1

Książnica Beskidzka

Dział Informacyjno-Bibliograficzny

i Zbiorów Regionalnych

Kalendarium

ważniejszych rocznic i wydarzeń

przypadających w roku 2020

Bielsko-Biała 2019 r.

2

SPIS TREŚCI

Wstęp……………………………………………………3

Wybrane święta i obchody stałe……………………… 4

Rok 2020 ogłoszono Rokiem…………………………..17

Rocznice polskie i światowe………………………….. 18

Rocznice regionalne…………………………………. 120

Inne rocznice regionalne……………………………. 228

3

WSTĘP

Kalendarium ważniejszych rocznic przypadających w roku 2020 zawiera daty

związane z życiem pisarzy, poetów, artystów, osób mających wpływ na

literaturę, kulturę, historię, naukę polską i światową. Wśród wymienionych

postaci są laureaci Nagrody Nobla, zarówno literackiej, jak też innych dziedzin

– malarze, kompozytorzy, muzycy, naukowcy, działacze polityczni, społeczni

oraz twórcy regionalni.

Kalendarium przygotowane zostało przede wszystkim z myślą

o nauczycielach i bibliotekarzach bibliotek Bielska-Białej i powiatu bielskiego.

Jest opracowaniem informacyjnym stanowiącym materiał pomocniczy

w planowaniu imprez kulturalnych, wystaw, prelekcji oraz przy

przygotowywaniu zestawień bibliograficznych.

W rozdziale Rocznice regionalne przedstawione zostały wybrane wydarzenia

oraz osoby związane z Bielskiem-Białą, powiatem bielskim oraz regionem, czy

to ze względu na miejsce urodzenia, czy też w związku z ich działalnością.

Jeśli nastąpił zbieg dat rocznicowych urodzin i śmierci notę umieszczono przy

każdym opisie osobno.

Patroni Roku i Wydarzenia Rocznicowe roku 2020 uchwalone przez Sejm

Rzeczypospolitej Polskiej zostały zaznaczone kolorem czerwonym.

Źródła:

1. Kalendarium rocznic i wydarzeń : ściąga dla bibliotekarzy, nauczycieli

i animatorów kultury. Oprac. Grażyna Bilska. Warszawa, Wydawnictwo

Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich 2016

2. Kalendarz ważniejszych rocznic przypadających w roku 2008. Oprac. Jolanta

Sładek, Magdalena Tomecka. Katowice, Biblioteka Śląska

w Katowicach 2007

3. Barwicka-Picheta Dobrosława, Picheta Jan: Kalendarium. „Kalendarz

Beskidzki” 2020, s. 37–43

4. Mościbrodzka Dorota, Tomasik Marta: Kalendarium rocznic 2015. „Poradnik

Bibliotekarza” 2015, nr 12, dod. „Kalendarium rocznic 2015”, s. 1–9 [online]

[dostęp: 10.12.2019].

http://poradnikbibliotekarza.pl/new/pliki/Rocznice_kalendarium2015.pdf

5. Wikipedia, wolna encyklopedia [online] [dostęp: 21.10.2019].

https://pl.wikipedia.org/wiki/Wikipedia

6. Datownik Regionalny Książnicy Beskidzkiej [online] [dostęp: 21.06.2019].

http://datownik.ksiaznica.bielsko.pl/

4

WYBRANE ŚWIĘTA I OBCHODY STAŁE

01.01 Nowy Rok

01.01 Światowy Dzień Pokoju

06.01 Dzień Filatelisty

09.01 Dzień Ligi Ochrony Przyrody

15.01 Dzień Wikipedii

17.01 Dzień Dialogu z Judaizmem

18.01 Dzień Kubusia Puchatka

21.01 Dzień Babci

22.01 Dzień Dziadka

24.01 Światowy Dzień Środków Masowego Przekazu

25.01 Dzień Kryptologii

26.01 Dzień Dialogu z Islamem

26.01 Dzień Transplantologii

26.01 Światowy Dzień Celnictwa

26.01 Światowy Dzień Trędowatych

27.01 Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holocaustu

31.01 Światowy Dzień Przytulania

02.02 Dzień Handlowca

04.02 Światowy Dzień Walki z Rakiem

08.02 Dzień Bezpiecznego Internetu

08.02 Światowy Dzień Służby Więziennej

11.02 Światowy Dzień Chorego

12.02 Międzynarodowy Dzień Dzieci Żołnierzy

12.02 Ogólnopolski Dzień Pisania Piórem

13.02 Światowy Dzień Radia

14.02 Dzień Zakochanych – Walentynki

15.02 Światowy Dzień Młodzieży Prawosławnej

17.02 Światowy Dzień Kota

20.02 Światowy Dzień Sprawiedliwości Społecznej

5

21.02 Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego

21.02 Międzynarodowy Dzień Przewodnika Turystycznego

22.02 Europejski Dzień Ofiar Przestępstw

22.02 Dzień Myśli Braterskiej

23.02 Międzynarodowy Dzień Pomocy Potrzebującym

23.02 Ogólnopolski Dzień Walki z Depresją

26.02 Dzień Dinozaura

27.02 Międzynarodowy Dzień Niedźwiedzia Polarnego

28.02 Światowy Dzień Chorób Rzadkich

01.03 Międzynarodowy Dzień Walki Przeciwko Zbrojeniom Atomowym

01.03 Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych

01.03 Światowy Dzień Obrony Cywilnej

03.03 Międzynarodowy Dzień Pisarzy

03-09.03 Międzynarodowy Tydzień E-książki

05.03 Międzynarodowy Dzień Dziecka w Mediach

06.03 Europejski Dzień Logopedy

08.03 Międzynarodowy Dzień Kobiet

09.03 Dzień Statystyki Polskiej

10.03 Dzień Mężczyzn

11.03 Dzień Sołtysa

12.03 Światowy Dzień Drzemki w Pracy

15.03 Dzień Piekarza i Cukiernika

15.03 Światowy Dzień Konsumenta

17.03 Światowy Dzień Morza

18.03 Światowy Dzień Słońca

19.03 Światowy Dzień Inwalidów i Ludzi Niepełnosprawnych

19.03 Dzień Jedności Kaszubów

19.03 Dzień Stolarza

20.03 Międzynarodowy Dzień Astrologii

20.03 Światowy Dzień Teatru dla Dzieci i Młodzieży

21.03 Światowy Dzień Poezji

6

21.03 Światowy Dzień Lalkarstwa

21.03 Światowy Dzień Lasu

21.03 Dzień Ziemi

21.03 Dzień Wiosny / Dzień Wagarowicza

21.03 Dzień Walki z Dyskryminacją Rasową

22.03 Światowy Dzień Wody

23.03 Światowy Dzień Meteorologii

24.03 Narodowy Dzień Życia

24.03 Światowy Dzień Gruźlicy

27.03 Międzynarodowy Dzień Teatru

01.04 Prima Aprilis / Światowy Dzień Humoru i Satyry

01.04 Międzynarodowy Dzień Ptaków

01-07.04 Tydzień Czystości Wód

02.04 Międzynarodowy Dzień Książki dla Dzieci

02.04 Światowy Dzień Świadomości Autyzmu

04.04 Światowy Dzień Geografa

07.04 Światowy Dzień Zdrowia

08.04 Międzynarodowy Dzień Romów

11.04 Dzień Radia

11.04 Międzynarodowy Dzień Solidarności Wyzwolonych Więźniów

Politycznych

11.04 Ogólnopolski Dzień Walki z Bezrobociem

11.04 Światowy Dzień Chorych na Chorobę Parkinsona

12.04 Dzień Czekolady

12.04 Dzień Lotnictwa i Kosmonautyki

13.04 Światowy Dzień Pamięci Ofiar Katynia

14.04 Dzień Ludzi Bezdomnych

15.04 Międzynarodowy Dzień Kombatanta

15.04 Światowy Dzień Sztuki

15.04 Światowy Dzień Trzeźwości

16.04 Dzień Pamięci Ofiar Zagłady

17-24.04 Tydzień dla Serca

7

18.04 Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków

18.04 Europejski Dzień Praw Pacjenta

20.04 Międzynarodowy Dzień Wolnej Prasy

22.04 Międzynarodowy Dzień Ziemi

22-29.04 Światowy Tydzień Działań na Rzecz Edukacji

23.04 Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich

24.04 Międzynarodowy Dzień Solidarności Młodzieży

25.04 Międzynarodowy Dzień Świadomości Zagrożenia Hałasem

26. 04 Światowy Dzień Własności Intelektualnej

27.04 Światowy Dzień Grafika

28.04 Światowy Dzień Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Pracy

29.04 Dzień Pamięci o Ofiarach Wojen Chemicznych

29.04 Międzynarodowy Dzień Tańca

29.04 Światowy Dzień Immunologii

29.04 Światowy Dzień Miast Partnerskich

29.04 Dzień Pamięci Żydów

30.04 Międzynarodowy Dzień Jazzu

30.04 Światowy Dzień Sprzeciwu wobec Bicia Dzieci

01.05 Święto Pracy, Międzynarodowy Dzień Solidarności Ludzi Pracy

02.05 Dzień Polonii i Polaków za Granicą

02.05 Święto Flagi Państwowej

03.05 Rocznica Uchwalenia Konstytucji 3 Maja

03.05 Światowy Dzień Wolności Prasy

03.05 Światowy Dzień Bez Komputera

04.05 Dzień Garncarza

04.05 Dzień Hutnika

04.05 Dzień Kominiarza

04.05 Dzień Piekarza

04.05 Międzynarodowy Dzień Strażaka

05.05 Dzień Europy

05.05 Dzień Leśnika i Drzewiarza

8

05.05 Europejski Dzień Walki z Dyskryminacją Osób Niepełnosprawnych

06.05 Europejski Dzień Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego

08.05 Światowy Dzień Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca

08.05 Dzień Bibliotekarza i Bibliotek

08.05 Międzynarodowy Dzień Zwycięstwa

08-15.05 Tydzień Polskiego Czerwonego Krzyża [PCK]

08-15.05 Tydzień Bibliotek

09.05 Dzień Unii Europejskiej

12.05 Międzynarodowy Dzień Pielęgniarek

14.05 Międzynarodowy Dzień Farmaceuty

15.05 Międzynarodowy Dzień Rodziny

15.05 Międzynarodowy Dzień Pamięci Zmarłych na AIDS

15.05 Święto Polskiej Muzyki i Plastyki

15.05 Święto Polskiej Niezapominajki

16.05 Święto Straży Granicznej

17.05 Światowy Dzień Telekomunikacji i Społeczeństwa Informacyjnego

18.05 Międzynarodowy Dzień Muzealnictwa

19.05 Dzień Dobrych Uczynków

20.05 Dzień Artysty Śpiewaka

21.05 Światowy Dzień Kosmosu

22.05 Dzień Praw Zwierząt

22.05 Europejski Dzień Walki z Otyłością

23.05 Światowy Dzień Żółwia

24.05 Europejski Dzień Parków Narodowych

24.05 Dzień Samorządności Lokalnej

24.05 Dzień Słowiańskiego Piśmiennictwa i Kultury

25.05 Międzynarodowy Dzień Zaginionych

25.05 Światowy Dzień Mleka

26.05 Dzień Matki

26.05 Światowy Dzień Stwardnienia Rozsianego

27.05 Dzień Samorządu Terytorialnego

9

29.05 Dzień Drukarza

29.05 Międzynarodowy Dzień Uczestników Misji Pokojowych ONZ

30.05 Europejski Dzień Sąsiada

31.05 Światowy Dzień Rozwoju Kultury

31.05 Dzień Bociana Białego

31.05 Światowy Dzień Bez Papierosa

01.06 Międzynarodowy Dzień Dziecka

01.06 Dzień bez Alkoholu

01-08.06 Ogólnopolski Tydzień Czytania Dzieciom

02.06 Dzień bez Krawata

04.06 Dzień Wolności i Praw Obywatelskich

04.06 Międzynarodowy Dzień Dzieci Będących Ofiarami Agresji

05.06 Światowy Dzień Ochrony Środowiska Naturalnego

08.06 Dzień Informatyka

08.06 Światowy Dzień Oceanów

09.06 Dzień Księgowego

09.06 Dzień Przyjaciół

09.06 Międzynarodowy Dzień Archiwów

10.06 Międzynarodowy Dzień Elektryka

12.06 Światowy Dzień Sprzeciwu wobec Pracy Dzieci

13.06 Święto Dobrych Rad

14.06 Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Nazistowskich Obozów

Koncentracyjnych

14.06 Światowy Dzień Krwiodawcy

15.06 Europejski Dzień Wiatru

15.06 Ogólnopolski Dzień Dogoterapii

15.06 Światowy Dzień Praw Osób Starszych

16.06 Międzynarodowy Dzień Pomocy Dzieciom Afrykańskim

16.06 Ogólnopolskie Święto Wolnych Książek [tzw. Bookcrossing]

20.06 Światowy Dzień Uchodźcy

20.06 Światowe Święto Muzyki

22.06 Dzień Kultury Fizycznej

10

22/23.06 Noc Świętojańska

23.06 Dzień Ojca

23.06 Dzień Służby Publicznej

24.06 Światowy Dzień Chorych na Osteoporozę

25.06 Dzień Żeglarza

26.06 Międzynarodowy Dzień Zapobiegania Narkomanii

27.06 Światowy Dzień Rybołówstwa

27.06 Światowy Dzień Walki z Cukrzycą

29.06 Dzień Ratownika [WOPR]

29.06 Dzień Stoczniowca

01.07 Międzynarodowy Dzień Spółdzielczości

01.07 Światowy Dzień Architektury

01.07 Światowy Dzień Psa

11.07 Światowy Dzień Ludności

15.07 Światowy Dzień bez Telefonu Komórkowego

18.07 Narodowy Dzień Nelsona Mandeli

19.07 Dzień Czerwonego Kapturka

24.07 Święto Policji

25.07 Dzień Bezpiecznego Kierowcy

30.07 Międzynarodowy Dzień Koleżeństwa

31.07 Dzień Skarbowości

01.08 Narodowy Dzień Pamięci Powstania Warszawskiego

02.08 Światowy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti

10.08 Dzień Przewodników i Ratowników Górskich

11.08 Dzień Konserwatora Zabytków

12.08 Międzynarodowy Dzień Młodzieży

12.08 Dzień Pracoholików

13.08 Międzynarodowy Dzień Osób Leworęcznych

14.08 Dzień Energetyka

15.08 Dzień Wojska Polskiego

19.08 Światowy Dzień Pomocy Humanitarnej

11

23.08 Europejski Dzień Pamięci Ofiar Stalinizmu i Nazizmu /

Międzynarodowy Dzień Czarnej Wstążki

28.08 Święto Lotnictwa Polskiego

29.08 Dzień Strażnika Miejskiego

30.08 Dzień Działkowca

30.08 Międzynarodowy Dzień Pamięci Osób Zaginionych

31.08 Dzień Wolności i Solidarności

01.09 Światowy Dzień Pokoju

01.09 Dzień Kombatanta

01.09 Dzień Weterana

01.09 Święto Wojsk Obrony Przeciwlotniczej

02.09 Narodowe Czytanie

05.09 Międzynarodowy Dzień Postaci z Bajek [obchodzone również 05.11]

08.09 Międzynarodowy Dzień Walki z Analfabetyzmem

08.09 Dzień Dobrej Wiadomości

08.09 Dzień Marzyciela

09.09 Międzynarodowy Dzień Urody

09.09 Światowy Dzień Pierwszej Pomocy

10.09 Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom

12.09 Dzień Programisty

12.09 Dzień Wojsk Lądowych

15.09 Dzień Solidarności z Osobami Chorymi na Schizofrenię

15.09 Międzynarodowy Dzień Demokracji

15-17.09 Sprzątanie Świata

16.09 Dzień Polskiego Bluesa

17.09 Światowy Dzień Sybiraka

17.09 Dzień Pamięci Ofiar Agresji Sowieckiej na Polskę

18.09 Światowy Dzień Geologa

18.09 Światowy Dzień Monitorowania Wody

21.09 Światowy Dzień Dziecięcego Orderu Uśmiechu

21.09 Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu

21.09 Dzień Służby Celnej

12

21.09 Międzynarodowy Dzień Pokoju

21.09 Światowy Dzień Chorych na Alzheimera

22.09 Europejski Dzień bez Samochodu

22-30.09 Dzień Morza

24.09 Międzynarodowy Dzień Niesłyszących / Międzynarodowy Dzień

Głuchych

24.09 Światowy Dzień Serca

26.09 Dzień Polskiej Wikipedii

26.09 Europejski Dzień Języków / Międzynarodowy Dzień Języków

Obcych

26.09 Ogólnopolski Dzień Aptekarza

27.09 Dzień Polskiego Państwa Podziemnego

27.09 Światowy Dzień Turystyki

27.09 Tydzień Zakazanych Książek

28.09 Międzynarodowy Dzień Prawa do Informacji

29.09 Dzień Kuriera i Przewoźnika

29.09 Ogólnopolski Dzień Głośnego Czytania

30.09 Dzień Chłopaka

30.09 Międzynarodowy Dzień Tłumacza

01.10 Międzynarodowy Dzień Ludzi Starszych / Międzynarodowy Dzień

Seniora

01.10 Światowy Dzień Walki z Wirusowym Zapaleniem Wątroby

01.10 Dzień Polskiej Harcerki

01.10 Europejski Dzień Ptaków

01.10 Międzynarodowy Dzień Lekarza

01.10 Międzynarodowy Dzień Muzyki

01-31.10 Międzynarodowy Miesiąc Bibliotek Szkolnych

01-31.10 Miesiąc Dobroci dla Zwierząt

01-31.10 Miesiąc Walki z Rakiem

02.10 Międzynarodowy Dzień bez Przemocy

02.10 Światowy Dzień Habitatu / Światowy Dzień Mieszkalnictwa

04.10 Światowy Dzień Onkologii

13

04.10 Światowy Dzień Zwierząt

04-10.10 Światowy Tydzień Przestrzeni Kosmicznej

05.10 Światowy Dzień Nauczyciela

06.10 Światowy Dzień Uśmiechu

09.10 Światowy Dzień Poczty / Dzień Znaczka Pocztowego

09-15.10 Międzynarodowy Tydzień Pisania Listów

10.10 Dzień Drzewa

10.10 Światowy Dzień Przeciw Karze Śmierci

10.10 Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego

11.10 Międzynarodowy Dzień Dziewcząt

11.10 Międzynarodowy Dzień Ograniczania Klęsk Żywiołowych

12.10 Światowy Dzień Chorób Reumatycznych

12.10 Dzień Bezpiecznego Komputera

12.10 Światowy Dzień Wzroku

13.10 Dzień Ratownictwa Medycznego

13.10 Dzień Dawcy Szpiku

14.10 Światowy Dzień Normalizacji

14.10 Dzień Edukacji Narodowej

14.10 Światowy Dzień Hospicjów i Opieki Paliatywnej

15.10 Europejski Dzień Walki z Rakiem Piersi

15.10 Międzynarodowy Dzień Kobiet Wiejskich

15.10 Międzynarodowy Dzień Białej Laski

16.10 Dzień Papieża Jana Pawła II

16.10 Światowy Dzień Chleba

16.10 Światowy Dzień Żywności Organizacji Narodów Zjednoczonych

17.10 Światowy Dzień Walki z Ubóstwem

18.10 Dzień Łączności / Dzień Poczty Polskiej / Dzień Listonosza

18.10 Święto Wojsk Łączności i Informatyki

18.10 Światowy Dzień Menopauzy i Andropauzy

19.10 Międzynarodowy Dzień Mediacji

20.10 Światowy Dzień Osteoporozy

14

20.10 Światowy Dzień Statystyki

20.10 Europejski Dzień Seniora

22.10 Światowy Dzień Misyjny

22.10 Światowy Dzień Osób Jąkających [się]

23-27.10 Europejski Tydzień Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy

24.10 Światowy Dzień Informacji na Temat Rozwoju

24.10 Dzień Organizacji Narodów Zjednoczonych

24.10 Światowy Dzień Origami

24.10 Światowy Dzień Walki z Otyłością

24-30.10 Światowy Tydzień Pokoju / Tydzień Rozbrojenia

25.10 Święto Sztabu Generalnego Wojska Polskiego

25.10 Dzień Kundelka

25.10 Dzień Młodzieży PCK

26.10 Światowy Dzień Donacji i Transplantacji

30.10 Światowy Dzień Kobiecości / Dzień Spódnicy

31.10 Światowy Dzień Oszczędności

31.10 Światowy Dzień Rozrzutności

31.10 Dzień Reformacji

01.11 Dzień Wszystkich Świętych

02.11 Dzień Zaduszny

03.11 Dzień św. Huberta – Święto Myśliwych Hubertus

05.11 Międzynarodowy Dzień Języka Romskiego

05.11 Międzynarodowy Dzień Postaci z Bajek [obchodzony również 05.09]

06-12.11 Europejski Tydzień Jakości

08.11 Europejski Dzień Zdrowego Jedzenia i Gotowania / Dzień

Zdrowego Śniadania

09.11 Europejski Dzień Wynalazcy

09.11 Międzynarodowy Dzień Walki z Faszyzmem i Antysemityzmem

09.11 Światowy Dzień Jakości

10.11 Dzień Jeża

10.11 Światowy Dzień Nauki dla Pokoju i Rozwoju

11.11 Narodowe Święto Niepodległości

15

11.11 Dzień Służby Cywilnej

12.11 Światowy Dzień Bicia Rekordów

13.11 Międzynarodowy Dzień Niewidomych

14.11 Światowy Dzień Walki z Cukrzycą

14.11 Światowy Dzień Seniora

15.11 Dzień Uwięzionego Pisarza

15.11 Światowy Dzień Emigranta

16.11 Światowy Dzień Tolerancji

16.11 Światowy Dzień Filozofii

16.11 Światowy Dzień Rzucania Palenia Tytoniu

17.11 Światowy Dzień Studenta

17.11 Światowy Dzień Wcześniaka

17.11 Dzień bez Długów

17.11 Międzynarodowy Dzień Studentów

18.11 Światowy Dzień Pamięci o Ofiarach Wypadków Drogowych

19.11 Światowy Dzień Zapobiegania Przemocy Wobec Dzieci

19.11 Międzynarodowy Dzień Mężczyzn

20.11 Powszechny Dzień Dziecka / Dzień Ochrony Praw Dziecka

21.11 Dzień Pracownika Socjalnego

21.11 Międzynarodowy Dzień bez Papierosa

21.11 Światowy Dzień Telewizji

21.11 Światowy Dzień Życzliwości i Pozdrowień

22-26.11 Dni Honorowego Krwiodawstwa Polskiego Czerwonego Krzyża

25.11 Dzień Kolejarza

25.11 Dzień Tramwajarza

25.11 Międzynarodowy Dzień Eliminacji Przemocy Wobec Kobiet

25.11 Światowy Dzień Pluszowego Misia

25.11 Dzień bez Zakupów

29.11 Dzień Podchorążego

30.11 Andrzejki

01.12 Światowy Dzień Walki z AIDS

16

01-07.12 Europejski Tydzień Autyzmu

01-10.12 Dni Walki z Gruźlicą i Chorobami Płuc

02.12 Światowy Dzień Walki z Uciskiem / Międzynarodowy Dzień

Upamiętniający Zniesienie Niewolnictwa

03.12 Międzynarodowy Dzień Osób Niepełnosprawnych

04.12 Barbórka – Dzień Górnika

05.12 Międzynarodowy Dzień Wolontariusza

06.12 Mikołajki

07.12 Międzynarodowy Dzień Lotnictwa Cywilnego

08.12 Dzień Kupca

09.12 Dzień Przeciwdziałania Korupcji

10.12 Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka

10.12 Międzynarodowy Dzień Praw Zwierząt

10.12 Światowy Dzień Ochrony Praw Dziecka

12.12 Dzień Chruścików

11.12 Międzynarodowy Dzień Zdrowia

13.12 Dzień Księgarza

13.12 Dzień Pamięci Ofiar Stanu Wojennego

13.12 Światowy Dzień Telewizji dla Dzieci

17.12 Dzień bez Przekleństw

18.12 Międzynarodowy Dzień Migrantów

20.12 Międzynarodowy Dzień Solidarności

20.12 Dzień Ryby

25.12 Boże Narodzenie

23.12 Międzynarodowy Dzień Snowboardu

28.12 Międzynarodowy Dzień Pocałunku

31.12 Noc Sylwestrowa

17

S E J M R Z E C Z Y P O S P O L I T E J P O L S K I E J

ROK 2020 OGŁOSIŁ:

Rokiem Świętego Jana Pawła II

w 100. rocznicę urodzin i 15. rocznicę śmierci

Rokiem Hetmana Stanisława Żółkiewskiego

w 400. rocznicę śmierci

Rokiem Bitwy Warszawskiej w 100. rocznicę bitwy

Rokiem Romana Ingardena w 50. rocznicę śmierci

Rokiem Leopolda Tyrmanda w 100. rocznicę urodzin i 35. rocznicę śmierci

UCHWAŁA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

z dnia 13 czerwca 2019 r.

18

ROCZNICE POLSKIE I ŚWIATOWE

870. rocznica urodzin Wincentego Kadłubka (mistrz Wincenty zwany

Kadłubkiem; ok. 1150–1223), polskiego kronikarza, kapelana i kancelisty na

dworze Kazimierza Sprawiedliwego. Biskup krakowski, beatyfikowany w 1764.

Pierwszy uczony i pisarz Polak, jeden z najważniejszych przedstawicieli

humanizmu chrześcijańskiego przełomu XII i XIII w. Autor dzieła pt. Kroniki dziejów Polski.

700. rocznica urodzin Mikołaja z Oresme (ok. 1320–1382), francuskiego

średniowiecznego filozofa, uznanego tłumacza i komentatora dzieł Arystotelesa.

Badacz w dziedzinie matematyki, ekonomii, fizyki i astronomii. Katolicki biskup

Lisieux, doradca króla Karola V Mądrego.

475. rocznica urodzin Sebastiana Fabiana Klonowica (niekiedy Klonowicz;

1545–1602), polskiego poety, kompozytora, wykładowcy w Akademii

Zamojskiej. Sympatyk ruchu reformacyjnego, tłumacz dzieł Katona i Erazma

z Rotterdamu.

470. rocznica urodzin Johna Napiera (1550–1617), szkockiego uczonego,

matematyka. Rozpowszechnił sposób budowy tablic logarytmicznych, układał

również tablice trygonometryczne. Zapoczątkował współczesną notację

ułamków.

470. rocznica urodzin Willema Barentsa (ok. 1550–1597), holenderskiego

żeglarza i podróżnika, odkrywcy Wyspy Niedźwiedziej i Spitsbergenu, od jego

nazwiska pochodzi nazwa Morza Barentsa i Wyspy Barentsa.

255. rocznica urodzin Cypriana Godebskiego (1765–1809), polskiego poety,

prozaika, redaktora „Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych”. Członek Towarzystwa

Przyjaciół Nauk w Warszawie. Zapoczątkował nurt literatury pozostającej

w ścisłym związku z walką wyzwoleńczą, stworzył ideał żołnierza-poety.

Ważniejsze utwory: Wiersz do siebie samego, Wiersz do Legiów polskich.

Pochwała Konfucjusza, filozofa chińskiego, Dzieło o literaturze narodowej.

210. rocznica urodzin Samuela Orgelbranda (1810–1868), nakładcy, drukarza,

księgarza, wydawcy m.in. czasopisma „Przegląd Warszawski”, dzieł Józefa

Ignacego Kraszewskiego, Encyklopedii Powszechnej w 28 tomach.

19

STYCZEŃ

02.01 – 100. rocznica urodzin Isaaca Asimova (1920–1992), amerykańskiego

pisarza i profesora biochemii pochodzenia rosyjsko-żydowskiego, autora książek

fantastycznonaukowych oraz popularnonaukowych, a także twórcy

hipotetycznych praw robotyki. Twórca cykli powieściowych: Roboty, Imperium

Galaktyczne, Fundacja. Najbardziej znane ekranizacje to: Ja, robot oraz Człowiek

przyszłości.

02.01 – 35. rocznica śmierci Igora Sikiryckiego (1920–1985), polskiego poety,

pisarza, tłumacza, satyryka, dziennikarza i spikera radiowego. Kierownik Teatru

Satyryków w Łodzi, Teatru Lalek Arlekin. Współpracował z czasopismami

„Szpilki”, „Płomyk”, „Płomyczek”. Pisał wiersze Nocny połów, satyry Igraszki

i fraszki, reportaże, wiersze i bajki dla dzieci Cyrk w Szczyrku, powieści dla

młodzieży Pietrek z Puszczy Piskiej. Kawaler Orderu Uśmiechu (1983).

03.01 – 135. rocznica urodzin Raula Koczalskiego (Raoul Koczalski, pseud.

Jerzy Armando ; 1885–1948), polskiego pianisty i kompozytora, profesora

w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Poznaniu i Warszawie. Twórca

utworów kameralnych, symfonicznych, koncertów, kompozycji fortepianowych,

pieśni, oper i baletów. Autor sonaty G-dur, opery Raymond, poematu

symfonicznego Zaklęcie, utworów fortepianowych Fantazja.

03.01 – 75. rocznica śmierci Ferdynanda Ossendowskiego (1878–1945),

polskiego pisarza, publicysty, dziennikarza, podróżnika, chemika, geografa,

nauczyciela akademickiego, działacza politycznego, naukowego i społecznego.

Uczestnik wielu podróży do krajów Europy, Azji, Ameryki i Afryki. Autor

reportaży, nowel, powieści podróżniczych dla dorosłych i młodzieży: Chmura nad Gangesem, Za Chińskim Murem, Huragan.

04.01 – 105. rocznica urodzin Tytusa Karpowicza (1915–2009), polskiego

pisarza, autora książek przyrodniczych dla dzieci i młodzieży. Publikował m.in.

w periodykach: „Dookoła Świata”, „Poznaj Swój Kraj”, „Wiadomości

Wędkarskie”, „Łowiec Polski”. Autor cyklu powieści Księga puszczy: Szlakiem czarnego zwierza, Bałabuszka – Złoty Lis, Tytan, byk nad byki.

04.01 – 60. rocznica śmierci Alberta Camusa (1913–1960), algierskiego pisarza

noszącego obywatelstwo francuskie, dramaturga, eseisty i publicysty, reżysera

teatralnego. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury(1957). Czołowy

reprezentant egzystencjalizmu w literaturze. Autor powieści: Obcy, Dżuma,

Upadek, Pierwszy człowiek, dramatów Kaligula, Stan oblężenia, esejów Mit Syzyfa, zbiorów opowiadań Lato, Wygnanie i królestwo.

20

04.01 – 55. rocznica śmierci T.S. Eliota (właśc. Thomas Stearns Eliot ; 1888–

1965), amerykańsko-brytyjskiego poety, przedstawiciela modernizmu,

dramaturga i eseisty. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1948).

Autor utworów lirycznych Ziemia jałowa, Wydrążeni ludzie, Popielec oraz sztuk

teatralnych: Mord w katedrze, Zjazd rodzinny, Coctail party. Zwolennik teatru

swobodnie łączącego rozmaite konwencje i techniki pisarskie.

04.01 – 5. rocznica śmierci Edmunda Wnuka-Lipińskiego (1944–2015),

polskiego socjologa, profesora, nauczyciela akademickiego, pisarza fantastyki

naukowej. Specjalizował się w powieściach fantastyki socjologicznej.

Opublikował trylogię Apostezjon składającą się z pozycji: Wir pamięci, Rozpad

połowiczny i Mord założycielski oraz dzieła z zakresu socjologii, m.in. Świat

międzyepoki, Granice wolności. Pamiętnik polskiej transformacji.

05.01 – 125. rocznica śmierci Władysława Podkowińskiego (1866–1895),

polskiego malarza, ilustratora, prekursora polskiego impresjonizmu. Ilustrator

książek, kalendarzy i czasopism: „Biesiada Literacka”, „Kłosy”, „Wędrowiec”.

Najbardziej znanym obrazem jest Szał uniesień, który w 1894 wywołał skandal

obyczajowy. Podkowiński pociął własne dzieło tuż przed planowanym

zamknięciem wystawy. Zaliczany do artystów przeklętych artiste maudit.

05.01– 90. rocznica urodzin Jana Lebensteina (1930–1999), polskiego malarza

i grafika. Uprawiał malarstwo figuratywne z elementami surrealizmu

i abstrakcji. Zilustrował m.in. Folwark zwierzęcy George'a Orwella i kilka ksiąg

biblijnych: Księga Genesis, Księga Hioba, Apokalipsa św. Jana – jako cykle

witraży oraz grafik. Otrzymał Grand Prix na I Biennale Młodych w Paryżu

(1959). Uhonorowany Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski (1998).

05.01 – 50. rocznica śmierci Maxa Borna (1882–1970), matematyka i fizyka

niemiecko-żydowskiego pochodzenia, współtwórcy mechaniki kwantowej,

laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1954). Na jego nagrobku wyryto

fundamentalne równanie mechaniki kwantowej: pq – qp = h/2πi.

06.01 – Święto Trzech Króli czyli Objawienie Pańskie – święto chrześcijańskie

obchodzone na pamiątkę Trzech Mędrców (Króli), którzy udali się do Betlejem,

aby oddać pokłon nowo narodzonemu Jezusowi Chrystusowi. W Kościele

katolickim obchodzone jest 6 stycznia każdego roku.

06.01 – 145. rocznica śmierci Piotra Wysockiego (1797–1875), polskiego

działacza niepodległościowego, pułkownika Wojska Polskiego, przywódcy

sprzysiężenia podchorążych inicjującego powstanie listopadowe (1830).

Odznaczony Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari (1831).

21

06.01 – 90. rocznica urodzin Cezarego Leżeńskiego (pseud. Jerzy Nałęcz, Marek

; 1930–2006), polskiego pisarza, doktora nauk humanistycznych, dziennikarza.

Podpułkownik Wojska Polskiego. Redaktor naczelny „Kuriera Polskiego”. Prezes

Towarzystwa Kontroli Rekordów Niecodziennych. Autor książek: Barwy i rytmy

Śląska, Strachy z pałacowej wieży, My chłopcy też wojsko. Kanclerz

Międzynarodowej Kapituły Orderu Uśmiechu.

07.01 – Kościół prawosławny i wierni innych obrządków wschodnich obchodzą

Boże Narodzenie.

07.01 – 5. rocznica śmierci Tadeusza Konwickiego (1926–2015), polskiego

prozaika, scenarzysty, reżysera filmowego. Pozostawił bogatą spuściznę

literacką: Sennik współczesny, Kompleks polski, Mała apokalipsa i filmową.

Wyreżyserował filmy Ostatni dzień lata, Salto, Dolina Issy, Lawa. Autor

scenariuszy do filmów Matka Joanna od Aniołów, Faraon.

08.01 – 85. rocznica urodzin Elvisa Presleya (1935–1977), amerykańskiego

piosenkarza i aktora, jednej z ważniejszych ikon popkultury XX wieku, znanego

powszechnie jako Elvis, często nazywanego Królem Rock and Rolla lub po

prostu Królem.

08.01 – 5. rocznica śmierci Krystyny Nepomuckiej (1920–2015), polskiej

pisarki, autorki ponad 30 powieści i wielu artykułów. Redaktorka czasopism

„Za i przeciw” oraz „Chłopska Droga”. Rozgłos i uznanie przyniosło jej

Małżeństwo niedoskonałe, które zapoczątkowało całą sagę powieści z cyklu

Niedoskonałości i doskonałości.

09.01 – 130. rocznica urodzin Karela Čapka (1890–1938), czeskiego prozaika,

dramatopisarza, publicysty i tłumacza, prekursora powieści science fiction, autora

m.in. powieści Inwazja jaszczurów, Krakatit, Fabryka absolutu, nowel Opowieści z różnych kieszeni, powieści dla dzieci Daszeńka czyli żywot szczeniaka.

09.01 – 75. rocznica urodzin Małgorzaty Musierowicz (1945-), polskiej pisarki,

autorki książek dla dzieci i młodzieży, ilustratorki. Twórczyni cyklu

powieściowego dla młodzieży Jeżycjada. Jej powieści zostały przetłumaczone

m.in. na język czeski, niemiecki, szwedzki, węgierski i japoński. Kawaler Orderu

Uśmiechu (1994). Odznaczona Medalem Polskiej Sekcji IBBY za całokształt

twórczości (2008).

22

11.01 – 105. rocznica śmierci Zygmunta Miłkowskiego (pseud. Teodor Tomasz

Jeż ; 1824–1915), polskiego pisarza, publicysty i działacza niepodległościowego.

Redaktor paryskiego dwutygodnika „Wolne Polskie Słowo”. Autor powieści,

historycznych: Wasyl Hołub, Ci i tamci, Za króla Olbrachta oraz pamiętników

Od kolebki przez życie. Odznaczony pośmiertnie Krzyżem Niepodległości

z Mieczami za pracę w dziele odzyskania niepodległości (1933).

11.01 – 80. rocznica śmierci Michała Mariana Siedleckiego (1873–1940),

polskiego zoologa, działacza na rzecz ochrony przyrody w Polsce.

Współinicjator powstania Morskiego Laboratorium Rybackiego na Helu,

uczestnika wypraw naukowych do Egiptu, Indii, Afryki, na Cejlon. Autor wielu

prac naukowych i rozpraw specjalnych: Państwa zwierzęce, Na rafach koralowych. Zginął w obozie Sachsenhausen.

12.01 – 20. rocznica śmierci Bolesława Faca (1929–2000), polskiego poety,

prozaika, publicysty, tłumacza. Animator życia literackiego i kulturalnego

w Gdańsku. Współtwórca teatru studenckiego Kontrapunkt, Grupy Literackiej

Seledyn, kabaretu Szkoła Grafomanów. Autor tomów wierszy Gotyk dźwięku,

Ścinanie kani, powieści Mroczne uciechy wojny, Na pamięć, sztuk teatralnych,

a także przekładów z niemieckiej literatury współczesnej.

13.01 – 35. rocznica śmierci Adama Marczyńskiego (1908–1985), polskiego

malarza, rysownika, grafika oraz scenografa. Profesor Akademii Sztuk Pięknych

w Krakowie. Autor polichromii kościelnych w Nowym Wiśniczu, katedrze

tarnowskiej, Brzesku, Sokołówie Małopolskim. Ilustrator książek, m.in

Niebieskie kartki A. Rudnickiego, Porwanie w Tiutiurlistanie W. Żukrowskiego,

Pamiętniki Paska, Niespokojne godziny I. Jurgielewiczowej.

14.01 – 250. rocznica urodzin Jerzego Adama Czartoryskiego (pseud.

Toulouzan ; 1770–1861), polskiego męża stanu, pisarza, poety, mecenasa sztuki

i kultury. Minister spraw zagranicznych Imperium Rosyjskiego, prezes Rządu

Narodowego Królestwa Polskiego. Założyciel politycznego obozu

konserwatywno-liberalnego Hotel Lambert. Odznaczony Orderem Orła Białego

(1815). Ważniejsze dzieła: Królowa Jadwiga, Wiejskie ogrody, O pańszczyźnie.

17.01 – 200. rocznica urodzin Anny Brontë (pseud. Acton ; 1820–1849),

angielskiej pisarki, jednej z trzech sławnych sióstr-pisarek Brontë. Wspólnie

z siostrami Charlotte i Emily Jane pisała wiersze i opowiadania. W 1846 wydano

tomik poezji, złożony z utworów trzech sióstr Brontë. Wiersze, ukazały się pod

męskimi pseudonimami Currer, Ellis i Acton Bell. Anne wydała dwie powieści:

Agnes Grey i Lokatorka Wildfell Hall.

23

18.01 lub 30.01 – 120. rocznica urodzin Izaaka Dunajewskiego (1900–1955),

rosyjskiego kompozytora i dyrygenta żydowskiego pochodzenia. Tworzył pieśni,

balety, operetki oraz muzykę do przedstawień teatralnych i filmów. Twórca

„jazzu rosyjskiego”. Najbardziej znane utwory: Pieśń o Ojczyźnie, Marsz

sportowy oraz muzyka do filmów Świat się śmieje i Wołga-Wołga.

18.01 – 80. rocznica śmierci Kazimierza Przerwy-Tetmajera (1865–1940),

polskiego poety, nowelisty, powieściopisarza, dramaturga. Współpracował m.in.

z „Tygodnikiem Ilustrowanym”, „Kurierem Warszawskim”. Wydał osiem serii

Poezji. Zafascynowany góralskim folklorem napisał cykl opowieści Na skalnym

Podhalu, epopeję tatrzańską Legenda Tatr, składającą się z dwóch części:

Maryna z Hrubego i Janosik Nędza Litmanowski.

19.01 – 155. rocznica śmierci Pierre’a-Josepha Proudhona (1809–1865),

francuskiego polityka, ekonomisty, socjologa i dziennikarza. Uważany za ojca

anarchizmu. Stworzył podwaliny pod anarchistyczny indywidualizm, gwałtownie

atakował państwo, Kościół oraz system kapitalistyczny. Autor eseju Co to jest

własność? W książce Wyznania rewolucjonisty ogłosił m.in. „Anarchia to

porządek”.

19.01 – 80. rocznica śmierci Ignacego Chrzanowskiego (1866–1940), polskiego

historyka literatury, publicysty, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Redaktor

m.in. „Przeglądu Pedagogicznego”, „Ateneum”, „Pamiętnika Literackiego”.

Współzałożyciel Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej (1905). Autor dzieła

Historia literatury niepodległej Polski oraz 50 tomów serii Prace historyczno-

literackie.

19.01 – 45. rocznica śmierci Kazimierza Wyki (1910–1975), polskiego historyka

literatury, eseisty, krytyka literackiego. Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego,

poseł na Sejm PRL, członek Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaźni Polsko-

Radzieckiej. Redaktor pisma literackiego „Twórczość”. Współtwórca Instytutu

Badań Literackich. Znane dzieła: Pogranicze powieści, Szkice literackie i artystyczne, Pokolenia literackie.

20.01 – 100. rocznica urodzin Federica Felliniego (1920–1993), włoskiego

reżysera i scenarzysty filmowego, znanego ze swojego barokowego, cyrkowego,

onirycznego stylu, czołowego przedstawiciela europejskiego kina autorskiego,

czterokrotnego laureata Oscara i nagrody Akademii Filmowej za całokształt

twórczości (1993). Twórca m.in. filmów La strada, Noce Cabirii, Słodkie życie,

Osiem i pół, Ginger i Fred.

20.01 – 15. rocznica śmierci Jana Nowaka Jeziorańskiego (właśc. Zdzisław

Antoni Jeziorański, pseud. Janek, Jan Nowak, Jan Zych ; 1914–2005), polskiego

polityka, politologa, działacza społecznego, dziennikarza. Kurier i emisariusz

Komendy AK i Rządu RP w Londynie. Kierował Rozgłośnią Polską Radia Wolna

Europa. Kawaler Orderu Orła Białego (1994).

24

21.01 – 115. rocznica urodzin Wandy Wasilewskiej (1905–1964), polskiej

i radzieckiej działaczki komunistycznej, pisarki, poetki i polityka. Prekursorka

realizmu socjalistycznego w literaturze polskiej. Autorka powieści: Ojczyzna,

Oblicze dnia, Pieśń nad Wodami, Tęcza. Wydawała też powieści dla młodzieży:

Królewski syn, Kryształowa kula Krzysztofa Kolumba, Pokój na poddaszu oraz

książeczkę dla dzieci W pierwotnej puszczy.

21.01 – 70. rocznica śmierci George'a Orwella (właśc. Eric Arthur Blair; 1903–

1950), angielskiego powieściopisarza i publicysty, demaskatora mechanizmów

zniewolenia człowieka w systemie totalitarnym, autora m.in. antyutopii Rok

1984, groteski satyrycznej Folwark zwierzęcy.

23.01 – 115. rocznica urodzin Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego (1905–

1953), polskiego poety, prozaika, dramaturga, tłumacza, autora m.in. tomików

wierszy Zaczarowana dorożka, poematu Niobe, miniatur scenicznych Teatrzyk

Zielona Gęś. Współpracował z czasopismami „Bluszcz”, „Przekrój”, „Tygodnik

Powszechny”.

23.01 – 20. rocznica śmierci Egona Naganowskiego (1913–2000), polskiego

krytyka literackiego, eseisty, tłumacza literatury, głównie niemieckojęzycznej.

Autor przekładów m.in. twórczości Thomasa Manna, Güntera Grassa, Karla

Dedeciusa, monografii krytycznoliterackich o Jamesie Joysie pt. Telemach

w labiryncie świata i Robercie Musilu pt. Podróż bez końca.

24.01 – 100. rocznica śmierci Amadeo Modiglianiego (1884–1920), włoskiego

malarza, rysownika i rzeźbiarza pochodzenia żydowskiego. Głównym motywem

jego twórczości jest człowiek. Twórca portretów: Portret Pabla Picassa,

Żydówka, Portret Beatrice Hastings przed drzwiami, aktów uchodzących w jego

czasach za skandalizujące: Akt leżący na brzuchu, Akt na kanapie, Akt stojący,

rzeźb i pejzaży: Drzewo i dom, Dom i cyprysy.

24.01 – 55. rocznica śmierci Winstona Churchilla (1874–1965), brytyjskiego

polityka, męża stanu, mówcy, stratega, pisarza i historyka, malarza. Dwukrotny

premier Zjednoczonego Królestwa, honorowy obywatel Stanów Zjednoczonych.

Uznanie przyniosły wielotomowe opracowania historyczne: Światowy Kryzys, II

wojna światowa, Historia Anglików. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie

literatury (1953).

25

25.01 – 110. rocznica urodzin Stefana Themersona (1910–1988), artysty

awangardowego, prozaika, poety, eseisty, filozofa, filmowca i kompozytora.

Realizator filmów eksperymentalnych, m.in. Przygoda człowieka poczciwego,

Europa. Autor książek dla dzieci: Przygody Marcelianka Majster-Klepki;

powieści groteskowo-filozoficznych m.in. Tom Harris. Themersonowie założyli

Spółdzielnię Filmową, wydawnictwo Gaberbocchus Pressi, wydawali pismo

„f.a.”.

26.01 – 140. rocznica urodzin Douglasa MacArthura (1880–1964),

amerykańskiego generała armii, dowódcy armii alianckich na Pacyfiku podczas

II wojny światowej. Uhonorowany Medalem Honoru – najwyższym

odznaczeniem wojskowym w Stanach Zjednoczonych. Był jednym z pięciu

amerykańskich oficerów, którzy osiągnęli stopień generała armii (ang. General

of the Army).

27.01 – 75. rocznica wyzwolenia obozu Auschwitz-Birkenau (1945).

27.01 – 10. rocznica śmierci Jarome’a Davida Salingera (1919–2010),

amerykańskiego pisarza, autora głośnej powieści Buszujący w zbożu, zbiorów

opowiadań: Dziewięć opowiadań, Wyżej podnieście strop, Cieśle i Seymour –

introdukcja. Bohaterami jego utworów są młodzi ludzie poszukujący sensu życia,

miłości i nadziei.

28.01 – 135. rocznica urodzin Władysława Raczkiewicza (1885–1947),

polskiego działacza politycznego, społecznego i wojskowego. Uczestnik

I wojny światowej i walk z bolszewikami, minister spraw wewnętrznych

w czterech rządach II RP, prezes Światowego Związku Polaków z Zagranicy

(1934–1939), Prezydent RP na uchodźstwie (1939–1947).

29.01 – 300. rocznica urodzin Franciszka Bohomolca (pseud. Daniel Bobinson,

Galantecki, Jeden Zakonnik, Pokutnicki ; 1720–1784), polskiego jezuity,

nauczyciela, komediopisarza, poety, tłumaczy, wydawcy, współtwórcy

oświecenia stanisławowskiego. Autor tomiku Zabawki poetyckie, komedii tzw.

konwiktowych, np. Paryżanin polski. Publicysta i redaktor warszawskich gazet

„Kurier Polski” czy „Monitor”.

29.01 – 160. rocznica urodzin Antona Czechowa (1860–1904), rosyjskiego

nowelisty i dramatopisarza. Klasyk literatury rosyjskiej, mistrz małych form

literackich. Znany głównie z dramatów odtwarzających tragizm powszedniej

egzystencji zwykłych, przeciętnych ludzi. Twórca dramatów: Płatonow,

Wujaszek Wania, Mewa, Trzy siostry, Wiśniowy sad oraz opowiadań i nowel:

Intrygi, Panna na wydaniu.

26

30.01 – 170. rocznica urodzin Aleksandra Gierymskiego (1850–1901),

polskiego malarza, przedstawiciela realizmu, prekursora polskiego

impresjonizmu, luministy, rysownika. Młodszy brat Maksymiliana Gierymskiego.

Ważne dzieła: Wieczór nad Sekwaną, W altanie, Żydówka z pomarańczami.

31.01 – 125. rocznica urodzin Stanisława Młodożeńca (1895–1959), polskiego

poety, współtwórcy futuryzmu, nauczyciela. Współzałożyciel Klubu Futurystów

Katarynka. Współuczestniczył w głównych publikacjach futuryzmu polskiego

Nuż w bżuhu – jednodńuwka futurystuw. Opublikował tomiki poetyckie: Kreski i Futureski, Kwadraty, Niedziela, Futuro-gamy i Futuro-pejzaże.

31.01 – 115. rocznica urodzin Johna O’Hary’ego (1905–1970), amerykańskiego

pisarza, autora bestsellerów, z których najbardziej znana książka to Appointment in Samarra, o samozagładzie szanowanego mieszkańca miasteczka Gibbsville.

31.01 – 100. rocznica urodzin Danuty Bieńkowskiej (1920–1992), polskiej

pisarki, autorki utworów dla młodzieży, eseistki, tłumaczki literatury rumuńskiej.

Debiutowała jako autorka sztuki Krzysztof. Opublikowała powieści: Szlakiem

orlich gniazd, Wielka gra, Potajemna wyprawa, Chłopiec z gitarą. Nagrodzona

przez Prezesa Rady Ministrów za twórczość dla młodzieży (1978).

31.01 – 105. rocznica urodzin Thomasa Mertona (1915–1968), amerykańskiego

pisarza i poety religijnego, trapisty, znawcy mistyki i myśli teologiczno-

filozoficznej Dalekiego Wschodu. Autor książek: Siedmiopiętrowa góra, Posiew kontemplacji, Szukanie Boga, Nikt nie jest samotną wyspą, Zen i ptaki żądzy.

31.01 – 35. rocznica śmierci Józefa Mackiewicza (1902–1985), polskiego

pisarza i publicysty. Opracował białą księgę o mordzie katyńskim Zbrodnia

katyńska w świetle dokumentów z przedmową gen. Andersa, która ukazała się

w roku 1948. Publikował w pismach emigracyjnych, m.in. w paryskiej

„Kulturze”, londyńskich „Wiadomościach”, tygodniku „Lwów i Wilno”.

LUTY

luty – 75. rocznica śmierci Anny Frank (1929–1945), żydowskiej dziewczyny –

autorki Dziennika, którego pisanie rozpoczęła w dniu swoich trzynastych urodzin.

Książka powstała na podstawie obszernych fragmentów pamiętnika napisanego

podczas dwuletniego pobytu w ukryciu jej rodziny oraz czwórki znajomych w

czasie niemieckiej okupacji w Holandii. Zmarła w obozie koncentracyjnym w

Bergen-Belsen.

27

01.02 – 95. rocznica urodzin Aleksandra Franty (1925–2019), polskiego

architekta, laureata Honorowej Nagrody SARP (1975). Prowadził samodzielną

autorską Pracownię Projektów Budownictwa Ogólnego (PPBO) w Katowicach.

Przewodniczący katowickiego oddziału SARP. Wykładowca na Wydziale

Architektury Politechniki Śląskiej. Główne dzieła: dom wczasowy

Transportowiec w Bielsku-Białej Mikuszowicach, Teatr Ziemi Rybnickiej

w Rybniku, kościół pw. Podwyższenia Krzyża św. i Matki Bożej Uzdrowienia

Chorych w Katowicach.

02.02 – 105. rocznica urodzin Karola Stryji (1915–1998), polskiego dyrygenta,

kompozytora, profesora i pedagoga. Karierę dyrygenta rozpoczął w 1937

w chórze Echo w Łaziskach Górnych. Pracował w Filharmonii Śląskiej

w Katowicach. Pomysłodawca Międzynarodowego Konkursu Dyrygenckiego im.

Grzegorza Fitelberga w Katowicach. Zapoczątkował również Międzynarodowy

Konkurs Skrzypcowy im. Carla Augusta Nielsena w Odense. Laureat Nagrody

im. Wojciecha Korfantego (1998, pośmiertnie).

02.02 – 50. rocznica śmierci Bertranda Arthura Russella (1872–1970),

brytyjskiego filozofa samookreślającego się ateistą, logika i matematyka.

Pacyfista więziony w czasie I wojny światowej, pisarz społeczny i polityczny,

laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1950). Zainicjował w 1954

kampanię pokojową Pugwash. Wybrane dzieła: Denotowanie, Mądrość Zachodu,

ABC teorii względności, Szkice sceptyczne.

02.02 – 20. rocznica śmierci Jacka Janczarskiego (1945–2000), polskiego

pisarza, dramaturga, satyryka, scenarzysty filmowego. Współtwórca

Ilustrowanego Tygodnika Rozrywkowego, nadawanego w Programie 3 Polskiego

Radia. Autor scenariuszy do wielu polskich filmów i seriali, m.in. do

Zmienników. Napisał cykl słuchowisk radiowych Kocham pana, panie Sułku,

Z Maciejem Zembatym stworzył Rodzinę Poszepszyńskich i magazyn Zgryz.

03.02 – 285. rocznica urodzin Ignacego Krasickiego (1735–1801), arcybiskupa

gnieźnieńskiego, prymasa Polski, poety, prozaika, publicysty, encyklopedysty

i bajkopisarza. Jeden z głównych przedstawicieli polskiego oświecenia,

okrzyknięty „księciem poetów polskich”. Twórca poematów heroikomicznych:

Monachomachia, czyli Wojna mnichów, Antymonachomachia. Autor powieści

Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Pan Podstoli, bajek i satyr.

04.02 – 515. rocznica urodzin Mikołaja Reja (1505–1569), polskiego poety

i prozaika renesansowego, tłumacza, a także polityka i teologa ewangelickiego.

Miano „ojca literatury polskiej” zawdzięczał autorskiemu posłaniu A niechaj

narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają. Autor

dzieł: Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem,

Żywot człowieka poczciwego.

28

04.02 – 200. rocznica urodzin Boženy Němcovej (1820–1862), czeskiej pisarki,

uznawanej za prekursorkę nowej czeskiej prozy. Pierwszymi dziełami Němcovej

były wiersze: Slavné rano, Ženám českým, Moje vlast. Autorka opowiadań, m.in.

O dvanácti měsíčkách, Dobrý člověk i powieści Babička). Wizerunek Němcovej

zamieszczono na czeskim banknocie o nominale 500 koron.

04.02 – 70. rocznica śmierci Jana Bułhaka (1876–1950), polskiego fotografika,

twórcy polskiej fotografii artystycznej. Filozof i teoretyk fotografii. Założyciel

Fotoklubu Wileńskiego (1927) i współzałożyciel Fotoklubu Polskiego. Autor

książek: Estetyka światła, Polska Fotografia Ojczysta, Wędrówki fotografa. Odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi (1925).

04.02 – 25. rocznica śmierci Klementyny Sołonowicz-Olbrychskiej (1919–

1995), polskiej pisarki, autorki słuchowisk radiowych, sztuk telewizyjnych oraz

utworów dla dzieci i młodzieży. Wybrana twórczość: Anioł Gabriel z Paryża,

Imieniny z macierzanką, Zielona dziewczyna, Cierpki owoc tarniny.

06.02 – 115. rocznica urodzin Władysława Gomułki (pseud. Wiesław, Feliks

Duniak ; 1905–1982), polskiego polityka, działacza komunistycznego.

I sekretarz KC PPR, następnie KC PZPR, w latach 1945–1949 I wicepremier

i minister ziem odzyskanych. Poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm

Ustawodawczy oraz na Sejm PRL. W latach 1957–1971 członek Rady Państwa.

06.02 – 75. rocznica urodzin Boba Marleya (właśc. Robert Nesta Marley ; 1945–

1981), jamajskiego wokalisty i kompozytora, wykonawcy muzyki reggae.

Współzałożyciel, główny wokalista i gitarzysta rytmiczny grupy The Wailers. Na

listach brytyjskich i amerykańskich list przebojów znalazły się m.in. utwory:

Buffalo Soldier, Exodus, Lively Up Yourself, Roots, Rock, Reggae.

06.02 – 25. rocznica śmierci Jamesa Merrilla (1926–1995), amerykańskiego

poety, twórcy liryki filozoficznej oraz klasycznej poetyki i symboliki kulturowej.

Autor licznych zbiorów w wierszy oraz powieści The Seraglio. Poezje Merrilla

zawierają m.in. antologie Zwierzę słucha zwierzeń…, Ameryka, Ameryka!

Antologia wierszy poetów amerykańskich po 1940 roku.

07.02 – 135. rocznica urodzin Sinclaira Lewisa (1885–1951), amerykańskiego

powieściopisarza, nowelisty i dramaturga. Reporter i redaktor nowojorskich

czasopism. Autor m.in. powieści Babbit, Ulica główna. Pierwszy amerykański

laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1930). Jako jedyny pisarz

w historii odmówił przyjęcia Nagrody Pulitzera przyznanej mu za książkę

Arrowsmith.

29

08.02 – 295. rocznica śmierci Piotra I Wielkiego (1672–1725), cara Rosji od

1682, a od 1721 imperatora. Syn Aleksego z dynastii Romanowów.

09.02 – 80. rocznica urodzin Johna Maxwella Coetzee (1940-),

południowoafrykańskiego i australijskiego pisarza. Autor prozy psychologicznej

inspirowanej egzystencjalizmem i prozą poetycką: Młodość, Chłopięce lata.

Sceny z prowincjonalnego życia. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury

(2003). Dwukrotny zdobywca nagrody literackiej dla literatury anglojęzycznej,

Bookera (1983, 1999).

10.02 – 265. rocznica śmierci Monteskiusza (właśc. Charles Louis de Secondat ;

1689–1755), francuskiego filozofa, prawnika, wolnomularza i pisarza doby

Oświecenia. Największym dziełem Monteskiusza była składająca się

z trzydziestu jeden ksiąg praca O duchu praw, w której dokonał analizy znanych

ówcześnie form ustrojowych.

10.02 – 130. rocznica urodzin Borysa Pasternaka (1890–1960), rosyjskiego

poety i prozaika żydowskiego pochodzenia. Laureat Nagrody Nobla

w dziedzinie literatury (1958). Pod wpływem nacisków politycznych odmówił jej

przyjęcia. Autor powieści Doktor Żywago, opowiadań List żelazny, Ciocia Ola,

poematów Rok 1905 oraz zbiorów wierszy Tematy i wariacje, Bliźniak w chmurach, Powtórne narodziny.

10.02 – 125. rocznica urodzin Stanisława Bronikowskiego (1895–1917),

polskiego turysty górskiego i taternika. Zginął tragicznie w górach podczas próby

przejścia południowej ściany Zamarłej Turni. Ten trudny odcinek drogi

wspinaczkowej, wiodący bardzo stromą rysą – nazwano Rysą Bronikowskiego.

10.02 – 110. rocznica urodzin Dominique Pirego (właśc. Georges Charles

Clement Ghislain Pire ; 1910–1969), belgijskiego zakonnika, dominikanina,

uhonorowanego Pokojową Nagrodą Nobla za działalność na rzecz uchodźców

(1958). Współtwórca Międzynarodowego Centrum Pokoju im. Mahatmy

Gandhiego (1960) – działającego później pod nazwą Uniwersytet Pokoju.

10.02 – 15. rocznica śmierci Arthura Millera (1915–2005), amerykańskiego

dramaturga polsko-żydowskiego pochodzenia, eseisty, scenarzysty, autora

słuchowisk radiowych. Autor dramatów: Wszyscy moi synowie, Czarownice z Salem, Śmierć komiwojażera nagrodzonego Nagrodą Pulitzera (1949).

11.02 – 370. rocznica śmierci Kartezjusza (właśc. René Descartes ; 1596–1650),

francuskiego filozofa, matematyka i fizyka. Jeden z najwybitniejszych uczonych

XVII w., uznawany również za ojca filozofii nowożytnej. Wiele jego utworów

umieszczonych zostało w indeksie ksiąg zakazanych. Ważniejsze dzieła:

Rozprawa o metodzie, Rozmyślania nad zasadami filozofii, Namiętności duszy,

Człowiek. Opis ciała ludzkiego.

30

11.02 – 120. rocznica urodzin Hansa Georga Gadamera (1900–2002),

niemieckiego filozofa, humanisty, historyka filozofii, filologa, krytyka

literackiego, współtwórcy XX-wiecznej hermeneutyki filozoficznej. Autor

publikacji Prawda i metoda: zarys hermeneutyki filozoficznej rozprawy

o kluczowym znaczeniu dla zrozumienia współczesnej filozofii.

11.02 – 20. rocznica śmierci Rogera Vadima (1928–2000), francuskiego

reżysera filmowego rosyjskiego pochodzenia, scenarzysty i aktora. Pionier nowej

fali francuskiego filmu. Wyreżyserował filmy: I Bóg stworzył kobietę, Księżycowi jubilerzy, Ładne dziewczyny ustawiają się w szeregu.

12.02 – 155. rocznica urodzin Kazimierza Przerwy-Tetmajera (1865–1940),

polskiego poety, nowelisty, powieściopisarza, dramaturga. Współpracował m.in.

z „Tygodnikiem Ilustrowanym”, „Kurierem Warszawskim”. Wydał osiem serii

Poezji. Zafascynowany góralskim folklorem napisał cykl opowieści Na skalnym

Podhalu, epopeję tatrzańską Legenda Tatr, składającą się z dwóch części:

Maryna z Hrubego i Janosik Nędza Litmanowski.

12.02 – 120. rocznica urodzin Wasilija Czujkowa (1900–1982), radzieckiego

dowódcy wojskowego, marszałka Związku Radzieckiego, dowódcy Wojsk

Lądowych Armii Radzieckiej, dwukrotny bohater Związku Radzieckiego,

jednego z najważniejszych dowódców obrony Stalingradu.

12.02 – 100. rocznica urodzin Danuty Gellnerowej (1920), polskiej poetki,

autorki piosenek, audycji radiowych oraz wierszy i opowiadań dla dzieci.

Współpracowała z dziecięcymi czasopismami: „Świerszczyk”, „Miś”,

„Płomyczek”. Autorka Opowieści starej sowy, Balony Jacka, Gdzie jesteś misiu.

14.02 – 110. rocznica urodzin Zbigniewa Mitznera (pseud. Jan Szeląg; 1910–

1968), polskiego dziennikarza i satyryka, publicysty, współzałożyciela

i redaktora naczelnego tygodnika „Szpilki” i „Mucha”. Publikował również

w „Kuźnicy”, „Odrodzeniu”, „Roczniku Literackim”, „Kulturze”.

14.02 – 45. rocznica śmierci Juliana Huxley’a (1887–1975), angielskiego

biologa i humanisty, pierwszego dyrektora generalnego UNESCO,

współzałożyciela World Wildlife Fund. Interesowały go zagadnieniami z dziedzin

biochemii, ornitologii, etologii, fizjologii, ekologii. Autor książek: The Science of

Life, The Living Thoughts of Darwin, Evolutionary Ethics.

31

14.02 –10. rocznica śmierci Jerzego Turka (1934– 2010), polskiego aktora

teatralnego i filmowego. Występował w Teatrze Ziemi Opolskiej, a następnie

w teatrach warszawskich: Syrena, Polskim, Narodowym, Rozmaitości, Kwadrat.

Zagrał role komediowe w filmach: Gdzie jest generał..., Nie lubię poniedziałku,

Nie ma mocnych, Miś. Dobrze wspominana jest również rola w serialu Czterej pancerni i pies.

15.02 – 115. rocznica śmierci Lewisa Wallace’a (1827–1905), amerykańskiego

powieściopisarza, wojskowego, prawnika i dyplomaty. Znany głównie jako autor

powieści historycznej Ben Hur.

15.02 – 110. rocznica urodzin Ireny Sendlerowej (pseud. Jolanta, Klara

Dąbrowska ; 1910–2008), polskiej działaczki społecznej i charytatywnej,

członkini PPS i kierowniczki referatu dziecięcego Rady Pomocy Żydom

„Żegota”. Sprawiedliwa wśród Narodów Świata, dama Orderu Orła Białego

i Orderu Uśmiechu. W czasie II wojny światowej zbudowana przez nią sieć ludzi

i organizacji uratowała ok. 2500 żydowskich dzieci. Dwukrotnie zgłoszona

do Pokojowej Nagrody Nobla.

15.02 – 55. rocznica śmierci Nata Kinga Cole’a (właśc. Nathaniel Adams Coles;

1919–1965), amerykańskiego muzyka, pianisty jazzowego i piosenkarza.

W 1939 roku założył Trio King Cole (wraz z Oscarem Moore’em i Wesleyem

Prince’em).

15.02 – 55. rocznica śmierci Rafała Malczewskiego (1892–1965), polskiego

malarza, rysownika, pisarza i felietonisty. Taternik, narciarz, popularyzator Tatr

i sportu. Malował krajobrazy, pejzaże fabryczne ze Śląska oraz portrety. Autor

obrazu Wiosna w górach. Autor felietonów, ukazujących atmosferę Zakopanego

w okresie międzywojennym: Od cepra do wariata, Narkotyk gór. Nowele tatrzańskie. Syn malarza Jacka Malczewskiego.

16.02 – 25. rocznica śmierci Wiktora Degi (1896–1995), polskiego lekarza,

naukowca profesora Uniwersytetu Poznańskiego. Członek Polskiej Akademii

Nauk, współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego i

Traumatologicznego. Pierwszy Kawaler Orderu Uśmiechu (1969), następnie

członek Międzynarodowej Kapituły tego orderu, związany z Ogólnopolskim

Komitetem Frontu Jedności Narodu.

17.02 – 25. rocznica śmierci Mirosława Żuławskiego (1913–1995), polskiego

prozaika, publicysty i dyplomaty. Współredaktor „Rzeczpospolitej”, „Przeglądu

Kulturalnego”. Publikował w tygodniku „Świat”. Ambasador RP w Paryżu

i Pradze, następnie ambasador PRL w Senegalu, Republice Mali i Gambii. Ojciec

reżysera Andrzeja Żuławskiego, bratanek pisarza Jerzego Żuławskiego, kuzyn

malarza Marka Żuławskiego, dziadek reżysera Xawerego Żuławskiego.

32

21.02 – 140. rocznica urodzin Waldemara Bonselsa (1880–1952), niemieckiego

pisarza, autora książek o tematyce dziecięcej, podróżniczej i religijnej.

Popularność przyniosła tłumaczona na 40 języków, książka dla dzieci Pszczółka

Maja i jej przygody.

21.02 – 20. rocznica śmierci Haliny Auderskiej (1904–2000), polskiej pisarki,

autorki sztuk scenicznych, słuchowisk i scenariuszy filmowych. Nauczycielka.

Żołnierz ZWZ-AK. Uczestniczka powstania warszawskiego. Posłanka na Sejm

PRL. Współredaktorka miesięcznika „Dialog” oraz Słownika języka polskiego.

Autorka powieści Poczwarka Wielkiej Parady, Zaczarowana zatoka, Babie lato.

21.02 – 15. rocznica śmierci Zdzisława Beksińskiego (1929–2005), polskiego

inżyniera architekta, malarza, rzeźbiarza, fotografa, rysownika i artysty

posługującego się grafiką komputerową. Autor rzeźby abstrakcyjnej

wykonywanej z metalu, drutu i blachy oraz wizjonerskiego malarstwa

fantastycznego. Twórca nie dawał swoim obrazom tytułów, uznając, że każdy

widz może je interpretować w dowolny sposób.

22.02 – 120. rocznica urodzin Luisa Buñuela (1900–1983), hiszpańskiego

reżysera i scenarzysty filmowego. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli

światowego kina. Twórca filmów surrealistycznych: Pies andaluzyjski, Złoty

Wiek, Szymon Pustelnik, Dyskretny urok burżuazji i innych gatunków filmowych,

m.in. dramatów: Mroczny przedmiot pożądania, Piękność dnia.

22.02 – 40. rocznica śmierci Oskara Kokoschki (1886–1980), austriackiego

malarza, grafika i poety. Przedstawiciel ekspresjonizmu. Członek berlińskiej

grupy artystycznej Der Sturm. Znane cykle graficzne Kolumb skowany, Chiński

mur oraz portretów Narzeczona wiatru, Błędny rycerz. Po śmierci artysty

ustanowiono Nagrodę im. Oskara Kokoschki przyznawaną za wybitne osiągnięcia

w dziedzinie sztuk plastycznych.

23.02 – 335. rocznica urodzin Jerzego Fryderyka Händla (1685–1759),

niemieckiego kompozytora i organisty, wybitnego twórcy muzyki późnego

baroku, który dokonał syntezy barokowych osiągnięć muzycznych, zwłaszcza

niemieckich, włoskich i angielskich. Komponował liczne gatunki muzyki, m.in.

opery: Juliusz Cezar w Egipcie, Tamerlano, Rodelinda, Orlando i oratoria:

Tryumf Czasu i Rozczarowania, Alexander Balus, Esther, Athalia, Mesjasz.

23.02 – 165. rocznica śmierci Carla Friedricha Gaussa (1777–1855),

niemieckiego matematyka, fizyka, astronoma i geodety. Profesor uniwersytetu

w Getyndze, okrzyknięty mianem „Księcia matematyków”. Uznany za jednego

z twórców geometrii nieeuklidesowej. W dziele Badania arytmetyczne opisał

własne odkrycia w dziedzinie teorii liczb.

33

23.02 – 75. rocznica śmierci Aleksieja N. Tołstoja (1883–1945), rosyjskiego

pisarza, dramaturga i publicysty, przedstawiciela nurtu realistycznego, piszącego

w konwencji socrealizmu. Autor m.in. trylogii Droga przez mękę, powieści

historycznej Piotr I, utworów dla dzieci Złoty kluczyk czyli niezwykłe przygody

pajacyka Buratina.

23.02 – 65. rocznica śmierci Paula Claudela (1868–1955), francuskiego

dramaturga, i poety, symbolisty, eseisty, dyplomaty. Autor dramatów, m.in.

Spoczynek dnia siódmego, Zakładnik, Atłasowy trzewiczek oraz prac

teoretycznych o poezji i teatrze m.in. Możliwości teatru. Członek Akademii

Francuskiej.

24.02 – 135. rocznica urodzin Juliusza Kadena-Bandrowskiego (1885–1944),

polskiego pisarza, dramaturga, publicysty, kapitana piechoty Wojska Polskiego.

Dwukrotnie odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi. Autor nowel i opowiadań:

Iskry, Miasto mojej matki, powieści: Niezguła, Generał Barcz, dramatów: Jesień,

Karty w tas, wspomnień i reportaży Europa zbiera siano.

24.02 – 135. rocznica urodzin Stanisława Ignacego Witkiewicza (pseud.

Witkacy ; 1885–1939), polskiego pisarza, krytyka literackiego, malarza, filozofa,

dramaturga i fotografika. Autor powieści: 622 upadki Bunga, czyli Demoniczna

kobieta, Pożegnanie jesieni, dramatów: Tumor Mózgowicz, W małym dworku,

Szewcy, dzieła estetycznego: Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd

nieporozumienia zawierające Teorię Czystej Formy. Twórca obrazów olejnych

oraz pasteli: cykl Firma Portretowa S.I. Witkiewicza.

24.02 – 30. rocznica śmierci Jerzego Kreczmara (1902–1985), polskiego

reżysera, eseisty, teatrologa i pedagoga. Wieloletni kierownik literacki Teatru

Współczesnego w Warszawie. Dyrektor Teatru Polskiego Radia, dyrektor Teatru

Polskiego w Warszawie. Wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego oraz PWST

w Warszawie. Uważany za jednego z najważniejszych inscenizatorów światowej

klasyki w historii polskiego teatru.

26.02 – 55. rocznica śmierci Władysława Starewicza (1882–1965), rosyjskiego

filmowca narodowości polskiej, autora i pioniera filmów animowanych. Twórca

pierwszego w historii filmu lalkowego Piękna Lukanida. Zekranizował dzieła

Nikołaja Gogola: Straszliwa Zemsta, Noc Przed Bożym Narodzeniem, Aleksandra

Puszkina Rusłan i Ludmiła, Jerzego Żuławskiego Jola i Ignacego Kraszewskiego

Pan Twardowski.

34

27.02 – 75. rocznica urodzin Jacka Janczarskiego (1945–2000), polskiego

pisarza, dramaturga, satyryka, scenarzysty filmowego. Współtwórca

Ilustrowanego Tygodnika Rozrywkowego, nadawanego w Programie 3 Polskiego

Radia. Autor scenariuszy do wielu polskich filmów i seriali, m.in. do

Zmienników. Napisał cykl słuchowisk radiowych Kocham pana, panie Sułku,

Z Maciejem Zembatym stworzył Rodzinę Poszepszyńskich i magazyn Zgryz.

28.02 – 270. rocznica urodzin Ignacego Potockiego (pseud. Jan K. Szabrański ;

1750–1809), polskiego polityka i działacza patriotycznego, publicysty,

dramatopisarza, poety, pedagoga, historyka i tłumacza. Członek Komisji Edukacji

Narodowej w latach 1773–1791. Autor Historii królów elekcyjnych od Zygmunta

III do Stanisława Augusta, O Akademii Krakowskiej poema w 3 pieśniach,

O rokoszu pod Targowicą rzecz krótka.

28.02 – 30. rocznica śmierci Kornela Filipowicza (1913–1990), polskiego

powieściopisarza, nowelisty, scenarzysty, poety, autora tomów opowiadań

Krajobraz niewzruszony i powieści Romans prowincjonalny. Autor scenariuszy

do filmów Szklana kula, Egzekucja w ZOO. W twórczości powracał do związków

z ziemią cieszyńską m.in. w Białym ptaku czy Ulicy Głębokiej, zachowały się też

fragmenty Pana Tadeusza przełożone na gwarę cieszyńską.

MARZEC

01.03 – 575. rocznica urodzin Sandro Botticelliego (właśc. Alessandro

di Mariano Filipepi ; 1445–1510), włoskiego malarza, przedstawiciela szkoły

florenckiej. Autor portretów Portret nieznajomego z medalem, Portret

młodzieńca, obrazów o tematyce mitologicznej, m.in. Narodziny Wenus, Wiosna

oraz religijnej Powracająca Judyta, a także obrazów z motywem Madonny –

Madonna z Dzieciątkiem i dwoma aniołami.

01.03 – 210. rocznica urodzin Fryderyka Chopina (1810–1849), polskiego

kompozytora i pianisty romantycznego. Nazywany „poetą fortepianu” .

W swojej twórczości czerpał z wzorców polskiej muzyki ludowej. Przejawiał

również talent malarski i aktorski oraz literacki, czego dowodem są jego słynne

listy. Twórca polonezów, mazurków, nokturnów, ballad, etiud, preludiów, sonat,

koncertów i pieśni.

35

01.03 – 100. rocznica urodzin Albina Siekierskiego (1920–1989), polskiego

prozaika, dramatopisarza, felietonisty, scenarzysty, posła na Sejm PRL IX

kadencji. Autor powieści, m.in. Ocalenie, Urodzajne piachy, Pół godziny

przyjaźni, Drzewo liści nie dobiera. Na podstawie utworu Tego domu już nie ma

Kazimierz Kutz stworzył scenariusz filmu Paciorki jednego różańca.

01.03 – 85. rocznica urodzin Ernesta Brylla (1935-), polskiego poety, prozaika,

dramatopisarza. Autor tekstów piosenek, dziennikarz, tłumacz i krytyk filmowy,

dyplomata. Jego utwory wykonywały m.in. zespoły: 2 plus 1, Myslovitz,

Skaldowie oraz wokaliści: Stan Borys, Halina Frąckowiak, Marek Grechuta,

Krystyna Prońko, Maryla Rodowicz. W 1968 z Markiem Sartem założyli zespół

Drumlersi. Sart pisał dla niego muzykę, a Bryll – teksty.

02.03 – 40. rocznica śmierci Jarosława Iwaszkiewicza (pseud. Eleuter ; 1894–

1980), polskiego prozaika, poety, eseisty, tłumacza i librecisty, współtwórcy

grupy poetyckiej Skamander. Prezes Związku Literatów Polskich, dyplomata,

poseł na Sejm PRL. Autor m.in. tomiku poezji Muzyka wieczorem, opowiadań

Panny z Wilka, powieści Kochankowie z Marony, Sława i chwała oraz

wspomnień Podróże do Włoch.

02.03 – 90. rocznica śmierci D. H. Lawrence’a (właśc. David Herbert Lawrence

; 1885–1930), brytyjskiego pisarza, autora powieści, opowiadań, poezji, sztuk,

esejów, książek podróżniczych, obrazów, tłumaczeń, tekstów krytyczno-

literackich i korespondencji. Znane powieści Synowie i kochankowie, Zakochane

kobiety, Kochanek lady Chatterley.

03.03 – 110. rocznica urodzin Stefana Otwinowskiego (1910–1976), polskiego

prozaika, dramatopisarza i publicysty. Podczas II wojny światowej działacz

kulturalnego podziemia. Kierownik literacki krakowskich teatrów. Pisał felietony

i współredagował „Dziennik Literacki” oraz „Życie Literackie”. Laureat Nagrody

II stopnia Ministra Kultury i Sztuki (za całokształt twórczości, 1969).

04.03 – 140. rocznica urodzin Kazimierza Lutosławskiego (1880–1924),

polskiego księdza rzymskokatolickiego, polityka, doktora medycyny i teologii,

działacza endeckiego, posła na sejm, dziennikarza, pedagoga. Ideowy mentor

twórców skautingu i harcerstwa polskiego. Projektant polskiej odznaki skautowej,

która stała się pierwowzorem krzyża harcerskiego.

36

05.03 – 170. rocznica urodzin Antoniego Sygietyńskiego (pseud. Gosławiec ;

1850–1923), polskiego krytyka literackiego, muzycznego i teatralnego,

zwolennika realizmu w malarstwie i naturalizmu w prozie. Współredaktora

„Kuriera Warszawskiego”, „Wędrowca”, „Gazety Polskiej”. Autor monografii

Maksymilian Gierymski, powieści Na skałach Calvados i Wysadzony z siodła

oraz zbiorów opowiadań: Drobiazgi i Święty ogień.

06.03 – 545. rocznica urodzin Michała Anioła (właśc. Michelangelo Buonarroti ;

1475–1564), włoskiego malarza, rzeźbiarza, poety i architekta epoki Odrodzenia.

Autor m.in. fresków w Kaplicy Sykstyńskiej. Wśród rzeźb najbardziej znane są

Pieta i Dawid. Z dzieł architektonicznych – projekt kopuły bazyliki świętego

Piotra. W Rzymie twórczość artysty objęta została mecenatem papieskim.

06.03 – 275. rocznica urodzin Kazimierza Pułaskiego (1745–1779), polskiego

generała, jednego z dowódców konfederacji barskiej, marszałka ziemi

łomżyńskiej, bohatera walk o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Nazywany

„ojcem amerykańskiej kawalerii”.

07.03 – 145. rocznica urodzin Maurica Ravela (1875–1937), francuskiego

kompozytora i pianisty, przedstawiciela impresjonizmu w muzyce. Autor pieśni

i utworów fortepianowych. Najbardziej znane są utwory orkiestrowe, m.in.

Boléro. Instrumentował również utwory innych kompozytorów, takie jak: cykl

miniatur fortepianowych Obrazki z wystawy Modesta Musorgskiego.

07.03 – 35. rocznica śmierci Arkadego Fiedlera (1894–1985), polskiego pisarza,

reportażysty, przyrodnika i podróżnika. Wyprawy i podróże zaowocowały

książkami: Ryby śpiewają w Ukajali, Kanada pachnąca żywicą, Wyspa

kochających lemurów. Autor powieści dla młodzieży: Mały Bizon, Wyspa

Robinsona, Orinoko. Losy polskich lotników bohatersko walczących

w Bitwie o Anglię opisał w Dywizjonie 303.

08.03 – 60. rocznica śmierci Wacława Rogowicza (1879–1960), polskiego

powieściopisarza, nowelisty i tłumacza literatury rosyjskiej i francuskiej. W 1951

otrzymał Nagrodę Polskiego PEN Clubu za przekład z literatury obcej na język

polski. Autor powieści Samson, Pokusa o zmierzchu, zbioru nowel Mozaika

kaukaska oraz dramatu Chór pielgrzymów. Odznaczony Krzyżem Komandorskim

(1955) i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1952).

10.03 – 80. rocznica śmierci Michaiła Bułhakowa (1891–1940), rosyjskiego

pisarza, dramaturga i aktora. Twórca Mistrza i Małgorzaty – dzieła zaliczanego

do najwybitniejszych osiągnięć literackich XX wieku. Autor powieści: Biała

gwardia, Powieść teatralna oraz opowiadań: Notatki na mankietach, Psie serce,

a także sztuk teatralnych: Szkarłatna wyspa, Zmowa świętoszków, Ostatnie dni.

37

10.03 – 65. rocznica urodzin Juliusza Machulskiego (1955-), polskiego reżysera,

producenta filmowego, aktora, scenarzysty i dramaturga. Założyciel Studia

Filmowego „Zebra” (1988). Jako reżyser zasłynął z filmów: Vabank, Seksmisja,

Kingsajz, Kiler, Ile waży koń trojański?

11.03 – 1020. rocznica Zjazdu Gnieźnieńskiego – spotkanie cesarza

niemieckiego Ottona II z polskim władcą Bolesławem Chrobrym i powołanie

odrębnej organizacji kościelnej – arcybiskupstwa w Gnieźnie (1000).

11.03 – 70. rocznica śmierci Heinricha Manna (1871–1950), niemieckiego

pisarza, dramaturga i eseisty. Opisywał w sposób krytyczny, a czasem

satyryczny, skostniałe struktury społeczne Niemiec. Czołowy przedstawiciel elity

intelektualnej Republiki Weimarskiej, prezes Niemieckiej Akademii Sztuk. Autor

powieści Profesor Unrat, Poddany, Biedacy, Madame Legros.

11.03 – 20. rocznica śmierci Kazimierza Brandysa (1916–2000), polskiego

powieściopisarza, eseisty, publicysty, autora scenariuszy filmowych.

Współredaktor „Kuźnicy”, „Nowej Kultury”. W czasach PRL-u nazwisko pisarza

umieszczone zostało na liście cenzury. Autor powieści Matka Królów, Wariacje pocztowe, Czerwona czapeczka: wspomnienia z teraźniejszości.

11.03 – 10. rocznica śmierci Joachima Badeniego (właśc. Kazimierz Stanisław

hrabia Badeni herbu Bończa ; 1912–2010), polskiego prezbitera

rzymskokatolickiego, dominikanina, mistyka, duszpasterza akademickiego,

rekolekcjonisty. Współtwórca m.in. krakowskiego duszpasterstwa akademickiego

Beczka, duchowy opiekunem rodzącego się w Polsce Ruchu Odnowy w Duchu

Świętym. Autor książek: Fotel z widokiem na pole, Sekrety mnichów czyli

sprawdzone przepisy na szczęśliwe życie, Mistyka codzienności.

12.03 – 185. rocznica urodzin Simona Newcomba (1835–1909), kanadyjskiego

astronoma i matematyka, którego najważniejszym osiągnięciem było

wprowadzenie jednolitego systemu stałych astronomicznych. Jego imieniem

nazwana została planetoida (855) Newcombia oraz krater na Księżycu.

12.03 – 5. rocznica śmierci Terry'ego Pratchetta (właśc. Terence David John

Pratchett ; 1948–2015), brytyjskiego pisarza fantasy i science fiction,

dziennikarza. Autor cyklu Świat Dysku, Trylogii Johnny’ego Maxwella

i Trylogii Nomów. Współpracował przy adaptacjach swojej twórczości na

potrzeby sztuk teatralnych i gier komputerowych.

13.03 – 75. rocznica śmierci Kazimierza Prószyńskiego (1875–1945), polskiego

przedsiębiorcy, operatora filmowego, reżysera, inżyniera oraz wynalazcy. Pionier

polskiej oraz światowej kinematografii. Konstruktor aparatów

kinematograficznych oraz kamer filmowych. Zrealizował filmy

krótkometrażowe, m.in. Ulica Franciszkańska, Ślizgawka w Łazienkach, Powrót birbanta, Przygoda dorożkarza. Zginął w obozie Mauthausen-Gusen.

38

13.03 – 45. rocznica śmierci Ivo Andricia (1892–1975), jugosłowiańskiego

powieściopisarza, nowelisty i poety. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie

literatury (1961). Chętnie pisał o życiu w Bośni i jej historii. Ważne dzieła: Most na Drinie, Konsulowie ich cesarskich mości, Przeklęte podwórze.

13.03 – 30. rocznica śmierci Bruno Bettelheima (1903–1990), austriackiego

psychoanalityka pochodzenia żydowskiego, psychologa, psychiatry i pedagoga,

zajmującego się głównie psychologią dzieci. Autor prac: Freud i dusza ludzka,

Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni – analizy roli baśni

w rozwoju dziecka. Od 1939 r. na emigracji w Stanach Zjednoczonych.

14.03 – 255. rocznica śmierci Elżbiety Drużbackiej (1695 lub ok.1698–1765),

polskiej poetki epoki późnego baroku. Zwana przez współczesnych „słowiańską

Safoną” i „Muzą sarmacką”. Autorka dzieła Zbiór rymów duchownych,

panegirycznych, moralnych i światowych... – zawierającego trzy poematy, w tym

najbardziej do dziś znane Opisanie czterech części roku, powieść fantastyczną

Fabuła o książęciu Adolfie oraz drobne wiersze i powiastki alegoryczne.

14.03 – 25. rocznica śmierci Hanny Łochockiej (1920–1995), polskiej poetki,

prozaiczki, tłumaczki. Autorka słuchowisk, zbiorów wierszy i opowiadań dla

dzieci: O wróbelku Elemelku, Malowana skrzynia, Wyładunek z przeszkodami,

Barabule, Podróże Jasia. Uhonorowana Nagrodą Prezesa Rady Ministrów za

twórczość dla dzieci i młodzieży (1984).

15.03 – 190. rocznica urodzin Paula Heysego (1830–1914), niemieckiego poety,

powieściopisarza, nowelisty i dramaturga. W jego dorobku można znaleźć 60

sztuk teatralnych, 24 tomy nowel, 9 zbiorów poezji i 6 powieści. Autor zbiorów

nowel, m.in. Cztery kobiety, Nowele włoskie. Najgłośniejszą nowelą Heysego

była L’Arrabbiata. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1910).

16.03 – 80. rocznica śmierci Selmy Lagerlöf (1858–1940), szwedzkiej

powieściopisarki i nowelistki, laureatki Nagrody Nobla w dziedzinie literatury

(1909). Autorka m.in. powieści Gösta Berling, zbioru nowel Związki

niewidzialne, książki dla dzieci – w zamierzeniu zbeletryzowanego podręcznika

geografii – Cudowna podróż.

16.03 – 50. rocznica śmierci Jerzego Szaniawskiego (1886–1970), polskiego

dramaturga, felietonisty, prozaika, nowelisty. Członek Polskiej Akademii

Literatury. Swoje utwory drukował w „Kurierze Warszawskim” oraz „Przekroju”.

Zasłynął serią opowiadań o profesorze Tutce. Autor jedynej powieści Miłość

i rzeczy poważne. Twórca dramatów scenicznych, m.in. Żeglarz, Dwa teatry,

Adwokat i róże oraz sztuk radiowych: W lesie, Służbista.

39

17.03 – 155. rocznica urodzin Gabriela Narutowicza (1865–1922), pierwszego

prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, inżyniera hydrotechnika, profesora

Politechniki w Zurychu. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę

zaangażowany w odbudowę państwa jako minister. W 1922 wybrany na

pierwszego prezydenta RP. Zastrzelony przez zamachowca podczas wizyty

w galerii Zachęta w Warszawie, kilka dni po zaprzysiężeniu.

17.03 – 15. rocznica śmierci Alice Mary Norton (pseud. Andre Norton, Andrew

North i Allan West ; 1912–2005), amerykańskiej pisarki, przedstawicielki

literatury fantasy i science fiction. Zasłynęła z serii Świat Czarownic. Tworzyła

również książki dla dzieci. W stanie Tennessee otworzyła High Hallack –

bibliotekę dla pisarzy fantastyki.

18.03 – 40. rocznica śmierci Ericha Fromma (1900–1980), niemieckiego

filozofa pochodzenia żydowskiego, socjologa, psychoanalityka i psychologa.

W swoich dziełach badał relacje i oddziaływania między jednostką

a społeczeństwem. Rozgłos przyniosła mu książka Ucieczka od wolności. Inne

ważne dzieła: Niech się stanie człowiek, Psychoanaliza a religia, Zdrowe

społeczeństwo, O sztuce miłości, Rewolucja nadziei oraz Mieć czy być?

18.03 – 40. rocznica śmierci Tamary Łempickiej (1898–1980), polskiej malarki

epoki art déco. Autorka wyidealizowanych portretów i aktów

o kubicznych formach i nasyconych barwach. Ważniejsze dzieła: autoportret

Tamara w zielonym Bugatti, Kobieta z gołębiem Dr Boucard, Adam i Ewa.

19.03 – 110. rocznica urodzin Kazimierza Wyki (1910–1975), polskiego

historyka literatury, eseisty, krytyka literackiego. Profesor Uniwersytetu

Jagiellońskiego, poseł na Sejm PRL, członek Zarządu Głównego Towarzystwa

Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Redaktor pisma literackiego „Twórczość”.

Współtwórca Instytutu Badań Literackich. Znane dzieła: Pogranicze powieści, Szkice literackie i artystyczne, Pokolenia literackie.

19.03 – 70. rocznica śmierci Edgara Rice’a Burroughsa (1875–1950),

amerykańskiego pisarza. Znany z cyklu książek o przygodach Tarzana: Tarzan

wśród małp, Powrót Tarzana, Tarzan król zwierząt, cyklu o Marsie: Księżniczka

Marsa, Bogowie Marsa, Wojownik Marsa, Władca umysłów z Marsa oraz cyklu

Wenus: Piraci z Wenus, Zagubieni na Wenus.

40

19.03 – 35. rocznica śmierci Leopolda Tyrmanda (1920–1985), polskiego

pisarza, eseisty, publicysty, aktora i scenarzysty. Popularyzator jazzu w Polsce.

Autor monografii U brzegów jazzu. Dziennikarz związany z „Przekrojem”,

„Expressem Wieczornym”, „Tygodnikiem Powszechnym”, „Rzeczpospolitą”

oraz „Ruchem Muzycznym”. Specjalizował się w recenzjach: teatralnych,

muzycznych i sportowych. Autor powieści Zły, Siedem dalekich rejsów,

dramatów, dzienników, listów W emigracyjnym labiryncie. Listy 1965–1982.

20.03 – 320. rocznica urodzin Benedykta Joachima Chmielowskiego (1700–

1763), polskiego księdza katolickiego, kanonika kijowskiego, autora książek

religijnych, m.in. Ucieczka przez świętych do Boga, modlitewnika Bieg roku

całego. Twórca Nowych Aten – pierwszej polskiej encyklopedii powszechnej,

herbarza Zbiór krótki herbów polskich oraz wsławionych cnotą i naukami

Polaków.

20.03 – 125. rocznica urodzin Augusta Emila Fieldorfa (pseud. Nil ; 1895–

1953), generała brygady Wojska Polskiego, legionisty. Organizator i dowódca

Kedywu Armii Krajowej. Zastępca Komendanta Głównego AK, pośmiertnie

odznaczony Orderem Orła Białego (2006).

21.03 – 335. rocznica urodzin Joanna Sebastiana Bacha (1685–1750),

niemieckiego kompozytora dworskiego i organisty epoki baroku. Pisał utwory na

organy i klawesyn, komponował fugi, muzykę chóralną oraz kameralną. Mistrz

muzyki polifonicznej. Znane dzieła: Pasja według św. Jana, Wielka msza h-moll, 200 kantat kościelnych, Koncerty brandenburskie, Toccata i fuga d-moll.

21.03 – 140. rocznica urodzin Władysława Przanowskiego (1880–1937),

polskiego inżyniera i pedagoga, twórcy systemu nauczania prac ręcznych

w polskich szkołach, założyciela i dyrektora Państwowego Instytutu Robót

Ręcznych w Warszawie.

22.03 – 95. rocznica urodzin Haliny Mikołajskiej (1925–1989), polskiej aktorki

i reżyserki, działaczki oświatowej i opozycyjnej, członkini Komitetu Obrony

Robotników. Zasłynęła z ról: Amelii w Horsztyńskim Juliusza Słowackiego,

Rachel w Weselu Stanisława Wyspiańskiego, Starej w Krzesłach Eugène Ionesco

czy w Matce i Kurce Wodnej Stanisława Ignacego Witkiewicza. Jako reżyser

zadebiutowała inscenizacją dramatu Iwona, księżniczka Burgunda Witolda

Gombrowicza.

41

23.03 – 120. rocznica urodzin Ericha Fromma (1900–1980), niemieckiego

filozofa pochodzenia żydowskiego, socjologa, psychoanalityka i psychologa.

W swoich dziełach badał relacje i oddziaływania między jednostką

a społeczeństwem. Rozgłos przyniosła mu książka Ucieczka od wolności. Inne

ważne dzieła: Niech się stanie człowiek, Psychoanaliza a religia, Zdrowe społeczeństwo, O sztuce miłości, Rewolucja nadziei oraz Mieć czy być?

23.03 – 110. rocznica urodzin Akira Kurosawy (1910–1998), japońskiego

reżysera, scenarzysty i producenta filmów o feudalnej Japonii: Ukryta forteca,

Siedmiu samurajów. Twórca filmowych adaptacji dzieł Shakespeare’a

i powieści rosyjskich, m.in. Idiota Dostojewskiego i Na dnie Gorkiego. Do

ostatnich filmów Kurosawy należą m.in. Sny, Sierpniowa rapsodia i Madadayo.

23.03 – 90. rocznica urodzin Zygmunta Hübnera (1930–1989), polskiego

aktora, reżysera, publicysty i pedagoga. Związany m.in. z Teatrem Powszechnym

w Warszawie, gdańskim Teatrem Wybrzeże, Starym Teatrem w Krakowie,

a także z Teatrem Telewizji. Jako aktor zasłynął rolą majora Henryka

Sucharskiego w filmie Westerplatte w reżyserii Stanisława Różewicza (1967).

24.03 – 115. rocznica śmierci Juliusza Verne’a (1828–1905), francuskiego

pisarza, autora powieści podróżniczych, fantastycznonaukowych, prekursora

science fiction. Opublikował ponad 50 powieści zaliczanych obecnie do klasyki

literatury młodzieżowej, m.in. Dzieci kapitana Granta, W 80 dni dookoła świata.

24.03 – 105. rocznica śmierci Karola Olszewskiego (1846–1915), fizyka,

chemika, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, który wraz z Zygmuntem

Wróblewskim dokonał skroplenia tlenu i azotu.

24.03 – 75 lat temu ukazał się pierwszy numer „Tygodnika Powszechnego”

(1945).

25.03 – 160. rocznica urodzin Franciszka Fiszera (1860–1937), polskiego

filozofa, erudyty, popularnej postaci ze środowiska kabaretu oraz kręgów

artystyczno-literackich Warszawy. Zapamiętany dzięki licznym anegdotom,

powiedzeniom i żartom stworzonym przez niego i o nim. Uważa się, że Fiszer był

pierwowzorem postaci Pana Kleksa.

27.03 – 175. rocznica urodzin Wilhelma Röntgena (1845–1923), niemieckiego

fizyka, odkrywcy przenikliwego promieniowania elektromagnetycznego

(promienie x), konstruktora pierwszej lampy rentgenowskiej. Pierwszy laureat

Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1901), przyznanej w uznaniu zasług, które

oddał przez odkrycie promieni nazwanych jego imieniem.

42

28.03 – 505. rocznica urodzin Teresy z Ávili (właśc. Teresa Sánchez de Cepeda y

Ahumada ; 1515–1582), świętej Kościoła katolickiego, hiszpańskiej mistyczki,

karmelitanki, pisarki kontrreformacji i teolog. Reformatorka zakonu karmelitów,

założycielka karmelitów bosych. Kanonizowana przez papieża Grzegorza XV

(1622). W 1970 papież Paweł VI ogłosił ją doktorem Kościoła. Autorka dzieł:

Księga Życia, Twierdza wewnętrzna, Droga Doskonałości.

28.03 – 35. rocznica śmierci Marca Chagalla (1887–1985), malarza i grafika

żydowskiego pochodzenia, posiadającego obywatelstwo rosyjskie i francuskie,

czołowego przedstawiciela kubizmu i internacjonalizmu w malarstwie. Autor

dzieł: Upadły anioł, Białe ukrzyżowanie, Ja i wieś, Śmierć. Pisał artykuły, poezję

i pamiętniki w języku jidysz, które ukazywały się głównie w prasie.

29.03 – 60. rocznica urodzin Jo Nesbø (1960-), norweskiego pisarza, muzyka

poprockowego, wokalisty i autora tekstów w zespole Di Derre. Autor cyklu

powieści kryminalnych, w których głównym bohaterem jest policjant Harry Hole.

Za debiutancką powieść Człowiek-nietoperz otrzymał literacką Nagrodę

Rivertona oraz Szklany Klucz, a powieść Czerwone gardło została wybrana

najlepszym norweskim kryminałem wszechczasów (2004).

30.03 – 10. rocznica śmierci Krzysztofa Teodora Toeplitza (właśc. Krzysztof

Toeplitz, pseud. Kat, KTT ; 1933–2010), polskiego dziennikarza, pisarza

i działacza politycznego. Felietonista, publicysta, krytyk filmowy, autor

scenariuszy filmowych, m.in. serialu Czterdziestolatek, sztuk teatralnych

i programów telewizyjnych. Redaktor naczelny tygodnika „Szpilki”

i „Wiadomości Kulturalne”.

31.03 – 165. rocznica śmierci Charlotty Brontё (1816–1855), angielskiej

powieściopisarki i poetki. Najstarsza spośród trzech sióstr Brontë, których

powieści zaliczane są do klasyki literatury angielskiej. Wszystkie siostry

ukrywały się pod męskimi pseudonimami. Powieść Dziwne losy Jane Eyre

Charlotte napisała pod pseudonimem Currer Bell.

31.03 – 140. rocznica śmierci Henryka Wieniawskiego (1835–1880), polskiego

kompozytora i skrzypka. Wirtuoz i liryk – nazywany „poetą skrzypiec”.

Największą popularność zyskał Koncert skrzypcowy d-moll op. 22. Inne znane

utwory: Kujawiak a-moll, Mazur wiejski, Wariacje na temat, Legenda op. 17. Od

1935, co 5 lat odbywa się Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka

Wieniawskiego, przeznaczony dla skrzypków do 30 roku życia.

31.03 – 100. rocznica urodzin Krystyny Nepomuckiej (1920–2015), polskiej

pisarki, autorki ponad 30 powieści i wielu artykułów. Redaktorka czasopism „Za

i przeciw” oraz „Chłopska Droga”. Rozgłos i uznanie przyniosło jej Małżeństwo

niedoskonałe, które zapoczątkowało całą sagę powieści z cyklu Niedoskonałości

i doskonałości.

43

KWIECIEŃ

01.04 – 270. rocznica urodzin Hugona Kołłątaja (1750–1812), polskiego męża

stanu, publicysty oświeceniowego, pisarza politycznego, katolickiego prezbitera,

kanonika, satyryka, poety, geografa i historyka. Rektor Komisji Edukacji

Narodowej. Ważniejsze dzieła: O wprowadzeniu dobrych nauk do Akademii

Krakowskiej i o założeniu seminarium nauczycielów szkół wojewódzkich, Mowa...

do Prześwietnej Komisji Edukacji Narodowej, imieniem młodzi polskiej miana.

01.04 – 205. rocznica urodzin Ottona Eduarda Leopolda von Bismarcka

(1815–1898), niemieckiego polityka, premiera Prus, kanclerza Rzeszy. Nazywany

„Żelaznym Kanclerzem”. W 1873 doprowadził do zawarcia Sojuszu Trzech

Cesarzy: Imperium Rosyjskiego, Cesarstwa Niemieckiego i Austro-Węgier.

W polityce wewnętrznej zwolennik ewolucyjnego konserwatyzmu.

01.04 – 145. rocznica urodzin Edgara Wallace’a (1875–1932), angielskiego

pisarza i poety, autora powieści awanturniczo-kryminalnych: The Square

Emerald, The Terror, The Flying Squad oraz tomu poezji Songs. Jako nieślubne

dziecko aktorki wychowywał się przygarnięty przez rodzinę tragarza. Naukę

zakończył w szkole podstawowej.

01.04 – 95. rocznica urodzin Wojciecha Jerzego Hassa (1925–2000), polskiego

reżysera filmowego, scenarzysty i producenta. Wykładowca Państwowej Wyższej

Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi oraz

rektor tej uczelni. Komandor Orderu Odrodzenia Polski. Uznawany za jednego

z najważniejszych twórców epoki polskiej szkoły filmowej: Pożegnania, Jak być

kochaną, Rękopis znaleziony w Saragossie, Lalka, Sanatorium pod Klepsydrą.

01.04 – 75. rocznica otwarcia (po przerwie wojennej) Biblioteki Narodowej

(1945).

02.04 – 215. rocznica urodzin Hansa Christiana Andersena (pseud. William

Christian Walter ; 1805–1875), duńskiego prozaika, poety i baśniopisarza.

Deiutował zbiorem utworów Młodzieńcze próby. Wydał kilka tomów wierszy,

wiele opowiadań, szkiców, powieści, sztuki teatralne oraz dziennik swojego

życia. Autor baśni: Brzydkie kaczątko, Calineczka, Dziewczynka z zapałkami,

Ole Zmróż-oczko, Pasterka i kominiarczyk, Dzielny ołowiany żołnierz.

44

02.04 – 180. rocznica urodzin Émila Zoli (1840–1902), francuskiego eseisty,

dziennikarza, krytyka sztuki, pisarza – głównego przedstawiciela i teoretyka

naturalizmu. Autor cykli powieściowych Rougon-Macquartowie, Trzy miasta,

Cztery Ewangelie oraz szkiców krytycznych: Naturalizm w teatrze, teorie

i przykłady, Moje nienawiści. Pogawędki literackie i artystyczne.

02.04 – 85. rocznica urodzin Marka Nowakowskiego (1935–2014), polskiego

pisarza, publicysty, scenarzysty. Przedstawiciel małego realizmu.

Współzałożyciel podziemnego pisma literackiego „Zapis”. Członek

Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Wydał m.in. zbiory opowiadań: Ten stary

złodziej, Benek Kwiaciarz, Silna gorączka, Książę Nocy. Autor Raportu o stanie wojennym i zbiorów wspomnień o życiu w dawnej Warszawie Powidoki.

02.04 – 15. rocznica śmierci Jana Pawła II (właśc. Karol Józef Wojtyła ; 1920–

2005), duszpasterza, filozofa, nauczyciela akademickiego, dramaturga, poety,

poligloty, arcybiskupa metropolity krakowskiego, kardynała. W 1978 wybrany na

papieża przyjął imię Jan Paweł II. Święty Kościoła katolickiego. Beatyfikowany

1.05.2011 przez papieża Benedykta XVI, kanonizowany 27.04.2014 przez

papieża Franciszka.

03.04 – 105. rocznica śmierci Icchoka Lejba (Lejbusza) Pereca (1852–1915),

polskiego i żydowskiego pisarza, jednego z głównych twórców literatury jidysz.

Adwokat i działacz społeczny. Zajmował się również krytyką literacką i teatralną.

Wybrane dzieła: Nocą na starym rynku, Motywy chasydzkie, Znane scenki.

03.04 – 30. rocznica śmierci Sarah Vaughan (zwana Sassy i The Divine One ;

1924–1990), amerykańskiej wokalistki i pianistki jazzowej. Koncertowała

i nagrywała z najwybitniejszymi muzykami od Milesa Davisa i Oskara Petersona

po Herbiego Hancocka, Rona Cartera, Billa Higginsa, Maynarda Fergusona.

Nagrodzona NEA Jazz Masters Award (1989).

04.04 – 145. rocznica urodzin Kazimierza Prószyńskiego (1875–1945),

polskiego przedsiębiorcy, operatora filmowego, reżysera, inżyniera oraz

wynalazcy. Pionier polskiej oraz światowej kinematografii. Konstruktor aparatów

kinematograficznych oraz kamer filmowych. Zrealizował filmy

krótkometrażowe, m.in. Ulica Franciszkańska, Ślizgawka w Łazienkach, Powrót birbanta, Przygoda dorożkarza. Zginął w obozie Mauthausen-Gusen.

04.04 – 40. rocznica śmierci Aleksandra Forda (1908–1980), polskiego reżysera

filmowego i scenarzysty, nauczyciela. Dyrektor przedsiębiorstwa Film Polski,

współzałożyciel Stowarzyszenia Miłośników Filmu Artystycznego Start.

W wyniku antysemickiej nagonki wyemigrował z Polski. Twórca filmów

o tematyce społecznej: Tętno polskiego Manchesteru, Legion ulicy, Droga młodych, Ludzie Wisły oraz dokumentu Majdanek – cmentarzysko Europy.

45

04.04 – 40. rocznica śmierci Władysława Tatarkiewicza (1886–1980),

polskiego filozofa, historyka filozofii, estetyka i etyka, historyka sztuki. Członek

Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk. Wykładowca na

Uniwersytecie Warszawskim, Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie,

Uniwersytecie Poznańskim oraz w Lozannie. Autor 3-tomowej Historii filozofii, Historii estetyki, Dziejów sześciu pojęć, Pism z etyki i teorii szczęścia.

05.04 – 120. rocznica urodzin Spencera Tracy’ego (1900–1967),

amerykańskiego aktora teatralnego i filmowego, nagrodzonego dwukrotnie

Oscarem, zdobywcy Złotego Globu i nagrody MFF w Berlinie. Do najbardziej

znanych filmów w dorobku Tracy’ego należą: Jestem niewinny, Bohaterowie

morza, Miasto chłopców, Kobieta roku, Żebro Adama, Ojciec panny młodej,

Aktorka, Czarny dzień w Black Rock, Stary człowiek i morze, Kto sieje wiatr.

05.04 – 15. rocznica śmierci Saula Bellowa (właśc. Salomon Bellows ; 1915–

2005), amerykańskiego pisarza. Zadebiutował powieścią psychologiczną Stan

zawieszenia. Autor powieści łotrzykowskiej Przypadki Augie Marcha, Ofiara,

Herzog oraz Planeta pana Sammlera. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie

literatury (1976).

06.04 – 500. rocznica śmierci Rafaela (właśc. Raffaello Santi ; 1483–1520),

włoskiego malarza, rysownika i architekta renesansowego. Kierował budową

Bazyliki św. Piotra w Rzymie. Twórca Madonn, m.in. Madonny Sykstyńskiej,

Madonny ze szczygłem, Madonny z Dzieciątkiem. Autor fresków w komnatach

watykańskich, portretów. Ostatnim dziełem artysty był obraz ołtarzowy

Przemienienie Pańskie.

06.04 – 105. rocznica urodzin Tadeusza Kantora (1915–1990), polskiego

malarza i reżysera, scenografa, teoretyka sztuki. W latach 1942–1944 kierował

konspiracyjnym Teatrem Niezależnym, od 1955 teatrem Cricot 2. Autor

przedstawień teatralnych: Umarła klasa, Wielopole, Wielopole, Niech sczezną artyści, Nigdy tu już nie powrócę, Dziś są moje urodziny.

06.04 – 15. rocznica śmierci Rainera III Grimaldi (1923–2005), księcia

Monako.

07.04 – 120. rocznica urodzin Adolfa Dymszy (właśc. Adolf Bagiński ; 1900–

1975), polskiego aktora kabaretowego i filmowego. Wybitny komik polskiego

kina XX wieku. Przedwojenny „król polskiej komedii”. Zagrał w filmach:

Roztargniony krawiec, Miłość przez ogień i krew, Arena. Aktor w teatrach

Warszawy, Grodna i Mińska. W czasie wojny grał w teatrach rewiowych

Komedia, Nowości, Niebieski Motyl, Jar.

46

07.04 – 105. rocznica urodzin Billie Holiday (właśc. Elinore Harris ; 1915–

1959), amerykańskiej śpiewaczki jazzowej, przedstawicielki swingowej odmiany

wokalistyki jazzowej. Znana z określenia Lady Day. Autorka tekstów m.in. do

utworów God Bless the Child, Don’t Explain i Lady Sings the Blues, które stały

się jazzowymi klasykami. Spopularyzowała pieśń Strange Fruit, będącą

protestem przeciwko dyskryminacji rasowej.

08.04 – 185. rocznica śmierci Wilhelma von Humboldta (1767–1835),

niemieckiego filozofa, językoznawcy, polityka, przedstawiciela neohumanizmu.

Sformułował tezę o istnieniu „wewnętrznej formy językowej”. Uważał, że każdy

naród i społeczność kształtuje swój język, tworząc tym samym ducha narodu.

Zajmował się również problemami relatywizmu językowego. Autor prac

z dziedziny krytyki literackiej m.in. o Goethem, Schillerze. Brat Alexandra.

08.04 – 160. rocznica urodzin Józefa Weyssenhoffa (1860– 1932), polskiego

powieściopisarza, nowelisty, poety, krytyka literackiego, tłumacza i wydawcy.

Piewca tradycji starego ziemiaństwa kresowego i łowów. Autor m.in. powieści:

Soból i panna, Żywot i myśli Zygmunta Podfilipskiego, opowiadań, wierszy,

wspomnień. Kuzyn malarza Henryka Weyssenhoffa.

09.04 – 75. rocznica śmierci Wilhelma Canarisa (1887–1945), niemieckiego

admirała, szefa wywiadu i kontrwywiadu wojskowego Abwehry. Przeciwnik

polityki Adolfa Hitlera, wieloletni członek tajnej antyhitlerowskiej organizacji

Czarna Orkiestra.

09.04 – 15. rocznica śmierci Jerzego Grzegorzewskiego (1939–2005), polskiego

reżysera i scenografa teatralnego. Związany z teatrami w Łodzi, Krakowie,

Wrocławiu, Warszawie. Tradycję łączył z awangardą. Scenografię tworzył sam,

wykorzystując gotowe przedmioty z życia codziennego (skrzydła samolotów,

części instrumentów muzycznych). Przenosił akcję sztuki np. do szatni czy foyer,

zamieniał scenę z widownią. Ważniejsze realizacje: Król umiera Eugène Ionesco,

Śmierć w starych dekoracjach Różewicza, Szewcy Witkacego.

09.04 – 10. rocznica śmierci Moniki Warneńskiej (właśc. Kazimiera

Jelonkiewicz, pseud. Kazimiera Kosińska ; 1922–2010), polskiej prozaiczki,

reportażystki, autorki utworów dla młodzieży. Redaktorka dziennika „Polska

Zbrojna”, „Trybuna Ludu”, tygodnika społeczno-politycznego „Perspektywy”.

Korespondent wojenny w Wietnamie. Autorka powieści: Czerwona kokarda,

Nie ma przerwy w życiorysie, szkiców i reportaży Bambusy szumią nocą.

10.04 – 495 lat temu (1525) miał miejsce Hołd pruski – przysięga złożona na

krakowskim Rynku polskiemu królowi Zygmuntowi Staremu przez księcia

Albrechta Hohenzollerna.

47

10.04 – 100. rocznica urodzin Joe Alexa (właśc. Maciej Słomczyński ; 1920–

1998), polskiego prozaika, dramatopisarza, tłumacza. Znany z cyklu powieści

kryminalnych o przygodach Joe Alexa oraz powieści historycznej Czarne Okręty

– o losach Trojańczyka wyruszającego w podróż na daleką północ w

poszukiwaniu mitycznej krainy bursztynu. Autor scenariuszy filmowych, sztuk

teatralnych Panny z Acheronu oraz widowisk i audycji telewizyjnych.

10.04 – 10. rocznica Katastrofy polskiego samolotu wojskowego Tu-154

w Smoleńsku. Zginęło w niej 96 osób, wśród nich: prezydent RP Lech

Kaczyński z małżonką Marią Kaczyńską, ostatni prezydent RP na uchodźstwie

Ryszard Kaczorowski, wicemarszałkowie Sejmu i Senatu, grupa osiemnastu

parlamentarzystów, dowódcy wszystkich rodzajów Sił Zbrojnych RP, pracownicy

Kancelarii Prezydenta, szefowie instytucji państwowych, duchowni,

przedstawiciele ministerstw, organizacji kombatanckich i społecznych oraz osoby

towarzyszące, stanowiący delegację polską na uroczystości związane

z obchodami 70. rocznicy zbrodni katyńskiej, a także załoga samolotu. Katastrofy

nie przeżyła żadna z osób obecnych na pokładzie.

10.04 – 10. rocznica śmierci Anny Walentynowicz (1929–2010), polskiej

działaczki społecznej urodzonej w ukraińskiej rodzinie, opozycjonistki w PRL,

działaczki Wolnych Związków Zawodowych, współzałożycielki NSZZ

„Solidarność”. Dama Orderu Orła Białego (2006). Zginęła w katastrofie

polskiego samolotu Tu-154M w Smoleńsku 10 kwietnia 2010 w drodze na

obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej.

10.04 – 10. rocznica śmierci Lecha Kaczyńskiego (1949–2010), polskiego

polityka, współzałożyciela i pierwszego prezesa partii Prawo i Sprawiedliwość,

prezesa Najwyższej Izby Kontroli. Minister sprawiedliwości, prezydent miasta

stołecznego Warszawy oraz prezydent Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2005–

2010.

11.04 – 50. rocznica śmierci Johna O'Har’ego (1905–1970), amerykańskiego

pisarza, autora bestsellerów, z których najbardziej znana książka to Appointment

in Samarra, opowiadająca o samozagładzie szanowanego mieszkańca miasteczka

Gibbsville.

12.04 – 100. rocznica urodzin Anny Kamieńskiej (1920–1986), polskiej poetki,

pisarki, tłumaczki, krytyka literackiego. Autorka zbiorów poezji: Bicie serca,

Milczenia, Rzeczy nietrwałe, esejów i felietonów o poezji: Pragnąca literatura,

Jeden z grzechów pięknych, książek o tematyce religijnej Książka nad książkami

oraz opowiadań i powieści dla dzieci Rozalka Olaboga, Dom w domu. Ksiądz Jan

Twardowski zadedykował jej swój wiersz „Śpieszmy się”.

48

12.04 – 75. rocznica śmierci Franklina Delano Roosevelta (1882–1945),

amerykańskiego polityka, 32. prezydenta Stanów Zjednoczonych w latach 1933–

1945. Jedyny w historii prezydent USA pełniący urząd dłużej niż dwie kadencje,

co doprowadziło do wejścia w życie w 1951 XXII Poprawki do Konstytucji,

ograniczającej liczbę kadencji do dwóch.

12.04 – 45. rocznica śmierci Josephine Baker (właśc. Freda Josephine

McDonald ; 1906–1975), francuskiej tancerki, aktorki, piosenkarki pochodzenia

afroamerykańskiego. Agent wywiadu. Często określano ją przydomkami:

„Czarny Aksamit”, „Czarna Perła” i „Czarna Wenus” ze względu na jej

afrykańsko-indiańskie pochodzenie. W Paryżu otworzyła własny klub Chez

Josephine. Baker występowała w filmach: La Sirena des Tropiques, Zou Zou

i Princess Tam-Tam.

12.04 – 5. rocznica śmierci Feliksa Netza (pseud. Efen, Fen ; 1939–2015),

polskiego poety, prozaika, dramaturga radiowego, tłumacza, krytyka literackiego

i filmowego, publicysty i nauczyciela. Związany z czasopismami „Panorama”,

„Poglądy”, „Tak i Nie”. Współredaktor miesięcznika społeczno-kulturalnego

„Śląsk”. Współpracował z Kazimierzem Kutzem w Zespole Filmowym Silesia.

Znawca, komentator i tłumacz dzieł Sandora Maraiego.

13.04 – 325. rocznica śmierci Jeana de la Fontaine'a (1621–1695), francuskiego

poety i bajkopisarza. Czołowy przedstawiciel klasycyzmu francuskiego, autor

blisko 250 bajek. Treść do bajek czerpał z inspiracji pisarzy starożytnych, a do

powiastek od nowelistów włoskich i ze starofrancuskich fabliaux.

13.04 – 5. rocznica śmierci Güntera Grassa (1927–2015), niemieckiego pisarza

narodowości niemiecko-kaszubskiej, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie

literatury (1999). Autor Trylogii gdańskiej: Blaszany bębenek, Kot i mysz, Psie

lata. W 1993 Rada Miasta przyznała pisarzowi tytuł Honorowego Obywatela

Miasta Gdańska.

14.04 – 90. rocznica śmierci Włodzimierza Majakowskiego (1893–1930),

rosyjskiego poety i dramaturga łączącego zasady poetyki futuryzmu

i ekspresjonizmu. Autor poematów Obłok w spodniach, Flet kręgosłupa, komedii

satyrycznych Pluskwa, Łaźnia.

15.04 – 255. rocznica śmierci Michała Łomonosowa (1711–1765), rosyjskiego

uczonego, przyrodnika, filologa. Wybitny poeta, mistrz ody panegirycznej: Oda

w rocznicę wstąpienia na tron cesarzowej Jelizawiety Pietrowny, Poranne

rozmyślania o wielkości bożej. W pracy naukowej łączył chemię z fizyką

i matematyką. Prekursor chemii fizycznej. Nowe pojęcie zdefiniował w książce

Kurs prawdziwej chemii fizycznej. Twórca Uniwersytetu Moskiewskiego.

49

15.04 – 155. rocznica urodzin Olgi Boznańskiej (1865–1940), polskiej malarki,

portrecistki, przedstawicielki realizmu, postimpresjonizmu i modernizmu. Od

1898 zamieszkała w Paryżu. Członkini szkoły monachijskiej, Towarzystwa

Artystów Polskich Sztuka i Société nationale des beaux-arts. Znane dzieła:

Portret panny Dygat, Dziewczynka z chryzantemami, Bretonka. Odznaczona

Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1938).

15.04 – 155. rocznica śmierci Abrahama Lincolna (1809–1865),

amerykańskiego polityka, 16. prezydenta Stanów Zjednoczonych. Przedstawiciel

Partii Wigów w Izbie Reprezentantów. Piastowanie urzędu prezydenckiego

rozpoczął 4 marca 1861 r. Zginął w zamachu dokonanym przez Johna Wilkesa

Bootha.

15.04 – 100. rocznica urodzin Sath-Okha (właśc. Stanisław Supłatowicz, pseud.

Kozak ; 1920–2003), polskiego pisarza, gawędziarza i artysty pochodzenia

indiańskiego, syna Polki, uciekinierki z Syberii i Indianina. Organizator

Polskiego Ruchu Przyjaciół Indian. Żołnierz Armii Krajowej. Autor powieści dla

młodzieży, m.in. Ziemia słonych skał, Biały Mustang, Głos prerii.

15.04 – 75 lat temu (1945) ukazał się pierwszy numer tygodnika „Przekrój”.

15.04 – 40. rocznica śmierci Jeana Paula Sartre’a (1905–1980), francuskiego

powieściopisarza, dramaturga, eseisty i filozofa. Czołowy przedstawiciel

egzystencjalizmu ateistycznego. Znaczącym dziełem filozoficznym jest napisana

w 1960 roku Krytyka dialektycznego rozumu, w której starał się stworzyć syntezę

egzystencjalizmu z marksizmem. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury

za rok 1964 (odmówił jej przyjęcia).

15.04 – 30. rocznica śmierci Grety Garbo (właśc. Greta Lorisa Gustafsson ;

1905–1990), szwedzko-amerykańskiej aktorki filmowej i teatralnej. Jedna

z największych i najwybitniejszych gwiazd filmowych w historii kinematografii

oraz legenda i ikona okresu Złotej Ery Hollywood. Zagrała w filmach

fabularnych: Gdy zmysły grają, Słowik hiszpański, Kusicielka, Symfonia zmysłów,

Anna Christie, Ludzie w hotelu, Dama kameliowa.

16.04 – 15. rocznica śmierci Artura Hutnikiewicza (1916–2005), historyka

literatury polskiej, profesora nauk humanistycznych. Erudyta. Wybitny znawca

literatury Młodej Polski i dwudziestolecia międzywojennego, głównie twórczości

Stefana Żeromskiego, Jana Lechonia, Marii Dąbrowskiej i Stefana Grabińskiego.

Opublikował ponad 300 prac naukowych, w tym szereg monografii książkowych,

rozpraw i studiów literackich. Autor m.in. dzieła Portrety i szkice literackie.

17.04 – 155. rocznica urodzin Urszuli Ledóchowskiej (właśc. Julia Maria Halka-

Ledóchowska z Leduchowa ; 1865–1939). Założycielka Urszulanek Serca Jezusa

Konającego. Święta Kościoła katolickiego. Beatyfikowana 20.06.1983 w

Poznaniu, kanonizowana w Rzymie 18.05.2003 przez papieża Jana Pawła II.

50

17.04 – 135. rocznica urodzin Karen Blixen (właśc. Karen Christence Blixen-

Finecke, pseud. Isak Dinesen, Pierre Andrézel ; 1885–1962), duńskiej pisarki.

Autorka powieści i opowiadań: Siedem niesamowitych opowieści, Niewinne

mścicielki. Zasłynęła ze wspomnień o swoim życiu w Kenii, wydanych jako

Pożegnanie z Afryką. Odznaczona nagrodą literacką Złote Laury (1952).

18.04 – 65. rocznica śmierci Alberta Einsteina (1879–1955), niemieckiego

fizyka żydowskiego pochodzenia, twórcy szczególnej i ogólnej teorii

względności, współtwórcy mechaniki kwantowej. Laureat Nagrody Nobla

w dziedzinie fizyki (1921). Einstein opublikował ponad 450 prac, w tym ponad

300 naukowych. Wniósł też swój wkład do rozwoju filozofii nauki.

19.04 – 15 lat temu (2005) wybrano na papieża kardynała Josepha Aloisa

Ratzingera, który przyjął imię Benedykt XVI.

20.04 – 115. rocznica urodzin Hanny Januszewskiej (1905–1980), polskiej

poetki, prozaiczki, tłumaczki, autorki sztuk teatralnych i słuchowisk.

Współpracowała z czasopismami dla najmłodszych „Płomyczek”, „Płomyk”,

„Miś” i „Świerszczyk”. Tworzyła wiersze, bajki, opowiadania. Książka Bajki

o czterech wiatrach wpisano na Listę Honorową im. H.Ch. Andersena.

Na wniosek polskich dzieci została Kawalerem Orderu Uśmiechu.

20.04 – 110. rocznica urodzin Jana Dobraczyńskiego (pseud. Eugeniusz

Kurowski ; 1910–1994), polskiego pisarza i publicysty, uczestnika powstania

warszawskiego, posła na Sejm Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, działacza

katolickiego współpracującego z władzami PRL. Autor licznych opowiadań,

szkiców literackich, wspomnień i powieści: Cień Ojca, Listy. Odznaczony

medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (1993).

20.04 – 75. rocznica śmierci Wacława Sieroszewskiego (ps. Wacław Sirko;

1858–1945), polskiego pisarza, zesłańca na Syberię, podróżnika, badacza,

etnografa i działacza niepodległościowego; Kawalera Krzyża Virtuti Militari,

posła i senatora II RP; autora powieści przygodowo-podróżniczych o życiu

pierwotnych plemion Syberii, ludów Chin, Korei, Japonii: m.in. Miłość samuraja

i prac etnograficznych W niepodległej Mongolii, Wśród lodów.

21.04 – 110. rocznica śmierci Marka Twaina (właśc. Samuel Langhorne

Clemens ; 1835–1910), amerykańskiego pisarza pochodzenia szkockiego,

satyryka, humorysty. Najbardziej znane powieści: Przygody Tomka Sawyera,

Przygody Hucka i Książę i żebrak. Pisarz William Faulkner nazwał Twaina

„ojcem amerykańskiej literatury”.

51

21.04 – 55. rocznica śmierci Artura Marii Swinarskiego (1900–1965),

polskiego poety, satyryka, dramatopisarza, plastyka. Związany ze środowiskiem

literackim „Zdroju”. Należał do grupy plastycznej Bunt. Osobisty sekretarz

Stanisława Ignacego Witkiewicza (1922). Wystawiał szopki satyryczne

w kabaretach Ździebko i Klub Szyderców. Opublikował Karykatury poznańskie,

Pamflety, parodie, paradoksy 1926–1946, zbiór dramatów Sasza i bogowie.

22.04 – 75. rocznica śmierci Käthe Kollwitz (1867–1945), niemieckiej graficzki,

malarki i rzeźbiarki, zaliczanej do najbardziej znanych niemieckich artystek XX

wieku. Znana ze szkiców, drzeworytów, akwafort i litografii. Ważniejsze prace

to cykle graficzne Powstanie tkaczy, Wojny chłopskie, plakat Nigdy więcej wojny,

litografie i drzeworyty: Wojna, Triumf nad burżuazją, Wyzysk, Proletariat,

Śmierć, rzeźba Skarga.

23.04 – 245. rocznica urodzin Williama Turnera (1775–1851), angielskiego

malarza, znanego głównie z romantycznych pejzaży. Prekursor impresjonizmu.

Jego obrazy charakteryzują się niezwykłymi barwami, głównie żółcieniami.

W swych pracach potrafił świetnie uchwycić grę światła. Najbardziej znane

dzieła: Zachód słońca, Deszcz, para, szybkość, Upadek Kartaginy oraz Burza

śnieżna na morzu.

23.04 – 135. rocznica śmierci Stanisława Egberta Koźmiana (1811–1885),

polskiego tłumacza, autora przekładów utworów Williama Szekspira. W 1875

wraz z Józefem Paszkowskim i Leonem Ulrichem wydał Dzieła dramatyczne

Williama Shakespeare. Pozostawał w spółce wydającej „Kurier Poznański”.

Prezes Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

23.04 – 100. rocznica urodzin Jacka Woźniakowskiego (1920–2012), polskiego

historyka sztuki, pisarza, eseisty, publicysty, dziennikarza, edytora, wydawcy,

tłumacza literatury pięknej. Prezydent Krakowa w latach 1990–1991, profesor

Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Ważniejsze dzieła: Zapiski z Kampanii

Wrześniowej, Ze wspomnień szczęściarza, Co się dzieje ze sztuką?

24.04 – 10. rocznica śmierci Wojciecha Siemiona (1928–2010), polskiego aktora

teatralnego i filmowego, pedagoga, posła na Sejm. Aktor największych teatrów

polskich, dyrektor i kierownik artystyczny Teatru Komedia. Znany także z ról

filmowych, m.in. z roli prokuratora w filmie Poszukiwany, poszukiwana,

porucznika Marianka w filmie Eroica oraz kaprala Kucharka w filmie Czterej

pancerni i pies.

52

24.04 – 5. rocznica śmierci Władysława Bartoszewskiego (1922–2015),

polskiego historyka, publicysty, dziennikarza, pisarza i działacza społecznego,

polityka oraz dyplomaty. Więzień Auschwitz, żołnierz Armii Krajowej

w stopniu podporucznika, działacz Polskiego Państwa Podziemnego, uczestnik

powstania warszawskiego.

25.04 – 425. rocznica śmierci Torquata Tassa (1544–1595), włoskiego poety

epoki renesansu. Najważniejszym osiągnięciem literackim Tassa jest poemat

epicki Jerozolima wyzwolona – odwołujący się do dziejów pierwszej krucjaty

oraz dramat pasterski Amintas. Znacznym sukcesem poety było także uzyskanie

funkcji historiografa dworu.

25.04 – 10. rocznica śmierci Alana Sillitoe’a (1928–2010), brytyjskiego

powieściopisarza, nowelisty, poety, dramaturga. Uznany za czołowego

przedstawiciela brytyjskich młodych gniewnych. Autor powieści i opowiadań:

Z soboty na niedzielę, Samotność długodystansowca, Klucz do drzwi, Drzewo

w ogniu. Opowiadanie Samotność długodystansowca na ekran kinowy przeniósł

Tony Richardson 1962.

26.04 – 110. rocznica śmierci Bjørnstjerne Bjørnsona (1832–1910),

norweskiego prozaika, dramatopisarza, poety i publicysty. Laureat Nagrody

Nobla w dziedzinie literatury (1903). Pozostawił po sobie bogatą i zróżnicowaną

spuściznę: opowiadania, sztuki, wiersze, powieści, artykuły, przemówienia

i tysiące listów. Autor zbioru Wiersze i pieśni, powieści Rybaczka, Na bożej

drodze, dramatu Ponad siły, Między bitwami.

26.04 – 25. rocznica śmierci Hanny Ożogowskiej (1904–1995), polskiej

prozaiczki, poetki, tłumaczki literatury rosyjskiej, niemieckiej i włoskiej,

Redaktorka naczelna „Płomyczka” i „Płomyka”. Nauczycielka i dyrektorka

Liceum Pedagogicznego w Łodzi. Wiceprezes Polskiej Sekcji IBBY(1972–1988).

Autorka powieści dla dzieci i młodzieży: Tajemnica zielonej pieczęci, Chłopak na

opak czyli Z pamiętnika pechowego Jacka, Ucho od śledzia.

27.04 – 115. rocznica urodzin Juliana Stryjkowskiego (1905–1996), filologa

polskiego i pisarza żydowskiego pochodzenia, doktora nauk humanistycznych,

prozaika. Dramaturg, dziennikarz. Autor m.in. powieści Głosy w ciemności,

Austeria, Sen Azrila, Echo. Sygnatariusz „Listu 59”, laureat Nagrody Polskiego

PEN Clubu im. Jana Parandowskiego (1993).

28.04 – 95. rocznica śmierci Jana Styki (1858–1925), polskiego malarza, twórcy

obrazów historycznych, religijnych i batalistycznych. Ilustrator książkowy. Autor

Panoramy Racławickiej (wraz z Wojciechem Kossakiem), Golgoty, portretów

Kazimierza Pułaskiego, Ignacego Jana Paderewskiego, obrazów religijnych:

Regina Poloniae, Chrystus nad Jerozolimą. Ilustrator książek Henryka

Sienkiewicza Quo vadis, a także Iliady oraz Odysei Homera.

53

28.04 – 90. rocznica urodzin Wandy Warskiej (właśc. Wanda Kurylewicz ;

1930–2019), polskiej wokalistki jazzowej popularnej w okresie PRL-u.

Wykonawczyni poezji śpiewanej, kompozytorka, artystka Piwnicy pod Baranami

w Krakowie, a od 1963 warszawskiej Piwnicy Artystycznej (później Piwnicy

Wandy Warskiej). Główna interpretatorka utworów Andrzeja Kurylewicza.

Zasłynęła wokalizą do filmu Pociąg Jerzego Kawalerowicza.

28.04 – 75. rocznica śmierci Benito Mussoliniego (1883–1945), włoskiego

polityka, dziennikarza, głównego założyciela i przywódcy ruchu

faszystowskiego. Premier Włoch w latach 1922–1943, dyktator Włoskiej

Republiki Socjalnej. W 1945 schwytany przez antyfaszystowskich partyzantów

i rozstrzelany.

28.04 – 10. rocznica śmierci Stefanii Grodzieńskiej (pseud. Stefania Ney ;

1914–2010), polskiej pisarki, aktorki estradowej i teatralnej, felietonistki,

satyryczki. Związana z teatrzykiem Cyganeria, Cyrulikiem Warszawskim.

W czasie wojny trafiła do getta warszawskiego, gdzie występowała w teatrze

Femina. Wydała zbiór wierszy Dzieci getta. Jej monologi i skecze wykonywali

m.in. Hanka Bielicka, Adolf Dymsza, Kalina Jędrusik, Irena Kwiatkowska.

29.04 – 135. rocznica urodzin Egona Erwina Kischa (1885–1948), pisarza,

dziennikarza i reportera pochodzenia żydowskiego posiadającego obywatelstwo

austro-węgierskie, później czechosłowackie. Tworzył w języku niemieckim.

Uważany za mistrza reportażu literackiego i publicystyki. Autor m.in. zbiorów

reportaży Praski Pitaval, Chiny bez maski, Szalejący reporter.

29.04 – 40. rocznica śmierci Alfreda Hitchcocka (1899–1980), brytyjskiego

reżysera, scenarzysty i producenta filmowego. Określany mianem „mistrza

suspensu”. Stał się rozpoznawalny dzięki serialowi kryminalnemu Alfred

Hitchcock przedstawia. Twórca filmów: Starsza pani znika, 39 kroków,

Psychoza, Ptaki. Odznaczony Orderem Imperium Brytyjskiego (1979).

30.04 – 710. rocznica urodzin Kazimierza III Wielkiego (1310–1370), króla

Polski w latach 1333–1370. Ostatni monarcha z dynastii Piastów na tronie

polskim. W historiografii uważany za jednego z najwybitniejszych władców

Polski. Podsumowaniem działalności Kazimierza Wielkiego jest znane zdanie

z Dziejów Długosza, iż zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną.

30.04 – 150. rocznica urodzin Franza Lehára (także Franciszek Lehar ; 1870–

1948), węgierskiego kompozytora operetkowego. Autor dzieł: Wesoła wdówka,

Kraina uśmiechu, Cygańska miłość, Hrabia Luksemburg, Paganini, Carewicz.

Ostatni wielki twórca operetki wiedeńskiej. Prócz utworów scenicznych pisał też

partytury dla filmu, poematy symfoniczne, koncerty na skrzypce, walce

i marsze, utwory na fortepian oraz niezliczone pieśni i piosenki.

54

30.04 – 80. rocznica śmierci Henryka Dobrzańskiego (herbu Leliwa,

pseud. Hubal ; 1897–1940), majora kawalerii Wojska Polskiego. Jeździec

sportowy, uczestnik wojny obronnej w 1939 roku. Organizator i dowódca jednego

z pierwszych polskich oddziałów partyzanckich – Hubalczyków.

30.04 – 75. rocznica śmierci Evy Braun (1912–1945), niemieckiej

sprzedawczyni, od 1932 konkubiny, a przez ostatnie chwile swojego życia żony

kanclerza III Rzeszy Adolfa Hitlera. Braun spotkała Hitlera w Monachium, kiedy

miała 17 lat, pracując jako asystentka i modelka osobistego fotografa Hitlera.

30.04 – 75. rocznica śmierci Adolfa Hitlera (1889–1945), niemieckiego polityka

pochodzenia austriackiego, kanclerza Niemiec i führera III Rzeszy. Przywódca

Narodowo-Socjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników (NSDAP), ideolog

narodowego socjalizmu, zbrodniarz wojenny. Osobiście odpowiedzialny za

politykę rasową nazistowskich Niemiec, Holocaust oraz za śmierć milionów ludzi

zabitych podczas jego rządów.

MAJ

01.05 – 120. rocznica urodzin Aleksandra Wata (1900–1967), polskiego pisarza

i poety z kręgu futurystów, pochodzenia żydowskiego, eseisty. Tłumacz literatury

anglosaskiej, francuskiej, niemieckiej, rosyjskiej i radzieckiej. Współtworzył

polski futuryzm – w 1919 aranżował pierwszy polski występ futurystyczny.

Redaktor naczelny Państwowego Instytutu Wydawniczego. Publikował

w „Kuźnicy”, „Odrodzeniu” i „Twórczości”.

01.05 – 80. rocznica urodzin Edwarda Redlińskiego (1940-), polskiego

prozaika, scenarzysty, dramatopisarza, reportera. Związany z warszawskim

tygodnikiem „Kultura”. Autor groteskowo-realistycznych powieści i opowiadań:

Listy z Rabarbaru, Awans, Konopielka, komedii Debata, czyli bzik prezydencki,

dramatów: Pustaki, Wcześniak oraz reportaży: Ja w nerwowej sprawie, Zgrzyt.

01.05 – 75. rocznica śmierci Josepha Goebbelsa (1897–1945), niemieckiego

polityka, ministra propagandy i oświecenia publicznego w rządzie Adolfa Hitlera.

Jeden z jego najbliższych współpracowników i doradców, członek ścisłego

kierownictwa partii narodowosocjalistycznej, w ostatnich dniach życia kanclerz

Rzeszy, zbrodniarz wojenny.

55

03.05 – 360 lat temu (1660) zawarto Traktat Pokojowy w Oliwie, pomiędzy

Szwecją a Rzeczpospolitą kończący potop szwedzki, na mocy traktatu Jan II

Kazimierz zrzekł się praw do tronu szwedzkiego, a Rzeczpospolita zatrzymała

część Inflant.

03.05 – 115. rocznica urodzin George’a Bidwella (1905–1989), brytyjskiego

pisarza, specjalizującego się w beletryzowanych biografiach i powieściach

historycznych. Znaczną część życia spędził w Polsce. Autor autobiografii Ani

chwili nudy oraz innych dzieł: Wybrałem Polskę, Na podbój skarbów Bengalu,

Poławiacze księżyca, Król Diamentów, Ryszard Lwie Serce, Zdobywca Indii.

03.05 – 35. rocznica śmierci Wojciecha Bellona (właśc. Wojciech Jerzy Belon ;

1952–1985), polskiego pieśniarza, poety, kompozytora. Wykonawca piosenki

poetyckiej i studenckiej. Współtwórca Wolnej Grupy Bukowina. Część pieśni

poświęcił historiom prostych, zwyczajnych ludzi: Majster Bieda, Ballada

o Cześku Piekarzu. Niektóre utwory miały charakter bardzo osobisty: Kołysanki

dla Joanny, Między nami, Poślę dziewczynie.

04.05 – 145. rocznica urodzin Wojciecha Weissa (1875–1950), polskiego

malarza, fotografika, profesora i rektora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Malował m.in. pejzaże okolic Strzyżowa, Płaszowa i Kalwarii Zebrzydowskiej,

portrety, akty. Był artystą wystawianym na ziemiach polskich i za granicą. Autor

dzieł: Autoportret z maskami, Opętanie, Pocałunek na trawie, Strachy,

Zasmucona, Portret Modelki Jadźki.

04.05 – 110. rocznica urodzin Jerzego Waldorffa (1910–1999), polskiego

pisarza, publicysty, krytyka muzycznego, działacza społecznego. Komentator

muzyczny Polskiego Radia i Telewizji, felietonista tygodników „Świat”

i „Polityka”. Autor publikacji: Sztuka pod dyktaturą, Jan Kiepura, Harfy leciały

na północ, Słowo o Kisielu. Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą

Orderu Odrodzenia Polski (1995).

05.05 – 120. rocznica urodzin Ireny Zarzyckiej (1900–1993), polskiej pisarki,

nauczycielki. Młodość spędzoną w Pabianicach opisała w autobiografii Panna

Irka. Jej powieści przed wojną były bestsellerami – Dzikuska miała siedem

wydań i została zekranizowana. Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi. W 1951

wszystkie jej utwory objęto zapisem cenzury w Polsce, podlegały

natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek.

05.05 – 100. rocznica urodzin Hanny Łochockiej (1920–1995), polskiej poetki,

prozaiczki, tłumaczki. Autorka słuchowisk, zbiorów wierszy i opowiadań dla

dzieci: O wróbelku Elemelku, Malowana skrzynia, Wyładunek z przeszkodami,

Barabule, Podróże Jasia. Uhonorowana Nagrodą Prezesa Rady Ministrów za

twórczość dla dzieci i młodzieży (1984).

56

05.05 – 100. rocznica urodzin Mariana Załuckiego (1920–1979), polskiego

poety, satyryka i pisarza. Współpracował z „Przekrojem”, „Szpilkami”, „Echem

Krakowa” i „Życiem Literackim”. Na scenie zadebiutował w Teatrze Satyryków.

Występował w kabarecie Wagabunda, teatrach warszawskich Buffo i Syrena oraz

kabaretach U Lopka, Dudek, a także w popularnych programach Podwieczorek przy mikrofonie, Poznajmy się, Zgaduj zgadula.

05.05 – 75. rocznica śmierci Tytusa Czyżewskiego (1880–1945), polskiego

malarza, poety, krytyka sztuki. Współzałożyciel ugrupowania Ekspresjonistów

Polskich, później Formistów. Redagował pismo grupy zatytułowane „Formiści”.

Współorganizator klubów futurystycznych: Katarynka i Gałka Muszkatołowa.

Twórca kompozycji o zgeometryzowanych formach, nawiązujących do sztuki

podhalańskiej, portretów, martwych natur i pejzaży.

06.05 – 140. rocznica urodzin Ernsta Ludwiga Kirchnera (1880–1938),

niemieckiego malarza ekspresjonisty, grafika i rzeźbiarza. Współzałożyciel grupy

Most. Artysta wykluczony z Pruskiej Akademii Sztuki, jego dzieła usunięto

z niemieckich muzeów, wybrane prace zaprezentowano na zorganizowanej przez

nazistów wystawie Sztuka zdegenerowana. Twórca obrazów: Plac Poczdamski, Portret Gerdy, Autoportret z kobietą.

06.05 – 125. rocznica urodzin Rudolpha Valentino (właśc. Rodolfo Alfonso

Raffaello Piero Filiberto Guglielmi di Valentina d’Antoguolla ; 1895–1926),

włoskiego aktora filmowego, gwiazdy kina niemego. Valentino odniósł sukces

rolą w Czterech jeźdźcach Apokalipsy oraz w filmie Szejk. Był ogromnie

popularny, zwłaszcza wśród kobiet, które okrzyknęły go amantem kina.

06.05 – 105. rocznica urodzin Orsona Wellesa (1915–1985), amerykańskiego

twórcy filmowego, teatralnego oraz radiowego. Do najważniejszych osiągnięć

należą: broadwayowska sztuka Cezar, adaptacja Juliusza Cezara Szekspira,

słuchowisko Wojna światów oraz film Obywatel Kane.

06.05 – 70. rocznica urodzin Zbigniewa Wodeckiego (1950–2017), polskiego

piosenkarza, muzyka multiinstrumentalisty. Kompozytor, aranżer, aktor

i prezenter telewizyjny. Największe przeboje artysty: Chałupy Welcome to, Lubię

wracać tam, gdzie byłem, Z Tobą chcę oglądać świat, Zacznij od Bacha, Izolda,

Opowiadaj mi tak. Popularność przyniosło mu także wykonanie piosenek

tytułowych z animacji Pszczółka Maja i Rudolf czerwononosy renifer.

07.05 – 180. rocznica urodzin Piotra Czajkowskiego (1840–1893), rosyjskiego

kompozytora, profesora teorii muzyki. Twórca oper: Eugeniusz Oniegin, Mazepa,

Dama Pikowa, baletów: Jezioro łabędzie, Śpiąca królewna, Dziadek do

orzechów, symfonii: Patetyczna, Fantastyczna, Zimowe marzenia, fantazji

orkiestrowych Romeo i Julia, Burza, koncertów, pieśni, utworów kameralnych.

57

07.05 – 90. rocznica urodzin Horsta Bienka (1930–1990), niemieckiego pisarza,

publicysty, tłumacza, reżysera filmowego. W swoich pracach zajmował się

doświadczeniami okresu łagrowego. Później swoją literacką twórczość związał

z Gliwicami i Górnym Śląskiem. Najwyżej cenionym dziełem Bienka jest

gliwicka tetralogia: Pierwsza polka, Wrześniowe światło, Czas bez dzwonów oraz

Ziemia i ogień.

07.05 – 35. rocznica śmierci Adama Bahdaja (pseud. Jan Kot, Dominik Damian

; 1918–1985), polskiego powieściopisarza, tłumacza, autora książek dla dzieci

i młodzieży. Zdobywca Orlego Pióra w plebiscycie czytelników na

najpopularniejszego pisarza (1970). Nagrodzony przez Prezesa Rady Ministrów

za całokształt twórczości dla dzieci i młodzieży. Autor powieści: Stawiam na

Tolka Banana, Podróż za jeden uśmiech, Wakacje z duchami.

08.05 – 140. rocznica śmierci Gustawa Flauberta (1821–1880), francuskiego

powieściopisarza. Uważany za pierwszego przedstawiciela naturalizmu

i jednego z największych mistrzów literatury francuskiej XIX wieku. Jego

Madame Bovary i Salammbo zostały umieszczone w indeksie ksiąg zakazanych,

dekretem z 1864.

08.05 – 45. rocznica śmierci Teodozji Lisiewicz (pseud. Helena Boyer, Siostra

Anna ; 1903–1975), polskiej pisarki, aktorki, tłumaczki, autorki felietonów

i słuchowisk radiowych, współtwórczyni radiowej Wesołej Lwowskiej Fali,

w której występowała jako Ciotka Bańdziuchowa. Podczas II wojny światowej

występowała w zespołach teatralnych Armii Polskiej gen. W. Andersa.

Redaktorka „Dziennika Żołnierza”, „Tygodnia Polskiego” oraz „Głosu Kobiet”.

09.05 – 215. rocznica śmierci Fryderyka Schillera (1759–1805), niemieckiego

poety, filozofa, historyka, estetyka, tłumacza, teoretyka teatru i dramaturga.

Przedstawiciel tzw. klasyki weimarskiej. Autor poematu Oda do radości,

powieści Spirytualista, sztuk teatralnych: Intryga i miłość, Maria Stuart, pism

filozoficznych: Teatr jako instytucja moralna, O wdzięku i godności.

09.05 – 85. rocznica urodzin Haliny Poświatowskiej (1935–1967), polskiej

poetki. Pierwszy zbiór poezji Hymn bałwochwalczy zebrał przychylne opinie

krytyków i poetów. Następne wiersze wydane zostały w trzech kolejnych

tomikach poezji: Dzień dzisiejszy, Oda do rąk i Jeszcze jedno wspomnienie .

09.05 – 75. rocznica zakończenia II wojny światowej w Europie (1945).

58

09.05 – 15. rocznica śmierci Janusza Pelca (1930–2005), polskiego uczonego,

historyka literatury, badacza epok dawnych, zwłaszcza renesansu i baroku.

Edytor, organizator życia naukowego, profesor zwyczajny. Członek PAU

i polskiego PEN Clubu. Najważniejsze prace Słowo i obraz. Na pograniczu

literatury i sztuk plastycznych, Literatura renesansu w Polsce, Barok – epoka

przeciwieństw.

11.05 – 125. rocznica urodzin Jana Parandowskiego (1895–1978), polskiego

pisarza, eseisty i tłumacza literatury, współpracował z czasopismami: „Gazeta

Poranna”, „Tygodniki Ilustrowany”, „Wiadomości Literackie” i „Tęcza”.

Popularyzator kultury i literatury antycznej, autor Mitologii. Międzynarodowe

uznanie i brązowy medal zdobył za książkę Dysk olimpijski (1936).

11.05 – 90. rocznica urodzin Edsgera Dijkstry (1930–2002), holenderskiego

naukowca, pioniera informatyki. Zajmował się algorytmiką, językami

programowania, formalną specyfikacją i weryfikacją. Otrzymał Nagrodę Turinga

za wkład w języki programowania (1972).

11.05 – 65. rocznica śmierci Jerzego Kossaka (1886–1955), polskiego malarza,

przedstawiciela realizmu. W czasie I wojny światowej służył na froncie włoskim.

Autor dzieł: Odwrót Napoleona spod Moskwy, Bitwa pod piramidami, Pościg

6. Pułku Ułanów za bolszewikami. Podejmował tematy folklorystyczne, malował

wesela krakowskie i góralskie, sceny polowań Bieg myśliwych z psami za

jeleniem. Syn Wojciecha Kossaka, wnuk Juliusza Kossaka.

11.05 – 30. rocznica śmierci Wieniedikta Jerofiejewa (1938–1990), rosyjskiego

prozaika i dramaturga, przedstawiającego krytycznie radziecką rzeczywistość,

m.in. w powieści Moskwa – Pietuszki, dramacie Noc Walpurgii, czyli kroki Komandora, montażu dokumentalno-satyrycznym Moja maleńka leniniana.

12.05 – 130. rocznica urodzin Michała Grażyńskiego (1890–1965), działacza

niepodległościowego, społecznego i politycznego. Doktor filozofii i prawa,

wojewoda śląski w latach 1926–1939, politycznie związany z sanacją. Autor

publikacji Walka o Śląsk.

12.05 – 110. rocznica urodzin Dorothy Hodgkin (1910–1994), angielskiej

biochemiczki, nauczyciela uniwersyteckiego. Zajmowała się badaniem budowy

molekularnej związków chemicznych za pomocą analizy rentgenowskiej.

Laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie chemii (1964) – za ustalenie budowy

ważnych substancji biochemicznych, m.in. penicyliny i witaminy B12.

59

12.05 – 85. rocznica śmierci Józefa Piłsudskiego (1867–1935), polskiego

działacza społecznego i niepodległościowego, żołnierza, polityka, męża stanu.

Członek Polskiej Partii Socjalistycznej i jej przywódca. Twórca Organizacji

Bojowej PPS, Legionów Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej, w latach

1918–1922 naczelnik państwa, pierwszy marszałek Polski. Przywódca obozu

sanacji, po przewrocie majowym (1926) dwukrotny premier Polski.

12.05 – 50. rocznica śmierci Władysława Andersa (1892–1970), polskiego

wojskowego i polityka. Generał dywizji Polskich Sił Zbrojnych, dowódca Armii

Polskiej w ZSRR oraz 2 Korpusu Polskiego. Naczelny Wódz Polskich Sił

Zbrojnych, następca prezydenta RP na uchodźstwie w latach 1950–1954,

w 1954 mianowany przez władze emigracyjne generałem broni. Od 1954 członek

Rady Trzech.

12.05 – 50. rocznica śmierci Nelly Sachs (właśc. Leonie Sachs ; 1891–1970),

niemieckiej poetki i dramatopisarki pochodzenia żydowskiego. Autorka m.in.

zbiorów poetyckich W mieszkaniach śmierci, Ciemnienie gwiazd, sztuk

teatralnych Znaki na piasku. Ukazując martyrologię Żydów w czasach

hitleryzmu, poszukiwała w żydowskiej i chrześcijańskiej mistyce drogi do

zrozumienia sensu życia. Laureatka Nagrody Nobla w dziedzinie literatury

(1966).

14.05 – 95. rocznica śmierci Henry’ego Ridera Haggarda (1856–1935),

brytyjskiego pisarza, autora powieści przygodowych, awanturniczych z akcją

rozgrywającą się w egzotycznych miejscach, najczęściej w Afryce: Kopalnia

króla Salomona, Kleopatra, Pierścień królowej Saby.

14.05 – 90. rocznica śmierci Władysława Orkana (właśc. Franciszek Ksawery

Smaciarz, od 1898 Franciszek Ksawery Smreczyński ; 1875–1930), prozaika,

dramaturga, publicysty, poety. Tworzył w okresie Młodej Polski. Autor powieści:

Pomór, Drzewiej, noweli Herkules nowożytny i inne wesołe rzeczy, tragedii Wina

i kara, tomów poezji Z martwej roztoki.

15.05 – 30. rocznica śmierci Jerzego Drzewieckiego (1902–1990), polskiego

inżyniera, konstruktora lotniczego i pilota doświadczalnego. Uczestnik wojny

polsko-bolszewickiej w 8 pułku artylerii polowej. W 1926 skonstruował swój

pierwszy samolot – JD-2. Podczas II wojny światowej przebywał w Wielkiej

Brytanii, gdzie służył w ATA. Został odznaczony za zasługi srebrnym Krzyżem

Zasługi z Mieczami.

60

16.05 – 100. rocznica urodzin Leopolda Tyrmanda (1920–1985), polskiego

pisarza, eseisty, publicysty, aktora i scenarzysty. Popularyzator jazzu w Polsce.

Autor monografii U brzegów jazzu. Dziennikarz związany z „Przekrojem”,

„Expressem Wieczornym”, „Tygodnikiem Powszechnym”, „Rzeczpospolitą”

oraz „Ruchem Muzycznym”. Specjalizował się w recenzjach: teatralnych,

muzycznych i sportowych. Autor powieści Zły, Siedem dalekich rejsów,

dramatów, dzienników, listów W emigracyjnym labiryncie. Listy 1965–1982.

16.05 – 20. rocznica śmierci Andrzeja Szczypiorskiego (pseud. Marice

S. Andrews ; 1928–2000), polskiego, pisarza, scenarzysty, publicysty,

dziennikarza i polityka. Działacz opozycji w PRL. Autor publikacji: Początek,

Z notatnika stanu wojennego, Gra z ogniem. Za działania na rzecz niemiecko-

polskiego pojednania otrzymał Federalny Krzyż Zasługi (1995) oraz nagrodę

Złotego Pióra (1998), stał na czele Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Izraelskiej

(TPPI).

17.05 – 510. rocznica śmierci Sandro Botticelliego (właśc. Alessandro

di Mariano Filipepi ; 1445–1510), włoskiego malarza, przedstawiciela szkoły

florenckiej. Autor portretów Portret nieznajomego z medalem, Portret

młodzieńca, obrazów o tematyce mitologicznej, m.in. Narodziny Wenus, Wiosna

oraz religijnej Powracająca Judyta, a także obrazów z motywem Madonny –

Madonna z Dzieciątkiem i dwoma aniołami.

17.05 – 150. rocznica urodzin Lucjana Rydla (1870–1918), poety, prozaika,

dramaturga okresu Młodej Polski, tłumacza. Znawca antyku. Współpracownik

„Ateneum”, „Tygodnika Ilustrowanego”, „Czasu”. Dyrektor Teatru im.

Słowackiego w Krakowie. Najbardziej znane utwory: Betlejem polskie – jasełka,

baśń dramatyczna Zaczarowane koło, poematy bajeczne Bajka o Kasi

i królewiczu, Madejowe łoże.

17.05 – 120. rocznica urodzin Władysława Rymkiewicza (pierwotnie Szulc ;

1900–1984), polskiego prozaika. Z zawodu adwokat. Autor tomu opowiadań Pan

swego życia, powieści historycznych m.in. Romans królewski, Portret królowej, powieści społeczno-obyczajowych: Ludzie bez jutra.

18.05 – 110. rocznica śmierci Elizy Orzeszkowej (primo voto Orzeszko, secundo

voto Nahorska, pseud. E.O., Gabriela Litwinka ; 1841–1910), polskiej pisarki

epoki pozytywizmu. Autorka powieści Nad Niemnem oraz nowel: Dobra pani,

A...B...C..., Tadeusz. Uprawiała publicystykę społeczną: Kilka słów

o kobietach, Patriotyzm i kosmopolityzm, O Żydach i kwestii żydowskiej.

Nominowana do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1905.

61

18.05 – 100. rocznica urodzin Jana Pawła II (właśc. Karol Józef Wojtyła ; 1920–

2005), duszpasterza, filozofa, nauczyciela akademickiego, dramaturga, poety,

poligloty, arcybiskupa metropolity krakowskiego, kardynała. W 1978 wybrany na

papieża przyjął imię Jan Paweł II, święty Kościoła katolickiego. Beatyfikowany

1.05.2011 przez papieża Benedykta XVI, kanonizowany 27.04.2014 przez

papieża Franciszka.

19.05 – 540. rocznica śmierci Jana Długosza (1415–1480), polskiego historyka,

kronikarza, duchownego, geografa, pierwszego heraldyka polski, dyplomaty.

Wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka. Autor licznych publikacji

historycznych, w tym najsłynniejszego dzieła Roczniki, czyli kroniki sławnego

Królestwa Polskiego (Annales seu cronicae incliti Regni Polonia), obejmującego

historię Polski od najdawniejszych czasów do 1480.

19.05 – 130. rocznica urodzin Wacława Borowego (pseud. Piotr Szary,

Titwillow ; 1890–1950), polskiego historyka literatury, krytyka literackiego,

profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmował się historią literatury

polskiego oświecenia, romantyzmu i pozytywizmu. Badał m.in. poezję czasów

stanisławowskich. Opracował sylwetki wybitnych twórców: Wędrówka nowego Parsifala. Poezja T.S. Eliota, O poezji Mickiewicza, Ze studiów nad Fredrą.

19.05 – 85. rocznica śmierci Thomasa Edwarda Lawrenca (przyd. Lawrence

z Arabii ; 1888–1935), brytyjskiego archeologa, podróżnika, wojskowego,

pisarza, tłumacza i dyplomaty. Autor wspomnień Siedem filarów mądrości.

Zginął w wypadku motocyklowym. Jego życie stało się kanwą dla wielu

powieści, sztuk teatralnych i filmów, z których najbardziej znanym jest Lawrence

z Arabii w reżyserii Davida Leana.

19.05 – 65. rocznica śmierci Tadeusza Sygietyńskiego (1896–1955), polskiego

kompozytora i dyrygenta, pedagoga muzycznego, aktora, konferansjera, reżysera

słuchowisk radiowych. Skomponował tańce ludowe Oberek na orkiestrę, operę-

balet Karczma na rozdrożu, koncert fortepianowy Capriccio. Założyciel Zespołu

Pieśni i Tańca Mazowsze (1948). Dla Mazowsza opracował, m.in. Kukułeczka,

Polonez warszawski, Warszawski dzień, Ej przeleciał ptaszek.

19.05 – 55. rocznica śmierci Marii Dąbrowskiej (1889–1965), polskiej

powieściopisarki, eseistki, dramatopisarki, tłumaczki dzieł literatury duńskiej,

angielskiej i rosyjskiej. Jedna z ważniejszych polskich powieściopisarek XX

wieku, autorka tetralogii powieściowej Noce i dnie, za którą czterokrotnie była

nominowana do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury.

62

19.05 – 50. rocznica śmierci Tadeusza Brezy (1905– 1970), polskiego

powieściopisarza i eseisty, a także dyplomaty w służbie II Rzeczypospolitej

Polskiej oraz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zadebiutował powieścią Adam

Grywałd. Ironiczny obraz schyłku Polski przedwrześniowej ukazał

w powieściach Mury Jerycha oraz Niebo i ziemia. Autor opowiadań sensacyjnych

o wydźwięku propagandowym: Uczta Baltazara, Jokkmokk, W potrzasku.

20.05 – 85. rocznica urodzin Hanny Krall (1935-), polskiej pisarki, dziennikarki,

reporterki. Związana z redakcją „Życia Warszawy”, „Polityką”. Światową sławę

przyniósł jej oryginalny w formie wywiad z Markiem Edelmanem Zdążyć przed

Panem Bogiem. Autorka zbiorów reportaży: Na wschód od Arbatu, Trudności ze

wstawaniem, Taniec na cudzym weselu, Dowody na istnienie, Tam już nie ma

żadnej rzeki, Żal. Jest także autorką powieści: Sublokatorka i Okna.

20.05 – 65. rocznica urodzin Zbigniewa Preisnera (1955-), muzyka,

kompozytora muzyki filmowej i teatralnej, producenta muzycznego. Samouk, nie

ukończył szkoły muzycznej. Znany ze współpracy z Krzysztofem Kieślowskim.

Właściciel Preisner Studio. Członek Francuskiej Akademii Sztuki i Techniki

Filmowej. Urodził się w Bielsku-Białej.

21.05 – 125. rocznica urodzin Nikifora Krynickiego (właśc. Epifaniusz

Drowniak ; 1895–1968), polskiego malarza łemkowskiego pochodzenia,

samouka, jednego z najwybitniejszych prymitywistów w skali świata. Tworzył na

kawałkach tektury, okładkach zeszytów, skrawkach papieru, na których

uwieczniał autoportrety, widoki krynickich willi i cerkwi. Podpisywał się na

swoich pracach jako Matejko lub Netyfor – często popełniając błędy w pisowni

21.05 – 90. rocznica urodzin Sylwestra Chęcińskiego (1930-), polskiego

scenarzysty i reżysera filmowego. Pierwszy film Historię żółtej ciżemki,

wyreżyserował w 1961. Najbardziej znany jest z trylogii Sami swoi, Nie ma

mocnych i Kochaj albo rzuć. Kierownik artystyczny zespołu filmowego Iluzjon

i Kadr. Za całokształt twórczości otrzymał Platynowe Lwy (2014) oraz Nagrodę

Orła za osiągnięcia życia (2017).

21.05 – 50. rocznica śmierci Leonida Teligi (1917–1970), polskiego oficera

piechoty Wojska Polskiego II RP i Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej

Brytanii, dziennikarza, tłumacza, żeglarza jachtowego, pierwszego Polaka, który

opłynął samotnie kulę ziemską na drewnianym jachcie.

63

21.05 – 40. rocznica śmierci Beaty Obertyńskiej (pseud. Marta Rudzka ; 1898–

1980), polskiej poetki, pisarki, aktorki scen teatrów lwowskich. Osadzona

w lwowskich Brygidkach, zesłana do łagru Loch-Workuta. Od 1944 na emigracji

w Londynie. Publikowała m.in. w „Ochotniczce”, „Orle Białym”, „Dzienniku

Żołnierza”. Autorka zbiorów wierszy Pszczoły w słoneczniku, poematu Ballada

o chorym księżycu, wspomnień i powieści Ziarnka piasku.

22.05 – 135. rocznica śmierci Victora Hugo (1802–1885), francuskiego

powieściopisarza, poety, dramaturga i polityka. Czołowy przedstawiciel

romantyzmu francuskiego. Autor poezji, dramatów wierszem i prozą, powieści,

listów i przemówień politycznych. Do jego najważniejszych dzieł należą

powieści Nędznicy i Katedra Marii Panny w Paryżu, dramat Hernani oraz jedyna

we francuskiej literaturze epopeja Legenda wieków.

22.05 – 20. rocznica śmierci Krzysztofa Borunia (pseud. Głowacz ; 1923–2000),

polskiego pisarza science-fiction, dziennikarza, autora wielu esejów, felietonów,

artykułów i książek. Współpracował z „Ilustrowanym Kurierem Polski”, redaktor

„Astronautyki”. Założyciel Polskiego Towarzystwa Astronautycznego i

Polskiego Towarzystwa Cybernetycznego. Autor trylogii kosmicznej: Zagubiona

przyszłość, Proxima, Kosmiczni bracia.

23.05 – 75. rocznica śmierci Heinricha Himmlera (1900–1945), polityka,

jednego z głównych przywódców Niemiec nazistowskich, zbrodniarza

wojennego. Komisarz Rzeszy do spraw Umacniania Niemieckości. Szef kolejno:

SS, Gestapo, niemieckiej policji. Odpowiedzialny za eksterminację Żydów

w Europie. Zmarł w wyniku zażycia trucizny.

24.05 – 115. rocznica urodzin Michaiła Szołochowa (1905–1984), rosyjskiego

pisarza oraz działacza politycznego i kulturalnego. Deputowany do Rady

Najwyższej ZSRR, członek Akademii Nauk ZSRR. Laureat Nagrody Nobla

w dziedzinie literatury (1965). Dzięki powieści Cichy Don i przejmującej

mikropowieści Los człowieka, wpisał się na trwałe do literatury światowej.

24.05 – 80. rocznica urodzin Josifa Brodskiego (1940–1996), rosyjskiego poety,

prozaika, dramaturga, eseisty i publicysty, wykładowcy. W 1972 pozbawiony

obywatelstwa i wydalony ze Związku Radzieckiego. Zamieszkał w Nowym

Jorku, gdzie wykładał na różnych uczelniach. Laureat Nagrody Nobla

w dziedzinie literatury (1987). Autor zbiorów wierszy i poematów: Postój na

pustyni, Koniec pięknej epoki, dramatu Marmur, eseju Znak wodny.

64

27.05 – 180. rocznica śmierci Niccolò Paganiniego (1782–1840), włoskiego

wirtuoza skrzypiec i altowiolisty, gitarzysty i kompozytora. Najsłynniejsze

utwory to 24 Kaprysy na skrzypce solo, Koncerty skrzypcowe: D-dur op.6

i h-moll op.7. Największe wyzwanie dla skrzypków stanowią wariacje np.

tzw. II Karnawał wenecki.

27.05 – 135. rocznica urodzin Zbigniewa Pronaszki (1885–1958), polskiego

malarza związanego z formizmem i koloryzmem, rzeźbiarza i scenografa.

Współtwórca teatru awangardowego Cricot, współzałożyciel grupy artystycznej

Ekspresjoniści Polscy, później przemianowanej na Formistów. Profesor

krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Ważniejsze prace: rzeźba Popiersie

T. Czyżewskiego, projekt pomnika Adama Mickiewicza, obraz Pejzaż z Cagnes.

27.05 – 110. rocznica śmierci Roberta Kocha (1843–1910), niemieckiego

lekarza, jednego z twórców nowoczesnej bakteriologii, odkrywcy bakterii

wywołujących wąglika, cholerę i gruźlicę. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie

fizjologii lub medycyny (1906) za badania nad gruźlicą.

27.05 – 40. rocznica śmierci Wincentego Fabera (1936–1980), polskiego poety.

Autor tekstów piosenek (m.in. Wędrówki z repertuaru Marka Grechuty czy

Historia pewnej podróży – Grzegorza Turnaua) oraz utworów dla dzieci.

Współtwórca teatrzyków studenckich, autor tekstów kabaretowych i piosenek,

kierownik literacki Teatrzyku Piosenki Sowizdrzał. Wydał tomiki wierszy:

Otwieranie liści, Przyjmowanie, W cieniu ognia, Jakiekolwiek zdarzenie.

30.05 – 380. rocznica śmierci Petera Paula Rubensa (1577–1640),

flamandzkiego malarza i rysownika epoki baroku, dekoratora. Uprawiał

malarstwo religijne: Opłakiwanie Chrystusa, Zdjęcie z krzyża, Adam i Ewa.

Tworzył dzieła o tematyce mitologicznej: Sąd Parysa, Święto Wenus, Trzy

Gracje. Autor portretów: Dama z karłem, Portret księcia Lermy a także scen

z polowań oraz nastrojowych krajobrazów o bogatym kolorycie Pejzaż z tęczą.

30.05 – 60. rocznica śmierci Borisa Pasternaka (1890–1960), rosyjskiego poety

i prozaika żydowskiego pochodzenia. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie

literatury (1958). Pod wpływem nacisków politycznych odmówił jej przyjęcia.

Autor powieści Doktor Żywago, opowiadań List żelazny, Ciocia Ola, poematów

Rok 1905 oraz zbiorów wierszy Tematy i wariacje, Bliźniak w chmurach,

Powtórne narodziny.

65

30.05 – 25. rocznica śmierci Małgorzaty Hillar (właśc. Janina Krystyna Helena

Hillar ; 1926–1995), polskiej poetki i tłumaczki. Debiutowała wierszem Słowa

a jej pierwszym tomem poezji był Gliniany dzbanek. Publikowała w „Przedpolu”,

„Twórczości”, „Zwierciadle”. W 1967 wydała poświęcony synowi tomik poezji:

Czekanie na Dawida. W 1971 roku podczas Warszawskiej Jesieni, jej Erotyki

zostały wykonane do muzyki Tadeusza Bairda

30.05 – 15. rocznica śmierci Tomasza Pacyńskiego (pseud. Pacek ; 1958–2005),

polskiego pisarza fantastycznego. Redaktor naczelny czasopisma internetowego

„Fahrenheit”. Autor felietonów publikowanych w „Sferze” i „Science Fiction”.

Opublikował cztery powieści – trylogię fantasy Sherwood oraz Wrzesień –

militarną postapokaliptyczną powieść political fiction, a także opowiadania

humorystyczne z cyklu O Dziadku Mrozie.

31.05 – 220. rocznica śmierci Michała Kazimierza Ogińskiego (1728, 1730 lub

1731–1800), magnata, generała, hetmana wielkiego litewskiego. Kompozytor,

pisarz, poeta i dramaturg. Budowniczy Kanału Ogińskiego, łączącego dorzecze

Dniepru i Niemna. Autor m.in. opery Cyganie do libretta Franciszka Kniaźnina.

CZERWIEC

01.06 – 125. rocznica urodzin Tadeusza Komorowskiego (pseud. Bór, Znicz,

Lawina, Korczak, Gajowy ; 1895–1966), pułkownika kawalerii Wojska

Polskiego, generała dywizji Polskich Sił Zbrojnych. Premier rządu RP na

uchodźstwie (1947–1949), Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych (1945–1947),

Komendant Główny Armii Krajowej (1943–1944), członek Rady Trzech (od

1956). Kawaler Orderu Orła Białego i Virtuti Militari.

01.06 – 105. rocznica urodzin Jana Twardowskiego (1915–2006), polskiego

księdza katolickiego, poety, kaznodziei, katechety i wykładowcy. Żołnierz AK,

uczestnik powstania warszawskiego. Rektor kościoła sióstr Wizytek

w Warszawie. Dzieciom zadedykował m.in. zbiory opowiadań : Zeszyt w kratkę

oraz Patyki i patyczki. Popularność przyniosły mu tomy wierszy: Znaki ufności,

Niebieskie okulary, Nie przyszedłem pana nawracać, Tyle jeszcze nadziei.

02.06 – 240. rocznica śmierci Józefa Baki (1707–1780), polskiego poety

późnego baroku, pisarza religijnego, jezuity, misjonarza, kaznodziei, panegirysty

i hagiografa. Przedstawiciel kultury czasów saskich i wczesnego okresu

panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Autor antologii: Świat

poprawiać – zuchwałe rzemiosło, Śmieszne wiersze, Poeci polskiego baroku.

66

02.06 – 180. rocznica urodzin Thomasa Hardy’ego (1840–1928), angielskiego

powieściopisarza, poety, dramaturga, przedstawiciela naturalizmu. Architekt.

Akcja utworów w większości rozgrywa się w półmitycznym hrabstwie Wessex,

odznacza się poetyckimi opisami i nasyceniem fatalizmem. Autor m.in. powieści

Z dala od zgiełku, Juda nieznany, Burmistrz Casterbridge. Znane tomy jego

wierszy Wessex Poems, Collected Poems i Human Shows.

03.06 – 415. rocznica śmierci Jana Zamoyskiego (1542–1605), polskiego

szlachcica, magnata, sekretarza królewskiego, kanclerza i hetmana wielkiego

koronnego Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Humanista-mecenas, filolog

i mówca. Doradca króla Zygmunta II Augusta i Stefana Batorego. Główny

przeciwnik Zygmunta III Wazy.

03.06 – 145. rocznica śmierci Georgesa Bizeta (właśc. Alexandre Cesar Leopold

Bizet ; 1838–1875), francuskiego kompozytora, twórcy oper i operetek:

Poławiacze pereł, Piękne dziewczę z Perth, Carmen, Don Procopio. Autor

muzyki symfonicznej: Suita orkiestrowa Roma, Oda symfoniczna Vasco da

Gama oraz utworów fortepianowych: Scherzo i marsz żałobny f-moll.

03.06 – 130. rocznica śmierci Oskara Kolberga (1814–1890), polskiego

etnografa, encyklopedysty, folklorysty, kompozytora. Badacz zebrał

i usystematyzował kulturę ludową, dzieląc ją według regionów. Efektem jego

pracy jest obszerne dzieło Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania,

przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, którego tomy

zawierają materiały dotyczące poszczególnych regionów.

04.06 – 110. rocznica urodzin Christophera Cockerella (1910–1999),

brytyjskiego inżyniera, wynalazcy pierwszego pojazdu jeżdżącego na poduszce

powietrznej po lądzie i wodzie – poduszkowca. Na podstawie zasady działania

poduszki powietrznej, francuskie przedsiębiorstwo Bertin w 1968 opracowało

kolej poduszkową Aérotrain.

4.06 – 60. rocznica śmierci Józefa Hallera (1873–1960), polityka, działacza

społecznego, generała broni Wojska Polskiego, Naczelnego Dowódcy wszystkich

Wojsk Polskich, komendanta Legionów. Minister bez teki w drugim rządzie

Władysława Sikorskiego w październiku 1939. Dowódca Frontu Północnego

w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Harcmistrz, przewodniczący ZHP, prezes

Komitetu PCK, kawaler Orderów: Orła Białego i Virtuti Militari.

05.06 – 195. rocznica urodzin Felicjana Faleńskiego (1825–1910), polskiego

poety, dramatopisarza, prozaika, tłumacza. Uważany za przedstawiciela

parnasizmu. Uprawiał lirykę refleksyjno-intelektualną, poruszając problematykę

psychologiczno-moralną, w tonie sceptycznej ironii. Autor zbiorów poezji m.in.

Kwiaty i kolce, prac teoretycznoliterackich O Janie Kochanowskim jako liryku.

67

06.06 – 490. rocznica urodzin Jana Kochanowskiego (1530–1584), polskiego

poety epoki renesansu, tłumacza. Poeta nadworny Stefana Batorego, sekretarz

królewski i wojski sandomierski. Uważany za jednego z najwybitniejszych

twórców renesansu w Europie. Poeta, który najbardziej przyczynił się do rozwoju

polskiego języka literackiego. Autor tragedii Odprawa posłów greckich, Trenów,

Fraszek, Pieśni, poematów: Szachy, Satyr albo Dziki mąż.

06.06 – 145. rocznica urodzin Tomasza Manna (1875–1955), niemieckiego

prozaika, eseisty. Uznany za jednego z najwybitniejszych pisarzy w dziejach

literatury niemieckojęzycznej. Aktywnym przeciwnik ruchu nazistowskiego.

Autor powieści: Lotta w Weimarze, Wyznania hochsztaplera Feliksa Krulla,

Czarodziejska góra, Doktor Faustus oraz cyklu mów radiowych Niemcy, słuchajcie! Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1929).

06.06 – 75. rocznica urodzin Jana Kaczmarka (1945–2007), polskiego satyryka,

artysty kabaretowego, piosenkarza, autora piosenek, felietonisty. Współzałożyciel

Kabaretu Elita. Jednym z najbardziej znanych słuchowisk z jego udziałem jest

seria Z pamiętnika młodej lekarki. Autor tekstów ponad 200 piosenek: Kurna

chata, Czego się boisz głupia, Ballada o mleczarzu czy Do serca przytul psa,

a także opowiadań Nasza naturalna sztuczność i felietonów.

07.06 – 40. rocznica śmierci Henry’ego Millera (1891–1980), amerykańskiego

powieściopisarza i malarza. Autor powieści Zwrotnik Raka. Książka ta została

zakazana w USA jako zbyt śmiała ze względu na otwarte wątki erotyczne.

Tematykę tę kontynuował w Czarnej Wiośnie i Zwrotniku Koziorożca.

08.06 – 210. rocznica urodzin Roberta Schumanna (1810–1856), niemieckiego

kompozytora i krytyka muzycznego epoki romantyzmu. Najważniejsze

kompozycje: cykle miniatur fortepianowych, pieśni: Myrthen op. 25, utwory

orkiestrowe i kameralne, symfonie: Symfonia nr 1 B-dur Wiosenna op. 38, liczne

uwertury, koncerty: Koncert wiolonczelowy a-moll op. 129 i sonaty oraz recenzje

muzyczne, które publikował w magazynie Neue Zeitschrift für Musik.

09.06 – 165. rocznica śmierci Piotra Michałowskiego (1800–1855), polskiego

malarza okresu romantyzmu, portrecisty, animalisty i batalisty. Organizator życia

społecznego i gospodarczego, mąż stanu. Znane dzieła: Bitwa pod Somosierrą,

Portret chłopa w kapeluszu, Koński targ.

09.06 – 150. rocznica śmierci Karola Dickensa (właśc. Charles Dickens ; pseud.

Boz ; 1812–1870), angielskiego powieściopisarza, uznanego za wybitnego

przedstawiciela powieści społeczno-obyczajowej w drugiej połowie XIX wieku

w Anglii. Zasłynął z powieści: Klub Pickwicka, Oliver Twist, David Copperfield.

68

10.06 – 105. rocznica urodzin Saula Bellowa (właśc. Salomon Bellows ; 1915–

2005), amerykańskiego pisarza. Zadebiutował powieścią psychologiczną Stan

zawieszenia. Autor powieści łotrzykowskiej Przypadki Augie Marcha, Ofiara,

Herzog oraz Planeta pana Sammlera. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie

literatury (1976).

10.06 – 90. rocznica urodzin Jacka Trznadla (1930-), polskiego pisarza, poety,

eseisty, tłumacza, krytyka literackiego i publicysty. Działacz społeczny, jeden

z inicjatorów powołania Polskiej Fundacji Katyńskiej. Autor Hańby domowej,

zbioru wywiadów z pisarzami tworzącymi w okresie stalinizmu, szkiców

historycznych Powrót rozstrzelanej armii, opowiadań, a także esejów oraz

przekładów Ocalenie tragizmu.

10.06 – 40. rocznica śmierci Haliny Borowikowej (pseud. Jerzy Marlicz ; 1898–

1980), polskiej pisarki i tłumaczki, głównie twórczości Jamesa Oliviera

Curwooda. Autorka kontynuacji powieści Curwooda Łowcy wilków i Łowcy złota zatytułowanej Łowcy przygód.

11.06 – 185. rocznica śmierci Jerzego Samuela Bandtkiego (Bandtkego)

(pseud. Bezimienny z Wrocławia, Georg Hess listonosz ; 1768–1835),

Polskiego bibliotekarza i bibliografa, filologa, historyka językoznawstwa

i drukarstwa, językoznawcy, leksykografa i edytora. Ważniejsze publikacje:

Krótkie wyobrażenie dziejów Królestwa Polskiego, Historia polska, Zbiór historii

Starego Testamentu, Listy Jana Sobieskiego.

11.06 – 55. rocznica urodzin Beaty Pawlikowskiej (1965-), polskiej pisarki

i podróżniczki, dziennikarki, fotografki i tłumaczki, ilustratorka. Książki ilustruje

własnymi fotografiami i rysunkami. Pisała felietony dla „Głosu Pomorza”,

„Głosu Szczecińskiego”, „Gazety Wyborczej”, „Rzeczpospolitej”, „Polityki”

„Poznaj Świat”, „Podróży”. Znana z serii książek podróżniczych m.in. Blondynka

w dżungli, Blondynka wśród łowców tęczy, Blondynka Tao.

12.06 –105. rocznica śmierci Józefa Brandta (1841–1915), polskiego malarza

batalisty. Przedstawiciel szkoły monachijskiej, uznawany za najwybitniejszego

polskiego malarza batalistycznego XIX-wieku. Wybrane dzieła: Bitwa pod

Chocimiem, Odbicie jasyru, Konfederaci barscy, Czarniecki pod Koldyngą.

Brandt stworzył kolekcję dawnej broni, strojów, instrumentów muzycznych

i historycznych rekwizytów, które przekazał w testamencie narodowi polskiemu.

69

12.06 – 10. rocznica śmierci Jerzego Stefana Stawińskiego (1921–2010),

polskiego prozaika, scenarzysty i reżysera filmów fabularnych, autora słuchowisk

radiowych. Sztandarowa powieść Młodego warszawiaka zapiski z urodzin

doczekała się sześciu wydań. Napisał też m.in.: Światło we mgle i Piszczyk.

Współtwórca największych sukcesów polskiej szkoły filmowej. Autor

scenariuszy m.in. do filmów Eroica, Kanał, Krzyżacy, Akcja pod Arsenałem.

13.06 – 155. rocznica urodzin Williama Butlera Yeatsa (1865–1939),

irlandzkiego poety, prozaika, dramaturga i filozofa, czołowego twórcy

i działacza literackiego Odrodzenia Irlandzkiego. Autor dramatów: Jajo czapli,

Utęskniony raj, studiów i artykułów historyczno-literackich: Sny o dzieciństwie

i młodości oraz zbiorów poezji, m.in. Rozstaje, Róża, Zielony hełm i inne wiersze.

Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1923).

13.06 – 90. rocznica urodzin Ryszarda Kuklińskiego (pseud. Jack Strong,

Mewa ; 1930–2004), polskiego pułkownika Ludowego Wojska Polskiego,

pośmiertnie awansowanego do stopnia generała brygady. Zastępca szefa Zarządu

Operacyjnego Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, od 1970 agent wywiadu

amerykańskiej Centralnej Agencji Wywiadowczej (CIA).

13.06 – 70. rocznica śmierci Ksawerego Pruszyńskiego (1907–1950),

polskiego prawnika, reportera, publicysty, literata, dyplomaty. Przedstawiciel

literatury faktu. Ważniejsza twórczość: Podróż po Polsce, 1000 mil od prawdy,

W czerwonej Hiszpanii. Odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu

Odrodzenia Polski za wybitne zasługi położone w pracy publicystyczno-

literackiej oraz w służbie dyplomatycznej (1950).

14.06 – 50. rocznica śmierci Romana Ingardena (1893–1970), polskiego

filozofa, profesora Uniwersytetu Lwowskiego, toruńskiego Uniwersytetu

Mikołaja Kopernika i Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Teoretyk

literatury i sztuki, najwybitniejszy polski fenomenolog. Autor dzieł: Książeczka

o człowieku, O poznawaniu dzieła literackiego, Spór o istnienie świata,

U podstaw teorii poznania Studia z estetyki.

14.06 – 25. rocznica śmierci Rogera Zelazny’ego (pseud. Harrison Denmark ;

1937–1995), amerykańskiego pisarza science fiction i fantasy. Współtwórca

Nowej Fali science fiction. Zadebiutował opowiadaniami Jego wielki wyścig oraz

Jeźdźcy. Autor cyklu powieściowego Kroniki Amberu, Stwory świata i ciemności,

Wyspy umarłych.

70

16.06 – 30. rocznica śmierci Alodii Kaweckiej-Gryczowej (1903–1990),

polskiej bibliotekarki, bibliologa i bibliografa, pracownika Biblioteki Narodowej.

Kierownik Pracowni Bibliografii Staropolskiej Instytutu Badań Literackich

Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Organizatorka wystaw, m.in.: Książka

polska przez wieki, Książka polska wczoraj i dziś. Odznaczona tytułem

honorowym Zasłużony dla Kultury Narodowej (1986).

17.06 – 995. rocznica śmierci Bolesława I Chrobrego (967 –1025), władcy

Polski z dynastii Piastów. Pierwszy koronowany król Polski (od 1025), w latach

1003–1004 także książę Czech jako Bolesław IV, książę Polski od 992. Syn

Mieszka I, księcia Polski i Dobrawy, czeskiej księżniczki.

17.06 – 185. rocznica śmierci Izabeli Czartoryskiej (właśc. Elżbieta Dorota

z Flemmingów Czartoryska ; 1746–1835), polskiej arystokratki doby oświecenia,

pisarki, mecenas sztuki, kolekcjonerki pamiątek historycznych. Utworzyła

pierwsze polskie muzeum w Świątyni Sybilli w Puławach, które wraz ze zbiorami

również założonego przez nią w Puławach Domu Gotyckiego stały się

zaczątkiem obecnego Muzeum Czartoryskich w Krakowie.

18.06 – 65. rocznica śmierci Aleksandra Zelwerowicza (1887–1955), polskiego

aktora dramatycznego i reżysera, dyrektora teatru, pedagoga, członka Polskiego

Komitetu Obrońców Pokoju w 1949 roku. Zagrał w filmie: Wrzos, Huragan,

Czarne diamenty, Obrona Częstochowy oraz sztukach teatralnych: Balladyna,

Wesele, Zbrodnia i kara. Wyreżyserował m.in. Pana Jowialskiego, Klątwę,

Intrygę i miłość.

18.06 – 10. rocznica śmierci José Saramago (1922–2010), portugalskiego

pisarza, prozaika, poety, felietonisty, dramatopisarza. Laureat Nagrody Nobla

w dziedzinie literatury (1998), połączył w swoich dziełach mity, historie swojego

kraju oraz surrealistyczne wyobrażenia. Autor powieści: Podróż słonia,

O malarstwie i kaligrafii, Miasto ślepców, sztuk teatralnych, opowiadań,

utworów poetyckich, kronik.

20.06 – 95. rocznica urodzin Ireny Dziedzic (1925–2018), polskiej dziennikarki

i prezenterki telewizyjnej popularnej w PRL-u, twórczyni pierwszego polskiego

talk-show Tele-Echo (1956–1981). W latach 1983–1991 prowadziła autorski

program Wywiady Ireny Dziedzic. Pracowała jako depeszowiec w „Głosie Ludu”,

„Expresie Wieczornym” a następnie w Polskim Radio.

20.06 – 90. rocznica urodzin Magdaleny Abakanowicz (1930–2017), polskiej

rzeźbiarki, nauczycielki akademickiej. Światowej sławy rzeźbiarka. Autorka

cyklu abakanów, który składał się z dużych prac wykonanych technikami

tkackimi. Częstym elementem jej twórczości są zwielokrotnione sylwetki ludzkie

stojące w pewnym porządku. Przykładem z tego nurtu jest praca Nierozpoznani na poznańskiej Cytadeli.

71

21.06 – 115. rocznica urodzin Jeana Paula Sartre’a (1905–1980), francuskiego

powieściopisarza, dramaturga, eseisty i filozofa. Czołowy przedstawiciel

egzystencjalizmu ateistycznego. Znaczącym dziełem filozoficznym jest napisana

w 1960 roku Krytyka dialektycznego rozumu, w której starał się stworzyć syntezę

egzystencjalizmu z marksizmem. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury

za rok 1964 (odmówił jej przyjęcia).

21.06 – 85. rocznica urodzin Françoise Sagan (właśc. Françoise Quoirez ; 1935–

2004), francuskiej pisarki uznawanej za jedną z największych postaci francuskiej

literatury powojennej. Autorka powieści: Witaj smutku, Pewien uśmiech, Znużony

wojną, Woda nie krew i sztuk teatralnych: Château en Suède. Niektóre z jej

utworów zostały sfilmowane.

21.06 – 80. rocznica śmierci Janusza Kusocińskiego (1907–1940), polskiego

sportowca, lekkoatlety, złotego medalisty olimpijskiego z Los Angeles w biegu

na 10 000 m, wielokrotnego mistrza oraz rekordzisty Polski w biegach średnich.

21.06 – 75. rocznica urodzin Adama Zagajewskiego (1945-), polskiego poety,

eseisty, prozaika, tłumacza, nauczyciela akademickiego. Przedstawiciel pokolenia

Nowej Fali, sygnatariusz Listu 59, od 1976 objęty cenzurą, w latach 1982–2002

na emigracji we Francji, redaktor „Zeszytów Literackich”. Laureat wielu nagród.

Autor tomów wierszy: Pragnienie, Asymetria, Prawdziwe życie, powieści Słuch

absolutny, esejów: Świat nie przedstawiony, Drugi oddech.

23.06 – 135. rocznica urodzin Juliusza Osterwy (właśc. Julian Andrzej

Maluszek ; 1885–1947), polskiego aktora i reżysera teatralnego, reformatora

teatru. Współtwórca teatru-laboratorium Reduta. Wystawił utwory, m.in.

Kordian, Sułkowski, Lilla Weneda, Książę Niezłomny. Dyrektor Teatru

Rozmaitości w Warszawie i Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie. Rektor

Państwowej Szkoły Dramatycznej w Krakowie. Wystąpił w filmie: Za winy

brata.

23 lub 24.06 – 630. rocznica urodzin Jana Kantego (również Jan z Kęt ; 1390–

1473), prezbitera, polskiego świętego Kościoła katolickiego. Kanonizowany

w 1767 przez papieża Klemensa XVIII. Patron m.in. Kęt, diecezji bielsko-

żywieckiej, SP nr 1 w Kętach. (inna data ur. 24 czerwca). Urodził się w Kętach,

zmarł w Krakowie.

24.06 – 620. rocznica urodzin Johannesa Gutenberga (właśc. Johannes

Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg ; ok. 1400–1468 ), niemieckiego

rzemieślnika, złotnika i drukarza, twórcy pierwszej przemysłowej metody druku

na świecie. Uznany za wynalazcę druku. Za pomocą ruchomych czcionek, prasy

drukarskiej i aparatu do odlewania czcionek wydrukował Biblię 42-wierszową,

znaną jako Biblia Gutenberga.

72

24.06 – 160. rocznica urodzin Jana Stanisławskiego (1860–1907), polskiego

malarza i pedagoga, wybitnego przedstawiciela polskiego modernizmu. Inicjator

i członek różnych ugrupowań artystycznych, m.in. krakowskiego Towarzystwa

Artystów Polskich Sztuka, stowarzyszenia artystów Wiedeńska Secesja. Zasłynął

z obrazów olejnych: Ule na Ukrainie, Katedra w Sienie, Cerkiew Michałowska

w Kijowie.

25.06 – 90. rocznica śmierci Maryli Wolskiej (pseud. Iwo Płomieńczyk ; 1873–

1930), polskiej poetki okresu Młodej Polski. Jej najpopularniejszym dziełem był

tomik wierszy Dzbanek malin. W swojej twórczości wykorzystywała motywy

impresjonistyczne. Autorka utworów: Symfonia Jesienna, Święto Słońca, Z Ogni Kupalnych, Dzbanek malin, Dziewczęta.

26.06 – 35. rocznica śmierci Andrzeja Kijowskiego (1928–1985), polskiego

krytyka literackiego, eseisty, prozaika i scenarzysty. Czołowy przedstawiciel tzw.

krakowskiej szkoły krytyki literackiej. Felietonista m.in. „Przeglądu

Kulturalnego” i „Tygodnika Powszechnego”. Redaktor „Twórczości”, gdzie

publikował słynne Kroniki Dedala. Autor zbiorów krytycznych: Arcydzieło

nieznane, Listopadowy wieczór, Gdybym był królem, powieści i opowiadań.

28.06 – 120. rocznica urodzin Leona Kruczkowskiego (1900–1962), polskiego

pisarza i publicysty, polityka, posła do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm

Ustawodawczy (1947–1952) oraz na Sejm PRL I, II i III kadencji (1952–1962),

w latach 1949–1956 prezes Związku Literatów Polskich. Autor powieści Sidła,

Kordian i cham, Pawie pióra oraz dramatów Niemcy, Śmierć gubernatora.

28.06 – 20. rocznica śmierci Józefa Stanisława Tischnera (pseud. Wawrzek

Chowaniec, Józek Szkolny, Jegomość Józek ; 1931–2000), polskiego filozofa,

księdza katolickiego. Autor dzieł: Świat ludzkiej nadziei, Myślenie według

wartości, Polski kształt dialogu, Nieszczęsny dar wolności, Ksiądz na

manowcach. Dzieła, w których zawarł swoją własną, oryginalną filozofię:

Filozofia Dramatu, Historia filozofii po góralsku, Spór o istnienie człowieka.

29.06 – 120. rocznica urodzin Antoine’a de Saint Exupery’ego (1900–1944),

francuskiego pilota, pisarza i poety. Pobyt na emigracji zaowocował utworami:

Pilot wojenny i List do zakładnika. Najbardziej znanym utworem pisarza jest

Mały Książę (Le Petit Prince) – filozoficzna baśń dla dzieci i dorosłych uznana

za jeden z najważniejszych utworów literackich XX wieku.

29.06 – 90. rocznica urodzin Sławomira Mrożka (1930–2013), polskiego

dramatopisarza, prozaika oraz rysownika. Autor wielu satyrycznych opowiadań

i utworów dramatycznych o tematyce filozoficznej, politycznej, obyczajowej

i psychologicznej. Jako dramaturg zaliczany do nurtu teatru absurdu. Światową

sławę przyniosły mu dramaty Tango, Emigranci oraz zbiory opowiadań: Słoń,

Deszcz, Donosy.

73

29.06 – 90. rocznica śmierci Juliana Ejsmonda (1892–1930), polskiego poety

i bajkopisarza, tłumacza literatury, autora wierszy miłosnych, ballad, romansów,

liryk, felietonów, pełnych humoru satyr, bajek, opowiadań. W dorobku literackim

znalazły się utwory: Patrząc na moich synków, Sztuka wymyślania, Baśń o ziemnych ludkach, Moje przygody łowieckie.

29.06 – 80. rocznica śmierci Paula Klee (1879–1940), szwajcarsko-niemieckiego

malarza. Tworzył przy użyciu farb olejnych, akwareli, tuszu. Związany

z ekspresjonizmem, kubizmem i surrealizmem. Jego malarstwo to przede

wszystkim geometryzujące sprowadzenie przedstawienia do symbolu, rytmu

i znaku. Bardziej znane prace: Południowe ogrody, Ad Parnassum, Uścisk.

29.06 – 40. rocznica śmierci Aleksandra Baumgardtena (1908–1980),

polskiego poety i prozaika, scenarzysty, krytyka filmowego, tłumacza. Założyciel

i członek Polskiej Korporacji Akademickiej Cresovia Leopoliensis, kierownik

literacki Polskiego Radia w Katowicach. Autor wspomnień z lat młodzieńczych

Zielone lata, współautor scenariusza filmu Pięciu. Odznaczony Srebrnym

Krzyżem Zasługi (1954).

29.06 – 35. rocznica śmierci Andrzeja Kijowskiego (1928–1985), polskiego

pisarza, eseisty, krytyka literackiego, współpracownika i redaktora wielu

czasopism, również w drugim obiegu, m.in. „Życia Literackiego”, „Przeglądu

Kulturalnego”, „Twórczości”, „Zeszytów Literackich”. Sygnatariusz Memoriału

101 (1976 ). Autor szkiców, powieści m.in. Dziecko przez ptaka przeniesione.

29.06 – 15. rocznica śmierci Tymoteusza Karpowicza (1921–2005), polskiego

poety, prozaika, dramaturga, tłumacza. Czołowy twórca poezji lingwistycznej,

uznawany za ostatniego wielkiego modernistę. Związany z tygodnikiem „Nowe

sygnały”, „Poezja” i „Odra”. Autor tomików poezji: Trudny las, Słoje zadrzewne,

poematu Odwrócone światło.

30.06 – 40. rocznica śmierci Haliny Snopkiewicz (1934–1980), polskiej

powieściopisarki, tłumaczki, autorki książek dla młodzieży. Uznana za pisarkę

tzw. powieści dla dziewcząt, w których porusza tematy związane z pierwszą

miłością: Słoneczniki, Paladyni, Drzwi do lasu, Tabliczka marzenia, Karygodna zabawa, Kołowrotek.

LIPIEC

02.07 – 220. rocznica urodzin Piotra Michałowskiego (1800–1855), polskiego

malarza okresu romantyzmu, portrecisty, animalisty i batalisty. Organizator życia

społecznego i gospodarczego, mąż stanu. Znane dzieła: Bitwa pod Somosierrą,

Portret chłopa w kapeluszu, Koński targ.

74

02.07 – 55. rocznica śmierci Wilhelma Macha (1917–1965), polskiego prozaika,

eseisty, krytyka literackiego, poety. Za swój debiut literacki uważał wiersz Tobie

dalekiej. Jako prozaik debiutował opowiadaniem Rdza. Członek grupy literackiej

Zespół Młodych Inaczej. Opowiadania i recenzje literackie publikował w

miesięczniku „Twórczość”, „Odrodzenie” i „Dziennik Literacki”. Redaktor

tygodnika „Nowa Kultura”.

03.07 – 5. rocznica śmierci Krystyny Siesickiej (1928–2015), polskiej pisarki,

dziennikarki, autorki powieści dla młodzieży, m.in. Zapałka na zakręcie, Pejzaż

sentymentalny, Mój Ocean Niespokojny. Autorka scenariuszy takich filmów

fabularnych jak: Urszula, Jezioro osobliwości czy Żuraw i czapla. Uhonorowana

Medalem Polskiej Sekcji IBBY (2000) i Złotym Medalem Zasłużony Kulturze

Gloria Artis (2008).

04.07 – 20. rocznica śmierci Gustawa Herlinga-Grudzińskiego (1919–2000),

polskiego prozaika i eseisty tworzącego na emigracji, pisarza, krytyka

literackiego, dziennikarza, publicysty, żołnierza, więźnia łagrów i obozów

NKWD. Autor wspomnień: Inny świat, Dziennik pisany nocą, Zapiski sowieckie.

05.07 – 30. rocznica śmierci Kornelii Dobkiewiczowej (1912–1990), polskiej

pisarki, folklorystki, autorka audycji dla młodzieży w Polskim Radiu. Twórca

baśni, legend i podań historycznych dla dzieci i młodzieży: Dolina Śpiewających

Ptaków, Największy skarb: Powieść z czasów Mieszka, Wężowa królewna: Baśnie

i opowieści ze Śląska, Złote jarzmo, Zuzanka.

06.07 – 605. rocznica śmierci Jana Husa (ok. 1370–1415), czeskiego

reformatora religijnego i pisarza. Bohater narodowy, filozof, reformator Kościoła,

prekursor protestantyzmu, rektor Uniwersytetu Praskiego. Husowi przypisuje się

powiedzenie: O, sancta simplicitas – O, święta naiwności – wypowiedziane przez

niego na stosie, a odnoszące się do starej kobiety, która pobożnie pomagała

podkładać chrust pod jego stos.

06.07 – 485. rocznica śmierci Thomasa More’a (lub Thomasa Morusa ; 1478–

1535), angielskiego filozofa, humanisty, pisarza politycznego, męża stanu.

Członek Izby Lordów i kanclerz królewski, tercjarz franciszkański (OFS),

męczennik chrześcijański czczony przez anglikanów, święty Kościoła

katolickiego. Autor Utopii – projektu idealnego państwa i systemu społecznego.

06.07 – 20. rocznica śmierci Władysława Szpilmana (pseud. Al Legro ; 1911–

2000), polskiego kompozytora żydowskiego pochodzenia, pianisty i aranżera.

Skomponował ponad 500 popularnych piosenek m.in. Trzej przyjaciele z boiska,

Tych lat nie odda nikt, W małym kinie czy Nas zaczarować musiał deszcz. Autor

muzyki do filmu Zadzwońcie do mojej żony, wielu piosenek i słuchowisk

radiowych dla dzieci, musicalu Ciotka Karola oraz utworów symfonicznych.

75

06.07 – 15. rocznica śmierci Claude’a Simona (1913–2005), francuskiego

pisarza i eseisty, uczestnika hiszpańskiej wojny domowej (1936–1939)

i żołnierza Brygad Międzynarodowych. Przedstawiciel nurtu nowej powieści,

autor m.in. powieści Droga przez Flandrię, Zaproszenie, Trudne sytuacje, Święto

wiosny. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1985) za całokształt

twórczości.

07.07 – 90. rocznica śmierci Arthura Conana Doyle’a (1859–1930), szkockiego

pisarza, lekarza, spirytysty, czołowego przedstawiciela nurtu powieści

detektywistycznych, w których głównym bohaterem jest Sherlock Holmes, m.in.

Przygody Sherlocka Holmesa, Studium w szkarłacie, Pies Baskerville'ów, Dolina trwogi.

08.07 – 90. rocznica urodzin Franciszka Starowieyskiego (pseud. Jan Byk ;

1930–2009), polskiego malarza, grafika, rysownika i scenografa. Kolekcjonera

dzieł sztuki. Popularność zyskał serią plakatów teatralnych i filmowych. Twórca

tzw. teatru rysowania. Laureat wielu nagród. Obraz Boska Polska porwana przez

świecką Europę wystawiony w polskim przedstawicielstwie w Unii Europejskiej

w Brukseli (1998) wywołał burzliwą dyskusję i krytykę.

09.07 – 245. rocznica urodzin Matthew Gregory’ego Lewisa (właśc. Monk

Lewis ; 1775–1818), brytyjskiego pisarza i dramaturga. Opublikowana

anonimowo powieść gotycka Mnich przyniosła mu wielki sukces. Gdy autorstwo

Lewisa wyszło na światło dzienne doszło do fali krytyki i oburzenia.

09.07 – 75. rocznica śmierci Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej (1891–

1945), polskiej poetki i dramatopisarki dwudziestolecia międzywojennego.

Zadebiutowała jako pisarka sztuką Szofer Archibald. Komedia w trzech aktach.

Znane dzieła liryczne: Niebieskie migdały, Pocałunki, Etiudy wiosenne, Moja

siostra poetka. Wiersze poetki były wykonywane jako piosenki, śpiewane

m.in. przez Ewę Demarczyk, Czesława Niemena, Grzegorza Turnaua, Kayah.

10.07 – 125. rocznica urodzin Carla Orffa (1895–1982), niemieckiego

kompozytora, pedagoga i dyrygenta. Twórca metody wychowania muzycznego

dzieci, której głównym elementem jest śpiew i gra na prostych instrumentach

perkusyjnych (bębenki, tamburyna, kołatki, grzechotki, trójkąty). Duży nacisk

kładł na improwizację i rozwijanie ekspresji. Ważniejsze dzieła: opera Księżyc,

kantata sceniczna Carmina Burana, koncert sceniczny Trionfo di Afrodite.

10.07 – 185. rocznica urodzin Henryka Wieniawskiego (1835–1880), polskiego

kompozytora i skrzypka. Wirtuoz i liryk – nazywany „poetą skrzypiec”.

Największą popularność zyskał Koncert skrzypcowy d-moll op. 22. Inne znane

utwory: Kujawiak a-moll, Mazur wiejski, Wariacje na temat, Legenda op. 17. Od

1935, co 5 lat odbywa się Międzynarodowy Konkurs Skrzypcowy im. Henryka

Wieniawskiego, przeznaczony dla skrzypków do 30 roku życia.

76

10.07 – 95. rocznica urodzin Edmunda Niziurskiego (1925–2013), polskiego

prozaika, publicysty, scenarzysty i dramaturga, a także socjologa i prawnika.

Twórca popularnych książek dla dorosłych i młodzieży: Księga urwisów, Klub

włóczykijów, Naprzód, Wspaniali!, Adelo, zrozum mnie!, Awantura w Niekłaju,

Siódme wtajemniczenie, Niewiarygodne przygody Marka Piegusa. Sposób na Alcybiadesa – w 1978 wpisano na Listę Honorową IBBY.

13.07 – 85. rocznica urodzin Jarosława Marka Rymkiewicza (właśc. Jarosław

Marek Szulc ; 1935-), polskiego poety, eseisty, dramaturga, krytyka literackiego,

tłumacza, profesora nauk humanistycznych. Autor tomików wierszy: Konwencje,

Metafizyka, Zachód słońca w Milanówku. Zdobywca Nagrody Literackiej Nike

(2003). Swój program poetycki wyraził w książce Czym jest klasycyzm. Manifesty

poetyckie.

13.07 – 20. rocznica śmierci Jana Karskiego (właśc. Jan Romuald Kozielewski,

pseud. Witold ; 1914–2000), obywatela Polski i Stanów Zjednoczonych,

prawnika, dyplomaty, historyka, wykładowcy akademickiego, kuriera

i emisariusza władz Polskiego Państwa Podziemnego. Świadek Holocaustu.

Odznaczony Orderem Orła Białego (1995), uhonorowany tytułem Sprawiedliwy

wśród Narodów Świata (1982) oraz pośmiertnie amerykańskim Medalem

Wolności (2012).

15.07 – 610. rocznica Bitwy pod Grunwaldem (1410). Jedna z największych

bitew w historii średniowiecznej Europy między siłami zakonu krzyżackiego pod

dowództwem wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena, a połączonymi siłami

polskimi, litewsko-ruskimi i smoleńskimi pod dowództwem króla Polski

Władysława Jagiełły.

15.07 – 170. rocznica urodzin Franciszki Ksawery Cabrini (właśc. Matka

Cabrini ; 1850–1917), włoskiej tercjarki franciszkańskiej działającej w USA,

dziewicy, zakonnicy, założycielki zakonu Sióstr Świętego Serca (1880).

Współzałożycielka wielu instytucji pomocowych, jak domy dziecka, szkoły

i darmowe szpitale dla biednych. Święta Kościoła katolickiego. Kanonizowana

7.07.1946 przez papieża Piusa XII. Ogłoszona patronką emigrantów.

16.07 – 35. rocznica śmierci Heinricha Bölla (1917–1985), niemieckiego

pisarza. Członek Niemieckiego Centrum PEN, w latach 1971–1974

przewodniczący międzynarodowego PEN Clubu. Laureat Nagrody Nobla

w dziedzinie literatury (1972). Ważniejsze dzieła: Człowiek z nożami, Utracona

cześć Katarzyny Blum, O samym sobie, Anioł milczał, Łyk ziemi.

77

17.07 – 85. rocznica śmierci Georga Williama Russella (pseud. Aeon, Æ ;

1867–1935), irlandzkiego poety, dramaturga, teoretyka literatury, malarza,

mistyka, filozofa i publicysty. Założyciel irlandzkiego ruchu teozoficznego.

Ważna postać literackiego Odrodzenia Irlandzkiego. Autor tekstów estetycznych:

Przebudzenie ognia, Kapłan czy bohater?, Pieśń i jej źródła oraz rozpraw

krytyczno-literackich, które zebrał w tomie Rojenia i marzenia.

18.07 – 410. rocznica śmierci Caravaggia (1573–1610), włoskiego malarza,

artysty barokowego. Reformator malarstwa europejskiego. W swoich obrazach

wyrzekł się piękna ludzkiego ciała, wprowadził do swych dzieł ostry światłocień.

Zasłynął z dzieł: Ofiarowanie Izaaka, Ukrzyżowanie św. Piotra, Siedem uczynków

miłosierdzia, Św. Jan Chrzciciel dziecięciem, Św. Franciszek, Cierniem koronowanie, Pokłon pasterzy.

18.07 – 40. rocznica śmierci Hanny Januszewskiej (1905–1980), polskiej

poetki, prozaiczki, tłumaczki, autorki sztuk teatralnych i słuchowisk.

Współpracowała z czasopismami dla najmłodszych „Płomyczek”, „Płomyk”,

„Miś” i „Świerszczyk”. Tworzyła wiersze, bajki, opowiadania. Książka Bajki

o czterech wiatrach wpisano na Listę Honorową im. H.Ch. Andersena.

Na wniosek polskich dzieci została Kawalerem Orderu Uśmiechu.

19.07 – 165. rocznica śmierci Tomasza Zana (1796–1855), polskiego poety,

badacza minerałów i przyrodnika, meteorologa, bibliotekarza. Współzałożyciel

Towarzystwa Filomatów, prezes Zgromadzenia Filaretów, członek Towarzystwa

Szubrawców. Założyciel muzeum historyczno-przyrodniczego z kolekcją

eksponatów geologicznych. Autor sielanek, ballady Cyganka, elegii Pożegnanie,

utworów satyrycznych, poematu heroikomicznego Zgon tabakiery.

19.07 – 70. rocznica śmierci Jana Antoniego Grabowskiego (1882–1950),

polskiego pedagoga, pisarza, znawcy sztuki. Autor podręczników geometrii,

monografii zabytków, przewodników po Warmii i Mazurach. Twórca książek dla

dzieci i młodzieży: Reksio i Pucek, Puc, Bursztyn i goście, Czarna owieczka, Skrzydlate bractwo i Kochany zwierzyniec.

19.07 – 35. rocznica śmierci Janusza Zajdla (1938–1985), polskiego pisarza,

autora fantastyki naukowej, prekursora nurtu fantastyki socjologicznej w Polsce.

Jego imieniem nazwano najważniejszą polską nagrodę literacką w dziedzinie

fantastyki. Zasłynął z powieści socjologiczno-politycznych: Cylinder van Troffa,

Limes inferior, Paradyzja, Wyjście z cienia, Cała prawda o planecie Ksi.

20.07 – 75. rocznica śmierci Paula Valéry’ego (1871–1945), francuskiego poety,

eseisty i prozaika. Autor słynnego eseju Wstęp do metody Leonarda da Vinci,

poematu Młoda Parka oraz zbiorów wierszy Album wierszy dawnych, Uroki,

poematów scenicznych Amfion, Semiramida oraz dramatów Mój Faust, Anioł.

Nie akceptował powieści jako gatunku, odmawiając jej walorów estetycznych;

natomiast wiersz nazwał „świętem intelektu”.

78

20.07 – 30. rocznica śmierci Siergieja Paradżanowa (1924–1990), radzieckiego

reżysera filmowego pochodzenia ormiańskiego, jednego z najwybitniejszych

twórców kina w XX wieku. Wszechstronny artysta i dysydent, wiele lat więziony

przez władze za głoszone przez siebie poglądy i niezależność artystyczną. Twórca

dzieł filmowych, m.in. Mołdawska bajka, Cienie zapomnianych przodków,

Arabeski na temat Pirosmaniego.

21.07 – 15. rocznica śmierci Stanisława Stommy (1908–2005), polskiego

prawnika, doktora habilitowanego nauk prawnych, specjalisty w zakresie prawa

karnego, nauczyciela akademickiego, publicysty, działacza katolickiego, polityka,

posła na Sejm. Kawaler Orderu Orła Białego (1994).

22.07 – 110. rocznica urodzin Bolesława Mrówczyńskiego (1910–1982),

polskiego autora powieści historycznych, podróżniczo-przygodowych

o charakterze patriotycznym, publicysty. Utwory prozatorskie drukował m.in. na

łamach czasopisma „Świat Młodych”. Autor książek, m.in.: Plama na Złotej

Puszczy, Leśna drużyna, Sercem i pracą. Uhonorowany nagrodą Prezesa Rady

Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży (1981).

23.07 – 45. rocznica śmierci Stanisława Sierotwińskiego (1909–1975),

polskiego historyka literatury, bibliotekarza, bibliologa, profesora krakowskiej

Wyższej Szkoły Pedagogicznej. Specjalizował się w rozprawach na temat poezji

ludowej Podhala i związków pisarzy polskich z Podhalem. Autor Słownika

terminów literackich. Przez wiele lat pracował jako bibliotekarz, opublikował

szereg haseł w Słowniku pracowników książki polskiej.

24.07 – 125. rocznica urodzin Roberta Gravesa (1895–1985), angielskiego

poety, prozaika i badacza mitologii, profesora uniwersyteckiego. Autor wierszy

wojennych. Popularność zdobył dzięki powieściom historycznym, głównie

z czasów starożytnych: Ja, Klaudiusz, Klaudiusz i Messalina, Córka Homera oraz

opracowaniom dotyczącym mitologii: Mity greckie, Mity hebrajskie. Graves

opublikował także powieść satyryczno-obyczajową Brązowa Antigua.

25.07 – 115. rocznica urodzin Eliasa Canettiego (1905–1994), austriackiego

pisarza żydowskiego pochodzenia, prozaika i eseisty, poety, dramaturga,

tłumacza. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1981). Najważniejsze

dzieła: autobiograficzna trylogia Ocalony język, Pochodnia w uchu i Gra oczu.

Oprócz powieści Auto da fé, Ocalony język i dramatów. Pisał również eseje m.in.

Masa i władza. Wydał także fragmenty swoich dzienników Myśli.

25.07 – 65. rocznica śmierci Izaaka Dunajewskiego (1900–1955), rosyjskiego

kompozytora i dyrygenta żydowskiego pochodzenia. Tworzył pieśni, balety,

operetki oraz muzykę do przedstawień teatralnych i filmów. Twórca „jazzu

rosyjskiego”. Najbardziej znane utwory: Pieśń o Ojczyźnie, Marsz sportowy oraz

muzyka do filmów: Świat się śmieje i Wołga-Wołga.

79

25.07 – 40. rocznica śmierci Włodzimierza Wysockiego (1938–1980),

rosyjskiego aktora teatralnego i filmowego, poety i pieśniarza. Autor tekstów,

kompozytor i wykonawca ekspresyjnych ballad i pieśni wydanych m.in.

w zbiorach: Głos gitary tłucze o mur, 14 piosenek…, Ballady i piosenki. Występował m.in. w moskiewskim Teatrze na Tagance.

26.07 – 990. rocznica urodzin Stanisława (1030–1079), świętego, biskupa

krakowskiego, męczennika, patrona Polski.

26.07 – 145. rocznica urodzin Carla Gustawa Junga (1875–1961),

szwajcarskiego psychiatry, psychologa, naukowca, artysty malarza. Jeden

z twórców psychologii głębi, na bazie której stworzył własne koncepcje określane

mianem psychologii analitycznej. Twórca pojęć: kompleks, introwersja,

ekstrawersja, nieświadomość zbiorowa, synchroniczność oraz archetyp. Dzieła

zebrane obejmują 20 tomów zawierających teksty, seminaria i wykłady.

26.07 – 135. rocznica urodzin André Mauroisa (właśc. Émile Salomon Wilhelm

Herzog ; 1885–1967), pisarza francuskiego. Autor wielu biografii O Wolterze,

O Byronie, O Turgieniewie, powieści Klimaty oraz książek dla dzieci. Pierwszym

wydanym utworem było Milczenie pułkownika Bramble – krótkie opowiadania

pełne dialogów filozoficznych, dla których tłem jest wojna.

27.07 – 185. rocznica urodzin Giosuè Carducciego (1835–1907), włoskiego

poety i historyka literatury, którego dorobek zwieńczono Nagrodą Nobla

w dziedzinie literatury (1906). Uznawany za twórcę narodowego i wieszcza

zjednoczonych Włoch. Autor tomów powieści: Ordy barbarzyńskie, Juwenilia,

Jamby i epody oraz licznych artykułów, monografii i wykładów, m.in. Odnowa

literacka we Włoszech, Dante i jego stulecie, Wyznania i bitwy.

27.07 – 80. rocznica urodzin Piny Bausch (właśc. Philippine Pina Bausch ;

1940–2009), niemieckiej tancerki oraz choreografki tańca współczesnego

o wielkim wpływie na rozwój teatru tańca. W dużych multimedialnych

produkcjach stosowała rozbudowaną scenografię i muzykę eklektyczną,

np. w spektaklu Masurca Fogo scenę zajmuje gigantyczne kamienne wzgórze,

a podkład dźwiękowy jest bardzo różnorodny.

28.07 – 270. rocznica śmierci Joanna Sebastiana Bacha (1685–1750),

niemieckiego kompozytora dworskiego i organisty epoki baroku. Pisał utwory na

organy i klawesyn, komponował fugi, muzykę chóralną oraz kameralną. Mistrz

muzyki polifonicznej. Znane dzieła: Pasja według św. Jana, Wielka msza h-moll, 200 kantat kościelnych, Koncerty brandenburskie, Toccata i fuga d-moll.

80

28.07 – 120. rocznica urodzin Artura Marii Swinarskiego (1900–1965),

polskiego poety, satyryka, dramatopisarza, plastyka. Związany ze środowiskiem

literackim „Zdroju”. Należał do grupy plastycznej Bunt. Osobisty sekretarz

Stanisława Ignacego Witkiewicza (1922). Wystawiał szopki satyryczne w

kabaretach Ździebko i Klub Szyderców. Opublikował Karykatury poznańskie,

Pamflety, parodie, paradoksy 1926–1946, zbiór dramatów Sasza i bogowie.

29.07 – 130. rocznica śmierci Vincenta van Gogha (1853–1890),

holenderskiego malarza, przedstawiciela postimpresjonizmu. Twórca m.in.

pejzaży Most w Arles, martwej natury Słoneczniki, portretów Portret doktora

Gacheta. Dzieła van Gogha znajdują się w kolekcjach muzeów i galerii sztuki

całego świata.

30.07 – 25. rocznica śmierci Aleksandra Bardiniego (1913–1995), polskiego

aktora, reżysera teatralnego i filmowego. Współpracował z warszawskim Teatrem

Wielkim i Teatrem Polskim. Zrealizował m.in. Intrygę i miłość Fryderyka

Schillera, Balladynę Juliusza Słowackiego, Dziady Adama Mickiewicza.

Odtwórca wielu ról teatralnych i filmowych. Wykładowca w Państwowej

Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie.

31.07 – 100. rocznica urodzin Igora Sikiryckiego (1920–1985), polskiego poety,

pisarza, tłumacza, satyryka, dziennikarza i spikera radiowego. Kierownik Teatru

Satyryków w Łodzi, Teatru Lalek Arlekin. Współpracował z czasopismami

„Szpilki”, „Płomyk”, „Płomyczek”. Pisał wiersze Nocny połów, satyry Igraszki

i fraszki, reportaże, wiersze i bajki dla dzieci Cyrk w Szczyrku, powieści dla

młodzieży Pietrek z Puszczy Piskiej. Kawaler Orderu Uśmiechu (1983).

31.07 – 55. rocznica urodzin Joanne Kathleen Rowling (właśc. Joanne Murray ;

pseud. J.K. Rowling, Robert Galbraith ; 1965-), brytyjskiej pisarki, scenarzystki,

producentki filmowej i telewizyjnej, filantropki. Sławę przyniosła jej seria

powieści fantasy Harry Potter. Pod pseud. Robert Galbraith napisała cztery

książki Wołanie kukułki, Jedwabnik, Żniwa zła oraz Zabójcza biel. Uhonorowana

przez polskich młodych czytelników Orderem Uśmiechu (2002).

SIERPIEŃ

01.08 – 500. rocznica urodzin Zygmunta II Augusta (1520–1572), wielkiego

księcia litewskiego od 1529, króla Polski od 1530, ostatniego monarchy

z linii męskiej dynastii Jagiellonów. Na mocy Unii Lubelskiej za jego inicjatywą

połączono Koronę Królestwa Polskiego i Wielkie Księstwo Litewskie w jedno

państwo – Rzeczpospolitą Obojga Narodów.

81

02.08 – 265. rocznica urodzin Jana Henryka Dąbrowskiego (1755–1818),

polskiego generała, twórcy Legionów Polskich we Włoszech. Uczestnik

insurekcji kościuszkowskiej, inicjator powstania wielkopolskiego (1806),

naczelny dowódca wojsk polskich (1813), senator-wojewoda Królestwa

Polskiego (1815), generał jazdy armii Królestwa Polskiego (1815). Uwieczniony

w Mazurku Dąbrowskiego.

04.08 – 145. rocznica śmierci Hansa Christiana Andersena (pseud. William

Christian Walter ; 1805–1875), duńskiego prozaika, poety i baśniopisarza.

Debiutował zbiorem utworów Młodzieńcze próby. Wydał kilka tomów wierszy,

wiele opowiadań, szkiców, powieści, sztuki teatralne oraz dziennik swojego

życia. Autor baśni: Brzydkie kaczątko, Calineczka, Dziewczynka z zapałkami,

Ole Zmróż-oczko, Pasterka i kominiarczyk, Dzielny ołowiany żołnierz.

05.08 – 170. rocznica urodzin Guya de Maupassanta (1850–1893), francuskiego

powieściopisarza, nowelisty. Przedstawiciel naturalizmu, mistrz krótkich form.

Autor ok. 300 nowel, m.in. Baryłeczka, Ivetta, Horia, Dom pani Tellier, powieści

Historia pewnego życia, Bel-Ami.

05.08 – 125. rocznica śmierci Fryderyka Engelsa (1820–1895), niemieckiego

filozofa, socjologa, ideologa, współtwórcy marksizmu i socjalizmu naukowego.

Twórca pojęcia materializm dialektyczny. Jeden z przywódców I i II

Międzynarodówki. Uczestnik obrony Komuny Paryskiej. W dziele Zasady

komunizmu nakreślił wizję społeczeństwa po rewolucji. Wspólnie z Marksem

napisał traktat Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki.

05.08 – 90. rocznica urodzin Neila Armstronga (1930–2012), amerykańskiego

astronauty, dowódcy misji Apollo 11, pierwszego człowieka, który stanął na

Księżycu, wypowiadając słynne zdanie: To jest mały krok dla człowieka, ale

wielki skok dla ludzkości. Członek Stowarzyszenia Pilotów Doświadczalnych,

Amerykańskiego Instytutu Aeronautyki i Astronautyki, a także Amerykańskiego

Stowarzyszenia Szybowcowego.

05.08 – 55. rocznica śmierci Bohdana Pniewskiego (1897–1965), polskiego

architekta, przedstawiciela modernizmu, profesora Politechniki Warszawskiej.

Większość projektów architektonicznych została zrealizowana w Warszawie.

Autor m.in. projektu odbudowy i rozbudowy Teatru Wielkiego, gmachu

Narodowego Banku Polskiego, budynku Polskiego Radia, gmachu Archiwum

Akt Nowych oraz rozbudowy kompleksu budynków Sejmu.

82

06.08 – 360. rocznica śmierci Diego Velázqueza (właśc. Diego Rodriquez

de Silva ; 1599–1660), hiszpańskiego malarza doby baroku, wybitnego

portrecisty, nadwornego malarza króla Filipa IV. Autor obrazów o tematyce

religijnej, mitologicznej, a także scen rodzajowych: Trzej muzykanci, Chłopi przy

posiłku, Panny dworskie, Wenus z lustrem, Pokłon Trzech Króli, Chrystus

w Emaus.

06.08 i 09.08 – 75 lat temu (1945) miał miejsce atak atomowy na Hiroszimę

(6 sierpnia) i Nagasaki (9 sierpnia). Atak lotniczy Amerykanów mający na celu

doprowadzenie do kapitulacji Japonii podczas II wojny światowej. To jedyne

w historii dwa przypadki użycia broni atomowej do działań zbrojnych, w wyniku

których miasta uległy całkowitemu zniszczeniu.

09.08 – 105. rocznica śmierci Jerzego Żuławskiego (1874–1915), polskiego

filozofa, eseisty, pisarza, poety i dramaturga okresu Młodej Polski. Jeden

z prekursorów polskiej literatury fantastycznonaukowej. Przedstawiciel

dekadentyzmu i katastrofizmu w poezji. Autor cyklu powieściowego Trylogia

księżycowa: Na srebrnym globie, Zwycięzca, Stara Ziemia, opowiadań Kuszenie

szatana, zbiorów poezji Na strunach duszy, zbioru esejów Miasta umarłe.

09.08 – 45. rocznica śmierci Dymitra Szostakowicza (1906–1975), rosyjskiego

kompozytora, pianisty i pedagoga. Uważany za najwybitniejszego symfonika

XX wieku, którego działalność przypadła na czasy porewolucyjne. Autor

15 symfonii, m.in. III Symfonii „Pierwszomajowej”, baletu Złoty wiek, I Koncertu

fortepianowego, utworów kameralnych i wokalnych, m.in. Dwie bajki Kryłowa

na mezzosopran, chór i orkiestrę, Pieśni greckie, Pieśni naszych dni.

11.08 – 75. rocznica śmierci Stefana Jaracza (1883–1945), polskiego aktora

teatralnego i filmowego, pisarza, publicysty, reżysera, założyciela Teatru

Ateneum w Warszawie. Więzień niemieckiego obozu koncentracyjnego

Auschwitz-Birkenau. Zagrał w filmie Przedwiośnie, w teatrze w Zemście

Aleksandra Fredry, Przepióreczce Stefana Żeromskiego. Odznaczony Krzyżem

Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1930).

12.08 – 65. rocznica śmierci Tomasza Manna (1875–1955), niemieckiego

prozaika, eseisty. Uznany za jednego z najwybitniejszych pisarzy w dziejach

literatury niemieckojęzycznej. Aktywny przeciwnik ruchu nazistowskiego. Autor

powieści: Lotta w Weimarze, Wyznania hochsztaplera Feliksa Krulla,

Czarodziejska góra, Doktor Faustus oraz cyklu mów radiowych Niemcy, słuchajcie! Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1929).

83

13.08 – 25.08 – 100. rocznica Bitwy Warszawskiej, nazywanej Cudem nad

Wisłą – stoczona w dniach 13–25 sierpnia 1920 w czasie wojny polsko-

bolszewickiej. Zadecydowała o zachowaniu niepodległości przez Polskę

i przekreśliła plany rozprzestrzenienia komunizmu na Europę Zachodnią.

Kluczową rolę odegrał manewr Wojska Polskiego oskrzydlający Armię

Czerwoną przeprowadzony przez Naczelnego Wodza Józefa Piłsudskiego,

wyprowadzony znad Wieprza 16 sierpnia, przy jednoczesnym związaniu

głównych sił bolszewickich na przedpolach Warszawy.

14.08 – 40 lat temu (1980) w Stoczni Gdańskiej utworzono Komitet Strajkowy

na czele z Lechem Wałęsą.

15.08 – 120. rocznica urodzin Jana Brzechwy (właśc. Jan Lesman ; pseud.

Szer-Szeń, Inspicjent Brzeszczot ; 1900–1966), polskiego poety pochodzenia

żydowskiego, tłumacza literatury rosyjskiej. Autor tekstów satyrycznych oraz

piosenek i skeczy. Współpracował z kabaretami, m.in.: Czarny Kot, Morskie

Oko. Autor wierszy dla dzieci, m.in.: Tańcowała igła z nitką, Na straganie, Kaczka Dziwaczka oraz bajek Akademia pana Kleksa, Pan Drops i jego trupa.

15.08 – 100. rocznica urodzin Janusza Nasfetera (1920–1998), polskiego

reżysera, scenarzysty filmowego i pisarza, autora słuchowisk radiowych. Oprócz

wielu filmów o tematyce dziecięcej, nakręcił również melodramat Niekochana,

kryminał Zbrodniarz i panna oraz dramaty wojenne Długa noc i Ranny w lesie.

15.08 – 85. rocznica śmierci Stanisławy Przybyszewskiej (1901–1935), polskiej

powieściopisarki, dramatopisarki oraz malarki. Autorka Listów, opowiadań:

Cyrograf na własnej skórze i inne opowiadania. Zasłynęła dramatem Sprawa

Dantona – opowieścią o walce pomiędzy stronnictwem popierającym Dantona

a zwolennikami Robespierre’a.

16.08 – 205. rocznica urodzin Jana Bosko (właśc. Giovanni Melchiorre Bosco;

1815–1888), włoskiego duchownego, założyciela zgromadzenia salezjanów

i salezjanek, twórcy Rodziny Salezjańskiej. Tercjarz franciszkański.

Beatyfikowany (1929) i kanonizowany (1934) przez Papieża Piusa XI. Patron

m.in. młodzieży, uczniów i studentów – nazywanego „Ojcem i Nauczycielem

Młodzieży”.

16.08 – 110. rocznica śmierci Zygmunta Glogera (pseud. Pruski, Ziemianin,

Sąsiad, Hreczkosiej ; 1845–1910), polskiego historyka, archeologa, etnografa,

folklorysty, krajoznawcy. Dziełem życia Glogera była Encyklopedia staropolska

ilustrowana – przewodnik po kulturze staropolskiej. Inne ważniejsze prace:

Obchody weselne, Pieśni ludu, Rok polski w życiu, tradycji i pieśni.

84

17.08 – 110. rocznica urodzin Jadwigi Żylińskiej (1910–2009), polskiej pisarki,

prozaiczki, eseistki, tłumaczki. Autorka powieści dla młodzieży oraz opowieści

historycznych: Złota włócznia, Odzyskana korona, Piastówny i żony Piastów,

Kapłanki, amazonki i czarownice, a także słuchowisk i adaptacji. Uhonorowana

Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

18.08 – 190. rocznica urodzin Franciszka Józefa I (1830–1916), cesarza Austrii,

króla Węgier i Czech.

18.08 – 170. rocznica śmierci Honoré de Balzaca (1799–1850), francuskiego

powieściopisarza. Jeden z najważniejszych twórców współczesnej powieści

europejskiej. W swoich powieściach portretował kobiety dojrzałe. Autor Kobiety trzydziestoletniej oraz monumentalnego cyklu powieściowego Komedia ludzka.

19.08 – 45. rocznica śmierci Konrada Swinarskiego (1929–1975), polskiego

reżysera teatralnego, telewizyjnego, filmowego i operowego. Inscenizatora

i scenografa. Jeden z najbardziej oryginalnych i najwybitniejszych twórców

w historii polskiego teatru. Do historii przeszła przede wszystkim cechująca się

wyjątkową oryginalnością inscenizacja Dziadów Adama Mickiewicza (1973).

19.08 – 50. rocznica śmierci Pawła Jasienicy (właśc. Leon Lech Beynar ; 1909–

1970), polskiego historyka, pisarza, eseisty i publicysty „Tygodnika

Powszechnego”. Autor cyklu esejów historycznych Polska Piastów, Polska

Jagiellonów, Rzeczpospolita Obojga Narodów, w którym przedstawił własną

koncepcję filozofii historii Polski, wyłożoną wcześniej w Myślach o dawnej

Polsce (1960).

19/20.08 – 100 lat temu (1920) wybuchło II Powstanie Śląskie (zakończone

25.08.1920).

20.08 – 175. rocznica urodzin Adama Chmielowskiego (znany również jako

święty Albert Chmielowski lub święty Brat Albert ; 1845–1916), polskiego

zakonnika franciszkańskiego, założyciela Zgromadzenia Braci Albertynów

i Zgromadzenie Sióstr Albertynek. Powstaniec, malarz, znany z pełnego

poświęcenia pracy dla biednych i bezdomnych. Święty Kościoła katolickiego.

Beatyfikowany (1983), kanonizowany (1989) przez papieża Jana Pawła II.

20.08 – 90. rocznica urodzin Jana Olszewskiego (1930–2019), polskiego

polityka, adwokata i publicysty. W okresie II wojny światowej żołnierz Szarych

Szeregów oraz uczestnik powstania warszawskiego. Działacz opozycji

demokratycznej w czasach PRL-u oraz obrońca w procesach politycznych.

Uczestnik obrad Okrągłego Stołu. W 1991 powołany na stanowisko premiera.

Poseł na Sejm, założyciel i przewodniczący Ruchu dla Rzeczypospolitej oraz

Ruchu Odbudowy Polski. Kawaler Orderu Orła Białego (2009).

85

20.08 – 45. rocznica śmierci Adolfa Dymszy (właśc. Adolf Bagiński ; 1900–

1975), polskiego aktora kabaretowego i filmowego. Wybitny komik polskiego

kina XX wieku. Przedwojenny „król polskiej komedii”. Zagrał w filmach:

Roztargniony krawiec, Miłość przez ogień i krew, Arena. Aktor w teatrach

Warszawy, Grodna i Mińska. W czasie wojny grał w teatrach rewiowych

Komedia, Nowości, Niebieski Motyl, Jar.

21.08 – 85. rocznica śmierci Johna Hartley’a (1849–1935), brytyjskiego

tenisisty, pierwszego w historii mistrza Wimbledonu, który obronił tytuł,

zwyciężając w roku 1879 i 1880. Duchowny anglikański, proboszcz parafii

w Yorkshire.

25.08 – 120. rocznica śmierci Friedricha Nietzschego (1844–1900),

niemieckiego filozofa, filologa klasycznego, prozaika i poety. Podejście

Nietzschego do religii i moralności cechował ateizm, psychologizm i historyzm.

Postulował powrót do wartości i antycznej kultury greckiej. Ważne dzieła:

Narodziny tragedii, czyli Hellenizm i pesymizm, Poza dobrem i złem, Z genealogii moralności, Antychryst, Ecce Homo.

25.08 – 115. rocznica urodzin Faustyny Kowalskiej (właśc. Helena Kowalska ;

1905–1938), polskiej świętej Kościoła katolickiego, zakonnicy ze Zgromadzenia

Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia, mistyczki, stygmatyczki i wizjonerki.

Głosicielka kultu Miłosierdzia Bożego. Autorka Dzienniczka, w którym opisała

swoje duchowe i mistyczne doświadczenia. Beatyfikowana (1993)

i kanonizowana (2000) przez papieża Jana Pawła II.

26.08 – 140. rocznica urodzin Guillaume’a Apollinaire’a (właśc. Wilhelm

Apolinary Kostrowicki ; 1880–1918), francuskiego poety polskiego pochodzenia.

Przedstawiciel francuskiej awangardy poetyckiej. Związany z fowistami

i kubistami, współtwórca surrealizmu. Autor zbiorów poezji: Alkohole,

Kaligramy, zbiorów nowel i opowiadań: Przechodzień z Pragi, Polowanie na orła, powieści Poeta zamordowany.

26.08 – 110. rocznica urodzin Matki Teresy z Kalkuty (właśc. Agnese Gonxhe

Bojaxhiu ; 1910–1997), albańskiej zakonnicy, założycielki zgromadzenia

Misjonarek Miłości. Obrończyni biednych i bezbronnych. Prowadziła w Indiach

hospicja dla umierających, ubogich, chorych i sierot. Laureatka Pokojowej

Nagrody Nobla (1979). Święta Kościoła katolickiego. Beatyfikowana w 2003

przez papieża Jana Pawła II, kanonizowana w 2016 przez papieża Franciszka.

86

26.08 – 100. rocznica urodzin Stefana Stuligrosza (1920–2012), polskiego

dyrygenta i kompozytora, twórcy Chóru Chłopięco-Męskiego Poznańskie

Słowiki. Kawaler Orderu Orła Białego. Skomponował ponad 600 utworów,

przede wszystkim religijnych utworów chóralnych, w tym: O matko miłościwa,

Nie lękaj się, Gorzkie Żale. Opublikował Telefon z Watykanu, Pasja życia.

26.08 – 20. rocznica śmierci Wojciecha Żukrowskiego (1916–2000), polskiego

pisarza, poety, reportażysty, eseisty, krytyka literackiego i scenarzysty

filmowego. Poseł na Sejm PRL. Autor powieści: Skąpani w ogniu, Kamienne

tablice, opowiadań: Czarci tuzin, Lotna, utworów poetyckich oraz scenariuszy

i dialogów do filmów, m.in. Ogniem i mieczem czy Potop według Henryka

Sienkiewicza.

27.08 – 385. rocznica śmierci Lopego de Vegi (właśc. Félix Lope de Vega

y Carpio ; 1562–1635), hiszpańskiego pisarza, twórcy teatru narodowego. Autor

dramatów opartych na historii i legendach ludowych, sonetów, powieści, nowel,

epopei, poematów dydaktycznych oraz komedii. Ważniejsze dzieła: Pies ogrodnika, Owcze źródło, Dziewczyna z dzbankiem, Wędka Feniksany.

27.08 – 250. rocznica urodzin Georga Wilhelma Friedricha Hegla (1770–

1831), niemieckiego filozofa, wykładowcy uniwersyteckiego. Twórca

nowoczesnego systemu idealistycznego. Swoje poglądy przedstawił

w Fenomenologii Ducha. Kolejne dzieła: Nauka Logiki, Encyklopedia nauk

filozoficznych w zarysie, Zasady filozofii prawa.

28.08 – 1590. rocznica śmierci Augustyna z Hippony (354–430), filozofa,

teologa, organizatora życia kościelnego. Święty Kościoła katolickiego i Cerkwi

Prawosławnej, jeden z ojców i doktorów Kościoła, znany jako doctor gratiae

(doktor łaski), pisarz o berberyjskich korzeniach. Wielu protestantów uważa go

również za duchowego przodka protestantyzmu, jako że jego wczesne pisma

(zanim się nawrócił na katolicyzm) miały duży wpływ na nauki Lutra i Kalwina.

28.08 – 255. rocznica urodzin Tadeusza Czackiego (1765–1813), polskiego

działacza oświatowego i gospodarczego, pedagoga, reformatora szkolnictwa,

historyka, ekonomisty, bibliofila, numizmatyka. Członek Komisji Edukacji

Narodowej, współtwórca Konstytucji 3 Maja, współzałożyciel warszawskiego

Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Ważniejsze utwory: Opis obrad sejmowych we 12-tu dniach miesiąca maja 1790, O Komisji Edukacji na Litwie, Ormianie.

28.08 – 95. rocznica urodzin Arkadija Strugackiego (1925–1991), rosyjskiego

pisarza science fiction. Brat Borisa Strugackiego. Braci Strugackich zalicza się do

klasyków światowej fantastyki. Pisząc wspólnie zdobyli ogromną popularność

w swej ojczyźnie (jak i poza jej granicami) jako pisarze i krytycy fantastyki.

Znane powieści: W krainie purpurowych obłoków, Trudno być bogiem, Ślimak na zboczu, Kulawy los, Niedoskonali.

87

29.08 – 105. rocznica urodzin Ingrid Bergman (1915–1982), szwedzkiej aktorki

filmowej i teatralnej. Jedna z największych gwiazd Złotej Ery Hollywood.

Zagrała m.in. w filmach Intermezzo, Dr Jekyll i Mr Hyde, Komu bije dzwon czy

Joanna d’Arc. Najsłynniejszym dziełem jest rola w dramacie Casablanca.

Zdobywczyni Oscarów za role w filmach: Gasnący płomień, Anastazja i Morderstwo w Orient Expressie.

30.08 – 40 lat temu (1980) podpisano Porozumienia sierpniowe – cztery

porozumienia zawarte przez rząd PRL z komitetami strajkowymi powstałymi

w 1980. Zakończyły onewydarzenia Sierpnia 1980. Były to (kolejno):

porozumienie w Szczecinie (30 sierpnia 1980), porozumienie w Gdańsku

(31 sierpnia 1980), porozumienie w Jastrzębiu-Zdroju (3 września 1980),

porozumienie w Hucie Katowice (11 września 1980).

30.08 – 25. rocznica śmierci Adama Wiśniewskiego-Snerga (pseud. Snerg ;

1937–1995), polskiego prozaika, przedstawiciela polskiej fantastyki naukowej.

Jedna z najbardziej zagadkowych postaci literatury polskiej XX wieku. Ukrywał

swój wizerunek, nie udzielał wywiadów, nie podawał informacji biograficznych.

Używał pseudonimu Snerg ze względu na popularność nazwiska Wiśniewski

i imienia Adam. „Snerg” to odczytany skrót Sumy Całkowitej Energii.

31.08 – 150. rocznica urodzin Marii Montessori (1870–1952), włoskiej lekarki,

twórczyni systemu wychowania dzieci zw. metodą Montessori. Uważała, że

głównym zadaniem pedagogiki jest wspieranie spontaniczności i twórczości

dzieci, umożliwianie im wszechstronnego rozwoju fizycznego, duchowego,

kulturowego i społecznego. Autorka dzieł : Odkrycie dziecka, Sekret dzieciństwa,

O kształtowaniu się człowieka, Domy dziecięce.

31.08 – 100. rocznica śmierci Wilhelma Wundta (1832–1920), niemieckiego

psychologa i filozofa, twórcy psychologii eksperymentalnej. Zajmował się także

badaniami nad sferą sacrum oraz religiami. W 1879 założył w Lipsku słynne

laboratorium psychologiczne. Data ta jest uważana za początek psychologii

klasycznej (eksperymentalnej). Autor System der Philosophie.

WRZESIEŃ

01.09 – 305. rocznica śmierci Ludwika XIV (1638–1715), króla Francji

z dynastii Burbonów.

88

01.09 – 185. rocznica urodzin Rafała Kalinowskiego (1835–1907), polskiego

duchownego rzymskokatolickiego, karmelity bosego. Inżynier, oficer armii

Imperium Rosyjskiego w stopniu porucznika, powstaniec styczniowy, sybirak,

nauczyciel, wychowawca, święty Kościoła katolickiego (beatyfikacja 1983,

kanonizacja 1991 przez papieża Jana Pawła II).

01.09 – 145. rocznica urodzin Edgara Rice’a Burroughsa (1875–1950),

amerykańskiego pisarza. Znany z cyklu książek o przygodach Tarzana: Tarzan

wśród małp, Powrót Tarzana, Tarzan król zwierząt, cyklu o Marsie: Księżniczka

Marsa, Bogowie Marsa, Wojownik Marsa, Władca umysłów z Marsa oraz cyklu

Wenus: Piraci z Wenus, Zagubieni na Wenus.

01.09 – 50. rocznica śmierci Françoisa Mauriaca (pseud. Forez ; 1885–1970),

francuskiego pisarza, zaliczanego do największych pisarzy katolickich XX wieku.

Autor prozy psychologicznej: Pustynia miłości, Kłębowisko żmij, Faryzeuszka.

Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1952). Nagrodzony Wielkim

Krzyżem Legii Honorowej (1958).

02.09 – 110. rocznica śmierci Henriego Rousseau (zwany Celnikiem ; 1844–

1910), francuskiego malarza prymitywisty. Pierwszy z malarzy naiwnych, który

spotkał się ze światowym uznaniem. Karierę malarską rozpoczął w wieku

czterdziestu jeden lat. Wcześniej był urzędnikiem. Z jego malarstwa najbardziej

znane są sceny z dżungli: Tygrys podczas burzy tropikalnej, Zaklinaczka węży,

Egzotyczny pejzaż, Dżungla równikowa.

02.09 – 75. rocznica podpisania aktu bezwarunkowej kapitulacji Japonii

(1945), który definitywnie zakończył działania II wojny światowej.

03.09 – 30. rocznica śmierci Mieczysława Fogga (właśc. Mieczysław Fogiel ;

1901–1990), polskiego piosenkarza śpiewającego barytonem lirycznym. Karierę

artystyczną rozpoczął w okresie międzywojennym i trwała ona przez kilka

dziesięcioleci po zakończeniu II wojny światowej. Najbardziej znane utwory to:

Tango milonga, To ostatnia niedziela, Jesienne róże, Pierwszy siwy włos, Mały biały domek, Już nigdy, Bo to się zwykle tak zaczyna.

04.09 – 130. rocznica urodzin Michała Roli Żymierskiego (właśc. Michał

Łyżwiński ; pseud. Rola, Morski, Konrad, Zawisza ; 1890–1989), polskiego

żołnierza, generała brygady Wojska Polskiego. Naczelny Dowódca Wojska

Polskiego, kierownik i minister obrony narodowej. Marszałek Polski, poseł na

Sejm Ustawodawczy, członek Rady Państwa, wiceprezes Narodowego Banku

Polskiego, honorowy prezes Zarządu Głównego i Rady Naczelnej ZBoWiD.

89

04.09 – 130. rocznica urodzin Eugeniusza Gepperta (1890–1979), polskiego

malarza, przedstawiciela koloryzmu, pedagoga, polityka. Współzałożyciel

i pierwszy rektor Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych we Wrocławiu

oraz oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków. W 2008 imię Eugeniusza

Gepperta nadano Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu. Odznaczony

Krzyżem Komandorskim i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

05.09 – 105. rocznica śmierci Stanisława Witkiewicza (1851–1915), polskiego

malarza, architekta, pisarza, teoretyka sztuki, twórcy i popularyzatora stylu

zakopiańskiego. Autor projektów architektury i wnętrz zakopiańskich willi, m.in.:

Koliba, Dom pod Jedlami, Korwinówka (obecnie Oksza), Zofiówka oraz kaplicy

Najświętszego Serca Jezusowego w Jaszczurówce. Autor książek: Na przełęczy,

nazywanej Ewangelią Tatr.

05.09 – 90. rocznica urodzin Janusza Pelca (1930–2005), polskiego uczonego,

historyka literatury, badacza epok dawnych, zwłaszcza renesansu i baroku.

Edytor, organizator życia naukowego, profesor zwyczajny. Członek PAU

i polskiego PEN Clubu. Najważniejsze prace Słowo i obraz. Na pograniczu

literatury i sztuk plastycznych, Literatura renesansu w Polsce, Barok – epoka

przeciwieństw.

08.09 – 190. rocznica urodzin Frédérica Mistrala (1830–1914), francuskiego

poety, filologa i leksykografa, tworzącego w dialekcie prowansalskim języka

oksytańskiego. Najwybitniejszy pisarz grupy felibrów, dążącej do odnowy

kulturowego dziedzictwa Prowansji. Za najsłynniejsze dzieło Mistrala uchodzi

poemat epicki w 12 pieśniach Mirejo. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie

literatury (1904).

08.09 – 70. rocznica śmierci Hanki Ordonówny (właśc. Maria Anna

Tyszkiewicz ; 1902–1950), polskiej piosenkarki, autorki wierszy i tekstów

piosenek, tancerki i aktorki. Zasłynęła jako szansonistka w kabarecie Qui Pro

Quo. Wizytówką Ordonówny stała się piosenka Miłość ci wszystko wybaczy

z filmu Szpieg w masce (1933). Jako artystka koncertowała w Polsce i za granicą.

Samodzielnie przygotowywała własne kostiumy sceniczne.

09.09 – 435. rocznica urodzin Armanda-Jeana Richelieu (1585–1642),

francuskiego męża stanu, kardynała, pierwszego premiera Francji.

11.09 – 135. rocznica urodzin D. H. Lawrence’a (właśc. David Herbert

Lawrence ; 1885–1930), brytyjskiego pisarza, autora powieści, opowiadań,

poezji, sztuk, esejów, książek podróżniczych, obrazów, tłumaczeń, tekstów

krytyczno-literackich i korespondencji. Znane powieści Synowie i kochankowie,

Zakochane kobiety, Kochanek lady Chatterley.

90

11.09 – 15. rocznica śmierci Henryka Tomaszewskiego (1914–2005), polskiego

grafika, rysownika, twórcy plakatów, ilustracji, wykładowcy akademickiego.

Uznawany za ojca polskiej szkoły plakatu. Stworzył koncepcję plakatu opartego

na skrócie plastycznym, metaforze, graficznej interpretacji przesłania filmu.

Najbardziej znane: Baryłeczka, Symfonia pastoralna, Obywatel Kane, Pod niebem Sycylii, Ditta, Rewizor, Urok szatana.

12.09 – 90. rocznica urodzin Piotra Skrzyneckiego (1930–1997), polskiego

reżysera i scenarzysty, konferansjera, twórcy i kierownika artystycznego,

kabaretu Piwnica Pod Baranami w Krakowie (1956). Współpracował

z redakcjami czasopism: „Echo Krakowa”, „Kraków”, „Dziennik Polski”.

Wystąpił w filmach dokumentalnych i fabularnych, m.in. Kalosze szczęścia

w reż. Antoniego Bohdziewicza, Rozmowy z Piotrem Wojciecha Morka.

12.09 – 50. rocznica śmierci Jana Sztaudyngera (1904–1970), polskiego poety,

fraszkopisarza, satyryka, eseisty, teoretyka lalkarstwa, tłumacza. Publikował

artykuły, recenzje, wiersze i fraszki m.in. w „Kurierze Literacko-Naukowym”,

„Dwutygodniku Literackim”. Działał w kabarecie Klub Szyderców. Redaktor

pisma „Bal u lal. Miesięcznik Marionetkowy”, „Teatr Lalek”. Autor utworów:

Fraszki dla zakochanych, Puch ostu, Krople liryczne.

12.09 – 30. rocznica śmierci Ireny Eichlerówny (1908–1990), polskiej aktorki

dramatycznej, związanej z teatrami w Warszawie, Łodzi i Poznaniu oraz

reżyserami Leonem Schillerem, Erwinem Axerem, Wilamem Horzycą,

Dobiesławem Damięckim. W swoim dorobku odegrała role filmowe: Róża,

Powrót, Krwawa rosa, teatralne w Teatrze Telewizji: Wdowa po pułkowniku,

Dwa teatry, Wspomnienie, współpracowała z Polskim Radiem.

13.09 – 10. rocznica śmierci Jarosława Kukulskiego (pseud. Robert Kirlej ;

1944–2010), polskiego kompozytora. Autor największych sukcesów żony Anny

Jantar, dla której napisał takie przeboje jak Najtrudniejszy pierwszy krok, Tyle

słońca w całym mieście, Moje jedyne marzenie, a także kompozycji piosenek dla

wielu innych, znanych artystów polskich. Twórca muzyki filmowej. Odznaczony

Krzyżem Kawalerskim Odrodzenia Polski.

14.09 – 265. rocznica śmierci Marii Celeste Crostarosy (właśc. Giulia

Crostarosa ; 1696–1755), włoskiej zakonnicy, mistyczki. Założycielka sióstr

redemptorystek, błogosławiona Kościoła katolickiego. 18 czerwca 2016 w Foggi

pod przewodnictwem kard. Angelo Amato (w imieniu papieża Franciszka) odbyła

się beatyfikacja s. Marii Celeste Crostarosy.

91

14.09 – 20. rocznica śmierci Jerzego Giedroycia (1906–2000), polskiego

wydawcy, publicysty, polityka i działacza emigracyjnego, prawnika, założyciela

i dyrektora Instytutu Literackiego w Paryżu, redaktora i wydawcy miesięcznika

„Kultura”. Epistolografa. Autor m.in. Autobiografii na cztery ręce.

15.09 – 130. rocznica urodzin Agaty Christie (właśc. Agatha Mary Clarissa

Miller Christie, pseud. Mary Westmacott ; 1890–1976), angielskiej pisarki,

autorki romansów, powieści obyczajowych i kryminalnych: Zabójstwo Rogera

Ackroyda, Morderstwo w Orient Expressie oraz sztuki teatralnej Pułapka na

myszy. Prezes Klubu Detektywów. Utwory Christie objęte były w Polsce zapisem

cenzury, podlegając natychmiastowemu wycofaniu z bibliotek (1951).

16.09 – 195. rocznica śmierci Franciszka Karpińskiego (pseud. Autor

„Zabawek wierszem i prozą” ; 1741–1825), polskiego poety epoki oświecenia,

pamiętnikarza, dramatopisarza, tłumacza, publicysty, moralisty. Twórca

i główny przedstawiciel nurtu sentymentalnego w polskiej liryce. Debiutował

tomikiem Zabawki wierszem. Autor Pieśni nabożnych: Kiedy ranne wstają zorze,

Wszystkie nasze dzienne sprawy, Bóg się rodzi.

16.09 – 125. rocznica urodzin Franciszka Żwirko (1895–1932), porucznika oraz

pilota Wojska Polskiego, pilota sportowego. Wraz z inżynierem Stanisławem

Wigurą zdobył w 1932 w zawodach „Challenge” pierwsze miejsce i puchar

międzynarodowy dla Polski. Ojciec popularyzatora lotnictwa, Henryka Żwirki.

Zginął 11 września 1932 w katastrofie lotniczej pod Cierlickiem Górnym.

16.09 – 110. rocznica powstania HARCERSTWA – (1910), polskiego ruchu

społecznego i wychowawczego dzieci i młodzieży wzorowanego na skautingu

brytyjskim, opartego o służbę, samodoskonalenę i braterstwo.

18.09 – 115. rocznica urodzin Grety Garbo (właśc. Greta Lorisa Gustafsson ;

1905–1990), szwedzko-amerykańskiej aktorki filmowej i teatralnej. Jedna

z największych i najwybitniejszych gwiazd filmowych w historii kinematografii.

Legenda i ikona okresu Złotej Ery Hollywood. Zagrała w filmach fabularnych:

Gdy zmysły grają, Słowik hiszpański, Kusicielka, Symfonia zmysłów, Anna

Christie, Ludzie w hotelu, Dama kameliowa.

18.09 – 50. rocznica śmierci Jimiego Hendrixa (właśc. James Marshall Hendrix ;

1942–1970), amerykańskiego gitarzysty, wokalisty, kompozytora, autora tekstów,

producenta muzycznego. Uznany za najwybitniejszego i najbardziej wpływowego

gitarzystę rockowego w historii. Wydane albumy: Are You Experienced, Axis: Bold as Love, Electric Ladyland, Band of Gypsys.

92

18.09 – 25. rocznica śmierci Heleny Bechlerowej (1908–1995), polskiej pisarki

książek dla dzieci, autorki audycji radiowych, tłumaczki z języka rosyjskiego.

Współpracownica „Świerszczyka”, redaktorka „Płomyka”, pracownica redakcji

Naszej Księgarni. Opublikowała powieści dla najmłodszych, m.in. Dom pod

kasztanami, Za Złotą Bramą. Zdobyła nagrodę Prezesa Rady Ministrów za

twórczość dla dzieci (1975).

20.09 – 45. rocznica śmierci Saint-Johna Perse’a (właśc. Marie-René-Alexis

Léger ; 1887–1975), francuskiego poety, dyplomaty, laureata Nagrody Nobla

w dziedzinie literatury (1960). Autor dzieł: Anabaza, Chwała Królów, Poemat dla Cudzoziemki, Poemat dla Tej, która tu była, Pieśń na zrównanie dnia z nocą.

20.09 – 15. rocznica śmierci Szymona Wiesenthala (1908–2005), żydowskiego

działacza, dziennikarza i pisarza, muzyka, inżyniera, architekta. Tropiciel

hitlerowskich zbrodniarzy wojennych, tzw. „łowca nazistów”. Twórca

Żydowskiego Centrum Dokumentacji Historycznej Okresu Holocaustu. Związany

z polskim antyrasistowskim Stowarzyszeniem Nigdy Więcej. Autor wspomnień,

m.in. Prawo, nie zemsta.

21.09 – 175. rocznica śmierci Klementyny z Tańskich Hoffmanowej (1798–

1845), polskiej prozatorki, dramatopisarki, pedagoga, tłumacza, autorki książek

dla dzieci i młodzieży. Przewodnicząca Związku Dobroczynności Patriotycznej.

Pierwsza kobieta w Polsce utrzymująca się z pracy twórczej i pedagogicznej.

Redaktorka pisma „Rozrywki dla Dzieci”. Autorka utworów Powieści moralne dla dzieci, O powinności kobiet.

21.09 – 160. rocznica śmierci Arthura Schopenhauera (1788–1860),

niemieckiego filozofa, przedstawiciela woluntaryzmu i skrajnego pesymizmu.

Jego wkładem w teorię poznania była koncepcja fenomenu, z której później

rozwinęła się fenomenologia. Autor rozpraw m.in. O wolności ludzkiej woli, O podstawie moralności, Metafizyka życia i śmierci.

22.09 – 65. rocznica śmierci Lucyny Krzemienieckiej (właśc. Wiera

Zeidenberg ; 1907–1955), polskiej pisarki, poetki, autorki książek dla dzieci

i młodzieży. Po wojnie związana ze „Świerszczykiem”, „Płomykiem”,

„Płomyczkiem”, Teatrem „Baj” i Polskim Radiem. Autorka Z przygód krasnala

Hałabały, Bajdy ciotki Adelajdy, O czym cyka świerszcz z kącika.

22.09 – 50. rocznica śmierci Tadeusza Manteuffla (1902–1970), polskiego

historyka, mediewisty, żołnierza AK, twórcy i pierwszego dyrektora Instytutu

Historii PAN. Prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego. Wybrane

publikacje książkowe: Narodziny herezji, Kultura Europy średniowiecznej,

Historia powszechna. Średniowiecze.

93

23.09 – 150. rocznica śmierci Prospera Mériméego (1803–1870), francuskiego

dramaturga, nowelisty, tłumacza, historyka i archeologa. Członek Akademii

Francuskiej, senator. Inspektor generalny zabytków historycznych. Autor m.in.

zbioru dramatów Teatr Klary Gazul, nowel Mateo Falcone, Wenus z Ille,

Carmen, Lokis, powieści historycznej Kronika z czasów Karola IX.

23.09 – 130. rocznica urodzin Friedricha Paulusa (1890–1957), pierwszego

niemieckiego feldmarszałka, który podczas działań II wojny światowej

skapitulował i dał się wziąć do niewoli. Współtwórca operacji Barbarossa,

dowódca 6. Armii Polowej, która zapisała się na kartach historii, dzięki krwawym

bojom w Stalingradzie.

23.09 – 90. rocznica urodzin Raya Charlesa (właśc. Ray Charles Robinson ;

1930–2004), amerykańskiego wokalisty, muzyka i pianisty. Uważany za artystę,

który ukształtował R&B (rhythm and blues – gatunek muzyki rozrywkowej

wywodzący się z jazzu, bluesa i pieśni religijnych). Autor singli i albumów

studyjnych: Downbeat, Crossover, Atlantic, Warner Bros. Records.

25.09 – 60. rocznica urodzin Andrzeja Stasiuka (1960-), polskiego pisarza

i poety, dramaturga, eseisty, publicysty i wydawcy. Laureat Nagrody Fundacji

im. Kościelskich (1995), Nagrody Literackiej Nike (2005) i Nagrody Literackiej

Gdynia. Ważniejsze utwory: Mury Hebronu, Biały kruk, Opowieści galicyjskie,

Tekturowy samolot, Jadąc do Babadag, Dziennik pisany później, Kroniki beskidzkie i światowe.

25.09 – 50. rocznica śmierci Ericha Marii Remarque’a (właśc. Erich Paul

Remark ; 1898–1970), niemieckiego prozaika, autora powieści pacyfistycznych

nawiązujących do wydarzeń I i II wojny światowej oraz faszyzmu

w Niemczech, m.in. Na zachodzie bez zmian, Trzej towarzysze, Łuk triumfalny,

Czas życia i czas śmierci.

26.09 – 80. rocznica śmierci Waltera Benjamina (1892–1940) niemiecko-

żydowskiego filozofa, teologa, teoretyka literatury, tłumacza, marksistowskiego

krytyka literackiego i eseisty. Polskie przekłady wybranych dzieł: Twórca jako

wytwórca, Ulica jednokierunkowa, Dziennik moskiewski, Berlińskie dzieciństwo na przełomie wieków, Krytyka i narracja. Pisma o literaturze.

26.09 – 75. rocznica śmierci Béla Bartóka (1881–1945), węgierskiego

kompozytora i pianisty. Uważany za jednego z największych kompozytorów XX

wieku. Badacz muzyki ludowej, jeden z prekursorów etnografii muzycznej. Autor

utworów orkiestrowych: Obrazki węgierskie, Symfonia Es-dur, kameralnych

Sonata na 2 fort. i perkusję, na fortepian Bieg Dunaju, Sonatina oraz pieśni

Cantata profana.

94

26.09 – 30. rocznica śmierci Alberta Moraviego (właśc. Alberto Pincherle ;

1907–1990), włoskiego powieściopisarza, nowelisty i dziennikarza. Jego

powieści psychologiczne i obyczajowe portretują jednostkę na tle społeczeństwa.

Znany z powieści Obojętni, Konformista, Nuda, Nieposłuszeństwo. Ekranizacji

doczekały się, m.in. Dwie kobiety, Pogarda. Autor zbiorów Opowiadań

rzymskich. Poglądy na literaturę zawarł w książce Człowiek jako koniec.

27.09 – 135. rocznica urodzin Stanisława Pigonia (1885–1968), polskiego

historyka literatury, pedagoga, wybitnego znawcy twórczości Adama

Mickiewicza, badacza literatury polskiej XIX i początku XX wieku. Edytor dzieł

Aleksandra Fredry, Stefana Żeromskiego, Władysława Orkana. Autor publikacji

Wybór pisarzy ludowych, pamiętników Z przędziwa pamięci.

27.09 – 60. rocznica śmierci Sylvii Pankhurst (1882–1960), brytyjskiej

sufrażystki, działaczki komunistycznej, antyfaszystowskiej i antykolonialnej.

Autorka The Home Front, The Suffragette Movement: An Intimate Account of

Persons and Ideals oraz publikacji w języku polskim Z kraju królowej Saby.

27.09 – 45. rocznica śmierci Kazimierza Moczarskiego (1907–1975), polskiego

pisarza, dziennikarza i publicysty, żołnierza Armii Krajowej w stopniu kapitana,

szefa Biura Informacji i Propagandy ZWZ-AK. Autor książki Rozmowy z katem,

będącej relacją ze wspólnego pobytu w więzieniu z generałem SS Jürgenem

Stroopem.

29.09 – 20. rocznica śmierci Anny Dylikowej (1912–2000), polskiej geograf

i geomorfolog, profesor Uniwersytetu Łódzkiego, przewodniczącej Polskiego

Towarzystwa Geograficznego, założycielki olimpiady geograficznej (1974).

Autorka publikacji: Geografia Polski. Krainy geograficzne, O metodzie badań

strukturalnych w geomorfologii glacjalnej.

30.09 – 320. rocznica urodzin Stanisława Konarskiego (właśc. Hieronim

Franciszek Konarski, pseud. Anonym Polonus, Nobilis Polonus, Pewien

Ziemianin ; 1700–1773), polskiego poety, dramatopisarza, tłumacza, edytora,

reformatora szkolnictwa, prekursora oświecenia. Założyciel Collegium Nobilium.

Nazywany „patriarchą polskich pijarów”. Autor traktatu politycznego

O skutecznym rad sposobie.

30.09 – 160. rocznica urodzin Hieronima Łopacińskiego (pseud. Rafał Lubicz ;

1860–1906), polskiego językoznawcy i etnografa, historyka. Interesował się

słownictwem gwarowym, obrzędami ludowymi, historią Lublina, bibliologią,

latynistyką. Badał obrzędy ludowe Zielonych Świątek i wigilii św. Jana

Chrzciciela. Współzałożyciel Muzeum Ludowego i Biblioteki Publicznej

w Lublinie. Autor dzieł: O sposobach zachowania ubioru ludu, Sobótka.

95

30.09 – 65. rocznica śmierci Jamesa Deana (1931–1955), amerykańskiego

aktora filmowego, telewizyjnego i teatralnego. Dwukrotnie nominowany do

Oskara. Ikona popkultury jak również światowego kina. Zasłynął z roli

zbuntowanego nastolatka Jima Starka w filmie Buntownik bez powodu oraz

z innych produkcje: Na wschód od Edenu oraz Olbrzym.

30.09 – 30. rocznica śmierci Particka White’a (1912–1990), australijskiego

prozaika, poety i dramaturga. Wybitne utwory: Drzewo człowiecze, Wóz ognisty,

Węzeł, Przepaska z liści, Wiwisekcja. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie

literatury (1973).

30.09 – 35. rocznica śmierci Mieczysława Szymczaka (1927–1985), polskiego

językoznawcy, profesora Uniwersytetu Warszawskiego. Redaktor naukowy

Słownika ortograficznego języka polskiego wraz z zasadami pisowni

i interpunkcji oraz 3-tomowego Słownika języka polskiego. Opracował ponadto

Nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego w historii i dialektach

języka polskiego.

PAŹDZIERNIK

01.10 – 535. rocznica urodzin Jana Dantyszka (właśc. Johann(es) von Hoefen,

przyd. Flachsbinder, Linodesmon ; 1485–1548), polskiego podróżnika,

dyplomaty, biskupa chełmińskiego i warmińskiego, poety polsko-łacińskiego

okresu renesansu. Sekretarz królewski Zygmunta I Starego. Autor elegii

miłosnych, utworów metafizycznych, m.in. Nagrobek sobie samemu. Pierwszy

Polak uhonorowany laurem poetyckim przez cesarza Maksymiliana I.

01.10 – 35. rocznica śmierci E.B. White’a (1899–1985), amerykańskiego

pisarza. Autor podręcznika poprawnego pisania wydanego po angielsku The

Elements of Style, a także książki dla dzieci: Stuart Malutki, Pajęczyna Szarloty,

Łabędzie nutki. Współpracownik tygodnika społeczno-politycznego The New Yorker. Uhonorowany nagrodą Pulitzera za całość twórczości (1978).

01.10 – 10. rocznica śmierci Gerarda Labudy (1916–2010), polskiego historyka,

mediewisty. Rektor Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Specjalista historii powszechnej, historii Polski oraz historii słowiańszczyzny

zachodniej w tym Pomorza i Kaszub. Autor pism: Słowiańszczyzna pierwotna,

Studia nad początkami państwa polskiego, Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, Rozważania nad teorią i historią kultury i cywilizacji.

96

02.10 – 180. rocznica urodzin Heleny Modrzejewskiej (właśc. Jadwiga Helena

Misel ; 1840–1909), polskiej aktorki specjalizująca się w rolach szekspirowskich

i tragicznych – rola tytułowa w Marii Stuart Juliusza Słowackiego czy Praksedy

z Karpackich górali Józefa Korzeniowskiego. Jedna z najwybitniejszych aktorek

polskich w historii, zaliczana do najpiękniejszych kobiet epoki.

02.10 – 150. rocznica urodzin Bronisława Gubrynowicza (1870–1933),

polskiego historyka i krytyka literatury, kustosza Zakładu Narodowego im.

Ossolińskich we Lwowie, profesora Uniwersytetu Warszawskiego.

Współzałożyciel i redaktor „Pamiętnika Literackiego”, „Ruchu Literackiego”.

Działacz Narodowej Demokracji. Autor prac naukowych: Poezja „Konfederatów

Barskich”, Odsiecz wiedeńska w poezji, Romans w Polsce za Stanisława Augusta.

03.10 – 125. rocznica urodzin Sergiusza Jesienina (1895–1925), rosyjskiego

poety i publicysty. Przedstawiciel imażynizmu. W twórczości łączył wątki

rosyjskiej tradycji ludowej z mitologią Greków oraz gloryfikacją zwykłego,

chłopskiego życia. Autor poematów, m.in. Przemienienie, Spowiedź chuligana,

Czarny człowiek.

03.10 – 40. rocznica śmierci Jerzego Żurawlewa (1886–1980), polskiego

pianisty, kompozytora, profesora, a później rektora Konserwatorium

Warszawskiego. Inicjator Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego

im. Fryderyka Chopina i jego wielokrotny juror.

03.10 – 30. rocznica Zjednoczenia Niemiec (1999) – przystąpienie Niemieckiej

Republiki Demokratycznej oraz Berlina Zachodniego do zasięgu obowiązywania

ustawy zasadniczej dla Republiki Federalnej Niemiec, podpisanie układu

o zjednoczeniu Niemiec przez NRD, RFN i cztery dawne mocarstwa okupacyjne:

Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię, Francję i Związek Radziecki.

03.10 – 20. rocznica śmierci Wojciecha Jerzego Hassa (1925–2000), polskiego

reżysera filmowego, scenarzysty i producenta. Wykładowca Państwowej Wyższej

Szkoły Filmowej, Telewizyjnej i Teatralnej im. Leona Schillera w Łodzi oraz

rektor tej uczelni. Komandor Orderu Odrodzenia Polski. Uznawany za jednego

z najważniejszych twórców epoki polskiej szkoły filmowej: Pożegnania, Jak być

kochaną, Rękopis znaleziony w Saragossie, Lalka, Sanatorium pod Klepsydrą.

04.10 – 505. rocznica urodzin Lucasa Cranacha młodszego (1515–1586),

niemieckiego malarza i projektanta drzeworytów. Syn Lucasa Cranacha

starszego. Był kontynuatorem stylu ojca, który był jego nauczycielem. Tworzył

głównie portrety i dzieła o tematyce alegorycznej i religijnej. Wybrane dzieła:

Chrystus i Jawnogrzesznica, Portret królowej Bony Sforzy, Portret Filipa

I Pomorskiego, Chrystus błogosławiący dzieci.

97

04.10 – 270. rocznica urodzin Franciszka Dionizego Kniaźnina (1750–1807),

poety, dramatopisarza i tłumacza polskiego oświecenia. Pisał wiersze

patriotyczne, religijne, ody, sielanki, erotyki, bajki i dramaty. Ważniejsze dzieła:

Carmina, Żale Orfeusza nad Eurydyką, Cyganie. Opera we trzech aktach.

04.10 – 50. rocznica śmierci Janis Joplin (1943–1970), amerykańskiej

piosenkarki rockowej, soulowej i bluesowej, autorka tekstów, najczęściej wiązana

z szeroko pojętym stylem psychodelicznego rocka (hipisowski rock) i blues

rocka. Popularność zdobyła jako wokalistka zespołu Big Brother and the Holding

Company. Joplin przeszła ona do legendy gatunku i ciągle uznawana jest za jedną

z najbardziej wpływowych postaci współczesnej kultury masowej.

05.10 – 140. rocznica śmierci Jacques’a Offenbacha (1819–1880), francuskiego

kompozytora niemieckiego pochodzenia, twórcy klasycznej operetki.

Wiolonczelista w paryskiej Opéra-Comique, dyrygent orkiestry paryskiego

Théâtre Français. Autor ponad stu operetek, m.in. Orfeusz w piekle, Piękna

Helena, Rusałki Renu oraz jedynej opery Opowieści Hoffmanna – będącej

dziełem życia kompozytora.

06.10 – 50. rocznica śmierci Juliana Przybosia (1901–1970), polskiego poety,

eseisty i tłumacza, nauczyciela. Jeden z najwybitniejszych poetów Awangardy

Krakowskiej. Autor rozpraw o literaturze i sztuce. Współpracował z pismami:

„Zwrotnica”, „Linia”, „Miesięcznik Literacki”. Dorobek poety stanowią tomy:

Równanie serca, Próba całości, Kwiat nieznany. Opublikował zbiory esejów:

Czytając Mickiewicza, Linia i gwar oraz dziennik poetycki pt. Zapiski bez daty.

06.10 – 5. rocznica śmierci Árpáda Göncza (1922–2015), węgierskiego

polityka, prawnika, pisarza, tłumacza literatury angielskiej i amerykańskiej.

Działacz węgierskiej opozycji demokratycznej, więzień polityczny.

Przewodniczący Zgromadzenia Narodowego. Pierwszy po przemianach

politycznych niekomunistyczny prezydent Węgier 1990–2000.

07.10 – 400. rocznica śmierci Stanisława Żółkiewskiego (1547–1620), polskiego

magnata, pisarza i pamiętnikarza. Od 1618 hetman wielki koronny i kanclerz

wielki koronny, hetman polny koronny od 1588 do 1618, wojewoda kijowski od

1608, kasztelan lwowski od 1590, sekretarz królewski od 1573, starosta kałuski,

kamionacki, hrubieszowski, rohatyński, międzyrzecki, barski, jaworowski, wójt

barski, zwycięzca w wielu kampaniach przeciwko Rosji, Szwecji, Imperium

Osmańskiemu i Tatarom.

98

07.10 – 255. rocznica urodzin Michała Kleofasa Ogińskiego (1765–1833),

starolitewskiego i polskiego kompozytora i teoretyka muzyki, pamiętnikarza,

pisarza politycznego. Konspirator niepodległościowy i działacz emigracyjny.

Skomponował polonezy fortepianowe, romanse, pieśni, kadryle, menuety, walce,

operę. Zasłynął polonezem a-moll Pożegnanie Ojczyzny. Autor Listów o muzyce

oraz pamiętników O Polsce i Polakach: od roku 1788 aż do końca roku 1815.

07.10 – 135. rocznica urodzin Nielsa Bohra (1885–1962), duńskiego fizyka,

współtwórcy teorii kwantów, laureata Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1922),

za badania struktury atomu oraz emitowanego przez nie promieniowania. Dla

uczczenia wkładu Bohra w fizykę pierwiastek o liczbie atomowej 107 otrzymał

nazwę bohr.

07.10 – 120. rocznica urodzin Heinricha Himmlera (1900–1945), polityka,

jednego z głównych przywódców Niemiec nazistowskich, zbrodniarza

wojennego. Komisarz Rzeszy do spraw Umacniania Niemieckości. Szef kolejno:

SS, Gestapo, niemieckiej policji. Odpowiedzialny za eksterminację Żydów

w Europie. Zmarł w wyniku zażycia trucizny.

07.10 – 110. rocznica urodzin Juliusza Żuławskiego (1910–1999), polskiego

poety, prozaika, tłumacza poezji anglojęzycznej, prezesa polskiego PEN Clubu.

Tworzył lirykę refleksyjną Pole widzenia, prozę psychologiczną Wyprawa

o zmierzchu, Czas przeszły niedokonany, opowieści biograficzne Byron

nieupozowany. Publikował artykuły na tematy taternickie i o ratownictwie

górskim. Członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

08.10 – 110. rocznica śmierci Marii Konopnickiej (pseud. Ko-mar, Jan Sawa,

Marko, Jan Waręż, Humanus, Ursus, Mruczysław Pazurek ; 1842–1910), polskiej

poetki i nowelistki okresu realizmu, krytyka literackiego, publicystki i tłumaczki.

Autorka m.in. nowel: Dym, Mendel Gdański, Nasza szkapa, wiersza Rota,

poematu Pan Balcer w Brazylii oraz wielu książek dla dzieci: Na jagody,

O krasnoludkach i o sierotce Marysi, Co słonko widziało.

08.10 – 100. rocznica urodzin Franka Herberta (1920–1986), amerykańskiego

pisarza science fiction. Autor serii powieści Kroniki Diuny. Twórczość Herberta

określana jest jako hard science fiction i łączy zagadnienia z zakresu ekologii,

filozofii, teologii, psychologii i ekonomii. Pracował m.in. jako operator

telewizyjny, fotograf, komentator radiowy, reporter i redaktor gazet.

08.10 – 75. rocznica urodzin Ewy Lipskiej (1945-), polskiej poetki i felietonistki.

Redaktor działu poezji Wydawnictwa Literackiego, dyrektor Instytutu Polskiego

w Wiedniu, członkini polskiego i austriackiego PEN Clubu. Założycielka

Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (1989). Laureatka Wrocławskiej Nagrody

Poetyckiej „Silesius” 2019 za całokształt twórczości. Autorka tomów poezji:

Drzazga, Pogłos, Droga pani Schubert..., Gdzie indziej.

99

08.10 – 30. rocznica śmierci Tadeusza Kudlińskiego (1898–1990), polskiego

prozaika, krytyka teatralnego, popularyzatora wiedzy o teatrze. Autor szkiców

o teatrze, m.in. Vademecum teatromana, Rodowód teatromana, zbioru nowel

o sporcie Pierwsza miłość panny Elo, powieści biograficznej Smak świata,

powieści współczesnych Wygnańcy Ewy, Wuj Rafał i Spółka.

09.10 – 80. rocznica urodzin Johna Lennona (1940–1980), brytyjskiego

muzyka, kompozytora, piosenkarza i autora tekstów. Lider legendarnego zespołu

The Beatles. Odznaczony przez królową Elżbietę II Orderem Imperium

Brytyjskiego (1965). Wydał albumy studyjne: Milk and Honey, Double Fantasy,

Imagine, koncertowe Live in New York City, kompilacje i single.

09.10 – 15. rocznica śmierci Waldemara Wróblewskiego (1956–2005),

polskiego kompozytora oraz aranżera. Tworzył muzykę filmową, teatralną, dzieła

symfoniczne, muzykę do reklam i dla telewizji. Związany z Teatrem Misterium

we Wrocławiu. Autor muzyki wielu piosenek do tekstów m.in.: Barbary

Łuszczyńskiej, Romana Kołakowskiego, Jana Jakuba Kolskiego. Autor muzyki

do spektakli teatralnych: Mai Kleczewskiej, Ewy Maleszy, Krzysztofa

Pulkowskiego.

10.10 – 185. rocznica śmierci Kazimierza Brodzińskiego (pseud. Kazimierz

z Królówki ; 1791–1835), polskiego poety epoki sentymentalizmu, historyka,

teoretyka i krytyka literackiego, tłumacza, publicysty i myśliciela

chrześcijańskiego. Autor elegii, sielanek i prac teoretycznych. W „Pamiętniku

Warszawskim” ogłosił pracę O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej.

10.10 – 45. rocznica śmierci Aleksieja Tołstoja (pseud. Krasnogórski ; 1817–

1875), pisarza i dramaturga rosyjskiego. Towarzysz młodości oraz wielki łowczy

dworu Aleksandra II. W satyrach zwalczał biurokrację, radykalizm i materializm.

Autor opowiadań fantastycznych, zainspirowanych powieściami gotyckimi

i literaturą demonologiczną: Upiór, Spotkanie po trzystu latach, Rodzina wilkołaka.

10.10 – 35. rocznica śmierci Orsona Wellesa (1915–1985), amerykańskiego

twórcy filmowego, teatralnego oraz radiowego. Do najważniejszych osiągnięć

należą: broadwayowska sztuka Cezar, adaptacja Juliusza Cezara Szekspira,

słuchowisko Wojna światów oraz film Obywatel Kane.

11.10 – 135. rocznica urodzin Françoisa Mauriaca (pseud. Forez ; 1885–1970),

francuskiego pisarza, zaliczanego do największych pisarzy katolickich XX wieku.

Autor prozy psychologicznej: Pustynia miłości, Kłębowisko żmij, Faryzeuszka.

Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1952). Nagrodzony Wielkim

Krzyżem Legii Honorowej (1958).

100

11.10 – 110. rocznica śmierci Felicjana Faleńskiego (1825–1910), polskiego

poety, dramatopisarza, prozaika, tłumacza. Uważany za przedstawiciela

parnasizmu. Uprawiał lirykę refleksyjno-intelektualną, poruszając problematykę

psychologiczno-moralną, w tonie sceptycznej ironii. Autor zbiorów poezji m.in.

Kwiaty i kolce, prac teoretycznoliterackich O Janie Kochanowskim jako liryku.

12.10 – 180. rocznica urodzin Heleny Modrzejewskiej (właśc. Jadwiga Helena

Misel ; 1840–1909), polskiej aktorki specjalizującej się w rolach szekspirowskich

i tragicznych: rola tytułowa w Marii Stuart Juliusza Słowackiego czy rola

oszalałej Praksedy z Karpackich górali Józefa Korzeniowskiego. Zaliczana była

do najpiękniejszych kobiet epoki.

12.10 – 85. rocznica urodzin Luciano Pavarottiego (1935–2007), włoskiego

śpiewaka operowego (tenor liryczny). Popularność zdobył dzięki transmisjom

telewizyjnym. Współpracował w celach charytatywnych z gwiazdami muzyki

rozrywkowej, m.in. z Bryanem Adamsem, Jonem Bon Jovi, Erikiem Claptonem,

Stingiem. Z jego repertuarem kojarzy się arię Nessun dorma z opery Turandot.

12.10 – 30. rocznica śmierci Andrzeja Krzepkowskiego (1953–1990), polskiego

pisarza science fiction. Przedstawiciel nurtu fantastyki socjologicznej. Członek

World SF i Ogólnopolskiego Klubu Miłośników Fantastyki i Science Fiction.

Współpracował z „Młodym Technikiem” i „Fantastyką”. Debiutował

opowiadaniem Człowiek z garbatym mózgiem, autor powieści Kreks.

14.10 – 130. rocznica urodzin Dwighta Eisenhovera (pseud. Ike ; 1890–1969),

amerykańskiego polityka, dowódcy wojskowego. Generał United States Army,

uczestnik II wojny światowej, Naczelny Dowódca Alianckich Ekspedycyjnych

Sił Zbrojnych. 34 prezydent Stanów Zjednoczonych (1953–1961).

14.10 – 30. rocznica śmierci Leonarda Bernsteina (1918–1990),

amerykańskiego dyrygenta, pianisty i kompozytora. Twórca symfonii Jeremiah,

Kaddish, operetki Kandyd, utworów fortepianowych, pieśni, muzyki filmowej,

baletów i musicali m.in. Wonderful Town, West Side Story. Dyrektor artystyczny

m.in. Metropolitan Opera.

15.10 – 210. rocznica urodzin Juliusza Ordona (1810–1887), polskiego oficera

wojska polskiego, powstańca listopadowego, obrońcy wolskiej reduty

w oblężeniu przez Moskali, mylnie uśmierconego przez Mickiewicza w wierszu

Reduta Ordona.

101

15.10 – 120. rocznica urodzin Jadwigi Chamiec (1900–1995), polskiej pisarki,

autorki książek dla dzieci i młodzieży oraz opowiadań i powieści dla dorosłych,

a także kilkudziesięciu słuchowisk radiowych, m.in.: Scherzo z tamtych lat, Baśka

z ulicy Rybnej, Trucizna niewoli, Szlakiem dawnych wspomnień, Grecka

Olimpiada, Taka była prawda, By się ojczyźnie dobrze działo, Trójkolorowa kokarda, Żelazne wrota, Maria Róża.

15.10 – 115. rocznica urodzin Hanny Mortkowicz-Olczakowej (1905–1968),

polskiej pisarki i poetki żydowskiego pochodzenia, tłumaczki, autorki książek dla

dzieci i młodzieży, współpracownicy Polskiego Radia w zakresie audycji

młodzieżowych. Opublikowała Zmiany w krajobrazie, Janusz Korczak, Bunt

wspomnień, Spadek i inne opowiadania, Niepotrzebne serce. Za swoją twórczość

odznaczana Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1966).

16.10 – 70. rocznica śmierci Wacława Borowego (pseud. Piotr Szary, Titwillow ;

1890–1950), polskiego historyka literatury, krytyka literackiego, profesora

Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmował się historią literatury polskiego

oświecenia, romantyzmu i pozytywizmu. Badał m.in. poezję czasów

stanisławowskich. Opracował sylwetki wybitnych twórców: Wędrówka nowego Parsifala. Poezja T.S. Eliota, O poezji Mickiewicza, Ze studiów nad Fredrą.

17.10 – 90. rocznica urodzin Józefa Kopczyńskiego (1930–2006), polskiego

artysty rzeźbiarza, malarza, rysownika, grafika i medaliera. Profesor Akademii

Sztuk Pięknych w Poznaniu. Współpracował z czasopismem „Wyboje” i grupą

poetycką „Wierzbak”. Ważniejsze dzieła: pomnik Mieszka I i Bolesława

Chrobrego na dziedzińcu Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie,

ołtarz w kościele dominikanów w Poznaniu.

17.10 – 105. rocznica urodzin Arthura Millera (1915–2005), amerykańskiego

dramaturga polsko-żydowskiego pochodzenia, eseisty, scenarzysty i autora

słuchowisk radiowych. Najważniejsze dramaty: Czarownice z Salem oraz Śmierć komiwojażera, za który otrzymał Nagrodę Pulitzera (1949).

17.10 – 15. rocznica śmierci Ludmiły Marjańskiej (1923–2005), polskiej poetki,

powieściopisarki, tłumaczki literatury angielskiej, autorki książek dla dzieci,

redaktorki audycji poetyckich w Polskim Radiu. Opublikowała m.in. tomy poezji

Chmurne okna, utwory dla dzieci m.in. Pierwsze śniegi, pierwsze wiosny,

Pimpinella i Tatarzy.

18.10 – 65. rocznica śmierci José Ortegi y Gasseta (1883–1955), hiszpańskiego

filozofa, socjologa i eseisty. Źródło filozofii Ortegi y Gasseta zwanej

racjowitalizmem tkwi w dążeniu do całościowego spojrzenia. Autor prac m.in.

Bunt mas, Dehumanizacja sztuki, Po co wracamy do filozofii?, Historia jako system.

102

19.10 – 275. rocznica śmierci Jonathana Swifta (1667–1745), irlandzkiego

pisarza. Autor licznych utworów satyrycznych, m.in. Bitwy książek oraz

politycznych, m.in. Listów kupca bławatnego, jednak najbardziej jest znany jako

twórca Podróży Guliwera, najważniejszej książki angielskiego oświecenia, która

zyskała sobie ogromną popularność.

21.10 – 230. rocznica urodzin Alphonse’a de Lamartine’a (właśc. Alphonse

Marie Louis de Prat de Lamartine ; 1790–1869), francuskiego polityka, poety,

powieściopisarza, dramaturga, dziennikarza i historiografa. Uważany za twórcę

francuskiego romantyzmu. Autor m.in. tomów poezji Recueillements poétiques,

powieści Graziella, Antoniella, wspomnień i książek podróżniczych Voyage

en Orient.

21.10 – 90. rocznica śmierci Włodzimierza Perzyńskiego (1877–1930),

polskiego prozaika, dramaturga, poety okresu Młodej Polski. Autor komedii

Lekkomyślna siostra, powieści Dwoje ludzi, nowel i opowiadań Nocna zabawa,

Cudowne dziecko, felietonów Pralnia sumienia, Do góry nogami.

22.10 – 195. rocznica urodzin Karola Miarki (1825–1882), polskiego pisarza,

publicysty, wydawcy, nauczyciela. Działacz narodowy na Górnym Śląsku.

Inicjator utworzenia i organizator wielu polskich organizacji społecznych oraz

gospodarczych. Przyjaciel Pawła Stalmacha. Założyciel pisma „Katolik”

i wydawca publikacji w ramach Biblioteki Katolickiej.

22.10 – 150. rocznica urodzin Iwana Bunina (1870–1953), rosyjskiego prozaika,

poety i tłumacza. Zagorzały przeciwnik nazizmu. Autor m.in. powieści Życie

Arseniewa, zbiorów nowel i opowiadań Ciemne aleje, Świątynia słońca, Wieś,

zbiorów wierszy Pod otwartym niebem. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie

literatury (1933).

23.10 – 35. rocznica śmierci Tadeusza Hołuja (1916–1985), polskiego pisarza,

publicysty i polityka. Debiutował tomikami: Dziewczyno, Płyniemy naprzód,

Płonące ścieżki. W 1942 napisał konspiracyjny Marsz triumfalny. Autor powieści

historycznych: Próba ognia, Królestwo bez ziemi, Róża i płonący las.

Doświadczeniom obozowym poświęcił powieść Koniec naszego świata, Drzewo rodzi owoc, Raj, dramat Dom pod Oświęcimiem.

24.10 – 220. rocznica podpisania przez Austrię, Prusy i Rosję konwencji

w sprawie III Rozbioru Polski (1795).

25.10 – 195. rocznica urodzin Johanna Straussa (syna) (1825–1899),

austriackiego kompozytora, zwanego królem walca, dyrygenta i skrzypka.

Rozsławiony przez taneczne walce, m.in. Nad pięknym modrym Dunajem, Życie

artysty. Wybitny przedstawiciel operetki wiedeńskiej, m.in. Zemsta nietoperza.

103

25.10 – 15. rocznica śmierci Miry Kubasińskiej (właśc. Marianna Nalepa ;

1944–2005), polskiej piosenkarki, wokalistki bluesa rockowego zespołu

Breakout. Największe i najbardziej znane przeboje pochodzą z pierwszej płyty

grupy, zatytułowanej Na drugim brzegu tęczy. Były to: Na drugim brzegu tęczy,

Poszłabym za tobą, Gdybyś kochał hej.

26.10 – 140. rocznica urodzin Andrieja Biełego (właśc. Boris Nikołajewicz

Bugajew ; 1880–1934), rosyjskiego poety, prozaika, krytyka literackiego,

filozofa, teoretyka symbolizmu i antropozofii-mistycyzmu. Autor powieści:

Srebrny gołąb, Petersburg, Kocio Letajew, poematu Pierwsze spotkanie,

wspomnień Na przełomie dwóch stuleci.

26.10 – 130. rocznica śmierci Carlo Collodiego (właśc. Carlo Lorenzini, pseud.

Collodi ; 1826–1890), włoskiego pisarza i dziennikarza. Autor powieści

i komedii. Pseudonim Collodi używany od 1856, jest nazwą toskańskiego

miasteczka, w którym urodziła się jego matka Angela Orzali. Zasłynął

z powieści dla dzieci Pinokio oraz Pipi, różowy małpiszonek.

26.10 – 80. rocznica śmierci Olgi Boznańskiej (1865–1940), polskiej malarki,

portrecistki, przedstawicielki realizmu, postimpresjonizmu i modernizmu. Od

1898 mieszkała w Paryżu. Członkini szkoły monachijskiej, Towarzystwa

Artystów Polskich Sztuka i Société nationale des beaux-arts. Znane dzieła:

Portret panny Dygat, Dziewczynka z chryzantemami, Bretonka. Odznaczona

Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1938).

28.10 – 175. rocznica urodzin Zygmunta Wróblewskiego (1845–1888),

polskiego fizyka, chemika, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wspólnie

z Karolem Olszewskim dokonał pierwszego na świecie skroplenia tlenu i azotu.

W 1976 imieniem Zygmunta Wróblewskiego został nazwany krater Wróblewski

na Księżycu.

28.10 – 105. rocznica urodzin Jürgena Thorwalda (właśc. Heinz Bongartz ;

1915–2006), niemieckiego pisarza, dziennikarza i historyka. Szczególnie znany

z książek opisujących historię medycyny sądowej i II wojny światowej.

W języku polskim wydano dzieła: Dawna medycyna, jej tajemnice i potęga:

Egipt, Babilonia, Indie, Chiny, Meksyk, Peru, Stulecie detektywów, Iluzja:

Żołnierze radzieccy w armii Hitlera.

29.10 – 10. rocznica śmierci Ludwika Jerzego Kerna (pseud. Dr Wist, Eljotka,

Ludwik Jerzy Życzliwy ; 1920–2010), polskiego poety, satyryka, dziennikarza,

tłumacza literatury pięknej, autora tekstów piosenek. Ważne dzieła: Ferdynand

Wspaniały, Zbudź się Ferdynandzie, Proszę słonia, Karampuk, Litery cztery

(wiersze prawie wszystkie). Odznaczony Medalem Polskiej Sekcji IBBY za

całokształt twórczości (2007).

104

30.10 – 185. rocznica urodzin Cypriana Godebskiego (1835–1909), polskiego

rzeźbiarza. Profesor Akademii w Petersburgu. W Paryżu prowadził salon

artystyczno-literacki. Członek francuskiej Akademii Narodowej, oficer Legii

Honorowej. Twórca Pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie, Pomnika

Mikołaja Kopernika w Krakowie, Pomnika Artura Grottgera w kościele

Dominikanów we Lwowie.

30.10– 135. rocznica urodzin Ezry Pounda (1885–1972), amerykańskiego poety

modernistycznego, tłumacza, publicysty i krytyka literackiego. Przedstawiciel

poezji modernistycznej. Sławę i uznanie zyskał jako twórca teorii imagizmu

i jego kontynuacji – wortycyzmu. Zwolennik włoskiego faszyzmu. Autor

utworów: Liryki najpiękniejsze, Maska i pieśń: antologia poezji, Sztuka maszyny

i inne pisma.

30.10 – 125. rocznica urodzin Marii Kuncewiczowej (1895–1989), polskiej

pisarki i felietonistki. Publikowała m.in. na łamach tygodników „Bluszcz”,

„Kobieta współczesna”, „Wiadomości Literackie”. Książka Cudzoziemka uznana

została za najwybitniejszą powieść psychologiczną dwudziestolecia

międzywojennego. Autorka utworów: Dwa księżyce, Zmowa nieobecnych, Listy do Jerzego.

30.10 – 110. rocznica śmierci Henry’ego Dunanta (1828–1910), szwajcarskiego

kupca, filantropa, pacyfisty, działacza humanitarnego i społecznego. Założyciel

Czerwonego Krzyża. Twórca Światowego Stowarzyszenia Młodych Chrześcijan

(YMCA). Laureat pierwszej pokojowej Nagrody Nobla (1901). Autor utworu

Wspomnienie Solferino.

30.10 – 45. rocznica śmierci Gustava Ludwiga Hertza (1887–1975),

niemieckiego fizyka kwantowego, pochodzenia żydowskiego, laureata Nagrody

Nobla w dziedzinie fizyki (1925) za odkrycie praw rządzących zderzeniem

elektronu z atomem.

30.10 – 25. rocznica śmierci Jadwigi Chamiec (1900–1995), polskiej pisarki,

autorki książek dla dzieci i młodzieży oraz opowiadań i powieści dla dorosłych,

a także kilkudziesięciu słuchowisk radiowych, m.in.: Scherzo z tamtych lat, Baśka

z ulicy Rybnej, Trucizna niewoli, Szlakiem dawnych wspomnień, Grecka

Olimpiada, Taka była prawda, By się ojczyźnie dobrze działo, Trójkolorowa kokarda, Żelazne wrota, Maria Róża.

31.10 – 75. rocznica śmierci Wincentego Witosa (1874–1945), polskiego

polityka, publicysty, działacza ruchu ludowego, trzykrotnego premiera

Rzeczypospolitej Polskiej. W 1945 roku prezes nowo powstałego Polskiego

Stronnictwa Ludowego. Dzieła Wybrane Witosa: Moje wspomnienia, Moja

tułaczka w Czechosłowacji, Publicystyka, Przemówienia. Pośmiertnie

odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu I klasy.

105

LISTOPAD

01.11 – 130. urodzin Jana Wiktora (1890–1967), polskiego prozaika, publicysty,

dziennikarza, działacza ludowego, posła na Sejm. Pracował w „Gazecie

Podhalańskiej”. Popularyzator i piewca piękna Pienin. W Pieninach rozgrywa się

akcja wielu dzieł m.in. najwybitniejszej powieści Orka na ugorze. Jego

nazwiskiem nazwano jeden z pienińskich rezerwatów przyrody – Wąwóz

Homole. Autor monografii Pieniny i ziemia sądecka.

02.11 – 70. rocznica śmierci George’a Shawa (1856–1950), irlandzkiego

prozaika, dramaturga, krytyka, publicysty i filozofa. Przedstawiciel dramatu

realistycznego. Twórca filozoficznej koncepcji tzw. „siły życiowej” i „ewolucji

twórczej”. Autor dramatów: Pigmalion, Cezar i Kleopatra, Wielki kram. Laureat

Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1925). Zdobywca Oscara za najlepszy

scenariusz adaptowany do filmu Pigmalion (1938).

03.11 – 175. rocznica urodzin Zygmunta Glogera (pseud. Pruski, Ziemianin,

Sąsiad, Hreczkosiej ; 1845–1910), polskiego historyka, archeologa, etnografa,

folklorysty, krajoznawcy. Dziełem życia Glogera była Encyklopedia staropolska

ilustrowana – przewodnik po kulturze staropolskiej. Inne ważniejsze prace:

Obchody weselne, Pieśni ludu, Rok polski w życiu, tradycji i pieśni.

04.11 – 95. rocznica urodzin Aleksandry Śląskiej (właśc. Aleksandry Wąsik ;

1925–1989), polskiej aktorki filmowej i teatralnej. Ważne role teatralne: Ruth

i Liesel – w sztuce Niemcy, Blanche – w Tramwaju zwanym pożądaniem oraz

filmach: Rodzina Sonnenbrucków, Wyspy szczęśliwe, Królowa Bona. Odznaczona

Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954), uhonorowana odznaką

Zasłużony dla Kultury Narodowej (1989).

05.11 – 650. rocznica śmierci Kazimierza III Wielkiego (1310–1370), króla

Polski w latach 1333–1370. Ostatni monarcha z dynastii Piastów na tronie

polskim. W historiografii jest uważany za jednego z najwybitniejszych władców

Polski. Podsumowaniem działalności Kazimierza Wielkiego jest znane zdanie

z Dziejów Długosza, iż zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną.

05.11 – 15. rocznica śmierci Johna Fowlesa (1926–2005), angielskiego pisarza

i eseisty. Książką, która rozpoczęła pisarską drogę Fowlesa, był Kolekcjoner.

Kolejne powieści w dorobku Fowlesa to: Kochanica Francuza, Daniel Martin,

Mantissa, Larwa. Jego dzieła zawierają cechy charakterystyczne dla przełomu

modernizmu i postmodernizmu.

106

06.11 – 265. rocznica urodzin Stanisława Staszica (ps.: Pisarz „Uwag nad

życiem Jana Zamoyskiego”, S., Zakordonowy obywatel pruski ; 1755–1826),

polskiego działacza oświeceniowego, pisarza politycznego, publicysty, filozofa

i tłumacza. Organizator i mecenas nauki, przyrodnik. Ksiądz katolicki. Autor

dzieł: Przestrogi dla Polski, Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, Do Sejmu,

O statystyce Polski, Przemowy do uczniów.

06.11 – 160. rocznica urodzin Ignacego Paderewskiego (1860–1941), polskiego

pianisty, kompozytora, działacza niepodległościowego, męża stanu i polityka.

Pod jego wpływem prezydent Woodrow Wilson umieścił w traktacie wersalskim

13 punkt domagający się zgody stron traktatu na suwerenność Polski – dzięki

któremu w traktacie zapisano utworzenie niepodległego państwa polskiego.

Od 1919 roku sprawował funkcje premiera i ministra spraw zagranicznych RP.

07.11 – 95. rocznica urodzin Williama Whartona (właśc. Albert William du

Aime ; 1925–2008), amerykańskiego psychologa, malarza i pisarza. Laureat

National Book Award za pierwszą powieść Ptasiek. Twórca powieści

obyczajowo-psychologicznych: Tato, Tam, gdzie spotykają się wszystkie światy,

W księżycową jasną noc, Spóźnieni kochankowie, Historie rodzinne.

08.11 – 120. rocznica urodzin Margaret Mitchell (1900–1949), amerykańskiej

pisarki. Zasłynęła z powieści Przeminęło z wiatrem, za którą otrzymała Nagrodę

Pulitzera (1937). Prowadziła działalność charytatywną, m.in. założyła izbę

przyjęć dla czarnych i białych przy Grady Hospital w Atlancie, wspierała ruch

afroamerykański na rzecz praw i kształcenia czarnych w Atlancie oraz pomagała

podczas II wojny światowej w różnych szpitalach.

09.11 – 50. rocznica śmierci Charlesa de Gaulle’a (1890–1970), francuskiego

polityka, generała brygady, męża stanu i teoretyka wojskowości. W latach 1959–

1969 był prezydentem Francji i twórcą nowej konstytucji ustanawiającej

półprezydencki system rządów. Autor prac poświęconych historii wojskowości

oraz strategii: Francja i jej armia, Pamiętniki wojenne.

10.11 – 40. rocznica powstania NSZZ „Solidarność” – Niezależnego

Samorządnego Związku Zawodowego o zasięgu ogólnopolskim, powołanego dla

obrony praw pracowniczych. Do 1989 jeden z głównych ośrodków masowego

ruchu oporu przeciw komunistycznym rządom Polski Ludowej (1980).

11.11 – Narodowe Święto Niepodległości

107

11.11 – 90. rocznica urodzin Tadeusza Nowaka (1930–1991), polskiego poety

i pisarza, tłumacza m.in. literatury rosyjskiej i węgierskiej. Związany z grupą

poetycką Muszyna. Współredaktor „Tygodnika Powszechnego”. Autor zbiorów

opowiadań W puchu Alleluja, powieści: Takie większe wesele, A jak królem, a jak

katem będziesz, Diabły, Dwunastu, Prorok, Wniebogłosy, tomu poezji Ziarenko trawy.

11.11 – 15. rocznica śmierci Pawła Konica (1954–2005), polskiego krytyka

teatralnego i dyrektora teatru. Związany z czasopismem „Teatr” i „Dialog”.

Zaangażowany w działalność w warszawskim Duszpasterstwie Środowisk

Twórczych. Kierownik literacki w warszawskim Teatrze Dramatycznym

i łódzkim Teatrze Stefana Jaracza. Dyrektor warszawskiego Teatru Małego oraz

Teatru Telewizji.

12.11 – 180. rocznica urodzin Auguste Rodina (1840–1917), francuskiego

rzeźbiarza. W swoich pracach łączył elementy symbolizmu i impresjonizmu.

Prekursor nowoczesnego rzeźbiarstwa. Znane dzieła: Miśliciel, Brama piekieł, Mieszczanie z Calais.

13.11 – 170. rocznica urodzin Roberta Louisa Stevensona (1850–1894),

szkockiego powieściopisarza, nowelisty, poety, reportażysty podróżnika. Główny

reprezentant neoromantyzmu w literaturze brytyjskiej. Autor zbioru nowel Nowe

noce arabskie. Sztandarowymi utworami Stevensona są powieści: Wyspa

skarbów, Porwany za młodu oraz nowela Doktor Jekyll i pan Hyde.

14.11 – 180. rocznica urodzin Clauda Moneta (1840–1926), francuskiego

malarza, jednego z twórców i czołowych przedstawicieli impresjonizmu.

Ważniejsze dzieła: Kobiety w ogrodzie, Impresja, wschód słońca, Stogi siana,

Nenufary, Katedry Notre Dame.

14.11 – 110. rocznica urodzin Jerzego Putramenta (1910–1986), polskiego

pisarza, poety, publicysty, polityka, posła na Sejm PRL I kadencji i II kadencji

z ramienia PZPR. Członek Związku Akademickiego Młodzież Wszechpolska,

Obozu Wielkiej Polski. W latach 1947–1950 ambasador RP we Francji. Autor

krytyczno-propagandowej powieści Wrzesień oraz powieści światopoglądowej

Bołdyn, zekranizowanej przez Czesława i Ewę Petelskich.

14.11 – 30. rocznica śmierci Adolfa Rudnickiego (właśc. Aron Hirschhorn ;

1909–1990), polskiego pisarza, prozaika i eseisty pochodzenia żydowskiego.

Współpracował z pismami „Kuźnica” i „Świat”. Pisał także eseje oraz utwory

psychologiczne. Znaczącym motywem twórczości Rudnickiego jest martyrologia

Żydów. Określenie „epoka pieców” pochodzi od tytułu jednego z jego utworów.

Ważne dzieła: Niekochana, Czysty nurt, Szczury, Pył miłosny.

108

15.11 – 350. rocznica śmierci Jana Amosa Komeńskiego (1592–1670),

czeskiego pedagoga, filozofa, reformatora szkolnictwa, myśliciela

protestanckiego, seniora generalnego braci czeskich w latach 1648–1670. Twórca

dzieł: Świat w obrazach, Listy do nieba, Wielka Dydaktyka.

15.11 – 125. rocznica urodzin Antoniego Słonimskiego (pseud. Pro-rok ; 1895–

1976), polskiego poety żydowskiego pochodzenia, dramatopisarza, prozaika,

felietonisty, satyryka, krytyka literackiego i teatralnego oraz krytyka sztuki.

Założyciel kabaretu Pod Picadorem i grupy literackiej Skamander.

Współpracownik tygodników „Wiadomości Literackie”, „Cyrulik Warszawski”.

Ważniejsze dzieła: Sonety, Godzina poezji, Okno bez krat, 138 wierszy.

15.11 – 115. rocznica urodzin Leopolda Buczkowskiego (pseud. Paweł Makuta ;

1905–1989), polskiego prozaika, poety, malarza, artysty grafika, rzeźbiarza.

Twórca eksperymentalnych powieści, m.in. Czarny potok, Oficer na nieszporach, Kamień w pieluszkach, Wszystko jest dialogiem.

16.11 – 15. rocznica śmierci Marka Perepeczko (1942–2005), polskiego aktora

teatralnego i filmowego. Wystąpił w roli tytułowej w serialu telewizyjnym

Janosik. W latach 80. przebywał w Australii, gdzie prowadził amatorskie kluby

literacko-teatralne i założył Tymczasowe Towarzystwo Miłośników Teatru im.

Witkacego. Powrócił do kraju w 1989. Związany z Teatrem im. Adama

Mickiewicza w Częstochowie, warszawskim Teatrem Klasycznym i Komedia.

17.11 – 240. rocznica śmierci Bernardo Belotto zw. Canaletto (1721–1780),

włoskiego malarza. Zasłynął jako malarz wedut – niewielkich wymiarów pejzaży

przedstawiających widoki miast. Widok Warszawy od strony Pragi, Widok łąk

wilanowskich, Kościół Brygidek i Arsenał. Był nadwornym malarzem Stanisława

Augusta Poniatowskiego. Malował również obrazy o tematyce historycznej:

Elekcja Stanisława Augusta, Wjazd Jerzego Ossolińskiego do Rzymu 1633.

17.11 – 115. rocznica urodzin Adama Ważyka (właśc. Adam Wagman ; 1905–

1982), polskiego poety, prozaika, eseisty, tłumacza pochodzenia żydowskiego.

W Poemacie dla dorosłych dokonał rozrachunku z epoką stalinizmu w Polsce

krytykując m.in. socrealizm, fałsz propagandy komunistycznej i demoralizację

obyczajową robotników, a zwłaszcza jedno z głównych przedsięwzięć stalinizmu

w Polsce – Nową Hutę.

19.11 – 355. rocznica śmierci Nicolasa Poussina (1594–1665), francuskiego

malarza epoki baroku, działającego głównie w Rzymie. Najwybitniejszy

przedstawiciel nurtu klasycznego we francuskim malarstwie XVII wieku. Autor

obrazów o tematyce religijnej: Chrystus i jawnogrzesznica, Męczeństwo św.

Erazma, Ustanowienie Eucharystii oraz mitologicznej Kefalos i Aurora.

109

19.11 – 120. rocznica urodzin Anny Seghers (właśc. Natty Reiling-Radványi ;

1900–1983), niemieckiej pisarki, współzałożycielki Akademii Sztuk NRD,

prezesa Związku Literatów NRD. Członkini Światowej Rady Pokoju. Autorka

powieści Siódmy krzyż, Towarzysze, Światło na szubienicy, Wesele na Haiti. Odznaczona m.in. Orderem Karola Marksa oraz Orderem Zasług dla Ojczyzny.

19.11 – 50. rocznica śmierci Dolindo Ruotolo (1882–1970), włoskiego księdza

oraz tercjarza franciszkańskiego. Ogłoszony przez Kościół katolicki Sługą

Bożym. Cieszył się wielkim szacunkiem św. Ojca Pio. Pozostawił po sobie 33

tomy komentarzy biblijnych, liczne dzieła teologiczne, mistyczne i ascetyczne,

tomy listów i zapisków autobiograficznych.

20.11 – 110. rocznica śmierci Lwa Tołstoja (1828–1910), rosyjskiego

powieściopisarza, dramaturga, krytyka literackiego, myśliciela, pedagoga.

Wybitny przedstawiciel realizmu w literaturze europejskiej. Autorytet moralny

w Rosji na przełomie XIX i XX – głosił idee nieprzeciwstawiania się złu

przemocą. Prekursor tołstoizmu. Autor powieści Zmartwychwstanie, Wojna i pokój, Dekabryści, Anna Karenina, Szczęście rodzinne.

20.11 – 95. rocznica śmierci Stefana Żeromskiego (pseud. Maurycy Zych, Józef

Katerla, Stefan Iksmoreż ; 1864–1925), polskiego prozaika, publicysty,

dramaturga, pierwszego prezesa polskiego PEN Clubu. Ze względu na

zaangażowanie społeczne nazwany był „sumieniem polskiej literatury” lub

„sumieniem narodu”. Autor dzieł: Ludzie bezdomni, Dzieje grzechu, Syzyfowe prace, Przedwiośnie oraz pracy społeczno-politycznej Początek świata pracy.

20.11 – 45. rocznica śmierci Francisco Franco (właśc. Francisco Paulino

Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo ; 1892–1975),

hiszpańskiego generała i polityka, dyktatora wojskowego. Przywódca

antyrepublikańskiego przewrotu (1936–1939), szef państwa (1936–1975),

premier rządu, naczelny dowódca sił zbrojnych i przewodniczący Falangi.

22.11 – 130. rocznica urodzin Charlesa de Gaulle’a (1890–1970), francuskiego

polityka, generała brygady, męża stanu i teoretyka wojskowości. W latach 1959–

1969 prezydent Francji i twórca nowej konstytucji ustanawiającej półprezydencki

system rządów. Autor prac poświęconych historii wojskowości oraz strategii:

Francja i jej armia, Pamiętniki wojenne.

22.11 – 80. rocznica śmierci Wacława Berenta (1873–1940), polskiego

powieściopisarza, eseisty i tłumacza okresu modernizmu, jednego z głównych

przedstawicieli realizmu w literaturze Młodej Polski. Współredaktor „Nowego

Przeglądu Literatury i Sztuki”, „Pamiętnika Warszawskiego”. Autor powieści

o nowatorskiej konstrukcji opartej na swoistej stylizacji językowej Żywe kamienie, tłumacz Friedricha Nietzschego, Knuta Hamsuna, Henryka Ibsena.

110

24.11 – 145. rocznica urodzin Xawerego Dunikowskiego (1875–1964),

polskiego rzeźbiarza, malarza i pedagoga. Realizacje, które przyniosły mu

międzynarodową sławę to: postacie Czterech Ewangelistów na gmachu

Seminarium Śląskiego w Krakowie, Głowy wawelskie, Pomnik prezydenta

Krakowa Józefa Dietla, Pomnik Czynu Powstańczego na Górze św. Anny.

Z obrazów warto wspomnieć Portret córki i Autoportret w stroju mandaryna.

25.11 – 70. rocznica śmierci Johannesa Vilhelma Jensena (pseud. Ivar Lykke ;

1873–1950), duńskiego pisarza i poety. Uważany jest za jednego z ważniejszych

przedstawicieli realizmu jutlandzkiego. Autor utworów: Ludzie z Himmerlandu,

Upadek króla, Mity, Długa podróż, Ewolucja zwierząt. Laureat Nagrody Nobla

w dziedzinie literatury (1944).

26.11 – 165. rocznica śmierci Adama Mickiewicza (1798–1855), polskiego

poety zaliczanego do grona tzw. Trzech Wieszczów, nazywanego też „poetą

przeobrażeń” oraz „bardem słowiańskim”. Publicysta, tłumacz i filozof, działacz

niepodległościowy i religijny, mistyk, założyciel Towarzystwa Filomatycznego.

Autor Ballad i romansów, powieści poetyckich m.in. Konrad Wallenrod, dramatu

Dziady oraz epopei narodowej Pan Tadeusz, a także broszury Księgi narodu

polskiego i pielgrzymstwa polskiego.

27.11 – 175. rocznica urodzin Walerego Przyborowskiego (pseud. Zygmunt

Lucjan Sulima ; 1845–1913), polskiego powieściopisarza, historyka

i publicysty. Współpracownik m.in. „Przeglądu Tygodniowego”, „Kuriera

Codziennego”. Autor Pamiętnika powstańca z 1863 roku oraz Wspomnień ułana

z 1863 roku.

27.11 – 145. rocznica urodzin Władysława Orkana (właśc. Franciszek Ksawery

Smaciarz, od 1898 Franciszek Ksawery Smreczyński ; 1875–1930), prozaika,

dramaturga, publicysty, poety. Tworzył w okresie Młodej Polski. Autor powieści:

Pomór, Drzewiej, noweli Herkules nowożytny i inne wesołe rzeczy, tragedii Wina i kara, tomów poezji Z martwej roztoki.

27.11 – 125. rocznica śmierci Aleksandra Dumasa (1824–1895), pisarza

i dramaturga francuskiego, syna Alexandre’a Dumasa – ojca. Wszystkie jego

powieści miłosne (omnes fabulae amatoriae) zostały umieszczone w indeksie

ksiąg zakazanych dekretem z 1863 roku. Sławę przyniosły mu powieści Sprawa

Clémenceau oraz Dama kameliowa. Spod jego pióra wyszły m.in. komedie:

Półświatek oraz Cudzoziemka, a także liczne felietony oraz artykuły prasowe.

27.11 – 105. rocznica urodzin Stanisława Skalskiego (1915–2004), generała

lotnictwa polskiego, asa myśliwskiego okresu II wojny światowej, o najwyższej

liczbie zestrzeleń wśród polskich pilotów. Uczestnik powietrznej bitwy

o Anglię. Autor wspomnień z kampanii wrześniowej Czarne krzyże nad Polską.

Po roku1989 związał się z polityką. Odznaczony Krzyżem Srebrnym i Krzyżem

Złotym Orderu Wojennego Virtuti Militari (1940, 1944).

111

27.11 – 65. rocznica śmierci Tadeusza Zwolińskiego (1893–1955), polskiego

kartografa, autora przewodników, speleologa, fotografa. Działacz Polskiego

Towarzystwa Tatrzańskiego oraz PTTK. Autor: przewodnika tatrzańskiego

Zakopane – stacja klimatyczna w Tatrach. Krótki przewodnik po Zakopanem

i okolicy, przewodników narciarskich: Zakopane i Tatry Polskie w zimie. Wyniki

swoich badań eksploracyjnych w jaskiniach publikował m.in. w „Wierchach”.

28.11 – 200. rocznica urodzin Fryderyka Engelsa (1820–1895), niemieckiego

filozofa, socjologa, ideologa, współtwórcy marksizmu i socjalizmu naukowego.

Twórca pojęcia materializm dialektyczny. Jeden z przywódców

I i II Międzynarodówki. Uczestnik obrony Komuny Paryskiej. W dziele Zasady

komunizmu nakreślił wizję społeczeństwa po rewolucji. Wspólnie z Marksem

napisał traktat Święta rodzina, czyli krytyka krytycznej krytyki.

28.11 – 140. rocznica urodzin Aleksandra Błoka (1880–1921), rosyjskiego

poety-symbolisty epoki srebrnego wieku, dramaturga. Klasyk literatury

rosyjskiej, jeden z największych poetów rosyjskich XX wieku. Autor poematów:

Odwet, Ogród słowiczy, Scytowie, dramatów: Buda jarmarczna, Róża i krzyż,

Nieznajoma.

28.11 – 130. rocznica urodzin Kazimierza Czachowskiego (1890–1948),

krytyka literackiego, historyka literatury, tłumacza. Współpracował z „Gazetą

Polską” i „Tygodnikiem Ilustrowanym”. Autor bibliografii Jan Kasprowicz oraz

pracy syntetycznej Obraz współczesnej literatury polskiej.

28.11 – 60. rocznica śmierci Richarda Wrighta (1908–1960), amerykańskiego

powieściopisarza, podróżnika. Zasłynął zbiorem opowiadań Uncle Tom’s

Children – o linczach w swoich rodzinnych stronach oraz autobiografią Black

Boy. Rozczarowany „amerykańskim marzeniem” w 1947 został obywatelem

Francji.

28.11 – 20. rocznica śmierci Malcolma Stanley’a Bradburego (1932–2000),

angielskiego powieściopisarza, scenarzysty filmowego, krytyka literackiego,

teoretyka literatury. Autor książek na temat sytuacji współczesnej powieści,

a także studiów krytycznoliterackich poświęconych m.in. twórczości Evelyna

Waugh oraz Saula Bellowa. Sławę przyniosła mu powieść Homo historicus.

29.11 – 190. rocznica wybuchu Powstania Listopadowego (1930).

29.11 – 15. rocznica śmierci Józefa Garlińskiego (pseud. Long ; 1913–2005),

polskiego prozaika, historyka, działacza polskiej emigracji politycznej po II

wojnie światowej. Oficer Wojska Polskiego, były więzień niemieckiego obozu

Auschwitz. Długoletni prezes Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Redaktor

„Pamiętnika Literackiego”. W drugim obiegu wydał Polityków i żołnierzy,

Ostatnią broń Hitlera, Enigmę, Świat mojej pamięci.

112

30.11 – 285. rocznica urodzin Onufrego Kopczyńskiego (właśc. Andrzej

Kopczyński ; 1735–1817), księdza pijara, poety łacińskiego, pedagoga,

językoznawcy, prekursora badań nad polską gramatyką. Autor pierwszego

podręcznika gramatyki języka polskiego: Gramatyka dla szkół narodowych

na klasę I, II, III. Inne ważne dzieła: Prawidła przystojności i obyczajności dla studentów pijarskich, Nauka o dobrym piśmie.

30.11 – 185. rocznica urodzin Marka Twaina (właśc. Samuel Langhorne

Clemens ; 1835–1910), amerykańskiego pisarza pochodzenia szkockiego,

satyryka, humorysty. Najbardziej znane powieści: Przygody Tomka Sawyera,

Przygody Hucka oraz Książę i żebrak. Pisarz William Faulkner nazwał Twaina

„ojcem amerykańskiej literatury”.

30.11 – 140. rocznica urodzin Adama Czerniakowa (1880–1942), inżyniera,

działacza gospodarczego, oświatowego i społecznego, publicysty, autora wierszy

okolicznościowych w języku polskim. Komisaryczny prezes Żydowskiej gminy

Wyznaniowej w Warszawie, prezes Judenratu, który nazajutrz po rozpoczęciu

likwidacji warszawskiego getta popełnił samobójstwo.

30.11 – 120. rocznica śmierci Oskara Wilde’a (1854–1900), irlandzkiego poety,

prozaika, dramatopisarza, filologa klasycznego. Przedstawiciel modernistycznego

estetyzmu. Autor powieści: Portret Doriana Graya, Szczęśliwy książę i inne

opowieści, poematu Ballada o więzieniu w Reading oraz komedii satyrycznych:

Wachlarz Lady Windermere, Kobieta bez znaczenia, Mąż idealny, Bądźmy

poważni na serio – które należą do jego mistrzowskich dzieł.

30.11 – 10. rocznica śmierci Gabrieli Kownackiej (1952–2010), polskiej aktorki

teatralnej i telewizyjnej. Związana z Teatrem Narodowym w Warszawie. W 1977

otrzymała Nagrodę im. Zbyszka Cybulskiego za rolę Maggie i hrabianki Rity

w Trędowatej Jerzego Hoffmana, a w 1979 tytuł „Gwiazdy Filmowego Sezonu”

za rolę Anity w komedii muzycznej Hallo Szpicbródka, czyli ostatni występ króla

kasiarzy. Znana z serialu telewizyjnego Rodzina zastępcza.

GRUDZIEŃ

01.12 – 605. rocznica urodzin Jana Długosza (1415–1480), polskiego historyka,

kronikarza, duchownego, geografa, pierwszego heraldyka polski, dyplomaty.

Wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka. Autor licznych publikacji

historycznych, w tym najsłynniejszego dzieła Roczniki, czyli kroniki sławnego

Królestwa Polskiego (Annales seu cronicae incliti Regni Polonia), obejmującego

historię Polski od najdawniejszych czasów do 1480.

113

01.12 – 85. rocznica urodzin Woody’ego Allena (właśc. Allan Stewart

Konigsberg ; 1935-), amerykańskiego scenarzysty, reżysera, aktora, muzyka,

producenta, pisarza i kompozytora. Twórca „intelektualnej komedii”. Jeden

z najbardziej uznanych amerykańskich reżyserów. Zadebiutował parodią filmu

gangsterskiego Bierz forsę i w nogi. Czterokrotnie otrzymał Oscara, za reżyserię

Annie Hall i scenariusz Annie Hall, Hannah i jej siostry i O północy w Paryżu.

02.12 – 40. rocznica śmierci Romaina Gary’ego (właśc. Roman Kacew, pseud.

Émile Ajar, Shatan Bogat ; 1914–1980), francuskiego pisarza pochodzenia

żydowskiego, scenarzysty, reżysera filmowego i dyplomaty. Autor licznych

esejów, opowiadań i powieści: Korzenie nieba, Życie przed sobą, autobiografii

Obietnica poranka, a także scenariuszy filmowych.

04.12 – 145. rocznica urodzin Rainera Marii Rilkego (1875–1926),

austriackiego poety, reprezentanta liryki symbolicznej, prekursora

egzystencjalizmu. Autor utworów prozatorskich: Powiastki o Panu Bogu,

Auguste Rodin oraz Listów. Do największych arcydzieł liryki współczesnej należą

Elegie duinejskie (cykl 10 utworów) oraz Sonety do Orfeusza (55 utworów).

05.12 – 150. rocznica śmierci Alexandra Dumasa (zw. Dumas ojciec ; 1802–

1870), francuskiego powieściopisarza i dramaturga. Zasłynął z powieści Trzej

muszkieterowie, Hrabia Monte Christo, Dwadzieścia lat później. Popularność

zdobyły również cykl o Walezjuszach: Królowa Margot, Pani de Monsoreau,

Czterdziestu pięciu oraz cykl Pamiętniki lekarza: Józef Balsamo, Naszyjnik

królowej, Anioł Pitou.

05.12 – 95. rocznica śmierci Władysława Reymonta (właśc. Władysław

Rejment ; 1867–1925), polskiego pisarza, prozaika i nowelisty, poety. Jeden

z głównych przedstawicieli realizmu z elementami naturalizmu w prozie Młodej

Polski. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za epopeję chłopską

Chłopi (1924).

06.12 – 75. rocznica urodzin Rafała Wojaczka (1945–1971), polskiego poety,

prozaika. Zaliczany do grona poetów wyklętych. Główne tematy jego poezji

oscylują wokół śmierci, miłości, fascynacji kobiecością i cielesnością. Widoczne

są mroczne zakątki ludzkiej duszy, lęki, niepokoje, obsesje. Dorobek pisarza

stanowią utwory: Sezon , Inna bajka, Nie skończona krucjata, Reszta krwi,

Sanatorium, Nie te czasy. Utwory nieznane.

07.12 – 70. rocznica śmierci Wojciecha Weissa (1875–1950), polskiego malarza,

fotografika, profesora i rektora krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Malował

m.in. pejzaże okolic Strzyżowa, Płaszowa i Kalwarii Zebrzydowskiej, portrety,

akty. Był artystą wystawianym na ziemiach polskich i za granicą. Autor dzieł:

Autoportret z maskami, Opętanie, Pocałunek na trawie, Strachy, Zasmucona.

114

07.12 – 30. rocznica śmierci Horsta Bienka (1930–1990), niemieckiego

pisarza, publicysty, tłumacza, reżysera filmowego. W swoich pracach zajmował

się doświadczeniami okresu łagrowego. Później swoją literacką twórczość

związał z Gliwicami i Górnym Śląskiem. Najwyżej cenionym dziełem Bienka

jest gliwicka tetralogia: Pierwsza polka, Wrześniowe światło, Czas bez dzwonów

oraz Ziemia i ogień.

08.12 – 30. rocznica śmierci Tadeusza Kantora (1915–1990), polskiego

malarza i reżysera, scenografa, teoretyka sztuki. W latach 1942–1944 kierował

konspiracyjnym Teatrem Niezależnym, od 1955 teatrem Cricot 2. Autor

przedstawień teatralnych: Umarła klasa, Wielopole, Wielopole, Niech sczezną

artyści, Nigdy tu już nie powrócę, Dziś są moje urodziny.

09.12 – 35. rocznica śmierci Ireneusza Iredyńskiego (pseud. Umberto Pesco ;

1939–1985), polskiego prozaika, dramaturga, poety, scenarzysty. Twórca

piosenek oraz licznych słuchowisk radiowych: Papierosy Herbewo, Pan

Muchol. Autor utworów: Ryba płynie za mordercą, Związki uczuciowe, Manipulacja, Listy z więzienia.

10.12 – 170. rocznica śmierci Józefa Bema (1794–1850), polskiego generała,

stratega, pisarza, inżyniera wojskowego. Dowódca artylerii Wojska Polskiego

w czasie powstania listopadowego. Działacz polityczny Wielkiej Emigracji,

założyciel dwóch emigracyjnych organizacji: Towarzystwa Historyczno-

Literackiego oraz Towarzystwa Politechnicznego Polskiego w Paryżu.

Uczestnik Wiosny Ludów.

10.12 – 75. rocznica urodzin Marka Grechuty (1945–2006), polskiego

piosenkarza, poety, kompozytora i malarza. Wybitny przedstawiciel polskiej

poezji śpiewanej. Pierwsze dwie płyty nagrał z zespołem Anawa.

Współpracował z Janem Kantym Pawluśkiewiczem. Popularność zdobyły

wykonania Będziesz moją panią i Nie dokazuj z jego debiutanckiego albumu

Marek Grechuta & Anawa, a także Dni, których nie znamy czy Wiosna – ach to ty.

10.12 – 55. rocznica śmierci Michała Grażyńskiego (1890–1965), działacza

niepodległościowego, społecznego i politycznego. Doktor filozofii i prawa,

wojewoda śląski w latach 1926–1939, politycznie związany z sanacją. Autor

publikacji Walka o Śląsk.

11.12 – 210. rocznica urodzin Alfreda de Musseta (1810–1857), francuskiego

poety, dramaturga, prozaika, przedstawiciela romantyzmu. Członek Akademii

Francuskiej. Alfred de Musset wcielał w życie postawę artystyczną, jaką był

dandyzm. Autor powieści: Spowiedź dziecięcia wieku, dzieł dramatycznych:

Noc wenecka, Kaprysy Marianny, Nie igra się z miłością oraz Opowieści hiszpańskich i włoskich.

115

11.12 – 130. rocznica urodzin Józefa Grycza (1890–1954), polskiego

bibliotekarza, organizatora nowoczesnego bibliotekarstwa polskiego, dyrektora

Naczelnej Dyrekcji Bibliotek w Ministerstwie Oświaty. Opracował wzorcowy

katalog dla bibliotekarzy zajmujących się księgozbiorem podręcznym Katalog

biblioteki podręcznej Czytelni oraz Biura Katalogowego a także wstępny

poradnik dla czytelników Przewodnik dla korzystających z bibliotek oraz spis dzieł pomocniczych.

11.12 – 25. rocznica śmierci Marty Fik (1937–1995), polskiej teatrolog,

historyczki kultury, publicystki. Profesor Instytutu Sztuki PAN, wykładowca

UJ oraz krakowskiej i warszawskiej PWST. Współpracowała z miesięcznikiem

„Teatr” i tygodnikiem „Polityka”. Autorka tomów: Reżyser ma pomysły, Sezony

teatralne, Przeciw czyli za. Pisała również syntezy badawcze: Kultura polska po

Jałcie 1944–1981, Kultura marcowa, Autorytecie wróć?

12.12 – 160. rocznica urodzin Jana Kasprowicza (1860–1926), polskiego

poety, dramaturga, tłumacza, krytyka literackiego i teatralnego. Przedstawiciel

Młodej Polski, związany z głównymi nurtami ówczesnej liryki: naturalizmem,

symbolizmem oraz ekspresjonizmem. Prekursor katastrofizmu, a także

nowoczesnego wiersza wolnego. Autor cykli sonetów: Z chałupy, Z więzienia,

poematu Chrystus oraz tomików poetyckich: Księga ubogich, Ginącemu światu.

12.12 – 105. rocznica urodzin Franka Sinatry (1915–1998), amerykańskiego

piosenkarza i aktora filmowego pochodzenia włoskiego. Jeden z najbardziej

popularnych muzyków XX wieku, tworzących muzykę ponadczasową. Jako

aktor wystąpił w: Stąd do wieczności, Przeżyliśmy wojnę, Wyższe sfery.

Najbardziej znane utwory: My Way, New York, New York, Strangers in the Night. Najpopularniejszym albumem pozostaje Sinatra at the Sands.

12.12 – 105. rocznica urodzin Jeremiego Przybory (1915–2004), polskiego

poety, pisarza, satyryka, aktora, współtwórcy telewizyjnego Kabaretu Starszych

Panów, radiowego teatrzyku Eterek oraz cyklu audycji telewizyjnych

Divertimento. Autor libretta do musicalu Piotruś Pan. Wydał prozą m.in.

opowiadania, kolejne części swoich wspomnień Memuary oraz zebrane teksty

swoich wierszy Piosenki prawie wszystkie.

12.12 – 30. rocznica śmierci Mariana Orłonia (1932–1990), polskiego

prozaika, autora utworów dla dzieci i młodzieży, słuchowisk radiowych

i scenariuszy filmów krótkometrażowych. Publikował w: „Małym Gościu”,

„Płomyku”, „Płomyczku”, „Świerszczyku”. Autor dzieł: Detektyw Nosek

i porywacze, Mój kochany pan pies, Zwariowane dzieciaki, Odmieniec. Otrzymał nagrodę Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży (1981).

116

12.12 – 15. rocznica śmierci Ramananda Sagara (1917–2005), indyjskiego

reżysera i producenta filmowego, autora scenariuszy. Karierę reżyserską

rozpoczął od filmu niemego. W 1950 założył firmę producencką Sagar Art

Corporation. Za film Aankhen otrzymał nagrodę dla najlepszego reżysera

indyjskiego Filmfare (1968).

13.12 –300. rocznica urodzin Carlo Gozziego (1720–1806), włoskiego pisarza

i dramaturga. Łączył tradycyjne motywy commedia dell’arte z baśniową

fantastyką, m.in. Księżniczka Turandot, Miłość do trzech pomarańczy. Utwory

Gozziego stanowią libretta kilku oper, m.in. G. Pucciniego i S. Prokofjewa

i baletów.

14.12 – 125. rocznica urodzin Paula Éluarda (właśc. Eugène Grindel ; 1895–

1952), francuskiego poety, związanego z dadaizmem i surrealizmem. Znany

z wysublimowanej, wizyjnej liryki miłosnej. Autor wiersza Wolność, który

zdobył ogromną popularność w okupowanej przez nazistów Francji, a także

wiersza pt. Wiersz na śmierć generała Świerczewskiego.

14.12 – 40. rocznica wystąpień robotniczych i strajków na Wybrzeżu (1970).

14.12 – 30. rocznica śmierci Friedricha Dürrenmatta (1921–1990),

szwajcarskiego dramaturga, prozaika, eseisty i teoretyka teatru. Groteska,

deformacja rzeczywistości oraz stawianie pytań moralno-filozoficznych

charakteryzuje twórczość dramatyczną Dürrenmatta: Wizyta starszej pani, Fizycy.

Autor słuchowisk: Proces o cień osła, Sobowtór oraz powieści: Obietnica, Sędzia i jego kat, Kraksa.

15–17.12 – 250. rocznica urodzin Ludwiga van Beethovena (1770–1827),

niemieckiego kompozytora i pianisty wirtuoza. Ostatni z tzw. klasyków

wiedeńskich, a zarazem prekursor romantyzmu w muzyce. Światową popularność

zawdzięcza symfoniom, sonatom i wariacjom fortepianowym oraz muzyce

kameralnej. Najsłynniejszym dziełem jest IX Symfonia d-moll op. 125 – znana

także jako Symfonia radości.

18.12 – 135. rocznica urodzin Stanisława Wasylewskiego (1885–1953),

polskiego dziennikarza, eseisty, krytyka literackiego, tłumacza, autora opracowań

pamiętników. Autor książek dotyczących Lwowa. Pisał eseje i szkice historyczne

poświęcone głównie polskiej kulturze obyczajowej i literackiej okresu oświecenia

i romantyzmu, m.in.: Na dworze króla Stasia, Historie lwowskie, U księżnej pani

oraz wspomnienia Pod kopułą lwowskiego Ossolineum.

117

19.12 – 110. rocznica urodzin Jeana Geneta (1910–1986), francuskiego pisarza

i dramaturga. Uważany za burzyciela i moralistę. Autor powieści: Ceremonie

żałobne, Querelle z Brestu, Dziennik złodzieja, zbiorów poezji, baletów oraz

sztuk teatralnych: Ścisły nadzór, Pokojówki. Inne ważne publikacje: Zakochany jeniec, Cztery godziny w Szatili.

19.12 – 105. rocznica urodzin Edwarda Csató (1915–1968), polskiego eseisty,

teatrologa, krytyka teatralnego i literackiego, twórcy i redaktora „Almanachu

Sceny Polskiej”. Współpracownik „Teatru” i „Nowin Literackich”. Autor prac

z zakresu historii teatru m.in. Leon Schiller, twórca monumentalnego teatru polskiego, Widz w teatrze.

19.12 – 105. rocznica urodzin Édith Piaf (właśc. Édith Giovanna Gassion ;

1915–1963), francuskiej pieśniarki i aktorki pochodzenia francuskiego,

kabylskiego i włoskiego. W wieku 15 lat śpiewała na ulicach Paryża, wykonania

piosenek charakteryzowała niebywała ekspresja i dramatyzm. Popularność

przyniosły jej interpretacje piosenek balladowych, m.in. La vie en rose, Padam… Padam, Milord, Non, je ne regrette rien.

21.12 – 645. rocznica śmierci Giovanniego Boccaccia (1313–1375), włoskiego

pisarza, twórcy nowożytnej nowelistyki. Na bogaty dorobek składają się:

poematy epickie, powieści miłosne i wiersze. Autor biografii Żywot Dantego.

Najwybitniejszym dziełem Boccaccia jest Dekameron – zbiór 100 nowel

podzielonych na 10 dni, opowiedzianych przez 10 osób.

21.12 – 80. rocznica śmierci Francisa Scotta Fitzgeralda (1896–1940),

amerykańskiego pisarza, nowelisty, scenarzysty filmowego. Czołowy

przedstawicieli straconego pokolenia pisarzy amerykańskich. Autor powieści:

Po tej stronie raju, Piękni i przeklęci, Czuła jest noc, opowiadań: Historia

jednego wyjazdu, Odwiedziny w Babilonie. W Polsce wydane zostały jego listy

do córki pod tytułem Francis Scott Fitzgerald. Listy do córki.

23.12 – 205. rocznica śmierci Jana Potockiego (1761–1815), polskiego

powieściopisarza, dramatopisarza, podróżnika, polityka, historyka , publicysty,

etnografa. Jeden z pierwszych polskich archeologów, badacz starożytności

słowiańskich, inżynier, pierwszy polski aeronauta, kawaler maltański

zaszczycony Krzyżem Devotionis. Najważniejszym dziełem jest Rękopis znaleziony w Saragossie.

24.12 – 210. rocznica urodzin Wilhelma Marstranda (1810–1873), duńskiego

malarza. Profesor i dyrektor Akademii w Kopenhadze. Tematyka jego obrazów

obejmowała historię oraz dzieje biblijne. Ilustrował komedie Ludviga Holberga.

Wykonał malowidła ścienne w kaplicy grobowej króla Chrystiana IV w katedrze

w Roskilde.

118

25.12 – 125. rocznica urodzin Stefana Roweckiego (pseud. Grot, Tur ; 1895–

1944), polskiego wojskowego. Generał dywizji Wojska Polskiego, Komendant

Głównego Związku Walki Zbrojnej, dowódca Armii Krajowej, teoretyk

wojskowości. Autor publikacji: Umocnienia polowe, Okopywanie się i urządzanie pozycji, Propaganda jako środek walki, Dzieje oręża polskiego.

25.12 – 25. rocznica śmierci Nicolasa Slonimsky’ego (1894–1995),

amerykańskiego pianisty, kompozytora i dyrygenta, krytyka muzycznego

i teoretyka muzyki. Autor podręcznika kompozycji Thesaurus of Scales

and Melodic Patterns. W rok po śmierci muzykologa w Polsce wyszła drukiem

jego autobiografia pt. Słuch absolutny.

26.12 – 85. rocznica urodzin Kazimierza Orłosia (pseud. Maciej Jordan ; 1935-),

polskiego pisarza, scenarzysty filmowego i telewizyjnego, dramaturga, autora

słuchowisk radiowych, publicysty. Publikował w „Kulturze Niezależnej”,

paryskiej „Kulturze” i w londyńskim „Pulsie”. Współpracował z Rozgłośnią

Polską Radia Wolna Europa. Po upadku PRL współpracował z tygodnikiem

„Solidarność”, „Gazetą Wyborczą”, „Rzeczpospolitą”.

26.12 – 65. rocznica urodzin Joanny Olech (1955-), polskiej graficzki, pisarki

książek dla dzieci i młodzieży, ilustratorki, krytyka literackiego. Związana

z „Tygodniku Powszechnym”, „Rzeczpospolitą”, „Nowymi Książkami”

i „Gazetą Wyborczą”. Członkini zarządu Sekcji Polskiej IBBY. Za książkę

Dynastia Miziołków – uhonorowana Nagrodą Literacką im. Kornela

Makuszyńskiego (1995).

27.12 – 425. rocznica urodzin Bohdana Chmielnickiego (1595–1657), hetmana

zaporoskiego, przywódcy powstania kozackiego przeciwko Rzeczypospolitej

1648–1654, bohatera narodowego Ukrainy.

28.12 – 140. rocznica urodzin Tytusa Czyżewskiego (1880–1945), polskiego

malarza, poety, krytyka sztuki. Współzałożyciel ugrupowania Ekspresjonistów

Polskich, później Formistów. Redagował pismo grupy zatytułowane „Formiści”.

Współorganizator klubów futurystycznych: Katarynka i Gałka Muszkatołowa.

Twórca kompozycji o zgeometryzowanych formach, nawiązujących do sztuki

podhalańskiej, portretów, martwych natur i pejzaży.

28.12 – 95. rocznica śmierci Sergiusza Jesienina (1895–1925), rosyjskiego poety

i publicysty. Przedstawiciel imażynizmu. W twórczości łączył wątki rosyjskiej

tradycji ludowej z mitologią Greków oraz gloryfikacją zwykłego, chłopskiego

życia. Autor poematów, m.in. Przemienienie, Spowiedź chuligana, Czarny człowiek.

119

29.12 – 200. rocznica urodzin Tytusa Chałubińskiego (1820–1889), polskiego

lekarza, profesora, przyrodnika. Współtwórcy Towarzystwa Tatrzańskiego

i jednego z pierwszych badaczy przyrody tatrzańskiej. Popularyzator

Zakopanego. Jego staraniem Zakopane zyskało pod koniec XIX wieku status

stacji klimatycznej jako kurortu wspomagającego leczenie chorób płucnych.

29.12 – 100. rocznica urodzin Ludwika Jerzego Kerna (pseud. Dr Wist, Eljotka,

Ludwik Jerzy Życzliwy ; 1920–2010), polskiego poety, satyryka, dziennikarza,

tłumacza literatury pięknej, autora tekstów piosenek. Ważne dzieła: Ferdynand

Wspaniały, Zbudź się Ferdynandzie, Proszę słonia, Karampuk, Litery cztery

(wiersze prawie wszystkie). Odznaczony Medalem Polskiej Sekcji IBBY za

całokształt twórczości (2007).

30.12 – 155. rocznica urodzin Rudyarda Kiplinga (1865–1936), angielskiego

pisarza i poety. Popularność zdobył wierszami o brytyjskich żołnierzach

służących w koloniach oraz opowieściami przygodowymi dla dzieci

i młodzieży. Autor powieści Kim oraz opowiadań fantastycznych Księga dżungli.

Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1907).

31.12 – 180. rocznica urodzin Michała Arcta (1840–1916), polskiego księgarza,

wydawcy, encyklopedysty. W 1901 otworzył drukarnię i zaczął publikować tanie

serie wydawnicze. Współpracował między innymi z Marią Konopnicką i Arturem

Oppmanem.

31.12 – 115. rocznica urodzin Tadeusza Brezy (1905– 1970), polskiego

powieściopisarza i eseisty, a także dyplomaty w służbie II Rzeczypospolitej

Polskiej oraz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Zadebiutował powieścią Adam

Grywałd. Ironiczny obraz schyłku Polski przedwrześniowej ukazał

w powieściach Mury Jerycha oraz Niebo i ziemia. Autor opowiadań sensacyjnych

o wydźwięku propagandowym: Uczta Baltazara, Jokkmokk, W potrzasku.

120

ROCZNICE REGIONALNE

STYCZEŃ

Styczeń – 75. rocznica śmierci Pawła Bobka (1883–1945), nauczyciela,

działacza ludowego i narodowego Śląska Cieszyńskiego. Poseł na Sejm

Ustawodawczy RP, redaktor „Miesięcznika Pedagogicznego” i „Głosu Ludu

Śląskiego”. Działacz Polskiego Stronnictwa Ludowego Piast i Stronnictwa

Ludowego. Autor podręczników metodyki historii.

01.01 – 90. rocznica urodzin Stanisława Lacha (1930–2014), pochodzącego

z Pewli Małej twórcy zabawek ludowych. Powszechnie znany jako wytwórca

drewnianych koników. Uczestnik przeglądów, wystaw i konkursów rękodzieła

ludowego, wielokrotny zdobywca nagród. Członek Stowarzyszenia Twórców

Ludowych. Uhonorowany nagrodą Ministra Kultury i Sztuki (1978) oraz Nagrodą

im. Oskara Kolberga (1994).

01.01 – 80. rocznica urodzin Jana Kropa (1940–2009), nauczyciela, muzealnika.

Absolwent Państwowego Liceum Pedagogicznego w Cieszynie. Dyrektor LO im.

P. Stalmacha w Wiśle. Kierownik Muzeum Beskidzkiego w Wiśle (1974–1989).

Prezes Towarzystwa Miłośników Wisły. Animator wiślańskiego życia

kulturalnego, m.in. brał udział w przygotowaniach Tygodnia Kultury Beskidzkiej

(od 1969), pracach Towarzystwa Miłośników Wisły, promowaniu osób

i wydarzeń związanych z regionem. Uhonorowany odznaką Zasłużony Działacz

Kultury. Urodził się w Bobrku k. Cieszyna, zmarł w Wiśle.

01.01 – 70 lat temu (1950) gminę Porąbka przyłączono do powiatu

żywieckiego.

01.01 – 65 lat temu (1955) powstał Babiogórski Park Narodowy.

01.01 – 65 lat temu (1955) powstało Laboratorium Przemysłu Wełnianego

w ZPW Wega w Bielsku-Białej.

02.01 – 115. rocznica śmierci Stanisława Józefa Beriniego (1809–1905),

porucznika 4 pp, tzw. „czwartaków”, uczestnika powstania listopadowego,

zesłańca syberyjskiego. Po powrocie z 27-letniego zesłania osiadł w Gilowicach

jako dzierżawca dóbr hr. Branickiego. W czasie powstania styczniowego 1863

członek tajnej organizacji, aresztowany przez Austriaków. Urodził się

w Słaboszewicach w Królestwie Polskim, zmarł w Gilowicach.

121

02.01 – 100. rocznica urodzin Franciszka Figury (1920–1986), księdza

kanonika, dr nauk teologicznych. Pełnił posługę duszpasterską na Żywiecczyźnie.

Organizator duszpasterstwa chorych w dekanacie Żywiec Południe. Wspierał

m.in. budowę kościoła w Ujsołach, wieży kościelnej w Zabłociu, żywieckiej

stacji kolejowej. Kapelan Hufca Harcerskiego w pow. żywieckim (1945–1949).

Urodził się w Cięcinie, zmarł w Zakopanem.

03.01 – 110. rocznica urodzin Rudolfa Brannego (1910–1964), notariusza

cieszyńskiego, działacza społecznego. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939,

jeniec oflagów niemieckich. Prezes Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. Urodził się

w Halltal (Austria), zmarł w Cieszynie.

03.01 – 105. rocznica urodzin Janiny Galias (1915-), hafciarki, twórczyni

ludowej. Wielokrotnie uczestniczyła w konkursach haftu ludowego, zdobywając

nagrody. W twórczości sięgała po motywy regionalne, opracowując własne

wzory kwiatowe. Jej prace znajdują się w zbiorach muzeów, m.in. w Muzeum

w Bielsku-Białej. Urodziła się w Makowie Podhalańskim.

04.01 – 85. rocznica urodzin Józefa Klisia (1935–1999), dziennikarza, redaktora

bielskiego oddziału „Dziennika Zachodniego”. Kierował oddziałem bielskim

„Trybuny Robotniczej”. Korespondent Polskiej Agencji Prasowej z województwa

bielskiego, członek Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich. Zajmował się

tematyką sportową. Autor publikacji: Kartki z dziejów sportu Bielska i Białej.

Urodził się i zmarł w Bielsku-Białej.

04.01 – 75. rocznica urodzin Sławomira Wojtulewskiego (1945–2017), lekarza,

działacza sportowego, dziennikarza. Związany z bielską służbą zdrowia i sportem

(sekcja bokserska BBTS, siatkówka BKS Stal Bielsko-Biała). Prezes Bielskich

Orłów. Popularyzator idei olimpijskich – szef Beskidzkiej Rady Olimpijskiej.

Urodził się w Białymstoku, zmarł w Bielsku-Białej.

04.01 – 40. rocznica urodzin Marioli Wojtowicz (1980-), siatkarki, m.in. BKS

Bielsko-Biała (2009–2017). Mistrzyni Polski (2003, 2004, 2010). Najlepsza

zawodniczka BKS Aluprof B-B 2013/14. Reprezentantka Polski B w piłce

siatkowej kobiet. Kierownik drużyny BKS PROFI Credit B-B.

05.01 – 135. rocznica śmierci Józefa Alojzego Pukalskiego (1798–1885),

biskupa tarnowskiego (od 1852). Wikary w Skoczowie, proboszcz

w Wilamowicach (1830–1846) i Żywcu (do 1851). Brał udział w rozmowach

w Rzymie dotyczących porozumienia między przedstawicielami obrządków

rzymskiego i greckiego w Galicji. Uczestnik I. Soboru Watykańskiego (1869–

1870). Urodził się w Cieszynie, zmarł w Tarnowie.

122

05.01 – 125. rocznica urodzin Waltera Munka (1895–1920), wojskowego.

Uczestnik I wojny światowej i polsko-bolszewickiej. Dowódca artylerii pociągu

pancernego „Zagończyk”. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti

Militari. Urodził się w Żywcu-Zabłociu, zmarł w Łodzi.

05.01 – 110. rocznica urodzin Marii Byrdy (1910–1997), lekarki, nauczycielki

akademickiej. Założycielka Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej

w Białymstoku. Uhonorowana tytułem doctora honoris causa tej uczelni oraz

medalem profesora Kitasato z Japonii (za pionierskie prace z zakresu medycyny

sądowej). Urodziła się w Białej Krakowskiej.

05.01 – 80. rocznica śmierci Jerzego Smoleńskiego (1881–1940), geografa,

geologa, prof. Uniwersytetu Jagiellonskiego. Współorganizator i dyrektor

Instytutu Geograficznego w Krakowie. Interesował się geomorfologią Podola

i Karpat. Aresztowany 6 listopada 1939 z grupą profesorów, tzw. Sonderaktion

Krakau, i uwięziony w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Urodził się

w Jaworzu, zginął w KL Sachsenhausen.

05.01 – 75. rocznica śmierci Piotra Kornuty (1880–1945), działacza

narodowego i politycznego, spółdzielcy, samorządowca. W 1918 członek Rady

Narodowej Księstwa Cieszyńskiego – był w gronie sygnatariuszy odezwy

proklamującej przynależność Śląska Cieszyńskiego do Polski. Burmistrz Trzyńca

(od 1933). W czasie II wojny światowej działał w konspiracji, był komendantem

Gwardii Ludowej (GL) okręgu trzynieckiego. Urodził się w Trzyńcu, zginął

w KL Auschwitz.

05.01 – 15 lat temu (2005) odbył się – I Międzynarodowy Festiwal Tańca

i Piosenki Inter Show w Bielsku-Białej.

06.01 – 150. rocznica urodzin Henryka Kłuszyńskiego (1870–1933), lekarza,

działacza robotniczego, majora WP. Od 1900 na Śląsku Cieszyńskim (lekarz kas

chorych). Uczestnik I wojny światowej (front rumuński). Przedstawiciel Śląska

Cieszyńskiego w Naczelnym Komitecie Narodowym. Działał na rzecz

przyłączenia Śląska do Polski (1918–1920). Współzałożyciel i przewodniczący

stowarzyszenia Siła w Cieszynie.

06.01 – 135. rocznica śmierci Józefa Alojza Pukalskiego (1798–1885),

urodzonego w Cieszynie duchownego katolickiego, biskupa diecezjalnego

tarnowskiego w latach 1852–1885.

123

06.01 – 110. rocznica urodzin Eugeniusza Fierli (1910–1989), muzyka,

kompozytora, nauczyciela. Dyrygent okręgowy i kierownik chórów w rejonie

Orłowej (Czechy). Zbieracz pieśni ludowych Śląska Cieszyńskiego.

Współzałożyciel Śląskiego Związku Literacko-Artystycznego oraz Polskiego

Związku Kulturalno-Oświatowego (1947). Opracował śpiewnik harcerski Nad

Olzą (1937). Propagował polską muzykę ludową w radiu ostrawskim. Urodził się

w Łazach na Śląsku Cieszyńskim.

07.01 – 110. rocznica urodzin Jana Husara (1910–1985), nauczyciela, inżyniera,

rolnika. Kierownik szkoły w Cisownicy. Organizator Powiatowej Szkoły

Rolniczej w Międzyświeciu. Dyrektor Technikum Rolniczego. Radny PRN

w Cieszynie. Prezes komitetu powiatowego ZSL. Urodził się w Cisownicy.

07.01 – 95. rocznica urodzin Mieczysława Górkiewicza (1925–2001), aktora,

reżysera teatrów polskich. W latach 1963–1967 dyrektor i kierownik artystyczny

Teatru Polskiego w Bielsku-Białej.

07.01 – 90. rocznica urodzin Ryszarda Janika (1930–2018), luterańskiego

duchownego, teologa, działacza ekumenicznego, publicysty. Posługiwał w Parafii

Ewangelicko-Augsburskiej w Jaworzu (1956–1995). Działał w Polskiej Radzie

Ekumenicznej. Członek kolegium redakcyjnego Wydawnictwa Zwiastun. Urodził

się w Cieszynie, zmarł w Jaworzu.

07.01 – 35. rocznica śmierci Franciszka Zahradnika (1930–1985), polonisty,

bibliotekarza, publicysty, działacza kulturalnego. Związany z Cieszynem.

Bibliotekarz w Oddziale Zabytkowym Biblioteki Śląskiej, dyrektor Biblioteki

Powiatowej (1969–1974), następnie Miejskiej Biblioteki Publicznej (1975–1981).

Redaktor „Głosu Ziemi Cieszyńskiej”. Długoletni prezes Cieszyńskiego Oddziału

Literackiego im. Adama Mickiewicza. Bibliofil, kolekcjoner ekslibrisów. Urodził

się w Iłownicy, zmarł w Cieszynie.

09.01 – 165. rocznica urodzin Jerzego Grycza (1855–1910), światłego rolnika,

działacza narodowego i społecznego. Należał do aktywnych członków Rady

Nadzorczej i Komisji Rewizyjnej w Towarzystwa Oszczędności i Zaliczek

w Cieszynie, członek Towarzystwa Rolniczego Księstwa Cieszyńskiego. Kurator

zboru ewangelickiego. Urodził się w Łyżbicach na Śląsku Cieszyńskim.

12.01 – 120. rocznica urodzin Andrzeja Hławiczki (1900–1970), leśnika,

sportowca (narciarza) i działacza sportowego, publicysty. W czasie okupacji

działał w AK. Nadleśniczy w Hażlachu, Żywcu i w Cieszynie. Inspektor

obwodowy Lasów Państwowych na Górnym Śląsku. Współzałożyciel KS Watra.

Twórca dokumentacji zabytków Cieszyna i okolic. Urodził się i zmarł

w Cieszynie.

124

12.01 – 115. rocznica urodzin Adolfa Biela (1905–1966), robotnika, działacza

politycznego i związkowego, więźnia obozów koncentracyjnych Auschwitz,

Buchenwald, Sachsenhausen i Bergen-Belsen. Urodził się w Żywcu Zabłociu

zmarł w Żywcu.

12.01 – 15. rocznica śmierci Edwarda Palucha (1937–2005), trenera

narciarskiego i snowboardu. Prowadził kadrę narodową polskich alpejek w latach

80. XX w. Od 2000 kierownik wyszkolenia Polskiego Związku

Snowboardowego. Urodził się w Buczkowicach, zmarł w Krakowie.

13.01 – 95. rocznica urodzin Elżbiety Bauer (1935–2000), nauczycielki,

choreografki. Założycielka Dziecięcego Zespołu Regionalnego Bukowe Gronicki.

Prowadziła Zespół Regionalny Brenna. Urodziła się we Lwowie, zmarła

w Brennej.

14.01 – 35. rocznica śmierci Ludwika Kohutka (1902–1985), prawnika,

działacza społecznego, turystycznego i harcerskiego. W czasie okupacji

prowadził tajne nauczanie oraz pełnił funkcję szefa bezpieczeństwa przy

Delegacie Rządu Londyńskiego na Podhale. Wykładowca WSGW w Cieszynie,

następnie w Zespole Adwokackim. Prezes Harcerskiego Kręgu Narciarskiego

w Katowicach (od 1935). Autor przewodnika po Cieszynie i okolicach. Urodził

się w Brennej, zmarł w Cieszynie.

15.01 – 345. rocznica śmierci Jana Symellusa (?–1675), księdza. Wikary

w Żywcu, kapelan Bractwa Różańcowego (1646–1668). Proboszcz w Jeleśni

(1668–1675), rozbudował kościół i zlecił pomalowanie go malarzowi Fabianowi

Sobinowicowi, zadbał o odlew nowego dzwonu. Ufundował stypendium dla

studentów żywieckich. Urodził się prawdopodobnie na początku XVII w.

w Żywcu.

15.01 – 125. rocznica urodzin Stanisława Opielowskiego (1895–1962),

nauczyciela, działacza ruchu oporu. Inspektor szkolny w Białej Krakowskiej (do

1939). W czasie okupacji uczył w Zadzielu. Więzień KL Dachau i Mauthausen-

Gusen. Uczestnik tajnego nauczania i pomocy partyzantom w Niepołomicach.

Od 1947 w Bielsku-Białej uczył języka polskiego w Liceum Pedagogicznym.

Organizator Zjazdu Gusenowców i redaktor jednodniówki „Gusen”. Urodził się

w Krzyszkowicach, zmarł w Bielsku-Białej.

15.01 – 20. rocznica śmierci Eugeniusza Szyra (1915–2000), polityka, majora

LWP, posła na Sejm PRL. Uczestnik wojny domowej w Hiszpanii i walk

w szeregach 1 Armii Polskiej. Od 1946 we władzach państwowych, m.in.

minister budownictwa. Wicepremier (1959–1972). Urodził się w Łodygowicach,

zmarł w Warszawie.

125

16.01 – 145. rocznica urodzin Franciszka Zitzmana (1875–1937), malarza,

portrecisty, autora obrazów o tematyce religijnej i historycznej. Współpracował

z działającym w Krakowie Zielonym Balonikiem, dla którego rzeźbił lalki.

Po I wojnie światowej osiadł w Leszczynach k. Bielska Białej, gdzie podjął pracę

nauczyciela rysunków i przyrody w Gimnazjum im. A. Asnyka. Udzielał się

w miejscowym środowisku kulturalnym. Ojciec Jerzego Zitzmana.

16.01 – 130. rocznica urodzin Alfreda Farnego (1890–1940), nauczyciela

gimnazjum polskiego w Orłowej, przyrodnika, polskiego działacza narodowego

na Zaolziu. Wybitny przyrodnik i popularyzator wiedzy o środowisku. Posiadacz

cennych zbiorów mineralogicznych, które udostępniał społeczeństwu. Działacz

Macierzy Szkolnej w Orłowej. Urodził się i zmarł w Nawsiu na Śląsku

Cieszyńskim.

16.01 – 120. rocznica urodzin Antoniego Antoniewskiego (1900–1972),

pocztowca, żołnierza Wojska Polskiego związanego z Bielskiem-Białą.

16.01 – 90. rocznica urodzin Adelajdy Kryjak (1930-), nauczycielki

wychowania muzycznego oraz organizatorki amatorskiego ruchu śpiewaczego.

Dyrygentka chóru Zew przy Cechu Rzemiosł Różnych w Bielsku-Białej.

Urodziła się w Zabrzu.

16.01 – 80. rocznica śmierci Alfreda Farnego (1890–1940), nauczyciela

gimnazjum polskiego w Orłowej, przyrodnika, polskiego działacza narodowego

na Zaolziu. Wybitny przyrodnik i popularyzator wiedzy o środowisku. Posiadacz

cennych zbiorów mineralogicznych, które udostępniał społeczeństwu. Działacz

Macierzy Szkolnej w Orłowej. Urodził się i zmarł w Nawsiu na Śląsku

Cieszyńskim.

16.01 – 75 lat temu (1945) hitlerowcy rozstrzelali 9-osobową grupę Polaków –

członków ruchu oporu przy ul. Sobieskiego w Bielsku-Białej.

16.01 – 65. rocznica urodzin Jolanty Januchty (1955-), lekkoatletki (biegaczki

na średnich dystansach), trenerki, olimpijki. Zawodniczka m.in. MKS Beskidy

Bielsko-Biała (1970–1972). Reprezentantka Polski (30-krotnie), m.in. 10-krotna

mistrzyni Polski. Uczestniczka igrzysk olimpijskich w Moskwie (1980). Urodziła

się w Bielsku-Białej.

16.01 – 30. rocznica śmierci Ludwika Błachuta (1912–1990), działacza

społecznego. Zaangażowany w życie Porąbki, zwłaszcza przysiółka Bukowiec,

zainicjował i uczestniczył czynnie w: rozbudowie szkoły, budowie ośrodka

zdrowia oraz drogi łączącej Porąbkę z Czańcem. Urodził się w Porąbce.

126

16.01 – 10 lat temu (2010) odbył się I. Regionalny Kongres Kobiet

Podbeskidzia, którego celem była promocja działań na rzecz równouprawnienia

i zachęcania kobiet do aktywizacji społecznej.

17.01 – 105. rocznica śmierci Leonarda Demela von Elswehra (1856–1915),

adwokata, burmistrza Cieszyna (1892–1915), posła do parlamentu austriackiego.

Strzegł niemieckiego charakteru miasta. Przeciwnik polskiego odrodzenia

narodowego na Śląsku. Zwalczał Miarkę, Świeżego, Stalmacha, Londzina.

Wybudował w Cieszynie nową szkołę ludową, pocztę, elektrownię, linię

tramwajową, nowy wodociąg miejski, rzeźnię i koszary. Urodził się i zmarł

w Cieszynie.

18.01 – 95. rocznica urodzin Anny Szczotki (1925-), rzeźbiarki ludowej,

hafciarki i poetki. Urodziła się w Kamesznicy Górnej.

18.01 – 80. rocznica śmierci Ferdynanda Sznajdrowicza (1886–1940), księdza

kanonika, działacza społecznego i spółdzielczego, katechety. Proboszcz

w Lipowej (od 1924). Upiększył i doposażył kościół, zbudował dom parafialny,

zorganizował zespół teatralny. Działał w Radzie Gminy (inicjował budowy szkół

w Lipowej i Lipowej Dolnej, remizy i Domu Sokoła w Słotwinie). Prezes

lipowskiej Spółdzielni Jedność. Urodził się w Żywcu, zginął w Katowicach.

18.01 – 40. rocznica śmierci Józefa Gibasa (1900–1980), żołnierza, policjanta,

uczestnika bitwy o Monte Cassino. W czasie I wojny światowej walczył

w wadowickim 12 pp na Śląsku Cieszyńskim, a w 1920 z 3 Pułkiem Strzelców

Podhalańskich walczył z bolszewikami. Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari.

Więziony przez Rosjan w obozie w Kozielsku. Przeszedł szlak bojowy

z Armią Polską gen. Andersa. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari,

Krzyżem Monte Cassino. Urodził się w Ślemieniu, zmarł w Żywcu.

18.01 – 25. rocznica śmierci Adama Hławiczki (1908–1995), pastora, muzyka

organisty. Od 1945 pracował na Górnym Śląsku, w Katowicach i Tarnowskich

Górach w parafiach Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. Autor śpiewnika dla

dzieci i młodzieży. Urodził się w Cieszynie, zmarł w Wiśle.

19.01 – 575 lat temu (1445) z dzielnicy śląskiej wyodrębniono księstwo

toszeckie, oświęcimskie i zatorskie, w dokumencie dotyczącym podziału

wymieniono także osadę Porąbka.

127

19.01 – 110. rocznica urodzin Henryka Biłki (1910–1978), poety ludowego,

pracownika leśnego. Samouk. W Stryszawie prowadził społecznie bibliotekę.

Pracował w redakcjach bielskich pism lokalnych. Debiutował w 1929 w piśmie

„Rola”. Wiersze publikował w czasopismach: „Gronie”, „Życie Ziemi

Żywieckiej” oraz w antologiach poezji ludowej. Wydawał także pojedyncze

tomiki, m.in. Spłynęło latami. Założyciel grupy literackiej Gronie (1957). Urodził

się w Stryszawie, zmarł w Andrychowie.

19.01 – 5. rocznica śmierci Józefa Hołarda (1957–2015), artysty, malarza,

grafika, plakacisty, pedagoga. Profesor cieszyńskiej Filii Uniwersytetu Śląskiego.

Wielokrotnie nagradzany i wyróżniany na festiwalach sztuki w kraju i na świecie.

Urodził się w Oświęcimiu, zmarł w Cieszynie.

20.01 – 150. rocznica urodzin Franciszka Friedela (1870–1947), polityka,

redaktora pism polskich. Założyciel nowej grupy politycznej tzw. radykałów

frysztackich Freidlowcy i pisma „Głos Ludu Śląskiego” (redaktor i wydawca).

Założył zrzeszenie oświatowe Jedność. W Stanach Zjednoczonych wydawał

polskie czasopisma. Urodził się w Marklowicach Górnych, zmarł w Pine Beatch

w USA.

20.01 – 55. rocznica śmierci Józefa Szczotki (1893–1965), nauczyciela,

działacza kulturalnego w Milówce, poety, legionisty. Zwany milówczańskim

Sabałą. Założyciel m.in. chóru, zespołu teatralnego i Związku Strzeleckiego.

Autor Pieśni o Milówce i Wesela Górali od Żywca. Jego imię nosi ZPiT Wierchy.

Urodził się i zmarł w Milówce.

20.01 – 25. rocznica śmierci Pawła Ruckiego (1904–1995), gawędziarza, poety.

Ukończył szkołę ludową. Członek zespołu regionalnego Jaworzynka i Klubu

Literackiego w Istebnej. W „Głosie Ziemi Cieszyńskiej” opublikowano około 300

jego gawęd. Nagrał wiele gawęd dla katowickiej rozgłośni Polskiego Radia.

Kilkadziesiąt jego gawęd zamieszczono w antologii Beskidzkie opowieści ludowe.

Urodził się i zmarł w Jaworzynce.

21.01 – 115. rocznica urodzin Władysława Miodońskiego (pseud. Kordian ;

1905–1992), założyciela i komendanta Związku Strzeleckiego w Żywcu,

współtwórcy organizacyjnych zrębów AK w Żywcu.

22.01 – 70. rocznica urodzin Kazimierza Gajewskiego (1950-), fotografa.

Współzałożyciel Beskidzkiego Towarzystwa Fotograficznego i jego aktywny

działacz. Urodził się w Stanisławie k. Kalwarii Zebrzydowskiej.

128

23.01 – 140. rocznica urodzin Wiktora Kiszy (1880–1954), nauczyciela,

muzyka. Uczył m.in. w szkołach w Nawsiu, Cierlicku, Stonawie, gdzie zakładał

chóry i orkiestry. Zbieracz pieśni i tańców ludowych. Uczył w Państwowym

Gimnazjum im. A. Osuchowskiego. Organista i dyrygent chóru Towarzystwa

Śpiewaczego Lutnia. Dokumentował folklor muzyczny Istebnej. Zbiór 250 pieśni

zaginął, część opublikowana została pt. Pieśni ludowe z polskiego Śląska. Urodził

się i zmarł w Cieszynie.

23.01 – 125. rocznica urodzin Pawła Stellera (1895–1974), grafika,

drzeworytnika, pedagoga, kartografa. Uczeń Władysława Skoczylasa. Krytycy

zachodni nazywali go „polskim” lub „śląskim Dürerem”, a polscy krytycy

„śląskim Skoczylasem”. Uwieczniał piękno Śląska Cieszyńskiego (szczególnie

twarze górali). Autor pierwszej samochodowej mapy Polski. Urodził się

w Ustroniu-Hermanicach, zmarł w Katowicach.

23.01 – 125. rocznica urodzin Karola Krokera (1895–1965), działacza

turystycznego. Gospodarz schroniska na Przysłopie pod Baranią Górą. Wytyczył

tam szlaki turystyczne letnie i zimowe. Zbudował skocznię narciarską Ślązaczka.

Wiceprezes Ligi Popierania Turystyki w Cieszynie. Urodził się w Brennej, zmarł

w Cieszynie.

23.01 – 55. rocznica śmierci Roberta Kożusznika (1885–1965), nauczyciela,

działacza oświatowego. Nauczyciel i działacz Polskiego Towarzystwa

Pedagogicznego oraz przewodniczący Polskiego Komitetu Plebiscytowego

w Suchej Średniej i Dolnej. Po opuszczeniu Śląska Cieszyńskiego pracował

w Działdowie. W czasie okupacji brał udział w tajnym nauczaniu. Urodził się

w Karwinie na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Tomaszowie Mazowieckim.

24.01 – 155. rocznica śmierci Georga Pellara (1812–1865), nauczyciela

w szkołach ewangelickich w Międzyrzeczu, Komorowicach i Białej. Urodził się

w Cisownicy na Śląsku Cieszyńskim.

25.01 – 5. rocznica śmierci Urszuli Janickiej-Krzywdy (1949–2015), etnografki,

folklorystki, dziennikarki, kustosza. Autorka publikacji dotyczących, m.in.

karpackiej kultury ludowej, wierzeń, obrzędów, zbójnictwa: Niespokojne

Karpaty, czyli rzecz o zbójnictwie, Opowieści halnego wiatru, Legendy spod Tatr

i Beskidów. Kierowniczka zespołu regionalnego Juzyna z Zawoi. Organizatorka

Międzynarodowych Festiwali Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem. Urodziła

się w Zawoi.

129

26.01 – 145. rocznica urodzin Jana Matuli (1875–1946), pedagoga, bibliofila,

kronikarza. Nauczyciel i kierownik polskiej szkoły w Łyżbicach (1897–1927).

Autor podręczników szkolnych: Elementarz dla polskich szkół ludowych,

Historia biblijna. Kolekcjoner dokumentów regionalnych: polskich, czeskich

i niemieckich książek, map, gazet ze Śląska Cieszyńskiego. Urodził się

w Gumnach k. Cieszyna. Zmarł w Trzyńcu.

26.01 – 30. rocznica śmierci Alfreda Kocura (1905–1990), nauczyciela.

Pracował w Boguminie, Rychwałdzie i Ostrawie. Komendant męskich drużyn

Hufca Harcerskiego obwodu bogumińskiego. Więzień obozów koncentracyjnych

w Oświęcimiu i Mauthausen-Gusen. Po wojnie organizował polskie szkolnictwo

w Boguminie. Członek ZG PZKO, przewodniczący bogumińskiego koła PZKO .

Urodził się w Rychwałdzie na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Boguminie.

26.01 – 20. rocznica śmierci Adolfa Pilcha (1914–2000), cichociemnego,

żołnierza AK na Wileńszczyźnie. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939.

Walczył w powstaniu warszawskim. Od 1945 przebywał na emigracji.

Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V Klasy i czterokrotnie Krzyżem

Walecznych. Autor wspomnień: Partyzanci trzech puszcz. Urodził się w Wiśle,

zmarł w Londynie.

27.01 – 75. rocznica wyzwolenia obozu koncentracyjnego Auschwitz-

Birkenau przez wojska ZSRR (1945).

27.01 – 55. rocznica śmierci Feliksa Olszaka (1904–1965), metalurga, rektora

AGH. Kierownik produkcji huty Baildon w Katowicach. Dyrektor techniczny

i kierownik budowy huty Stalowa Wola. Dyrektor huty w Trzyńcu. W czasie

II wojny światowej walczył w Anglii. Wykładowca i rektor Akademii Górniczo-

Hutniczej w Krakowie. Autor patentów, ok. 300 prac z zakresu metalurgii.

Urodził się w Karwinie na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Krakowie.

28.01 – 20. rocznica śmierci Kazimierza Szczurka (1925–2000), prozaika,

poety, tłumacza (esperanto), publicysty. Bibliotekarz, działacz kulturalny

i regionalny. Redaktor i współautor wydawnictw o szkolnictwie cieszyńskim.

Urodził się i zmarł w Cieszynie.

29.01 – 110. rocznica urodzin Roberta Kożusznika (1910–1996), profesora

medycyny, działacza społecznego i politycznego. Ochotnik WP w kampanii

wrześniowej 1939. W Wielkiej Brytanii tworzył administrację rządową (m.in.

naczelny lekarz Polskiej Marynarki Handlowej). W Polsce wiceminister zdrowia

(1946–1959), poseł na Sejm. Uczestnik prac powołujących Światową Organizację

Zdrowia WHO, działacz UNICEF-u. Urodził się w Suchej Dolnej na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Warszawie.

130

29.01 – 75. rocznica urodzin Józefa Przybyły (1945–2009), skoczka

narciarskiego, olimpijczyka, trenera. Zawodnik m.in. LKS Klimczok Bystra

(1956–1973). Kilkakrotny mistrz i wicemistrz Polski, reprezentant kraju.

Uczestnik igrzysk olimpijskich w Innsbrucku (1964) i Grenoble (1968). Asystent

trenera kadry narodowej Tadeusza Kołdera. Urodził się w Bystrej Śląskiej, zmarł

w Buczkowicach.

29.01 – 30. rocznica śmierci Stefanii Bodzek (1905–1990), działaczki PCK

i klubów Honorowych Dawców Krwi. Założycielka i przewodnicząca pierwszego

w Żywcu i powiecie żywieckim zakładowego koła PCK (Żywieckie Zakłady

Papiernicze, 1950). Współorganizatorka pierwszej w mieście i powiecie

zbiorowej akcji honorowego krwiodawstwa w zakładzie (akcja prowadzona

w latach 1961–1990) i pierwszego zakładowego klubu HDK. Urodziła się

w Pewli Wielkiej, zmarła w Żywcu.

31.01 – 120. rocznica urodzin Franciszka Edelmanna (1900–1991), kupca,

działacza społeczności żydowskiej, przewodniczącego Kongregacji Wyznania

Mojżeszowego w Bielsku-Białej. Związany z Bielskiem od okresu

międzywojennego. Ostatni przewodniczący Bractwa Pogrzebowego Chewra

Kadisza. Urodził się w Wiedniu, zmarł w Bielsku-Białej.

31.01 – 75. rocznica śmierci Jerzego Nikodema (1885–1945), pisarza i poety.

Polski działacz narodowy i polityczny na Śląsku Cieszyńskim. Debiutował

dramatem Ondraszek na łamach „Zarania Śląskiego”. Urodził się w Gródku

k. Jabłonkowa, zginął w KL Dachau.

31.01 – 65. rocznica śmierci Walentego Bednarza (1896–1955), kupca,

uczestnika powstania wielkopolskiego i śląskiego, kaprala artylerii. Związany

z Cieszynem, działał społecznie, m.in. założył koło Macierzy Szkolnej w Bobrku.

Współpracował z burmistrzem Cieszyna Rudolfem Halfarem i posłem Wiktorem

Satarą. Współredagował „Głos Stanu Średniego”. Urodził się w Rakoniewicach,

zmarł w Cieszynie.

31.01 – 40. rocznica śmierci Karola Dostala (1907–1980), lekarza. Służył

w 4 PSP w Cieszynie, pracował w Szpitalu Śląskim. Uczestnik kampanii

wrześniowej 1939, lekarz chirurg w szpitalach jenieckich i wojskowych. Od 1946

w Cieszynie. Inicjator zakładania ośrodków zdrowia w małych miejscowościach.

Ordynator Oddziału Skórno-Wenerycznego w Szpitalu Śląskim. Urodził się

w Pietwałdzie na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.

131

LUTY

01.02 – 100. rocznica śmierci Jana Martynka (1862–1920), nauczyciela.

W latach 1881–1897 pracował w Istebnej, następnie kierował szkołą

w Ogrodzonej. Współzałożyciel Kółka Rolniczego w Istebnej i kasy Reiffensena

w Ogrodzonej. Propagator oświaty rolniczej i idei oszczędzania wśród

mieszkańców Śląska Cieszyńskiego. Wybitny pomolog, w swoim sadzie

przeprowadzał doświadczenia z zakresu sadownictwa i warzywnictwa. Urodził

się w Mostach k. Jabłonkowa, zmarł w Ogrodzonej.

01.02 – 95. rocznica urodzin Aleksandra Franty (1925–2019), architekta,

laureata Honorowej Nagrody SARP (1975). Prowadził samodzielną autorską

Pracownię Projektów Budownictwa Ogólnego (PPBO) w Katowicach.

Przewodniczący katowickiego oddziału SARP. Wykładowca na Wydziale

Architektury Politechniki Śląskiej. Główne dzieła: dom wczasowy

Transportowiec w Bielsku-Białej Mikuszowicach, dom wczasowy Związku

Nauczycielstwa Polskiego w Ustroniu, Dzielnica Leczniczo-Rehabilitacyjna na

Zawodziu w Ustroniu. Urodził się w Krakowie.

01.02 – 85. rocznica urodzin Czesława Parysza (1935-), publicysty, poety,

prozaika. Założyciel grupy literackiej im. Ignacego Fika (1968) w Oświęcimiu.

Założyciel i wieloletni prezes grupy literackiej Wyraz w Kętach (1972).

Debiutował w 1965. Urodził się w Przecieszynie.

01.02 – 70. rocznica urodzin Kazimierza Nycza (1950-), księdza, dr teologii,

kardynała. Arcybiskup metropolita warszawski (od 2007). Ordynariusz wiernych

obrządku wschodniego w Polsce. Absolwent LO im. M. Curie-Skłodowskiej

w Czechowicach-Dziedzicach. Urodził się w Starej Wsi k. Wilamowic.

02.02 – 125. rocznica śmierci Albrechta Fryderyka Habsburga (1817–1895),

księcia cieszyńskiego (1847–1895), austriackiego księcia, generała feldmarszałka.

Właściciel dworu starostów lipnickich (od 1885 własność Zgromadzenia Córek

Bożej Miłości). Założyciel browaru w Żywcu.

02.02 – 105. rocznica urodzin Karola Stryji (1915–1998), dyrygenta,

kompozytora, profesora i pedagoga. Ukończył Wydział Pedagogiczny Śląskiego

Konserwatorium Muzycznego w Katowicach (1939), a w 1951 studia z zakresu

dyrygentury. Karierę dyrygenta rozpoczął w 1937 w chórze Echo w Łaziskach

Górnych. Pracował w Filharmonii Śląskiej w Katowicach. Pomysłodawca

Międzynarodowego Konkursu Dyrygenckiego im. Grzegorza Fitelberga

w Katowicach. Laureat Nagrody im. Wojciecha Korfantego (1998, pośmiertnie).

Urodził się w Cieszynie, zmarł w Katowicach.

132

02.02 – 105. rocznica śmierci Józefa Zaleskiego (1850–1915), lekarza,

publicysty. Działacza Towarzystwa Rolniczego. W 1889 osiadł w Puńcowie

i stworzył wzorcowe gospodarstwo rolne. Hodował gołębie, co było nowością na

Śląsku Cieszyńskim. Popularyzator oświaty rolniczej oraz cieszyńskiego

piśmiennictwa. Autor m.in. Ondraszka. Urodził się we Włodawie, zmarł

w Cieszynie.

02.02 – 85. rocznica urodzin Józefa Kani (1935–1972), nauczyciela. Kierownik

szkoły w Cięcinie Górnej od 1960. Rozbudował szkołę i uporządkował zaplecze.

Radny, inicjator elektryfikacji przysiółków Cięciny, regulacji potoku Cięcinka.

Urodził się w Cięcinie, zmarł w Żywcu.

02.02 – 40. rocznica śmierci Ludwika Koconia (1918–1980), nauczyciela.

Kierownik SP w Rajczy Dolnej i SP nr 1 w Rajczy. Rozbudował szkołę,

zorganizował spółdzielnię uczniowską. Urodził się w Ujsołach.

06.02 – 105 lat temu (1915) według ustnych przekazów komendant Józef

Piłsudski obradował w Pałacu Czeczów w Kozach.

06.02 – 135. rocznica urodzin Oskara Michejdy (1885–1966), pastora, pisarza,

publicysty. Działacz narodowy po stronie czechosłowackiej Śląska

Cieszyńskiego, m.in. założyciel i prezes Towarzystwa Ewangelickiego Oświaty

Ludowej. Redaktor polskiego pisma „Ewangelik”. Więzień obozów

koncentracyjnych w Dachau i Mauthausen-Gusen. Autor m.in. opracowań

biograficznych wybitnych polskich ewangelików. Urodził się w Bystrzycy na

Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.

08.02 – 110. rocznica urodzin Franciszka Gazdy (1910–1969), pedagoga,

animatora amatorskich zespołów artystycznych i życia kulturalnego, regionalisty.

Organizator SP w przysiółku Przysłop w Zawoi (1932). Założyciel zespołu pieśni

i tańca Babiogórcy, z którym wystąpił przed prezydentem RP Ignacym

Mościckim i prezydentem Warszawy Stefanem Starzyńskim. W czasie okupacji

działał w konspiracji. Zbieracz pieśni, obyczajów i obrzędów. Urodził się

w morawskiej Ostrawie, zmarł w Cieszynie.

08.02 – 55. rocznica śmierci Jana Kotasa (1879–1965), notariusza, działacza

społecznego i politycznego na Śląsku Cieszyńskim. Inicjator powstania Polskiego

Towarzystwa Turystycznego Beskid. Członek władz Macierzy Szkolnej. Należał

do PSL-u Piast, Narodowo-Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy (śląski odłam

BBWR). Poseł do Sejmu Śląskiego kilku kadencji. Przewodniczący

Cieszyńskiego Koła Prawników Demokratów. Urodził się w Rzece na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.

133

09.02 – 75. rocznica śmierci Franciszka Michulca (1883–1945), działacza

samorządowego, posła na Sejm RP. Organizator i prezes OSP w Gilowicach

i Związku Strzeleckiego. Inicjator budowy szkoły i pomnika grunwaldzkiego.

Założyciel Kasy Stefczyka. W 1918 członek Powiatowej Rady Narodowej. Wójt

gminy Gilowice i radca Krakowskiej Izby Rolniczej. W czasie okupacji więzień

obozów koncentracyjnych Auschwitz, Dachau i Mauthausen-Gusen. Odznaczony

Srebrnym Krzyżem Zasługi. Urodził się w Gilowicach.

09.02 – 5. rocznica śmierci Romana Fristera (1928–2015), polsko-izraelskiego

dziennikarza i pisarza. Więzień obozów koncentracyjnych Mauthausen

i Auschwitz (uczestnik marszu śmierci). Od 1957 w Izraelu, m.in. dyrektor

Wyższej Szkoły Dziennikarskiej w Tel Awiwie. Korespondent Radia Wolna

Europa i polskiej sekcji BBC. Założyciel Fundacji Kultury Izrael-Polska. Urodził

się w Bielsku, zmarł w Warszawie.

10.02 – 120. rocznica urodzin Kazimierza Mitasińskiego (1900–1961),

inżyniera mechaniki, działacza kulturalnego, reżysera teatrów amatorskich.

Pracował w Żywieckiej Fabryce Papieru Solali, m.in. odbudowywał zakład,

uruchamiał linie produkcyjne. Racjonalizator, nauczyciel przedmiotów

zawodowych. Współorganizator i reżyser teatru amatorskiego w klubie

przyfabrycznym. Kierownik artystyczny i reżyser Teatru PDK ZZ im. S. Jaracza.

Urodził się i zmarł w Krakowie.

10.02 – 60 lat temu (1960) otwarto Pawilon Wystawowy ZPAP wybudowany

w miejscu bielskiej synagogi (obecnie Galeria Bielska BWA).

10.02 – 35. rocznica śmierci Karola Ferfeckiego (1909–1985), inżyniera

mechanika, malarza. Absolwent Państwowej Szkoły Przemysłowej w Bielsku.

Scenograf w krakowskich teatrach. Uprawiał malarstwo olejne (krajobrazy

i portrety). W latach 70. zamieszkał w Ustroniu. Urodził się w Wędryni na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Ustroniu.

11.02 – 75. rocznica wyzwolenia Bielska i Białej spod okupacji hitlerowskiej

(1945)

12.02 – 70. rocznica urodzin Bogdana Firli (1950-), muzyka, pedagoga.

Założyciel Cieszyńskiego Towarzystwa Gitarowego (1979), organizator

Tygodnia Muzyki Gitarowej. Artysta gitary – koncertował solo i w duecie

z Krystianem Fromeliusem. Urodził się w Cieszynie.

134

12.02 – 60. rocznica śmierci Pawła Myrdacza (1884–1960), nauczyciela,

muzyka. Kierownik szkoły w Suchej Górnej (1923–1939). Autor 10 pieśni do

słów Henryka Jasiczka Echo znad Olzy oraz Wesela Cieszyńskiego. Homeopata.

Autor broszury Jak żyć, by dożyć 100 lat. Urodził się w Trzyńcu na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.

12.02 – 40. rocznica urodzin Grzegorza Pilarza (1980-), siatkarza. Zawodnik

klubów siatkarskich, m.in. Jastrzębskiego Węgla, Zaksy Kędzierzyn-Koźle,

BBTS Bielsko-Biała (2014–2016). Reprezentant Polski w rozgrywkach Ligi

Światowej 2006 i 2007. Urodził się w Bielsku-Białej.

12.02 – 15. rocznica śmierci Wincentego Bąkosza (1937–2005), malarza,

rzeźbiarza, szybownika, bibliofila. Związany z Ustroniem i Wisłą. Członek

Komitetu Organizacyjnego TKB w Wiśle (od 1964). Współzałożyciel

wiślańskiego Stowarzyszenia Twórczego Brzimy. Uprawiał malarstwo olejne

(pejzaż beskidzki, portrety postaci z regionu, martwa natura). Urodził się

w Chorzowie, zmarł w Wiśle.

13.02 – 75. rocznica powstania jednostki Zawodowej Straży Pożarnej

w Bielsku-Białej (1945).

15.02 – 365. rocznica urodzin Jerzego Fryderyka Bludowskiego (1655–1730),

barona, kuratora ewangelickiego Kościoła Jezusowego w Cieszynie. Właściciel

Bąkowa, Drogomyśla, Pierśćca, Pruchnej, Rychwałdu, Wielkich i Małych Ochab.

Fundator ołtarzy w kościele ewangelickim w Cieszynie i Hażlachu. Inicjator

i założyciel biblioteki zborowej (część zachowanych ksiąg znajduje się

w zbiorach obecnej biblioteki Tschamera w Cieszynie). Pochowany w Cieszynie.

15.02 – 150. rocznica śmierci Antoniego Krząstkiewicza (1790–1870), malarza

żywieckiego. Tworzył obrazy o tematyce religijnej zamawiane do kościołów na

terenie Żywiecczyzny, m.in. w Lachowicach, Milówce, Rychwałdzie i Żywcu.

Ojciec Wincentego Krząstkiewicza, również malarza. Urodził się i zmarł

w Żywcu.

15.02 – 40. rocznica urodzin Przemysława Redkowskiego (1980-), aktora

filmowego i teatralnego. Związany z krakowskim Teatrem Bagatela. Występuje

także w serialach, m.in. Barwy szczęścia, Kamienie na szaniec, Bodo. Urodził się

w Bielsku-Białej.

15.02 – 20. rocznica śmierci Joanny Kwiatkowskiej (1940–2000), działaczki

społeczno-kulturalnej, instruktorki teatralnej, reżyserki sztuk teatralnych.

Absolwentka cieszyńskiej Filii Uniwersytetu Śląskiego. Od 1958 związana z

Bielskiem. Prowadziła działalność na rzecz młodzieży, m.in. w Domu Kultury

Włókniarzy. Urodziła się we Flisach, zmarła w Bielsku-Białej.

135

15.02 – 15. rocznica śmierci Władysława Kastelika (1919–2005), rzeźbiarza,

malarza, muzyka, twórcy starych instrumentów ludowych. Członek

Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Artysta uprawiał głównie sztukę sakralną.

Znany z rzeźby figuralnej i płaskorzeźby. Tworzył również meble i lampy

o zdobieniach regionalnych. Prace jego autorstwa można oglądać w Sali

Miłośników Ziemi Żywieckiej w Żywcu, a także w Muzeum na Zamku

w Bielsku-Białej. Urodził się w Gilowicach.

16.02 – 180. rocznica śmierci Jury (Jerzego) Gajdzicy (1777–1840), chłopa

pańszczyźnianego pochodzącego z Cisownicy, rolnika, furmana, bibliofila,

posiadającego pokaźną bibliotekę. Autor najstarszego ekslibrisu, najstarszego

chłopskiego znaku własnościowego w Polsce. Autor „zapiśnika”, będącego

pierwszym znanym pamiętnikiem chłopa polskiego Dla pamięci rodu ludzkiego.

Urodził się i zmarł w Cisownicy.

16.02 – 55. rocznica śmierci Franciszka Groëra (1887–1965), lekarza pediatry

urodzonego w Bielsku, członka PAN, profesora Uniwersytetu Jana Kazimierza

we Lwowie, dyrektora Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie, artysty

fotografika. Autor około 250 prac naukowych, twórca tzw. alergometrii.

17.02 – 115. rocznica urodzin Stefanii Bodzek (1905–1990), działaczki PCK

i klubów Honorowych Dawców Krwi. Założycielka i przewodnicząca pierwszego

w Żywcu i powiecie żywieckim zakładowego koła PCK (Żywieckie Zakłady

Papiernicze, 1950). Współorganizatorka pierwszej w mieście i powiecie

zbiorowej akcji honorowego krwiodawstwa w zakładzie (akcja prowadzona

w latach 1961–1990) i pierwszego zakładowego klubu HDK. Urodziła się

w Pewli Wielkiej, zmarła w Żywcu.

18.02 – 65. rocznica śmierci Tadeusza Michejdy (1895–1955), architekta,

malarza. Ochotnik Legionów Polskich. Walczył w 1919 z Czechami o Śląsk

Cieszyński. Uczestnik akcji plebiscytowych i III powstania śląskiego. Inicjator

utworzenia Wolnej Szkoły Malarstwa im. A. Gierymskiego w Katowicach.

Urodził się w Olbrachcicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Iwoniczu Zdroju.

19.02 – 55. rocznica śmierci Oskara Michejdy (1885–1965), pastora, pisarza,

publicysty. Działacz narodowy po stronie czechosłowackiej Śląska

Cieszyńskiego, m.in. założyciel i prezes Towarzystwa Ewangelickiego Oświaty

Ludowej, redaktor polskiego pisma „Ewangelik”. Więzień obozów

koncentracyjnych w Dachau i Mauthausen-Gusen. Autor m.in. opracowań

biograficznych wybitnych polskich ewangelików. Urodził się w Bystrzycy na

Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.

136

19.02 – 45. rocznica urodzin Łukasza Golca (1975-), muzyka popowego

i jazzowego. Wokalista, trębacz, kompozytor. Jeden z liderów zespołu Golec

uOrkiestra. Współzałożyciel Fundacji Braci Golec i wydawnictwa Golec

Fabryka. Brat bliźniak Pawła. Pochodzi z Milówki. Urodził się w Żywcu.

19.02 – 45. rocznica urodzin Pawła Golca (1975-), muzyka popowego

i jazzowego. Jeden z liderów zespołu Golec uOrkiestra. Współzałożyciel Fundacji

Braci Golec i wydawnictwa Golec Fabryka. Brat bliźniak Łukasza. Pochodzi

z Milówki. Urodził się w Żywcu.

20.02 – 110. rocznica urodzin Rudolfa Kowali (1910–1994), stolarza, narciarza,

działacza ruchu oporu, działacza sportowego i strażackiego. W okresie II wojny

światowej pod pseud. „Gospodarz” działał w Związku Walki Zbrojnej. Więzień

obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Inicjator i budowniczy (1933), a w 1947

pomysłodawca, sponsor i realizator przebudowy skoczni narciarskiej w Wiśle-

Malince. Prezes OSP. Urodził się i zmarł w Wiśle.

20.02 – 65. rocznica urodzin Krystyny Mikociak (1955-), regionalistki,

działaczki kulturalnej. Gromadzi materiały dotyczące kultury ludowej

Żywiecczyzny. Kierownik zespołu regionalnego Wierchy w Milówce. Dyrektorka

GOK-u w Zarzeczu i założycielka zespołu Magurzanie. Inicjatorka akcji ochrony

kultury ludowej w Łodygowicach. Urodziła się w Ciścu.

21.02 – 130. rocznica urodzin Karola Krygiela (1890–1914), nauczyciela. Uczył

w szkole nr 2 w Ustroniu (od 1909) i w domu sierot. Duchowy przywódca

Związku Młodzieży Ewangelickiej. Jako pierwszy wprowadził w ustrońskiej

szkole gimnastykę z dziewczętami. Skierowany na front w czasie I wojny

światowej, poległ w walce. Urodził się Suchej Średniej na Śląsku Cieszyńskim,

zginął 9 września 1914 w bitwie pod Kraśnikiem.

21.02 – 95. rocznica urodzin Kazimierza Szczurka (1925–2000), prozaika,

poety, tłumacza (esperanto), publicysty. Bibliotekarz, działacz kulturalny

i regionalny. Redaktor i współautor wydawnictw o szkolnictwie cieszyńskim.

Urodził się i zmarł w Cieszynie.

21.02 – 95. rocznica urodzin Mieczysława Peterka (1925–2008), fotografika

i regionalisty. Specjalizował się w fotografii krajoznawczej, zwłaszcza

w zabytkach architektury powiatu bielskiego. Dokumentalista w Państwowej

Służbie Ochrony Zabytków w Bielsku-Białej. Zilustrował wydawnictwa:

Architektura i urbanistyka Bielska-Białej, Ratusz Bielski, Rocznik Jasienicy 2000

oraz wiele katalogów i folderów bielskich artystów. Autor wspomnień

napisanych gwarą śląska cieszyńskiego Spóminki z downych roków. Urodził się

i zmarł w Bielsku-Białej.

137

21.02 – 50. rocznica śmierci Władysława Olearczyka (1898–1970), piłkarza,

trenera. Zawodnik Pogoni Lwów (1921–1929, następnie trener). Czterokrotnie

zdobywał tytuł mistrza Polski. Grał w reprezentacji kraju. Wiceprezes LKS

Pogoń Lwów. Urodził się w Przemyślu, zmarł w Cieszynie.

23.02 – 175. rocznica urodzin Wojciecha Mizi (1845–1927), samouka, działacza

ruchu ludowego, posła na Sejm Krajowy we Lwowie (1890–1895). Uczestnik

zgromadzenia chłopskiego w Nowym Sączu w 1893, na którym powołano

pierwszą chłopską organizację polityczną w Galicji – Związek Stronnictwa

Chłopskiego. Organizator kółek rolniczych w powiecie żywieckim. Członek

Rady Powiatowej w Żywcu. Wójt gminy Jeleśnia. Urodził się i zmarł w Jeleśni.

23.02 – 165. rocznica urodzin Maurice'a Bloomfielda (1855–1928), urodzonego

w Bielsku amerykańskiego językoznawcy, pochodzenia austriacko-żydowskiego.

Indolog i znawca sanskrytu.

23.02 – 130. rocznica urodzin Jana Białonia (1890–1957), działacza narodowego

i społecznego. Uczestnik wojny polsko-czeskiej w 1919 i akcji plebiscytowej na

Śląsku Cieszyńskim. Założyciel straży pożarnej w Harbutowicach (1927).

Właściciel największej na Śląsku Cieszyńskim cegielni w Nierodzimiu.

Odznaczony Medalem Niepodległości. Urodził się w Harbutowicach.

23.02 – 60. rocznica śmierci Ryszarda Kunickiego (pseud. Arystokrata, Cezary

Lubelski ; 1873–1960), lekarza, działacza narodowego, posła do parlamentu

austriackiego i Sejmu RP. Działał w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim wspólnie

z Tadeuszem Regerem. W czasie I wojny światowej związany z ruchem

niepodległościowym J. Piłsudskiego. Członek Rady Narodowej Księstwa

Cieszyńskiego. Urodził się w Tbilisi, zmarł w Warszawie.

24.02 – 75. rocznica wyzwolenia Jaworza spod okupacji hitlerowskiej (1945).

24.02 – 165. rocznica śmierci Wilhelma Raschke (1803–1855), pastora, poety,

działacza na rzecz mieszkańców. Pastor w Bystrzycy (od 1830). Walczył jako

homeopata z cholerą w 1831. Wprowadził w szkole polskie podręczniki,

zainicjował powstanie polskiej biblioteki pedagogicznej. Autor kazań, wierszy

świeckich i religijnych. Urodził się w Białej, zmarł w Bystrzycy nad Olzą.

25.02 – 85. rocznica urodzin Janusza Gaudyna (1935–1984), lekarza, pisarza,

działacza organizacji polonijnych na Zaolziu. Członek Polskiego Związku

Kulturalno-Oświatowego (PZKO). Autor fraszek i aforyzmów. Współzałożyciel

Grupy Literackiej 63 w Trzyńcu oraz sekcji literacko-artystycznej PZKO. Urodził

się w Katowicach Ochojcu, zmarł w Trzyńcu.

138

26.02 – 145. rocznica urodzin Józefa Raszki (1875–1929), malarza amatora,

homeopaty. Pasjonat fotografowania. Uczestnik wielu wystaw, zdobywca

licznych wyróżnień. Na płótnie odwzorowywał elementy utrwalone wcześniej

na fotografiach. Żył w zgodzie z naturą, leczył ziołami. Urodził się w Bystrzycy,

zmarł w Cieszynie.

26.02 – 140 rocznica śmierci Jana Śniegonia (1819–1880), nauczyciela,

działacza społecznego, pocztowca. Animator oświaty ludowej. Pracował

w szkole w Puńcowie i Ewangelickiej Szkole Ludowej w Wiśle (1851–1880).

Zainicjował powstanie biblioteki i szkolnego muzeum. Otworzył klasę „Pod

Pajtą” (1863). Radny Wydziału Gminnego. Inicjator założenia i kierownik poczty

w Wiśle. Urodził się w Gródku k. Jabłonkowa na Śląsku Cieszyńskim, zmarł

w Wiśle.

26.02 – 30. rocznica śmierci Stanisława Kąkola (1927–1990), dyrektora szkół na

Żywiecczyźnie, Inspektora Oświaty i Wychowania, inicjatora budowy m.in.

Technikum Rolniczego i Liceum Ogólnokształcącego w Milówce.

Przewodniczący Gminnej Rady Narodowej w Milówce. Urodził się i zmarł

w Milówce.

27.02 – 115. rocznica urodzin Karola Kubisza (1905–1981), pastora, publicysty.

Pastor w Pszczynie i Lwowie. Od 1946 proboszcz w Krakowie. Konsenior

Diecezji Krakowskiej. Wiceprezes Towarzystwa Mazurów i Warmiaków.

Pracował w Polskiej Radzie Ekumenicznej. Urodził się w Gnojniku na Śląsku

Cieszyńskim.

28.02 – 170. rocznica urodzin Juliana Ochorowicza (1850–1917), filozofa

i psychologa. Badacz zjawisk parapsychologicznych. W 1899 zamieszkał

w Wiśle w „Ochorowiczówce”, gdzie wspólnie z B. Hoffem projektował

i budował wille. Współzałożyciel Towarzystwa Miłośników Wisły. Urodził się

w Radzyminie, zmarł w Warszawie.

28.02 – 130. rocznica urodzin Romana Olszowskiego (1890–1957), rzeźbiarza,

nauczyciela. Absolwent i nauczyciel rzeźby w Szkole Przemysłu Drzewnego

w Zakopanem. Uczeń Władysława Skoczylasa. Wykonywał płaskorzeźby, figury

sakralne dla kaplic szpitalnych. Jego praca Wiraż zakupiona została do zbiorów

królewskich Rumunii, a w kościele w Murzasichlu znajduje się ołtarz drewniany

jego projektu i realizacji. Nauczyciel rzeźbiarza Antoniego Kenara. Urodził się

w Żywcu, zmarł w Krakowie.

28.02 – 100. rocznica urodzin Oswalda Madeckiego (1920–1985), lekarza,

świeckiego misjonarza. Twórca i wieloletni kierownik szpitala w Abeokucie.

Inicjator budowy Centrum Badań Gruźlicy, pierwszego w Afryce Zachodniej.

Urodził się w Cieszynie, zmarł w Nigerii.

139

28.02 – 30. rocznica śmierci Kornela Filipowicza (1913–1990), prozaika, poety,

scenarzysty. Debiutował w latach 30. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939,

więzień obozów koncentracyjnych. W twórczości nawiązywał do ziemi

cieszyńskiej (dzieciństwo i młodość spędził w Cieszynie). Przyjaźnił się

z Wisławą Szymborską, Tadeuszem Różewiczem, Julianem Przybosiem. Urodził

się w Tarnopolu, zmarł w Krakowie.

29.02 – 160. rocznica śmierci Georgea Bridgetowera (1778–1860), brytyjskiego

wirtuoza skrzypiec i kompozytora karaibsko-niemieckiego pochodzenia. Urodził

się w Białej w Galicji, zmarł w Londynie.

MARZEC

01.03 – 235. rocznica urodzin Albina Heinricha (1785–1864), nauczyciela,

geologa i mineraloga. Pracował w gimnazjum katolickim jako nauczyciel

i zastępca Leopolda Szersznika. Po jego śmierci został pierwszym kustoszem

i bibliotekarzem w muzeum. Autor pierwszego Zarysu historii Księstwa Cieszyńskiego. Urodził się we Frydlandzie na Morawach, zmarł w Brnie.

01.03 – 75. rocznica urodzin Jadwigi Smykowskiej (1945–2017), graficzki

drzeworytniczki, rzeźbiarki i malarki. Zasłynęła z drzeworytu sztorcowego.

Członkini Związku Polskich Artystów Plastyków oraz Międzynarodowego

Stowarzyszenia Drzeworytników XYLON. Brała udział w wielu wystawach

i konkursach krajowych oraz międzynarodowych. Laureatka Wielkiej Nagrody

Ondraszka (1978 i 1985) oraz nagrody zarządu okręgu ZPAP w Bielsku-Białej

za całokształt pracy twórczej (2010).

02.03 – 115. rocznica urodzin Ludwika Kubaszczyka (1905–1984), rolnika,

twórcy ludowego, rzeźbiarza, malarza i gawędziarza. Współorganizator zespołu

regionalnego Koniaków. Twórca drewnianych zabawek, ptaszków

i przedmiotów użytkowych. Znany głównie z masek obrzędowych. Jeden

z największych twórców ludowych Beskidu Śląskiego. Urodził się

w Koniakowie, zmarł prawdopodobnie w Koniakowie.

03.03 – 315. rocznica śmierci Sebastiana Szałdrzyńskiego (1650–1705),

księdza. Proboszcz kościoła św. Wojciecha w Jeleśni (1687–1705). Zbudował

nowy kościół (1693–1702), istniejący do dziś. Urodził się i zmarł w Żywcu.

140

03.03 – 125. rocznica urodzin Józefa Kreta (1895–1982), pedagoga, harcerza.

Uczestnik I wojny światowej. Nauczyciel gimnazjalny i akademicki

w Krakowie. Organizator Uniwersytetu Ludowego Ziemi Cieszyńskiej

w Górkach Wielkich (od 1939 w Nierodzimiu). Żołnierz kampanii wrześniowej

1939. Organizator Szarych Szeregów w Małopolsce. Więzień KL Auschwitz.

Uczył w Liceum Pedagogicznym w Cieszynie. Urodził się w Staromieściu k.

Krakowa, zmarł w Krakowie.

04.03 – 60. rocznica urodzin Kazimierza Matusznego (1960-), inżyniera,

polityka. Radny sejmiku śląskiego. Poseł na Sejm (2005–2011, 2015-). Urodził

się w Milówce.

04.03 – 50. rocznica urodzin Izabeli Kopeć (1970-), śpiewaczki operowej

(mezzosopran), wokalistki. Kompozytorka i producentka muzyczna. Nagrała

m.in. utwór Człowiek, który przyszedł z daleka z okazji beatyfikacji św. Jana

Pawła II. Urodziła się w Cieszynie.

05.03 – 40. rocznica śmierci Emila Błahuta (1912–1980), lekarza. Uczestnik

kampanii wrześniowej 1939, jeniec Stalagu II A w Neubrandenburgu. Pracował

w Szpitalu Śląskim (od 1952 jako ordynator Oddziału Chorób Zakaźnych),

kierował cieszyńskim Pogotowiem Ratunkowym. Prezes Powiatowego Zarządu

PCK, sekretarz Polskiego Towarzystwa Lekarskiego w Cieszynie. Urodził się

w Jaworzu Dolnym, zmarł w Cieszynie.

05.03 – 15. rocznica śmierci Dariusza Dziarmagi (1974–2005), piłkarza.

Reprezentant Polski juniorów. Zawodnik m.in. BBTS Bielsko-Biała (1999–

2002), Koszarawa Żywiec (2002–2003) oraz LKS Bestwina (2003–2005, także

trener). Urodził się w Chorzowie, zginął w Bestwinie.

06.03 – 110 lat temu (1910) założono Polskie Towarzystwo Turystyczne

Beskid w Cieszynie.

06.03 – 20 lat temu (2000) swoją działalność rozpoczęło Stowarzyszenie Kupiec

Beskidzki w Bielsku-Białej.

07.03 – 205. rocznica urodzin Hermana Kotschy'ego (1815–1897), pastora

ewangelickiego w Jaworzu (1837–1897). Wybudował szkoły w Jaworzu

i Jasienicy. Przebudował plebanię, wybudował wieżę kościelną, założył

cmentarze w Jasienicy, Jaworzu i Świętoszówce. Urodził się w Ustroniu, zmarł

w Jaworzu.

141

07.03 – 135. rocznica urodzin Eugeniusza Brzuski (1885–1938), księdza,

działacza narodowego, posła do Sejmu Śląskiego, wiceburmistrza Cieszyna.

Redaktor „Gwiazdki Cieszyńskiej”. Orędownik przyłączenia Śląska

Cieszyńskiego do Polski. Twórca biblioteki przy Towarzystwie Czytelni

Ludowych. Urodził się w Rychwałdzie na Śląsku Cieszyńskim, zmarł

w Ogrodzonej.

08.03 – 130. rocznica urodzin Karola Banszela (1890–1941), pastora, pedagoga,

publicysty. Wikariusz w Orłowej na Śląsku Cieszyńskim, dyrektor

Ewangelickiego Seminarium Nauczycielskiego w Ostrzeszowie. Uczestniczył

w pracach Komitetu Plebiscytowego. Od 1919 kapelan WP, starszy kapelan

wojskowy (w randze majora) w Krakowie i Lwowie. Urodził się w Mnisztwie

k. Cieszyna, zginął we Lwowie.

08.03 – 75. rocznica śmierci Mariana Antoniego Ruzamskiego (1889–1945),

malarza, literata. Uczeń m.in. Jacka Malczewskiego. Asystent na wydziale

architektury Politechniki Lwowskiej. Tworzył pejzaże i portrety oraz fraszki

i wiersze satyryczne. Przyjaciel Emila Zegadłowicza. Urodził się w Lipniku,

obecnie dzielnica Bielska-Białej. Zginął w obozie koncentracyjnym Bergen-

Belsen.

08.03 – 70. rocznica urodzin Stanisława Rydzonia (1950-), prawnika, polityka.

Radny Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bielsku-Białej (1984–1988).

Przewodniczący rady gminy w Oświęcimiu. Poseł na Sejm RP (2001–2011).

Urodził się w Brzezince k. Oświęcimia.

08.03 – 20. rocznica śmierci Elżbiety Bauer (1935–2000), nauczycielki,

choreografki. Założycielka Dziecięcego Zespołu Regionalnego Bukowe Gronicki.

Prowadziła Zespół Regionalny Brenna. Urodziła się we Lwowie, zmarła

w Brennej.

09.03 – 130. rocznica urodzin Józefa Kidonia (1890–1968), malarza portrecisty.

Uczestnik I wojny światowej (wykonywał rysunki dla prasy). Portretował znane

osobistości, m.in. wojewodę śląskiego Michała Grażyńskiego. Urodził się

w Rudzicy, zmarł w Warszawie.

10.03 – 30. rocznica śmierci Wilhelma Bartyzela (1909–1990), poety ludowego,

działacza społecznego i politycznego, więźnia Berezy Kartuskiej. Bliski

współpracownik Edwarda Zajączka, działacza OWP i SN. Prezes Katolickiego

Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej w Zawoi. Publikował w czasopismach m.in.

w „Dzwonie Niedzielnym”, „Przyjacielu Młodzieży”. Współzałożyciel grupy

literackiej Gronie w Żywcu. Urodził się i zmarł w Zawoi.

142

11.03 – 105. rocznica urodzin Józefa Matysiaka (1915–1996), fotografa,

pszczelarza. Od 1933 fotoreporter wojskowy w 4 Pułku Strzelców Podhalańskich

w Cieszynie. Członek Cieszyńskiego Towarzystwa Fotograficznego. Zajmował

się tematyką wojskową. Zgromadził zbiory fotografii związane z 4. PSP.

Prowadził sekcję szachową w KS Piast. Urodził się w Tomaszowie

Mazowieckim. Zmarł w Cieszynie.

11.03 – 50. rocznica urodzin Bernadety Bocek-Piotrowskiej (1970-), biegaczki

narciarskiej, olimpijki. Zawodniczka MKS Istebna (1984–1987) i BBTS

Włókniarz Bielsko-Biała (1988–1989). 19-krotna mistrzyni Polski, 11-krotna

wicemistrzyni Polski, mistrzyni Słowacji. 3-krotna uczestniczka igrzysk

olimpijskich w: Albertville (1992), Lillehamer (1994) i Nagano (1998). Urodziła

się w Istebnej.

12.03 – 60. rocznica śmierci Franciszka Dala (1908–1960), introligatora. Polski

działacz narodowy i społeczny na Zaolziu. Komendant Hufca Harcerskiego

w Orłowej. Uczestnik II wojny światowej. Więzień obozu koncentracyjnego

Dachau. Pracował m.in. w PZKO w Czeskim Cieszynie. Urodził się w Dąbrowie

Górniczej, zmarł w Ostrawie.

12.03 – 50. rocznica śmierci Antoniego Biłki (1906–1970), rzeźbiarza

i pedagoga, wykładowcy rzeźby w Liceum Sztuk Plastycznych w Bielsku-Białej.

Autor pomnika ku czci ofiar wojny i zmarłych w hitlerowskich kaźniach

mieszkańców gromady odsłoniętego w Komorowicach w 1967.

13.03 – 105. rocznica urodzin Józefa Gajdy (1915–2004), ekonomisty,

nauczyciela akademickiego. Uczestnik walk w kampanii wrześniowej 1939.

Stypendysta Fundacji Forda. Rektor Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Krakowie

(1968–1972). Urodził się w Janowicach, zmarł w Krakowie.

13.03 – 85. rocznica urodzin Józefa Świerka (1935–2013), grafika i malarza.

Założyciel grupy plastyków Ondraszek (1968). Uprawiał malarstwo sztalugowe

i grafikę wydawniczą. Właściciel pracowni artystycznej. Związany z grupą

literacką Nadskawie z Wadowic. Urodził się w Bielsku-Białej Straconce.

13.03 – 10. rocznica śmierci Mariana Mieczysława Czulaka (1941–2010),

działacza społeczno-kulturalnego, regionalisty. Założyciel Koła Towarzystwa

Miłośników Ziemi Żywickiej w Porąbce (1977) oraz Towarzystwa Miłośników

Międzybrodzia (1985). Autor artykułów i książek dotyczących historii regionu.

Urodził się w Porąbce.

143

14.03 – 135. rocznica urodzin Józefa Kubisza (1885–1940), konsula RP

w Stanach Zjednoczonych. Od 1919 w polskiej służbie konsularnej w Nowym

Jorku i Pittsburgu. Znawca emigracji polskiej. Urodził się w Końskiej na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Chicago w USA.

14.03 – 60. rocznica urodzin Wojciecha Pazdura (1960–2013), dziennikarza,

poety, działacza opozycyjnego. Radny miasta i gminy Maków Podhalański.

Konferansjer makowskiej estrady Tygodnia Kultury Beskidzkiej (TKB). Urodził

się w Makowie Podhalańskim.

15.03 – 45. rocznica śmierci Tomasza Dziamy (1895–1975), nestora polskiego

mleczarstwa, prof. Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie (od

1947). Uczestnik I wojny światowej i III powstania śląskiego. Żołnierz AK,

walczył w Powstaniu Warszawskim (major). Organizator i dziekan Wydziału

Mleczarskiego w cieszyńskiej WSGW (1947–1950).Wpłynął na rozwój

mleczarstwa na terenie Śląska Cieszyńskiego. Urodził się we Lwowie, zmarł

w Olsztynie.

16.03 – 85. rocznica urodzin Józefa Huczka (1935–1972), skoczka

narciarskiego, zawodnika LZS Skrzyczne Szczyrk i WKS (1955–1957). Uczeń

Antoniego Wieczorka. Startował w Turnieju Czterech Skoczni (5. i 6.)

Olimpijczyk, uczestniczył w igrzyskach zimowych w Cortinie d'Ampezo (1956).

Urodził się w Bielsku-Białej, zmarł w Szczyrku.

16.03 – 70. rocznica urodzin Andrzeja Szewczyka (1950–2001), artysty

współczesnego, malarza, pedagoga. Twórca obrazów, rysunków, rzeźb, instalacji.

Związany z Galerią Foksal w Warszawie. Wystawiał w kraju i za granicą. Stała

ekspozycja jego prac znajduje się w Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie.

Od 2017 jest patronem jednej z ulic Cieszyna. Urodził się w Katowicach

Szopienicach, zmarł w Cieszynie.

16.03 – 60. rocznica urodzin Mirosława Bochenka (1960-), prawnika, poety,

felietonisty. Związany z Bielskiem-Białą. Autor tekstów piosenek, tomików

wierszy Karkosz. Zbiór wierszy beskidzkich. Współpracował z tygodnikiem

„Gość Niedzielny” oraz regionalnym kwartalnikiem „Relacje Interpretacje”.

Wybitny Młody Bielszczanin – 1980. Za szczególne propagowanie w swojej

twórczości polskiej prowincji oraz za dotychczasowe publikacje książkowe,

otrzymał cenioną Nagrodę im. Władysława Orkana – Warszawa 2008. Urodził się

w Tarnowie.

17.03 – 400. rocznica śmierci Jana Sarkandra, św. (1576–1620), prezbitera,

męczennika, świętego, patrona Moraw i Śląska. Beatyfikowany w 1860 przez

papieża Piusa IX, kanonizowany w Ołomuńcu 21 maja 1995 przez papieża Jana

Pawła II. Urodził się w Skoczowie, zginął w Ołomuńcu.

144

18.03 – 35. rocznica śmierci Marii Czyżowej (1919–1985), pisarki.

Wykształcenie zdobywała w Szkole Wydziałowej im. M. Konopnickiej

w Cieszynie, Szkole Gospodarstwa Domowego sióstr Notre-Dame w Bielsku

i Szkole Rolniczej w Międzyświeciu. Propagatorka nowoczesnego rolnictwa. Po

II wojnie światowej była sekretarką w SP w Zabrzegu. Autorka wierszy

okolicznościowych i religijnych. Urodziła się w Zabrzegu.

19.03 – 125. rocznica urodzin Józefa Gabzdyla (1895–1937), nauczyciela,

skrzypka, działacza ruchu muzycznego. Uczestnik I wojny światowej (w niewoli

był dyrygentem chóru oficerów Polaków oraz skrzypkiem orkiestry symfonicznej

w Moskwie). W 1919 jako członek Polskiej Organizacji Wojskowej

zorganizował obronę południowej granicy Śląska Cieszyńskiego. Nauczyciel

w Instytucie Muzycznym w Bielsku, dyrygent chóru Echo. Urodził się

w Kończycach Wielkich, zmarł w Bielsku.

19.03 – 100. rocznica śmierci Karola Studenckiego (1861–1920), drukarza,

właściciela Drukarni Polskiej przy ulicy św. Jana w Bielsku-Białej.

19.03 – 40. rocznica urodzin Adriana Sikory (1980-), piłkarza. Zawodnik m.in.

Kuźni Ustroń i Podbeskidzia Bielsko-Biała. Grał m.in. w Górniku Zabrze,

hiszpańskim Realu Murcia i cypryjskim APOEL FC. Reprezentant Polski (2003).

Urodził się w Ustroniu.

20.03 – 115. rocznica śmierci Marii Wysłouchowej (1858–1905), nauczycielki,

publicystki, działaczki oświatowej. Odegrała dużą rolę w ruchu kobiecym

w Galicji. Związana ze Śląskiem Cieszyńskim w latach 1895–1897, dzięki

zaproszeniu od Franciszka Michejdy. Autorka rozprawki Przyczynki do opisu Wisły w Cieszyńskiem.

21.03 – 145. rocznica śmierci Jerzego Prutka (1807–1875), księdza,

wychowawcy młodzieży, filantropa. Dyrektor zakładu wychowawczego barona

Cselesty w Cieszynie. Poseł do Sejmu Krajowego w Opawie. Członek rady

miejskiej i honorowy obywatel Cieszyna. Jeszcze za jego życia ulica, przy której

mieszkał, nosiła nazwę Ojca Prutka. Urodził się i zmarł w Cieszynie.

21.03 – 75. rocznica urodzin Lidii Foryciarz (1945-), instruktorki filmu

i fotografii. Członkini Amatorskiego Klubu Filmowego Chemik w Oświęcimiu.

Fotografie jej autorstwa zamieszczone były w publikacjach o obozie Auschwitz-

Birkenau. Mieszkanka Oświęcimia.

22.03 – 60. rocznica urodzin Andrzeja Basika (1960-), judoki, olimpijczyka.

Zawodnik Gwardii Katowice i Gwardii Bielsko-Biała. Mistrz Polski w kategorii

do 95 kg (1986–1987). Brązowy medalista ME w kategorii open (1985 i 1987).

Uczestnik igrzysk olimpijskich w Seulu (1988). Urodził się w Wilkowicach.

145

24.03 – 55. rocznica śmierci Franciszka Syca (1886–1965), nauczyciela,

kierownika SP nr 2 w Łodygowicach, działacza społecznego. Uczył w SP

w Krzyżowej, Przyborowie, Biernej. Uczestnik I wojny światowej. Od 1925

kierownik w Łodygowicach (założył przedszkole i szkolny zespół teatralny,

zaprojektował przebudowę szkoły). Kierownik komitetu elektryfikacyjnego

Łodygowic. Urodził się k. Makowa Podhalańskiego, zmarł w Opolu.

25.03 – 15. rocznica śmierci Jerzego Białonia (1922–2005), ogrodnika, działacza

samorządowego i społecznego. Radny Wojewódzkiej Rady Narodowej

w Katowicach i Gromadzkiej RN w Skoczowie. Członek rad nadzorczych

w spółdzielczości. Sołtys Międzyświecia (od 1973, budowa gazo-i wodociągu,

nowej remizy strażackiej). Urodził się w Międzyświeciu.

28.03 – 65. rocznica śmierci Pawła Pszczółki (1888–1955), pedagoga, działacza

oświatowego. Kierował komitetem budowy śląskiego sanatorium dla dzieci

w Rabce. Zbieracz materiałów dotyczących historii oświaty. Autor pracy

Szkolnictwo powszechne województwa śląskiego (1936). Urodził się w Puńcowie,

zmarł w Cieszynie.

28.03 – 55. rocznica urodzin Tomasza Kolbusza (1965–2006), pioniera

polskiego Internetu. Dyrektor generalny Wydawnictwa Pascal. Współtwórca

i prezes Onet.pl. Urodził się w Bielsku-Białej, zmarł w Krakowie.

29.03 – 120. rocznica urodzin Heleny Podkulskiej (1900–1980), nauczycielki,

doktor filologii polskiej. Uczyła w Państwowym Gimnazjum i Liceum

im. M. Kopernika w Żywcu (1931–1939). Inicjatorka akcji odzyskiwania książek

z biblioteki gimnazjalnej przeznaczonych na przemiał. Uczestniczka tajnego

nauczania. Organizatorka i kierowniczka biblioteki szkolnej. Urodziła się w Jaśle,

zmarła w Żywcu.

29.03 – 75. rocznica śmierci Henryka Doffka (1909–1945), nauczyciela.

Kierownik Publicznej Szkoły Powszechnej w Bukowcu. W czasie okupacji

mieszkał w Sibicy. Aresztowany przez policję niemiecką 1939, został osadzony

w obozie koncentracyjnym w Dachau, gdzie przebywał rok. Po zwolnieniu

pracował w fabryce mebli w Cieszynie. Ponownie aresztowany i rozstrzelany na

cmentarzu żydowskim w Cieszynie. Urodził się w Rychwałdzie.

29.03 – 70. rocznica urodzin Zdzisława Byloka (1950–2019), wieloletniego

wójta gminy Jaworze (2002–2014). Prezes Lokalnej Grupy Rybackiej „Bielska

Kraina”. Radny Powiatu Bielskiego. Członek zarządu Śląskiego Związku Gmin

i Powiatów, działacz Polskiego Stronnictwa Ludowego i prezes zarządu

gminnego OSP. Inicjator powstania w Jaworzu nowego gmachu Muzeum Fauny

i Flory Morskiej i Śródlądowej, animator Ligi Morskiej i Rzecznej w Jaworzu.

Pomysłodawca Tężni Zdrojowej w Jaworzu. Urodził się w Jasienicy.

146

30.03 – 85. rocznica urodzin Józefa Golca (1935–2017), pedagoga, nauczyciela

plastyki, artysty, działacza społecznego i turystycznego, instruktora harcerskiego.

Esperantysta i popularyzator esperanta. Szachista. Twórca ekslibrisów dla

esperantystów i judaiców. Popularyzator rodzinnego Śląska Cieszyńskiego.

Urodził się w Cieszynie, zmarł w Sopocie.

31.03 – 135. rocznica urodzin Jerzego Nikodema (1885–1945), pisarza i poety.

Polski działacz narodowy i polityczny na Śląsku Cieszyńskim. Debiutował

dramatem Ondraszek na łamach „Zarania Śląskiego”. Urodził się w Gródku

k. Jabłonkowa, zginął w KL Dachau.

31.03 – 125. rocznica śmierci Franciszka Zanibala (1805–1895), działacza

narodowego, homeopaty. Urzędnik Komory Cieszyńskiej w Błogocicach. Wraz

córkami pracował jako homeopata („Canibołki z Przykopy”). Członek wydziału

gminnego miasta Cieszyna, przeciwstawiał się wpływom germanofili w radzie.

Zmarł w Cieszynie.

KWIECIEŃ

01.04 – 305. rocznica śmierci Ondraszka (właśc. Andrzej Szebesta ; 1680–

1715), legendarnego zbójnika z gór Beskidu Morawsko-Śląskiego,

najprawdopodobniej narodowości węgierskiej.

01.04 – 135. rocznica urodzin Józefa Jarzyńskiego (1885–1965), nauczyciela.

Uczestnik I wojny światowej. Nauczyciel szkół średnich i wizytator w

województwie katowickim. W latach 1939–1947 organizował szkolnictwo

polskie na uchodźstwie, m.in. na Cyprze i w Rodezji. Od 1947 nauczyciel

przedmiotów humanistycznych, języka angielskiego i rosyjskiego oraz geografii

gospodarczej w Technikum Przemysłu Leśnego w Żywcu. Urodził się

w Warszowcach na Bukowinie. Pochowany na cmentarzu w Żywcu-Zabłociu.

01.04 – 80. rocznica śmierci Jana Szuścika (1879–1940), nauczyciela, działacza

politycznego. Uczył w Łazach i Boguminie. Podczas I wojny światowej jeniec na

Syberii. Dyrektor spółki spożywczej Apros w Bielsku. Członek Rady Narodowej

Księstwa Cieszyńskiego. Poseł do Sejmu Śląskiego. Dyrektor Zakładu

Wychowawczego w Cieszynie (1928–1935). Autor sztuk regionalnych dla

teatrów ludowych, m.in. Pańszczorze, Pani Wójtowa, Pamiętnik z wojny

i niedoli. W 1938 burmistrz Łazów. Aresztowany przez gestapo został

wywieziony do obozu koncentracyjnego. Urodził się w Krasnej-Gułdowach k.

Cieszyna, zginął w KL Oranienburg-Sachsenhausen.

147

02.04 – 115. rocznica urodzin Franciszka Bojdoła (1905–1942), księdza,

kapelana wojskowego 4 PSP w Cieszynie. Sługa Boży. Wizytator szkół

powszechnych, kapelan hufców harcerskich (męskiego i żeńskiego)

w Cieszynie. Walczył w kampanii wrześniowej 1939. Autor haseł w leksykonie

teologicznym wydawanym przez austriacką firmę Hedera. Urodził się w Wyrach,

zginął w KL Auschwitz.

02.04 – 80. rocznica śmierci Władysława Barteli (1896–1940), kapitana Wojska

Polskiego, legionisty. Żołnierz 4 Pułku Strzelców Podhalańskich w Cieszynie.

Uczestnik kampanii wrześniowej 1939. Odznaczony Krzyżem Walecznych.

Urodził się w Kętach, zginął w Katyniu.

02.04 – 30. rocznica śmierci Zofii Płanik (1910–1990), nauczycielki, kapitana

WP. Pracowała w szkołach w Żywcu i Zwardoniu. Od 1939 w konspiracyjnych

oddziałach TOW/ZWZ-AK. Kierowała siecią łączniczek w Obwodzie ZWZ-AK

Żywiec. Organizatorka tajnego nauczania w Rychwałdzie. Po wojnie związana

z Czorsztynem. Urodziła się w Rychwałdzie, zmarła w Kielcach.

02.04 – 15. rocznica śmierci Jana Pawła II (właśc. Karol Józef Wojtyła ; 1920–

2005), duszpasterza, filozofa, nauczyciela akademickiego, dramaturga, poety,

poligloty, arcybiskupa metropolity krakowskiego, kardynała. W 1978 wybrany na

papieża przyjął imię Jan Paweł II. Święty Kościoła katolickiego. Beatyfikowany

1.05.2011 przez papieża Benedykta XVI, kanonizowany 27.04.2014 przez

papieża Franciszka. Urodził się w Wadowicach, zmarł w Watykanie.

04.04 – 175. rocznica urodzin Jerzego Badury (1845–1911), pastora, działacza

narodowego, publicysty, redaktora czasopism, wizjonera. Założyciel tajnego

związku Wzajemność (w Cieszynie w 1863), współinicjator powstania

stowarzyszenia akademickiego Ognisko w Wiedniu. Przez swoją działalność

narodową nie otrzymał parafii na Śląsku Cieszyńskim, został pastorem polskiego

zboru w Międzyborzu. Urodził się w Drogomyślu, zmarł w Międzyborzu.

04.04 – 150. rocznica śmierci Teodora Józefa Schmidta (1803–1870), księdza,

dziekana dekanatu strumieńskiego, społecznika. Duszpasterz w parafiach Śląska

Cieszyńskiego (m.in. w Bielsku), od 1847 proboszcz w Zarzeczu. Inicjator

powstania Kasyna Rolniczego, przyłączenia części Chybia zw. Nowy Staw do

gminy, parafii i szkoły w Zarzeczu. Założyciel i autor kroniki parafialnej. Autor

śpiewanej do dziś pieśni (słów i muzyki) Modlitwa Pańska. Urodził się

w Cieszynie.

148

04.04 – 110. rocznica urodzin Kazimierza Kamieńskiego (1910–1943),

żołnierza ruchu oporu. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939 w 3 Pułku

Strzelców Podhalańskich z Bielska. W czasie okupacji założył w Mysłowicach

tajną organizację niepodległościową (1940–1943). Więzień KL Auschwitz,

Mauthausen i Gusen, gdzie zginął rozstrzelany. Urodził się w Żywcu.

04.04 – 80. rocznica urodzin Franciszka Kępki juniora (1940–2001), pilota

szybowcowego i samolotowego, instruktora lotniczego, trenera polskiej

szybowcowej kadry juniorów, prezesa Aeroklubu Bielsko-Bialskiego. Absolwent

Liceum Ogólnokształcącego im. Antoniego Osuchowskiego w Cieszynie. W

wieku 10 lat wykonał samodzielny lot na szybowcu ABC nad Goleszowem. Za

zasługi dla lotnictwa otrzymał najwyższe odznaczenie – Medal Lillienthala.

Ośmiokrotny mistrz Polski, dwukrotny mistrz Europy, czterokrotny brązowy

medalista Mistrzostw Świata, rekordzista świata. Urodził się w Godziszowie,

zmarł w Skoczowie.

04.04 – 75. rocznica wyzwolenia Szczyrku spod okupacji hitlerowskiej (1945).

04.04 – 45. rocznica śmierci Jana Pilcha (1887–1975), nauczyciela, redaktora,

organisty. Walczył w I wojnie światowej. Uczył w szkołach powszechnych, m.in.

w Wiśle Centrum Pod Pajtą, Czechowicach, Jaworzu. Redagował miesięcznik

„Hejnał”. Urodził się i zmarł w Wiśle.

04.04 – 40. rocznica śmierci Władysława Szotkowskiego (1906–1980),

nauczyciela, architekta, działacza sportowego. Uczył m.in. w Koniakowie,

Zebrzydowicach, Wiśle. Po wkroczeniu Niemców w 1939 przedostał się do

Francji i walczył w 2 dywizji strzelców pieszych. Następnie w Szwajcarii

pracował jako architekt. Opracował materiały folklorystyczne zebrane przez ojca

pt. Rudolf Szotkowski – Rechtór zawziyntej notury. Urodził się w Istebnej, zmarł

w Usslingen w Szwajcarii.

05.04 – 120. rocznica urodzin Piotra Kornuty (1880–1945), działacza

narodowego i politycznego, spółdzielcy, samorządowca. Działacz Polskiej Partii

Socjalno-Demokratycznej (PPSD). W 1918 członek Rady Narodowej Księstwa

Cieszyńskiego – był w gronie sygnatariuszy odezwy proklamującej

przynależność Śląska Cieszyńskiego do Polski. Burmistrz Trzyńca (od 1933).

W czasie II wojny światowej działał w konspiracji. Komendant Gwardii Ludowej

(GL) okręgu trzynieckiego. Urodził się w Trzyńcu, zginął w KL Auschwitz.

149

05.04 – 120. rocznica urodzin Franciszka Bednarczyka (1900–1965), księdza.

Duszpasterz w Milówce (1931–1936) i Starym Żywcu (1936–1955). Organizator

Kół Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i budowniczy Domu

Katolickiego (przekształconego w Dom Kultury w Milówce). W Starym Żywcu

posługiwał w kościele pw. Wszystkich Świętych. Działał w ruchu oporu,

prowadził skrzynkę kontaktową dla konspiratorów. Urodził się w Toporzysku

k. Jordanowa, zmarł w Żywcu.

05.04 – 115. rocznica urodzin Jana Rzymana (1905–1988), działacza

społecznego, politycznego i oświatowego. Współzałożyciel i członek zarządu

MK PZKO, współinicjator budowy Domu PZKO w Suchej Górnej.

Popularyzator Sceny Polskiej. Sprzeciwiał się zawieszeniu działalności Klubu

Sportowego Polonia w Karwinie. Urodził się w Cierlicku Dolnym.

06.04 – 95. rocznica urodzin Eugeniusza Smazy (1925–?), rzemieślnika, mistrza

malarskiego. Kontynuator tradycji rodzinnych. Uczestnik rewaloryzacji bielskich

obiektów zabytkowych (Teatr Polski, restauracja Patria) oraz kościołów

w Bielsku, Cieszynie i Jaworzu. Urodził się w Bielsku-Białej.

07.04 – 95. rocznica urodzin Rudolfa Blachury (1925–1993) włókiennika,

działacza społecznego i związkowego. Życie zawodowe związał z zakładami

lniarskimi Lenko w Bielsku-Białej, działalność społeczną natomiast

z rodzinnym Bujakowym. Inicjator budowy gazociągu, wodociągu, remizy OSP

i cmentarza oraz sieci telefonicznej i oświetlenia. Pomysłodawca wprowadzania

nazw ulic w Bujakowie. Urodził się i zmarł w Bujakowie.

08.04 – 425. rocznica śmierci Pawła Gilowskiego (1534–1595), duchownego,

działacza i pisarza religijnego. Związał się z kalwinizmem. Uczestnik synodów

i dysput religijnych, organizator zborów. Superintendent zborów dystryktu

zatorskiego, następnie senior dystryktu ruskiego. Opublikował Wykład katechizmu kościoła krześcijańskiego. Zmarł w Gilowicach.

08.04 – 50. rocznica śmierci Edwarda Demiro-Saulskiego (1886–1970),

bankowca, działacza społecznego związanego z Bielskiem-Białą.

08.04 – 30. rocznica śmierci Ferdynanda Suchego (1916–1990), lutnika,

organisty. Od 1961 w Ustroniu-Gojach. Budował i rekonstruował dawne ludowe

instrumenty muzyczne (np. gęśle, rogi pasterskie, trombity), specjalizował się

w budowie gajd. Kierownik i dyrygent chórów, kompozytor pieśni chóralnych.

Urodził się w Boguminie na Śląsku Cieszyńskim.

150

08.04 – 5. rocznica śmierci Jana Kaji (1954–2015), ekonomisty, dydaktyka.

Profesor nauk ekonomicznych w Szkole Głównej Handlowej. Specjalista

w zakresie gospodarki Japonii. Twórca określenia „metodologia badań

deskryptywnych”. Urodził się w Bielsku-Białej, zmarł w Radzyminie.

09.04 – 115. rocznica urodzin Rudolfa Gągoły (1905–1940), publicysty.

Działacz Powiatowej Rodziny Opiekuńczej, Siły, Polskiego Towarzystwa

Turystycznego Beskid Śląski. Członek Polskiej Socjalistycznej Partii

Robotniczej. Redaktor pisma „Oświata”. Po wybuchu II wojny światowej

zaangażowany w konspirację. Więzień obozu koncentracyjnego w Dachau.

Urodził się w Orłowej na Śląsku Cieszyńskim, zginął w KL Dachau.

10.04 – 75. rocznica wyzwolenia Brennej i Górek Wielkich spod okupacji

hitlerowskiej (10–11 kwietnia 1945).

10.04 – 150. rocznica urodzin Karola Mazurka (1870–1957), nauczyciela,

działacza narodowego i społecznego. Od 1890 pracował w szkołach w Jaworzu

i w Czechowicach. Kierownik szkoły nr 2 na Grabowicach. Sekretarz

czechowickiej OSP, współzałożyciel i pierwszy prezes Kółka Pedagogicznego.

Miłośnik i propagator śpiewu chóralnego. Na Żebraczy założył Macierz Szkolną.

Urodził się w Hażlachu. Pochowany na cmentarzu w Czechowicach-Dziedzicach.

10.04 – 120. rocznica urodzin Henryka Unucki (1900–1988), inżyniera budowy

maszyn, skrzypka, propagatora muzyki. Autor projektu urządzenia maszynowego

centrali elektrycznej o sile 75 tys. W Kanadzie propagował polską muzykę.

Fundator pomnika poety Jana Kubisza w Cieszynie (1988). Urodził się

w Cieszynie, zmarł w Kanadzie.

10.04 – 10. rocznica śmierci Mariusza Handzlika (1965–2010), urzędnika,

dyplomaty. Podsekretarz Stanu ds. międzynarodowych w Kancelarii Prezydenta

RP. Urodził się w Bielsku-Białej, zginął w Smoleńsku.

10.04 – 10. rocznica śmierci Adama Pilcha (1965–2010), duchownego

luterańskiego, pułkownika WP, p.o. Naczelnego Kapelana Ewangelickiego WP.

Członek Kapituły Uśmiechu. Wystąpił w serialu biograficznym Marszałek

Piłsudski (reż. Andrzej Trzos-Rastawiecki, 2000). Urodził się w Wiśle, zginął

w Smoleńsku.

11.04 – 95. rocznica urodzin Bolesława Orszulika (1925–2014), historyka teatru,

publicysty, pedagoga, wykładowcy w Filii UŚ w Cieszynie. Kierownik

Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej filii w Cieszynie. Pisał m.in.

o twórczości poetów regionalnych Jana Łyska i Jerzego Probosza. Urodził się

we Frysztacie, zmarł w Cieszynie.

151

11.04 – 30. rocznica śmierci Franciszka Chowańca (1908–1990), nauczyciela,

autora podręczników szkolnych, kompozytora. Więzień obozu koncentracyjnego

w Gusen. Dyrektor szkoły we Frysztacie. Skomponował muzykę do utworu

Gustawa Przeczka Serce na kolczastych drutach. Autor pamiętnika Kronika

rodzinna. Urodził się w Szumbarku na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Karwinie-

Raju.

12.04 – 65. rocznica urodzin Stanisława Szweda (1955-), działacza

związkowego, polityka. Poseł na Sejm (1997–2015). Sekretarz stanu

w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Socjalnej. Człowiek Roku 2006 –

uhonorowany przez „Tygodnik Solidarność”. Urodził się w Bielsku-Białej.

12.04 – 40. rocznica śmierci Jana Skrzypa (1899–1980), kowala, lokalnego

działacza społecznego. Uczestnik I wojny światowej, legionista.

Współorganizator Kasy Stefczyka, Kółka Rolniczego w Sopotni Wielkiej,

działacz Stronnictwa Ludowego. Żołnierz AK w Jeleśni (łącznik). Więzień

w KL Auschwitz i Buchenwaldzie. Radny Gminnej Rady Narodowej w Jeleśni

i Gromadzkiej RN w Sopotni Wielkiej i Małej. Urodził się i zmarł w Sopotni

Wielkiej.

13.04 – 110. rocznica urodzin Antoniego Kretka (1910–1986), poety ludowego.

Żołnierz 4 PSP w Cieszynie, uczestnik kampanii wrześniowej 1939. Swoją

twórczość: wiersze liryczne, epickie, satyryczne, opowiadania, gawędy poświęcił

Istebnej i jej mieszkańcom. Autor biogramów znanych istebnian. Muzyk amator,

członek zespołu Istebna i dziecięcego zespołu Młoda Góra. Członek Klubu

Literackiego im. J. Probosza w Istebnej. Urodził się w Gródku na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Istebnej.

14.04 – 160. rocznica urodzin Rudolfa Alschera (1860–1916), pedagoga,

współautora podręczników szkolnych do nauki języka francuskiego. Dyrektor

i nauczyciel w cieszyńskiej Szkole Realnej. Członek Rady Miasta Cieszyna.

Urodził się w Karniowie, zmarł w Cieszynie.

14.04 – 90. rocznica urodzin Jana Pyszki (1930–2009), lekarza, wykładowcy

akademickiego, działacza polonijnego. Założyciel i prezes Organizacji Narodu

Polskiego – Liga Polska. Działacz wielu organizacji polonijnych. Kandydat w

wyborach na prezydenta RP w 2005. Fundator tablic pamiątkowych i pomników

na Zaolziu. Wspierał finansowo publikacje związane z regionem. Urodził się

w Oldrzychowicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Szwajcarii.

152

14.04 – 90. rocznica śmierci Andrzeja Wałacha (1859–1930), rolnika, działacza

społecznego. Pracownik huty w Trzyńcu. Przewodniczący Związku

Wstrzemięźliwości w Bystrzycy. Założyciel biblioteki w Bystrzycy. Propagator

czytelnictwa, zbieracz książek i czasopism. Założyciel Kółka Rolniczego, Kasy

Raiffeisena, Związku Wstrzemięźliwości, współzałożyciel Spółdzielni

Mleczarskiej w Bystrzycy. Pszczelarz, sadownik. Współzałożyciel Koła Macierzy

Szkolnej. Inicjator budowy Szkoły Wydziałowej w Bystrzycy. Prezbiter zboru

bystrzyckiego. Urodził się w Łyżbicach, zmarł w Bystrzycy.

15.04 – 170. rocznica śmierci Karla Kolaczki (1787–1850), nauczyciela,

kantora, organisty w kościele ewangelickim w Białej.

15.04 – 145. rocznica urodzin Jerzego Kaszpera (1875–1940), nauczyciela.

Uczył w Rychwałdzie, w latach 1901–1920 kierownik polskiej szkoły ludowej

w Michałkowicach pod Ostrawą. Działacz narodowy i kulturalno-oświatowy

w środowisku górniczym. Od 1920 uczył (potem kierował) w Jaworzu Dolnym.

Miłośnik i popularyzator folkloru cieszyńskiego. Więzień obozów

koncentracyjnych w Oranienburgu-Sachsenhausen i Dachau. Urodził się

w Godziszce, zginął w KL Dachau.

15.04 – 105. rocznica urodzin Eugeniusza Szyra (1915–2000), polityka, majora

LWP, posła na Sejm PRL. Uczestnik wojny domowej w Hiszpanii i walk

w szeregach 1 Armii Polskiej. Od 1946 we władzach państwowych, m.in.

minister budownictwa. Wicepremier (1959–1972). Urodził się w Łodygowicach,

zmarł w Warszawie.

15.04 – 75. rocznica śmierci Gustawa Ożany (1909–1945), pastora, działacza

ewangelickich związków wyznaniowych. Opiekun słowackich ewangelików

przebywających we Francji. Katecheta w zborze trzynieckim od 1933.

Współzałożyciel Związku Ewangelickiej Młodzieży w Nieborach oraz dyrygent

jego chóru. W 1943 aresztowany za działalność w ruchu oporu. Zginął

w masakrze twierdzy Stein. Urodził się w Suchej Średniej na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Stein w Austrii.

16.04 – 80. rocznica urodzin Wiesława Kurasia (1940-), aktora, instruktora

teatralnego. Od 1969 pracował w Bielsku-Białej w Teatrze Polskim (do 1972)

oraz Wojewódzkim Domu Kultury (prowadził Teatr Miniatur, 1975–1982).

Urodził się w Krzętowie.

16.04 – 30. rocznica śmierci Bronisławy Pawlus (1904–1990), nauczycielki. Od

września 1939 w uczyła w polskiej Szkole Powszechnej w Łękawicy, następnie

w Okrajniku, gdzie prowadziła również tajne nauczanie w zakresie gimnazjum.

Od 1945 w Kocierzu Moszczanickim. Urodziła się w Białej Krakowskiej.

Pochowana na cmentarzu parafialnym w Łękawicy.

153

17.04 – 145. rocznica urodzin Cezarego Hallera de Hallenburga (1875–1919),

działacza politycznego, kapitana WP. Właściciel majątku w Jurczycach

k. Skawiny. Poseł do parlamentu austriackiego w 1911. Zajmował się tam

sprawami Polaków ze Śląska Cieszyńskiego i Poznania. W 1918 w WP. Walczył

w wojnie polsko-czeskiej w 1919. Pośmiertnie otrzymał stopień majora i Krzyż

Walecznych. Brat gen. Józefa Hallera. Urodził się w Jurczycach, zginął

w Kończycach Małych.

17.04 – 140. rocznica urodzin Rudolfa Płoszka (1880–1940), księdza, więźnia

hitlerowskiego. Proboszcz w Gnojniku. Kapelan wojskowy w czasie I wojny

światowej. Znawca śpiewu kościelnego. Miłośnik i propagator turystyki.

Wybudował kościółek na Kozubowej. Urodził się w Trzyńcu na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Gnojniku.

17.04 – 120. rocznica urodzin Józefa Zięby (1900–1945), nauczyciela

matematyki w szkołach w Żywcu Zabłociu, potem Sporyszu. Wolontariusz

Biblioteki TSL w Żywcu, działacz ZNP. Więzień obozów koncentracyjnych

Dachau, Mauthausen-Gusen i Gross Rosen. Zastrzelony w Thierstein, w czasie

marszu męczeńskiego z ewakuowanego obozu. Urodzony w Gołonogu

k. Dąbrowy Górniczej.

17.04 – 85. rocznica urodzin Kazimierza Gołębiowskiego (1935–1989),

nauczyciela, działacza społecznego, dziennikarza, publicysty, bibliotekarza.

Pracownik redakcji m.in. „Głosu Ziemi Cieszyńskiej” i „Informatora

Kulturalnego Województwa Bielskiego”. Współzałożyciel m.in. Beskidzkiego

Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Prezes Macierzy Ziemi Cieszyńskiej.

Kierownik Filii Wojewódzkiej Biblioteki Pedagogicznej w Skoczowie. Urodził

się w Wełdzirzu w woj. stanisławowskim.

18.04 – 160. rocznica urodzin Jerzego Michejdy (1860–1928), nauczyciela,

działacza oświatowego, publicysty, współtwórcy i redaktora „Miesięcznika

Pedagogicznego”, współzałożyciela Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego.

Urodził się w Olbrachcicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Ustroniu.

18.04 – 95. rocznica urodzin Edwarda Leśniaka (1925–1991), twórcy ptaszków

ludowych, rzeźbiarza. Członek Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Urodził się

w Stryszawie.

18.04 – 65. rocznica śmierci Gabriela Ogrockiego (1884–1955), urzędnika,

działacza narodowego i społecznego. Członek Polskiej Partii Socjalno-

Demokratycznej Śląska Cieszyńskiego. Współpracował z Tadeuszem Regerem.

Działał w Komitecie Plebiscytowym we Frysztacie. Sekretarz zrzeszenia

Wzajemna Pomoc, broniącego interesów polskiej ludności w Czechosłowacji.

Urodził się w Jaworzu, zmarł w Cieszynie.

154

19.04 – 100. rocznica urodzin Kazimierza Smolenia (1920–2012), prawnika,

więźnia KL Auschwitz-Birkenau i Mauthausen. Twórca i dyrektor Muzeum

Auchwitz-Birkenau (1955–1990). Znawca tematyki obozowej. Urodził się

w Chorzowie Starym, zmarł w Oświęcimiu.

19.04 – 100. rocznica śmierci Salomona Pollaka (1840–1920), austriackiego

radcy cesarskiego, działacza społecznego, filantropa, honorowego obywatela

miasta Bielska, wieloletniego przewodniczącego Izraelickiej Gminy

Wyznaniowej w Bielsku. Jeden z twórców wielkomiejskiego wizerunku

dzisiejszego Bielska-Białej. Urodził się w Nowym Mieście nad Wagiem, zmarł

w Bielsku.

20.04 – 85. rocznica urodzin Emilii Berndsen (1935-), poetki. Debiut poetycki

w 1974, pierwszy tomik Kwitnienie kasztanu w 1980, ponadto zbiory m.in. Na

zielonym tle, Pieśń o chłopcu spod wadowickiego nieba. Pisze też fraszki, ballady

i piosenki, wiersze dla dzieci. Należy do grupy literackiej Gronie w Żywcu.

Urodziła się w Sułkowicach.

21.04 – 160. rocznica urodzin Jana Ożany (1860–1946), nauczyciela, działacza

społecznego. Związany z Cisownicą od 1881 jako nauczyciel i sekretarz wydziału

gminnego. Założyciel Związku Młodzieży Ewangelickiej, Kasy Reiffeisena, OSP.

Propagator nowoczesnego rolnictwa, sadownictwa i pszczelarstwa. Był na liście

proskrypcyjnej tzw. wrogów Rzeszy, Polaków przeznaczonych do zagłady.

W Cisownicy jest ulica jego imienia. Urodził się w Dolnych Błędowicach na

Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cisownicy.

22.04 – 210. rocznica urodzin Jakoba Honela (1810–1885), pastora, działacza

społeczno-kulturalnego, współzałożyciela szkoły ewangelickiej w Białej. Od

1837 do 1885 był proboszczem bialskim. Przykładem nieprzychylności do

Polaków było podjęcie decyzji z Kuratorem i Radą Parafialną o zaprzestaniu

odprawiania polskich nabożeństw. Pochowany jest na bialskim cmentarzu.

22.04 – 75. rocznica, śmierci Józefa Zięby (1900–1945), nauczyciela

matematyki w szkołach w Żywcu Zabłociu, potem Sporyszu. Wolontariusz

Biblioteki TSL w Żywcu, działacz ZNP. Więzień obozów koncentracyjnych

Dachau, Mauthausen-Gusen i Gross Rosen. Zastrzelony w Thierstein, w czasie

marszu męczeńskiego z ewakuowanego obozu. Urodzony w Gołonogu

k. Dąbrowy Górniczej.

155

22.04 – 25. rocznica śmierci Rudolfa Niemczyka (1912–1995), inżyniera,

budowniczego obiektów w Żywcu i powiecie żywieckim. Kierował adaptacją

pałacu arcyksięcia Leona Habsburga w Bestwinie (1933). Od 1938 związany

z Żywiecczyzną – kierownik oddziału budowlanego Dyrekcji Dóbr Żywieckich

Habsburgów (nadzór m.in. nad zamkami i Browarem, tartakiem w Węgierskiej

Górce). Nadzorował także rozbudowę Odlewni Żeliwa w Węgierskiej Górce,

renowacje kościołów w Żywcu, Łodygowicach i Rychwałdzie. Urodził się

w Czechowicach-Dziedzicach, zmarł w Żywcu.

24.04 – 20 lat temu (2000) odbył się I Międzynarodowy Festiwal Muzyki

Sakralnej w Bielsku-Białej (24–30 kwietnia).

25.04 – 5. rocznica śmierci Adama Górki (1936–2015), wieloletniego sołtysa

Porąbki. Członek Społecznego Komitetu Telefonizacji Porąbki od 1989. Wspierał

działania na rzecz gazyfikacji oraz budowy sieci wodociągowej wsi.

Pomysłodawca przeprowadzania w Święto Zmarłych kwest na rzecz cmentarza.

Jako członek Komitetu Cmentarzowego zaangażowany był w remont

i renowację cmentarza oraz przebudowę centrum Porąbki. Związany

z Towarzystwem Przyjaciół Porąbki. Uhonorowany statuetką Porąbczanin Roku

2011 – będącą wyróżnieniem dla ludzi lub instytucji, które najbardziej

przyczyniły się do rozwoju wsi. Urodził się i zmarł w Porąbce.

26.04 – 160. rocznica urodzin Józefa Bilczewskiego (1860–1923), świętego

Kościoła katolickiego urodzonego w Wilamowicach k. Kęt, arcybiskupa

lwowskiego obrządku łacińskiego, rektora Uniwersytetu Lwowskiego, profesora

teologii dogmatycznej. Autor prac naukowych, m.in. Archeologia chrześcijańska

wobec historii kościoła i dogmatu oraz Eucharystia w świetle najdawniejszych

pomników piśmiennych, ikonograficznych i epigraficznych. Urodził się

w Wilamowicach, zmarł we Lwowie.

26.04 – 40. rocznica śmierci Władysława Nowakowskiego (1916–1980),

konstruktora lotniczego, pedagoga, inicjatora powołania Liceum Lotniczego

w Bielsku-Białej. Autor podręcznika pilotażu szybowcowego. Współorganizator

Centralnej Szkoły Instruktorów Szybownictwa w Aleksandrowicach. Urodził się

w Kołaczycach, zmarł w Bielsku-Białej.

27.04 – 45. rocznica śmierci Jana Zippera (1911–1975), artysty malarza,

pedagoga. W 1945 osiedlił się w Bielsku. Pracował jako wykładowca

przedmiotów artystycznych w Państwowym Instytucie Robót Ręcznych

w Bielsku i Wyższym Studiu Nauczycielskim w Białej oraz Państwowym Liceum

Sztuk Plastycznych (od 1969 na stanowisku dyrektora). Współpracował ze

Studiem Filmów Rysunkowych. Współtworzył Grupę Beskid. Za całokształt

twórczości otrzymał wyróżnienie honorowe „Bielskiej Jesieni” (1975). Urodził

się w Zbarażu, zmarł w Bystrej.

156

28.04 – 165. rocznica urodzin Gustawa Josephy'ego (1855–1918), austriackiego

przedsiębiorcy, radnego bielskiego, posła na Sejm Krajowy w Opawie,

honorowego obywatela Bielska i Białej. Urodził się i zmarł w Bielsku.

28.04 – 40. rocznica urodzin Tomasza Porębskiego (1980-), kierowcy

rajdowego. Mistrz Polski w kl. A6 oraz R2B (2009). Zwycięzca Citroen Racing

Trope (2009). Urodził się w Bielsku-Białej.

29.04 – 15 lat temu (2005) odbył się I Festiwal Pierogów w Bielsku-Białej.

30.04 – 95. rocznica urodzin Stanisława Jareckiego (1925–2004), muzyka,

etnografa, publicysty, dziennikarza Polskiego Radia w Katowicach. W 1939

bronił Oksywia w kampanii wrześniowej. Autor audycji radiowych związanych

m.in. z folklorem beskidzkim np. Muzykalia śląsko-cieszyńskie, U beskidzkich

poetów w gościnie, Wędrówki muzyczne. Badacz i dokumentalista folkloru

śląskiego. Urodził się w Kobylcu. Pochowany w Katowicach-Bogucicach.

30.04 – 75. rocznica śmierci Jana Drozda (1882–1945), skrzypka i pianisty,

nauczyciela. Uczestnik I wojny światowej. Organizator szkolnej orkiestry

młodzieżowej w Węgierskiej Górce. Instruktor skrzypiec i fortepianu w szkole

muzycznej w Nowym Jorku, właściciel szkoły muzycznej. Uczeń Ignacego

Paderewskiego. W Polsce od 1934. Założyciel i pierwszy dyrektor szkoły

muzycznej w Cieszynie. Członek ZWZ-AK. Urodził się w Cięcinie, zginął

w Cieszynie.

30.04 – 35. rocznica urodzin Dominiki Gawędy-Szczepanik (1985-),

piosenkarki, autorki tekstów. Solistka zespołu Blue Café. Nominowana do

nagrody Superjedynki (2012). Urodziła się w Bielsku-Białej.

MAJ

01.05 – 120. rocznica urodzin Józefa Gibasa (1900–1980), żołnierza, policjanta,

uczestnika bitwy o Monte Cassino. W czasie I wojny światowej walczył

w wadowickim 12 pp na Śląsku Cieszyńskim, a w 1920 z 3 Pułkiem Strzelców

Podhalańskich walczył z bolszewikami. Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari.

Więziony przez Rosjan w obozie w Kozielsku. Przeszedł szlak bojowy

z Armią Polską gen. Andersa. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari,

Krzyżem Monte Cassino. Urodził się w Ślemieniu, zmarł w Żywcu.

157

01.05 – 90. rocznica urodzin Macieja Krzanowskiego (1930–2017), lekarza

(kardiologa i reumatologa), polityka. Ordynator w Śląskim Szpitalu

Reumatologicznym w Ustroniu. Senator I kadencji RP (1989–1991). Urodził się

w Krakowie.

01.05 – 75. rocznica wyzwolenia Ustronia, Koniakowa i Istebnej (1945).

01.05 – 60. rocznica śmierci Jana Sabeli (1893–1960), nauczyciela, społecznika.

Uczestnik I wojny światowej, porucznik w czasie konfliktu polsko-czeskiego

(w wojsku płk. Latinika). Komendant powiatowy Strzelca w Cieszynie, dowódca

batalionu I Legionu Śląskiego AK w Krakowie. Współorganizator pracy drukarń

cieszyńskich w 1945. Urodził się w Trzanowicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł

w Krakowie.

01.05 – 15 lat temu (2005) swoją działalność rozpoczął Punkt Informacyjny

Europe Direct w Książnicy Beskidzkiej.

01.05 – 15 lat temu (2005) odbyły się I Polsko-Czeskie Dni Europy w Jaworzu

(1–3 maja).

02.05 – 100. rocznica urodzin Bronisława Barcika (1920–1982), inżyniera,

pedagoga, żołnierza AK. Nauczyciel w Technikum Rolniczym w Łodygowicach,

inicjator powstania Zaocznego Technikum Rolniczego. Jeden z założycieli

Związku Młodzieży Wiejskiej w powiecie żywieckim, wychowawca młodzieży.

Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Medalem

Komisji Edukacji Narodowej. Urodził się w Rychwałdku, zmarł w Bielsku-

Białej.

03.05 – 340. rocznica śmierci Fabiana Sobinowicza (1610–1680), malarza

kościołów w dekanacie żywieckim. Autor polichromii z 1630 w kościele

w Łękawicy (spłonął w 1992), kościele rychwałdzkim (przeniesiony do Gilowic

w 1757). Wymalował kościół św. Krzyża w Żywcu (1664) i kościół w Rajczy

(1674). Zmarł w Żywcu.

03.05 – 90. rocznica urodzin Tadeusza Kopoczka (1930–2018), dziennikarza,

fotografa, działacza harcerskiego. Redaktor „Trybuny Robotniczej”, „Głosu

Ziemi Cieszyńskiej” (od 1955), „Kalendarza Cieszyńskiego”. Redaktor

wydawnictw i publikacji okolicznościowych. Twórca Ochotniczej Grupy do

Penetrowania Lochów i Podziemi Cieszyńskich (1969) oraz Cieszyńskiego Klubu

Hobbystów (1972). Członek Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. Redagował „Echo”,

szkolne pisemko bielskiego Technikum Mechaniczno-Elektrycznego. Urodził się

w Czechowicach-Dziedzicach, zmarł w Cieszynie.

158

03.05 – 80. rocznica śmierci Franciszka Bossowskiego (1879–1940), prawnika,

prof. Uniwersytetu Wileńskiego. Wybitny prawnik z dziedziny prawa rzymskiego

i cywilnego, badacz historii prawa polskiego i cywilnego, autor prac naukowych.

Aresztowany 6 listopada 1939 razem z gronem profesorskim Uniwersytetu

Jagiellońskiego i wywieziony do obozu koncentracyjnego Sachsenhausen,

w ramach akcji „Sonderaktion Krakau”. Urodził się w Stryszowie, zmarł

w Krakowie.

03.05 – 30. rocznica śmierci Mieczysława Dembowskiego (1920–1990), aktora,

reżysera, pedagoga. Więzień obozów koncentracyjnych Auschwitz

i Sachsenhausen. Jeden z założycieli Polskiego Teatru Akademickiego. Od 1957

w bielskim Teatrze Polskim. Współzałożyciel Teatru Propozycji. Twórca studium

dla reżyserów teatrów amatorskich. Laureat Złotej Maski (1974). Urodził się

w Nowym Sączu, zmarł w Bielsku-Białej.

03.05 – 5. rocznica śmierci Mieczysławy Buczkówny (1924–2015), poetki,

tłumaczki i pisarki. Autorka utworów, m.in. Najwyższa góra, Tajemnica białego

kamienia, Piotruś Zuch, Bajki śniegowe. Tłumaczka wierszy rosyjskich poetów:

Anny Achmatowej, Osipa Mandelsztama. Urodziła się w Białej Krakowskiej,

zmarła w Warszawie.

04.05 – 55. rocznica śmierci Franciszka Januszyka (1891–1965), kapitana WP,

prezesa i dyrygenta Towarzystwa Śpiewaczego Lutnia. Uczestnik I wojny

światowej, jeniec rosyjski. Żołnierz V Dywizji Strzelców Polskich na Syberii,

współorganizator I Syberyjskiego Pułku Strzelców im. T. Kościuszki w Omsku.

Uczestnik kampanii wrześniowej 1939, m.in. bronił twierdzy Modlin. Osadzony

jako jeniec w Woldenbergu. Odznaczony Krzyżem Walecznych z dwoma

Mieczami i Krzyżem Niepodległości. Urodził się i zmarł w Żywcu.

04.05 – 40. rocznica śmierci Tadeusza Malinowskiego (1888–1980), prawnika,

generała brygady WP, legionisty. Dowódca piechoty 21 Dywizji Piechoty

Górskiej w Bielsku od 1927. Po kampanii wrześniowej 1939 w Londynie, gdzie

m.in. był zastępcą wiceministra obrony narodowej. Urodził się w Wadowicach,

zmarł w Londynie.

05.05 – 95. rocznica urodzin Stanisława Małysiaka (1925–2017), księdza,

żołnierza AK. Od 1963 związany z Bazyliką Mariacką w Krakowie. Założyciel

Wydawnictwa św. Stanisława. Kapelan środowisk kombatanckich Armii

Krajowej. Urodził się w Ślemieniu, zmarł w Krakowie.

06.05 – 125. rocznica urodzin Jana Grudzki (1895–1971), malarza. Od 1940

w Cieszynie, zajmował się renowacją malowideł kościelnych w świątyniach

Śląska Cieszyńskiego. Akwarelista, malarz krajobrazów, dokumentalista

zabytków miast śląskich (szczególnie Cieszyna). Członek Grupy Cieszyn.

Urodził się i zmarł w Mikulczycach k. Zabrza.

159

06.05 – 120 lat temu (1860) w bazylice św. Piotra w Rzymie miała miejsce

uroczystość beatyfikacji Jana Sarkandra ze Skoczowa (beatyfikował papież

Pius IX).

06.05 –25. rocznica śmierci Karola Grzegorzka (1907–1995), murarza,

utalentowanego muzyka amatora. Pracował w Odlewni Żeliwa w Węgierskiej

Górce jako jeden z dwóch murarzy fachowców budujących wnętrze pieca

wytapiającego żeliwo. Członek orkiestry dętej przy zakładzie. Urodził się

w Milówce. Pochowany na cmentarzu w Milówce

07.05 – 95. rocznica urodzin Władysława Kopoczka (1925–1989), organizatora

amatorskiego ruchu muzycznego. Prezes i członek chóru Halka, dyrygent chóru

Hejnał oraz orkiestry dętej OSP w rodzinnej miejscowości. Urodził się

w Mazańcowicach.

07.05 – 90. rocznica urodzin Horsta Bienka (1930–1990), niemieckiego pisarza,

publicysty, tłumacza, reżysera filmowego. W swoich pracach zajmował się

doświadczeniami okresu łagrowego. Później swoją literacką twórczość związał

z Gliwicami i Górnym Śląskiem. Najwyżej cenionym dziełem Bienka jest

gliwicka tetralogia: Pierwsza polka, Wrześniowe światło, Czas bez dzwonów oraz

Ziemia i ogień.

07.05 – 90. rocznica śmierci Mieczysława Łazarskiego (1852–1930),

matematyka i filozofa pochodzącego z Jeleśni, profesora Politechniki Lwowskiej.

Najważniejszym jego dziełem są opublikowane w latach 1903 i 1906 Zasady

geometrii wykreślnej, na których kształciły się pokolenia Polaków. Urodził się

w Jeleśni, zmarł w Krakowie.

07.05 – 30. rocznica śmierci Herthy Strzygowskiej-Karasek (1896–1990),

malarki, rysowniczki austriackiej. Pochodziła z rodziny fabrykantów związanych

z regionem bielskim od 18 wieku. Malowała pejzaże m.in. o tematyce

beskidzkiej, przedstawienia postaci i typy ludowe mieszkańców okolic Bielska-

Białej i Wilamowic. Urodziła się w Białej, zmarła w Berchtesgaden

w Niemczech.

07.05 – 5. rocznica śmierci Zbigniewa Skoczylasa (1928–2015), żołnierza,

taternika, alpinisty, działacza społecznego. Adiutant gen. Józefa Kuropieski.

Wiceprezes Polskiego Związku Alpinizmu. Wolontariusz w obozie dla

uchodźców tybetańskich w Indiach. Urodził się w Białej Krakowskiej.

160

08.05 – 115. rocznica urodzin Ryszarda Sroczyńskiego (1905–1966), rzeźbiarza,

autora pomnika Bohaterów Armii Czerwonej w Bielsku-Białej. W latach 1946–

1948 prowadził wyższy kurs malarstwa w Szkole Malarstwa, Rzeźby i Grafiki

w Bielsku, a następnie w Państwowym Ognisku Kultury Plastycznej. Członek

lokalnego oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków. Zmarł w Bielsku-

Białej.

08.05 – 90. rocznica śmierci Johannesa Volkelta (1848–1930), niemieckiego

filozofa i wykładowcy. Swoją teorię poznania określał jako subiektywny

transsubiektywizm. Urodził się i zmarł w Lipniku.

08.05 – 80. rocznica śmierci Karola Kulisza (1873–1940), pastora, działacza

narodowego i społecznego. Od 1919 pastor w Kościele Jezusowym w Cieszynie.

Z ramienia Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego bronił w Paryżu memoriału

pastorów ewangelickich opowiadających się za przyłączeniem Śląska

Cieszyńskiego do Polski. Filantrop. Założyciel Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego

Ebenezer w Dzięgielowie. Wydawca czasopism religijno-społecznych, m.in.

„Słowo Żywota”, „Głosy Kościelne”. Urodził się w Dzięgielowie, zginął w KL

Buchenwald.

08.05 – 65. rocznica urodzin Ewy Dudek (1955–1995), łyżwiarki szybkiej,

olimpijki. Wielokrotna mistrzyni Polski. Srebrna medalistka mistrzostw świata

w Cortina d'Ampezzo (1974). Uczestniczka igrzysk olimpijskich w Innsbrucku

(1976). Współinicjatorka narciarskiego biegu Dudka (biegu masowego),

współzałożycielka rodzinnego klubu biegacza Baca w Radziechowach. Jej

pamięci jest poświęcony Memoriał. Urodziła się w Elblągu, zmarła

w Radziechowach k. Żywca.

08.05 – 30. rocznica śmierci Stefana Orbika (1908–1990), inżyniera leśnika,

pedagoga. Więzień UB, skazany za działalność polityczną (1947). Nauczyciel

przedmiotów zawodowych w Technikum Przemysłu Leśnego w Żywcu (1947–

1952, 1958–1971). Urodził się w Dudach na Kurpiach.

09.05 – 290. rocznica urodzin Karola Cselesty (1730–1796), barona. Właściciel

Iłownicy i Kisielowa. Fundator zakładu dla synów ubogiej szlachty oraz zdolnych

mieszczan, uczniów cieszyńskich gimnazjów (1796–1934), tzw. Celestinum.

09.05 – 110. rocznica urodzin Zofii Ozimińskiej (1910–1996), nauczycielki,

działaczki kulturalnej. W czasie okupacji niemieckiej związana z Komendą

Obrońców Polski, poszukiwana przez Gestapo, ukrywała się w Cięcinie, gdzie

uczestniczyła w tajnym nauczaniu. W 1947 podjęła pracę w SP nr 1

w Radziechowach. Zorganizowała tu ludowy zespół taneczny. Urodziła się

w Żywcu. Pochowana na cmentarzu w Radziechowach.

161

09.05 – 60. rocznica śmierci Jana Licznerskiego (1880–1960), pioniera

polskiego serowarstwa. Autor pierwszego polskiego podręcznika

o serowarstwie. Jego metody pracy są stosowane do dziś. Od 1932

w Bażanowicach kierownik doświadczalnej serowni, wykładowca w Wyższej

Szkole Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie. Od 1938 w Wyżnej. Urodził się

i zmarł w Wyżnej k. Rzeszowa.

11.05 – 130. rocznica urodzin Jana Raszyka (1890–1973), lekarza. Uczestnik

I i II wojny światowej (udział w kampanii wrześniowej 1939, medyk partyzantów

AK „Barania Góra”). Pierwszy lekarz mieszkający i pracujący w Istebnej (1922–

1973). Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Polonia Restituta.

Urodził się w Cieszynie, zmarł w Istebnej.

11.05 – 40. rocznica śmierci Marii Ziobro (1913–1980), nauczycielki. Od 1932

uczyła w szkołach powszechnych w Radziechowach, Zwardoniu, Porębie

Wielkiej, Ciścu. W czasie okupacji niemieckiej wprowadziła tajne nauczanie

w Zakopanem. Od 1945 nauczycielka SP w Jeleśni, gdzie prowadziła bibliotekę

szkolną, chór, zespół artystyczny. Urodziła się w Radziechowach, zmarła

w Jeleśni.

11.05 – 35. rocznica śmierci Pawła Niemca (pseud. Poppet ; 1913–1985), majora

pilota Wojska Polskiego. Pilot myśliwski 17 Dywizjonu RAF, dowódca eskadry

w Dywizjonie Myśliwskim Wileńskim oraz dywizjonach 308, 316, 317 i 306.

Urodził się w Cieszynie, zmarł w Buenos Aires.

12.05 – 130. rocznica urodzin Michała Grażyńskiego (1890–1965), działacza

niepodległościowego, społecznego i politycznego. Doktor filozofii i prawa,

wojewoda śląski w latach 1926–1939, politycznie związany z sanacją. Autor

publikacji Walka o Śląsk. Urodził się w Gdowie, zmarł w Londynie.

12.05 – 95. rocznica urodzin Anny Hulki (1925–2009), artystki ludowej,

rzeźbiarki, malarki, bibułkarki. Uprawiała także malarstwo na szkle i plastykę

obrzędową. Wspólnie z mężem Józefem bierze udział w wystawach i konkursach

sztuki ludowej. Urodziła się w Łękawicy.

12.05 – 90. rocznica urodzin Edmunda Rosnera (1930–1998), historyka

literatury, pedagoga, publicysty. Od 1972 związany z Filią UŚ w Cieszynie.

Członek Macierzy Ziemi Cieszyńskiej, Towarzystwa Miłośników Ziemi Bielsko-

Bialskiej, Beskidzkiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego. Autor publikacji

m.in. o życiu literackim Śląska Cieszyńskiego, pisarzach regionalnych. Autor

m.in. publikacji Literatura polska z czeskiego Śląska, Beskidzkie ścieżki pisarzy,

Cieszyńskie okruchy literackie. Urodził się w Bielsku-Białej, zmarł

w Katowicach.

162

13.05 – 180. rocznica urodzin Antoniego Rehmana (1840–1917), geografa,

geomorfologa, geobotanika, podróżnika. Zebrał i oznaczył porosty m.in. Babiej

Góry. Urodził się w Krakowie, zmarł we Lwowie.

14.05 – 195. rocznica urodzin Jerzego Bogusława Heczki (1825–1907),

duchownego luterańskiego związanego ze Śląskiem Cieszyńskim. Pisarz

religijny, autor pieśni kościelnych, twórca jednego z najpopularniejszych polskich

kancjonałów ewangelickich pt. Kancyonał czyli śpiewnik dla chrześcian

ewangielickich, do dzisiaj używanych na Zaolziu. Prezes Ewangelickiego

Towarzystwa Oświaty Ludowej w Cieszynie. Urodził się w Łyżbicach na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Ligotce Kameralnej.

14.05 – 195. rocznica urodzin Józefa Wolnego (1825–1903), malarza portrecisty,

posła na Sejm Krajowy Galicji. Dziedzic majątku w Węgierskiej Górce,

właściciel tartaku, cegielni i piekarni. Poseł na Sejm Krajowy Galicji we Lwowie.

Podejmował próby skonstruowania maszyny latającej. Urodził się w Węgierskiej

Górce, zmarł w Warszawie.

14.05 – 175. rocznica urodzin Stanisława Stojałowskiego (1845–1911),

duchownego katolickiego związanego z Bielskim, polityka, posła na sejm

galicyjski i do parlamentu austriackiego. Wydawca pism ludowych: „Wieniec”

i „Pszczółka”. Urodził się w Zniesieniu, zmarł w Krakowie.

14.05 – 115. rocznica urodzin Alojzego Targa (1905–1973), historyka,

bibliografa, publicysty. Współinicjator ruchu oporu na Śląsku Cieszyńskim –

TOW, ZWZ (w inspektoracie cieszyńskim). Od 1943 zastępca delegata Rządu

RP na województwo śląskie. Więzień obozów koncentracyjnych w Gross-Rosen,

Dorze, Osterode i Holstedt. Po 1945 UB: na Rakowieckiej w Warszawie

i we Wronkach. Redaktor Śląskiego Słownika Biograficznego. Urodził się

w Łazach k. Grodźca na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Katowicach.

14.05 – 95. rocznica urodzin Ignacego Bieńka (1925–1993), artysty malarza,

rysownika, projektanta sztuki użytkowej. Animator kultury związany z regionem

Podbeskidzia. Współzałożyciel działającej w latach 1961–1993 grupy plastycznej

Beskid. Autor słynnej mozaiki przy ul. Leszczyńskiej w Bielsku-Białej, zburzonej

w nocy z 20 na 21 listopada 2000 r. Urodził się w Bystrej Krakowskiej, zmarł

we Wrocławiu.

15.05 – 130. rocznica urodzin Karola Biłki (1890–1956), nauczyciela, oficera

WP, działacza społecznego. Uczestnik I i II wojny światowej. Nauczyciel szkół

powszechnych na Śląsku Cieszyńskim, działacz ZNP. Kierownik kostiumerii

Macierzy Szkolnej w Cieszynie. Urodził się w Krasnej k. Cieszyna.

163

15.05 – 75. rocznica śmierci Franciszka Dudy (1878–1945), historyka

i archiwisty. Pracownik Archiwum Akt Grodzkich i Ziemskich w Krakowie.

Członek komisji ds. rewindykacji akt od Austrii i Czechosłowacji

w rokowaniach polsko-czeskich po podziale Śląska Cieszyńskiego, Spisza

i Orawy. Dyrektor Archiwum Krajowego w Krakowie (1919–1939). Urodził się

w Suchej Górnej, zmarł w Krakowie.

15.05 – 40. rocznica śmierci Jana Karola Augustynowicza (1921–1980),

biologa, pracownika naukowego Uniwersytetu Wrocławskiego. Prowadził

badania ekologiczne, wyhodował kilka nowych odmian roślin. Uczył w Szkole

Przysposobienia Rolniczego w Jeleśni, w Państwowym Zakładzie

Wychowawczym w Żywcu Sporyszu. Odtworzył i rozbudował wrocławski Ogród

Botaniczny zniszczony wskutek działań wojennych.

15.05 – 30. rocznica śmierci Wiktora Garczorza (1910–1990), żołnierza WP,

działacza plebiscytowego i powstańca śląskiego. Żołnierz ZWZ „Orzeł Biały”.

Szkolony w jednostce polskich komandosów, tzw. cichociemnych (nie został

zrzucony). Od 1952 w Żywcu, w 1954 oskarżony o szpiegostwo i dywersję.

Zrehabilitowany w 1956 został dyrektorem Żywieckiej Fabryki Śrub. Prezes

Drzewnej Spółdzielni Pracy Łodygowianka. Odznaczony m.in. odznaką

spadochronową i British War Medal 1939–1945. Urodził się w Zabrzu na

Górnym Śląsku. Pochowany na Cmentarzu Przemienienia Pańskiego w Żywcu.

15.05 – 25. rocznica urodzin Jakuba Wolnego (1995-), skoczka narciarskiego.

Drużynowy mistrz świata juniorów w 2014. Zawodnik LKS Klimczok Bystra.

Urodził się w Bielsku-Białej.

16.05 – 80. rocznica urodzin Andrzeja Baturo (1940–2017), fotografika,

wydawcy, organizatora przeglądów i festiwali fotograficznych. Inicjator

powstania Fundacji Centrum Fotografii. Jeden z organizatorów i dyrektor

generalny bielskiego FotoArtFestivalu (od 2005). Współzałożyciel Wydawnictwa

Baturo. Laureat nagród m.in. Najpiękniejsza Książka Roku, Ikara, Dorocznej

Nagrody MKiDN za wybitne osiągnięcia w dziedzinie sztuk plastycznych po raz

pierwszy w historii Polski przyznanej fotografowi. Urodził się w Wilnie, zmarł

w Bielsku-Białej.

16.05 – 50. rocznica urodzin Jakuba Malika (1970–2017), literaturoznawcy,

profesora KUL. Badacz literatury polskiej XIX wieku, znawca twórczości

Bolesława Prusa. Urodził się w Bielsku-Białej, zmarł w Lublinie.

164

17.05 – 90. rocznica urodzin Jana Brody (1930–2009), propagatora rybactwa

stawowego. Kierownik gospodarstwa wchodzącego w skład Zespołu

Gospodarstw Doświadczalnych PAN w Gołyszu. Zwolennik stosowania

w gospodarce rybackiej nowych technologii zgodnych z naturalnym

środowiskiem. Inicjator budowy SP w Drogomyślu, Ochabach i Zaborzu. Laureat

m.in. Srebrnej i Złotej Cieszynianki (1998). Urodził się w Hażlachu, zmarł

w Cieszynie.

17.05 – 80. rocznica śmierci Jerzego Brudnego (1863–1940), ogrodnika, poety

ludowego związanego ze Śląskiem Cieszyńskim. Autor utworów o tematyce

religijnej, historycznej, pieśni i powiastek ludowych wydawanych nakładem

własnym. Wagabunda, wędrował po jarmarkach sprzedając zioła i tomiki swojej

poezji. Urodził się w Pogórzu, zmarł w Ogrodzonej.

18.05 – 120. rocznica urodzin Jana Szczęsnego Książka (1900–1964), malarza,

pedagoga. Nauczyciel rysunku w Gimnazjum im. M. Kopernika w Żywcu (1923–

1928). Wystawiał w auli i salach magistratu w Białej Krakowskiej. Malował

martwe natury, pejzaże, obrazy religijne. Tworzył też portrety i akty. Urodził się

i zmarł w Krakowie.

18.05 – 110. rocznica urodzin Władysława Pabijana (1910–1980), nauczyciela,

kronikarza. Nauczyciel w Zebrzydowicach, Koniakowie i Jaworzynce. Zbieracz

materiałów folklorystycznych Trójwsi Beskidzkiej, które opracował w formie

kroniki. W czasie okupacji kurier na Węgry. Autor podręcznika do stenografii.

Urodził się w Jugowicach k. Krakowa, zmarł w Jaworzynce.

18.05 – 100. rocznica urodzin Jana Pawła II (właśc. Karol Józef Wojtyła ; 1920–

2005), duszpasterza, filozofa, nauczyciela akademickiego, dramaturga, poety,

poligloty, arcybiskupa metropolity krakowskiego, kardynała. W 1978 wybrany na

papieża przyjął imię Jan Paweł II, święty Kościoła katolickiego. Beatyfikowany

1.05.2011 przez papieża Benedykta XVI, kanonizowany 27.04.2014 przez

papieża Franciszka. Urodził się w Wadowicach, zmarł w Watykanie.

19.05 – 100. rocznica urodzin Gustawa Heczki (1920–1988), nauczyciela,

księgowego, podporucznika WP, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie,

cichociemny. Zrzucony w 1944 działał w Okręgu Nowogródek AK. Urodził się

w Jaworzynce, zmarł w Olsztynie.

20.05 – 90. rocznica urodzin Jerzego Wiktora Ruśniaczka (1930–1992),

historyka sztuki, aktora teatrów warszawskich. Od 1983 pracownik żywieckiego

muzeum. Konserwator zabytków w Żywcu. Autor wielu publikacji i opracowań

niepublikowanych, dotyczących dziejów i kultury Żywca i Żywiecczyzny.

Urodził się w Żywcu. Pochowany na żywieckim cmentarzu.

165

20.05 – 80. rocznica urodzin Leopolda Franciszka Hyrnika (1940-), architekta,

plastyka, działacza społecznego. Uprawia również ceramikę, malarstwo, grafikę,

rzeźbę. Członek grupy malarskiej Brzimy w Wiśle. Członek Macierzy Ziemi

Cieszyńskiej, Towarzystwa Miłośników Wisły. Współzałożyciel Cieszyńskiego

Klubu Hobbystów. Urodził się w Cieszynie.

20.05 – 65. rocznica urodzin Zbigniewa Preisnera (1955-), muzyka,

kompozytora muzyki filmowej i teatralnej, producenta muzycznego. Samouk, nie

ukończył szkoły muzycznej. Znany ze współpracy z Krzysztofem Kieślowskim.

Właściciel Preisner Studio. Członek Francuskiej Akademii Sztuki i Techniki

Filmowej. Urodził się w Bielsku-Białej.

21.05 – 90. rocznica urodzin Jana Krużołka (1930-), inżyniera, filmowca.

Członek Amatorskiego Klubu Filmowego Bielsko (prezes od 1971).

Współorganizator Festiwalu Filmów Amatorskich „Fazy”. Autor nagrodzonego

filmu Impresja na wiosła (Sopot 1971). Urodził się w Dzięgielowie.

21.05 – 25. rocznica kanonizacji św. Jana Sarkandra ze Skoczowa przez

papieża Jana Pawła II (1995).

22.05 – 170. rocznica urodzin Anny Bernd (1850–1922), filantropki, żony

Aleksandra Bernda, austriackiego konsula generalnego w Amsterdamie

i właściciela tkalni bawełny. Założycielka Zakładu dla biednych gminy i miasta

Strumień im. Anny Bernd (1902–1945). Urodziła sią w Strumieniu, zmarła

w Wiedniu.

22.05 – 105. rocznica śmierci Pawła Hojdysza (1881–1915), nauczyciela

rysunków, pszczelarza. Od 1901 pracował w szkole nr 2 w Ustroniu. Jego

uczniem był artysta Ludwik Lipowczan. Uczestnik I wojny światowej na froncie

wschodnim. Ciężko ranny zmarł w szpitalu. Urodził się w Drogomyślu, zmarł

w Szklarach k. Rzeszowa.

22.05 – 25 lat temu (1995) ), miała miejsce wizyta papieża Jana Pawła II

w Skoczowie, Bielsku-Białej i Żywcu.

23.05 – 230. rocznica urodzin Antoniego Krząstkiewicza (1790–1870), malarza

żywieckiego. Tworzył obrazy o tematyce religijnej zamawiane do kościołów na

terenie Żywiecczyzny, m.in. w Lachowicach, Milówce, Rychwałdzie i Żywcu.

Ojciec Wincentego Krząstkiewicza, również malarza. Urodził się i zmarł

w Żywcu.

166

23.05 – 125. rocznica urodzin Tadeusza Michejdy (1895–1955), architekta,

malarza. Ochotnik Legionów Polskich. Walczył w 1919 z Czechami o Śląsk

Cieszyński. Uczestnik akcji plebiscytowych i III powstania śląskiego. Inicjator

utworzenia Wolnej Szkoły Malarstwa im. A. Gierymskiego w Katowicach.

Urodził się w Olbrachcicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Iwoniczu Zdroju.

23.05 – 55. rocznica śmierci Ludwika Skrzypka (1891–1965), nauczyciela,

jednego z organizatorów przewrotu 1918 w Cieszynie. Uczestnik I wojny

światowej. Dowódca szkoły podoficerskiej, który z 31 października na

1 listopada 1918 rozbroił oddział austriackiego garnizonu i opanował strategiczne

punkty miasta. Ochotnik w III Powstaniu Śląskim. Urodził się w Górkach

Wielkich, zmarł w Cieszynie.

24.05 – 60. rocznica śmierci Ludwika Jaska (1881–1960), nauczyciela,

działacza społecznego. Pracował w szkołach średnich w Cieszynie. Członek

Macierzy Szkolnej. Współpracował z pismem „Gwiazdka Cieszyńska”.

Zorganizował wydawanie „Głosu Młodzieży”, pisma uczniów szkół średnich

Śląska Cieszyńskim. Urodził się w Lipowej, zmarł w Cieszynie.

24.05 – 65. rocznica śmierci Andrzeja Cymorka (1882–1965), diakona

ewangelickiego, publicysty, tłumacza. Sekretarz Społeczności Chrześcijańskiej

w Cieszynie (do 1939). Opracował z ks. Pawłem Sikorą śpiewnik Harfa syjońska.

Przełożył powieści słowackiej pisarki K. Royówny. Urodził się w Nieborach na

Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.

26.05 – 100. rocznica śmierci Adolfa Bartlinga (1847–1920), nauczyciela,

kantora, dyrektora ewangelickiej Szkoły Ludowej w Białej przy ul.

Komorowickiej. Radny miejski, następnie 1 asesor rady miejskiej.

Przewodniczący Towarzystwa Mieszczańskiego (Burgerverein), dążącego do

stworzenia w Białej muzeum, które w 1902 rada miejska Białej swoją uchwałą

utworzyła. Urodził się w Gliwicach.

26.05 – 25. rocznica śmierci Władysława Zwierzyny (1915–1995), urzędnika,

księgowego, działacza społecznego i związkowego. Uczestnik kampanii

wrześniowej 1939 – dowódca plutonu 4 PSP w Cieszynie na odcinku Cieszyn–

Tomaszów Lubelski. Pracownik Zarządu Miejskiego w Żywcu. Organizator

Biblioteki Związkowej w Fabryce Śrub i Nitów. Założyciel KS Stal. Odznaczony

Krzyżem Walecznych. Urodził się w Żywcu. Spoczął na Cmentarzu

Przemienienia Pańskiego w Żywcu.

167

27.05 – 110. rocznica urodzin Romana Reinfussa (1910–1998), etnografa,

publicysty. Inicjator i wieloletni juror Festiwalu Folkloru Górali Polskich

w Żywcu (1970–1984). Badacz Żywiecczyzny, okolic Bielska-Białej, Makowa

Podhalańskiego, Oświęcimia i Wadowic. Urodził się w Przeworsku, zmarł

w Krzywaczce, pow. Myślenicki.

27.05 – 40. rocznica śmierci Wincentego Fabera (1936–1980), poety, autora

tekstów piosenek, pisarza książek dla dzieci. Uczęszczał do Liceum

Ogólnokształcącym im. S. Żeromskiego w Bielsku-Białej. Po 1968 należał do

Grupy Literackiej Gronie im. E. Zegadłowicza powstałej przy Towarzystwie

Miłośników Ziemi Żywieckiej w Żywcu. Za całokształt twórczości literackiej dla

dzieci otrzymał nagrodę specjalną przyznaną przez Beskidzkie Towarzystwo

Społeczno-Kulturalne (1979). Urodził się w Bielsku, zmarł w Krakowie.

28.05 – 155. rocznica urodzin Józefa Goszyka (1865–1955), nauczyciela.

Kierownik szkół w Wiśle Malince i SP nr 1 (od 1899), inicjator budowy gmachu

nowej szkoły. Powołał OSP (1900) – pierwszą placówkę na Śląsku Cieszyńskim

z polską komendą. Współzałożyciel Towarzystwa Miłośników Wisły i koła

Macierzy Szkolnej (pierwszy prezes). W jego willi przebywali przedstawiciele

Komisji Alianckiej, których przyjmował z ramienia Rady Narodowej Księstwa

Cieszyńskiego. Urodził się w Pruchnej, zmarł w Wiśle.

29.05 – 375. rocznica śmierci Adama Christiana Agricoli (1593–1645),

nauczyciela, filozofa, pisarza religijnego. Nadworny kaznodzieja ewangelicki

w Cieszynie. Pełnił tę funkcję także w Meklemburgii, Brandenburgii oraz

w Królewcu. Urodził się w Cieszynie, zmarł w Królewcu.

29.05 – 135. rocznica śmierci Franciszka Fuchsa (1798–1885), kupca,

przemysłowca. Założyciel pierwszej w Warszawie fabryki cukrów i czekolady

(po 1947 Zakłady Fuchs-Syrena). Inicjator szkoły kupieckiej i opiekun zakładów

opiekuńczych w stolicy. Urodził się w Białej, zmarł w Warszawie.

30.05 – 155. rocznica urodzin Jana Budnego (1865–1941), księdza, działacza

społecznego, narodowego, założyciela Czytelni Katolickiej w Międzyrzeczu.

W 1886 roku zdał egzamin maturalny w gimnazjum w Bielsku. Uczęszczał do

Seminarium Duchownego w Ołomuńcu. Wikary, a następnie proboszcz w parafii

św. Marcina w Międzyrzeczu. Ks. Budny kontynuował, rozpoczętą przez

poprzednika, budowę nowego kościoła w Mazańcowicach. Mianowany

wicedziekanem dekanatu bielskiego. Urodził się w Ochodzy (ówczesne

Dziedzice). Pochowany został na cmentarzu zabrzeskim.

168

30.05 – 10. rocznica śmierci Jana Wiktora Lachendro (1934–2010), działacza

kulturalnego i turystycznego, nauczyciela, publicysty, regionalisty. Działacz

Towarzystwa Miłośników Ziemi Oświęcimskiej, współzałożyciel bielskiego

Oddziału Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza. Urodził się

w Oświęcimiu. Pochowany w Oświęcimiu.

31.05 – 110. rocznica urodzin Franciszka Bryji (1910–1942), księdza pallotyna,

Sługi Bożego, męczennika za wiarę. W czasie okupacji student tajnych

kompletów na UW, brał udział w tajnym nauczaniu. Więzień Pawiaka, KL

Auschwitz i Dachau. Jeden z bohaterów dokumentalnego filmu Czas wielkiej

próby (1993, reż. Wanda Rollny, wg scenariusza abpa Kazimierza

Majdańskiego). Urodził się w Rajczy, zginął w obozie koncentracyjnym Dachau.

31.05 – 75. rocznica śmierci Jana Durczaka (1884–1945), działacza

politycznego i związkowego, posła na Sejm 1919–1922. Urzędnik Kas Chorych

w Białej i Żywcu. Mianowany na burmistrza Białej. Urodził się w Ustroniu,

zmarł w Białej.

CZERWIEC

01.06 – 135. rocznica urodzin Roberta Kożusznika (1885–1965), nauczyciela,

działacza oświatowego. Związany z Polskim Towarzystwem Pedagogicznym.

Przewodniczący Polskiego Komitetu Plebiscytowego w Suchej Średniej i Dolnej.

Po opuszczeniu Śląska Cieszyńskiego pracował w Działdowie. W czasie okupacji

brał udział w tajnym nauczaniu. Urodził się w Karwinie na Śląsku Cieszyńskim,

zmarł w Tomaszowie Mazowieckim.

01.06 – 100. rocznica urodzin Jana Walickiego (1920–1988), księdza, prałata

częstochowskiej kapituły katedralnej, teologa. Redaktor „Częstochowskich

Wiadomości Diecezjalnych”. Oficjał Sądu Biskupiego. Urodził się

w Moszczanicy k. Żywca, zmarł w Krakowie.

01.06 – 75. rocznica śmierci Romana Dyboskiego (1883–1945), filologa, pisarza

i publicysty, tłumacza, historyka literatury angielskiej, sybiraka, profesora

Uniwersytetu Jagiellońskiego. Odznaczony Złotym Wawrzynem Akademickim

Polskiej Akademii Literatury (1935) oraz Złotym Krzyżem Zasługi (1936).

Urodził się w Cieszynie, zmarł w Krakowie.

01.06 – 45. rocznica powołania Bielska-Białej na stolicę województwa

bielskiego (1975–1989).

169

02.06 – 120. rocznica urodzin Franciszka Seiferta (1900–1964), grafika

książkowego, projektanta opraw, bibliofila. Autor artystycznych projektów

okładek, kart tytułowych, kalendarzy, zaproszeń. Twórca ekslibrisów. Urodził się

w Przywozie na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Krakowie.

02.06 – 95. rocznica urodzin Władysława Szostaka (1925–1983), malarza,

grafika, architekta wnętrz, związanego z bielskim środowiskiem artystycznym.

Więzień obozów koncentracyjnych, m. in. Auschwitz. Po wojnie osiadł

w Bielsku. Uprawiał malarstwo, grafikę, metaloplastykę, mozaikę, polichromię,

projektował aranżacje i wyposażenia wnętrz domów kultury, sal kinowych,

kawiarni. Prezes bielskiego oddziału ZPAP (1969–1981). Uczestniczył we

wszystkich wystawach oddziałowych, a także okręgowych i ogólnopolskich.

03.06 – 50. rocznica śmierci Andrzeja Kajfosza (1889–1970), górnika, rolnika,

i introligatora, z zamiłowania pszczelarza i sadownika. Samouk w zakresie

filozofii i religioznawstwa. W 1919 założył w Nydku Polskie Towarzystwo

Teozoficzne. W latach 1919–1939 był jego prezesem. Redaktor i wydawca

pierwszego w Polsce pisma teozoficznego „Teozofia”, później „Wyzwolenie”.

Autor licznych prac filozoficznych, etycznych i religijnych, które pozostały

w rękopisach. Urodził się i zmarł w Nydku na Śląsku Cieszyńskim.

03.06 – 45 lat temu (1975) otwarto Śląski Szpital Reumatologiczny

w Ustroniu Zawodziu.

03.06 – 35. rocznica urodzin Łukasza Piszczka (1985-), piłkarza (obrońcy).

Zawodnik Borussii Dortmund. Reprezentant Polski, uczestnik Mistrzostw Europy

(2008–2016) i Mundialu 2018. Urodził się w Czechowicach-Dziedzicach.

04.06 – 100. rocznica urodzin Tadeusza Basilidesa (1920–1939), harcerza,

podchorążego. Członek I Drużyny Harcerskiej w Dziedzicach. W 1938 powołany

do wojska. Jednocześnie podjął naukę w Szkole Podchorążych Rezerwy 21.

Dywizji Piechoty Górskiej w Cieszynie. Walczył w kampanii wrześniowej 1939.

Był dowódcą drużyny strzeleckiej i wraz z nią przebył szlak bojowy, począwszy

od Bielska, przez Wadowice, Kraków po Tarnów. Urodził się w Oświęcimiu,

zginął w Wietrzychowicach k. Tarnowa.

04.06 – 90. rocznica urodzin Zbigniewa Poprawskiego (1930-), aktora, reżysera.

Autor sztuk i reżyser w Teatrze Lalek Banialuka (zrealizował 14 spektakli, m.in.

Chodzi turoń, paszczą kłapie). Urodził się w Krakowie.

170

04.06 – 40. rocznica śmierci Jana Jarockiego (1899–1980), inżyniera, działacza

gospodarczego i społecznego. Dyrektor w Fabryce Brevillier i A. Urban Synowie

w Ustroniu oraz organizator przyzakładowej Szkoły Przemysłowej.

Racjonalizator, autor patentów. Współautor podręcznika Kuźnictwo

i Prasownictwo. Zastępca prezesa Towarzystwa Miłośników Ustronia, prezes

Polskiego Związku Zachodniego. Inicjator utworzenia Muzeum Ustrońskiego

(gromadził eksponaty i archiwalia). Urodził się w Tarnowie, zmarł w Ustroniu.

04.06 – 5. rocznica śmierci Kurta Webera (1928–2015), operatora filmowego

i reżysera żydowskiego pochodzenia. Absolwent łódzkiej filmówki, operator

m.in. Bazy ludzi umarłych, Ludzi z pociągu, Piekła i nieba. Urodził się

w Cieszynie, zmarł w Moguncji w Niemczech.

05.06 – 105. rocznica urodzin Mieczysława Galasiewicza (1915–1989),

bankowca, dyrektora NBP w Żywcu. Walczył w kampanii wrześniowej 1939

w szeregach 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich (z kilkoma ułanami i sztandarem

pułkowym przebił się do Warszawy). Prezes LOK. Odznaczony m.in. Krzyżem

Kampanii Wrześniowej 1939. Urodził się w Bielsku.

05.06 – 65. rocznica śmierci Idy Münzberg (1876–1955), malarki, nauczycielki.

Mieszkała i pracowała w Cieszynie (po podziale miasta w Czeskim Cieszynie).

Wpływ na jej twórczość miał Gustav Klimt. Malowała kwiaty (głównie kaczeńce

i słoneczniki), portrety i krajobrazy. (in. data śmierci 11 lipca). Urodziła się

w Trzycieżu na Śląsku Cieszyńskim, zmarła w Czeskim Cieszynie.

07.06 – 90. rocznica urodzin Jerzego Płonki (1930-), pedagoga, matematyka-

algebraika. Ukończył wydział wokalny Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej

oraz studia matematyczne na Uniwersytecie Wrocławskim. Twórca konstrukcji

matematycznej zw. sumą Płonki. Urodził się w Kończycach Małych.

08.06 – 195. rocznica urodzin Andrzeja Cinciały (1825–1898), prawnika,

działacza narodowego na Śląsku Cieszyńskim, folklorysty. Redaktor „Tygodnika

Cieszyńskiego”. Współzałożyciel Czytelni Ludowej w Cieszynie. Autor

opracowań: Przysłowia, przypowieści i ciekawe zwroty językowe ludu polskiego

na Śląsku, w Księstwie Cieszyńskim, Pieśni ludu śląskiego z okolic Cieszyna,

Słownik dialektyczny Śląska Cieszyńskiego. Urodził się w Kozakowicach

Górnych, zmarł w Cieszynie.

08.06 – 125. rocznica urodzin Tomasza Dziamy (1895–1975), nestora polskiego

mleczarstwa, prof. Wyższej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Cieszynie (od

1947). Uczestnik I wojny światowej i III powstania śląskiego. Żołnierz AK,

walczył w Powstaniu Warszawskim (major). Organizator i dziekan Wydziału

Mleczarskiego w cieszyńskiej WSGW (1947–1950).Wpłynął na rozwój

mleczarstwa na terenie Śląska Cieszyńskiego. Urodził się we Lwowie, zmarł

w Olsztynie.

171

08.06 – 35. rocznica śmierci Jana Husara (1910–1985), nauczyciela, inżyniera,

rolnika. Kierownik szkoły w Cisownicy. Organizator Powiatowej Szkoły

Rolniczej w Międzyświeciu. Dyrektor Technikum Rolniczego. Radny PRN

w Cieszynie. Prezes komitetu powiatowego ZSL. Urodził się w Cisownicy.

08.06 – 35. rocznica śmierci Ewy Milerskiej (1915–1985), zaolziańskiej poetki

ludowej, działaczki społecznej i regionalnej. Działała w Polskim Związku

Kulturalno-Oświatowym. Publikowała m.in. na łamach „Głosu Ludu” i „Zwrotu”.

Zbieraczka materiałów folklorystycznych. Autorka tekstu Haft na żywotek

cieszyński oraz pośmiertnie wydanego tomiku Kwiaty z naszej łąki. Urodziła się

i zmarła w Nydku na Śląsku Cieszyńskim.

09.06 – 65. rocznica urodzin Krzysztofa Tusiewicza (1955-), operatora

filmowego, reżysera i scenarzysty, fotografika. Autor zdjęć m.in. do filmu

Samowolka (1993). Urodził się w Bielsku-Białej.

09.06 – 20. rocznica śmierci Jadwigi Legierskiej (1903–2000), koniakowskiej

koronkarki. Po 1950 zatrudniona w Spółdzielni Cepelia. Z czasem asortyment

koronkowych wyrobów rozszerzyła o obrusy, rękawiczki, kapelusze, bluzki

a nawet suknie ślubne. Posługiwała się głównie techniką szydełkową i klockową.

Wykonała koronki do filmu Noce i dnie w reż. Jerzego Antczaka. Koronki trafiły

do zbiorów muzealnych: w Bytomiu, Katowicach, Krakowie, Częstochowie,

Wrocławiu, Gdyni, Warszawie. Laureatka Nagrody im. Oskara Kolberga (1983).

Urodziła się w Koniakowie.

10.06 – 110. rocznica urodzin Anny Choroszczańskiej-Sobocińskiej (1910–

1985), nauczycielki, polonistki. Uzdolniona plastycznie. Nauczycielka

w Technikum Przemysłu Leśnego w Żywcu (1948–1969). Organizatorka

bibliotek szkolnych, szkolnych zespołów artystycznych. Malowała głównie

drzewa i kwiaty. Urodziła się w Popówce na Ukrainie, zmarła w Warszawie.

11.06 – 170. rocznica śmierci Mateusza Opolskiego (1780–1850), księdza,

działacza narodowego. Proboszcz w Cieszynie, Frysztacie, od 1827 w Bielsku.

Generalny wikariusz na Śląsk Cieszyński. Poparł wniosek o wprowadzenie

podręczników w języku polskim do szkół Księstwa Cieszyńskiego. Inicjator

powstania Biblioteki Polskiej Teologów Wrocławskich w Ołomuńcu. Urodził się

w Wodzisławiu Śląskim, zmarł w Bielsku.

11.06 – 110. rocznica urodzin Kazimierza Gargula (1910–?) fotografika. Tytuł

mistrza w fotografii zdobył w 1934. Autor fotograficznej dokumentacji

przebudowy Bielska-Białej. Urodził się w Bochni.

172

11.06 – 100. rocznica urodzin Kazimierza Meresa (1920–2003), aktora

telewizyjnego i teatralnego oraz rysownika. Zadebiutował na deskach sceny

bielskiej w 1945. Urodził się w Bielsku, zmarł w Warszawie.

11.06 – 65. rocznica urodzin Haliny Biegun (1955-), saneczkarki.

Zawodniczka klubu Start Bielsko-Biała. Brązowa medalistka mistrzostw Europy

(1976), mistrzyni i wicemistrzyni Polski. Urodziła się w Bielsku-Białej.

11.06 – 55. rocznica urodzin Mariusza Handzlika (1965–2010), urzędnika,

dyplomaty. Podsekretarz Stanu ds. międzynarodowych w Kancelarii Prezydenta

RP. Urodził się w Bielsku-Białej, zginął w Smoleńsku.

11.06 – 55. rocznica śmierci Jana Gawlasa (1901–1965), nauczyciela muzyki,

kompozytora. Profesor PWSM w Katowicach. Tworzył kompozycje chóralne,

instrumentalne, tańce, pieśni, często w oparciu o motywy folkloru śląskiego.

Popularyzator śląskiej pieśni ludowej. Urodził się w Dolnym Żukowie na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Katowicach.

12.06 – 135 lat temu (1885) bp krakowski poświęcił dwór lipnicki w Białej,

który arcyksiążę Albrecht Fryderyk Habsburg podarował zakonowi Córek Bożej

Miłości.

13.06 – 160. rocznica urodzin Jana Bystronia (pseud. Marian Czeszewski ;

1860–1902), nauczyciela języka polskiego i niemieckiego, językoznawcy.

Szczególnym jego zainteresowaniem cieszyły się dialekty polskie na Śląsku

Cieszyńskim. Zbierał pieśni ludowe ze Śląska Cieszyńskiego, współpracował

z pismami „Gwiazdka Cieszyńska” i „Slovansky Sbornik”. Ojciec Jana

Stanisława Bystronia. Urodził się w Datyniach Dolnych na Śląsku Cieszyńskim,

zmarł w Krakowie.

13.06 – 140. rocznica urodzin Jana Kuboka (1880–1941), nauczyciela. Kurator

zboru ewangelickiego i przełożony gminy w Cieszynie. Uczył w Międzyrzeczu

i w Końskiej. Wójt Końskiej od 1924. Więzień obozów koncentracyjnych

Oranienburga i Dachau. Urodził się w Końskiej na Śląsku Cieszyńskim, zginął

w KL Dachau.

13.06 – 100. rocznica śmierci Jana Niemca (1858–1920), pedagoga, publicysty.

W latach 1888–1892 wykładał w seminarium nauczycielskim w Bielsku.

Współzałożyciel „Miesięcznika Pedagogicznego”. Podjął próbę założenia (wg

wzorów amerykańskich) instytutu naukowo-wychowawczego dla uczniów od

4 roku życia do studiów. Urodził się w Międzyświeciu, zmarł we Lwowie.

173

14.06 – 155. rocznica urodzin Alojzego Bonczka (1865–1937), górnika,

działacza związkowego, publicysty. Uczestnik międzynarodowych kongresów

(np. górników, spółdzielców). Autor Pamiętnika (1930). Urodził się w Suchej

Górnej, zmarł w Stonawie.

16.06 – 85. rocznica urodzin Jana Hermy (1935–2019), artysty rzeźbiarza,

pedagoga, profesora sztuki. Twórca pomników, m.in. Pawła Stalmacha

w Cieszynie, Jana Sztwiertni w Wiśle, ofiar faszyzmu w Cieszynie i Goleszowie,

Ofiar Pożaru Rafinerii w Czechowicach. Uhonorowany nagrodą Bł. Brata Alberta

za osiągnięcia w dziedzinie sztuki sakralnej (1988). Laureat Srebrnej

Cieszynianki (2008), wyróżniony Śląskim Szmaragdem (2011). Ponadto otrzymał

tytuł Zasłużony dla Województwa Bielskiego i Katowickiego oraz Zasłużony dla

Miasta Cieszyna. Urodził się w Goleszowie.

16.06 – 70. rocznica urodzin Pawła Anweilera (1950-), pastora ewangelickiego,

poety i publicysty. Biskup diecezji cieszyńskiej Kościoła Ewangelicko-

Augsburskiego w RP od 1992 do 2015. Laureat Nagrody im. Karola Miarki

(2015). Urodził się w Kaliszu.

17.06 – 400. rocznica śmierci Mikołaja Zebrzydowskiego (1553–1620),

wojewody krakowskiego, marszałka wielkiego koronnego. Opozycjonista króla

Zygmunta III Wazy (rokosz Zebrzydowskiego w 1606). Ufundował Kalwarię

Zebrzydowską na wzór Jerozolimy.

18.06 – 90. rocznica urodzin Henryka Machalicy (1930–2003), aktora

filmowego i teatralnego. Pracował w Teatrze Lalek Banialuka (1952–1955)

i Teatrze Polskim w Bielsku-Białej (1958–1959). Role w filmach m.in. Mistrz

i Małgorzata (1988), Złoto dezerterów (1998), w serialu telewizyjnym

Złotopolscy (1997–2003). Urodził się w Chybiu, zmarł w Warszawie.

19.06 – 50. rocznica śmierci Konstantego Grzybowskiego (1901–1970),

prawnika, historyka prawa. Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dziekan

Wydziału Prawa UJ. Członek-korespondent Polskiej Akademii Nauk.

Popularyzator nauki. Urodził się w Zatorze, zmarł w Krakowie.

20.06 – 150. rocznica urodzin Jana Kukucza (1870–1917), nauczyciela

gimnazjalnego. Uczył języka greckiego i niemieckiego w prywatnym gimnazjum

Macierzy Ziemi Cieszyńskiej w Cieszynie jako pierwszy profesor tej szkoły

pochodzący ze Śląska Cieszyńskiego. Wiceprezes Czytelni Ludowej w Cieszynie.

Wydalony z Cieszyna (staraniem Niemców), pracował w Gimnazjum św. Anny

w Krakowie. Urodził się w Końskiej na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Krakowie.

174

21.06 – 135. rocznica urodzin Alojzego Milaty (1885–1936), nauczyciela,

krajoznawcy. Działacz oświatowy. Autor podręczników m.in. z zakresu geografii.

Urodził się w Puńcowie, zmarł w Cieszynie.

22.06 – 65. rocznica śmierci Antoniego Motylewicza (1887–1955), lekarza

powiatowego, działacza społecznego, dyrektora Miejskiej Stacji Sanitarno-

Epidemiologicznej w Białej, członka Czytelni Polskiej.

22.06 – 45. rocznica śmierci Rudolfa Karpińca (1886–1975), prawnika.

Naczelnik Sądu Powiatowego w Jabłonkowie na Śląsku Cieszyńskim (1919). Od

1921 sędzia (prezes 1934–1939) Sądu Okręgowego w Cieszynie oraz sędzia Sądu

Apelacyjnego w Katowicach. Jeden z trzech sędziów, który w 1927 orzekał

w „procesie stulecia” o tzw. dobra Komory Cieszyńskiej. Radny miasta Cieszyna.

Po 1945 notariusz i sędzia w Cieszynie. Urodził się w Siemianówce, w pow.

lwowskim, zmarł w Cieszynie.

23 lub 24.06 – 630. rocznica urodzin Jana Kantego (również Jan z Kęt ; 1390–

1473), prezbitera, polskiego świętego Kościoła katolickiego. Kanonizowany

w 1767 przez papieża Klemensa XVIII. Patron m.in. Kęt, diecezji bielsko-

żywieckiej, SP nr 1 w Kętach. (inna data ur. 24 czerwca). Urodził się w Kętach,

zmarł w Krakowie.

23.06 – 85. rocznica urodzin Weroniki Grabskiej-Martyniak (1935–2019),

poetki pochodzącej z Międzybrodzia Bialskiego, nauczycielki, dyrektorki II

Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Asnyka oraz wizytatorki Kuratorium

Oświaty. Członkini Towarzystwa Miłośników Międzybrodzia, Grupy Literackiej

Apostrofa w Bielsku-Białej, Grupy Literackiej Gronie w Żywcu. Przewodnik

beskidzki. Autorka tomików wierszy, m.in. Ścieżki w kroplach słów, Po drodze,

Zapiski i rozważania, Śladami myśli. Urodziła się w Międzybrodziu Bialskim.

24.06 – 80. rocznica urodzin Joanny Kwiatkowskiej (1940–2000), działaczki

społeczno-kulturalnej, instruktorki teatralnej, reżyserki sztuk teatralnych.

Absolwentka cieszyńskiej Filii Uniwersytetu Śląskiego. Od 1958 związana

z Bielskiem. Prowadziła działalność na rzecz młodzieży, m.in. w Domu Kultury

Włókniarzy. Urodziła się we Flisach, zmarła w Bielsku-Białej.

24.06 – 65. rocznica śmierci Józefa Goszyka (1865–1955), nauczyciela.

Kierownik szkół w Wiśle Malince i SP nr 1 (od 1899), inicjator budowy gmachu

nowej szkoły. Powołał OSP (1900) – pierwszą placówkę na Śląsku Cieszyńskim

z polską komendą. Współzałożyciel Towarzystwa Miłośników Wisły i koła

Macierzy Szkolnej (pierwszy prezes). W jego willi przebywali przedstawiciele

Komisji Alianckiej, których przyjmował z ramienia Rady Narodowej Księstwa

Cieszyńskiego. Urodził się w Pruchnej, zmarł w Wiśle.

175

24.06 – 40. rocznica urodzin Wojciecha Tajnera (1980-), skoczka narciarskiego,

trenera. Zawodnik WSS Wisła. Srebrny medalista Mistrzostw Polski (2003).

Urodził się w Zebrzydowicach.

25.06 – 110. rocznica urodzin Anny Golonki (1910–2000), malarki. Od 1945

działaczka bielskiego Oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków.

Uczestniczyła we wszystkich wystawach środowiskowych oddziałowych

i okręgowych. Jej obrazy znajdują się w zbiorach Muzeum w Bielsku-Białej.

Urodziła się w Krakowie, zmarła w Bielsku-Białej.

25.06 – 75. rocznica urodzin Henryka Talara (1945-), aktora teatralnego

filmowego i dubbingowego. Dyrektor naczelny i artystyczny teatrów: im. Adama

Mickiewicza w Częstochowie (1994–1997) i Teatru Polskiego w Bielsku-Białej

(1997–1999). Zagrał w filmach m.in. Polskie drogi (1976), Wiedźmin (2001),

Sługi boże (2016). Urodził się w Kozach.

25.06 – 25. rocznica śmierci Władysława Sternala (1911–1995), zabawkarza.

Specjalista od kołysek, dziobiących się kogucików na kiju oraz „klepoków”

(ptaków z ruchomymi skrzydłami). Członek Stowarzyszenia Twórców

Ludowych. Radny Gromadzkiej Rady Narodowej w Koszarawie. Urodził się

i zmarł w Koszarawie.

26.06 – 55. rocznica urodzin Adama Pilcha (1965–2010), duchownego

luterańskiego, pułkownika WP, p.o. Naczelnego Kapelana Ewangelickiego WP.

Członek Kapituły Uśmiechu. Wystąpił w serialu biograficznym Marszałek

Piłsudski (reż. Andrzej Trzos-Rastawiecki, 2000). Urodził się w Wiśle, zginął

w Smoleńsku.

26.06 – 5. rocznica śmierci Teresy Gołdy-Sowickiej (1947–2015), bielskiej

artystki, uprawiającej twórczość w dziedzinie malarstwa sztalugowego,

architektonicznego, sakralnego, kolorystyki wnętrz i architektury. Związana

z Galerią Środowisk Twórczych. Współorganizowała Ogólnopolskie Spotkania

Twórców w Kalwarii Zebrzydowskiej, działała w ramach Forum Kultura

i Duchowość. Współzałożycielka bielskiego Klubu Inteligencji Katolickiej.

Urodziła się w Bielsku-Białej.

27.06 – 75. rocznica urodzin Tadeusza Radwana (1945–2003), saneczkarza,

olimpijczyka. Zawodnik MKS Bielsko (1960–1962) i Startu Bielsko-Biała

(1963–1973). Brązowy medalista mistrzostw Europy w dwójkach (1971),

2-krotny wicemistrz Polski w jedynkach. Uczestnik igrzysk olimpijskich

w Grenoble (1968). Urodził się w Kozińcu, zmarł w Bielsku-Białej.

176

29.06 – 150. rocznica urodzin Franciszka Francusa (1870–1962), nauczyciela,

pisarza ludowego, organisty. Autor sztuki Wesele na wsi. Urodził się w Krasnej

k. Cieszyna, zmarł w Czeskim Cieszynie.

30.06 – 25. rocznica oddania do użytku po generalnym remoncie i modernizacji

kolejki na Szyndzielnię (1995).

LIPIEC

01.07 – 55. rocznica śmierci Józefa Mroza (1891–1965), nauczyciela, żołnierza

AK. Uczestnik wojny austriacko-włoskiej. Od 1912 związał się z Żywiecczyzną.

Pracował jako kierownik szkół powszechnych w Okrajniku, Żabnicy, Jeleśni,

Sopotni Małej. Angażował się w życie mieszkańców, dbał o zachowywanie

tradycji ludowych i narodowych, szerzył wiedzę o historii i literaturze. Inicjator

i realizator budowy szkoły w Jeleśni. Po 1945 związany z Bytomiem. Urodził się

w Ciężkowicach, pow. Grybów, zmarł w Bytomiu.

02.07 – 55. rocznica śmierci Ferdynanda Pustówki (1894–1965), nauczyciela,

skrzypka, kompozytora, folklorysty, bibliofila. Uczestnik I wojny światowej.

Kierownik szkoły w Wiśle Malince. Jeden ze współorganizatorów Muzeum

Beskidzkiego w Wiśle. Zbieracz eksponatów materialnej kultury ludowej. Autor

Pieśni ludowych z polskiego Śląska. Urodził się w Wiśle, zmarł w Wiśle Malince.

03.07 – 170. rocznica urodzin Józefa Zaleskiego (1850–1915), lekarza,

publicysty. Działacza Towarzystwa Rolniczego. W 1889 osiadł w Puńcowie

i stworzył wzorcowe gospodarstwo rolne. Hodował gołębie, co było nowością na

Śląsku Cieszyńskim. Popularyzator oświaty rolniczej oraz cieszyńskiego

piśmiennictwa. Autor m.in. Ondraszka. Urodził się we Włodawie, zmarł

w Cieszynie.

03.07 – 100. rocznica urodzin Marii Wróbel (1920–1992), bibułkarki.

Wykonywała wianki, połaźnice i kwiaty bibułkowe, bukiety imieninowe, ślubne.

Uczestniczyła w corocznych konkursach zdobnictwa bibułkowego,

organizowanych przez Muzeum w Żywcu. Swoje bibułkowe cudeńka wystawiała

w czasie imprez folklorystycznych: Żywieckie Gody, Festiwal Folkloru Górali

Polskich, Tydzień Kultury Beskidzkiej, Sabałowe Bajania w Bukowinie

Tatrzańskiej, Gdyni, Jeleśni, Krakowie, Makowie Podhalańskim, Pszczynie,

Szczyrku i Żywcu. Urodziła się w Pewli Wielkiej, zmarła w Żywcu.

177

04.07 – 75. rocznica urodzin Stanisława Ryłki (1945-), biskupa. Urzędnik Kurii

Rzymskiej. Przewodniczący Papieskiej Rady ds. Świeckich (2003–2016).

Arcyprezbiter bazyliki Matki Bożej Większej w Rzymie. Kardynał diakon

w latach 2007–2018, kardynał prezbiter od 2018. Urodził się w Andrychowie.

05.07 – 90. rocznica urodzin Leona Miękiny (1930–2013), poety, prozaika,

publicysty, pedagoga. Prezes Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. Założyciel Klubu

Literackiego Nadolzie (1982). Autor słuchowisk radiowych, redaktor

wydawnictw okolicznościowych. Bibliograf, tłumacz z literatury niemieckiej

i austriackiej. Urodził się w Cieszynie.

05.07 – 80. rocznica urodzin Zuzanny Bujok (1940-), poetki ludowej,

śpiewaczki, gawędziarki pochodzącej z Wisły. Zaangażowana działaczka na

rzecz rodzimej kultury. Z jej inicjatywy powstał zespół folklorystyczny Mali

Tkocze. Rozwinęła swoje umiejętności hafciarskie i sama zaczęła wyszywać

żywotki i haftować czepce wiślańskie. Prężnie prowadzi żeńską grupę śpiewaczą

Stejizbianki, wielokrotnie wyróżnianą za kultywowanie archaicznych pieśni

ewangelickich i pasterskich.

05.07 – 75. rocznica urodzin Jacka Z. Reyniaka (1945-), archeologa.

Wojewódzki Konserwator ds. Zabytków Archeologicznych w Bielsku-Białej.

Prowadził wykopaliska w okolicach Kobiernic, Grojca k. Oświęcimia. Autor

publikacji dotyczących m.in. prehistorii tych ziem oraz osadnictwa neolitycznego

i obronnego w Karpatach. Urodził się w Krakowie.

06.07 – 105. rocznica śmierci Leonarda Rybarskiego (1892–1915), oficera

Legionów Polskich. Strzelec pierwszej bramki w historii żywieckiej piłki nożnej.

Założyciel tajnej Polskiej Organizacji Bojowej w Żywcu. Komendant

Związku Strzeleckiego w Żywcu, z którym wyruszył do walki w 1914. Poległ

w 1915 pod Urzędowem na Lubelszczyźnie. Urodził się w Żywcu.

06.07 – 90. rocznica urodzin Kazimierza Palmy (pseud. Wanda Handzlik ;

1930–2002), poety, prozaika. Pracował w bielskim przemyśle jako mechanik.

Debiutował jako prozaik na łamach tygodnika „Życie Literackie” opowiadaniem

Ciepły prostokąt kołdry. Jako poeta zadebiutował tomikiem Unoszenie powiek.

Wszedł w skład redakcji regionalnego „Biuletynu Kulturalnego”. Laureat

nagrody literackiej im. Gustawa Morcinka. Urodził się w Kętach.

07.07 – 65. rocznica śmierci Zofii Leitner (1868–1955), modystki. Właścicielka

salonu modniarskiego w Cieszynie (od 1888), jednego z najbardziej znanych na

Śląsku Cieszyńskim. Urodziła się i zmarła w Cieszynie.

178

10.07 – 105. rocznica urodzin Stefanii Kapłan (1915–?), poetki ludowej,

gawędziarki. Debiutowała w krakowskim „Ilustrowanym Kurierze Codziennym”

w latach międzywojennych. Od 1957 należała do grupy literackiej Gronie

w Żywcu. Autorka sztuk teatralnych dla scen amatorskich Biała pani i muzy oraz

Podrzutek. Urodziła się w Marcówce.

10.07 – 85. rocznica śmierci Jana Ewangelisty Mocko (1866–1935), księdza,

działacza narodowego i politycznego. Kapelan Wikariatu Generalnego

w Cieszynie. Od 1900 proboszcz w Skoczowie. Założyciel Stowarzyszenia

Chrześcijańsko-Społecznego. Autor polskiego kancjonału Chwalcie Pana.

Budowniczy kościoła bł. Jana Sarkandra. Burmistrz Skoczowa. Urodził się

w Rudzicy, zmarł w Cieszynie.

10.07 – 55. rocznica urodzin Katarzyny Szafrańskiej-Sosgórnik (1965-),

narciarki (alpejki), olimpijki, trenerki. Zawodniczka m.in. BBTS Bielsko-Biała

(1980–1991). Mistrzyni Polski juniorek (8-krotna) i seniorek (16-krotna).

Uczestniczka igrzysk olimpijskich w Calgary (1988). Siostra olimpijczyka

Marcina Szafrańskiego. Urodziła się w Nowym Sączu.

12.07 – 95. rocznica urodzin Teodora Bieguna (1925–2009), twórcy ludowych

zabawek drewnianych. Charakterystyczne dla artysty były koniki (wyścigowce,

klepoki, bryczki, taczki, wozy), zdobione wzorami roślinnymi i geometrycznymi,

o bogatej kolorystyce. Laureat Nagrody im. Oskara Kolberga i honorowej

odznaki Za Zasługi dla Województwa Śląskiego. Urodził się w Lachowicach,

zmarł w Żywcu.

14.07 – 110. rocznica urodzin Romana Antoniego Romaszkana (pseud. Tatar ;

1910–1956), porucznika Wojska Polskiego i AK, Cichociemnego, Kawalera

Orderu Virtuti Militari. Urodził się we Lwowie, zmarł w Goczałkowicach.

14.07 – 100. rocznica urodzin Zdzisława Lachura (1920–2007), malarza,

grafika, założyciela pierwszej polskiej wytwórni filmów rysunkowych w Bielsku-

Białej. W uznaniu osiągnięć w malarstwie i grafice otrzymał nagrodę Ministra

Kultury i Sztuki za całokształt twórczości (1961), a w 1979 został uhonorowany

medalem izraelskiego Instytutu Jad Waszem w uznaniu jego twórczości

poświęconej narodowi żydowskiemu. Urodził się w Zagórzu, zmarł

w Warszawie.

179

15.07 – 95. rocznica urodzin Anny Włodarczyk-Skupień (1925–2003),

florecistki, olimpijki. Zawodniczka śląskich klubów m.in. Stali Baildonu

Katowice (1950–1954). 5-krotna Mistrzyni Polski, wicemistrzyni i brązowa

medalistka. Najlepsza polska florecistka w plebiscycie 50-lecia Polskiego

Związku Szermierczego. Uczestniczka igrzysk olimpijskich w Helsinkach.

Urodziła się w Jasienicy, zmarła w Katowicach.

16.07 – 160. rocznica śmierci Gustawa Sennewalda (1804–1860), księgarza

narodowości niemieckiej, nakładcy. Właściciel warszawskiej firmy Sennewald

(księgarnia, wypożyczalnia polskich książek i nut, wydawnictwo). Zasłużony

wydawca polskiej książki, publikował m.in. dzieła Kraszewskiego, kompozycje

Moniuszki. Urodził się w Bielsku, zmarł w Warszawie.

16.07 – 135. rocznica urodzin Stanisława Dyboskiego (1885–1929), doktora

prawa, działacza narodowego. Notariusz w Cieszynie. Założył koło miłośników

teatru. Od 1917 notariusz w Strumieniu, gdzie założył zespoły wokalno-

muzyczne (późniejsze Towarzystwo Muzyczno-Wokalne Lutnia). Pierwszy

polski burmistrz Strumienia (1922–1923). Notariusz oraz wiceprezes powstałej

w 1927 Partii Pracy w Bielsku. Urodził się w Cieszynie.

17.07 – 95. rocznica urodzin Elżbiety Skalińskiej-Dindorf (1925–2011),

historyka, archiwisty, działaczki regionalnej, autorki artykułów i książek

historycznych. Kierownik Archiwum Państwowego w Oświęcimiu (od 1959).

Działaczka Towarzystwa Miłośników Ziemi Oświęcimskiej. Popularyzatorka

historii ziemi oświęcimskiej i zatorskiej. Urodziła się we Lwowie.

18.07 – 150. rocznica urodzin Jana Stonawskiego (1870–1957), pastora

i publicysty, długoletniego katechety i nauczyciela w polskim Gimnazjum

Macierzy Szkolnej, potem Gimnazjum im. Antoniego Osuchowskiego

w Cieszynie. Działacz narodowy i plebiscytowy (1919). Redaktor „Posła

Ewangelickiego”. Autor wierszowanego pamiętnika Dzwony z Wyższej Bramy.

Urodził się w Lesznej Dolnej, zmarł w Cieszynie.

18.07 – 55. rocznica śmierci Leona Derlicha (1905–1965), językoznawcy-

samouka. Przykuty do łóżka od 18. roku życia. Autor artykułów w prasie

zaolziańskiej dotyczących praw ludności polskiej. W czasie okupacji niemieckiej

kierował organizacją pomagającą więźniom. Zbierał materiały z zakresu gwar,

folkloru i literatury. Współpracował przy publikacjach m.in. Atlasu językowego

Śląska, Słownika gwar polskich. Urodził się i zmarł w Karwinie na Śląsku

Cieszyńskim.

180

18.07 – 30. rocznica śmierci Marii Pilch (1912–1990), pisarki, nauczycielki.

Współzałożycielka Muzeum Beskidzkiego. Propagatorka turystyki i sportów

młodzieżowych. Opowiadania pisane gwarą publikowała od 1931. Urodziła się

i zmarła w Wiśle.

20.07 – 90 lat temu (1930) uruchomiono schronisko na Hali Miziowej pod

Pilskiem.

20.07 – 150. rocznica powołania Ruchu Związkowego Drukarzy (1870).

20.07 – 115. rocznica powołania Ochotniczej Straży Pożarnej w Rudzicy

(1905).

21.07 – 190. rocznica urodzin Andrzeja Gawlasa (1830–1898), nauczyciela,

polskiego działacza narodowego i społecznego, filantropa. Kierownik szkoły

ludowej w Suchej Górnej – wprowadził język polski jako język wykładowy.

Organizator pierwszej zabawy narodowej na Śląsku Cieszyńskim. Założyciel

Kółka Rolniczo-Oświatowego. Propagator czytelnictwa – jeśli absolwent szkoły

wypożyczył jedną książkę w miesiącu, otrzymywał bezpłatnie ubranie do ślubu.

Urodził się w Iłownicy, zmarł w Suchej Górnej.

22.07 – 120. rocznica powołania Ochotniczej Straży Pożarnej

w Rybarzowicach (1900).

23.07 – 100. rocznica śmierci Wiktora Schmidta (1867–1920), nauczyciela,

archeologa, autora opracowań naukowych. W latach 1908–1917 dyrektor

gimnazjum polskiego w Cieszynie. Członek Rady Szkolnej Śląskiej. Urodził się

we Lwowie, zmarł w Ujanowicach k. Nowego Sącza.

23.07 – 95. rocznica urodzin Zdzisława Poznańskiego (1925–1996), operatora,

reżysera, jednego z pionierów polskiego filmu rysunkowego, który cała karierę

zawodową związał z bielskim Studium Filmów Rysunkowych. Realizował filmy

edukacyjne o ochronie zdrowia i człowieka w środowisku pracy. Urodził się

w Ostrowach k. Częstochowy (obecnie Blachownia).

23.07 – 90. rocznica urodzin Mariana Namysłowskiego (1927-), malarza

beskidzkich krajobrazów. Długoletni pracownik Fabryki Samochodów

Małolitrażowych w Bielsku-Białej. Współzałożyciel i prezes działającej przy

FSM grupy plastyków amatorów Paleta. Członek Stowarzyszenia Plastyków

Amatorów Ondraszek. Urodził się w Buczkowicach.

181

23.07 – 25. rocznica śmierci Ewy Dudek (1955–1995), łyżwiarki szybkiej,

olimpijki. Wielokrotna mistrzyni Polski. Srebrna medalistka mistrzostw świata

w Cortina d'Ampezzo (1974). Uczestniczka igrzysk olimpijskich w Innsbrucku

(1976). Współinicjatorka narciarskiego biegu Dudka (biegu masowego),

współzałożycielka rodzinnego klubu biegacza Baca w Radziechowach. Jej

pamięci jest poświęcony Memoriał. Urodziła się w Elblągu, zmarła

w Radziechowach k. Żywca.

24.07 – 120. rocznica urodzin Józefa Stebla (1900–1974), nauczyciela, bibliofila.

Członek Organizacji Bojowej, więzień KL Dachau. Jako jeden z pierwszych

dotarł na miejsce katastrofy samolotowej (11 września 1932), w której zginęli

Franciszek Żwirko i Stanisław Wigura. Opiekun Żwirkowiska (dokumentalista,

projektodawca parku i pomnika zniszczonego przez hitlerowców) i jego odtwórca

po II wojnie światowej. Urodził się w Cierlicku Dolnym na Śląsku Cieszyńskim.

24.07 – 30. rocznica śmierci Bronisława Sapety (1904–1990), działacza ruchu

ludowego i ruchu oporu na Żywiecczyźnie. Współzałożyciel i prezes klubu PSL

Piast w Leśnej. Od 1931 w Zarządzie Stronnictwa Ludowego w Żywcu. Członek

Rady Gminy Lipowa. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939 (4 PSP

w Cieszynie). Członek organizacji konspiracyjnej Racławice w Leśnej. Prezes

Zarządu Powiatowego SL w Żywcu (1945). Organizator spółdzielczości rolniczej

na Żywiecczyźnie. Urodził się i zmarł w Leśnej.

25.07 – 50. rocznica śmierci Franciszka Buchwałdka (1892–1970), pastora,

pedagoga, poety religijnego. Pastor w Bystrzycy (pracował wspólnie z Karolem

Michejdą). Współzałożyciel i stały współpracownik pisma „Ewangelik”.

Zwierzchnik senioratu ostrawsko-karwińskiego (1952–1959). Urodził się

w Suchej Dolnej. Zmarł w dniu swoich urodzin.

26.07 – 110. rocznica śmierci Adama Sikory (1846–1910), działacza

społecznego, filantropa. Członek polskich organizacji m.in. Macierzy Szkolnej

i Czytelni Polskiej. Fundator parku w Cieszynie – zakupił grunt z przeznaczeniem

na ogródek jordanowski i podarował Macierzy Szkolnej. Obecnie Park im.

Adama Sikory w Czeskim Cieszynie. Pomnik Sikory postawiony przez Polaków

zniszczyli Niemcy w czasie II wojny światowej. Od 1989 w parku znajduje się

tablica pamiątkowa. Urodził się w Żukowie Górnym na Śląsku Cieszyńskim,

zmarł w Budapeszcie na Węgrzech.

26.07 – 40. rocznica śmierci Marii Anny Kępińskiej (1892–1980), żywieckiej

działaczki katolickiej i społecznej, publicystki, która wraz z arcyksiężną Alicją

Habsburg zorganizowała Katolicki Związek Młodzieży Żeńskiej. Urodziła się

w Husiatynie na Podolu, zmarła w Wadowicach.

182

27.07 – 150. rocznica urodzin Antoniego Faryniaka (1870–1958), działacza

społecznego, kierownika Czytelni Polskiej w Białej.

27.07 – 70. rocznica urodzin Anny Filipek (1950–1997), poetki ludowej,

działaczki organizacji polskich na Zaolziu. Członkini Sekcji Literacko-

Artystycznej Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego (PZKO) i Grupy

Literackiej 63 w Trzyńcu. Działaczka Miejscowego Koła PZKO w Łomnej

Dolnej. Współpracownica Sekcji Folklorystycznej przy Zarządzie Głównym

PZKO. Urodziła się w Jabłonkowie-Radwanowie.

27.07 – 65. rocznica śmierci Ludwika Semika (1889–1955), nauczyciela,

porucznika WP. Kierownik szkół w Stryszawie i w Suchej. Organizator

szkolnictwa w Stryszawie-Kotlikach. Uczestnik I wojny światowej (56 pp) na

froncie ukraińskim. W 1920 w 10 Dywizji Piechoty gen. L. Żeligowskiego bronił

Warszawy przed bolszewikami. Członek Rady Szkolnej Powiatowej, Rady

Gminnej, ZNP i TG Sokół. Urodził się w Suchej Beskidzkiej, zmarł w Krakowie.

28.07 – 100. rocznica podziału Śląska Cieszyńskiego przez Radę Ambasadorów,

w wyniku którego Bielsko formalnie włączono do Polski (1920).

30.07 – 95. rocznica urodzin Stanisława Piznala (1925–1987), działacza

gospodarczego i społecznego, pszczelarza. Sołtys Międzybrodzia Żywieckiego

(1967–1987). Radny Gminnej Rady Narodowej w Czernichowie. Inicjator m.in.

budowy Domu Ludowego, rozbudowy siedziby OSP. Urodził się

w Międzybrodziu Żywieckim.

30.07 – 60. rocznica urodzin Marka Dopierały (1960-), kanadyjkarza,

olimpijczyka, działacza samorządowego. Zawodnik Górnika Czechowice (1972–

1988), specjalizujący się w dwójkach. 16-krotny mistrz Polski, 2-krotny MŚ, 4-

krotny medalista MŚ. Uczestnik igrzysk olimpijskich w Moskwie (1980)

i w Seulu (1988 – zdobywca 2 medali: srebrnego i brązowego). Urodził się

w Bielsku-Białej.

30.07 – 10. rocznica śmierci Stanisława Goli (1942–2010), poety, prozaika,

publicysty, laureata kilkuset nagród w konkursach literackich. Założyciel grupy

poetyckiej Skarabeusz, debiutował w 1961 roku na łamach „Kroniki

Beskidzkiej”. Nagrodzony przez prezydenta Bielska-Białej za całokształt

twórczości (Ikar 2000). Zdobywca medalu Za zasługi dla województwa śląskiego.

Urodził się w Mikuszowicach Śląskich (obecnie dzielnica Bielska-Białej), zmarł

w Wilkowicach.

183

30.07 – 10. rocznica śmierci Mariusza Jendryczki (1973–2010), piłkarza,

trenera. Zawodnik m.in. Ruchu Chorzów, BKS Stal Bielsko-Biała, BBTS

Komorowice oraz Rekordu Bielsko-Biała. Trener LKS Goczałkowice. Urodził się

w Katowicach, zmarł w Bielsku-Białej.

30.07 – 5. rocznica śmierci Mariana Koima (1931–2015), instruktora filmu

i fotografii. Pracownik Teatru Lalek Banialuka i MDK. Współorganizator

Amatorskiego Klubu Filmowego Bielsko i Dyskusyjnego Klubu Filmowego

Kogucik oraz AKF Chemik w Oświęcimiu. Trzykrotnie otrzymał z rąk Ministra

Kultury i Sztuki odznaczenie Zasłużony Działacz Kultury. Dwukrotnie

nominowany do Ikara – Nagrody Prezydenta Miasta Bielska-Białej w dziedzinie

kultury. Odznaczony brązowym medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis

(2012). Urodził się w Bielanach k. Kęt.

31.07 – 120. rocznica urodzin Józefy Suchoń (s. Maria Benigna od Jezusa

i Maryi ; 1900–1990), urszulanki, dr filozofii, pedagoga, pisarki. Nauczycielka

gimnazjalna od 1922 (Lwów, Kraków). W czasie okupacji dyrektorka Ośrodka

Tajnego Nauczania nr 1 w Krakowie. Od 1953 w Domu Zakonnym ss.

Urszulanek w Tarnowie. Autorka biogramów do Polskiego Słownika Biograficznego. Urodziła się w Pewli Małej.

31.07 – 75. rocznica urodzin Ludwika Chyla (1945-), muzyka, nauczyciela

wychowania muzycznego w Studium Wychowania Przedszkolnego w Kętach,

(później Studium Nauczycielskie im. Marii Dąbrowskiej). Prowadził muzyczne

grupy dziecięce i młodzieżowe oraz kęcki zespół regionalny Nadwiślanka.

Urodził się w Bochni.

31.07 – 75. rocznica śmierci Karola Michejdy (1880–1945), pastora, historyka

Kościoła i teologa praktycznego, profesora i dziekana Wydziału Teologii

Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego. Wikariusz parafii ewangelicko-

augsburskiej w Skoczowie, proboszcz parafii w Krakowie. Autor publikacji

Dzieje Kościoła ewangelickiego na Śląsku Cieszyńskim. Urodził się

w Olbrachcicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Wiśle.

31.07 – 40. rocznica śmierci Władysława Pabijana (1910–1980), nauczyciela,

kronikarza. Nauczyciel w Zebrzydowicach, Koniakowie i Jaworzynce. Zbieracz

materiałów folklorystycznych Trójwsi Beskidzkiej, które opracował w formie

kroniki. W czasie okupacji kurier na Węgry. Autor podręcznika do stenografii.

Urodził się w Jugowicach k. Krakowa, zmarł w Jaworzynce.

184

SIERPIEŃ

10. rocznica śmierci Władysławy Sikory (1917–2010), nauczycielki, działaczki

harcerskiej. Absolwentka Państwowego Nauczycielskiego Seminarium Żeńskiego

w Cieszynie (1936). Przed wojną nauczycielka w Cieszynie, Ustroniu,

komendantka wiślańskiego hufca harcerek. Więźniarka obozu w Ravensbrück,

gdzie działała w konspiracyjnej drużynie harcerskiej „Mury”. Po wojnie

pracowała jako nauczycielka w Szkole Zawodowej w Cieszynie. Działaczka

związków kombatantów i inwalidów wojennych, Klubu Ravensbrück,

Stowarzyszenia Dziedzictwo św. Jana Sarkandra, Macierzy Ziemi Cieszyńskiej,

Kręgu Seniora ZHP. Urodziła się w Rzeszowie.

01.08 – jubileusz 35-lecia Regionalnego Zespołu Klimczok w Szczyrku (1985).

01.08 – 55. rocznica urodzin Mirosława Copiji (1965-), hokeisty na lodzie,

olimpijczyka. Zawodnik m.in. GKS Tychy (1984–1992, 1999–2002). 5-krotny

mistrz Polski, 2-krotny wicemistrz, 101-krotny reprezentant Polski. Uczestnik

igrzysk olimpijskich w Calgary (1988). Rozegrał 659 meczów ligowych (przez

19 sezonów). Urodził się w Bielsku-Białej.

01.08 – 45. rocznica powołania Wojewódzkiego Domu Kultury w Bielsku-

Białej, obecnie Regionalny Ośrodek Kultury (1975).

01.08 – 25. rocznica śmierci Pawła Urbaczki (1910–1995), kowala, działacza

społecznego w Lalikach. Członek ruchu oporu, działacz ludowy. Zwolennik

rozdzielenia Lalik i Szarego (był w grupie działaczy Stronnictwa Ludowego,

którzy do tego doprowadzili). Pierwszy przewodniczący Gminnej Rady

Narodowej powstałej w 1955. Urodził się w Koniakowie, zmarł w Lalikach.

01.08 – 5. rocznica śmierci Hilarego Drozda (1937–2015), skrzypka, pedagoga.

Pracował w bielskim Liceum Muzycznym, wykładał w Filii Uniwersytetu

Śląskiego w Cieszynie. Współzałożyciel Beskidzkiego Kwartetu Smyczkowego

(z Witoldem Szulakowskim), prowadził Miejską Orkiestrę Symfoniczną. Założył

i kierował Orkiestrą Salonową Filii UŚ (ob. Orkiestra Salonowa Profesora

Hilarego Drozda). Urodził się w Ustroniu, zmarł w Gdańsku.

03.08 – 80. rocznica śmierci Józefa Mamicy (1878–1940), pastora, kapelana WP,

działacza narodowego. Działacz Komitetu Plebiscytowego w Cieszynie.

W Paryżu optował za przyłączeniem całego Śląska Cieszyńskiego do Polski.

Uczestnik II i III powstania śląskiego. Pracował w Wielkopolsce. Więzień

obozów koncentracyjnych w Dachau, Mauthausen-Gusen. Urodził się

w Pruchnej, zginął w KL Mauthausen-Gusen.

185

03.08 – 75. rocznica śmierci Ryszarda Ernesta Wagnera (1883–1945),

niemieckiego pastora, historyka regionu. Ponad 30 lat pełnił godność proboszcza

Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Bielsku. Wydawca Księgi kroniki bielsko-

bialskiej (1938). Urodził się w Skoczowie, zamęczony w obozie Zgoda

w Świętochłowicach.

04.08 – 105. rocznica urodzin Wiktorii Olszowskiej (1915–?), bibułkarki.

Urodziła się w Trzebini k. Żywca.

04.08 – 90. rocznica urodzin Anny Więzik (1930–2011), pisarki, działaczki

społecznej i kulturalnej. Absolwentaka Liceum Ogólnokształcącego im. M.

Kopernika w Cieszynie. Prezes Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Indyjskiej

(od 1980). Członkini klubu literackiego Nadolzie przy Zarządzie Głównym

Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. Debiutowała w 1979. Urodziła się i zmarła

w Cieszynie.

04.08 – 85. rocznica urodzin Jana Tesarza (1935-), aktora teatralnego

i filmowego. Role filmowe m.in. w Panu Wołodyjowskim (1969), Królowa Bona

(1980), Dekalog IV (1988). Urodził się w Czechowicach-Dziedzicach.

04.08 – 80. rocznica urodzin Zenona Szymańskiego (1940–?), muzyka

i dyrygenta. Instruktor i dyrygent zespołów chóralnych Zew i Harfa. Prezes

Oddziału Wojewódzkiego Polskiego Związku Chórów i Orkiestr w Bielsku-

Białej. Urodził się w Białej Krakowskiej.

05.08 – jubileusz 115-lecia Ochotniczej Straży Pożarnej w Wilkowicach

(1905)

05.08 – 85.rocznica urodzin Czesława Kani (1935–?), organizatora

amatorskiego ruchu muzycznego. Założyciel strażackiej orkiestry dętej

w Pogwizdowie oraz chóru mieszanego KGW. Urodził się w Pogwizdowie.

06.08 – 125. rocznica urodzin Franciszka Jaworskiego (1895–1971), malarza,

marynarza. Uczestnik pierwszej wojny światowej (m.in. w marynarce

brytyjskiej). Po wojnie pracował w administracji państwowej na Pomorzu.

Po II wojnie światowej osiadł w Ustroniu. Malował pejzaże beskidzkie, utrwalał

przejawy regionalnej kultury materialnej. Urodził się w Czerniowcach na

Bukowinie, zmarł w Cieszynie.

07.08 – 25 lat temu (1995) doszczętnie spłonęło schronisko turystyczne na

przełęczy Beskidek, pomiędzy Czantorią a Soszowem.

186

09.08 – 180. rocznica śmierci Jana Brzuski (1757–1840), księdza, lekarza,

pisarza, kolekcjonera książek. Pełnił funkcję wikarego w Cieszynie,

administratora w Pogwizdowie, proboszcza w Istebnej i Cieszynie. Dziekan,

radca konsystorz oraz powiatowy inspektor szkół. Założyciel Biblioteki Dekanatu

Cieszyńskiego, obecnie zbiory te stanowią depozyt w Książnicy Cieszyńskiej.

Urodził się w Strumieniu, zmarł w Cieszynie.

10.08 – 110. rocznica urodzin Pawła Urbaczki (1910–1995), kowala, działacza

społecznego w Lalikach. Członek ruchu oporu, działacz ludowy. Zwolennik

rozdzielenia Lalik i Szarego (był w grupie działaczy Stronnictwa Ludowego,

którzy do tego doprowadzili). Pierwszy przewodniczący Gminnej Rady

Narodowej powstałej w 1955. Urodził się w Koniakowie, zmarł w Lalikach.

10.08 – 50. rocznica śmierci Andrzeja Hławiczki (1900–1970), leśnika,

sportowca (narciarza) i działacza sportowego, publicysty. W czasie okupacji

działał w AK. Nadleśniczy w Hażlachu, Żywcu i Cieszynie. Inspektor

obwodowy Lasów Państwowych na Górnym Śląsku. Współzałożyciel KS

Watra. Twórca dokumentacji zabytków Cieszyna i okolic. Urodził się i zmarł

w Cieszynie.

10.08 – 15. rocznica śmierci Władysława Oszeldy (1907–2005), dziennikarza,

działacza na rzecz Polonii. Przed II wojną światową redaktor naczelny

„Wydawnictw Światowego Związku Polaków zza Granicy”. Założyciel Klubu

Propozycji w Cieszynie (1961), organizującego życie społeczne i kulturalne

mieszkańców ziemi cieszyńskiej. Urodził się w Zdoni, zmarł w Cieszynie.

11.08 – 145. rocznica urodzin Jana Chromika (1875–1940), nauczyciela,

działacza kulturalno-oświatowego i społecznego. Pracował w szkołach

powszechnych na terenie Śląska Cieszyńskiego, kierował szkołą wydziałową we

Frysztacie i uczył w polskim gimnazjum w Orłowej. Członek Macierzy Szkolnej

i Towarzystwa Nauczycieli Polskich w Czechosłowacji. Obrońca polskiego

szkolnictwa i nauczycieli w Czechosłowacji. Urodził się w Kończycach Małych,

zginął w KL Mauthausen-Gusen.

11.08 – 115. rocznica urodzin Ludwika Mroczka (1905–1942), salezjanina,

księdza, Sługi Bożego Kościoła katolickiego. Pracował z młodzieżą, m.in. jako

katecheta w Krakowie. Więzień KL Auschwitz. W 2003 rozpoczął się proces

beatyfikacyjny polskich męczenników II wojny światowej (etap diecezjalny

zakończony w 2011). Urodził się w Kętach, zginął w KL Auschwitz.

187

11.08 – 85. rocznica urodzin Stefanii Biegun (1935–2016), narciarki, olimpijki.

W latach 1958–1970 m.in. 24-krotna mistrzyni Polski (na 5 km, 10 km, sztafeta),

4-krotna finalistka MŚ. Uczestniczka 3 igrzysk olimpijskich w Squaw Valley

(1960), Innsbrucku (1964) i Grenoble (1968). Trenerka narciarek m.in. Anny

Gębali. Urodziła się w Wieprzu k. Żywca, zmarła w Wetlinie.

14.08 – 35. rocznica śmierci Józefa Chlebowczyka (1924–1985), historyka,

profesora uniwersyteckiego, pisarza. Ekonomista w Cieszyńskich Zakładach

Dziewiarskich, nauczyciel w Technikum Budowlanym w Cieszynie. Pracownik

Instytutu Śląskiego w Katowicach. Organizator i pierwszy kierownik filii

Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie, jej prorektor (1972–1974, 1978–1981).

Współzałożyciel cieszyńskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego.

Autor prac m.in. z dziejów Śląska Cieszyńskiego. Urodził się w Karwinie, zginął

w Sozopolu w Bułgarii.

14.08 – 30. rocznica śmierci Józefy Suchoń, (s. Maria Benigna od Jezusa

i Maryi ; 1900–1990), urszulanki, dr filozofii, pedagoga, pisarki. Nauczycielka

gimnazjalna od 1922 (Lwów, Kraków). W czasie okupacji dyrektorka Ośrodka

Tajnego Nauczania nr 1 w Krakowie. Od 1953 w Domu Zakonnym ss.

Urszulanek w Tarnowie. Autorka biogramów do Polskiego Słownika

Biograficznego. Urodziła się w Pewli Małej.

15.08 – 125. rocznica urodzin Jana Mazura (1895–1944), działacza

spółdzielczego. Uczestnik I wojny światowej, akcji plebiscytowej na Śląsku

Cieszyńskim. W 1920 był jednym z założycieli i kierownikiem Konsumu

Robotniczego w Cieszynie. Jako pierwszy w Cieszynie i powiecie organizował

spółdzielnie uczniowskie. Zasiadał w Radzie Miejskiej Cieszyna. W czasie

okupacji działał w ruchu oporu. Urodził się w Łyżbicach na Śląsku Cieszyńskim,

zginął w Mysłowicach.

15.08 – 110. rocznica urodzin Adolfa Kantora (pseud. Bolko ; 1910–1992),

sportowca amatora, boksera, lekkoatlety, wielkiego społecznika i wychowawcy

młodzieży. Po II wojnie światowej organizator życia sportowego po obu stronach

Olzy, prowadził działalność sportową przy Polskim Związku Kulturalno-

Oświatowym (PZKO). Urodził się w Suchej Górnej na Zaolziu, zmarł

w Cieszynie.

15.08 – 80. rocznica śmierci Karola Guńki (1893–1940), nauczyciela, metodyka,

redaktora. Uczył w szkołach ludowej w Łąkach, Suchej Średniej, od 1920

w szkole ćwiczeń przy seminarium nauczycielskim w Bobrku. Redaktor

„Miesięcznika Pedagogicznego”. Więzień obozów koncentracyjnych w Dachau

i Mauthausen-Gusen. Urodził się w Błędowicach Dolnych na Śląsku

Cieszyńskim, zginął w KL Mauthausen-Gusen.

188

15.08 – 20 lat temu (2000) na cmentarzu wojskowym w Bielsku-Białej odsłonięto

pomnik upamiętniający 128 żołnierzy 3 Pułku Strzelców Podhalańskich.

17.08 – 90. rocznica urodzin Leszka Gwarka (1930–?), działacza społecznego

i kulturalnego. Członek i kierownik regionalnego zespołu pieśni i tańca

Koniaków. Urodził się w Koniakowie.

18.08 – 135. rocznica urodzin Pawła Brzeżka (1885–1961), rolnika, działacza na

rzecz lokalnej społeczności. Naczelnik Straży Pożarnej (1919–1927). Prezes

Kółka Rolniczego. Współzałożyciel Koła Macierzy Szkolnej. Bibliofil, znał na

pamięć Pana Tadeusza. Urodził się w Gutach na Zaolziu.

18.08 – 135. rocznica urodzin Ludwika Konarzewskiego (1885–1954), malarza

i rzeźbiarza, pedagoga. Pionier w zakresie uświadamiania miejscowych górali

o wartości i bogactwie sztuki ludowej i kultury regionalnej. Malarz m.in.

polichromii w kościołach śląskich. Urodził się w Wilanowie, zmarł w Istebnej.

18.08 – 110. rocznica urodzin Franciszka Sikory (1910–1973), nauczyciela,

społecznika, publicysty. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939. Żołnierz AK,

adiutant gen. Brunona Olbrychta. Kierownik szkoły w Istebnej, radny gromadzki.

Prowadził zespół regionalny Istebna. Pisał wiersze i opowiadania. Urodził się

i zmarł w Istebnej.

18.08 – 80. rocznica urodzin Adama Makowicza (1940-), pianisty jazzowego.

Założyciel grupy Jazz Darings (z Tomaszem Stańką). Solista orkiestr i zespołów

kameralnych. Należy do grona Polaków najbardziej zasłużonych w historii

Stanów Zjednoczonych. Urodził się w Gnojniku na Śląsku Cieszyńskim.

19.08 – 90. rocznica urodzin Józefa Świdra (1930–2014), kompozytora,

dyrygenta, pedagoga. Wykładowca Akademii Muzycznej w Katowicach a także

dziekan, kierownik katedry, prorektor. Profesor Uniwersytetu Śląskiego filii

w Cieszynie, gdzie w latach 1985–1999 kierował Instytutem Pedagogiki

Muzycznej. W latach 70. współpracował ze Śląskim Związkiem Chórów

i Orkiestr, pełniąc funkcję dyrektora artystycznego. Pisał m.in. opery, oratoria,

pieśni, a także muzykę kameralną, teatralną i filmową. Urodził się

w Czechowicach, zmarł w Katowicach.

20.08 – 125. rocznica urodzin Józefa Jeżowicza (1885–1976), gawędziarza.

Uczestnik I wojny światowej. W czasie II wojny w jego domu mieściła się

komenda oddziału partyzanckiego koordynująca ruchem partyzanckim

w Beskidach oraz stacja nadawcza. Odkryty jako gawędziarz przez prof. Karola

Daniela Kadłubca (przedstawiony w publikacji Gawędziarz cieszyński Józef

Jeżowicz). Urodził się i zmarł w Koszarzyskach na Śląsku Cieszyńskim.

189

20.08 – 55. rocznica śmierci Franciszka Bogocza (1880–1965), nauczyciela,

przyrodnika, pszczelarza. Jeden z pierwszych uczniów gimnazjum polskiego

Macierzy Szkolnej w Cieszynie. Wieloletni dyrektor I Państwowego Liceum

i Gimnazjum w Cieszynie. Współzałożyciel Spółdzielni Ogrodniczej Zagroda

i fabryki Avenarius. Urodził się w Zebrzydowicach. Zmarł w Cieszynie.

22.08 – 70. rocznica urodzin Stanisława Wenglorza (1950-), muzyka

rockowego. Wokalista zespołów Skaldowie i Budka Suflera. Wykonawca

utworów m.in. Ślady na piasku, Życiowy numer. Urodził się w Cieszynie.

22.08 – 20. rocznica śmierci Stanisława Sikory (1911–2000), rzeźbiarza

i medaliera, poety, sportowca. Twórca pomników, m.in. Chopina

i Paderewskiego, tablic pamiątkowych. Muzeum Miejskie w Żywcu prezentuje

jego prace w ramach ekspozycji stałej. Urodził się w Stryszawie, zmarł

w Warszawie.

23.08 – 145 lat temu (1875) ukazał się pierwszy numer „Wieńca” – czasopisma

wydawanego pod redakcją księdza Stanisława Stojałowskiego (1875).

24.08 – 210. rocznica urodzin Rudolfa Seelingera (1810–1884), austriackiego

polityka, publicysty i działacza religijnego. Burmistrz miasta Białej, poseł na

Sejm Krajowy w Opawie, kurator bialskiej parafii ewangelickiej. Honorowy

obywatel miasta Białej (1880).

24.08 – 90. rocznica urodzin Franciszka Zahradnika (1930–1985), polonisty,

bibliotekarza, publicysty, działacza kulturalnego. Związany z Cieszynem.

Bibliotekarz w Oddziale Zabytkowym Biblioteki Śląskiej, dyrektor Biblioteki

Powiatowej (1969–1974), następnie Miejskiej Biblioteki Publicznej (1975–

1981). Redaktor „Głosu Ziemi Cieszyńskiej”. Długoletni prezes Cieszyńskiego

Oddziału Literackiego im. Adama Mickiewicza. Bibliofil, kolekcjoner

ekslibrisów. Urodził się w Iłownicy, zmarł w Cieszynie.

27.08 – 80. rocznica śmierci Józefa Braszki (1884–1940), nauczyciela, działacza

społecznego. Uczył w bialskim Państwowym Gimnazjum im. A. Asnyka.

Organizował biblioteki powszechne TSL w Bestwinie. Prezes Banku Ludowego

i Powszechnych Kółek Rolniczych. Aresztowany przez Niemców w 1940.

Według różnych źródeł zginął 27 sierpnia 1940 w KL Dachau lub 25 września

1940 w Mauthausen.

190

27.08 – 25. rocznica śmierci Edwarda Biszorskiego (1909–1995), malarza

i rysownika. Współzałożyciel Związku Artystów Plastyków w Cieszynie. Twórca

obrazów, drzeworytów, polichromii i fresków. Tematyka jego prac wiązała się

z Beskidami i Śląskiem Cieszyńskim. Miłośnik turystyki, współzałożyciel

skoczowskiego koła Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego

(prezes 1952–1964). Społeczny opiekun zabytków. Współorganizator corocznych

Dni Skoczowa. Honorowy członek Macierzy Ziemi Cieszyńskiej i Towarzystwa

Miłośników Skoczowa. Własnym nakładem wydał syntezę dziejów Skoczowa.

Urodził się i zmarł w Skoczowie.

28.08 – jubileusz 60-lecia oddania do użytku Domu Strażaka w Wilkowicach

(1960).

28.08 – 40. rocznica urodzin Joanny Obrusiewicz (1980-), piłkarki ręcznej.

Zawodniczka m.in. Zagłębia Lubin. Reprezentantka Polski. Najlepsza strzelczyni

Superligi w sezonie 2011/12. Urodziła się w Bielsku-Białej.

29.08 – 80. rocznica śmierci Jana Sztwiertni (1911–1940), pedagoga,

kompozytora. Wybitny talent muzyczny. Pracował w szkołach w Wiśle na

Równem, w Głębcach i w Centrum. Skomponował m.in. operę ludową

Sałasznicy, Suitę beskidzką na chór męski, poemat symfoniczny Śpiący rycerze

w Czantorii. Uczeń Tadeusza Prejznera. Urodził się w Ustroniu, zginął w KL

Gusen.

30.08 – jubileusz 125-lecia Ochotniczej Straży Pożarnej w Porąbce,

wmurowanie aktu erekcyjnego pod budowę remizy (1895).

30.08 – 70 lat temu (1950) założono Robotniczą Spółdzielnię Pracy,

Wytwórnię Artykułów Gospodarczych i Mechanikę Precyzyjną w Bielsku-

Białej

30.08 – 30. rocznica śmierci Marii Sarnickiej (1908–1990), bibliotekarki.

Pracownik Biblioteki Jagiellońskiej, od 1948 kierowniczki Miejskiej Biblioteki

Publicznej w Bielsku. Rozwijała sieć biblioteczną oraz podjęła starania ws.

budowy obecnego gmachu Książnicy Beskidzkiej (1968). Urodziła się

w Brzeżanach na Kresach Wschodnich, zmarła w Bielsku-Białej.

31.08 – 305 lat temu (1715) w Pietrzykowicach odbyła się egzekucja

rozbójników Jana Tomasika ze Szczyrku oraz Jakuba Wojciury.

191

WRZESIEŃ

01.09 – 140 lat temu (1880) na dworcu kolejowym w Dziedzicach zatrzymał

się Franciszek Józef I, cesarz Austro-Węgier, podróżował do Galicji w celu

inspekcyjnym.

01.09 – 185. rocznica urodzin Rafała Kalinowskiego, św. (1835–1907),

duchownego rzymskokatolickiego, karmelity bosego. Inżynier, oficer carskiego

wojska, powstaniec styczniowy, sybirak, nauczyciel, wychowawca. Święty

Kościoła katolickiego (kanonizacja w 1991). Urodził się w Wilnie, zmarł

w Wadowicach.

01.09 – 90. rocznica urodzin Witolda Iwanka (1930–2001), historyka sztuki,

muzeologa, publicysty. Dyrektor Muzeum w Cieszynie (1969–1981). Działacz

Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. Związany z amatorskim ruchem artystycznym

(śpiewaczym, teatralnym). Działał na rzecz ochrony zabytków. Autor Słownika

artystów na Śląsku Cieszyńskim (1967). Urodził się w Czechowicach, zmarł

w Cieszynie.

02.09 – jubileusz 75-lecia Państwowej Ogólnokształcącej Szkoły Muzycznej

w Bielsku-Białej (1945).

03.09 – 155. rocznica urodzin Michała Marka (1865–1952), posła na I Sejm

Ustawodawczy RP (1919–1920). Związany z ruchem ks. Stanisława

Stojałowskiego, współpracował przy redagowaniu „Wieńca i Pszczółki”.

Przyjaźnił się m.in. z Romanem Dmowskim, Edwardem Zajączkiem, Janem

Zamorskim. Założyciel i pierwszy prezes OSP w Łodygowicach. Inicjator

budowy pomnika króla Władysława Jagiełły na 500-lecie obchodów bitwy pod

Grunwaldem. Brał udział w tworzeniu tzw. Małej Konstytucji z 1919. Urodził się

i zmarł w Łodygowicach.

03.09 – 105. rocznica śmierci Bernarda Kotuli (1974–1915), nauczyciela,

księgarza, poety, grafika, folklorysty. Zbieracz śląskich motywów zdobniczych,

malarskich, ceramicznych itp. Autor pionierskich opracowań metodycznych

z zakresu rysunku. Właściciel księgarni w Cieszynie. Urodził się w Cierlicku

Dolnym na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.

03.09 – 95. rocznica urodzin Ludwika Koniora (1925-), organizatora

amatorskiego ruchu muzycznego w rodzinnej miejscowości. Autor tekstów do

widowisk regionalnych, miłośnik muzyki ludowej regionu żywieckiego. Urodził

się w Międzybrodziu Bialskim.

192

04.09 – 150. rocznica urodzin Eugeniusza Ludwika Dąbrowy Dąbrowskiego

(1870–1941), malarza, grafika, dekoratora wnętrz. Autor polichromii w kaplicy

Nowego Zamku w Żywcu (1906), przebudowy i dekoracji malarskich dworu

w Moszczanicy zleconych przez właściciela Władysława Kępińskiego.

Większość jego prac uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej. Urodził się

w Przymiotowie, zmarł w Poznaniu.

04.09 – 100. rocznica urodzin Jana Kusia (1920–1989), księdza, autora

opracowań historycznych dotyczących Mikuszowic Krakowskich.

04.09 – 55. rocznica urodzin Pawła Podoski (1965–1998), aktora, śpiewaka,

współpracującego z Teatrem Muzycznym w Poznaniu oraz Gliwickim Teatrem

Muzycznym w Gliwicach. Urodził się i zmarł w Bielsku-Białej.

04.09 – 10. rocznica śmierci Janusza Romana Kidawy (1931–2010), reżysera,

scenarzysty. Reżyser filmów dokumentalnych Wizja lokalna i fabularnych Pejzaż

horyzontalny, Grzeszny żywot Franciszka Buły. Urodził się w Strumieniu, zmarł

w Katowicach.

05.09 – 80 lat temu (1940) Niemcy wysiedlili 684 mieszkańców Łękawicy

05.09 – 80. rocznica urodzin Janiny Ciupek (1940-), fotografczki. Uprawia

fotografię reportażową, dokumentalną, krajoznawczą, portret. Działała

w Cieszyńskim Towarzystwie Fotograficznym. Współpracowała z redakcją

„Głosu Ziemi Cieszyńskiej”. Wydała książkę Cieszyn w starej fotografii. Urodziła się w Mizerowie.

05.09 – 60 lat temu (1960) powstała Spółdzielnia Zdrowia w Porąbce. Gabinety

lekarskie zostały ulokowane w Domu Kultury. Pierwszym lekarzem, który podjął

tu pracę była Krystyna Niepokulczycka.

05.09 – 55 lat temu (1965) otworzono nową szkołę im. Aleksandra

Zawadzkiego w Mikuszowicach Śląskich.

07.09 – 105. rocznica urodzin Adama Caputy (1915–1988), oficera WP,

włókiennika, racjonalizatora, pedagoga. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939,

jeniec ponad 20 niemieckich oflagów. Po wojnie w II Korpusie Polskich Sił

Zbrojnych na Zachodzie. Nauczyciel zawodu w Bielsku i Żywcu. Urodził się

i zmarł w Żywcu Zabłociu.

193

07.09 – 90. rocznica urodzin Jana Blitza (1930–1995), pedagoga, działacza ZNP,

więźnia łagrów syberyjskich. Z Żywcem związany od 1951. W pracy z młodzieżą

stosował zasady Korczakowskie. Dokumentalista ziemi żywieckiej. Wspierał

funkcjonowanie Związku Sybiraków w województwie bielskim. Urodził się

w Bielsku-Białej. Pochowany na Cmentarzu Przemienienia Pańskiego w Żywcu.

08.09 – 135. rocznica urodzin Feliksa Hajduka (1885–1924), pedagoga,

legionisty, wiceburmistrza Cieszyna (od 1919). Uczył w Gimnazjum im.

Osuchowskiego w Cieszynie. Współorganizator cieszyńskiego Legionu

Śląskiego. Prezes Macierzy Szkolnej. Pionier idei skautingu na Śląsku

Cieszyńskim. Urodził się w Rudkach, powiat lwowski, zmarł w Szczawnicy.

08.09 – 120 lat temu (1900) odsłonięto w Bielsku pomnik Marcina Lutra, wg

projektu F. Vogla.

09.09 – 165. rocznica urodzin Pawła Kożdonia (1855–1914), nauczyciela,

ogrodnika i pszczelarza. Kierownik szkoły w Boguminie. Delegat do c.k. Rady

Okręgowej we Frysztacie. Obrońca praw nauczycieli i interesów szkoły ludowej.

Inicjator założenia parków publicznych w Boguminie. Pierwszy inspektor

polskich szkół na Śląsku przyznający się do narodowości polskiej. Urodził się

w Kojkowicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Boguminie.

09.09 – 145. rocznica śmierci Józefa Rusina (1809–1875), księdza, pierwszego

proboszcza parafii w Lipowej (od 1847). Organizator nowej parafii: wyposażył

kościół m.in. w sprzęt liturgiczny i organy, odrestaurował ołtarz św. Sebastiana.

Wprowadził bractwa i stowarzyszenia w strukturę parafialną (powstałe księgi

bractw są znakomitym źródłem o historii wsi). Urodził się w Międzybrodziu.

09.09 – 115. rocznica urodzin Szymona Foltyna (1905–1989), lokalnego

działacza społecznego. Żołnierz AK. Prezes OSP. Inicjator budowy Domu

Kultury (gospodarz i organizator imprez kulturalnych), rozbudowy szkoły

w Bujakowie. Zabiegał o budowę Pomnika Nieznanego Żołnierza na

bujakowskim cmentarzu. Urodził się i zmarł w Bujakowie.

09.09 – 90. rocznica urodzin Tadeusza Jurasza (1930-), aktora teatralnego

i filmowego, reżysera. Związany m.in. z krakowskim Teatrem Starym. Role

w filmach m.in. Kopernik, Królowa Bona. Urodził się w Cięcinie.

09.09 – 60. rocznica urodzin Krzysztofa Marcinkowskiego (1960–2013),

piłkarza. Wychowanek i zawodnik Lecha Poznań, od 1985 BKS-su Bielsko-

Biała. Urodził się w Poznaniu.

194

09.09 – 25. rocznica śmierci Kazimierza Mreńcy (1931–1995), pedagoga,

plastyka, działacza kulturalnego. Dyrektor SP w Bulowicach (od 1965).

Realizator idei wychowania przez sztukę. Organizator pierwszej w województwie

krakowskim galerii twórczości dzieci i młodzieży przy SP (1972). Wojewódzki

koordynator konkursów plastycznych. Urodził się w Porąbce, zmarł

w Bulowicach.

09.09 – 20. rocznica śmierci Franciszka Kępki seniora (1907–2000), lotnika

szybowcowego, instruktora i trenera, pochodzącego z Goleszowa. Kierownik

Szkoły Szybowcowej na Chełmie w Godziszowie oraz pracownik Aeroklubu

Bielsko-Bialskiego. Ojciec Kranciszka Kępki Juniora – również szybownika.

Urodził się w Jeleniu k. Jaworzna, zmarł w Goleszowie.

10.09 – 120. rocznica urodzin Michała Boczka (1900–1988), twórcy ludowego

z Rajczy, rzeźbiarza, malarza, grafika, budowniczego szopek. Współtwórca

Regionalnej Izby Twórczej w Jeleśni. Działacz Stowarzyszenia Twórców

Ludowych (STL), zdobywca wielu nagród i wyróżnień. Odznaczony Krzyżem

Komandorskim Odrodzenia Polski. Urodził się w Jeleśni, zmarł w Rajczy.

10.09 – 100. rocznica urodzin Karola Wójtowicza (1920–1986), leśnika,

nauczyciela, kierownika szkoły w Jeleśni. Żołnierz AK, prowadził tajne

nauczanie stopnia podstawowego. Pracował w SP w Krzyżówkach, od 1964

kierował SP nr 2 w Jeleśni. Współzałożyciel Nadleśnictwa w Jeleśni,

współorganizator i radny Gminnej i Gromadzkiej Rady Narodowej. Urodził się

i zmarł w Suchej Beskidzkiej.

10.09 – 95. rocznica śmierci Józefa Dostala (1860–1925), nauczyciela.

Z pochodzenia Niemiec. Pracował w niemieckim seminarium nauczycielskim

w Cieszynie (od 1888). Inspektor szkolny okręgu Cieszyn, Frydek i Frysztat. Za

jego kadencji wybudowano wiele nowych szkół na Śląsku Cieszyńskim.

Życzliwy dla polskich nauczycieli. Urodził się w Suchej Górnej na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.

11.09 – 145. rocznica urodzin Józefa Chobota (1875–1942), nauczyciela,

wydawcy. Uczestnik I wojny światowej. Pracował w szkołach w Gródku

i Cieszynie, w Krajowej Radzie Narodowej (1920–1922). Od 1929 w Jarzębatej.

Właściciel wydawnictwa „Hejnał”, tłumacz Księgi duchów A. Kradeca (1934).

Właściciel biblioteki, zbieracz pieśni ludowych ze Śląska Cieszyńskiego. Urodził

się w Łazach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Wiśle-Jarzębatej.

11.09 – 20 lat temu (2000) z linii produkcyjnej bielskiego Fiat Auto Poland

zjechał ostatni fiat 126p z limitowanej serii 1000 sztuk o nazwie „Happy End”

w żółtym kolorze.

195

12.09 – 110. rocznica urodzin Tadeusza Jajki (1910–1993), księdza, kanonika.

Od 1937 administrator kościoła Narodzenia NMP w Żywcu. Inicjator powołania

orkiestry dętej i zespołu teatralnego (tzw. Kostkowcy). Działacz konspiracyjnych

organizacji TOW, ZWZ-AK. Prowadził punkt kontaktowy Komendy Obwodu

ZWZ-AK i Delegatury Rządu na powiat żywiecki. Pomagał mieszkańcom miasta

w okresie wojny i po jej zakończeniu. Od 1947 w Zatorze jako kanonik, potem

proboszcz. Dziekan dekanatu zatorskiego. Od 1967 duszpasterz w Podczerwonem

w gminie Czarny Dunajec. Urodził się w Jarosławiu. Spoczywa na cmentarzu

w Podczerwonem.

12.09 – 75 lat temu (1945) utworzono pierwszy Aeroklub Bielsko-Bialski

w Bielsku-Białej.

12.09 – 25 lat temu (1995) odsłonięto pomnik muzyka i kompozytora Jana

Sztwiertni w parku przed LO im. Mikołaja Kopernika w Ustroniu.

12.09 – 20 lat temu (2000) odbył się I Międzynarodowy Festiwal Muzyki

Sakralnej w Bielsku-Białej.

13.09 – 120. rocznica urodzin Karola Mikuszewskiego (1900–1980), mistrza

zduńsko-kaflarskiegi, rzeźbiarza ludowego, muzyka i kolekcjonera.

Współwłaściciel kaflarni w Żywcu Zabłociu. Narciarz, zdobywca pucharu

ufundowanego przez arcyksięcia Karola Stefana Habsburga. Flecista orkiestry

Katolickiego Związku Młodzieży Męskiej. Kolekcjoner motyli beskidzkich.

Urodził się w Skoczowie, zmarł w Żywcu Zabłociu.

13.09 – 75. rocznica urodzin Michała Klisia (1945-), artysty plastyka,

nauczyciela akademickiego. Twórca plakatu, ilustracji książkowych, grafik

(linoryt, akwaforta). Rektor ASP w Katowicach. Urodził się w Bielsku-Białej.

14.09 – 130. rocznica urodzin Haliny Gallowej (1890–1974), aktorki, reżyserki

teatralnej, pedagoga. Współpracowała z Juliuszem Osterwą. Grała na scenach

teatralnych m.in. Kijowa, Gdyni, Warszawy, Łodzi, Krakowa. Pierwsze nauki

pobierała w wiejskiej szkole w Wilkowicach. Urodziła się w Warszawie, zmarła

w Krakowie.

196

14.09 – 110. rocznica urodzin Wiktora Garczorza (1910–1990), żołnierza WP,

działacza plebiscytowego i powstańca śląskiego. Przed wybuchem II wojny

światowej ochotnik do formacji wojskowej Żywe torpedy. Żołnierz ZWZ Orzeł

Biały. Szkolony w jednostce polskich komandosów, tzw. cichociemnych (nie

został zrzucony). Od 1952 w Żywcu, w 1954 oskarżony o szpiegostwo

i dywersję. Zrehabilitowany w 1956 został dyrektorem Żywieckiej Fabryki Śrub.

Prezes Drzewnej Spółdzielni Pracy Łodygowianka. Odznaczony m.in. odznaką

spadochronową i British War Medal 1939–1945. Urodził się w Zabrzu na

Górnym Śląsku. Pochowany na Cmentarzu Przemienienia Pańskiego w Żywcu.

14.09 – 110. rocznica urodzin Zofii Płanik (1910–1990), nauczycielki, kapitana

WP. Pracowała w szkołach w Żywcu i Zwardoniu. Od 1939 w konspiracyjnych

oddziałach TOW/ZWZ-AK. Kierowała siecią łączniczek w Obwodzie ZWZ-AK

Żywiec. Organizatorka tajnego nauczania w Rychwałdzie. Po wojnie związana

z Czorsztynem. Urodziła się w Rychwałdzie, zmarła w Kielcach.

14.09 – 70. rocznica urodzin Wiesława Gębali (1950-), biegacza narciarskiego,

olimpijczyka, trenera. Zawodnik BBTS Włókniarz Bielsko-Biała (od 1981).

Wychowanek m.in. Edwarda Budnego. M.in. 7-krotny mistrz Polski.

Uczestnik igrzysk olimpijskich w Innsbrucku (1976). Urodził się w Bielsku-

Białej.

14.09 – 40. rocznica śmierci Edwarda Kozikowskiego (1891–1980), poety,

prozaika, współzałożyciela grupy literackiej Czartak z Wadowic. Urodził się

w Warszawie, zmarł w Katowicach.

15.09 – 105. rocznica urodzin Władysława Zwierzyny (1915–1995), urzędnika,

księgowego, działacza społecznego i związkowego. Uczestnik kampanii

wrześniowej 1939 – dowódca plutonu 4 PSP w Cieszynie na odcinku Cieszyn–

Tomaszów Lubelski. Pracownik Zarządu Miejskiego w Żywcu. Organizator

Biblioteki Związkowej w Fabryce Śrub i Nitów. Założyciel KS Stal. Odznaczony

Krzyżem Walecznych. Urodził się w Żywcu. Spoczął na Cmentarzu

Przemienienia Pańskiego w Żywcu.

15.09 – 80. rocznica śmierci Michała Cieślara (1889–1940), nauczyciela.

Absolwent niemieckiego Seminarium Nauczycielskiego w Bielsku. Pracował

w Górkach Wielkich i Stonawie, od 1910 w Krakowie, a od 1916 w Miechowie

(okręgowy inspektor szkolny). Od 1919 kierownik szkoły w Boguminie. Uczył

też w Cieszynie i Katowicach. W 1930 został kierownikiem Publicznej Szkoły

Ludowej w Wiśle. Prezes Związku Strzeleckiego. W czasie II wojny światowej

więzień obozu koncentracyjnego w Dachau, następnie w Mauthausen-Gusen,

gdzie zginął. Urodził się w Wiśle-Czarnem.

197

16.09 – 110. rocznica urodzin Leopolda Dutkiewicza (1910–1987), publicysty,

dziennikarza, bibliotekarza. Związany z bielską oświatą (1947–1976). Redaktor

„Trybuny Robotniczej”, „Kroniki Beskidzkiej” „Informatora Kulturalnego

Województwa Bielskiego”. Kierownik literacki i reżyser Teatru Lalek Banialuka.

Współtworzył „Kalendarz Beskidzki”. Od 1977 pracował w Wojewódzkiej

Bibliotece Publicznej (ob. Książnica Beskidzka). Urodził się we Lwowie, zmarł

w Bielsku-Białej.

16.09 – 75. rocznica urodzin Stanisława Paczki (1945–1969), saneczkarza,

olimpijczyka. Zawodnik LZS Mikuszowice i Dunajca Nowy Sącz (1960–1969).

Mistrz Polski juniorów (5-krotny) w jedynkach i dwójkach, mistrz Polski

w dwójkach. Uczestnik igrzysk olimpijskich w Grenoble (1968). Zginął

w wyniku wypadku na torze w trakcie MŚ.

17.09 – 135. rocznica urodzin Karola Grycza-Śmiłowskiego (1885–1959),

pastora luterańskiego, marianina, publicysty, unitarianina. Wikary w Skoczowie

i Bielsku. Uczestnik I wojny światowej. W listopadzie 1918 objął urząd

pierwszego polskiego ewangelickiego kapelana wojskowego okręgu śląskiego

w Cieszynie. Założył Jednotę Braci Polskich (związek religijny). Urodził się

w Śmiłowicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Krakowie.

17.09 – 165 lat temu (1855) miała miejsce konsekracja kaplicy zamkowej

rodziny Sułkowskich pod wezwaniem św. Anny.

17.09 – 85. rocznica urodzin Władysława Tajnera (1935–2012), narciarza,

olimpijczyka, trenera. Zawodnik m.in. Budowlanych Goleszów i Olimpii

Goleszów. Pierwszy mistrz Polski w skokach spoza Zakopanego (1956–1958).

Rekordzista Polski w długości skoku (114 m, 1959). Uczestnik igrzysk

olimpijskich w Cortina d'Ampezzo (1956) i Squaw Valley (1960). Brat Leopolda

Tajnera. Urodził się w Goleszowie, zmarł w Cieszynie.

17.09 – 50. rocznica śmierci Karola Pawlicy (1884–1970), działacza

narodowego, wojskowego, dyplomaty. Uczestnik I wojny światowej. Za

uratowanie polskich sierot z Syberii uhonorowany został tytułem samuraja przez

Japoński Czerwony Krzyż. Pracował w Konsulacie RP w Chicago i jako radca

wojewody pomorskiego. Urodził się i zmarł w Nieborach na Śląsku Cieszyńskim.

18.09 – jubileusz 110-lecia harcerstwa w Hufcu Beskidzkim Chorągwi ZHP

w Bielsku-Białej (1910).

18.09 – 60. rocznica śmierci Stanisława Kuśnierza (1887–1960), drukarza,

wiceburmistrza miasta Białej. Członka Katolickiego Stowarzyszenia

Rękodzielników w Białej.

198

19.09 – 200. rocznica urodzin Antoniego Janusza (1820–1861),

współorganizatora Biblioteki Polskiej Teologów Wrocławskich w Ołomuńcu.

Proboszcz w Zebrzydowicach od 1848. Autor kancjonału Praca codzienna

i całożywotna każdego chrześcijanina katolickiego [...] (1857) – pierwszego

modlitewnika na Śląsku drukowanego antykwą. Urodził się w Czechowicach,

zmarł w Zebrzydowicach.

19.09 – 80. rocznica śmierci Pawła Raszki (1888–1940), lekarza. Uczestnik

I wojny światowej jako lekarz polowy polskich formacji m.in. w pociągu

sanitarnym na Syberii. Pracował w Skoczowie, gdzie z Gustawem Morcinkiem

organizowali imprezy kulturalne i sportowe. Więzień obozów koncentracyjnych

w Dachau i Mauthausen-Gusen. Urodził się w Wiśle, zginął w KL Mauthausen-

Gusen.

20.09 – 115. rocznica urodzin Józefa Borowczyka (1905–1984), muzyka,

dyrygenta orkiestry dętej. Grał na waltorni, saksofonie, skrzypcach i akordeonie.

Założyciel i dyrygent orkiestry dętej przy Fabryce Papieru Solali. Wyróżniony

Odznaką Tysiąclecia Państwa Polskiego oraz Odznaką za Zasługi dla

Województwa Bielskiego. Urodził się w Głębowicach, pow. wadowicki.

20.09 – 100. rocznica śmierci Waltera Munka (1895–1920), wojskowego.

Uczestnik I wojny światowej i polsko-bolszewickiej. Dowódca artylerii pociągu

pancernego „Zagończyk”. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti

Militari. Urodził się w Żywcu-Zabłociu, zmarł w Łodzi.

20.09 – 65. rocznica urodzin Ryszarda Łabędzia (1955-), aktora, dziennikarza

sportowego. Komentator i wydawca programów sportowych w TVP. Sędzia

koszykarski. Urodził się w Bielsku-Białej.

21.09 – 240. rocznica urodzin Mateusza Opolskiego (1780–1850), księdza,

działacza narodowego. Proboszcz w Cieszynie, Frysztacie, od 1827 w Bielsku.

Generalny wikariusz na Śląsk Cieszyński. Poparł wniosek o wprowadzenie

podręczników w języku polskim do szkół Księstwa Cieszyńskiego. Inicjator

powstania Biblioteki Polskiej Teologów Wrocławskich w Ołomuńcu. Urodził się

w Wodzisławiu Śląskim, zmarł w Bielsku.

21.09 – 95. rocznica śmierci Tomasza Dudka (1849–1925), księdza, działacza

narodowego. Pracował w parafiach na Śląsku Cieszyńskim, m.in. w Ustroniu,

Bielsku, Cieszynie, od 1893 proboszcz w Boguminie-Mieście. Dziekan frysztacki

(od 1910). Obrońca ks. Londzina. Prezes Związku Śląskich Katolików. Prezes

Dziedzictwa bł. Jana Sarkandra. Urodził się w Stawiskach k. Mysłowic, zmarł

w Boguminie.

199

21.09 – 90. rocznica urodzin Grzegorza Sroki (1930–2006), franciszkanina,

propagatora ziołolecznictwa. Gwardian klasztoru w Kalwarii Pacławskiej.

Organizator ośrodka zielarskiego w Rychwałdzie. Urodził się w Gorliczynie,

zmarł w Żywcu.

21.09 – 35. rocznica śmierci Aleksandry Chrzanowicz (1897–1985),

nauczycielki, kierownika SP w Pewli Wielkiej i Jeleśni. Pracowała w żywieckim

szkolnictwie od 1919 do 1970. Organizatorka życia kulturalnego i społecznego,

m.in. remontowała budynki szkolne, gromadziła księgozbiór biblioteczny

i rozwijała czytelnictwo wśród dzieci i dorosłych. Urodziła się w Bukowsku,

zmarła w Przemyślu.

22.09 – 115. rocznica urodzin Karola Kalety (1905–1990), księgowego,

działacza turystycznego. Zrekonstruował cieszyński Oddział Polskiego

Towarzystwa Turystycznego i został jego pierwszym prezesem. Uchronił przed

dewastacją schronisko na Stożku, złożył pierwsze stacje turystyczne na Soszowie

i Kozińcach. Jego zasługą było m.in. udział w założeniu (i pierwsze kierowanie

do 1958) Sekcji Operacyjnej GOPR. Urodził się w Bystrzycy na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.

22.09 – 105. rocznica urodzin Bronisława Zemana (1912–?), legendarnego

bielskiego księgarza, erudyty, działacza kulturalnego i oświatowego. Sprowadzał

do Bielska z trudem zdobywane limitowane pozycje. Propagator sprzedaży

książek w zakładach pracy. Miłośnik książek, który wykształcił całe pokolenie

następców. Urodził się w Bielsku.

22.09 – 95. rocznica urodzin Heleny Zwolskiej (1922-), aktorki-lalkarki. Aktorka

Państwowego Teatru Lalek Banialuka w Bielsku-Białej. Jurorka konkursów

recytatorskich, uczestniczka spotkań z dziećmi i młodzieżą. Żona

współzałożyciela bielskiej sceny lalkowej Zenobiusza Zwolskiego. Urodziła się

w Sosnowcu.

22.09 – 80 lat temu (1940) rozpoczęła się akcja wysiedleńcza (Akcja Saybusch,

Aktion Saybusch, pol. Akcja Żywiec) – akcja przeprowadzona przez wojska

niemieckie i hitlerowską policję w czasie okupacji Polski, polegająca na

wysiedleniu ok. 22 tys. mieszkańców powiatu żywieckiego na tereny

Generalnego Gubernatorstwa i wprowadzeniu w ich miejsce osadników

niemieckich.

23.09 – 100. rocznica urodzin Jana Józefa Płonki (1920–2003), narciarza

(alpejczyk), olimpijczyka, trenera. Zawodnik bielskich klubów, m.in. Sokoła

Bielsko (1936–1939) i Ogniwa Spójnia Bielsko (1951–1954). Mistrz Polski

w slalomie i slalomie gigancie. Trener w BBTS Bielsko (do 1975). Uczestnik

igrzysk olimpijskich w Oslo (1952). Urodził się i zmarł w Bielsku-Białej.

200

23.09 – 60. rocznica urodzin Michała Tomaszka (1960–1991), franciszkanina,

misjonarza i męczennika. Zginął śmiercią męczeńską razem ze Zbigniewem

Strzałkowskim. Błogosławiony Kościoła katolickiego (beatyfikacja w 2005).

Urodził się w Łękawicy, zginął w Pariacoto w Peru.

23.09 – 15. rocznica śmierci Jacka Jurzaka (1946–2005), kierowcy i pilota

rajdowego, konstruktora, wykładowcy akademickiego. Mistrz Polski w klasie

Polskiego Fiata 125p (1976). Autor projektu samochodu JJ-01. Urodził się

w Bielsku-Białej, zmarł w Stanach Zjednoczonych.

23.09 – 10. rocznica śmierci Andrzeja Łabińca (1930–2010), artysty malarza,

scenografa teatralnego i telewizyjnego, reżysera i autora sztuk dla dzieci,

pedagoga. Wykładowca Uniwersytetu Śląskiego i ASP w Krakowie. Artysta

wszechstronny. Dyrektor Teatru Lalek Banialuka i Galerii BWA w Bielsku-

Białej. W 1993 został pierwszym laureatem nagrody prezydenta Bielska-Białej

„Ikar”. Urodził się w Goraju na Lubelszczyźnie, zmarł w Bielsku-Białej.

24.09 – 100. rocznica urodzin Jana Płonki (1920–2003), narciarza, uczestnika

olimpiady w Oslo (1952). Przez całe życie był związany z Bielskiem i śląskimi

Beskidami. W czasie okupacji w 1944 zdobył drugie miejsce w konspiracyjnych

Narciarskich Mistrzostwach Śląska. Po wojnie był dwukrotnym mistrzem Polski

w slalomie gigancie oraz dwukrotnie wicemistrzem w tej konkurencji. Za swe

wyniki otrzymał tytuł Mistrza Sportu. Urodził się w Kamienicy, zmarł w Bielsku-

Białej.

24.09 – 65. rocznica śmierci Kazimierza Jana Simma (1884–1955), zoologa,

entomologa i spongiologa. Profesor Akademii Rolniczej w Bydgoszczy

działającej w latach 1922–1937 w Cieszynie jako WSGW. Autor nowatorskich

badań naukowych i publikacji dotyczących owadów prowadzonych

w Bażanowicach. Badacz przyrody Śląska Cieszyńskiego i Beskidu Śląskiego.

Zajmował się gąbkami jako jedyny specjalista w kraju. Inicjator utworzenia

rezerwatu przyrody na Baraniej Górze. Urodził się w Tarnowie, zmarł

w Poznaniu.

25.09 – 95. rocznica urodzin Edwarda Buławy (1925–2002), historyka, filozofa,

nauczyciela, wykładowcy akademickiego. Zainteresowania zawodowe objęły

Śląsk Cieszyński, badał życie i działalność Pawła Stalmacha, Tadeusza Regera

oraz wydarzenia roku 1918 w Cieszynie. Członek Honorowy Macierzy Ziemi

Cieszyńskiej. Urodził się w Łąkach na Zaolziu, zmarł w Cieszynie.

201

25.09 – 80. rocznica śmierci Józefa Braszki (1884–1940), nauczyciela, działacza

społecznego. Uczył w bialskim Państwowym Gimnazjum im. A. Asnyka.

Organizował biblioteki powszechne TSL w Bestwinie. Prezes Banku Ludowego

i Powszechnych Kółek Rolniczych. Aresztowany przez Niemców w 1940.

Według różnych źródeł zginął 27 sierpnia 1940 w KL Dachau lub 25 września

1940 w Mauthausen.

28.09 – 25. rocznica śmierci Zdzisława Buczka (1933–1995), nauczyciela,

żołnierza podziemia. Przeżył powstanie warszawskie, więzienie

w Częstochowie. Uczył matematyki w cieszyńskich liceach i Filii Uniwersytetu

Śląskiego. Urodził się na Wołyniu, zmarł w Cieszynie.

29.09 – 50. rocznica śmierci Szczepana Jurzaka (1900–1970), działacza

politycznego, prezydenta Bielska. Członek Rady Gminnej w Komorowicach.

W czasie okupacji w ruchu oporu. Od 1944 przewodniczący Prezydium PRN

w Bielsku. W1945 mianowany prezydentem miasta. Urodził się w Pisarzowicach,

zmarł w Bielsku-Białej.

29.09 – 25. rocznica śmierci Leopolda Balcego (1910–1995), organizatora

i krzewiciela amatorskiego ruchu muzycznego. Grał na skrzypcach, akordeonie,

trąbce, aranżował utwory na orkiestrę. Organizator i kapelmistrz orkiestr

smyczkowej i dętych OSP m.in. w Nowej Wsi, Porąbce, Pisarzowicach

i Czańcu. Urodził się i zmarł w Czańcu.

29.09 – 15. rocznica śmierci Ryszarda Palucha (1932–2005), legendarnego

charakteryzatora i perukarza Teatru Polskiego w Bielsku-Białej, laureata m.in.

Złotej Maski dla artystów teatru. Urodził się w Bielsku-Białej.

30.09 – 130 lat temu w Bielsku otwarto teatr i podniesiono kurtynę Franza

A. Rottonary, która przedstawiała taniec nimf. Obiekt zaprojektował wiedeński

architekt Emil von Förster w stylu eklektycznym z przewagą neoklasycyzmu

i neobaroku. Wykorzystał także motyw rzymskiego łuku triumfalnego na fasadzie

ozdobionej m.in. posągami Apolla, Talii i Kaliope.

30.09 – 80. rocznica śmierci Ludwika Wrzoła (1881–1940), księdza, działacza

narodowego, więźnia obozów koncentracyjnych. Rektor seminarium duchownego

w Widnawie. Administrator w parafii Ligota k. Bielska (1939). Tajny szambelan

papieski. W 2008 wszczęto proces informacyjny na etapie diecezjalnym, mający

doprowadzić do wyniesienia na ołtarze. Urodził się w Zabrzegu, zginął w KL

Gusen.

202

PAŹDZIERNIK

01.10 – 140. rocznica urodzin Franciszka Bogocza (1880–1965), nauczyciela,

przyrodnika, pszczelarza. Jeden z pierwszych uczniów gimnazjum polskiego

Macierzy Szkolnej w Cieszynie. Wieloletni dyrektor I Państwowego Liceum

i Gimnazjum w Cieszynie. Współzałożyciel Spółdzielni Ogrodniczej Zagroda

i fabryki Avenarius. Urodził się w Zebrzydowicach. Zmarł w Cieszynie.

01.10 – 80. rocznica śmierci Jerzego Cienciały (1884–1940), nauczyciela,

porucznika, działacza społecznego. Pracował w szkołach powszechnych na

Zaolziu, kierownik szkoły w Witkowicach. Dyrektor Żeńskiego Seminarium

Nauczycielskiego w Cieszynie. Propagator turystyki wśród młodzieży. Sekretarz

Oddziału PTT Beskid Śląski w Cieszynie. Uczestnik I wojny światowej. Żołnierz

kampanii wrześniowej 1939 i Tajnej Organizacji Wojskowej Odwet w Cieszynie.

Urodził się w Ligotce Alodialnej na Śląsku Cieszyńskim, zginął w obozie

koncentracyjnym w KL Mauthausen-Gusen.

01.10 – 65 lat temu (1955) ukazał się pierwszy numer tygodnika regionalnego

„Głos Ziemi Cieszyńskiej”.

01.10 – 50. rocznica śmierci Jana Biłyka (1908–1970), nauczyciela,

podporucznika rez. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939, walk o Warszawę

i Berlin, za co został odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych, Medalem

Zwycięstwa i Wolności i Odznaką Grunwaldzką. Nauczyciel i kierownik szkoły

w Koszarawie i SP nr 4 w Żywcu, pracował też w SP nr 1. Za działalność

pedagogiczną wyróżniony Złotym Krzyżem Zasługi. Urodził się w Pasiecznej na

Ukrainie, zmarł w Żywcu.

01.10 – 30. rocznica śmierci Andrzeja Krzanowskiego (1951–1990),

akordeonisty, kompozytora, pedagoga. Wykładał w PWSM w Katowicach.

Komponował m.in. muzykę symfoniczną, kameralną oraz utwory na akordeon.

Jego pamięci poświęcony jest coroczny Festiwal Muzyczny Alkagran

odbywający się w Czechowicach-Dziedzicach. Urodził się w Bielsku-Białej,

zmarł w Pszczynie.

01.10 – 10 lat temu (2010) Beskidzkie Towarzystwo Cyklistów otwarło trasę

rowerową Bielsko-Biała–Martin, licząca po stronie polskiej 60 km, a po

słowackiej 100 km.

02.10 – 110 lat temu (1910) otwarto Szkołę Polską w Jaworzu Średnim.

203

04.10 – 155. rocznica śmierci Gustawa Kłapsi (1799–1865), pastora

i pedagoga. Nauczyciel gimnazjum ewangelickiego w Cieszynie, rektor szkoły

ewangelickiej w Bielsku. Pastor zborów ewangelickich w Holčowicach

i Cieszynie. Od 1865 senior Kościoła ewangelickiego na Śląsku Austriackim.

Wprowadził polski kancjonał dla ewangelików do nabożeństw w zborze

cieszyńskim. Urodził się w Jaworzu, zmarł w Cieszynie.

04.10 – 80. rocznica śmierci Jerzego Kaszpera (1875–1940), nauczyciela. Uczył

w Rychwałdzie, kierownik polskiej szkoły ludowej w Michałkowicach pod

Ostrawą, później w Jaworzu Dolnym. Działacz narodowy i kulturalno-oświatowy

w środowisku górniczym. Miłośnik i popularyzator folkloru cieszyńskiego.

Więzień obozów koncentracyjnych w Oranienburgu-Sachsenhausen i Dachau.

Urodził się w Godziszce, zmarł w KL Dachau.

04.10 – 80. rocznica śmierci Jana Chromika (1875–1940), nauczyciela,

działacza kulturalno-oświatowego i społecznego. Pracował w szkołach

powszechnych na terenie Śląska Cieszyńskiego, kierował szkołą wydziałową we

Frysztacie i uczył w polskim gimnazjum w Orłowej. Członek Macierzy Szkolnej

i Towarzystwa Nauczycieli Polskich w Czechosłowacji. Działacz Towarzystwa

Oszczędności i Zaliczek, kierownik Oddziału w Dąbrowie (1900–1935). Obrońca

polskiego szkolnictwa i nauczycieli w Czechosłowacji. Urodził się w Kończycach

Małych, zginął w KL Mauthausen-Gusen.

04.10 – 60 lat temu (1960) powstało Koło Gospodyń Wiejskich

w Rybarzowicach.

05.10 – 80. rocznica śmierci Rudolfa Płoszka (1880–1940), księdza, więźnia

hitlerowskiego. Proboszcz w Gnojniku. Kapelan wojskowy w czasie I wojny

światowej. Znawca śpiewu kościelnego. Miłośnik i propagator turystyki.

Wybudował kościółek na Kozubowej. Urodził się w Trzyńcu na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Gnojniku.

05.10 – 50. rocznica śmierci Mieczysława Jana Obtułowicza (1902–1970),

dermatologa, pioniera alergologii w Polsce, profesora Akademii Medycznej

w Krakowie. Uczestnik kampanii wrześniowej, 17 IX ciężko ranny pod Janowem

Lubelskim. Założyciel i prezes wielu towarzystw lekarskich. Autor publikacji

dotyczących wenerologii, dermatologii i alergologii. Urodził się i zmarł

w Żywcu.

06.10 – 50. rocznica śmierci Juliana Przybosia (1901–1970), poety, eseisty

i tłumacza. Uczestnik obrony Lwowa i wojny polsko-bolszewickiej. Nauczyciel

Państwowego Gimnazjum im. A. Osuchowskiego w Cieszynie (1927–1939).

Dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej. Urodził się w Gwoźnicy Dolnej, zmarł

w Warszawie.

204

06.10 – 45. rocznica śmierci Jana Chałupnika (1911–1975), oficera WP,

radnego miasta Żywiec, społecznika. Sekretarz gminy zbiorczej w Sporyszu,

później Zabłociu. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939, osłaniał odwrót wojsk

polskich spod Węgierskiej Górki do Tomaszowa Lubelskiego. Jeniec niemieckich

oflagów. Odznaczony Krzyżem Walecznych. Urodził się w Sporyszu, zmarł

w Żywcu.

07.10 – 100. rocznica urodzin Andrzeja Oberca (1920–1981), geologa,

profesora. Specjalista z zakresu m.in. grunto- i gleboznawstwa. Prorektor

Akademii Górniczo-Hutniczej. Urodził się w Jaśle, zmarł w Wiśle.

08.10 – 105. rocznica urodzin Edwarda Paska (1915–1983), nauczyciela,

harcerza. Uczył w Cieszynie i Kończycach Wielkich. Inspektor szkolny powiatu

cieszyńskiego. Działacz samorządowy, radny GRN w Kończycach Wielkich

i radny Powiatowej Rady Narodowej w Cieszynie. Współautor monografii

Cieszyn. Urodził się w Trzycieżu na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.

08.10 – 45. rocznica śmierci Karola Suchanka (1891–1975), urzędnika,

działacza społecznego, kronikarza historii hutnictwa, fotografika. Związany

z Odlewnią Żeliwa w Węgierskiej Górce. W czasie okupacji w ZWZ-AK.

Odznaczony m.in. Srebrnym Krzyżem z Mieczami. Współautor historii Odlewni

(dla PAN). Na podstawie jego zdjęć wydano 20 pocztówek. Wspólzałożyciel

Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej. Członek Rady Narodowej

w Cięcinie. Urodził się w Cięcinie. Pochowany na cmentarzu w Cięcinie.

08.10 – 25. rocznica śmierci Józefa Pilcha (1913–1995), bibliofila, publicysty,

regionalisty, działacza Robotniczego Stowarzyszenia Siła. Uczestnik ruchu

oporu. Organizator bibliotek i amatorskiego ruchu artystycznego. Urodził się

w Goleszowie, zmarł w Ustroniu.

10.10 – 75. rocznica urodzin Krzysztofa Jędrzejko (1945–2012), botanika-

biologa, profesora nauk biologicznych, poety. Specjalista w zakresie botaniki

farmaceutycznej i zielarstwa, zwłaszcza Śląska i Małopolski. Autor opracowań

naukowych oraz tomiku poezji W blasku słońca – w poświacie księżyca. Urodził

się w Kozach, zmarł w Sosnowcu.

10.10 – 10 lat temu (2010) odsłonięto skalny obelisk z tablicą upamiętniającą

wizytę Jana Pawła II, który 22.05.1995 udzielił miastu błogosławieństwa, obiekt

umieszczono przed Zamkiem Sułkowskich.

10.10 – 10 lat temu (2010) odbył się I Beskidzki Zlot Pojazdów Zabytkowych

w Bielsku-Białej.

205

11.10 – 130. rocznica urodzin Rudolfa Józefa Komorka (1890–1949), kapłana,

salezjanina, misjonarza. Wikary m.in. w Strumieniu, Zabrzegu, Pogwizdowie. Od

1924 misjonarz w Brazylii. Uznawany za spowiednika obdarzonego darem

rozpoznawania grzechów petenta i darem bilokacji. Czcigodny Sługa Boży

Kościoła katolickiego. Urodził się w Bielsku, zmarł w São José dos Campos,

w Brazylii.

11.10 – 35. rocznica śmierci Jerzego Brannego (1937–1985), wirusologa.

Pracownik naukowy Wyższej Szkoły Rolniczej oraz Uniwersytetu

Jagiellońskiego w Krakowie. Organizator Pracowni Wirusologii UJ. Inicjator

badań z zakresu retrowirusów. Urodził się w Cieszynie, zmarł w Krakowie.

13.10 – 35. rocznica śmierci Mieczysława Boruty-Spiechowicza (1894–1985),

generała brygady Wojska Polskiego, dowódcy grupy Operacyjnej Bielsko

wchodzącej w skład Armii Kraków. Związany z Bielskiem-Białą.

14.10 – 130. rocznica urodzin Rafała Olszaka (1900–1978), górnika, publicysty.

Pracował m.in. w kopalni Jadwiga w Pietwałdzie na Śląsku Cieszyńskim.

Debiutował jako publicysta w wieku 17 lat artykułem w „Gwiazdce

Cieszyńskiej”. Pisał teksty związane m.in. z historią Śląska Cieszyńskiego.

Urodził się w Suchej Górnej na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Pierśćcu.

14.10 – 110 lat temu (1910) powstała Szkoła Podstawowa nr 1

w Wilkowicach.

15.10 – 160. rocznica urodzin Andrzeja Cienciały (1860–1927), nauczyciela,

pomologa i pszczelarza. Inicjator budowy szkoły w Wiśle Głębcach.

Współzałożyciel Polskiego Kółka Pedagogicznego w Ustroniu. Projektował

drewniane chaty z kominami, rugujące kurne chaty. Radny w Wydziale

Gminnym w Wiśle. Urodził się w Karpętnej na Śląsku Cieszyńskim.

15.10 – 15 lat temu (2005) sprowadzono relikwie św. Maksymiliana Marii

Kolbego do kościoła patronalnego w Czechowicach-Dziedzicach.

16.10 – 80. rocznica śmierci Pawła Michejdy (1887–1940), adwokata, działacza

społecznego. Sędzia, potem adwokat w Cieszynie. Działacz Polskiego Związku

Zachodniego, Macierzy Szkolnej i Towarzystwa Teatru Polskiego. Uczestnik

kampanii wrześniowej 1939. Urodził się w Olbrachcicach na Śląsku

Cieszyńskim, zginął w KL Sachsenhausen-Oranienburg.

206

17.10 – 110. rocznica urodzin Leopolda Balcego (1910–1995), organizator

i krzewiciel amatorskiego ruchu muzycznego. Grał na skrzypcach, akordeonie,

trąbce, aranżował utwory na orkiestrę. Organizator i kapelmistrz orkiestr

smyczkowych i dętych OSP m.in. w Nowej Wsi, Porąbce, Pisarzowicach

i Czańcu. Urodził się i zmarł w Czańcu.

18.10 – 70. rocznica śmierci Emanueal Grima (1883–1950), księdza

(wieloletniego proboszcza w Istebnej), polskiego działacza narodowego

i społecznego odznaczonego m.in. Orderem Polonia Restituta, Gwiazdą Śląską

i Krzyżem Śląskim. Publicysta, autor biografii Stalmacha, księży Londzina

i Janusza. Poeta nagrodzony Srebrnym Wawrzynem Literackim PAL (1913) –

tom Znad brzegów Olzy zawierał powieść poetycką Ondraszek. Autor utworów

scenicznych i opowiadań dla dzieci. Urodził się w Karwinie, zmarł w Cieszynie.

20.10 – 180. rocznica śmierci Jerzego Bałona (1883–1940), doktora praw,

adwokata, działacza społecznego. Obrońca Polaków mieszkających po czeskiej

stronie Śląska Cieszyńskiego. Członek Rady Miejskiej Czeskiego Cieszyna.

Obywatelstwo polskie przyjął w 1938. Przemawiał w imieniu Polaków w czasie

wizyty prezydenta Czechosłowacji Masaryka na Zaolziu. Urodził się

w Błędowicach Dolnych, zginął w KL Mauthausen-Gusen.

20.10 – 75 lat temu (1945) dzięki staraniom Wiesławy Żurkowej oficjalnie

otworzono Powiatową Bibliotekę Publiczną w Bielsku.

20.10 – 60. rocznica urodzin Edwarda Mikołajczyka (1940-), dziennikarza.

Współprowadzący Studio 2. Związany z TVP. Rzecznik prasowy Polskiego

Związku Piłki Nożnej. Urodził się w Czechowicach.

20.10 – 25. rocznica śmierci Jana Blitza (1930–1995), pedagoga, działacza ZNP,

więźnia łagrów syberyjskich. Z Żywcem związany od 1951. W pracy z młodzieżą

stosował zasady Korczakowskie. Dokumentalista ziemi żywieckiej. Wspierał

funkcjonowanie Związku Sybiraków w województwie bielskim. Urodził się

w Bielsku-Białej. Pochowany na Cmentarzu Przemienienia Pańskiego w Żywcu.

21.10 – 185. rocznica śmierci Józefa Bożka (1782–1835), wynalazcy,

zegarmistrza, mechanika i konstruktora zw. „polskim”, „czeskim” lub „śląskim

Stephensonem”. Stworzył m.in. precyzyjny zegar dla praskiego Instytutu

Astronomicznego, automatyczny warsztat tkacki i postrzygarkę sukna, maszynę

do szlifowania zwierciadeł oraz liczne udane protezy rąk i nóg dla inwalidów

wojennych. Zbudował pierwszy na kontynencie europejskim powóz z napędem

parowym (1815), a później i łódź z parowym silnikiem (1817). Zmarł w biedzie

i osamotnieniu, Zofia Kossak uczyniła go bohaterem opowiadania Czarodziej w zbiorze Nieznany kraj. Urodził się w Bierach k. Jasienicy, zmarł w Pradze.

207

21.10 – 135. rocznica urodzin Ferdynanda Goetzego (1885–1969), działacza

socjalistycznego, spółdzielczego i związkowego. Wieloletni prezes

i przewodniczący rady nadzorczej Centralnego Stowarzyszenia Spożywczego dla

Śląska w Łazach. Zastępca burmistrza Karwiny. Redaktor pisma „Oświata”.

Działacz PZKO i Stowarzyszenia Dom Polski w Ostrawie. Urodził się i zmarł

w Karwinie na Śląsku Cieszyńskim.

22.10 – 195. rocznica urodzin Karola Miarki (1825–1882), polskiego pisarza,

publicysty, wydawcy, nauczyciela. Działacz narodowy na Górnym Śląsku.

Inicjator utworzenia i organizator wielu polskich organizacji społecznych oraz

gospodarczych. Przyjaciel Pawła Stalmacha. Założyciel pisma „Katolik”

i wydawca publikacji w ramach Biblioteki Katolickiej. Urodził się

w Pielgrzymowicach (pow. pszczyński), zmarł w Cieszynie.

22.10 – 20 lat temu (2000) odsłonięto pomnik Sybiraków na cmentarzu

komunalnym w Bielsku-Białej.

22.10 – 10. rocznica śmierci Zofii Rączki (1927–2010), zasłużonej dla ziemi

żywieckiej historyczki, autorki wielu publikacji o regionie, do których materiały

zbierała m.in. w Brukseli, Madrycie i Paryżu. Malarka i poetka. Członkini

Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej oraz żywieckiej grupy plastyków

amatorów Różni. Urodziła się w Lesznie, zmarła w Żywcu.

22.10 – 5. rocznica śmierci Władysława Sikory (1933–2015), nauczyciela,

pisarza, poety, tłumacza i redaktora. Kierownik literacki Teatru Lalek Bajka.

Redaktor „Głosu Ludu” i „Ogniwa”. Współtwórca Zrzeszenia Literatów Polskich.

Urodził się w Boconowicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Trzyńcu (Czechy).

23.10 – 60. rocznica śmierci Franciszka Popiołka (1868–1960), badacza dziejów

Śląska Cieszyńskiego, historyka Śląska, działacza społecznego na Śląsku

Cieszyńskim, członka Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego na Śląsku,

Towarzystwa Ludoznawczego. Autor m.in. Dziejów Cieszyna, Historii

osadnictwa w Beskidzie Śląskim. Doktor honoris causa Uniwersytetu

Jagiellońskiego. Urodził się w Czułowie, zmarł w Krakowie.

23.10 – 55. rocznica śmierci Małgorzaty Deimel (1886–1965), lekarki.

Pracowała w szpitalach w Budapeszcie, do Polski przeniosła się przed I wojną

światową. Przed II wojną światową pracowała w Białej w Gimnazjum Kupieckim

i Seminarium Pedagogicznym oraz w Ubezpieczalni. W trakcie wojny opuściła

miasto, ale wróciła w 1945 i podjęła pracę w Ubezpieczalni. Praktykowała

w kilku przychodniach. Angażowała się w działalność społeczną – propagowała

higienę wśród dzieci. Urodziła się w Budapeszcie, zmarła w Bielsku-Białej.

208

23.10 – 15 lat temu (2005) miała miejsce kanonizacja abpa Józefa

Bilczewskiego w Rzymie przez papieża Benedykta XVI.

24.10 – 75. rocznica urodzin Bogusławy Blajfer (1945–2002), działaczki

opozycji w PRL-u. Współpracowała m.in. z KOR-em. Przekazała list ws.

uwięzionych działaczy KOR-u Sekretarzowi Generalnemu ONZ Kurtowi

Waldheimowi. Urodziła się w Stalińsku w Rosji, zmarła w Bielsku-Białej.

25.10 – 75 lat temu (1945) otwarto Państwowy Teatr Polski, obecnie Teatr

Polski w Bielsku-Białej.

25.10 – 25. rocznica śmierci Stanisława Śliwy (1932–1995), weterynarza,

działacza społecznego i samorządowego. Wojewódzki lekarz weterynarii

w Częstochowie (1975–1990). Organizator Wojewódzkiego Zakładu Weterynarii

i oddziałów terenowych. Prezes Zarządu Głównego Zrzeszenia Lekarzy

i Techników Weterynarii. Urodził się w Lipowej, zmarł w Częstochowie.

26.10 – 300 lat temu (1720) Zygmunt Frölich sporządził testament, na mocy

którego przekazał swój prywatny księgozbiór miastu, to symboliczna data

powstania bielskiej biblioteki (ob. Książnicy Beskidzkiej).

27.10 – 140. rocznica urodzin Karola Michejdy (1880–1945), pastora, historyka

Kościoła i teologa praktycznego, profesora i dziekana Wydziału Teologii

Ewangelickiej Uniwersytetu Warszawskiego. Wikariusz parafii ewangelicko-

augsburskiej w Skoczowie, proboszcz parafii w Krakowie. Autor publikacji

Dzieje Kościoła ewangelickiego na Śląsku Cieszyńskim. Urodził się

w Olbrachcicach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Wiśle.

27.10 – 80. rocznica śmierci Franciszka Czapli (1901–1940), nauczyciela,

redaktora. Wykładał język polski i francuski w Seminarium Nauczycielskim

w Cieszynie Bobrku. Współredaktor „Gwiazdki Cieszyńskiej”. Członek

konspiracyjnej organizacji Orła Białego (1939). Więzień obozów

koncentracyjnych Dachau i Mauthausen-Gusen. Urodził się w Zebrzydowicach,

zginął w KL Mauthausen-Gusen.

27.10 – 80. rocznica śmierci Augustyna Łukosza (1884–1940), działacza

robotniczego, redaktora. Uczestnik I wojny światowej na froncie wschodnim.

Działacz samorządowy, zastępca burmistrza w Łąkach. Po przyłączeniu Zaolzia

do Polski został posłem do Sejmu Śląskiego. Więzień obozów koncentracyjnych

Dachau i Mauthausen-Gusen. Urodził się w Stonawie na Śląsku Cieszyńskim,

zginął w KL Mauthausen-Gusen.

209

27.10 – 20. rocznica śmierci Anny Golonki (1910–2000), malarki. Od 1945

działaczka bielskiego Oddziału Związku Polskich Artystów Plastyków.

Uczestniczyła we wszystkich wystawach środowiskowych oddziałowych

i okręgowych. Jej obrazy znajdują się w zbiorach Muzeum w Bielsku-Białej.

Urodziła się w Krakowie, zmarła w Bielsku-Białej.

28.10 – 90. rocznica urodzin Zygmunta Pawlasa (1930–2001), szermierza

(szablisty), olimpijczyka, działacza sportowego. Zawodnik m.in. Górnika

Katowice (1950–1958). Medalista mistrzostw Polski i świata. Uczestnik igrzysk

olimpijskich w Helsinkach (1952) i Melbourne (1956, srebrny medal). Urodził się

w Jasienicy, zmarł w Katowicach.

28.10 – 50. rocznica śmierci Edwarda Cienciały (1901–1970), nauczyciela,

powstańca śląskiego, narciarza i działacza turystycznego. Uczestnik (ochotnik)

bitwy pod Skoczowem z Czechami i II powstania śląskiego. Pierwszą pracę

nauczyciela otrzymał w Międzyrzeczu Górnym pod kierownictwem Walentego

Krząszcza, potem w SP nr 1 w Wiśle. Przewodnik beskidzki. Założyciel

pierwszej w Wiśle stacji turystycznej. Urodził się i zmarł w Wiśle.

28.10 – 35. rocznica śmierci Artura Cienciały (1914–1985), rzeźbiarza,

działacza społecznego. W czasie okupacji mieszkał w Wiśle i pracował w hucie

w Trzyńcu. Po zakończeniu wojny pracował przy odbudowie Warszawy (prace

rekonstrukcyjne w Łazienkach, Ogrodzie Saskim i Wilanowie). Jako wiślański

radny kierował komisją kultury. Zainicjował powołanie Społecznego Ogniska

Muzycznego w Wiśle. Pedagog w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych w

Bielsku-Białej. Twórca m.in. pomnika Poległym za wolność Śląska w Skoczowie,

nagrobka Bogumiła Hoffa w Wiśle. Urodził się i zmarł w Wiśle.

28.10 – 10. rocznica śmierci Andrzeja Jakubiczka (1946–2010), felietonisty,

pedagoga, recenzenta teatralnego, działacza społecznego. W latach 1990–1998

radny w Bielsku-Białej. Urodził się w Bielsku-Białej.

28.10 – 10. rocznica śmierci Karola Fiedora (1927–2010), historyka,

nauczyciela akademickiego. Profesor Uniwersytetu Wrocławskiego. Specjalista

z zakresu historii współczesnej Polski i Niemiec, szczególnie spraw śląskich.

Urodził się w Koniakowie, zmarł we Wrocławiu.

30.10 – 135. rocznica urodzin Józefa Macheja (1885–1974), działacza

politycznego i związkowego. Członek zarządu głównego stowarzyszenia Siła.

Przewodniczący Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS Śląska

Cieszyńskiego, Poseł do Sejmu Śląskiego (1922–1935) z ramienia PPS. Jeden

z założycieli spółdzielni Konsum Robotniczy w Cieszynie i pierwszy prezes jej

zarządu (1920–1939). Urodził się w Kończycach Małych, zmarł w Cieszynie.

210

30.10 – 130. rocznica urodzin Wiktora Jana Fucika (1890–1940), inżyniera

leśnika, kapitana WP. Ofiara katyńska. Uczestnik I wojny światowej, ochotnik

w WP. Od 1922 pracownik Dyrekcji Lasów Dóbr Arcyksiążęcych w Żywcu.

Działacz Oddziału Babiogórskiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego.

Inicjator budowy i rozbudowy schronisk na Babiej Górze, Pilsku i w Zwardoniu.

Żołnierz kampanii wrześniowej w 1939. Więzień obozu w Kozielsku,

rozstrzelany w Lesie Katyńskim. Urodził się w Velkim Grilowcu na Morawach.

30.10 – 115. rocznica urodzin Alfonsa Brzuski (1905–1969), dyrektora SP

z polskim językiem nauczania w Czeskim Cieszynie. Działacz Polskiego

Związku Kulturalno-Oświatowego (PZKO). Autor sztuk scenicznych dla

szkolnych zespołów teatralnych. Urodził się w Suchej Górnej, zmarł

w Mostach k. Jabłonkowa.

31.10 – 110. rocznica śmierci Jerzego Grycza (1855–1910), światłego rolnika,

działacza narodowego i społecznego. Należał do aktywnych członków Rady

Nadzorczej i Komisji Rewizyjnej w Towarzystwa Oszczędności i Zaliczek

w Cieszynie. Członek Towarzystwa Rolniczego Księstwa Cieszyńskiego. Kurator

zboru ewangelickiego. Urodził się w Łyżbicach na Śląsku Cieszyńskim.

31.10 – 75. rocznica urodzin Marcina Tyrny (1945-), działacza związkowego,

polityka. Senator RP (1993–2001), wicemarszałek Senatu (1997–2001). Urodził

się w Bielsku-Białej.

31.10 – 35. rocznica urodzin Michała Ligockiego (1985-), snowboardzisty,

olimpijczyka. Zawodnik m.in. CCS Cieszyn (od1997). Wielokrotny mistrz

i wicemistrz Polski, medalista Uniwersjady. Uczestnik igrzysk olimpijskich

w Turynie (2006), Vancouver (2010) i Soczi (2014). Urodził się w Cieszynie.

31.10 – 30. rocznica śmierci Karola Kalety (1905–1990), księgowego, działacza

turystycznego. Zrekonstruował cieszyński Oddział Polskiego Towarzystwa

Turystycznego i został jego pierwszym prezesem. Uchronił przed dewastacją

schronisko na Stożku, złożył pierwsze stacje turystyczne na Soszowie

i Kozińcach. Jego zasługą było m.in. udział w założeniu (i pierwsze kierowanie

do 1958) Sekcji Operacyjnej GOPR. Urodził się w Bystrzycy na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.

211

LISTOPAD

01.11 – 130. rocznica urodzin Jerzego Ożany (1890–1973), nauczyciela,

działacza oświatowego. Uczestnik I wojny światowej, walk w obronie Lwowa

i Śląska Cieszyńskiego (1919) oraz w powstań śląskich. Organizator i kierownik

seminarium nauczycielskiego w Ostrzeszowie. Po 1945 uczył matematyki

w liceum pedagogicznym w Cieszynie. Urodził się w Cisownicy, zmarł

w Cieszynie.

01.11 – 80. rocznica śmierci Józefa Dadoka (1899–1940), nauczyciela

stenografii i maszynopisania. Założyciel pierwszej w Czechosłowacji polskiej

szkoły stenografii polskiej w Orłowej (1927–1938). Autor podręcznika

stenografii oparty na języku polskim i czeskim. Więzień obozów

koncentracyjnych Dachau i Mauthausen-Gusen. Urodził się

w Dziećmorowicach na Śląsku Cieszyńskim, zginął w KL Dachau.

01.11 – 55. rocznica urodzin Anieli Nikiel-Głogosz (1965-), lekkoatletki,

biegaczki ulicznej, maratonki, olimpijki. Zawodniczka m.in. Beskidu Bielsko-

Biała (1983–1985), Sprintu Bielsko-Biała (1991–1992, 2000–2004). Mistrzyni

Polski (7-krotna). Reprezentantka Polski. Uczestniczka igrzysk olimpijskich

w Atlancie (1996). Urodziła się w Bielsku-Białej.

02.11 – 110. rocznica urodzin Elżbiety Anny Baczyńskiej (1910–1993),

nauczycielki muzyki, dyrygentki, działaczki harcerskiej, związanej

z Bielskiem-Białą.

02.11 – 35 lat temu (1985) powołano Ludowy Klub Sportowy Zapora

w Porąbce.

02.11 – 25 lat temu (1995) powołano Zespół Pieśni i Tańca Równica

w Ustroniu.

02.11 – 15. rocznica śmierci Franciszka Kani (1931–2005), księdza pallotyna.

Misjonarz w Rwandzie (1973–1994). Jako proboszcz parafii św. Andrzeja Boboli

zainicjował letnie msze św. dla turystów. Urodził się w Tokarni, zmarł

w Bielsku-Białej.

212

03.11 – 170. rocznica urodzin Franciszka Slámy (1850–1917), pisarza,

czeskiego działacza narodowego, budziciela świadomości Polaków i Czechów –

mieszkańców Śląska Cieszyńskiego. W latach 1882–1887 mieszkał w Cieszynie,

pracował w Krajowym Sądzie. Badacz zwyczajów i tradycji ludu Śląska

Cieszyńskiego. W Cieszynie dojrzał jako pisarz, wydał powieść o Ondraszku

i Juraszku Pan Łysej Góry oraz Kronikę Śląska (1900–1903). Urodził się

w Chotêborzu, zmarł w Brnie.

03.11 – 135. rocznica urodzin Andrzeja Buzka (1885–1971), pastora, historyka,

publicysty. Więzień obozów koncentracyjnych. Proboszcz we Frydku, głosił

kazania i uczył religii w języku polskim. Prefekt w szkołach średnich Cieszyna.

Pisał książki i artykuły dotyczące religii i historii. Syn Jerzego Buzka, światłego

rolnika. Urodził się w Końskiej na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.

03.11 – 120. rocznica urodzin Wiktora Kargera (1880–1976), inżyniera,

historyka sztuki. Pionier naukowej archeologii Śląska. Kustosz cieszyńskiego

muzeum (1920–1945). Udało mu się ocalić zbiory cieszyńskie w czasie okupacji

niemieckiej. Autor opracowań naukowych dotyczących Śląska Cieszyńskiego,

m.in. o mennicy cieszyńskiej. Opracował katalog zbiorów geologicznych

i numizmatycznych. Urodził się i zmarł w Cieszynie.

03.11 – 115. rocznica urodzin Jerzego Polaczka (1905–1982), dziennikarza,

poety. Pracownik Agencji Prasowej Centrum Europa Press w Pradze (od 1945

PAP), referent prasowy konsulatu RP m.in. w Bratysławie. Redaktor naczelny

przedwojennego „Dziennika Polskiego” oraz „Głosu Ziemi Cieszyńskiej” (1960–

1970). Autor zbiorów poetyckich i powieści science fiction Zmierzch bogów.

Urodził się w Chabówce, zmarł w Darkowie na Zaolziu.

03.11 – 110. rocznica urodzin Karola Emeryka Błaszczyka (1910–2001),

inżyniera, harcerza, działacza narodowego, członka ruchu oporu. Zastępca szefa

II Oddziału Sztabu Okręgu Śląskiego ZWZ-AK. Członek i dowódca samodzielnej

organizacji wywiadowczej Lido (1941–1945). Aresztowany przez UB

i oskarżony o działalność antypaństwową. Zbiegł z więzienia i przedostał się do

Kanady. Działacz organizacji polonijnych. Urodził się w Boguminie na Zaolziu,

zmarł w Sudbury w Kanadzie.

03.11 – 25. rocznica śmierci Henryka Gąsiorka (1916–1995), działacza

spółdzielczego. Żołnierz kampanii wrześniowej 1939. Prezes Gminnych

Spółdzielni Samopomoc Chłopska w Gilowicach, Zadzielu, Łękawicy. Pracował

w Żywieckiej Fabryce Papieru Solali. Radny GRN w Gilowicach. Odznaczony

m.in. Medalem za Wojnę Obronną 1939. Urodził się w Gilowicach. Pochowany

na cmentarzu w Gilowicach.

213

05.11 – 105. rocznica śmierci Jana Łyska (1887–1915), pedagoga, działacza

kulturalno-oświatowego, inicjatora powołania skautingu na Śląsku Cieszyńskim,

pisarza i poety związanego z Cieszynem i Śląskiem Cieszyńskim. Dialektolog

Kazimierz Nitsch nazwał go „Śląskim Tetmajerem”. Kierownik szkoły

w Jaworzu do wybuchu I wojny światowej. Poległ 5 listopada 1915 roku

w bitwie Legionów jako dowódcza oddziału śląskiego pod Kostiuchnówką na

Wołyniu. Urodził się w Jaworzynce, zmarł w Kościuchnówce.

05.11 – 60. rocznica śmierci Kornela Michejdy (1887–1960), lekarza, profesora

Uniwersytetu im. S. Batorego w Wilnie, kierownika katedr chirurgii Akademii

Medycznej w Gdańsku i Krakowie, rektora AM w Krakowie. Pochodził

z Bystrzycy na Śląsku Cieszyńskim, ukończył gimnazjum w Cieszynie.

Pośmiertnie otrzymał tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata (1922).

Urodził się w Bystrzyce, zmarł w Krakowie. Pochowany w Cieszynie.

06.11 – 80. rocznica śmierci Alfonsa Osadzińskiego (1882–1940), pedagoga,

nauczyciela w Malcu i Czańcu. W latach 1915–1918 przebywał w niewoli

rosyjskiej na Syberii. W kwietniu 1940 aresztowany i przewieziony do Dachau,

zmarł z wycieńczenia w KL Mauthausen-Gusen.

06.11 – 30. rocznica śmierci Wiktora Buławy (1924–1990), dr biologii,

nauczyciela, publicysty. Absolwent Liceum Pedagogicznego w Cieszynie.

Nauczyciel i dyrektor Zespołu Szkół w Istebnej (1953–1984). Zasłużony dla

rozwoju szkolnictwa w sanatorium w Istebnej. Działacz wielu organizacji, m.in.

Macierzy Ziemi Cieszyńskiej, PTTK. Urodził się w Łąkach na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Cieszynie.

07.11 – 80. rocznica śmierci Pawła Kalety (1897–1940), dziennikarza. Pracował

w redakcji „Głosu Ludu Śląskiego” i „Śląskiej Gazety Ludowej”. Działacz

Stronnictwa Ludowego na Śląsku Cieszyńskim oraz Górnym Śląsku.

Współpracował z Wincentym Witosem. Więzień obozów koncentracyjnych

w Dachau i Mauthausen-Gusen. Urodził się w Puńcowie, zginął w obozie

koncentracyjnym Mauthausen-Gusen.

07.11 – 80. rocznica śmierci Józefa Kubisza (1885–1940), konsula RP

w Stanach Zjednoczonych. Od 1919 związany z polską służbą konsularną

w Nowym Jorku i Pittsburgu. Znawca emigracji polskiej. Urodził się w Końskiej

na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Chicago w USA.

09.11 – 100. rocznica urodzin Stanisława Konarzewskiego (1920–2001),

architekta. Pochodził ze znanej artystycznej rodziny z Istebnej. Projektował

budynki użyteczności publicznej, kościoły, m.in. ośrodek rekreacyjny

w Międzybrodziu Bialskim, pracownię na Buczniku. Zainicjował powrót do

budownictwa drewnianego. Urodził się w Ustroniu, zmarł w Niepołomicach.

214

10.11 – 105. rocznica urodzin Oskara Liszki (1915–1966), neurochirurga,

pracownika naukowego. Kierował Kliniką Neurochirurgii PAN w Szczecinie.

Pionier stereotaksji mózgu w Polsce. Urodził się w Cieszynie, zmarł

w Szczecinie.

10.11 – 85. rocznica śmierci Władysława Macury (1896–1935), kompozytora,

muzykologa. Pracował w Operze Warszawskiej i stołecznej rozgłośni Polskiego

Radia. Autor kompozycji orkiestrowych: Ondraszek, Suita śląska, Tańce śląskie,

pieśni, oper, utworów chóralnych, piosenek dla dzieci. Urodził się w Cieszynie,

zmarł w Warszawie.

10.11 – 55. rocznica śmierci Józefa Jarzyńskiego (1885–1965), nauczyciela.

Uczestnik I wojny światowej. Nauczyciel szkół średnich i wizytator w

województwie katowickim. W latach 1939–1947 organizował szkolnictwo

polskie na uchodźstwie, m.in. na Cyprze i w Rodezji. Od 1947 nauczyciel

przedmiotów humanistycznych, języka angielskiego i rosyjskiego oraz geografii

gospodarczej w Technikum Przemysłu Leśnego w Żywcu. Urodził się

w Warszowcach na Bukowinie. Pochowany na cmentarzu w Żywcu-Zabłociu.

10.11 – 15. rocznica śmierci Władysława Hellera (1936–2005), trenera

siatkówki, działacza sportowego. Kierownik wyszkolenia w Polskim Związku

Piłki Siatkowej. Specjalista ds. sportu Polskiej Konfederacji Sportu. Urodził się

w Brennej, zmarł w Warszawie.

11.11 – 100. rocznica urodzin Jana Friedela (1920–1987), architekta, urbanisty.

Ważniejsze realizacje architektoniczne: fabryka Izolator w Bielsku-Białej

(obecnie Belos-PLP S.A.), projekt urbanistyczny i nadzór nad pionierską

realizacją pasa uzdrowiskowego z „gniazdowym” układem dzielnic wczasowych

w Wiśle i Ustroniu. Urodził się we Lwowie, zmarł w Bystrej.

11.11 – 55. rocznica śmierci Tadeusza Otto Adamika (1922–1965), harcerza,

członka AK, pastora parafii ewangelicko-augsburskiej w Ustroniu. W czasie

okupacji żołnierz w oddziale do specjalnych poruczeń kielecko-radomskiego

Okręgu AK Jodła. Brat Otylii i Wilhelma Adamików. Urodził się i zmarł

w Cieszynie.

11.11 – 35. rocznica śmierci Oswalda Madeckiego (1920–1985), lekarza,

świeckiego misjonarza. Twórca i wieloletni kierownik szpitala w Abeokucie.

Inicjator budowy Centrum Badań Gruźlicy, pierwszego w Afryce Zachodniej.

Urodził się w Cieszynie, zmarł w Nigerii.

215

12.11 – 105. rocznica urodzin Władysława Santariusa (1915–1989), polskiego

duchownego luterańskiego, działającego na Zaolziu. Duchowny Śląskiego

Kościoła Ewangelickiego Wyznania Augsburskiego. Jeden z najbardziej

znaczących przywódców ruchu odrodzeniowego wśród ewangelików na czeskim

Śląsku Cieszyńskim, prześladowany za tę działalność w czasie rządów

komunistów w Czechosłowacji. Urodził się w Stonawie, zmarł w Hawierzowie.

12.11 – 80. rocznica śmierci Karola Palarczyka (1879–1940), rolnika, działacza

politycznego i społecznego. Członek Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego.

Poseł do Sejmu Śląskiego (wszystkie 4 kadencje). Propagator nowoczesnego

rolnictwa i idei spółdzielczości. Członek Rady Gminnej w Goleszowie. Działacz

konspiracyjnej organizacji Orzeł Biały. Więzień obozów koncentracyjnych

Dachau i Sachsenhausen. Urodził się w Goleszowie, zginął w KL Sachsenhausen.

13.11 – 340. rocznica urodzin Ondraszka (właśc. Andrzej Szebesta ; 1680–

1715), legendarnego zbójnika z gór Beskidu Morawsko-Śląskiego,

najprawdopodobniej narodowości węgierskiej.

13.11 – 135. rocznica urodzin Andrzeja Piekarskiego (1885–1954),

mikrobiologa i fitopatologa. Współorganizator Wydziału Rolniczo-Leśnego przy

Uniwersytecie Poznańskim i bydgoskiej WSP (od 1922 PWSGW w Cieszynie).

Prowadził badania m.in. nad zahamowaniem rozwoju raka ziemniaczanego.

Urodził się w Dziećmierowie (pow. śremski), zmarł w Cieszynie.

14.11 – 90. rocznica urodzin Andrzeja Łabińca (1930–2010), artysty malarza,

scenografa teatralnego i telewizyjnego, reżysera i autora sztuk dla dzieci,

pedagoga. Wykładowca Uniwersytetu Śląskiego i ASP w Krakowie. Artysta

wszechstronny. Dyrektor Teatru Lalek Banialuka i Galerii BWA w Bielsku-

Białej. W 1993 został pierwszym laureatem nagrody prezydenta Bielska-Białej

„Ikar”. Urodził się w Goraju na Lubelszczyźnie, zmarł w Bielsku-Białej.

14.11 – 60. rocznica śmierci Józefa Dendysa (1901–1960), bogatego rolnika,

miłośnika rodzimego folkloru. Założyciel pierwszego zespołu ludowego

w Korbielowie (w latach 30. XX w.). Sołtys Korbielowa od 1945.

Współpracował z Józefem Miksiem, regionalistą, i kompozytorem Krzysztofem

K. Borzędowskim. Urodził się w Korbielowie. Spoczywa na cmentarzu

w Korbielowie.

14.11 – 50. rocznica śmierci Józefa Ryszki (1893–1970), ziemianina, majora

WP. Legionista, żołnierz Błękitnej Armii gen. Hallera. Senator i poseł na Sejm

w II RP z woj. białostockiego. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939. Oficer

sztabu Samodzielnej Brygady Spadochronowej (do 1946). Urodził się

w Bestwinie, zmarł w Sopocie.

216

15.11 – 120. rocznica urodzin Tadeusza Kubisza (1880–1964), fotografika,

plastyka, litografa. Uczeń artysty Jana Raszki. Od 1920 właściciel zakładu

fotograficznego w Cieszynie. Wydawca pocztówek o tematyce regionalnej. Autor

portretu J. Trzanowskiego. Urodził się w Gnojniku na Śląsku Cieszyńskim, zmarł

w Cieszynie.

15.11 – 10. rocznica śmierci Stanisława Gilowskiego (1949–2010), rzeźbiarza

ludowego z Godziszki, tworzącego figurki zbójników, górali, scenki rodzajowe,

szopki oraz świątki.

16.11 – 155. rocznica urodzin Bogdana Hoffa (1865–1932), malarza, legionisty.

Nauczyciel rysunków w polskim gimnazjum w Cieszynie. Kontynuator prac ojca

Bogumiła nad przekształceniem Wisły w miejscowość letniskową. Inicjator

założenia Stowarzyszenia Miłośników Wisły (1908). Twórca akwarel

z krajobrazami wiślańskimi, szkiców i rysunków wsi i miejscowego folkloru.

Urodził się w Koźminie w Wielkopolsce, zmarł w Cieszynie.

16.11 – 70. rocznica urodzin Lucjana Grajnego (1950–1993), etnografa

i publicysty, pracownika Muzeum Miejskiego w Żywcu, współpracownika

Kalendarza Beskidzkiego. Urodził się w Stryszowie. Pochowany na cmentarzu

w Żywcu.

16.11 – 65. rocznica urodzin Andrzeja Bieguna (1955-), śpiewaka (baryton)

i pedagoga. Solista Opery Krakowskiej. W swoim dorobku ma wiele nagrań

radiowych, telewizyjnych i płytowych, m.in. z Narodową Orkiestrą Symfoniczną

Polskiego Radia w Katowicach. Nagrodzony Brązowym Medalem Zasłużony

Kulturze – Gloria Artis (2012). Urodził się w Jeleśni.

17.11 – 155. rocznica urodzin Mikołaja Dendysa (1865–1924), nauczyciela

animatora kultury i oświaty w Korbielowie. Założyciel szkoły zimowej

w Korbielowie Dolnym (1880–1905). Urodził się w Korbielowie. Pochowany na

cmentarzu w Jeleśni.

17.11 – 135. rocznica urodzin Michała Japołła-Asanki (1885–1953), pedagoga,

literata, publicysty. Współredaktor „Zarania Śląskiego”. Autor artykułów

prezentujących sylwetki wybitnych Ślązaków i twórców regionalnych. Urodził

się w Podegrodziu, zmarł w Krakowie.

17.11 – 120. rocznica urodzin Rudolfa Pixa (1900–1967), kapłana i katechety,

opiekuna niemieckich organizacji katolickich w Białej. Jako wikariusz pracował

w parafii Opatrzności Bożej w Białej. Po zakończeniu II wojny światowej był

katechetą w szkole Ogólnokształcącej im. Adama Asnyka w Białej (1945–1952).

217

18.11 – 40. rocznica śmierci Wiktora Niemczyka (1898–1980), pastora, biblisty.

Uczestnik I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej. Organizator

i pierwszy rektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie.

Przełożył księgi Starego i Nowego Testamentu znane jako Biblia Warszawska

(1974). Urodził się w Bystrzycy na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Warszawie.

18.11 – 25. rocznica śmierci Janiny Widuchowskiej (1922–1995), aktorki. Grała

na scenie Towarzystwa Przyjaciół Teatru w Bielsku (w latach 30.) oraz Teatrze

Polskim (1950–1986). Urodziła się w Oświęcimiu, zmarła w Bielsku-Białej.

19.11 – 135. rocznica urodzin Kazimierza Sosnkowskiego (pseud. Baca,

Godziemba, Szef ; 1885–1969), polskiego dowódcy wojskowego i polityka,

działacza niepodległościowego. Założyciel Związku Walki Czynnej, szef sztabu

I Brygady Legionów Polskich, generał WP, minister spraw wojskowych.

Następca Prezydenta RP i minister stanu w rządzie na emigracji. Komendant

główny Związku Walki Zbrojnej, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych,

emigrant polityczny.

19.11 – 100. rocznica urodzin Mieczysława Dembowskiego (1920–1990),

aktora, reżysera, pedagoga. Więzień obozów koncentracyjnych Auschwitz

i Sachsenhausen. Jeden z założycieli Polskiego Teatru Akademickiego. Od 1957

związany z bielskim Teatrem Polskim. Współzałożyciel Teatru Propozycji.

Twórca studium dla reżyserów teatrów amatorskich. Laureat Złotej Maski (1974).

Urodził się w Nowym Sączu, zmarł w Bielsku-Białej.

19.11 – 5. rocznica śmierci Zuzanny Gwarek (1937–2015), wybitnej beskidzkiej

twórczyni ludowej, koronczarki, założycielki i wieloletniej opiekunki Izby

Pamięci Marii Gwarek-Muzeum Koronki w Koniakowie. Tancerka i folklorystka

w Zespole Regionalnym Koniaków. Uhonorowana prestiżowymi wyróżnieniami,

m.in. nagrodą im. Oskara Kolberga i odznaką Zasłużonego Działacza Kultury.

Urodziła się i zmarła w Koniakowie.

21.11 – 125. rocznica urodzin Jadwigi Wandy Bartosiewicz (1895–1976),

nauczycielki matematyki i geografii w LO im. Mikołaja Kopernika w Żywcu

(1928–1953). Propagatorka regionalnego ruchu krajoznawczego wśród młodzieży

żywieckiej. Zmarła w Żywcu.

21.11 – 55 lat temu (1965) założono Zespół Pieśni i Tańca Ondraszek

w Szczyrku.

22.11 – 150. rocznica urodzin Romana Riegera (1870–1947), inżyniera

górniczego, prof. AGH w Krakowie. Pracował w Zagłębiu Ostrawsko-

Karwińskim. Wybitny znawca transportu w kopalniach węgla kamiennego.

Wynalazł tzw. rynnę potrząsalną. Założyciel Czytelni Polskiej w Dąbrowie.

Urodził się we Lwowie, zmarł w Krakowie.

218

22.11 – 80 lat temu (1940) w egzekucji w KL Auschwitz zginęło 40 Polaków,

wśród nich mieszkańcy Bielska, Białej, Cieszyna, Cięciny, Radziechów, Gilowic,

Stryszawy, Lachowic.

23.11 – 160. rocznica urodzin Józefa Schindlera (1860–1941), generała brygady

WP. Szef Intendentury Dowództwa Okręgu Korpusu VI we Lwowie. Po

kapitulacji miasta w 1939 przedostał się do Cieszyna. Zmarł w Cieszynie.

23.11 – 75. rocznica śmierci Jana Raszki (1871–1945), rzeźbiarza i malarza.

Dyrektor Szkoły Przemysłu Artystycznego w Krakowie. Tworzył rzeźby sakralne

i świeckie. Projektował pomniki m.in. dla powstańców śląskich w Katowicach,

księcia Mieszka I w Cieszynie. Walczył w Legionach Polskich. Urodził się

w Ropicy na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Krakowie.

24.11 – 200. rocznica urodzin Franza Nahowskiego (1820–1892), burmistrza

w Białej.

24.11 – 80. rocznica śmierci Jana Buzka (1874–1940), lekarza, wybitnego

polskiego działacza narodowego. Inicjator powstania Polskiego Gimnazjum

im. J. Słowackiego w Orłowej. Działacz macierzy Szkolnej w Czechosłowacji,

ZHP, Rady Naczelnej Polaków w Czechosłowacji. Poseł do Zgromadzenia

Narodowego w Pradze. Urodził się w Cieszynie, zginął w obozie

koncentracyjnym Dachau.

24.11 – 65. rocznica urodzin Andrzeja Orzechowskiego (1955-), reżysera,

scenarzysty. Związany ze Studiem Filmów Rysunkowych. Współautor

scenariuszy m.in. filmu Bolek i Lolek na Dzikim Zachodzie. Współtwórca filmu

animowanego Gwiazdka Kopernika. Urodził się w Bielsku-Białej.

24.11 – 35. rocznica śmierci Anny Choroszczańskiej-Sobocińskiej (1910–

1985), nauczycielki, polonistki. Uzdolniona plastycznie. Nauczycielka

w Technikum Przemysłu Leśnego w Żywcu (1948–1969). Organizatorka

bibliotek szkolnych, szkolnych zespołów artystycznych. Malowała głównie

drzewa i kwiaty. Urodziła się w Popówce na Ukrainie, zmarła w Warszawie.

25.11 – 40. rocznica śmierci Heleny Podkulskiej (1900–1980), nauczycielki,

doktor filologii polskiej. Uczyła w Państwowym Gimnazjum i Liceum

im. M. Kopernika w Żywcu (1931–1939). Inicjatorka akcji odzyskiwania książek

z biblioteki gimnazjalnej przeznaczonych na przemiał. Uczestniczka tajnego

nauczania. Organizatorka i kierowniczka biblioteki szkolnej. Urodziła się w Jaśle,

zmarła w Żywcu.

219

26.11 – 120. rocznica urodzin Wiktora Satary (1880–1975), kowala, działacza

społecznego i politycznego, posła na Sejm Śląski. Organizator Polskiego Cechu

Kowali. Od 1929 w Radzie Miejskiej w Cieszynie. Pierwszy przedstawiciel

cieszyńskiego rzemiosła w Sejmie Śląskim (1930). Urodził się w Baranowie na

Lubelszczyźnie, zmarł w Cieszynie.

26.11 – 115. rocznica urodzin Andrzeja Wantuły (1905–1976), doktora teologii,

pisarza. Pastor w Wiśle (1934–1937, 1948–1956). Więzień obozów

koncentracyjnych Dachau i Gusen. Profesor ChAT w Warszawie. Biskup

Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce (od 1959). Urodził się

w Ustroniu, zmarł w Warszawie.

26.11 – 55. rocznica śmierci Heleny Gąsior (1882–1965), nauczycielki

i pierwszej kierowniczki szkoły powszechnej w Korbielowie (od 1912).

Z mężem Władysławem szerzyła wiedzę wśród mieszkańców wsi. Jako niedoszła

lekarka (ukończyła rok studiów medycznych) udzielała porad

i wykonywała drobne zabiegi. Urodziła się w Krzyżowej, zmarła w Jeleśni.

26.11 – 55. rocznica śmierci Antoniego Pająka (1893–1965), polityka,

redaktora, publicysty, działacza PPS, żołnierza II Brygady Legionów Polskich.

W czasie wojny zesłany na Syberię, w latach 1955–65 premiera rządu RP na

uchodźstwie. Urodził się w Bestwinie, zmarł w Londynie.

27.11 – 115. rocznica urodzin Kurta Steina (1905–1985), pisarza pochodzenia

żydowskiego, urodzonego w Bielsku.

27.11 – 5. rocznica śmierci Tomasza Bonarowskiego (1969–2015), producenta

muzycznego, muzyka, kompozytora. Współpracował m.in. ze studiem DR

Recording w Wiśle. Członek zespołu No Limits. Urodził się w Bielsku-Białej.

28.11 – 115. rocznica Leona Derlicha (1905–1965), językoznawcy-samouka.

Autor artykułów w prasie zaolziańskiej dotyczących praw ludności polskiej.

W czasie okupacji niemieckiej kierował organizacją pomagającą więźniom.

Zbierał materiały z zakresu gwar, folkloru i literatury. Współpracował m.in. przy

publikacjach: Atlas językowy Śląska, Słownik gwar polskich. Urodził się

w Karwinie na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Karwinie.

29.11 – 55. rocznica śmierci Franciszka Bednarczyka (1900–1965), księdza.

Duszpasterz w Milówce (1931–1936) i Starym Żywcu (1936–1955). Organizator

Kół Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i budowniczy Domu

Katolickiego (przekształconego w Dom Kultury w Milówce). W Starym Żywcu

posługiwał w kościele pw. Wszystkich Świętych. Działał w ruchu oporu,

prowadził skrzynkę kontaktową dla konspiratorów. Urodził się w Toporzysku

k. Jordanowa, zmarł w Żywcu.

220

GRUDZIEŃ

01.12 – 35 lat temu (1985) swoją działalność rozpoczęła Wojewódzka

Przychodnia Profilaktyki i Leczenia Odwykowego w Bielsku-Białej.

02.12 – 215. rocznica śmierci Jana Kłapsi (1759–1805), duchownego

ewangelickiego, pierwszego pastora i budowniczego kościoła w Jaworzu, pisarza

religijnego. Autor książek, m.in. Modlitwy i rozmyślania nabożne na pomnożenie

chrześcijaństwa między ludźmi pospolitymi… Urodził się w Skoczowie, zmarł

w Cieszynie.

02.12 – 115. rocznica urodzin Zofii Dudek (1905–1993), nauczycielki,

instruktorki ZHP. Od 1938 pracowała w Stryszawie. Więźniarka obozu

koncentracyjnego w Ravensbrück (1940–1944), następnie Barth. Po wojnie

kierowała SP w Żywcu Zabłociu. Instruktorka ZHP zapoczątkowała masowy ruch

zuchowy w powiecie żywieckim. Wraz z mężem Stanisławem Dudkiem zbierali

wiersze więźniarek obozowych. Urodziła się w Żywcu. Spoczywa na Cmentarzu

Przemienienia Pańskiego w Żywcu.

03.12 – 130. rocznica urodzin Jana Pola (1890–1977), krawca, działacza

polonijnego. Działacz cieszyńskiego Sokoła. W 1910 wyjechał do Ameryki. Był

pierwszym Polakiem, który otworzył sklep i warsztat krawiecki w polskiej

dzielnicy Nowego Jorku (1912). Inicjator powstania i prezes Niezależnego

Polsko-Amerykańskiego Klubu Obywatelskiego. Współorganizator Towarzystwa

Muzycznego Moniuszko i in. towarzystw służących pomocą Polakom. Urodził

się w Jeleśni, zmarł w Nowym Jorku.

04.12 – 165. rocznica urodzin Karola Michejdy (1855–1924), pastora zboru

w Bystrzycy przez 45 lat. Budował szkoły, dbał o rozbudzanie świadomości

narodowej. Popularyzator nowoczesnego rolnictwa. Zwalczał alkoholizm.

Urodził się w Olbrachcicach, zmarł w Bystrzycy na Śląsku Cieszyńskim.

04.12 – 135. rocznica urodzin Mikołaja Rączki (1885–1957), sekretarza Urzędu

Gminy w Łodygowicach, biegłego sądowego ds. majątkowych. Współzałożyciel

Kasy Stefczyka w Łodygowicach. Uczestnik I wojny światowej (56 pp

z Ołomuńca). Prezes OSP. Urodził się w Łodygowicach. Pochowany na

cmentarzu w Łodygowicach.

221

04.12 – 110. rocznica urodzin Józefa Smolickiego (1910–1992), żołnierza Armii

Andersa, uczestnika II wojny światowej i bitwy o Monte Cassino. Żołnierz 4 PSP

w Cieszynie. W 1939 walczył z Niemcami na odcinku Korbielów – Łuck.

Więzień Workuty, w 1941 w 2 Korpusie Polskim w 5 Kresowej Dywizji

Piechoty. Pod Monte Cassino był dowódcą stacji telefonicznej na pierwszej linii

frontu. Odznaczony m.in. Krzyżem Pamiątkowym Monte Cassino. Urodził się

w Krzyżowej. Pochowany na cmentarzu w Jeleśni.

05.12 – 115. rocznica urodzin Alfreda Kocura (1905–1990), nauczyciela.

Pracował w Boguminie, Rychwałdzie i Ostrawie. Komendant męskich drużyn

Hufca Harcerskiego obwodu bogumińskiego. Więzień obozów

koncentracyjnych w Oświęcimiu i Mauthausen-Gusen. Po wojnie organizował

polskie szkolnictwo w Boguminie. Członek ZG PZKO, przewodniczący

bogumińskiego koła PZKO. Urodził się w Rychwałdzie na Śląsku Cieszyńskim,

zmarł w Boguminie.

05.12 – 55. rocznica śmierci Jana Żebroka (1883–1965), nauczyciela, działacza

oświatowego i społecznego na Śląsku Cieszyńskim. Członek Polskiego

Towarzystwa Pedagogicznego i Związku Nauczycielstwa Polskiego, Macierzy

Szkolnej. Autor podręczników do nauki języka polskiego. Urodził się

w Pigwizdowie, zmarł w Cieszynie.

05.12 – 35. rocznica śmierci Karola Prochownika (1919–1985), pracownika

leśnego, działacza społecznego i regionalnego. Dyrektor tartaku w Ujsołach

(od 1952). Reaktywował OSP w Sopotni Małej i został jej naczelnikiem. Jeden

z założycieli i opiekunów zespołu regionalnego Juhas w Ujsołach. Urodził się

w Sopotni Małej.

05.12 – 15. rocznica śmierci Jana Brody (1942–2005), nauczyciela, plastyka,

akwarelisty. Nauczyciel SP nr 1 im. Gustawa Morcinka w Skoczowie. Autor

ilustracji i opracowania graficznego publikacji związanych z rejonem

skoczowskim. Projektant kart okolicznościowych wydanych z okazji wizyty

Papieża Jana Pawła II w 1995. Kronikarz Skoczowa. Urodził się w Gutach na

Zaolziu, zmarł w Skoczowie.

07.12 – 100. rocznica urodzin Jana Cholewy (1920–1966), pilota, działacza

harcerskiego. Uczestnik kampanii wrześniowej 1939, walczył w Dywizji gen.

Maczka we Francji. Pilot Dywizjonu Bombowego 301 w Anglii. Latał do Polski

ze zrzutami dla partyzantów i w czasie powstania warszawskiego. Szykanowany

po powrocie do Polski. Od 1956 związany z bielskim Aeroklubem. Urodził się

i zmarł w Ustroniu.

222

07.12 – 30. rocznica śmierci Horsta Bienka (1930–1990), niemieckiego pisarza,

publicysty, tłumacza, reżysera filmowego. W swoich pracach zajmował się

doświadczeniami okresu łagrowego. Później swoją literacką twórczość związał

z Gliwicami i Górnym Śląskiem. Najwyżej cenionym dziełem Bienka jest

gliwicka tetralogia: Pierwsza polka, Wrześniowe światło, Czas bez dzwonów oraz

Ziemia i ogień.

08.12 – 40. rocznica śmierci Wacława Olszaka (1902–1980), inżyniera.

Specjalista w zakresie teorii plastyczności i teorii konstrukcji inżynierskich.

Profesor AGH w Krakowie i Politechniki Warszawskiej. Członek PAN.

Założyciel polskiej szkoły teorii plastyczności. Urodził się w Karwinie na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł we Włoszech.

10.12 – 90. rocznica urodzin Mieczysława Hańderka (1930–2018), artysty

rzeźbiarza, malarza i grafika. Autor m.in. Małego Satyra w murze Zamku

Sułkowskich, słynnej fontanny na placu Bolesława Chrobrego, rzeźby w Parku

Juliusza Słowackiego oraz Domu Muzyki, płaskorzeźby w kamieniu na Osiedlu

Kopernika w Bielsku oraz wielu dzieł w przestrzeni publicznej innych miast

Polski. Laureat Nagrody Prezydenta Miasta Bielska-Białej „Ikar” (1999). Urodził

się w Bielsku-Białej, zmarł w Krakowie.

10.12 – 55. rocznica śmierci Michała Grażyńskiego (1890–1965), działacza

niepodległościowego, społecznego i politycznego. Doktor filozofii i prawa,

wojewoda śląski w latach 1926–1939, politycznie związany z sanacją. Autor

publikacji Walka o Śląsk. Urodził się w Gdowie, zmarł w Londynie.

11.12 – 130. rocznica urodzin Józefa Grycza (1890–1954), bibliotekarza

pochodzącego z Zebrzydowic na Śląsku Cieszyńskim. Organizator nowoczesnego

bibliotekarstwa polskiego. Opracował projekt sieci bibliotek publicznych oraz

wzorcowy katalog dla bibliotekarzy zajmujących się księgozbiorem podręcznym:

Katalog biblioteki podręcznej Czytelni oraz Biura Katalogowego, a także

wstępny poradnik dla czytelników: Przewodnik dla korzystających z bibliotek

oraz spis dzieł pomocniczych. Współzałożyciel Związku Bibliotekarzy Polskich.

Urodził się w Zebrzydowicach, zmarł w Warszawie.

11.12 – 125 lat temu (1895) otwarto linię tramwajową w Bielsku, co dało

początek działalności komunikacji bielskiej.

223

12.12 – 25. rocznica śmierci Józefa Tanistry (pseud. Ryś ; 1921–1995),

żołnierza, uczestnika walk zbrojnych podziemia. Członek Oddziału „Orlicza”

na Okrągłym w Złatnej oraz NSZ Oddziału „Szarego” por. Antoniego Bieguna

walczącego w okolicach Rajczy, Ujsół i Złatnej. W 1947 w organizacji

podziemnej Narodowy Związek Walki (NZW), działającej na terenie

Żywiecczyzny i Bielska-Białej. W 1951 wstąpił do organizacji WRN (potem

PPOAK) w Ujsołach. Aresztowany przez PUB w Żywcu, karę więzienia odbywał

na Montelupich, we Wronkach i Raciborzu. Odznaczony m.in. Krzyżem AK.

Urodził się w Ujsołach. Spoczął na cmentarzu w Rajczy.

13.12 – 115. rocznica urodzin Pawła Musioła (1905–1943), doktora filologii

polskiej, pisarza, wydawcy, współtwórcy Tajnej Organizacji Wojskowej

i Związku Walki Zbrojnej (inspektora Inspektoratu Cieszyńskiego i Bielskiego).

Urodził się w Lesznej Górnej, zamordowany przez hitlerowców w katowickim

więzieniu.

13.12 – 85 lat temu (1935) ks. metropolita Adam Sapieha poświęcił zaporę

wodną w Porąbce.

13.12 – 55. rocznica urodzin Grzegorza Wagnera (1965-), siatkarza, trenera,

działacza sportowego. Zawodnik m.in. BBTS Bielsko-Biała, AZS-u

Częstochowa. Reprezentant kraju (1985–2002). Radny Bielska-Białej. Prowadzi

Szkołę Mistrzostwa Sportowego w Szczyrku. Syn trenera „złotej” kadry polskiej

siatkówki Huberta Wagnera.

14.12 – 100. rocznica urodzin Janiny Marcinkowej (1920–1999), założycielki

Zespołu Pieśni i Tańca Ziemi Cieszyńskiej (1953), który po jej śmierci przyjął jej

imię. Kierownik artystyczny, choreografka, konsultantka i autorka programu

zespołu. Współtworzyła widowiska oparte na śląskim folklorze. Prekursorka

edukacji regionalnej. Badaczka folkloru Beskidu Śląskiego, Górnego Śląska,

Zagłębia Dąbrowskiego, Kieleckiego i Spisza. Redaktorka Leksykonu

tradycyjnych tańców polskich. Laureatka wielu nagród i wyróżnień, m.in. Lauru

Srebrnej i Złotej Cieszynianki. Urodziła się i zmarła w Cieszynie.

15.12 – 115. rocznica urodzin Karola Prymusa (1905–1978), nauczyciela,

malarza amatora. Pracował w szkołach na Zaolziu, od 1934 w Wiśle, potem

w Cieszynie. Uprawiał malarstwo, głównie akwarelowe. Zorganizował

w Cieszynie Sekcję Plastyczną Nauczycieli przy ZNP oraz plastyczną sekcję

dziecięcą w MDK. Urodził się w Błędowicach Dolnych, zmarł w Cieszynie.

224

16.12 – 110. rocznica urodzin Władysława Studenckiego (1910–1985),

polonisty, nauczyciela, harcerza, poety. Twórca i prezes Towarzystwa Kultury

Artystycznej w Żywcu (kontakty z Emilem Zegadłowiczem). Od 1936 nauczyciel

w Piekarach Śląskich, Bytomiu, gdzie współtworzył Klub Literacki. Nauczyciel

akademicki w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu i WSP w Częstochowie.

Publicysta, badacz najnowszej literatury polskiej. Urodził się w Żywcu, zmarł

w Opolu.

16.12 – 30. rocznica śmierci Jana Taciny (1909–1990), nauczyciela, muzyka,

folklorysty. Nauczyciel w Ustroniu Dobce. W czasie II wojny światowej więzień

obozów koncentracyjnych w Dachau i Gusen. Po wojnie osiedlił się w Bielsku.

Pracownik m.in. Instytutu Śląskiego oraz Muzeum w Bielsku-Białej (1967–

1976). Zbierał, nagrywał i archiwizował pieśni oraz tańce ludowe z terenu Śląska

Cieszyńskiego. Wydał liczne zbiory pieśni i tańców oraz opracowania

poświęcone wychowaniu muzycznemu i teorii nauczania muzyki. Nazywano go

„beskidzkim Kolbergiem”. Urodził się w Oldrzychowicach na Śląsku

Cieszyńskim, zginął w Katowicach.

17.12 – 165 lat temu (1855) uruchomiono linię kolejową Bogumin–Dziedzice

i Dziedzice–Bielsko.

17.12 – 75. rocznica urodzin Władysławy Cader (1945–2012), aktorki Teatru

Lalek Banialuka (1965–2000), laureatki Złotej Maski (1984). Urodziła się

i zmarła w Bielsku-Białej.

17.12 – 35. rocznica śmierci Bronisława Mosora (1907–1985), nauczyciela,

kierownika szkoły w Krzyżowej. Kierownik SP w Krzyżówkach i w Krzyżowej.

Prowadził kursy dla analfabetów i głuchoniemych, wakacyjne Szkolne

Schronisko Młodzieżowe. Radny GRN, m.in. inicjator budowy wodociągu

w Krzyżowej. Urodził się Białobożnicy (pow. czortkowski), zmarł w Krzyżowej.

20.12 – 120. rocznica urodzin Marii Pol (1900–1987), nauczycielki, katechetki,

działaczki narodowo-społecznej. Pochodziła ze starego żywieckiego rodu

Caputów. Była żoną nauczyciela Leona Pola, wnuka poety Wincentego. Związali

się z Górnym Śląskiem, gdzie prowadzili działalność narodową

i oświatową, m.in. w Towarzystwie Czytelń Ludowych, Rodzinie Rezerwistów

WP. Urodziła się w Żywcu Zabłociu, zmarła w Gliwicach.

20.12 – 70. rocznica śmierci Alojzego Machalicy (1884–1950), nauczyciela,

polityka, działacza społecznego i samorządowego. Sekretarz Towarzystwa

Rolniczego w Cieszynie (1909), a od 1913 kierownik Męskiej Zimowej Szkoły

Rolniczej w Cieszynie. Uczestnik I wojny światowej. Inicjator i pierwszy

dyrektor szkoły rolniczej w Międzyświeciu. Poseł na Sejm z okręgu Bielsko

Śląskie. Urodził się w Dziedzicach, zmarł w Międzyświeciu.

225

21.12 – 105. rocznica urodzin Ewy Milerskiej (1915–1985), zaolziańskiej poetki

ludowej, działaczki społecznej i regionalnej. Działała w Polskim Związku

Kulturalno-Oświatowym (PZKO). Publikowała m.in. na łamach „Głosu Ludu”

i „Zwrotu”. Zbieraczka materiałów folklorystycznych. Autorka tekstu Haft na

żywotek cieszyński oraz pośmiertnie wydanego tomiku Kwiaty z naszej łąki. Urodziła się i zmarła w Nydku na Śląsku Cieszyńskim.

21.12 – 55. rocznica śmierci Karola Krokera (1895–1965), działacza

turystycznego. Gospodarz schroniska na Przysłopie pod Baranią Górą. Wytyczył

tam szlaki turystyczne letnie i zimowe. Zbudował skocznię narciarską Ślązaczka.

Wiceprezes Ligi Popierania Turystyki w Cieszynie. Urodził się w Brennej, zmarł

w Cieszynie.

22.12 – 35. rocznica śmierci Władysława Studenckiego (1910–1985),

polonisty, nauczyciela, harcerza, poety. Twórca i prezes Towarzystwa Kultury

Artystycznej w Żywcu (kontakty z Emilem Zegadłowiczem). Od 1936 nauczyciel

w Piekarach Śląskich, Bytomiu, gdzie współtworzył Klub Literacki. Nauczyciel

akademicki w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu i WSP w Częstochowie.

Publicysta, badacz najnowszej literatury polskiej. Urodził się w Żywcu, zmarł

w Opolu.

24.12 – 95. rocznica śmierci Henryka Dziekana (1843–1925), księdza, pisarza,

działacza społecznego, oświatowego i narodowego. Proboszcz w Brennej (1878–

1888) i Niemieckiej Lutyni (1888–1921). Autor utworu Życie i śmierć biednej

góralskiej dziewczyny, artykułów i powieści ludowych publikowanych

w „Gwiazdce Cieszyńskiej”. Jeden ze współzałożycieli „Dziedzictwa bł. Jana

Sarkandra dla ludu polskiego na Śląsku”. Urodził się w Stonawie na Śląsku

Cieszyńskim, zmarł w Mazańcowicach.

24.12 – 80. rocznica śmierci Rudolfa Gągoły (1905–1940), publicysty. Działacz

Powiatowej Rodziny Opiekuńczej, Siły, Polskiego Towarzystwa Turystycznego

Beskid Śląski. Członek Polskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej. Redaktor

pisma „Oświata”. Po wybuchu II wojny światowej zaangażowany w konspirację.

Więzień obozu koncentracyjnego w Dachau. Urodził się w Orłowej na Śląsku

Cieszyńskim, zginął w KL Dachau.

24.12 – 65. rocznica urodzin Janusza Kohuta (1955-), kompozytora, pianisty.

Kompozytor m.in. muzyki teatralnej i filmowej. Popularyzator muzyki

współczesnej. Autor oratorium beskidzkiego Gość Oczekiwany. Urodził się

w Bielsku-Białej.

226

24.12 – 55. rocznica śmierci Adolfa Hyły (1897–1965), artysty malarza, ucznia

Jacka Malczewskiego. Autor najbardziej znanego wizerunku Jezusa Miłosiernego

– obrazu Jezu ufam Tobie, który dla Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej

Miłosierdzia w Krakowie Łagiewnikach namalował w 1944 jako wotum

dziękczynne za ocalenie rodziny z wypadków wojennych. Urodził się w Białej.

24.12 – 45. rocznica śmierci Wiktora Satary (1880–1975), kowala, działacza

społecznego i politycznego, posła na Sejm Śląski. Organizator Polskiego Cechu

Kowali. Od 1929 w Radzie Miejskiej w Cieszynie. Pierwszy przedstawiciel

cieszyńskiego rzemiosła w Sejmie Śląskim (1930). Urodził się w Baranowie na

Lubelszczyźnie, zmarł w Cieszynie.

25.12 – 170. rocznica urodzin Jana Rymorza (1850–1881), lekarza. W 1878

rozpoczął praktykę lekarską w Cieszynie, często bezpłatnie leczył najuboższych.

Członek zarządów m.in. Czytelni Ludowej. Urodził się w Godziszowie

k. Skoczowa, zmarł w Cieszynie.

25.12 – 120. rocznica urodzin Jana Berka (1900–1942), działacza

samorządowego i społecznego. Założyciel koła Robotniczego Stowarzyszenia

Kulturalno-Oświatowego Siła w Cisownicy. Założyciel orkiestry dętej, chóru,

zespołu teatralnego i sportowego. Naczelnik miejscowej OSP. Członek Polskiej

Organizacji Wojskowej na Śląsku Cieszyńskim. Jako członek Rady Gminnej

zainicjował wybudowanie szkoły, trzech mostów i regulacji potoku. Urodził się

w Cisownicy, zginął w obozie koncentracyjnym Oranienburg.

25.12 – 120. rocznica urodzin Karola Juliana Schayera (1900–1971), polskiego

architekta modernistycznego, inżyniera, projektanta dworca na lotnisku

w Aleksandrowicach, mostu na Wiśle łączącego Goczałkowice-Zdrój

z Czechowicami-Dziedzicami. Urodził się we Lwowie, zmarł w Rockford

w Stanach Zjednoczonych.

25.12 – 105. rocznica urodzin Emila Banacha (pseud. Wąs ; 1915–1943),

żołnierza AK. Organizator Związku Walki Zbrojnej (późniejszej Armii Krajowej)

w rejonie Ustronia. Zginął w bezpośrednim starciu z Niemcami. Urodził się

w Lesznej Górnej, zginął w Ustroniu.

25.12 – 65. rocznica śmierci Janusza Michalskiego (1883–1955), prawnika.

Uczestnik I wojny światowej. Sędzia Sądu Okręgowego w Cieszynie powołany

przez Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego. Założyciel i prezes Towarzystwa

Teatru Polskiego, prezes Towarzystwa Łowieckiego i Rybackiego, członek

Macierzy Szkolnej. Członek Rady Miejskiej. Prezes SD. Urodził się

w Dobczycach, zmarł w Cieszynie.

227

25.12 – 30. rocznica śmierci Marii Romowicz (1919–1990), choreografki

i etnografki. Absolwentka bielskiej szkoły tańca Elwiry Kamińskiej. Badaczka

folkloru i autorka opracowań artystycznych dla potrzeb scenicznych.

Założycielka zespołów regionalnych. Urodziła się w Ślemieniu.

26.12 – 150. rocznica urodzin Wincentego Byrskiego (1870–1939), urzędnika

kolejowego, poety, tłumacza literatury niemieckiej, działacza narodowego. Autor

utworów poetyckich m.in. niewydanego poematu religijnego Syn Człowieczy.

Właściciel księgozbioru zw. obecnie z Biblioteką Wincentego Byrskiego

(w posiadaniu GBP w Kozach). Urodził się w Kozach, zmarł w Czechowicach-

Dziedzicach.

26.12 – 120. rocznica urodzin Szczepana Jurzaka (1900–1970), działacza

politycznego, prezydenta Bielska. Członek Rady Gminnej w Komorowicach.

W czasie okupacji działał w ruchu oporu. Od 1944 przewodniczący Prezydium

PRN w Bielsku, w 1945 mianowany prezydentem miasta. Urodził się

w Pisarzowicach, zmarł w Bielsku-Białej.

26.12 – 15. rocznica śmierci Jerzego Skarbowskiego (1936–2005), pianisty,

publicysty, działacza kulturalnego, pedagoga. Pełnił obowiązki kierownicze

w Urzędzie Miejskim oraz bielskich domach kultury. Pedagog w Liceum

Muzycznym w Bielsku oraz Filii UŚ w Cieszynie. Autor publikacji o tematyce

ogólnokulturalnej, literackiej i muzycznej. Urodził się w Rzeszowie, zmarł

w Bielsku-Białej.

27.12 – 155 lat temu (1865) powołano samodzielną Gminę Wyznaniową

Żydowską w Bielsku-Białej.

27.12 – 125. rocznica urodzin Władysława Frączka ( pseud. Janczak, Wid,

Witold Sawicki ; 1895–1969), pułkownika WP, legionisty, żołnierza AK.

Uczestnik I wojny światowej. W 1939 walczył w 28 Dywizji Piechoty, następnie

w konspiracji, we władzach KG AK. Brał udział w powstaniu warszawskim.

Wykładowca i kierownik katedry w Wyższej Szkole Wojennej w Bydgoszczy

Odznaczony Krzyżem Walecznych (wrzesień 1944). Urodził się w Stryszawie,

zmarł we Wrocławiu.

28.12 – 130. rocznica urodzin Jana Kiszy (1890–1959), nauczyciela, dyrygenta,

organisty. Działacz narodowy – budzicieli polskości w Zagłębiu Karwińskim.

Pierwszy dyrygent Związku Polskich Chórów w Czechosłowacji oraz chóru

reprezentacyjnego Towarzystwo Nauczycieli Polskich w Czechosłowacji. Od

1928 mieszkał w Krakowie. Autor opracowań muzycznych do sztuk ludowych

Jana Szuścika i Karola Bergera oraz wiązanki pieśni ludowych Znad Olzy.

Urodził się w Zamarskach, zmarł w Krakowie.

228

28.12 – 105. rocznica urodzin Karola Chobota (1915–1956), doktora farmacji,

tłumacza. W czasie okupacji pracował w Bielsku (po wojnie w aptece Pod

Koroną i w Cieszynie w aptece Pod Aniołem). Kierownik apteki w szpitalu

Śląskim w Cieszynie. Posiadał wybitne zdolności językowe (znał 9 języków

obcych, w tym sanskryt). Autor opracowań i tłumaczeń literatury Wschodu.

Urodził się w Łazach na Śląsku Cieszyńskim, zmarł w Poznaniu.

28.12 – 90. rocznica urodzin Tadeusza Patana (1930–1997), dziennikarza

związanego z „Kroniką Beskidzką” i „Głosem Ziemi Cieszyńskiej”.

30.12 – 115. rocznica urodzin Pawła Musioła (1905–1943), działacza

politycznego i społecznego, publicysty i literata. Kierował śląskim odłamem

Obozu Radykalnego Falanga. Założyciel m.in. organizacji Młoda Polska.

Teoretyk śląskiego regionalizmu. Badacz literatury polskiej na Śląsku. Uczestnik

kampanii wrześniowej 1939, żołnierz TOW i ZWZ (pracownik Inspektoratu

Cieszyńskiego i Bielskiego). Urodził się w Lesznej Górnej na Śląsku

Cieszyńskim, zginął w Katowicach.

30.12 – 75. rocznica śmierci Ludwika Kobieli (1897–1945), legionisty,

nauczyciela, pisarza, folklorysty. Współorganizator Legionu Śląskiego. Pracował

w szkołach w Orłowej i Katowicach. Po II wojnie światowej kierownik Oddziału

Literatury w Wojewódzkim Wydziale Kultury i Sztuki w Katowicach i prezes

Oddziału Związku Literatów Polskich. Autor sztuk scenicznych, opowiadań

opartych na folklorze i życiu codziennym na Śląsku Cieszyńskim pt. Żabi kraj. Urodził się w Zarzeczu, zmarł w Katowicach.

31.12 – 70 lat temu (1950) zlikwidowano powiat Biała Krakowska.

INNE ROCZNICE REGIONALNE

495. rocznica urodzin Jana Grodzieckiego (Grodeckiego) (1525–1574), księdza,

działacza kontrreformacji, pisarza religijnego. Bliski współpracownik bpa

Stanisława Hozjusza. Pełnił wiele funkcji i godności kościelnych, m.in. kanonika

ołomunieckiego, fromborskiego i wrocławskiego, biskupa ołomunieckiego.

Tłumacz tekstów greckich. Z jego inicjatywy powstała Akademia Ołomuniecka.

390. rocznica urodzin Piotra Brygierskiego (ok. 1630–1718), malarza, którego

dzieła znajdują się w kościele św. Marii Magdaleny w Cieszynie i Muzeum

Śląska Cieszyńskiego (portret księcia Adama Wacława). Urodził się

prawdopodobnie w Kraśniku, zmarł w Cieszynie.

229

330 lat temu (1690) wybudowany został drewniany kościółek pw. św. Barbary

w Mikuszowicach Krakowskich.

270 lat temu (1750) powstała pierwsza manufaktura z przywilejem na

produkcję ceraty braci Bartelmuss w Bielsku.

220 lat temu (1800) Leopold Jan Szersznik (ksiądz, pisarz, bibliotekarz, pedagog)

ogłosił jedną z najważniejszych swych książek Wieści o pisarzach i artystach

księstwa cieszyńskiego.

210 lat temu (1810) otwarto fabrykę włókienniczą Joachima Adlera w Białej.

210. lat temu zmarł Adam Nechay (1749–1810), adwokat, sekretarz sądu

krajowego w Cieszynie, nauczyciel w Pradze, jezuita, wierszopisarz, autor

topograficznych opisów Śląska Cieszyńskiego i Cieszyna. Urodził się

w Skoczowie, zmarł w Cieszynie.

200. rocznica urodzin Jana Wojnara (1820–1894), światłego rolnika, kronikarza

chłopskiego, bibliofila. Wójt w Górkach Małych (1840–ok. 1877). Właściciel

biblioteki. Etnograf amator, zbieracz opowiadań i legend. Urodził się i zmarł

w Górkach Małych.

200. rocznica urodzin Ignacego Kriegera (1820–1889), pioniera fotografii

polskiej. W poł. XIX w. mieszkał wraz z żoną Anną (z d. Thieberger) w Lipniku.

Od 1870 wraz z żoną i dziećmi przeniósł się do Krakowa, gdzie kontynuował

działalność fotograficzną. Pozostawił po sobie kilkutysięczny zbiór klisz –

portretów, zdjęć grupowych, m.in. górali w strojach ludowych, mieszczan,

Cyganów, Żydów, zabytków kultury (od 1967 w zasobach Muzeum Historii

Miasta Krakowa). Urodził się w Mikołaju k. Wadowic, zmarł w Krakowie.

170. rocznica śmierci Karola Kołaczka (1787–1850), nauczyciela

w szkole ewangelickiej w Białej, kantora i organisty w bialskim kościele

ewangelickim.

165. rocznica urodzin Jerzego Kotuli (1855–1889), księgarza, działacza

społecznego i narodowego. Właściciel księgarni. Organizator wystawy czasopism

polskich wychodzących w całym kraju w Czytelni Ludowej w Cieszynie (1878).

Zbieracz materiałów o historii Śląska Cieszyńskiego. Korespondował z pisarzem

Józefem I. Kraszewskim. Współzałożyciel Towarzystwa Ewangelików dla

Wydawania Książek Religijnych i Pouczających w Ogóle. Jeden ze

współzałożycieli pisma „Przyjaciel Ludu”. Urodził się w Ipoly-Sagh na

Węgrzech, zmarł w Cieszynie.

230

165. rocznica śmierci Wawrzyńca Piontka (1769–1855), księdza katolickiego.

Pracował w Skoczowie i Cieszynie. Proboszcz w Wędryni, dziekan dekanatu

jabłonkowskiego. Przyczynił się do powstania klasztoru i szpitala sióstr

elżbietanek w Jabłonkowie. Urodził się w Polskiej Cerekwi lub Bieńkowicach

k. Raciborza.

160. rocznica urodzin Pawła Nowoczka (1860–1929), urzędnika, nauczyciela,

muzyka i kompozytora. Nauczyciel i kierownik szkoły powszechnej

w Węgierskiej Górce. Propagator muzyki i ruchu śpiewaczego. Kapelmistrz

orkiestry hutniczej i założyciel chóru. Autor melodii do popularnej pieśni Góralu,

czy ci nie żal Michała Bałuckiego. Urodził się w Łączce k. Skoczowa, zmarł

w Węgierskiej Górce.

160 lat temu (1860) staraniem ewangelików bielskich i bialskich oraz gminy

żydowskiej powstała w Bielsku Szkoła Realna (szkoła średnia), do której

uczęszczali również uczniowie ewangeliccy z Białej.

155. rocznica śmierci Jana Siwca (1829–1865), działacza chłopskiego, polityka.

Żołnierz wojska austriackiego. Pracował w urzędach powiatowych w Ślemieniu,

Makowie Podhalańskim, Bielsku. Bronił praw chłopów, uczestniczył w tzw.

procesach serwitutowych. Wybrany do Sejmu Krajowego we Lwowie. Po

pozbawieniu mandatu poselskiego wrócił do Lasu, a następnie do Bielska.

Urodził się w Lesie, zmarł w Bielsku.

150 lat temu (1870) wzniesiono przy ul. Komorowickiej szkołę ewangelicką,

która wkrótce stała się szkołą publiczną (ludową

145. rocznica śmierci Franciszka Michejdy (1822–1875), chłopa o mocnej

świadomości narodowej. Członek rady gminnej i opieki społecznej. W1861 brał

udział w deputacji do Wiednia, domagającej się równouprawnienia języka

polskiego na Śląsku Cieszyńskim. Wraz z żoną Anną dał początek rodowi

Michejdów. Urodził się i zmarł w Olbrachcicach.

140. rocznica urodzin Ignacego Cichonia (1880–1964), organisty, introligatora,

więźnia obozu pracy, działacza społecznego. W 1905 wraz z rodziną zamieszkał

w Cięcinie, gdzie został organistą i urzędnikiem parafialnym w kościele św.

Katarzyny. Współzałożyciel Towarzystwa Gimnastycznego, Kasy Stefczyka,

amatorskiego kółka teatralnego. Żołnierz armii austriackiej w czasie I wojny

światowej. Tuż po wybuchu II wojny światowej wywieziony do Niemiec do

pracy w kamieniołomach. Hodowane przez niego gołębie pocztowe zostały

w 1939 zarekwirowane przez WP i przenosiły z okolic Baraniej Góry meldunki

o ruchach wojsk niemieckich w Czechosłowacji. Urodził się w Czernichowie.

231

135 lat temu (1885) Paweł Stalmach powołał towarzystwo kulturalno-oświatowe

– Macierz Szkolna dla Księstwa Cieszyńskiego.

135 lat temu (1885) Jerzy Kotula z Franciszkiem Michejdą założyli pismo

ewangelickie „Przyjaciel Ludu”.

135 lat temu (1885) utworzono straż ogniową w Bestwinie – z IX pochodzą

zapiski świadczące o jej istnieniu

130 lat temu (1890) oddano do użytku budynek Teatru Polskiego wzniesionego

wg projektu Emila von Förstera.

110 lat temu (1910) otwarto schronisko Stefanka na Koziej Górze.

110. rocznica urodzin Rudolfa Opyrchała (1910–1989), inżyniera, specjalisty

konstrukcji żelbetonowych, projektanta m.in. mostu na Białej przy ulicy 1 Maja.

110. rocznica urodzin Gabriela Rusina (1910–1997), działacza społecznego,

radnego Jaworza.

110. rocznica urodzin Leopolda Dziadka (1910–1979), malarza

nieprofesjonalnego, technika mechanika. Uprawiał malarstwo temperowe

i olejne, tworzył też akwarele i rysunki. Prace eksponował na wystawach

i konkursach twórców nieprofesjonalnych. Członek Sekcji Plastyki

Nieprofesjonalnej przy Macierzy Ziemi Cieszyńskiej. Urodził się w Brennej,

zmarł w Goleszowie.

110. rocznica śmierci Michała Juroszka (1864–1910), chłopa, poety i pieśniarza

ludowego. Tworzył wiersze okolicznościowe, najczęściej improwizował

w zależności od okoliczności. Utworów nie zapisywał. Jedyny jego wiersz

Istebniajski dziyweczki został opublikowany w „Kalendarzu Beskidzkim” (1962).

Jego utwory krążyły w tradycji ustnej górali istebniańskich. Urodził się i zmarł

w Istebnej.

100. rocznica urodzin Alfreda Palmi (1920–2004), działacza polonijnego

w Wielkiej Brytanii. Młodość przeżył w Rychwałdzie. Walczył jako ochotnik

w Polskich Siłach Zbrojnych we Francji (1939) i w I Dywizji Pancernej gen.

Maczka w Szkocji (1940–1943). Zatrudniony przy sztabie Naczelnego Wodza

w Wojskowym Instytucie Technicznym w Londynie. Sekretarz Koła Ślązaków

Cieszyńskich w Wielkiej Brytanii (od 1946). Współzałożyciel (1943), następnie

skarbnik Związku Ewangelików Polaków w Wielkiej Brytanii. Współzałożyciel

Polskiej Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Londynie (1945). Zaangażowany

w działalność na rzecz społeczności polskiej na Zaolziu. Urodził się

w Pietwałdzie, zmarł w Londynie.

232

90. rocznica urodzin Tadeusza Patana (1930–1997), legendarnego bielskiego

dziennikarza związanego z „Kroniką Beskidzką” i „Głosem Ziemi Cieszyńskiej”,

ekologa i wędkarza.

90. rocznica urodzin Mariana Kałonia (1930–2009), pułkownika lotnictwa,

samorządowca, działacza partyjnego i państwowego. Prezydent Bielska-Białej

(1978–1981). W czasie sprawowania urzędu wybudowano w mieście dwa osiedla

mieszkaniowe (Polskich Skrzydeł i Wojska Polskiego) oraz dom handlowy

Klimczok. Zmarł w Bielsku-Białej.

90. rocznica śmierci Roberta Knopfa (1846–1930), nauczyciela języków obcych

w ewangelickiej szkole w Białej.

90. rocznica śmierci Friedricha Wilhelma Bocka (1859–1930), nauczyciela,

językoznawcy. Od 1885 nauczyciel szkoły realnej w Cieszynie, a w latach 1900–

1922 dyrektor szkoły realnej w Bielsku. Zajmował się badaniem dialektu

używanego w okolicach Starego Bielska. Urodził się w Bielsku, zmarł

w Wiedniu.

80. rocznica śmierci Wiktora Jana Fucika (1890–1940), inżyniera leśnika,

kapitana WP. Ofiara katyńska. Uczestnik I wojny światowej, ochotnik w WP. Od

1922 pracownik Dyrekcji Lasów Dóbr Arcyksiążęcych w Żywcu. Działacz

Oddziału Babiogórskiego Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Inicjator

budowy i rozbudowy schronisk na Babiej Górze, Pilsku i w Zwardoniu. Żołnierz

kampanii wrześniowej w 1939. Więzień obozu w Kozielsku, rozstrzelany w Lesie

Katyńskim. Urodził się w Velkim Grilowcu na Morawach.

80. rocznica śmierci Michała Dobiji (1904–1940), podporucznika rezerwy.

W 1932 podporucznik mianowany z przydziałem do 4. Pułku Strzelców

Podhalańskich w Cieszynie. Walczył w kampanii wrześniowej 1939, następnie

dostał się do niewoli sowieckiej. Urodził się w Rybarzowicach, zginął w Katyniu.

80. rocznica śmierci Jana Janusza (1894–1940), handlowca, porucznika rezerwy

WP. Walczył w I wojnie światowej i w wojnie polsko-czeskiej 1919. Brał udział

w pracach komitetu plebiscytowego w Dziedzicach. Dowodził oddziałem Polskiej

Organizacji Wojskowej, a w 1920 służył w 49 pułku piechoty. Odznaczony

Krzyżem Legionów i Gwiazdą Śląską. Walczył w kampanii wrześniowej 1939,

a następnie dostał się do niewoli sowieckiej. Urodził się w Czechowicach, zginął

w Katyniu.

80. rocznica śmierci Rudolfa Drapelli (1888–1940), urzędnika, majora Wojska

Polskiego. 17 XI 1918 pod jego wodzą na odsiecz Lwowa ruszyła pierwsza

ochotnicza kompania ziemi żywieckiej. Zamordowany przez sowietów

w Katyniu.

233

80. rocznica śmierci Jana Pelara (1912–1940), nauczyciela, malarza amatora.

Absolwent Męskiego Seminarium Nauczycielskiego w Cieszynie Bobrku.

Przeszkolony w Szkole Podchorążych Rezerwy w Cieszynie. Nauczyciel

w Szkole Wydziałowej w Skoczowie oraz innych placówkach na Śląsku.

W czasie kampanii wrześniowej dostał się do niewoli sowieckiej. Zginął

w Katyniu. Urodził się w Skoczowie.

80 lat temu (1940) utworzono żydowskie getto w Białej.

75. rocznica śmierci Pawła Wani (1852–1945), działacza społecznego

i gospodarczego. Instruktor Szkoły Rolniczej w Kocobędzu, radny miasta

Skoczowa, przez wiele lat prezes tamtejszego Kasyna Rolniczego. Uważany za

najbogatszego mieszkańca Skoczowa, zmarł w osamotnieniu w skoczowskim

przytułku.

75. rocznica śmierci Stefana Tomasza Maultza (1879–1945), malarza,

rzeźbiarza, autora polichromii w kościele pw. Przenajświętszej Trójcy

w Bielsku-Białej.

75. rocznica śmierci Gustawa Molina (1899–1945), działacza ruchu oporu.

Kierowca kolumny sanitarnej Szpitala Śląskiego w Cieszynie. Utrzymywał

kontakty z oddziałami AK, przewoził rannych partyzantów do szpitala. W 1943

wpadł w zasadzkę podczas przewożenia do Bystrzycy partyzantów z oddziału

Rudolfa Kani z Wisły. Zginął w obozie Sachsenhausen-Oranienburg.

75 lat temu (1945) z inicjatywy grupy artystów malarzy powstało Koło

Plastyków – zalążek przyszłego ZPAP.

75 lat temu (1945) powstała Szkoła Malarstwa, Rzeźby i Grafiki z siedzibą na

Zamku Sułkowskich.

65. rocznica urodzin Jana Frączka (1955–1994), działacza związkowego. Od

1974 pracował w Fabryce Samochodów Małolitrażowych w Bielsku-Białej.

Działacz NSZZ „Solidarność” Regionu Podbeskidzie. Urodził się w Kamionce

Wielkiej, zmarł w Warszawie.

65. rocznica śmierci Tomasza Woźniaka (1884–1955), inżyniera, nauczyciela,

malarza. Od 1921 był nauczycielem w Państwowej Szkole Przemysłowej

w Bielsku. Malował głównie pejzaże i martwą naturę. Urodził się w Stryju, zmarł

w Bielsku-Białej.

70 lat temu (1950) zamknięto Czytelnię Polską w Białej.

234

60. rocznica śmierci Karola Rusza (1879–1960), inżyniera, przedsiębiorcy.

Założyciel (1919) i dyrektor spółki Zakłady Elektryczno-Mechaniczne

w Ustroniu, w 1920 przeniesionej do Cieszyna (później Zakłady Elektryczno-

Mechaniczne Celma). Po wykupieniu spółki przez koncern Brown-Boveri (1926)

nadal pełnił funkcję dyrektora. Urodził się w Wędryni.

60 lat temu (1960) ukazał się pierwszy numer „Kalendarza Beskidzkiego”.

60 lat temu (1960) powstał Pawilon Wystawowy ZPAP wybudowany

w miejscu bielskiej synagogi (obecnie Galeria Bielska BWA).

60. rocznica śmierci Maksymiliana Rosenmanna (1889–1960), lekarza pediatry.

Od 1924 związany z Bielskiem i Białą (ordynator Oddziału Chorób Dziecięcych

Szpitala Powszechnego w Białej, 1946–1960 Oddziału Dziecięcego Szpitala

Miejskiego w Bielsku-Białej). Prowadził badania naukowe nad krzepliwością

krwi. Urodził się w Pruchniku, zmarł w Bielsku-Białej.

55. rocznica śmierci Jana Marcinka (1887–1965), nauczyciela i dyrygenta.

Kierownik żywieckich szkół oraz towarzystw śpiewaczych m.in. Chóru

Towarzystwa Śpiewaczego Lutnia w Żywcu. Inscenizator oper, kompozytor.

50. rocznica śmierci Pawła Jaworskiego (1894–1970), rzeźbiarza ludowego.

Absolwent Szkoły Przemysłu Drzewnego w Zakopanem. Pracował w Fabryce

Mebli Giętych w Jasienicy, gdzie ozdabiał meble i prowadził szkółkę rzeźbiarską.

Dokumentował historię regionu, utrwalał ginący folklor. Urodził się i zmarł

w Brennej.

50 lat temu (1970) w Pawilonie Wystawowym ZPAP w Bielsku-Białej utworzono

filię Biura Wystaw Artystycznych w Katowicach (1970–1974), (obecnie

Galeria Bielska BWA).

40 lat temu (1980) ukazał się pierwszy numer „Informatora Kulturalnego

Województwa Bielskiego”.

40. rocznica śmierci Karola Mikuszewskiego (1900–1980), mistrza zduńsko-

kaflarskiego, rzeźbiarza ludowego, muzyka i kolekcjonera. Współwłaściciel

kaflarni w Żywcu Zabłociu. Narciarz, zdobywca pucharu ufundowanego przez

arcyksięcia Karola Stefana Habsburga. Flecista orkiestry Katolickiego Związku

Młodzieży Męskiej. Kolekcjoner motyli beskidzkich. Urodził się w Skoczowie,

zmarł w Żywcu Zabłociu.

235

40. rocznica śmierci Szymona Zontka (1899–1980), murarza, sztukatora

elewacji budowlanych. Absolwent szkoły powszechnej w Kozach, szkoły realnej

w Bielsku oraz kursów z zakresu budownictwa. Sztukator wnętrz i elewacji

zewnętrznych budynków mieszkalnych, sakralnych i użytku publicznego, m.in.

w Bielsku (teatr, Poczta Główna, Zamek Sułkowskich), Skoczowie (kościół

ewangelicko-augsburski), Warszawie (Zamek Królewski) i Gdyni. W 1942

wywieziony do stalagu w Wintelsdorfie w Austrii. Po 1945 pracę zawodową

kontynuował w Bielsku-Białej. Urodził się w Kozach.

35. rocznica śmierci Artura Cienciały (1914–1985), nauczyciela i rzeźbiarza.

Pracował przy odbudowie Warszawy (prace rekonstrukcyjne w Łazienkach,

Ogrodzie Saskim i Wilanowie). Pedagog w Liceum Sztuk Plastycznych

w Bielsku-Białej. Autor m.in. dziesiątków popiersi wybitnych Polaków. Twórca

pomników i rzeźb sakralnych m.in. w Wiśle i Skoczowie. Urodził się i zmarł

w Wiśle.

35. rocznica śmierci Antoniego Zająca (1914–1985), nauczyciela, historyka,

publicysty. Absolwent Seminarium Nauczycielskiego w Białej. Nauczyciel

w szkołach na Górnym Śląsku. Dyrektor Państwowego Liceum Pedagogicznego

w Cieszynie (1954), Studium Nauczycielskiego w Cieszynie (1960–1971).

Pracownik Filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie (1971–1976). Autor studiów

i opracowań historycznych oraz artykułów popularyzujących historię Śląska

Cieszyńskiego. Urodził się w Lipniku.

30. rocznica śmierci Augustyna Szwajcy (1914–1990), twórcy instrumentów

ludowych, rzeźbiarza ludowego. Członek Grupy Amatorów Plastyków Różni

w Żywcu. Urodził się w Gilowicach.

30. rocznica śmierci Henryka Bolka (1899–1990), archiwisty, nauczyciela.

Uczył w Orłowej i Końskiej. W latach 1948–1953 dyrektor Polskiego

Gimnazjum Realnego w Czeskim Cieszynie, gdzie czynił skuteczne zabiegi

w celu zorganizowania polskich klas paralelnych. Pracownik archiwum

w Karwinie. Autor monografii kilku miejscowości zaolziańskich. Działacz

Macierzy szkolnej i Polskiego Związku Kulturalno- Oświatowego. Urodził się

w Suchej Średniej na Śląsku Cieszyńskim.

30 lat temu (1990) po raz pierwszy zorganizowano w Brennej dożynki

ekumeniczne.

30 lat temu (1990) powstał Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy „Park

Ekologiczny Dolina Wapienicy”.

236

25. rocznica śmierci Ludwika Gembali (1919–1995), muzyka, nauczyciela,

działacza społecznego. Członek orkiestry wojskowej 3. Pułku Strzelców

Podhalańskich w Bielsku (od ok. 1935). Brał udział w zajmowaniu Zaolzia

w 1938 i kampanii wrześniowej 1939. Absolwent szkół technicznej (1955),

pedagogicznej (1966), muzycznej (1969). Nauczyciel w Zespole Szkół

Zawodowych w Bielsku-Białej. Założyciel orkiestr dętych w Górkach Wielkich,

Bielsku-Białej, Skoczowie. Współpracownik orkiestry wojskowej 3. Pułku

Strzelców Podhalańskich. Urodził się w Górkach Wielkich, zmarł w Bielsku-

Białej.

25 lat temu (1995) powstał Dzielnicowy Klub Sportowy Komorowice,

z którego wyłoniło się TS Podbeskidzie.

10. rocznica śmierci Jana Korzennego (1925–2010), historyka literatury. Docent

nauk pedagogicznych i literatury (1984). Zajmował się historią literatury polskiej,

czesko-polskimi związkami literackimi, dydaktyką języka i literatury polskiej.

Członek rady redakcyjnej wydawnictwa Profil w Ostrawie. Redaktor „Kalendarza

Śląskiego”. Współautor podręczników dla uczniów szkół polskich na Zaolziu.

Członek polskich organizacji społecznych i kulturalnych (m.in. Towarzystwa

Pedagogicznego i Sekcji Folklorystycznej Polskiego Związku Kulturalno-

Oświatowego). Kronikarz Łomnej i okolicy. Urodził się i zmarł w Łomnej

Górnej.

10. rocznica śmierci Józefa Gila (1918–2010), działacza społecznego

i kulturalnego. Absolwent Studium Centralnej Poradni Amatorskiego Ruchu

Artystycznego. Kierownik Wydziału Kultury Urzędu Miejskiego w Cieszynie

(przez 25 lat). Kierownik Miejskiego Domu Kultury w Ustroniu-Jaszowcu (przez

13 lat). Urodził się w Cieszynie.