Jitse M. van der Meer, Pojęcie natury ludzkiej w nauce i teologii

8/18/2019 Jitse M. van der Meer, Pojęcie natury ludzkiej w nauce i teologii

1/8

Filozoficzne Aspekty Genezy — 2013, t. 10

http://www.nauka-a-religia.uz.zgora.pl/images/FAG/2013.t.10/art.08.pdf

itse ". #an der "eer

$o%&'ie natur( ludzkie% w nau'e i teologii )

1. Wprowadzenie

"oim g*+wn(m 'elem %est prz('z(nienie si& do lepszego zrozumienia, %ak religia i nauka )) mog wza%emnie wp*(wa na swo% tre/. edn(m z powod+w,dla kt+r('h 'hrze/'i%anie utrz(mu% religi& i nauk& w separa'%i, %est oawa, ezmian( w naukow(m rozumieniu prz(rod( w(musz zmian( w przekonania'hreligi%n('h. ielu 'hrze/'i%an, 'h'' z*agodzi t& oaw&, w(klu'za istnienie od-dzia*(wania mi&dz( t(mi dziedzinami, reduku%' %ego z*oono/. auk& oraz

religi& sprowadza si& na prz(k*ad do odr&n('h dziedzin wiedz(, w kt+r('hoowizu% i'h w*asne, swoiste twierdzenia. 4wierdzi si& owiem, e rela'%e za-'hodz'e pomi&dz( ziorami twierdze5 ograni'za% si& do rela'%i %ed(nie logi'z-n('h. ednake zgodnie z teori t(p+w logi'zn('h 1 pomi&dz( religi a nauknie mog za'hodzi adne rela'%e logi'zne, %e/li t& pierwsz rozumie si& %ako pozalogi'zn( spos+ funk'%onowania 'z*owieka zwan( wiar, drug za/ 6 %akologi'zn( spos+ funk'%onowania. iemnie% uda*o si& zident(fikowa prz(na%-mnie% %edn rela'%& logi'zn mi&dz( religi a nauk, 2 a w(wiera*( one na sieie

) itse ". 7A 9 "99 , ;4he 49J, Theology and the cientific !magination from the Middle "ges tothe e#enteenth $ent%ry, $rin'eton Hni#ersit( $ress, $rin'eton 1@8M, s. M-. Cogi'zna naturate% rela'%i %est otwarta na interpreta'%e. $or. w te% sprawie: Gerd H


2/8

.". #an der "eer, Pojęcie natury ludzkiej w nauce i teologii

wp*(w take na inne sposo(. 3 "o%a propoz('%a pozwala na w(%a/nienie t('hsposo+w oddzia*(wania dzi&ki zastpieniu %ednow(miarow('h logi'zn('hkon'ep'%i poznania, taki'h %ak s(ntakt('zne oraz semant('zne u%&'ia teorii, N

wielow(miarow kon'ep'% poznania. ozpo'zn& od osadzenia oddzia*(wa5 pomi&dz( religi a nauk w naturze ludzkie%, poniewa w(*'znie ludzie sto%w rela'%i zar+wno do oga, %ak i prz(rod(. ast&pnie zastosu%& analiz& pozio-m+w organiza'%i do natur( ludzkie%.

2. Poziomy organizac&i

>truktur( poziom+w to warstw( struktur epistemologi'zn('h u(wane dow(zna'zania poziom+w przedmiot+w i z%awisk wedle okre/lonego kr(terium.spomn& %ed(nie o zagniedon(m oraz modaln(m t(pie struktur( poziom+w.$odstaw zagniedone% struktur( poziom+w %est fiz('zna rela'%a 'z&/'i do 'a-*o/'i: 'z&/'i definiu%e si& %ako przedmiot( fiz('znie zawiera%'e si& w 'a*o-/'ia'h. rezulta'ie mam( do 'z(nienia ze sze'h/wiatem prz(pomina%'(m po%emnik, w kt+r(m elementami sk*adow(mi 'zste'zek s atom(, organizm+w 6 kom+rki, a sze'h/wiata 6 galakt(ki. atomiast modalna struktura pozio-m+w klas(fiku%e przedmiot( i z%awiska na podstawie li'z( nieredukowaln('hsposo+w i'h funk'%onowania. a prz(k*ad zar+wno kr(szta*(, %ak i zwierz&tafunk'%onu% w spos+ przestrzenn(, li'zow(, kinemat('zn( i 'hemi'zn(.Funk'%onu% one w spos+ li'zow( w t(m sensie, e te pierwsze ma% 'zter(stron(, a drugie 6 'zter( nogi. ednake zwierz&ta funk'%onu% take w spos+ iot('zn( i per'ep'(%n(. Cudzie funk'%onu% we wsz(stkie w(mienione sposo- (, ale take w spos+ oserwa'(%n(, emo'%onaln(, logi'zn(, w(oraeniow(oraz religi%n(. B epistemologi'znego punktu widzenia poziom modaln( %est przeto pewn(m ziorem praw, teorii i po%& opisu%'('h pewien nieredukowal-n( spos+ funk'%onowania. atomiast z perspekt(w( ontologi'zne% nisz( po-

Philosophy of cience. The $lassical 'rigins( )escartes to *ant, 4he "J4 $ress,


3/8

Filozoficzne Aspekty Genezy 6 2013, t. 10

ziom stanowi warunek konie'zn(, ale nie w(star'za%'( istnienia kole%nego,w(szego poziomu.

Bastosowanie kon'ep'%i poziom+w organiza'%i do natur( ludzkie% w(magaw(oru mi&dz( zagniedon a modaln struktur poziom+w. (+r ten dot(-'z( rze'z(wisto/'i oga oraz moliwo/'i zawierzenia "u. B%awiska mentalnei religi%ne nie s fiz('znie zawarte w z%awiska'h materialn('h ani t('h ostatni'hnie zawiera%. latego nie pasu% do zagniedone% struktur( poziom+w, 'h(ae %ako epifenomen(. O Jstnienie oga i nasza wiedza o t(m sta*(( si& z*udze-

niami, kt+re w(*ania% si& z d(namiki materii. $rzedmiot ada5 teologii zosta*(zredukowan( do do/wiad'ze5 religi%n('h i akt(wno/'i ludzkie% zinterpretowa-n('h %ako funk'%e z%awisk iologi'zn('h i ps('hologi'zn('h. ie mona, rze'z %asna, pok*ada nadziei w ogu, kt+r( %est t(lko z*udzeniem. ednake do pozio-m+w modaln('h zali'za si& istnienie niematerialn('h rze'z(wisto/'i, taki'h %ak +g. $oziom( te miesz'z take mentalne i du'howe sposo( funk'%onowania'z*owieka, nie sprowadza%' i'h do epifenomen+w Eum(s*u oraz konstrukt+wmentaln('h Eoga, religii, um(s*u, li'z( i przestrzeni, %ak w prz(padku za-gniedone% struktur( poziom+w.

3. Trzy typy oddzia-ywa pomi/dzy religi0 a na%0 ieredukowalne sposo( funk'%onowania 'z*owieka u%awnia% si& w odpo-

wiada%'('h soie w(miara'h rela'%i oso( do oga oraz prz(rod(. wa spo-/r+d t('h w(miar+w to zawierzenie ogu i poznanie. M $oznanie prowadzi do przekona5 po%&'iow('h dot('z'('h oga oraz prz(rod(. 4eologia i nauki em- pir('zne stanowi s(stemat('zne i pog*&ione pr+( poznania oga i prz(rod(. ten spos+ o%a/nione zosta%e zna'zenie termin+w ;religia? i ;nauka?. Dd-dzia*(wanie pomi&dz( religi a nauk rozumie si& %ako za'hodz'e pomi&dz(E1 zawierzeniem ogu Ewiar a przekonaniami dot('z'(mi oga EteologiP

O a prz(k*ad w so'%oiologii zagniedenie po'iga za so analogi& mi&dz( atomami, ge-nami oraz ludQmi. Analogii te% u(wa si& w 'elu uzasadnienia zastosowania teoret('zne% aparatu-r( me'haniki kwantowe% do opisu i w(%a/niania z%awisk spo*e'zn('h. est to wi&' pewien fiz(kal-n( model rze'z(wisto/'i spo*e'zne% oraz religi%ne%.

M $or. ".


4/8


E zawierzeniem ogu Ewiar a przekonaniami dot('z'(mi /wiata Enaukoraz E' przekonaniami dot('z'(mi oga Eteologi a przekonaniami dot('z-'(mi /wiata Enauk.

akie korz(/'i w(nika% z prz(%&'ia, e zawierzenie ogu i poznanie s od-mienn(mi sposoami, w %akie 'z*owiek odnosi si& do oga i prz(rod(R akiekorz(/'i p*(n z powsta*('h t(m sam(m trze'h r+n('h tr(+w oddzia*(wania pomi&dz( religi a naukR $o pierwsze, antropologi'zn( przedmiot zaintereso-wania sugeru%e, w %aki spos+ przekonania dot('z'e oga i prz(rod( mog

wza%emnie wp*(wa na swo% tre/. Lorz(/ ta zwizana %est z oddzia*(waniemmi&dz( poznaw'z(m a tw+r'z(m poziomem funk'%onowania oso(. Cudzie po-zna% to, 'o nieznane, drog tw+r'z('h por+wna5 z t(m, 'o %u wiedz. iesi& to z przeniesieniem zna'zenia pomi&dz( kad(m znan(m i nieznan(m /wia-tem zna'ze5. 8 Gd( ludzie pr+u% zrozumie prz(rod& w kategoria'h oga i $i%ce $ersa alo gd( +g o%awia si& w prz(rodzie, to pomi&dz( przekonaniamio ogu a przekonaniami o prz(rodzie powsta% rela'%e zna'zeniowe. ela'%e ta-kie oe%mu% u('ie po%& naukow('h w zna'zeniu religi%n(m, a take u('ie po%& religi%n('h w zna'zeniu naukow(m. $rz(k*adowo, gd( Farada( w(wnio-skowa* %edno/ si* elektr('zn('h i magnet('zn('h z %edno/'i trze'h os+w 4r+%'( Swi&te%, zna'zenie po%&'ia religi%nego zosta*o przeniesione do po%&'iafiz('znego. @ $odone przeniesienie zna'zenia mia*o mie%s'e, gd( Lartez%usz

$or. "i'hael A. AJ and "ar( . =9>>9, The $onstr%ction of +eality, Camridge Stud%ies in Philosophy, 9CC, Metaphoric Process( The $reation of cientific and +eligio%s 4nder5standing, 4eTas Hni#ersit( $ress, Fort orth 1@8NP "ar( . =9>>9, ;4he


5/8


w(prowadzi* prawo ezw*adno/'i, a take ide& za'howania ilo/'i ru'hu z ideiniezmienno/'i oga. 10 $rzeniesienie zna'zenia moe dot('z( dowolnego prze-konania religi%nego, poniewa dokon(wanie tw+r'z('h por+wna5 'e'hu%e po-znanie i w(oraQni&, nie religi&. $rzeniesienie takie w(maga %ed(nie podo- ie5stw mi&dz( prz(rod a +stwem. 11

Lied( do'hodzi do przeniesienia zna'zenia mi&dz( ogiem a prz(rod,u(wa si& po%& nauki w zna'zeniu religi%n(m, a po%& religi%n('h 6 w nauko-w(m. Dzna'za to, e no/nikami zna'zenia s ra'ze% u(tkowni'(, a nie w*a/'i-

wo/'i %&z(ka nauki. 12 ruga korz(/, %akie% dostar'za to pode%/'ie, polega nat(m, e ustala ono warunki istnienia rela'%i logi'zn('h pomi&dz( religi a na-uk. ela'%e logi'zne nie mog za'hodzi pomi&dz( zawierzeniem ogu a prze-konaniami po%&'iow(mi o prz(rodzie, poniewa stanowi one nieredukowalnesposo( funk'%onowania. 4wierdzenia epistemologi'zne nie w(nika% z wiar(z tego samego powodu, z %akiego twierdzenia oserwa'(%ne nie w(nika% z o-serwa'%i, nale one owiem do odmienn('h t(p+w logi'zn('h. ela'%e logi'z-ne mog za'hodzi w(*'znie mi&dz( przekonaniami po%&'iow(mi, na prz(k*ad pomi&dz( po%&'iow(mi przekonaniami o ogu i prz(rodzie, a i to w(*'znie,gd( s one wza%emnie powizane. $rz(k*adowo przekonanie, e +g %est /wi&-t(, nie ma zwizku z przekonaniem, i prz(roda %est determinist('zna. $rzeko-nanie, e prz(roda %est nie'ig*a, na%prawdopodonie% nie ma za/ adn('h kon-

10 $or. prz(p. 2.

11 $rz(k*adami taki'h podoie5stw s ident(fikowanie prz(rod( z +stwami Eanimizm, pan-teizm oraz przekonanie, e prz(roda dostar'za wiedz( o +stwie w taki spos+ %ak pogld o po-doie5stwie mikrokosmosu i makrokosmosu. Ba prz(k*ad tego drugiego prz(padku nie'h pos*u(

pogld staro(tn('h Grek+w o 'zerpaniu z natur( pewn('h wskaz+wek et('zn('h. $ogld( takiemog*( prowadzi do przeniesienia zna'zenia z nauki, kt+ra nie %est spe'(fi'zna dla 'hrze/'i%a5-stwa. la 'hrze/'i%a5stwa 'harakter(st('zne %est prze/wiad'zenie, e +g m+wi o soie %&z(kiem

prz(rod( Eo%awienie dostosowane, a 'hrze/'i%anie m+wi o prz(rodzie %&z(kiem oga. 4o w*a -/nie pozwala, ( 'hrze/'i%a5skie po%&'ia religi%ne naiera*( prz(rodni'zego zna'zenia, za/ po%&'ianaukowe 6 zna'zenia religi%nego.

12 $or. anet ". >D>LJ


6/8


sekwen'%i dla przekonania, i +g %est 'ierpliw(. za%emn( zwizek istnie%e,gd( ludzie m(/l o ogu w kategoria'h prz(rod(, %ak ma to mie%s'e w teologiinaturalne% 'z( teologii pro'esu. 4aki zwizek za'hodzi take, gd( ludzie m(/lo prz(rodzie w kategoria'h oga, %ak w przekonaniu, e prz(roda %est determi-nist('zna, o +g nie gra w ko/'i. resz'ie, wza%emn( zwizek istnie%e, gd(+g o%awia si& w prz(rodzie, na prz(k*ad pod posta'i s*upa ognia 'z( wiatru, dQ %ako +g D%'ie' lu $asterz. Hwaam wi&', e po%&'ia religi%ne u(tew zna'zeniu prz(rodni'z(m mog prowadzi do wniosk+w dot('z'('h prz(ro-

d(. 4ak samo po%&'ia prz(rodni'ze u(te w zna'zeniu religi%n(m mog prowa-dzi do wniosk+w dot('z'('h oga. 13

(nika z tego, e okre/lonego s*owa mona u( w rozmait('h zna'ze-nia'h. edle "ar( =esse ta zmienno/ zna'zeniowa uniemoliwia za'hodzenielogi'zn('h rela'%i r+wnowano/'i oraz w(nikania, ;poniewa znak s*own(, kt+-r( zmienia swo%e Uzna'zenieV w zaleno/'i od 'zasu lu kontekstu, nie moestanowi elementu formalnego, kt+r( %est ponownie ident(fikowaln( i w(mien-n(, gdziekolwiek po%awia si& w or&ie danego s(stemu logi'znego?. 1N mo- %e% opinii %est to do utrz(mania w(*'znie dlatego, e =esse lokalizu%e zna'zeniew %&z(ku. ednake rela'%e logi'zne za'hodz pomi&dz( zna'zeniami, nie po-mi&dz( s*owami. e/li no/nikiem zna'zenia %est ra'ze% u(tkownik %&z(ka nisam %&z(k, to moe ono funk'%onowa %ako stailn( przedmiot w opera'%a'h lo-gi'zn('h pod warunkiem, e inten'%a u(tkownika %est %ednozna'zna. ela'%ew(nikania oraz zna'zenia dopusz'za*(( zatem wza%emne oddzia*(wanie tre/'ireligii i nauki.

a konie' wspomn& %esz'ze o trze'h inn('h kwestia'h. $o pierwsze, zasto-sowanie kon'ep'%i poziom+w organiza'%i do natur( ludzkie% prz(nosi korz(/w posta'i rozr+nienia wiar(, poznania oraz w(orae5 %ako nieredukowaln('hsposo+w funk'%onowania. o w(%a/nienia pozosta%e, %ak mieli(/m( rozpo-

13 $or. =ans DA>, ;asada odpowiedzialno


7/8


znawa te nieredukowalne sposo( funk'%onowania. $o drugie, skupi*em uwag&na oddzia*(waniu pomi&dz( poznaniem a w(oraQni oraz na t(m, w %aki spo-s+ o%a/nia% one wza%emne oddzia*(wanie tre/'i religii i nauki. (zwanie po-lega na w(%a/nieniu, %ak wiara oddzia*u%e z poznaniem lu %ak poznanie oddzia-*u%e z w(oraQni. ( moe istnie% %esz'ze inne konsekwen'%e dla oddzia*(-wania mi&dz( religi a nauk. resz'ie, w om+wion('h prz(k*ada'h metafo-r('znego przeniesienia takie po%&'ia %ak ;sta*o/? i ;%edno/? nie ma% 'harakte-ru w(*'znie 'hrze/'i%a5skiego. $rzeniesienie zna'zenia swoi/'ie 'hrze/'i%a5-

skiego w(maga*o( owiem 'hrze/'i%a5skiego kontekstu.

&itse )' $an der )eer

The $oncept of %man 8at%re in cience and Theology

%mmary

"an(


8/8


*eywords( religion and s'ien'e, theolog( and s'ien'e, human nature, metaphor.

-owa l%czowe( religia a nauka, teologia a nauka, natura ludzka, metafora.

2O0

Jitse M. van der Meer, Pojęcie natury ludzkiej w nauce i teologii

Documents

Transcript of Jitse M. van der Meer, Pojęcie natury ludzkiej w nauce i teologii