Streszczenie

Bydło w Polsce jest hodowane dla mleka i mięsa, występuje tu ponad 18 ras bydła. Dzielą się one na 3 grupy: mleczne, mięsne i mleczno-mięsne. Najczęściej występującą rasą bydła w Polsce jest rasa holsztyńsko-fryzyjska i nizinna czarno-biała, a najdłużej hodowaną- simental (ponad 150 lat).

W hodowli bydła ważne jest odpowiednie żywienie, aby uzyskać jak najlepsze produkty pochodzenia zwierzęcego (mięso, mleko oraz produkty tworzone z mleka m.in. Sery). W zależności od pory roku, czy okresu laktacji, typ żywienia zmienia się. Latem krowy wyprowadza się na pastwiska, w okresie jesienno-zimowym podaje się krowom różnego rodzaju kiszonki, trawy i dodatki do pasz.

Wstęp

Bydło domowe (bos taurus taurus) – udomowiony podgatunek tura europejskiego, zwierzęcia z rodziny wołowatych, rzędu parzystokopytnych. Dzikim przodkiem formy udomowionej był tur bos primigenius.

Udomawianie nastąpiło w różnych miejscach w różnym czasie, ogólnie biorąc pozostawało w związku z przejściem człowieka do osiadłego trybu życia. Ślady oswojenia bydła odkryto już w kulturze środkowej Mezopotamii sprzed 8000 lat. Początkowo użytkowane na mięso, następnie, jako siła robocza. Mleczne użytkowanie bydła nastąpiło znacznie później, m.in. W Grecji ok. 1000 lat p.n.e. Racjonalna hodowla rozwinęła się dopiero na przełomie xviii i xix w. Najlepsze wyniki osiągnięto wtedy w Anglii (r. Bakewell, później bracia Colling).

Dorosły samiec bydła w zootechnice określany jest mianem buhaj, stadnik albo byk. Krowa jest to dorosła samica tego gatunku. Potomkiem buhaja i krowy jest cielę. Młode osobniki bydła domowego płci męskiej to byczki albo buhajki. Jałówką zaś jest nazywana młoda samica, do pierwszego ocielenia. Wół to wytrzebiony (pozbawiony operacyjnie jąder) buhaj.

Samice osiągają dojrzałość płciową już w wieku ok. 6 miesięcy. Ciąża trwa ok. 280 dni; regułą jest jedno młode w miocie. Cykl płciowy trwa u krów ok. 21 dni. Sama ruja jedną dobę lub nieco dłużej. Bydło domowe używane jest do rozpłodu w wieku 15-20 miesięcy. W rozmnażaniu duże znaczenie ma sztuczne unasiennianie. Porody bliźniacze stanowią ok. 2-4% wszystkich. Samce kastrowane za młodu m.in. Dla osiągnięcia wyższej wagi ciała nazywa się wolcami. Długość życia sięga 20 lat, ale wartość hodowlana kończy się w wieku ok. 15 lat. Wiek krów w przybliżeniu szacuje się po pierścieniach przyrostowych na nasadzie rogów, powstających po każdym wycieleniu. Ciężar ciała, zależnie od rasy waha się w granicach od 400 do 1000 kg. Ubarwienie (maść): jednobarwne, płowe, czarne, rudoczerwone, kawowe, niemal białe albo łaciate.

Bydło może być hodowane:

Na mięso

Jako siła robocza

W celu uzyskania mleka.

Oprócz tych głównych celów chowu bydła, uzyskuje się z niego również: skóry (podstawowe źródło surowca dla przemysłu garbarskiego), rogi (wyroby galanteryjne i pamiątkarskie), kości (kleje, mączki kostne), obornik (od 1 dużej sztuki ok. 10 t)[7].

Typy użytkowe bydła.

Przez typ użytkowy rozumie się zespół cech anatomicznych, fizjologicznych i morfologicznych, które predestynują zwierzę do określonego typu użytkowania. Bydło domowe dzieli się na 3 typy użytkowe: mleczny, mięsny i kombinowany.

Bydło typu mlecznego.

Dla tego typu cechami charakterystycznymi budowy ciała są: klinowaty (trójkątny) kształt ciała pogłębiający się ku tyłowi, szlachetna i delikatna budowa ciała, płaska klatka piersiowa, skośnie ustawione żebra i duże odstępy między nimi, dobrze rozbudowana partia zadu, mocne kończyny, głowa i szyja wydłużone, skóra cienka i elastyczna, słabe umięśnienie, u samic dobrze rozwinięte wymię.

Bydło typu mięsnego

Ten typ ma kształt tułowia zbliżony do prostokąta, krótką, szeroką i głęboką klatkę piersiową, żebra wypukłe, ustawione prawie prostopadle względem kręgosłupa. Głowa krótka i mała, szyja szeroka, mocno umięśniona. Skóra bydła typu mięsnego jest gruba, gąbczasta, ze słabym porostem włosów. U samic słabo rozwinięte wymię.

Bydło typu kombinowanego

Bydło typu kombinowanego (mięsno-mlecznego albo mleczno-mięsnego) łączy cechy budowy wyżej opisanych typów wyspecjalizowanych przy przewadze pierwszego bądź drugiego z nich. W Polsce spotyka się prawie wyłącznie bydło w tym typie.

Występowanie na świecie

Bydło domowe występuje na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Jednak jego rozmieszczenie nie jest równomierne. Najwięcej sztuk bydła na kilometr kwadratowy (>250 szt.) Przypada w przeważającej części Indii, w centralnej części Brazylii, w USA w północnej części stanu teksas oraz w zachodniej części stanu Kalifornia, w chinach na nizinie chińskiej, na wyspach brytyjskich, w północnej części Francji, Niemiec oraz Włoch. Krajami przodującymi w hodowli bydła są: Brazylia, Indie, USA, Chiny, Argentyna, w tym kraje południowo- i północnoamerykańskie są potentatami w hodowli bydła mięsnego, jest to spowodowane korzystnymi warunkami przyrodniczymi tj. Ogromne tereny trawiaste

(prerie, pampy). Indie (z powodów religijnych wyznawcy hinduizmu nie spożywają mięsa krowiego) przodują w hodowli bydła mlecznego, wykorzystują je także do produkcji naturalnego nawozu jak i siły pociągowej. Europa zachodnia (Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Holandia) z powodu dużej gęstości zaludnienia oraz pozycji ekonomicznej, a co za tym idzie zapotrzebowania na mleko i wołowinę także stała się regionem dominującym w hodowli bydła.

W krajach afrykańskich ilość posiadanego bydła świadczy o statusie społecznym, lecz w centralnej części Afryki hodowla bydła jest praktycznie niemożliwa bądź bardzo utrudniona z powodu występowania w tamtym regionie muchy tse-tse, która wywołuje u bydła chorobę.

Hodowla zwierząt w Polsce

W ciągu ostatnich kilkunastu lat pogłowie zwierząt hodowlanych w Polsce zdecydowanie spadło. Nie jest to jednak zjawisko niepokojące, gdyż mamy obecnie na rynku wystarczające ilości mięsa, mleka i jaj (paradoksalnie w latach 70. I 80., gdy hodowano znacznie więcej zwierząt, sytuacja była dużo gorsza, np. Mięso sprzedawano na kartki). Efektem wprowadzenia po 1989 roku gospodarki rynkowej było m.in. Powstanie konkurencji, także w zakresie produkcji zwierzęcej. Upadła wówczas większość nieekonomicznych państwowych gospodarstw rolnych. Również małym gospodarstwom indywidualnym przestało się opłacać trzymanie pojedynczych zwierząt.

Pogłowie bydła od 1990 roku zmniejszyło się blisko dwukrotnie. Obecnie hodowla prowadzona jest głównie w dużych (liczących po kilkaset sztuk), specjalistycznych gospodarstwach, których najwięcej znajduje się na Podlasiu, Mazowszu i w Wielkopolsce

Najbardziej rozpowszechniona jest nizinna czarno-biała rasa bydła, gdyż obecnie duży nacisk kładzie się na produkcję mięsa; wcześniej hodowla głównie dla mleka i siły pociągowej.

Pochodzące od bydła produkty stanowią ok. 40% wartości całej produkcji zwierzęcej w naszym kraju. Produkcja mleka wynosiła 12 mln t, a wołowiny 400 tys. T (stan na rok 2014). Krajowa populacja bydła wynosi obecnie ok. 5,9 mln sztuk.

Rok Ilość w mln sztuk

1990

10,1

1995

7,3

2000

6,1

200 5,4

5

2010

5,7

2015

5,9

Hodowla bydła w Polsce

Pod pojęciem bydło rozumie się: krowy mleczne, jałówki i cielęta. W Polsce pogłowie bydła wynosi około 8 mln sztuk, co sprawia, że na 100 ha użytków rolnych przypada 39 sztuk. Stanowi to około 4,4% pogłowia Europy. Najwyższą obsadę bydła na 100 ha posiadają: małopolska, podkarpacie, południowa część niziny wielkopolskiej, żuławy wiślane oraz pojezierze mazurskie. Hodowla ta zazwyczaj dominuje na obszarach o dużym rozdrobnieniu gospodarstw rolnych, gdzie znaczne połacie terenu stanowią pastwiska i opiera się o własną bazę paszową (głównie wielkopolska, gdyż tu intensywna uprawa roślin pastewnych).

Bydło hoduje się dla mięsa i mleka. Pod względem produkcji mleka polska zajmuje piąte miejsce w Europie i dziewiąte miejsce na świecie.

Ze względu na uwarunkowania klimatyczne w Polsce najczęściej stosowany jest system pastwiskowo-alkierzowy, polegający na utrzymywaniu bydła w okresie od wiosny do późnej jesieni na pastwisku, a następnie przezimowaniu zwierząt w budynkach. Technika chowu powinna być dostosowana do stopnia odporności poszczególnych ras na niekorzystne warunki środowiskowe. Bardziej odporne rasy, jak szkockie bydło górskie czy hereford, praktycznie przez cały rok mogą przebywać na świeżym powietrzu, jedynie w bardzo trudnych okresach korzystając z zadaszeń. Natomiast te nieco delikatniejsze, jak Limousine, Charolaise czy Blond d’aquitaine, powinny mieć stały dostęp do schronień.

Rasy bydła mlecznego

Holsztyńsko-fryzyjska (hf)

Są to krowy o największej liczebności na całym świecie, osiągające najwyższe wydajności mleka. Do stworzenia bydła o tak wysokiej wydajności mlecznej przyczynili się kanadyjscy i amerykańscy farmerzy prowadząc intensywną pracę hodowlaną.

Charakteryzuje się wysokim wzrostem i dużym ciężarem ciała. Klatka piersiowa płasko ożebrowana, długie pionowe nogi z twardymi racicami. Zad mocno rozbudowany ułatwiający wycielenia i dostęp do wymion. Wysokość w kłębie: krowy 140–150 cm, buhaje 160–170 cm. Masa ciała krów 650–750 kg, buhajów 1050–1300 kg.

Rasa polska holsztyńsko fryzyjska odmiana czarno biała, może osiągać wydajność na poziomie 5 500-11 000 kg mleka. Mleko ma zawartość 3,9-4,2% tłuszczu i 3,2-3,6% białka.

Ostatnio obserwuje się na świecie zainteresowanie mięsnym użytkowaniem holsztyno-fryzyjskiego bydła. Dzieje się tak nie ze względu na zalety rasy w tym kierunku, ale ze względu na ogromną popularność. Podtrzymanie laktacji wymaga zacielania krów, zaś zrodzone z tego cielęta – zwłaszcza buhajki – nie mają zastosowania w produkcji mleka. Po odchowaniu do odpowiedniej wagi kierowane są do rzeźni.

Rasa białogrzbieta

Cechą charakterystyczną białogrzbietów, jak sama nazwa wskazuje jest biegnący nieprzerwany biały pas wzdłuż grzbietu. Na kłębie jest wąski, a rozszerza się ku tyłowi, którego obrzeżenie jest nakrapiane i poszarpane. Boki bydła są jednomaściste o czarnym lub czerwonym umaszczeniu, kończyny najczęściej srokate, uszy jednomaściste. Jedynie głowa nie jest umaszczona jednolicie. Krowy rasy białogrzbietej, wpisano na światową listę ras podlegających ochronie zasobów genetycznych, przez co hodowcy utrzymujący zwierzęta tej rasy, otrzymują dopłaty z pakietu ochrony zasobów genetycznych zwierząt. Białogrzbiete są hodowane przez rolników głównie z powodu ich długowieczności, zdrowotności, łatwego zacielania oraz dofinansowania.

Rasa białogrzbieta cechuje się mocną budową, średnio masa ciała wynosi 600 kg, przy wysokości 130 cm w kłębie. Średnia wydajność mleczna wynosi 4000-5000 litrów na rok, przy zawartości 4,02%tłuszczu i 3,29% białka. Mleko charakteryzuję się dobrymi cechami jakościowymi oraz pełni wielką rolę w produkcji serów.

Jersey

Rasa została wyhodowana na wyspie jersey w Wielkiej Brytanii. Krowy tej rasy mają bardzo charakterystyczny wygląd, są niewielkiego wzrostu, mają łagodny temperament, a ich mleko posiada specyficzny skład. Krowy jersey, przez swoje pochodzenie i historię, należą do najbardziej ujednoliconych genetycznie ras mlecznych na świecie. Krowy jersey mają typową budowę dla bydła mlecznego, którą można wpisać w trójkąt. Głowa jest mała, krótka z szerokim czołem, niedużymi rogami i eliptycznymi uszami skierowanymi na boki.

Szyja również jest krótka i szczupła. Kłąb, kości guzów kulszowych oraz żebra są wyraźnie zarysowane. Zad i udźce są słabo umięśnione. Kończyny są suche, niezbyt silnej budowy, wąsko rozstawione.

Charakteryzuje się zawartością tłuszczu w mleku dochodzącą do 7%. Umaszczenie od jasnocielistego do brunatnoczerwonego, jednolite ale możliwe białe łaty. Budowa bardzo delikatna, drobna. Buhaje osiągają wysokość w kłębie 145 cm przy masie ciała wynoszącej od 500 do 780 kg, a krowy 115-120 cm i wadze 350-500 kg. Średnio w laktacji uzyskuje 5700 kg mleka, o zawartości tłuszczu 5,39% i3,8% białka. Wyższa wartość tłuszczu i kazeiny pozwala na produkcję serów np. Mozzarella czy cheddar.

Cechy Rasa

Jersey

PHF

N x SD N x SD

Wydajność dobowa mleka [kg] 2289 23.3 6.3 2649 30.1 8.8

Wartość dobowej produkcji mleka [zł] 2289 31.82 8.56 2649 39.20 12.53

Wydajność dobowa mleka FCM [kg] 2289 26.9 6.5 2649 28.7 8.1

Wartość dobowej produkcji mleka FCM [zł] 2289 36.78 8.79 2649 37.35 11.55

Wydajność dobowa mleka VCM [kg] 2289 33.2 7.7 2649 34.5 8.9

Wartość dobowej produkcji mleka VCM [zł] 2289 45.34 10.31 2649 44.86 12.78

Zawartość tłuszczu [%] 2289 5.14 0.78 2649 3.76 0.77

Zawartość białka [%] 2289 4.06 0.42 2649 3.43 0.36

Zawartość laktozy [%] 2289 4.74 0.29 2649 4.79 0.29

Zawartość sm [%] 2289 14.74 1.06 2649 12.67 1.02

LKS [tys. szt.] 2289 505 1046 2649 665 1362

Rasy bydła mięsnego

Limousine

Należy do ras bydła mięsnego średniego kalibru. Krowy uzyskują 650-850 kg masy ciała i 135 cm w kłębie, a buhaje do 1200 kg i 145 cm wysokości. Mają gładką, dość krótką sierść, kolor umaszczenia od ciemnego wiśniowego do bułanego. Jaśniejsze fragmenty sierści można zaobserwować na głowie, w okolicy śluzawicy i oczu oraz na brzuchu i wewnętrznej stronie ud oraz na kończynach.

Obie płcie posiadają rogi, nieduże, łukowato wygięte. Mają budowę typową dla bydła mięsnego. Silna i zbita konstytucja, kształt ciała wpisany w prostokąt. Limousine mają średniej wielkości głowę osadzoną na umięśnionej szyi. Tułów oraz mięśnie nóg są obficie umięśnione, partia zadu zaokrąglona, grzbiet szeroki, a klatka piersiowa głęboka. Rasa popularna na całym świecie ze względu na mięso o doskonałych właściwościach kulinarnych. Obecnie najliczniejsza z ras mięsnych w Polsce, hodowana zarówno w czystości rasy, jak i wykorzystywana do uzyskania mieszańców z krowami rasy holsztyńsko-fryzyjskiej.

Hereford

Jest to brytyjska rasa bydła mięsnego, o średnim kalibrze, popularna i doceniana na całym świecie. Znana jest z bardzo dobrej jakości wołowiny. Buhaje osiągają 135 cm w kłębie i masę około 900 kg, natomiast krowy ważą 600 kg przy wysokości w kłębie 125 cm. Obwód klatki piersiowej wynosi u krów 193 cm, a u buhajów 216 cm. Herefordy posiadają budowę typową dla bydła mięsnego, którą można wpisać w prostokąt. Mają niewielką głowę z szerokim czołem, z reguły posiadają rogi

Herefordy są uznawane za rasę bardzo wytrzymałą i odporną. Waga prawidłowo przyrasta w trudnych i niekorzystnych warunkach środowiska, również przy ekstensywnym żywieniu i słabej jakości paszach. Posiadają wysoką odporność na choroby i nie są obserwowane trudności przy porodzie. Przy prawidłowych warunkach utrzymania otrzymuje się bardzo dobrej jakości buhajki rzeźne, o niewielkim stopniu otłuszczenia i świetnym mięsie.

Mięso charakteryzuje się marmurkowatą teksturą, soczystością i niezwykłą smakowitością. Obok wołowiny z Angusa, stanowi drugi rodzaj najbardziej pożądanego typu na światowym rynku mięsa wołowego.

Szkocka wyżynna

Rasa uznawana za jedną z najstarszych na świecie. Jest to najdłużej zarejestrowana rasa, bowiem pierwsze księgi zarodowe utworzono w 1885 roku. Zwierzęta pochodzą z górzystych terenów północnej i zachodniej Szkocji. Ma długą sierść, spore rogi i krótkie kończyny. Gruba pokrywa włosowa izoluje zwierzęta tak dobrze, że nie posiadają one tłuszczu podskórnego.

Rasa jest znana z dużej wytrzymałości na warunki naturalne (prawdopodobnie z powodu surowych warunków kraju ich pierwotnej hodowli), a także małej wybredności w spożywanej diecie. W zastępstwie grubej warstwy tłuszczu rasę przed zimnem chroni gruba, kudłata sierść, dzięki temu ich mięso jest chudsze niż tradycyjna wołowina

Krowy w kłębie mają około 105 cm, buhaje 120 - 130 cm. Waga krów dochodzi do 450 kg, buhajów do 650 kg. Mięso ma wysokie walory kulinarne, jest marmurkowate, soczyste, o niskiej zawartości cholesterolu i praktycznie pozbawione tłuszczu okrywowego.

Blonde d'aquitaine

Bydło rasy Blonde d'aquitaine jest duże rozmiarowo. Krowy mają w kłębie około 140 cm i ważą od 700 kg do nawet 1000 kg. Byki mają w kłębie około 150 cm i ważą od 1000 kg do 1400 kg. Bydło rasy Blonde d'aquitaine posiada masywną budowę ciała, szeroką głowę, głęboką klatkę piersiową, szerokie biodra, mocne kończyny i doskonale umięśniony zad.

Kolor bydła rasy Blonde d'aquitaine mieści się w zakresie od prawie całkowitej bieli do głębokiej czerwieni. Typowym umaszczeniem jest barwa złotej pszenicy – często z jaśniejszymi rejonami wokół oczu i pyska, jak również na wewnętrznych częściach nóg, pod brzuchem i na racicach. Głowa zwierzęcia ma kształt podłużny, z szerokim czołem i pyskiem. Rogi przy głowie są grube i jasne, ciemnieją na końcach. Krowy charakteryzują się nie tylko umięśnieniem i wysoką odpornością, ale także bardzo łagodnym usposobieniem. To rasa o niewielkich wymaganiach podczas hodowli. Dzięki cienkiej okrywie włosowej, aktywnym gruczołom potowym oraz mięśniom pobudzającym skórę do ciągłego ruchu, bydło doskonale znosi upały.

Najważniejszą zaletą bydła Blonde d'aquitaine jest zdolność do wytworzenia dużej masy mięśni, bez zbędnego otłuszczenia.

Rasa belgijska błękitno-biała

Masa ciała buhajów wynosi 1100-1200 kg, przy wysokości w kłębie 150 cm, krów zaś w granicach 700-900 kg i wzroście wynoszącym 138-145 cm.

Rasa belgijska biało-błękitna charakteryzuje się dużą zdolnością przystosowawcza do różnych warunków klimatycznych (stąd też duża rozciągłość geograficzna występowania). Zwierzęta tej rasy wykazują dobre wykorzystanie paszy przy obfitym żywieniu. Odznaczają się łagodnym temperamentem. Ponieważ rasa wywodzi się od bydła o dwukierunkowej użytkowości mleczność matek jest bardzo wysoka, co gwarantuje doskonałe wyniki odchowu cieląt.

Cechą charakterystyczną budowy ciała jest wybitne umięśnienie z wyraźnie zaznaczoną hipertrofią mięśni. Szczególnie dobrze rozwinięta jest partia karku i grzbietu oraz zadnia część z cechą podwójnej pośladkowości przy potężnym umięśnieniu rasa bb cechuje się delikatnym kośćcem i szlachetną głową. Dodatkowym wyróżnikiem jest cienka skóra.

Wydajność rzeźna buhajków wynosi ponad 67 %, a krów ok. 63 %.

Piemontese

Rasa ta znana jest od czasów starożytnych. Jej ojczyzną są północno-zachodnie regiony Włoch. Piemontese to rasa średniego kalibru. Dorosłe buhaje osiągają masę ciała 900 – 1000 kg przy wysokości w kłębie 145 cm i odznaczają się wspaniałą muskulaturą, zaś krowy ważą średnio 600 kg. Umaszczenie krów jest siwo-białe, czasami jasnobeżowe z charakterystyczną ciemną pigmentacją śluzawicy, uszu, rogów i racic. Umaszczenie buhajów jest ciemniejsze z czarnym podpalaniem na głowie i rogach. Zwierzęta te mają stosunkowo niewielką głowę, zwarty tułów, cienki kościec i, co jest bardzo charakterystyczne dla rasy, doskonałe umięśnienie zadu będące efektem genetycznie utrwalonej hipertrofii mięśni.

Tusza i mięso są bardzo chude, udział mięsa w tuszy jest duży. Ma ono wysokie walory smakowe i dietetyczne ze względu na niską zawartość tłuszczu i cholesterolu.

Produkcja żywca wołowegp

WyszczególnienieRok

2012 2013 2014 2015 2016

Produkcja żywca w tym:

[kg]

21244,30 20832,45 22692,14 23459,34 23041,91

- żywca wołowego sprzedanego 21085,13 20671,61 22565,89 23343,09 22945,24

- żywca – ubój z konieczności 477,50 386,00 303,00 279,00 290,00

Cena zbytu żywca:

- 1kg żywca wołowego [zł] 8,30 8,66 8,67 8,50 8,72

- 1kg żywca – ubój z konieczności 4,06 3,65 3,62 3,59 3,91

Skład chemiczny mięśni zwierząt gospodarskich.

Skład chemiczny Koźlęcina Wołowina Wieprzowina Jagnięcina Drób

Kaloryczność (cal) 103 135-225 120-225 135-230 105-195

Białko (%) 19,02 18-22 15-21 14-24 18-21

Tłuszcz (%) 2,88 6-16 4-18 7-18 1-13

Składniki mineralne (%)

1,06 1,01-1,12

Rasy bydła mleczno-mięsnego

Simentalska

Simental pochodzi ze Szwajcarii i należy do najstarszych ras hodowanych w Europie. Obecnie po holsztyno-fryzach jest najpopularniejszą i najliczniejszą rasą na świecie. Simentale hodowlane są w południowo-wschodniej Polsce od 150 lat.

Rasa simentalska ma mniejsze wymagania i można ją hodować w gorszych warunkach żywienia i utrzymania. Charakteryzuje się umaszczeniem biało-kremowym lub czerwono białym, głowa umaszczona na biało. Wysokość w kłębie ok. 145 cm, krowy ważą od 650–800 kg, buhaje od 900–1100 kg. Krowa rasy simentalskiej daje rocznie ponad 3500 kg mleka w tym do 4% tłuszczu. Rasa ta cechuje się duża odpornością na choroby w tym na mastitis. Mleko tej rasy ma duże walory smakowe, wysoką zawartość białka i suchej masy a niską komórek somatycznych. Odznacza się szczególną przydatnością do produkcji serów najwyższej jakości.

Montbeliarde

Umaszczenie jest brunatne w różnych odcieniach z jasną obwódką wokół śluzawicy. Wysokość w kłębie buhajów wynosi 146-155 cm (średnio 150 cm), a krów - 135-139 cm (średnio 137 cm). Obwód klatki piersiowej buhajów wynosi 246 cm, a krów - 204 cm. Masa ciała buhajów wynosi 950-1100 kg, a krów - 550-720 kg. Od zdrowej krowy pozyskuje się 7300-7800 kg mleka o zawartości 3,6-4,4% tłuszczu i 3,0-3,4% białka.

Cechuje się dużą wytrzymałością na zmienne warunki środowiska. Najważniejszymi zaletami Montbeliarde są ich długowieczność, dobra wydajność mleczna oraz doskonała jakość mleka.

Nizinna czarno-biała

Jest hodowana na terenach nizinnych, na całym obszarze polski, z wyjątkiem podgórskich rejonów południowo-zachodniej, południowo-wschodniej i północno-wschodniej polski. Pogłowie bydła tej rasy stanowi obecnie 93% stanu liczebnego bydła w naszym kraju.

Wysokość w kłębie buhajów wynosi 130-140 cm, a krów - 125-135 cm. Masa ciała buhajów wynosi 900-1000 kg, a krów - 580-670 kg. Wydajność mleczna krów, u których kontrolowano użytkowość mleczną, wyniosła średnio 4075 kg mleka, o zawartości tłuszczu - 4,03 % i białka - 3,2 %. Rekordowe wydajności przekraczają 10 000 kg mleka w okresie laktacji.

Obecnie rasa ta jest krzyżowana z bydłem rasy holsztyńsko-fryzyjskiej w celu polepszenia: cech mleczności, pokroju, budowy wymienia, zdolności wydojowej i zwiększenia masy ciała.

Skład mleka krowiego

Kwasy tłuszczowe w mleku

Kwasy tłuszczowe W 100 g mleka

Owce Kozy Krowy człowiek

krótko- i średniołańcuchowe (C6-C14) [g] 1,58 0,89 0,61 0,64

Długołańcuchowe nasycone (C16-C18) [g]

2,52 1,35 1,28 1,21

Jednonienasycone [g] 1,72 1,11 0,96 1,66

Wielonienasycone [g]

(linolowy C18:2 i linolenowy C18:3)

0,31 0,15 0,12 0,50

Cholesterol [g] 11 14 14

Zawartość aminokwasów egzogennych w mleku

Aminokwas [g]

W 100 gramach mleka

Owce Kozy Krowy Człowiek

Tryptofan 0,084 0,044 0,046 0,017

Treonina 0,268 0,163 0,149 0,046

Izoleucyna 0,338 0,207 0,199 0,056

Leucyna 0,587 0,317 0,22 0,095

Lizyna 0,513 0,290 0,261 0,068

Metionina 0,155 0,080 0,083 0,021

Fenyloalanina 0,284 0,155 0,159 0,046

Walina 0,448 0,240 0,220 0,063

Zawartość składników mineralnych w mleku

Składnik W 100g mleka

Owce Kozy Krowy Człowiek

Ca (wapń) [mg] 193 134 119 22

Fe (żelazo) [mg] 0,10 0,05 0,05 0,05

Mg (magnez) [mg] 18 14 13 3

P (fosfór) [mg] 158 111 93 13

K (potas) [mg] 136 204 152 51

Na (sód) [mg] 44 50 49 17

Zn (cynk) [mg] 0,42 0,30 0,38 0,17

Zawartość witamin w mleku

Witamina W 100 g mleka

Owce Kozy Krowy człowiek

Witamina C [mg] 4,16 1,29 0,94 5,00

Wit. B1-Tiamina [mg] 0,065 0,048 0,038 0,014

Wit. B2 - Ryboflawina [mg] 0,355 0,138 0,162 0,036

Wit. B3- Niacyna [mg] 0,417 0,277 0,084 0,177

Wit. B5 - Kwas pantotenowy [mg]

0,407 0,310 0,314 0,223

Witamina B6 [mg] 0,05 0,046 0,042 0,011

Wit. B9 - Kwas foliowy [mcg] 5,00 1,00 5,00 5,00

Witamina B12 [mcg] 0,711 0,065 0,357 0,045

Witamina A [IU] 147 185 126 241

Żywienie krów mlecznych

Krowa mleczna hf, fizjologicznie może pobrać, zjeść wszystkich pasz na dobę ok. 4 proc. Własnej masy ciała w kilogramach suchej masy. Czyli krowa o wadze 600 kg zje wszystkich pasz na dobę w ilości ok. 24 kg suchej masy. Krowy powinny pobierać paszę często, a w mniejszych ilościach rozłożonych w ciągu całego dnia. Dobrymi paszami w żywieniu krów mlecznych są kiszonki z kukurydzy (energia), lucerny i traw podsuszonych (białko); śruty zbożowe (skrobia) wzbogacone dodatkiem śruty rzepakowej, sojowej; suszone wysłodki buraczane, słoma i siano (źródło włókna); młóto-browarniane (białko), ważne są dodatki mineralno-witaminowe; siano lub dobra słoma zbożowa dla poprawienia perystaltyki przewodu pokarmowego.

W okresie letnim krowy wyprowadza się na pastwisko na ok. 8 godzin dziennie. Należy im dostarczać wodę. Daje się wtedy głównie pasze wysokoenergetyczne, jak np. Susz z buraków cukrowych, ziemniaków, śruty zbożowe. Innym rodzajem żywienia krów latem jest żywienie zielonkami uprawianymi w polu. Zielonki zadaje się 2 lub 3 razy dziennie, stosując dawkę ok. 60 kg dziennie. Przy żywieniu zielonkami wysokobiałkowymi z roślin strączkowych i motylkowych należy stosować dodatek kiszonek zawierających dużo cukrowców, np. Kiszonka z kukurydzy.

W okresie jesiennym do zielonek i traw, konieczne są dodatki pasz węglowodanowych w postaci roślin okopowych lub kukurydzy z kolbami.

W okresie zimowym najlepiej jest dawać jednocześnie 2 rodzaje kiszonek: wysokobiałkową sianokiszonkę (15-20 kg), oraz kiszonkę zawierającą cukrowce, np. Z kukurydzy (15 kg), siana (3-6 kg)

W okresie zasuszenia (8 tygodni przed porodem) krowom podajemy około 1/3 normalnej dawki pokarmowej. Zmiany należy przeprowadzić łagodnie, ale w stosunkowo krótkim czasie. Najpierw odejmuje się z jej dawki pasze działające mlekopędnie, a więc takie pasze

soczyste, jak okopowe, kiszonki, zielonki. Stosuje się wtedy większą ilość pasz objętościowych suchych, a zwłaszcza dobrego siana.

Witaminy i minerały

Ich zastosowanie w żywieniu krów mlecznych jest bardzo istotne, ponieważ wraz z mlekiem wydalane są związki mineralne i witaminy, a ubywa ich tym więcej, im wyższa jest wydajność krów. Krowy mleczne wykazują bardzo wysokie zapotrzebowanie na związki mineralne, a w szczególności na wapń i fosfor. Krowa jest w optymalnej kondycji, kiedy otrzymuje właściwe ilości pierwiastków śladowych i witamin dla maksymalnej wydajności oraz zachowania dobrego zdrowia. Kiedy krowy znajdują się poniżej optymalnego statusu, suplementacja biologicznie dostępnych postaci składników żywieniowych powinna wywołać pozytywną reakcję, ale po uzyskaniu optymalnego statusu nie oczekuje się dodatkowych dodatnich reakcji podczas suplementacji składnika żywieniowego. Nadmierna suplementacja może zmniejszać funkcje układu odpornościowego i zwiększać problemy zdrowotne. Prawdopodobieństwo, że krowa zareaguje na suplementacje minerałów i witamin jest funkcją ilości składnika pokarmowego, który krowa spożyłaby z niesuplementowaną dietą.

Żywienie cieląt.

Pierwszym i zarazem najważniejszym pokarmem dla cielęcia jest bez wątpienia siara. Jej wysoka wartość odżywcza, duża zawartość łatwo przyswajalnych składników mineralnych oraz zbawienna obecność przeciwciał pozwala cielęciu na przeżycie pierwszych kilku dni. Wysoka zawartość białka i tłuszczu oraz ciał odpornościowych utrzymuje się w szczególnie wysokim stężeniu do 6-12 godzin po porodzie. Dobrze jest, więc, aby cielę korzystało z siary bez większych ograniczeń szczególnie w pierwszych godzinach życia. Tłuszcz zawarty w siarze stymuluje wydalenie pierwszego kału-smółki i zapobiega dzięki temu powikłaniom ze strony przewodu pokarmowego. Pierwszego dnia powinny odbyć się 3-4 pojenia, w kolejnych dniach 2-3 pojenia, w ilości 2-2,5 l każde. Właściwe odpojenie siarą, szczególnie w pierwszych godzinach życia, jak i później, zwiększa szanse przeżycia cielęcia nawet do 95%. W innej sytuacji wartość ta spada do ok 30%. Mleko jest następną po siarze paszą stosowaną przy odchowie cieląt. Okres jego stosowania ogranicza się do minimum, aby zmniejszyć koszty odchowu i uzyskać jak najwięcej mleka na sprzedaż. Hodowca powinien jednak stosować mleko przynajmniej do końca 2 tygodnia życia. W trzecim tygodniu życia mleko zastępowane jest preparatami mleko zastępczymi o wysokiej wartości odżywczej wynikającej z faktu znacznej zawartości białka wahającej się w granicach 18%-24% i tłuszczu 10%-22%. W tym okresie powinno również rozpocząć się zadawanie pasz stałych.

Dój

Mechaniczny

Wprowadzenie doju mechanicznego znacznie zmniejsza pracochłonność dojenia oraz zwiększa liczbę krów, które 1 dojarz może wydoić w jednostce czasu. Ręcznie może on

wydoić w ciągu 1 godz. Około 6 krów, podczas gdy przy obsłudze najbardziej zmechanizowanych dojami karuzelowych liczba krów wzrasta aż do 80 sztuk po wykonaniu wszystkich czynności wstępnych, analogicznie jak przed dojem ręcznym, włącza się silnik i sprawdza wysokość podciśnienia. Następnie przenosi się zespoły robocze dojarki do obory i podłącza do przewodu podciśnienia po wykonaniu masażu wymienia ujmuje się lewą ręką kolektor, otwiera jego zawór mleczny i zakłada kubki udojowe na strzyki

W trakcie doju przepływ mleka można obserwować przez przezroczysty wziernik umieszczony w kolektorze. Po stwierdzeniu zanikania przepływu mleka należy przystąpić do mechanicznego podoju. W tym celu lewą ręką pociąga się kolektor, ku dołowi, prawą zaś masuje się wymię w kierunku od nasady ku strzykom. Powoduje to spływanie resztek mleka do zatoki mlekonośnej i strzyków oraz przeciwdziała głębszemu zasysaniu się kubków udojowych na puste strzyki.

Ręczny

Może ono się odbywać na trzema metodami: piąstkowania, osmykiwania i kciukowania, jednak uważa się, że właściwą metoda jest piąstkowanie. Kciukiem oraz palcem wskazującym trzeba objąć strzyk tuż przy wymieniu krowy i zacisnąć palce, a następnie kolejno dociskać do strzyka kolejne palce, w ten sposób mleko zostaje wyciśnięte na zewnątrz. Krowę należy doić za pomocą dwóch dłoni, najpierw wyciskając mleko z przednich ćwiartek wymienia, a następnie z tylnych, zmieniając tę kolejność przy następnym udoju. Jak widać, nie jest to, więc nic skomplikowanego, choć na początku możemy mieć nieco trudności, ale przy odrobinie wprawy dojenie krowy na pewno przebiegać będzie łatwo i szybko.

Wydajność mleczna krów

Wydajność mleczna krów zmniejsza się systematycznie w miarę oddalania od początku laktacji. Przed porodem wymagany jest okres zasuszenia, w którym następuje zaprzestanie produkcji mleka. Zasuszanie to przygotowanie organizmu do wzmożonego wysiłku, jakim jest poród i laktacja. Fizjologicznie okres laktacji rozpoczyna się w dniu porodu, ale przygotowania krowy do laktacji i jej przyszła kondycja zaczyna się już od momentu zasuszania.

Podczas zasuszania powinno się więcej czasu poświęcić zarówno na żywienie, jak i profilaktykę, dotyczącą w szczególności stanów zapalnych gruczołu mlekowego.

Krowy niskowydajne produkują 20 kg mleka na dzień, wysokowydajne – do 40 kg. Udój najbliższy górnej granicy uzyskuje się dzięki zwiększonym dawkom pasz treściwych (do 50% suchej masy pokarmowej) – taka technika żywienia jest jednak kosztowna i nie zawsze przekłada się na zwiększony dochód, dlatego za optymalną uznaje się wydajność 30 kg mleka/dzień. Dzięki wprowadzeniu trzykrotnego doju na dobę, mleczność może wzrosnąć o 6 kg nawet bez zwiększenia udziału mieszanki treściwej w diecie zwierzęcia.

Dekornizacja bydła

Zabieg ten polega na usuwaniu zawiązków rogów u cieląt. Wypalenie oraz mechaniczne obcinanie rogów u wielu ras bydła jest zabiegiem koniecznym w celu zapewnienia bezpieczeństwa zwierząt hodowlanych oraz ich opiekunów.

Po mimo tego, że zabieg dekornizacji może być wykonywany u młodych i dorosłych krów, powinien być przeprowadzany u zwierząt młodych, ponieważ w tym przypadku jest prostszy do wykonania (zwierzęta mają wtedy około 3-8 tygodni. Usunięte rogi u młodych krów nigdy już nie odrosną). Możemy wyróżnić 3 metody wykonania zabiegu dekornizacji bydła:

Chirurgiczna- charakteryzuje się usuwaniem związków rogów za pomocą noża

Chemiczna- charakteryzuje się po uprzednim usunięciu włosów, nałożeniem na związek rogowy bardzo silnie żrącej substancji chemicznej oraz dezynfekcji i zabezpieczeniu skóry wokół zawiązka rogu przed poparzeniem

Termiczna- charakteryzuje się wypalaniem zawiązków rogowych narzędziami przypominającymi swoim kształtem nóż lub krążek nagrzewamy elektrycznie lub za pomocą gazu. Zabieg przeprowadza się przez unieruchomienie zwierzęcia, należy usunąć z rogów sierść, a na samym końcu należy przyłożyć do zawiązków rozgrzaną końcówkę dekornizatora.

Ciąża i poród

Ciąża

Krowy osiągają dojrzałość płciową w wieku 6-8 miesięcy, wtedy pojawia się pierwsza ruja. Dojrzałość rozpłodowa przypada znacznie później, przeciętnie około 15-18 miesiąca. Jałówka uzyskuje wtedy masę 3/4 dorosłej krowy. Jest to optymalny czas, aby zaszła w ciążę.

Ciąża u bydła trwa przeciętnie 280 dni (9 miesięcy). Podczas ciąży następują w organizmie samicy morfologiczne i fizjologiczne zmiany, których celem jest prawidłowy rozwój zarodka i płodu. Zmiany te dotyczą układu rozrodczego, gruczołów wydzielania wewnętrznego i pozostałych narządów i układów.Ciężarna macica wielokrotnie się powiększa, co powoduje powstanie asymetrii brzucha, co widać szczególnie w trzecim trymestrze ciąży. Wiele istotnych zmian powoduje ciąża w gruczole mlecznym. W czasie zasuszania maleje on i dopiero przed porodem powiększa się.

Przemiana materii zwierząt ciężarnych jest znacznie wzmożona. Przejawia się to m.in. Większym apetytem. Zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży samice mają skłonność do przybierania na wadze. Odwrotnie w drugiej połowie ciąży, samice chudną w następstwie intensywnego rozwoju płodu.

Poród

Po minięciu 9 miesiąca ciąży pojawiają się symptomy zwiastujące ocielenie się zwierzęcia. Zaliczymy do nich nabrzmiałość wymienia, w którym zaczyna gromadzić się siara, obrzmienie sromu, wypływ bezbarwnego śluzu z pochwy czy pojawienie się siary w gruczole mlecznym. Na kilka/kilkanaście godzin przed porodem u nasady ogona rozluźniają się wiązadła, tworząc jednocześnie specyficzne wklęśnięcia w okolicy krzyżowej części kręgosłupa. Krowa staje się także nadpobudliwa i niespokojna, co przejawia się wydawaniem podejrzanych odgłosów przypominających porykiwania. Bardzo często również naprzemiennie kładzie się i wstaje. Poród u krowy rozpoczyna się w momencie pojawienia się skurczów, parcia i widocznego pęcherza płodowego. Od tego momentu poród u krowy może trwać od 0,5 godziny, nawet do 3 godzin. W miarę upływu czasu wzmaga się ich nasilenie i częstotliwość.

Jeśli położenie płodu jest prawidłowe (lub usunęliśmy nieprawidłowości), przy dalszym braku postępów w porodzie, zakładamy zdezynfekowane linki porodowe tuż za stawami pęcinowymi cielęcia i ciągniemy za nie w rytmie skurczów porodowych. Najpierw ciągniemy wzdłuż linii kręgosłupa, a gdy pojawi się główka lub zad, ciągniemy lekko w dół. Cielę należy wyciągać z wyczuciem, ponieważ nadużywanie siły i ciągnięcie poza skurczami porodowymi może doprowadzić np. Do wypadnięcia macicy.

Postępowanie z cielakiem po porodzie:

Oczyszczanie jego nozdrzy i pyszczka ze śluzu, aby ułatwić noworodkowi oddychanie. Tą czynność należy wykonać bardzo szybko.

Osuszanie cielaka. W naturalnych warunkach matka powinna wylizać cielę. Suszymy cielaka suchą czystą słomą, jednocześnie zapewniając mu masaż pobudzający krążenie krwi.

Podanie siary- cielę po pierwszych 2 godzinach od porodu musi otrzymać siarę, która posiada dużo immunoglobulin budujących odporność, zawierające substancje wzrostowe i antybakteryjne.

Parametry rozrodu bydła rasy phf

Cechy Min Max x SD CV

Wiek I wycielenia [dni]671,

0993,0 791,6 67,4 8,5

Wiek I wycielenia [m-c] 22,0 32,6 26,0 2,2 8,5

OMW [dni]297,

01066,0 445,2

100,7

22,6

OMC [dni] 36,0 629,0 165,1 95,9 58,1

Okres zasuszenia [dni] 4,0 530,0 61,7 33,2 53,8

OSPP [dni] 16,0 310,0 91,0 44,4 48,7

OUI [dni] 1,0 530,0 108,4 86,2 79,5

Ilość porcji nasienia na

skuteczną inseminację [szt.]1,0 22,0 3,2 2,8 86,8

Długość ciąży [dni]243,

0295,0 278,8 5,7 2,0

Bibliografia

Bos taurus, w: integrated taxonomic information system (ang.).

Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: muzeum i instytut zoologii polskiej akademii nauk, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.

Kazimierz kowalski (redaktor naukowy), Adam Krzanowski, Henryk Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: mały słownik zoologiczny: ssaki. Wyd. IV. Warszawa: wiedza powszechna, 1991. ISBN 83-214-0637-8.

Grzegorz Fiedorowicz, Wacław Romaniuk: technika w chowie bydła terminologia. Warszawa 2006: instytut budownictwa, mechanizacji, i elektryfikacji rolnictwa. ISBN 83-89806-16-9.

Bydło domowe w słowniku pojęć biologicznych. PWN.

Anthea Gentry, Juliet Clutton-Brock, Colin P. Groves. The naming of wild animal species and their domestic derivatives. „Journal of archaeological science”. 31 (5), s. 645–651, 2004. Doi: 10.1016/j.jas.2003.10.006 (ang.).

Bydło domowe,. Pod red. Tadeusza Szulca: chów i hodowla zwierząt. Wrocław: wydawnictwo akademii rolniczej, 2005.

Marek Kunkel, geografia, geografia_liceum.republika.pl [dostęp 2016-12-03].

Wydawnictwa edukacyjne wiking - portal edukacyjny - rolnictwo w Polsce, www.wiking.edu.pl

Chów i hodowla zwierząt w Polsce - świat pod lupą • epodreczniki.pl, www.epodreczniki.pl.

Nowicki B., Jasek S., Maciejowski J., Nowakowski P., Pawlina E.: "Atlas ras zwierząt gospodarskich", PWN warszawa 1995.