Piątek | 17 czerwca 2011

Skanseny archeologiczne sta-nowią specyficzną kategorięobiektów muzealnych –czasnie tylko może, ale nawet po-winien się w nich zatrzymać,

a przeszłość, odległa o setki, a nierzad-ko o tysiące lat, opuszcza w nich muze-alne gabloty i wychodzi do widza na ty-le blisko, aby mógł jej niemal dotknąć.

Postęp i będące jego rezultatem ro-snące oczekiwania turystów przyniosływostatnich latach owoc wpostaci kilkunowoczesnych, multimedialnych mu-zeów i ekspozycji, których oferta z po-wodzeniem może konkurować z inny-mi kategoriami rozrywek. Czasna zmiany przyszedł także dla skanse-nów. Karpacka Troja – skansen arche-ologiczny powstały w Trzcinicy k. Jasła– jest pierwszym w Polsce obiektem te-

go typu, w którym zmiany te naprawdęwidać. Należy jednak pamiętać, żewprzypadku skansenów archeologicz-nych specyfika placówek dyktuje wy-raźnie określone ramy zmian. Prze-szłość w dalszym ciągu musi byćna pierwszym miejscu i nie może zo-stać zagłuszona poprzez chociażbyzbyt dużą liczbę urządzeń multime-dialnych rozpraszających widza i od-ciągających jego uwagę od istoty eks-pozycji. Jednakże turyści powinni teżją poznawać w komfortowych warun-kach dostosowanych do wymogówzmieniającej się rzeczywistości. To po-łączenie stanowiło od początku celtwórców Karpackiej Troi.

Obok tradycyjnego skansenu na jejobszarze znajduje się nowoczesny pa-wilon wystawowy mieszczący zaple-cze edukacyjne uwzględniające różny

wiek młodych gości, zaplecze gastro-nomiczne oferujące przysmaki kuch-ni współczesnej i dawnej oraz wielo-funkcyjna sala konferencyjna, w któ-rej można będzie nie tylko wziąćudział w sesji naukowej, obejrzeć film,ale nawet wysłuchać koncertu muzykirodem z wczesnego średniowiecza.Pawilon mieści jednak przede wszyst-kim ekspozycję, przy której projekto-waniu dołożono wszelkiej staranno-ści, aby zachować równowagę pomię-dzy nadrzędnym celem wystawy, czyliprezentacją przeszłości, a ilością i cha-rakterem „pierwiastka multimedial-nego” mającego ową prezentacjęuatrakcyjnić. Ekspozycja wprowadzaturystę w zagadnienia prezentowanew plenerze, gdzie nowoczesność cał-kowicie ustępuje pola historii prze-mawiającej własnym językiem niepo-

trzebującym wsparcia w postaci no-woczesnych technologii…

Nowoczesność Karpackiej Troi nieogranicza się wyłącznie do wybranychelementów infrastruktury placówki– nowoczesna ma być także działal-ność muzealników, uwzględniającamożliwości, jakie daje dzisiejsza tech-nika. Przykładami takiej aktywności sąm.in. produkcja filmu dokumentalne-go w niespotykanie atrakcyjny sposóbprezentującego temat pradziejów Pol-ski (film pt. „Trzcinica – Karpacka Tro-ja”, który ukazał się w 2010 r.), realiza-cja projektu „Mały odkrywca”, w ra-mach którego powstała specjalna salaedukacyjna dla przedszkolaków, wktórej najmłodsi goście skansenu będąmogli wziąć do ręki replikę zabawkisprzed setek lat lub wysłuchać specjal-nej kolekcji bajek opowiadających

o grodzie w Trzcinicy, czy wreszcie po-mysł organizacji spektakularnego wi-dowiska multimedialnego na otwarcieobiektu, które ma przejść do historiijako „wielki wybuch” Karpackiej Troi.Spektakl, rozgrywający się w samymsercu skansenu i łączący film, teatr,światło i dźwięk, będzie pierwszymw Polsce widowiskiem poruszającymtemat najdawniejszych dziejów ziempolskich i zaprojektowany został w ta-ki sposób, aby widzowie mogli do-świadczyć przeszłości niemal wszyst-kimi zmysłami i zobaczyć jej zupełnienowe, nowoczesne oblicze. Jeśli takmają wyglądać zmiany w skansenie ar-cheologicznym, to jestem zdecydowa-nie na tak!

—Dawid Iwanieckierownik Skansenu Archeologicznego

Karpacka Troja w Trzcinicy

Nowoczesne oblicze przeszłości

Karpacka Troja Dodatek specjalny

MA

TE

RIA

ŁY

PR

AS

OW

E

2 Piątek | 17 czerwca 2011 Karpacka Troja rp .pl ◊

Przeszłość i przyszłość podają sobie rękęTrzcinica – ta nazwa już wkrótceznajdzie się we wszystkich prze-wodnikach turystycznychpo atrakcjach, które koniecznietrzeba zobaczyć podczas waka-cyjnych wędrówek i weekendo-wych wypadów. To miejsce,gdzie przeszłość i przyszłośćpodają sobie rękę. Gdzie o cza-sach dawno minionych, o lu-

dziach sprzed wieków opowia-da się w sposób zajmujący i nie-banalny. Historia staje się przy-godą, osobistym przeżyciem.

To właśnie w tym miejscu, już 4 tysiące lat temu, wepoce brązu,istniała obronnaosada porówny-wanadomitycznej Troi. Zamiesz-kiwały ją ludy związane zcywiliza-cją anatolijsko-bałkańską, co jestdowodem na przenikanie się

na tych ziemiach różnych do-świadczeń cywilizacyjnych, jakieprzynosili ze sobą przybyszez różnych stron kontynentu.W średniowieczu powstaławTrzcinicy osada słowiańska, ajejmieszkańcy przekształcili ją wpo-tężne grodzisko obronne, dziśuznawane zajedną znajstarszychi najokazalszych słowiańskichtwierdz.

Podkarpacie od wieków byłoregionem otwartym na przyby-szów ze świata. Tu znajdywalischronienie i dom: Polacy, Ży-dzi, Ukraińcy, Słowacy, Węgrzy,Niemcy, Austriacy. Bogactwokultur, zwyczajów, języków, wy-znań tworzyło barwną i wza-jemnie się przenikającą mozai-kę, która pozostawiła po sobieunikalną i – właściwą takim

miejscom –magiczną atmosferęwpisaną w krajobrazy, pomnikiprzeszłości, obrzędy. Przenikałto miejsce przez wieki duch to-lerancji i współpracy.

Dziś, w czasie poszukiwaniaźródeł własnej tożsamości w ra-mach integrującej się Europy, tewartości mogą być naszym pol-skim wkładem w duchowe dzie-dzictwo Europy – otwartość

na kulturowe odrębności, tole-rancja, gotowość do współpra-cy. Podkarpacie stawia na no-woczesność, innowacyjność,rozwój. Ale nie zapomina o swo-im dziedzictwie. Karpacka Trojajest na to najlepszym przykła-dem.

—Mirosław Karapytamarszałek województwa

podkarpackiego

Winiarska stolica PolskiJasło leży tylko o krokod Karpackiej Troi i jestmalowniczo położonymmiastem z tradycją hi-storyczną sięgają-cą XII wieku. Pierwszeźródła pisane na tematosady Jasiel pochodząz 1185 r., a w 1261 r. po-wstała tu osada targowanależąca do cystersówz Koprzywnicy.

PodczasIIwojny świa-towej zostało niemal cał-kowicie zniszczone (w97proc.). Mieszkańcy jed-nak się nie poddali i roz-poczęli bardzo trudnyproces odbudowy Jasła,

zwanego wcześniej ma-łym Wiedniem. Z mia-stem związani są znanimuzycy, artyści, naukow-cy różnych dziedzin i lu-dzie tej miary co mate-matyk Hugo Steinhaus,archeolog Karol Myśli-wiec, mjr H. Dobrzański„Hubal”, wynalazca lam-py naftowej i założycielpierwszej na świecie de-stylarni ropy w JaśleIgnacy Łukasiewicz.

Obecnie Jasło stało sięstolicą polskiego winiar-stwa ijest głównym punk-tem na mapie „Winiar-skich ścieżek Podkarpa-cia”, aodwinnicy dowin-

nicy można podążać nietylko pieszo, ale równieżkonno. To miasto, którepatrzy w przyszłośći wdraża ideę innowacji.

Z myślą o swoich obec-nych i przyszłych miesz-kańcach ma w planachbudowę strefy aktywno-ści gospodarczej, tworzy

klaster innowacyjnościi planuje budowę Cen-trum Łukasiewicza.

—Andrzej Czernecki,burmistrz Jasła

Miejsce, jak żadne inne…

Gmina Jasło leży w południo-wo-zachodniej części woje-wództwa podkarpackiego,w Kotlinie Jasielsko-Krośnień-skiej. To obszar atrakcyjny dlaagroturystyki oraz rozwoju ma-łej i średniej przedsiębiorczości.

Znajdują się tu cenne zabytkiarchitektury, miejsca pamięcizwiązane z wojnami i obiekty

archeologiczne świadcząceo prastarej i bogatej historii tejziemi. Największą atrakcją tury-styczno–kulturalną jest skansenarcheologiczny Karpacka Trojaw Trzcinicy. Jest to jedna z naj-starszych i najpotężniejszychw Polsce osad obronnych z po-czątków epoki brązu licząca po-nad 4 tysiące lat oraz monu-mentalne grodzisko wczesno-średniowieczne. Łączna liczbazabytków znalezionych w Trzci-nicy przekracza 160 tys.

Wśród zabytkowych obiektówna terenie gminy wyróżnia siędrewniany kościół w Trzcinicy pw. św. Doroty datowany na ko-niec XV wieku z zachowanymifragmentami renesansowej poli-chromii. Kościół ten należy donaj-

starszego typu konstrukcyjnegozrębowych świątyń drewnianychzwanego systemem więźbowo--zaskrzynieniowo-zaczepowym.Do czasów obecnych zachowałysię pierwotna więźba dachowastorczykowa, okna nawy iprezbi-terium zamknięte łukiem oślegogrzbietu oraz (częściowo zrekon-struowany) późnogotycki portalzprezbiterium dozakrystii. Wnę-trze przykryte jest stropami pła-skimi, zwanymi zaskrzynieniami,dekorowane polichromią rene-sansową zpołowyXVIw., ufundo-waną przez Jana Ocieskiego,kanclerza wielkiego koronnego,oraz polichromią manierystycznązokoło połowyXVIIwieku.

—Stanisław Pankiewicz,wójt gminy Jasło

Świat kultury i przyrody

Projekt skansenu archeologiczne-go Karpacka Troja jako głównejatrakcji turystycznej Jasła i okolicbył jednym z celów wsparcia zestrony powiatu. W latach 2005– 2010 powiat jasielski kwotą bli-sko 400 tysięcy złotych znaczniewsparł jego budowę.

Powiat jasielski położony jestw południowo-zachodniej częściwojewództwa podkarpackiego.Wyżynno-górzysty krajobraz po-granicza oraz uroki MagurskiegoParku Narodowego przyciągająturystów nie tylko pięknem bo-gactw naturalnych, ale także cieka-wą, choć nieco burzliwą historiąizabytkami. Naszczególną uwagęzasługują świątynie, kapliczkiikrzyże przydrożne.

Najczęściej odwiedzanymmiejscem jest Sanktuarium Mat-ki Bożej Saletyńskiejw Dębowcu. Jednąz najstarszych parafiina południu Polskijest SanktuariumMatki Bożej Królo-wej Gór w Skalniku.Czczony tam obrazMatki Boskiej przy-pomina wizerunekCzarnej Madonnyz Jasnej Góry, któryma wyraźne cechybizantyjskie. Będącna szlaku pielgrzym-kowym, warto od-wiedzić Sanktu-arium Matki BożejZawierzenia w Tar-nowcu z pięknympóźnobarokowymołtarzem i gotyckąCudowną FigurąMadonny z Dzieciąt-kiem z XV w. Godnepolecenia jest Sank-

tuarium Błogosławionego Księ-dza Władysława Findysza w No-wym Żmigrodzie.

Przez powiat jasielski przebiegaszlak architektury drewnianej. Urokstarych drewnianych kościołówicerkwi jest nieprzemijający. Zabyt-kowe drewniane kościoły są milczą-cymi świadkami wydarzeń naprze-strzeni wieków. Piękne cerkwieświadczą obogatej kulturze miesz-kających tu kiedyś Łemków. Podzi-wiać możnakilkanaście cmentarzyżołnierzy poległych wIwojnie świa-towej. Były to najpiękniejsze cmen-tarze Galicji Zachodniej ze względuna różnorodność form architekto-nicznych i dbałość o detale. Są dzi-siaj nie tylko dowodem ofiary życiawalczących, ale również wielkimdziełem artystycznym.

—Adam Kmiecik,starosta powiatu jasielskiego

Wskrzeszenie grodu nad RopąPrzez dziesięciolecia wiedzao człowieku prehistorycznymna południu naszego kraju,wKarpatach, prowadziła dona-stępującego scenariusza: czło-wiek zapuszczał się w te stronytylko sporadycznie, a jegopierwsze ślady można odnosićdo schyłku epoki brązu i wcze-snej epoki żelaza. Eksponowa-no przytym dolinę Dunajca, ja-ko najważniejszą arterię komu-nikacyjną, łączącą dorzecze Wi-sły zcywilizacyjnie bardziej roz-winiętym Południem.

Ponad pół wieku temuw Trzcinicy koło Jasła na małąskalę zbadano istniejące tu gro-dzisko – Wały Królewskie. Jed-nak dopiero u schyłku XX w. tadrewniano-ziemna forteca zo-stała pełniej rozpoznana na-

ukowo. To zasługa Jana Gan-carskiego, wieloletniego dyrek-tora Muzeum Okręgowegow Krośnie, który przez wiele latbadał to miejsce i ustalił po-nad wszelką wątpliwość na-stępstwo kolonizacji z wcze-snego (kultura mierzanowicka)i starszego okresu epoki brązu(kultura Otomani).

Wielki potencjał informacyj-ny i wysoki poziom kulturowyodkrytych śladów pozwoliłskojarzyć Trzcinicę ze słynnąstarożytną Troją, a także z kul-turą egejską, szczególnie z cza-sów rozwoju kultury mykeń-skiej.

Jan Gancarski odtworzyłwTrzcinicy rozmiary ówczesnychosiedli zamkniętych pierścienia-mi wałów ifos, kształty iumiejsco-wienie chat, odnalazł koleiny sta-

rożytnej drogi, zlokalizował punktczerpania wody, a nawet resztkiofiary zakładzinowej wpostaci ce-lowo złamanej siekiery z brązu,której każda połowa została osob-no zakopanawnarożniku grodu.Ponadto potwierdził wczesnośre-dniowieczną metrykę znacznejczęści pozostałości drewniano--ziemnych umocnień. Głośnymwydarzeniem było odkryciena majdanie grodziska skarbusrebrnych przedmiotów z tychczasów, ukrytego zapewnewchwili zagrożenia.

W trakcie badań wykazano,że wTrzcinicy istniało ufortyfiko-wane osiedle już około roku2 tys. p.n.e. Jego mieszkańcyw pewnym momencie rozwojugrodu przyjęli nowe kulturowetreści, pochodzące zbasenu Mo-rza Śródziemnego. Najprawdo-

podobniej wdrodze pokojowejinfiltracji ludność z Południa,zdorzecza środkowego Dunajuzajęła północne zbocza Karpat.Przybyła także w okolice Jasłai zasiedliła to miejsce, staranniefortyfikując fragment wzniesie-nia nadRopą.

Prawie dwa i pół tysiąca latpóźniej miejsce to znów bę-dzie zasiedlone, stanowiącważny punkt na mapie wcze-snosłowiańskich grodzisk. Pol-skie Karpaty wzbogacą sięo rekonstrukcję obrazu życialudzi na początku epoki brązui we wczesnym średniowieczu,przygotowaną z rozmachemi dbałością o zgodność z na-ukowym przekazem.

—prof. dr hab. Paweł Valde-Nowak,Instytut Archeologii

Uniwersytetu Jagiellońskiego

Nakręcimy film archeologiczny,jakiego nikt jeszcze w Polsce niezrobił – to była moja dewi-za przyświecająca temu projek-towi. Wystarczyło tylko... wymy-ślić ciekawy scenariusz, znaleźćpieniądze na produkcję i skom-pletować zespół realizacyjny.

Wykorzystując wiedzę na-ukowców prowadzących bada-nia w Trzcinicy i odkryte w trak-cie wykopalisk zabytki, ułożyli-śmy z Janem Gancarskim naj-bardziej prawdopodobną histo-rię Karpackiej Troi. Chcieliśmypokazać, jak wyglądało to miej-sce od momentu, gdy powstałatu jedna z pierwszych na zie-miach polskich osad obronnych,aż doczasu zagłady wczesnośre-

dniowiecznego, potężnego gro-du. Zaplanowaliśmy też insceni-zacje zżycia codziennego miesz-kańców oraz komputerowe, wir-tualne rekonstrukcje obiektóww różnych fazach funkcjonowa-nia grodu. Tak powstał scena-riusz filmu. Prace nad filmemtrwały blisko rok.

Film „Trzcinica – KarpackaTroja” emitują TVP Historia i Di-scovery Historia. Na I FestiwaluFilmów Archeologicznych Kra-ków 2010 film został obsypanynagrodami izebrał entuzjastycz-ne recenzje.

–Jury doceniło wten sposóbnowatorskie przedstawieniewyników badań wykopalisko-wych – napisał Szymon Zdzie-błowski w tekście „Laureaci Fe-

stiwalu Filmów Archeologicz-nych”, PAP – Nauka w Polsce.

„Niespotykane połączenie no-woczesnej sztuki filmowej zedu-kacyjnymi walorami obrazu do-kumentalnego dało niezwykleatrakcyjny efekt końcowy, odpo-wiadający światowym produk-cjom, znanym np. z Discoveryczy NationalGeographic ”– zre-cenzowała Ewa Wawro wartyku-le „Wielki sukces filmu oKarpac-kiej Troi”, nowiny24. pl.

Jesienią film będzie rywali-zował o nagrody festiwali fil-mów archeologicznych w Ro-vereto (Włochy) i w Irunie(Hiszpania).

Zdzisław Cozac,reżyser filmu

„Trzcinica – Karpacka Troja„

Film o wyjątkowym miejscu

MA

TE

RIA

ŁY

PR

AS

OW

E

MA

TE

RIA

ŁY

PR

AS

OW

E

MA

TE

RIA

ŁY

PR

AS

OW

E

3Piątek | 17 czerwca 2011Karpacka Trojarp .pl◊

Przeszłość i nowoczesność w Trzcinicy

To będzie najlepszy skansen w Polsceiwtej części Europy. Skansen KarpackaTroja w Trzcinicy k. Jasła na

Podkarpaciu łączy elementy przeszło-ści znajnowocześniejszymi technikamimultimedialnymi. Jest połączeniemtradycyjnej formy skansenu oraz no-

woczesnej formy muzeum XXI wieku.Zwiedzający mogą tu poczuć prze-szłość poprzez nowoczesną technikę.

To dzieło życia Jana Gancarskiego,dyrektora Muzeum Podkarpackiegow Krośnie, wieloletniego badacza gro-dziska w Trzcinicy. Sztucznie uformo-wany cypel z wysokimi nasypamiziemnymi interesował go „od zawsze”.Badania wykopaliskowe rozpoczął jużw 1991 roku. Dokopał się znalezisk ar-cheologicznych o randze europej-skiej. Odkrył najstarsze, ze znanychw Polsce, osady obronne, które po-twierdzają ślady oddziaływania cywi-lizacji anatolijsko-bałkańskiej na tere-ny ziem polskich. Dowiodły one, żeTrzcinica to także jedno z najstarszychi najlepiej zachowanych grodzisk sło-wiańskich (770-1031 r. n.e.) z potężny-

mi wałami obronnymi, zajmujący3,5hapowierzchni. W trakcie badań ekipaJana Gancarskiego odkopała po-nad 160 tysięcy zabytków archeolo-

gicznych. W 1998 r. dyrektor MuzeumPodkarpackiego w Krośnie podjął de-cyzję o budowie w Trzcinicy skansenu.Zaczęło się żmudne zbieranie środ-ków. Prace budowlane ruszyły w 2007 roku. W największym stopniuzostał sfinansowany przez MechanizmFinansowy EOG, a także przez Podkar-packi Urząd Marszałkowski oraz samo-rządy lokalne. Całość kosztowałaponad 13 mln złotych.

Na bazie odkryć dokonanychw Trzcinicy powstał niepowtarzalnyw skali europejskiej skansen archeolo-giczny – oddział Muzeum Podkarpac-kiego w Krośnie i unikalny kompleksturystyczny. Składa się z terenu grodzi-ska Wały Królewskie oraz obszaru u je-go podnóża, zwanego parkiem arche-ologicznym. Na grodzisku zrekonstru-owane są fragmenty wałów obronnychi domostwa. Można obejrzeć dziewięćodcinków wałów obronnych, fragmentdrogi i bramę, dwa domy z początków

epoki brązu oraz bramę wczesnośre-dniowieczną, cztery chaty słowiańskie,czynne źródło św. Wojciecha z X wiekui miejsce ukrycia skarbu.

Wparku archeologicznym zbudowa-no wioski z początków epoki brązui wczesnego średniowiecza. Zrekon-struowane zostały wioska kultury Oto-mani-Füzesabony, sprzed 3,5 tys. lat,składająca się z sześciu domów orazwioska słowiańska z IX w. składająca sięzsześciu chat. Wszystkie wg technologiistosowanej w pradziejach. W obrębieparku przygotowane zostały plac na fe-styny, parking, ścieżki, drogi dojazdowei oczka wodne. Wybudowano pawilonwystawowy o powierzchni ok. 1800mkw., w którym prezentowane będąodkrycia oraz znajdują się pomieszcze-nia dla potrzeb usług turystycznychi działalności merytorycznej, m.in. salakonferencyjna, kawiarnia, sala eduka-cyjnaoraz sklepik zpamiątkami.

—Józef Matusz

Wczesnośredniowieczne grodzisko w Trzcinicy nad RopąGrodzisko w Trzcinicy położonejest na wyraźnie wyodrębnio-nym cyplu, na krawędzi płasko-wyżu stanowiącego w tym miej-scu zachodni brzeg doliny Ropy.Maksymalny areał stanowiskaw obrębie wałów wynosił pier-wotnie blisko 4 ha.

Widoczny obecnie układwałów odzwierciedla wcze-snośredniowieczną fazę zabu-dowy stanowiska. Jest ono po-dzielone na cztery wyraźniewyodrębnione człony (I – IV),z których najniżej położonyjest główny człon założenia (I)zajmujący wschodni kranieccypla. Na terenie grodziska po-za rejonem wałów nie stwier-dzono występowania wcze-snośredniowiecznych warstw

kulturowych, pojedynczeobiekty z tego okresu wkopa-ne były w ziemię. W przeko-pach przez wał pierwszegopodgrodzia zidentyfikowano 2fazy budowy umocnień wcze-snośredniowiecznych. Funk-cjonowanie obu faz wału za-kończyło się pożarem. Reliktywałów wczesnośredniowiecz-nego grodu odsłonięto w dzie-więciu przekopach. W kilkuz nich natrafiono na pozostało-ści tzw. wałów przekładko-wych wykonanych z pni dę-bów ułożonych kilkunastomapoziomymi warstwami i prze-sypanych ziemią. Wały posia-dały pierwotnie wysokośćokoło 5 m. Ich ściany zbliżonebyły do pionu, pierwotnie naj-prawdopodobniej były celowo

pokrywane warstwą gliny za-pobiegającej łatwemu podpa-leniu tej konstrukcji.

Odmienną technikę budo-wy zastosowano przy wzno-szeniu wału członu IV grodzi-ska (trzecie podgrodzie). Roz-poznany tam wał miał szero-kość 3,4 – 4,0 m. Jego pionoweścianki wzniesiono w techniceplecionkowej, wnętrze wałuwypełnione było ziemią.Na majdanie głównego członugrodziska, a także na terenietrzech podgrodzi natrafionona kilkanaście niezbyt wielkichobiektów na planie owalu lubprostokąta z zaokrąglonyminarożnikami (ich powierzch-nia nie przekraczała 10 – 12mkw.). Być może niektórez nich to pozostałości wgłębio-

nych części mieszkalnych bu-dynków naziemnych.

Analizy dendrochronologicznewskazują, iż wały starszej fazy gro-du wzniesiono w latach 70.– 80. VIII w., młodszej fazy zaśw X – pocz. XI w. Datowanie star-szej fazy grodu już na VIII w. po-twierdza odkrycie najego terenieżelaznej, karolińskiej ostrogi„oczkowatej” datowanej naVIIIw.,a także żelaznego, trójlistnegogrotu strzały z trzpieniem – póź-noawarskiego lub koczowniczego– wschodnioeuropejskiego(VIII – X w.). W tej sytuacji moż-na na obecnym etapie badańprzyjąć, iż wczesnośredniowiecz-ny gród w Trzcinicy powstałpo770 r. Zbudowano go najpraw-dopodobniej odrazu jako założe-nie wieloczłonowe (zapew-

neczteroczłonowe, zgłówną czę-ścią i trzema podgrodziami). Tęfazę funkcjonowania grodu za-kończył pożar. Gwałtowny koniecmłodszej fazy grodu wyznaczazkolei data ukrycia skarbu przed-miotów srebrnych na tereniegłównego członu założenia, czylilata20.XIw.

Najbardziej prawdopodob-ne wydaje się wiązanie upadkugrodu w Trzcinicy z wydarze-niami lat 1029 – 1031, czyli od-zyskaniem przez Ruś Kijowskązdobytych jeszcze przez Bole-sława Chrobrego tzw. grodówczerwieńskich wraz z Przemy-ślem, a także odbiciem z rąkpolskich Moraw przez Cze-chów. Starsza faza grodu wcze-snośredniowiecznego w Trzci-nicy to jedno z najstarszych za-

chodniosłowiańskich założeńobronnych. Obecność na tere-nie grodu zabytków wywodzą-cych się z kręgów kultury karo-lińskiej i koczowniczych Awa-rów wskazuje na dalekosiężnekontakty ówczesnych elit ple-miennych ze światem ze-wnętrznym. Druga faza groduto materialny dowód drama-tycznych wydarzeń na połu-dniowo-wschodnim pograni-czu państwa pierwszych Pia-stów. Odkrycie skarbu srebr-nych monet, ozdób i okucia po-chwy miecza dowodzi, iżna terenie grodu zamieszkiwaliprzedstawiciele elit państwawczesnopiastowskiego.

—prof. dr hab. Jacek PoleskiInstytut Archeologii Uniwersytetu

Jagiellońskiego

Odkrycia w Trzcinicy a epoka brązu w Europie ŚrodkowejPrzełom III i II tys. przed Chry-stusem to czasy wielkich prze-mian zachodzących w wieludziedzinach na znacznych tere-nach Europy Południowej,a także w Kotlinie Karpackiej,czyli w dorzeczu środkowegoDunaju.

Następuje zanik wielkich kul-tur neolitycznych (o korzeniachsięgających jeszcze początkóweuropejskiego rolnictwaVII/VI tys. przed Chrystusem),wykazujących już w tym okresiewysoki stopień rozwoju ówcze-snej cywilizacji młodszej epokikamienia, doupadku których za-pewne niemało przyczyniły siępasterskie plemiona z kamien-nymi toporami bojowymi. Wichmiejsce powstają nowe strukturyosadnicze, poprzedzone zapew-ne ruchami grup ludzkich podą-żających w tym czasie główniez południa na północ. W wynikutego na znacznych obszarachpółnocnych Bałkanów oraz dzi-siejszej Rumunii, Węgier iSłowa-cji tworzy się u schyłku III tys.przed Chr. rozległa przestrzen-nie wspólnota kulturowa, tzw.epivučedolska (od obronnegoosiedla wVučedolu wpółnocno--zachodniej Chorwacji), w ra-

mach której zaczynają się rozwi-jać ośrodki wytwórczości meta-lurgicznej (m.in. w Siedmiogro-dzie), opartej na miedzi i złocie,stanowiące już wówczas ważnystymulator szybkiego postępucywilizacyjnego. Efekty tychzmian dość szybko znalazły sweodbicie także popółnocnej stro-nie Karpat i Sudetów, gdzie po-wstają takie kultury, jak mierza-nowicka iunietycka, wykazującewiele cech południowych. Trwa-łe ślady obecności tej pierwszej(w postaci tzw. grupy pleszow-skiej) zostały odkryte równieżwTrzcinicy.

Dalszy dynamiczny rozwójwdorzeczu środkowego Dunaju,wciąż odbywający się w kontak-cie ze strefą egejsko-anatolijską,doprowadził do utworzenia siętakże natym bliskim nam teryto-rialnie obszarze nowej cywiliza-cji wczesnej epoki brązu. Jej ar-cheologicznym wyrazem jest po-wstanie tam m.in. kultury Oto-mani-Füzesabony. Jej ludnośćbudowała duże, dobrze ufortyfi-kowane osiedla, gromadziłaskarby cennych przedmiotówzmiedzi, brązu izłota, wktóre za-opatrywała także swych zmar-łych grzebanych naoddzielnychcmentarzyskach, takich jak

wNiżnej Myšli koło Koszyc wpo-łudniowo-wschodniej Słowacji.

Do czasów odkrycia Trzcinicysądzono, że budowniczowie tychgrodów – tak bardzo przypomi-nających fortyfikacje z tych cza-sów w rejonie Morza Egejskiego(m.in. ze starszych faz Troi) – zaj-mowali tylko wschodnie terenyWęgier i sąsiadującej z nimi Ru-munii oraz południowo-wschod-nią część Słowacji. Odkrycieprzez Jana Gancarskiego po-dobnego dotych napołudniuzałożenia obronnego w Trzci-nicy nadrzeką Ropa koło Jasłastanowiło więc dla badaczywielkie zaskoczenie.

Ta sama kultura o bardzobliskich związkach ze światemegejsko-anatolijskim jest takżenapółnocnym przedpolu Kar-pat! Awięc ludzie pozostającyw orbicie wpływów wysokiejjuż cywilizacji epoki brązuprzekroczyli Karpaty i umie-ścili tu swoje pierwsze przy-czółki.

Okazało się niebawem, żebyli obecni także w kilku jesz-cze innych miejscach na Pod-karpaciu, m.in. w Wietrznie,Krośnie, Sanoku, lecz najsil-niejszy ośrodek po północnejstronie Beskidu Niskiego utwo-

rzyli właśnie wTrzcinicy. Mało te-go –prawdopodobnie ztrzcinic-kiej właśnie fortecy wysyłali wy-prawy zwiadowcze dalej na pół-noc. Groby ztaką samą ceramikąjak w Trzcinicy odkryte zostałyniedawno także w Gabułtowieniedaleko Krakowa.

„Zwiadowcy” ci natrafili widocz-nie na opór miejscowej „barba-rzyńskiej” ludności kultury trzci-

nieckiej, skoro oni sami, a także ichpobratymcy, nie zakorzenili sięnastałe pozastrefą przykarpacką.Jednakże ich obecność nie byłabez znaczenia dla sąsiadów z in-nych części Małopolski, którzyprzyjęli wiele cech, widocznychzwłaszcza wceramice, charaktery-stycznych dla kręgu kultury Oto-mani-Füzesabony. Byłoby to nie-możliwe w takim zakresie, gdyby

nie przesunięcie zasięgu tego krę-gu na północne przedpole Beski-dów, opanowane, jak wskazująnato przytoczone wyżej odkryciaw Trzcinicy, przez przedstawicielitej nowej, wysokiej już cywilizacjipierwszej połowy II tysiącleciaprzedChrystusem.

—prof. dr hab. Jan Machnikczłonek czynny PAU

MA

TE

RIA

ŁY

PR

AS

OW

E

MA

TE

RIA

ŁY

PR

AS

OW

E

4 Piątek | 17 czerwca 2011 Karpacka Troja rp .pl ◊

REKLAMA 0667569/A

www.karpackatroja.pl