granicach

Szwecji• Polska zachowała południowo-wschodnią część

Inflant i uznała suwerenność Prus, potwierdzając traktaty welawsko-bydgoskie

• Szwecja zobowiązała się gwarantować wolność handlu na Bałtyku

• Protestantom w Prusach Królewskich zagwarantowano tolerancję religijną

Wojny polsko – tureckie

Przyczyny:

• Ekspansja polskich magnatów w Mołdawii• Najazdy Tatarów podległych sułtanowi na ziemie

polskie• Poparcie Rzeczypospolitej Austrii w konflikcie z

Turcją• Łupieżcze wyprawy Kozaków na tereny tureckie• Rywalizacja polityczna Polski i Turcji o Mołdawię

1620 – 1621

• 1620 – wyprawa wojsk polskich do Mołdawii i klęska w bitwie pod Cecorą – Stanisław Żółkiewski i Jan Sobieski

• 1621 – odwetowa wyprawa turecka zatrzymana pod Chocimiem, zakończona zawarciem pokoju chocimskiego – ustalenie polskiej granicy na Dniestrze

• W bitwie tej zginął hetman Jan Karol Chodkiewicz

Śmierć hetmana Stanisława Żółkiewskiego pod Cecorą

Stanisław Żółkiewski

• 1672 – udana wyprawa Mehmeta IV na Polskę; zdobycie Kamieńca Podolskiego’ pokój w Buczaczu – Polska straciła województwa: podolskie, bracławskie, poł. Część Kijowszczyzny i zobowiązała się płacić haracz

• 1673 – zwycięstwo Jana Sobieskiego pod Chocimiem

• 1676 – zwycięstwo króla Jana III Sobieskiego w oblężonym Żurawnie i zawarcie rozejmu – Turcji pozostawiono większą część zdobyczy na Ukrainie z Podole z Kamieńcem

Jan Sobieski pod Chocimiem

Twierdza w Kamieńcu Podolskim

1683 – 1699

• 1683 – zwycięska wyprawa Jana III Sobieskiego na odsiecz oblężonemu przez Turków Wiedniowi; bitwa wiedeńska

• 1684 – powstanie Ligi Świętej – przymierze Polski, Austrii, Wenecji i papiestwa przeciwko Turkom

• 1699 – pokój w Karłowicach

Husaria w XVII wieku

Skutki wojen polsko tureckich

• po pokoju w Karłowicach Polska odzyskała Podole wraz z Kamieńcem Podolskim oraz województwa kijowskie i bracławskie

• pogranicza polsko-ukraińskio-tureckie uległy spustoszeniu i wyludnieniu

• dobre stosunki z Turcją po zakończeniu wojen

(Turcja nie uznała później rozbiorów Polski)

Wojny polsko rosyjskie

Przyczyny:

• Rywalizacja o Inflanty• Zaangażowanie magnaterii polskiej w dymitriady• Dążenia magnatów polskich do powiększenia

swoich majątków na wschodzie• Dążenie Zygmunta III Wazy do objęcia tronu w

Moskwie• Dążenie Kościoła katolickiego do

podporządkowania sobie prawosławia• Podporządkowani się Kozaków Rosji

Przebieg:• 1604-1609 – dwie dymitriady Polaków• 1609-1612cwojna z Rosją po zawarciu przez Wasyla

Szujskiego sojuszu ze Szwecją i wybranie na cara Władysława Wazy

• 1612 – kapitulacja polskiej załogi Kremla\• 1619 – rozejm w Dywilinie; przy Rzeczypospolitej

pozostają ziemie: smoleńska, czernihowska i sierawska• 1634 – pokój w Polanowie – Rzeczypospolita odzyskuje

większość ziem zwróconych Rosji po rozejmie w Dywilinie; Rosja zrzeka się pretensji do Inflant; Władysław IV Waza zrzeka się pretensji do tronu moskiewskiego

Władysław IV przyjmuje kapitulację wojsk rosyjskich pod Smoleńskiem 1634

• 1654-1667 – wojna wywołana podpisaniem przez Rosję i Kozaków ugody hadziackiej

• 1656 – rozejm w Niemierzy• 1660 – wznowienie działań wojennych• 1667 – rozejm w Andruszowie – Rosja

otrzymuje ziemie: smoleńską, siewierską i czernihowską, Ukrainę lewobrzeżną i Kijów

• 1686 – moskiewski pokój Grzymułtowskiego, zwany pokojem wieczystym; potwierdza postanowienia rozejmu andruszowskiego

Władysław IV Waza

Powstanie Chmielnickiego 1648

Przyczyny:

• Dążenie magnaterii polskiej do podporządkowania sobie Kozaków

• Traktowanie Kozaków na równi z pańszczyźnianymi chłopami

• Najazdy kozackie na ziemie tatarsko-tureckie• Dążenie Kozaków do powiększenia rejestru i do

uzyskania większych swobód politycznych i przywilejów

• Konflikty religijne między katolikami a prawosławnymi na Ukrainie

Herb wojska zaporoskiego

Bohdan Chmielnicki

Przebieg:• 1648 – wybuch powstania Kozaków; porażki wojsk

magnackich i koronnych• 1649 – ugoda zborawska – tytuł hetmana kozackiego

dla Bohdana Chmielnickiego, zwiększenie rejestru do 40 tys.

• 1651 – zwycięstwo Jana Kazimierza w bitwie pod Beresteczkiem

• 1651 – ugoda w Białej Cerkwi – zmniejszenie rejestru do 20 tys. i ograniczenie terytorium kozackiego do wojewódźtwa kijowskiego

• 1652 – wznowienie walk• 1654 – ugoda Kozaków z Rosją w Perejesławiu –

zjednoczenie lewobrzeżnej Ukrainy z Rosją• 1657 – śmierć Chmielnickiego – nowym atamantem

zostaje Iwan Wyhowski• 1658 – ugoda hadziacka Rzeczypospolitej z Kozakami

Jeremi Wiśniowiecki w czasie bitwy pod Beresteczkiem

Bohdan Chmielnicki i Tuhaj Bej pod Lwowem