Jarosław Zachwieja

2

3

Internetowy Dziennik o Fotografii i Wideo www.SwiatObrazu.pl istnieje od

1999 roku i każdego dnia dostarcza najświeższe informacje, publikuje autorskie

testy sprzętu oraz praktyczne porady dla fotografów.

Zróżnicowana zawartość serwisu czyni go cennym źródłem informacji w

dziedzinie multimediów dla użytkowników początkujących i zaawansowanych.

Autorzy publikacji SwiatObrazu.pl to znawcy z poszczególnych dziedzin

multimedialnych, nad poziomem merytorycznym serwisu czuwa profesjonalna

redakcja, którą tworzą ambitni i doświadczeni fotografowie.

SwiatObrazu.pl posiada 13-letnie doświadczenie w organizacji konkursów

fotograficznych, na które napływają tysiące zgłoszeń. Przeprowadziliśmy

konkursy fotograficzne m.in. dla:

Każdego miesiąca SwiatObrazu.pl odwiedza ponad 240 tysięcy Czytelników,

którzy generują ponad 2 miliony odsłon.

Zapraszamy do współpracy: reklama@SwiatObrazu.pl

4

Spis treści

I. Jak urządzenia widzą kolory ............................................................................................................ 5

II. Świat barw w fotografii cyfrowej ................................................................................................. 15

III. Sekret jeszcze bielszej bieli ......................................................................................................... 28

IV. Fotografowanie z wzornikiem ..................................................................................................... 43

V. Warsztat cyfrowego fotografa ...................................................................................................... 63

VI. Monitor dla fotografa.................................................................................................................... 81

VII. Drukarka dla fotografa ............................................................................................................. 104

VIII. Kalibracja monitora i drukarki w praktyce............................................................................ 121

IX. Proces druku (teoria) ................................................................................................................. 144

X. Odbitka jak marzenie ................................................................................................................... 160

5

I. Jak urządzenia widzą kolory

Wyobraźmy sobie taką sytuację: widzimy coś tak pięknego i barwnego, że musimy to

uwiecznić na zdjęciu. Wyjmujemy więc aparat i pstrykamy. Patrzymy na fotografię –

kompozycja udana, naświetlenie poprawne, ale kolory zupełnie nie takie, jakie być powinny.

Nastrój uwiecznionej w kadrze chwili zrujnowany, a sama scena wydaje się być banalna lub

wręcz brzydka. Brzmi znajomo? A to przecież dopiero wierzchołek góry lodowej tego typu

problemów. Problemów, których będziecie potrafili uniknąć, czytając ten poradnik.

Wróćmy na moment do naszej historii. Już w domu okazuje się, że zdjęcie – które na ekranie

LCD aparatu prezentowało wyblakłe i nieco przeniebieszczone kolory – na ekranie monitora

wygląda jeszcze dziwaczniej. Bo czy ktokolwiek słyszał o tym, żeby trawa była turkusowa?

W dodatku stado pasących się na zboczu fotografowanej góry dzikich zwierząt zlało się

w jednorodną burą plamę. Próba przeniesienia felernej fotografii na papier przynosi jeszcze

inne, choć równie niewłaściwe rezultaty. W efekcie patrzymy na trzy różne wersje jednego

zdjęcia, nie wiedząc, o co chodzi... Awaria komputera, aparatu, działanie sił nieczystych czy

może po prostu nie potrafimy fotografować? Bardzo możliwe, że żadna z tych rzeczy.

Problemem może być natomiast nieznajomość kilku ważnych, również dla

fotografa, zagadnień związanych z reprodukcją barw – i tej właśnie tematyki dotyczy

nasz poradnik.

Na poniższej ilustracji zobaczyć można przykładowe zdjęcie wraz z trzema popularnymi

problemami związanymi z reprodukcją barw przez aparat, monitor i/lub drukarkę.

Zdjęcie wykonane i wyświetlane prawidłowo Zdjęcie o nieprawidłowo ustawionym balansie bieli

6

Zdjęcie wyświetlane na monitorze z korektą gamma ustawioną zbyt nisko

Zdjęcie wyświetlane na monitorze z kontrastem ustawionym zbyt wysoko

U człowieka postrzeganie barw zachodzi niejako "bez jego udziału" – światło, będące

nośnikiem informacji barwnej, dociera do oka, wywołując w nim reakcję komórek nerwowych

siatkówki, która to reakcja jest interpretowana przez mózg (skojarzenie tego systemu

z mechanizmem działania aparatu cyfrowego – czyli oka z obiektywem i matrycą, a mózgu

z procesorem obrazu – będzie jak najbardziej uzasadnione). O ile jednak mózg człowieka

rozpoznaje barwy w sposób złożony, uwzględniając wiele różnych czynników, o tyle

reprodukcja kolorów przez urządzenia cyfrowe może wymagać uwzględnienia części z tych

czynników przez nas samych. Zagadnieniem tym zajmuje się dziedzina wiedzy zwana

zarządzaniem kolorem (ang. Color Management).

Łączenie światła, mieszanie farbek

Każdy wie, że kolory powstają z wymieszania ze sobą w określonych proporcjach innych

barw. Najbardziej rozpowszechniona rodzina modeli barwnych, zwanych trójchromatycznymi

(każda barwa opisywana jest jako mieszanka trzech barw prostych) stanowi podstawę

zarówno dla cyfrowej reprodukcji barw w aparatach fotograficznych, na ekranach monitorów,

jak również w atramentowych drukarkach fotograficznych.

7

Schematy mieszania barw podstawowych - addytywne (po lewej) i substraktywne (po prawej).

Samo łączenie się barw składowych może zachodzić na dwa sposoby: addytywnie (zwane też

mieszaniem świateł, kiedy w wyniku połączenia wszystkich trzech barw otrzymamy biel) oraz

substraktywnie (inaczej mieszanie farb, kiedy to efektem wymieszania będzie czerń).

Z pierwszym mamy do czynienia w przypadku obiektów emitujących światło, a więc ekranów

monitorów, telewizorów i obrazów generowanych przez rzutniki projekcyjne, a także podczas

rejestracji obrazu za pomocą aparatu cyfrowego (pamiętajmy, że tym, co rejestruje aparat

jest światło docierające do jego matrycy przez obiektyw!). Drugi jest ważny w przypadku

postrzegania barw obiektów widocznych w świetle odbitym – czego najlepszym przykładem

są zdjęcia wydrukowane na papierze, tkaninie bądź też jakimkolwiek innym nośniku.

Tworzące je krople tuszu lub tonera nie świecą własnym światłem, ale są w stanie odbijać

światło o określonej długości fali (a więc o określonej kolorystyce) pochłaniając jednocześnie

resztę spektrum. W efekcie powstaje u nas wrażenie koloru.

8

Jak przystało na zaawansowany program graficzny, narzędzie do wybierania kolorów

w Adobe Photoshop umożliwia automatyczne przeliczanie parametrów wskazanej barwy pomiędzy

czterema najważniejszymi modelami barwnymi: HSB (HSL), RGB, CMYK i Lab, a także zapisanie jej

w postaci szesnastkowej - ważnej z punktu widzenia m.in. projektantów stron WWW.

Istnieje bardzo wiele modeli barwnych i ich mutacji, ale z punktu widzenia fotografii cyfrowej

istotnych jest zaledwie kilka. Nas najbardziej interesują trzy z nich:

- RGB (Red, Green, Blue) – Addytywny model stosowany w większości obecnie

produkowanych telewizorów, monitorów i innych urządzeń wyświetlających obraz, a także

praktycznie wszystkich aparatów cyfrowych. Jego barwami składowymi są czerwona, zielona

i niebieska. Kolor biały w modelu RGB powstaje poprzez wymieszanie barw składowych

w równym, maksymalnym natężeniu.

- CMYK (Cyan, Magenta, Yellow, blacK) – Substraktywny model od bardzo wielu już lat

będący podstawą druku barwnego. Jego barwami podstawowymi są turkusowa, purpurowa

i żółta, które teoretycznie po wymieszaniu powinny dać barwnik czarny. Ponieważ jednak

w praktyce farby odznaczają się również własnościami chemicznymi, które nie pozwalają im

się w idealny sposób wymieszać, czwartym tuszem uzupełniającym jest zawsze czysta czerń.

Nawet najprostsze drukarki atramentowe drukują dokumenty i obrazy w oparciu o paletę

CMYK. W drukarkach fotograficznych zestaw tuszy jest poszerzony, aby zapewnić lepsze

odwzorowanie tonów pośrednich. W zależności od modelu może być to w sumie od pięciu do

9

nawet kilkunastu różnych barwników, niemniej jednak same dane drukowanego obrazu

zawsze będą opisywane paletą CMYK.

- HSL (Hue, Saturation, Luminance) – Model barwny, z którego bardzo często korzystamy,

nawet o tym nie wiedząc, podczas obróbki zdjęć w programie edycyjnym. Składowymi w tym

przypadku są kolejno: odcień danego koloru ("czysta" barwa definiowana za pomocą

określonej długości fali z widma światła widzialnego - graficznie wyrażana najczęściej za

pomocą tęczowego koła), jego nasycenie (inaczej czystość - gdzie wartość maksymalna

oznacza "czysty" kolor, minimalna - odcień neutralny) oraz jasność (luminancja - gdzie

wartość minimalna oznacza czerń, maksymalna - biel).

Doskonała aplikacja fotograficzna Adobe Lightroom dysponuje m. in. narzędziem umożliwiającym

korektę fragmentów zdjęcia o określonej kolorystyce. Korekta ta oparta jest o model HSL - użytkownik

dokonuje zmian odcienia, nasycenia oraz jasności wybranej przez siebie barwy.

Oczywiście istnieją algorytmy i wzory matematyczne, umożliwiające przekształcanie kolorów

zdefiniowanych za pomocą jednego z tych modeli na inny. Zachodzi to najczęściej bez naszej

świadomości, gdy np. polecamy naszemu domowemu komputerowi wydrukować zdjęcie na

papierze (obraz zapisany wówczas w modelu RGB zostaje przez sterownik drukarki

"przetłumaczony" na model CMYK). Niektóre programy jednak (jak pokazaliśmy to wcześniej

na przykładzie Adobe Photoshop) oddają swoim użytkownikom do rąk specjalne narzędzia

umożliwiające tego typu obliczenia.

10

Sam model barwny to tylko sposób zdefiniowania koloru za pomocą jego składowych. Nie

mówi nic o tym, jak kolory oddawane są za pomocą danego urządzenia i czy jest to paleta

szeroka czy wąska. Tu dochodzimy do pierwszej i najważniejszej kwestii leżącej u podstaw

opisanego we wstępie do tego artykułu problemu: każdy model urządzenia służącego do

wyświetlania lub reprodukcji obrazu charakteryzuje się nieco inną paletą kolorystyczną. Nie

ma więc dwóch tak samo "widzących" barwy modeli aparatów cyfrowych, dwóch tak samo

wyświetlających je modeli monitorów czy dwóch tak samo drukujących je modeli drukarek –

dokładnie tak samo, jak nie ma dwóch tak samo myślących ludzi.

Widmo światła białego - wszystkie rejestrowane przez oko ludzkie barwy mają swoje nazwy i zostały

przez naukę ściśle zdefiniowane. Niemniej jednak mogą być one rozpoznawane przez człowieka,

a także rejestrowane oraz odwzorowywane przez rozmaite urządzenia, takie jak aparaty fotograficzne,

monitory i drukarki, na różne sposoby.

Są zatem urządzenia odwzorowujące kolory lepiej lub gorzej. Parametr, który określa tę

cechę urządzenia nosi nazwę przestrzeni barwnej (ang. color gamut). Z reguły jest on

przedstawiany graficznie w postaci wycinka wykresu chromatyczności C.I.E. (Skrót od

Comission Internationale de l'Eclairage, czyli Międzynarodowa Komisja Oświetleniowa).

Opracowany w 1931 roku przez tę organizację model barw CIExyz był jednym z pierwszych

matematycznych odwzorowań palety barw postrzeganych przez oko człowieka i do dzisiaj

uważany jest za wzorzec i punkt odniesienia w stosunku do rozmaitych przestrzeni

barwnych. Wycinki te mają kształt trójkąta i poprzez porównanie ich ze sobą – różnic

w wielkości i położeniu – można wywnioskować, jakie urządzenie odwzorowuje kolory lepiej,

jakie gorzej i w przypadku jakich barw różnice te są największe.

Istnieją też przestrzenie barwne wyznaczające pewne standardy. Z punktu widzenia osób

zajmujących się grafiką komputerową oraz fotografią cyfrową szczególnie ważne są dwie

z nich. Są to RGB i AdobeRGB.

sRGB – gamut opracowany w 1996 roku przez firmy Microsoft i HP, obecnie uważany za

standard odwzorowania barw w komputerach domowych. Teoria głosi, że wszystkie monitory

komputerowe powinny charakteryzować się przestrzenią barwną obejmującą co najmniej

11

barwy z palety RGB. W praktyce jest z tym niestety różnie. Szczególnie ekrany laptopów oraz

najtańsze monitory miewają bardzo zawężony gamut, przez co jakość odwzorowywanych

przez nie kolorów jest bardzo mizerna.

Ponieważ paleta barw możliwych do odwzorowania na papierze za pomocą druku

atramentowego opartego na modelu CMYK jest nieco węższa od sRGB, to przyjęło się mówić,

że do zastosowań domowych przestrzeń barwna sRGB jest w zupełności wystarczająca.

W praktyce wiele drukarek fotograficznych (z dodatkowymi tuszami) odznaczać się może

paletą reprodukowanych barw porównywalną z sRGB, a w przypadku niektórych konkretnych

kolorów nawet szerszą.

Monitor Eizo FlexScan SX2462W wyposażony został w tryb pracy sRGB mode, w którym wyświetla

barwy z przestrzeni sRGB. Dzięki temu doskonale nadaje się do obróbki zdjęć przeznaczonych do

publikacji w Internecie.

AdobeRGB – gamut opracowany w 1998 roku przez firmę Adobe, z myślą o zastosowaniach

profesjonalnych. Jego twórcom przyświecało stworzenie uniwersalnego "środowiska pracy"

dla branży poligraficznej, dlatego też przestrzeń barwna AdobeRGB (należąca do rodziny

modeli RGB) miała obejmować wszystkie kolory możliwe do reprodukcji za pomocą palety

CMYK (niezależnie od technologii druku).

Monitory komputerowe oraz inne urządzenia wyświetlające barwy z pełnej palety AdobeRGB

to najlepsze możliwe narzędzia pracy dla osób zajmujących się fotografowaniem,

oglądaniem, a przede wszystkim edycją zdjęć. Niestety, modele zgodne w pełni

z przestrzenią barwną AdobeRGB to urządzenia z reguły drogie i kierowane raczej do

profesjonalnych grafików i fotoedytorów. Na szczęście w sprzedaży dostępnych jest wiele

12

urządzeń tańszych, odznaczających się gamutem zbliżonym do AdobeRGB. W następnych

rozdziałach przedstawię wiele takich urządzeń i doradzę, jak wybrać odpowiedni dla siebie.

Monitor Eizo ColorEdge CG223W łączy w sobie takie cechy jak możliwość sprzętowej kalibracji oraz

wyświetlanie barw z palety obejmującej 95% przestrzeni barwnej AdobeRGB, dzięki czemu doskonale

nadaje się dla osób zawodowo zajmujących się wykonywaniem i edycją zdjęć.

Gamut a technika fotografowania

Wiele zaawansowanych aparatów cyfrowych (w tym prawie wszystkie lustrzanki) umożliwia

podjęcie decyzji, czy rejestrowane przez nie zdjęcia mają być zapisywane w przestrzeni

barwnej AdobeRGB czy też sRGB. Jak można się domyślić, fotografie zapisane w przestrzeni

AdobeRGB mogą się w pewnych sytuacjach charakteryzować bogatszą kolorystyką, jednak

prawidłowe oddanie tej kolorystyki będzie niemożliwe na większości monitorów.

Publikowanie zdjęć w Internecie również pociąga za sobą pewne ograniczenia –

obowiązującym w sieci standardem jest sRGB i większość przeglądarek WWW nie potrafi

poprawnie wyświetlić palety AdobeRGB.

Można przyjąć zatem zasadę (przynajmniej do momentu, w którym zaczniemy się dobrze

orientować w zagadnieniach związanych z odwzorowywaniem barw), że zdjęcia wykonywane

w celu publikacji ich w Internecie przy bardzo niewielkiej lub wręcz żadnej korekcie barwnej,

dobrze jest wykonywać w profilu sRGB, dla uniknięcia problemów z kompatybilnością. Z kolei

fotografie robione z myślą o ich poważniejszej obróbce bądź też późniejszym druku, najlepiej

zapisywać korzystając z przestrzeni AdobeRGB.

13

Profil dobry na wszystko

Podobnie jednak jak przywołani w przytoczonej wcześniej analogii różnie myślący ludzie

zmuszeni są jakoś dogadywać się za pomocą wspólnego zestawu pojęć, tak samo dla

urządzeń cyfrowych opracowano coś, co pozwala im zrozumieć ów "wspólny język", jakim są

zakodowane w plikach z obrazami informacje o barwie poszczególnych pikseli. Umożliwia to

wszystkim urządzeniom z jakich korzystamy odwzorowywać barwy w sposób zbliżony do

siebie (na tyle, na ile pozwalają im na to ich własne możliwości techniczne), co z kolei jest

jedynym sposobem na upewnienie się, że wykonane przez nas zdjęcia będą wyglądały tak

samo zarówno na ekranach wyświetlaczy naszych aparatów, monitorach jak i w druku.

Kalibratory z rodziny Eye-One Display to doskonałe narzędzia do zapewnienia sobie perfekcyjnego

odwzorowania wyświetlanych na ekranie monitora kolorów, zarówno przez fotoamatorów,

jak i profesjonalistów.

Czynność, którą w tym celu należy wykonać, nosi nazwę kalibracji. W najczęściej spotykanej

formie polega ona na zmierzeniu specjalnym przyrządem (zwanym kolorymetrem) barw

reprodukowanych przez monitor, rzutnik, drukarkę itd., a następnie takim wyregulowaniu

urządzenia (zarówno w sposób sprzętowy, jak i programowy), aby odwzorowanie barw było

prawidłowe i zgodne z jednym wzorcem. Informacje o tym, jak dane urządzenie ma

wyświetlać lub drukować kolory, zapisywane jest w pliku komputerowym zwanym profilem

ICC i w rezultacie kalibracji wygenerowany zostaje właściwy profil. Obsługa profili ICC

14

zapewniona jest nie tylko z poziomu systemu operacyjnego i sterowników sprzętu, ale też

skorzystanie z nich umożliwia wiele aplikacji do edycji zdjęć, takich jak Adobe Lightroom.

Programy takie jak Adobe Lightroom często udostępniają swoim użytkownikom narzędzia pozwalające

na zarządzanie kolorem. W tym wypadku w module Print znajduje się opcja tworzenia listy ulubionych

profili druku. W przypadku zaawansowanych drukarek, takich jak Epson Stylus Photo R1900,

dostępnych jest wiele firmowych profili opracowanych z myślą o wykonywaniu odbitek na różnych

rodzajach papierów.

Rynek urządzeń do kalibracji barwnej jest bardzo duży, a urządzenia służące do tego celu

potrafią być bardzo różnorodne. Najpopularniejsze są oczywiście kalibratory monitorów,

wyświetlaczy notebookowych i rzutników, takie jak i1Display firmy X-Rite, ale istnieją też

kalibratory drukarek, a nawet telewizorów. Popularnością cieszą się również pakiety

zintegrowane, umożliwiające np. skalibrowanie całego stanowiska pracy fotografa –

począwszy od oglądania zdjęć, przez ich obróbkę, aż po druk. Oprócz urządzeń dla

zawodowców dostępne są też rozwiązania amatorskie, cechujące się znacznie prostszą

obsługą i z reguły większą uniwersalnością, czego doskonałym przykładem jest bardzo

innowacyjne urządzenie o nazwie ColorMunki. Również wiele profesjonalnych monitorów

15

graficznych, takich jak Eizo ColorEdge CG223W, dysponuje własnymi systemami kalibracji

sprzętowej.

ColorMunki firmy X-Rite - jedno z najciekawszych rozwiązań sprzętowych do kalibracji zarówno

monitora, jak i drukarki. Proste w obsłudze i skuteczne narzędzie pozwalające uzyskać wydruki

o wiernej kolorystyce.

II. Świat barw w fotografii cyfrowej

Po lekturze poprzedniego rozdziału wiecie już w zarysie, w jaki sposób urządzenia cyfrowe,

takie jak aparaty fotograficzne, kamery, monitory, telewizory, rzutniki, drukarki itp.

rejestrują, wyświetlają i reprodukują barwne obrazy. Czas na wykorzystanie zdobytych

podstaw wiedzy dotyczącej tego ważnego tematu, w celu przyjrzenia się bliżej temu, jakie

elementy mają wpływ na kolory w zakresie fotografii cyfrowej.

Oczywiście zarządzanie barwą dotyczy znacznie większego obszaru działalności człowieka

związanej z technikami cyfrowymi, aniżeli tylko fotografii. Jest to jednak bardzo szeroka

dziedzina wiedzy i nie zawsze istotna z punktu widzenia osób pragnących przede wszystkim

uzyskać piękne i prawidłowo odwzorowane kolory na swoich zdjęciach. Z tego też powodu

nasz poradnik należy w tym momencie ograniczyć już do tego jednego, szczególnie bliskiego

nam wszystkim zagadnienia, jakim jest fotografowanie.

16

Co dręczy cyfrowych fotografów?

Najkrócej mówiąc, problemy związane z barwami w przypadku fotografii cyfrowej podzielić

można na trzy podstawowe rodzaje. Po pierwsze: co zrobić, aby zdjęcia miały prawidłową

kolorystykę - czyli taką, na jakiej nam zależy? Po drugie: czy nasz komputer wyświetla

zdjęcia w sposób prawidłowy, tzn. czy to, co widzimy na ekranie odpowiada temu, co zostało

zapisane w plikach JPEG lub RAW? I wreszcie po trzecie: jak to, co widzimy na monitorze

przenieść w jak najlepszej jakości i z jak najwierniejszym odwzorowaniem barw na papier?

Aparat, komputer, monitor, drukarka - wszystkie te elementy tworzące nasz cyfrowy warsztat

fotograficzny funkcjonują w oparciu o swoje własne programy zarządzania barwą. Na działanie tego

oprogramowania możemy wpływać w mniejszym lub większym stopniu, ale zawsze możemy.

W zależności od tego, czy poszczególne elementy tego warsztatu będą funkcjonowały prawidłowo -

zarówno samodzielnie, jak i współpracując ze sobą nawzajem - czy też nie, efekty naszej pracy będą

doskonałe lub wręcz przeciwnie.

Pojawić się też może dodatkowe, czwarte zagadnienie: jak sprawić, aby osoby odwiedzające

witryny internetowe, w których prezentujemy nasze zdjęcia, widziały je na swoich

komputerach tak, jak my je widzimy na naszych? Tym pytaniem zajmiemy się na samym

końcu tego rozdziału – jednak uprzedzam, że niestety nie ma na nie prostej odpowiedzi.

Kolory rejestruje matryca aparatu, ale interpretuje procesor!

Matryca aparatu rejestruje obraz w postaci barwnych punktów – pikseli (a dokładnie rzecz

biorąc subpikseli, czyli zielonych, czerwonych i niebieskich składowych barwnych, z których

powstają wszystkie kolory). To wiemy wszyscy. Jednak tak uchwycona i zapisana w postaci

ciągu liczb kolorowa mozaika nie jest jeszcze zdjęciem. Musi zostać zinterpretowana przez

procesor obrazu, który łączy je w całość i "nakłada" na nią tak ważne parametry jak

17

wyostrzenie, korektę kontrastu, balans bieli, styl kolorystyczny (czy to w postaci

dedykowanego parametru, jak w większości bardziej zaawansowanych aparatów, czy też

jako element użytego programu tematycznego – łatwo jest zauważyć, że zdjęcie tego

samego miejsca wykonane w trybie "portret" różni się wyraźnie od efektu fotografowania

np. w trybie "krajobraz").

Większość opcji dostępnych w dowolnym programie do "wywoływania" plików RAW (na ilustracji

Adobe Camera Raw - moduł obsługujący "cyfrowe negatywy" w programach Photoshop i Photoshop

Elements) umożliwia robienie ze zdjęciem tego, co w przypadku fotografowania z wykorzystaniem

formatu JPEG następuje jeszcze przed zapisaniem zdjęcia na karcie pamięci.

Z punktu widzenia tego, co zachodzi w aparacie, moment wyzwolenia migawki to dopiero

początek procesu, w wyniku którego powstaje zdjęcie. Dzieje się tak m. in. dlatego, że

wrażenie barwy postrzeganego przez nas obiektu, który zamierzamy sfotografować, nie jest

czymś absolutnym – zależy od wielu czynników dodatkowych, takich jak rodzaj oświetlenia,

przejrzystość powietrza czy nawet nasz stan emocjonalny i subiektywny punkt widzenia na

dany obiekt oraz to, jak postrzegamy go w relacji z otoczeniem (oto banalny przykład:

patrząc na elegancko zastawiony stół możemy postrzegać go nieco inaczej w zależności od

tego, czy został on przygotowany na rodzinny obiad czy romantyczny posiłek we dwoje –

w takim przypadku kluczową rolę będzie wprawdzie odgrywało oświetlenie i wygląd stołu, ale

też i nasza wiedza na temat okoliczności oglądanej sceny ma duży wpływ na to, jak na nią

18

spoglądamy, a w konsekwencji – jak zechcemy uwiecznić na fotografii). Mimo iż aparat nie

zdoła wziąć pod uwagę wszystkich tych niuansów, to jednak do rozpoznania części z nich (na

przykład temperatury barwowej światła padającego na daną scenę) został przez swoich

projektantów zaprogramowany.

Widoczny na ilustracji, a także na wcześniejszym zdjęciu trzymany przez modelkę wzornik

ColorChecker Passport firmy X-Rite to niezastąpione narzędzie w rękach fotografów, którym zależy na

wiernej reprodukcji kolorów na wykonywanych przez siebie zdjęciach. Wykonując w ramach serii zdjęć

o stałym oświetleniu jedną fotografię z widocznym na niej wzornikiem, można dla wszystkich dobrać

właściwy balans bieli i odpowiednio skorygować ekspozycję ujęcia.

Zagadnienia balansu bieli i stylów kolorystycznych będę omawiał już w kolejnym rozdziale.

W tym momencie ważne jest zapamiętanie jednej rzeczy: jeżeli zależy nam na

perfekcyjnym odwzorowaniu kolorów, a fotografujemy aparatem wyposażonym

w możliwość zapisu zdjęć w formacie RAW, to skorzystajmy z tej możliwości.

Zdjęcia w tym formacie są bowiem niczym innym, jak tylko zapisanym sygnałem cyfrowym

pochodzącym wprost z matrycy – zanim jeszcze został on przetworzony przez procesor

obrazu. Dzięki temu nie tylko z reguły mają one nieco szerszą rozpiętość tonalną, ale przede

wszystkim wszystko (ewentualnie prawie wszystko lub nawet znacznie więcej – wiele zależy

tu od oprogramowania z którego korzystamy), co robi z obrazem procesor obrazu, będziemy

19

mogli przeprowadzić sami w zaciszu domowym, dowolnie przy tym eksperymentując. Format

JPEG narzuci nam w tym zakresie znacznie więcej ograniczeń.

Oglądanie i edycja

W momencie, gdy fotografie z pamięci aparatu trafią na dysk twardy naszego komputera,

zagadnienie zarządzania kolorem zaczyna nas dotyczyć w sposób bardziej bezpośredni. Co

więcej, nareszcie mamy w tej kwestii sami coś do powiedzenia. Najważniejsze jest jednak

aby wiedzieć, jakimi możliwościami manewru w tym zakresie dysponujemy.

Co wpływa na jakość i kolorystykę wyświetlanego obrazu?

Elementów istotnych dla kwestii jak wyglądać będzie wyświetlane na ekranie zdjęcie jest

więcej, niż nam się zwykle wydaje. Co ciekawe, nad wieloma z nich można zapanować bez

ponoszenia większych wydatków. Od nich właśnie zaczniemy – od czynników zewnętrznych.

W zasadzie praca w zbyt ciemnym pomieszczeniu nie jest zalecana przy obróbce zdjęć. Profesjonaliści

zajmujący się obróbką fotografii często natomiast stosują bardzo miękkie rozproszone oświetlenie,

a ściany w ich miejscach pracy pomalowane są na ciemne, neutralne barwy, co neutralizuje

negatywny wpływ światła padającego na postrzeganie kolorystyki obrazu. Wszystko po to, aby to, co

fotoedytor widzi na ekranie monitora w stu procentach zgadzało się z wydrukiem.

20

Oświetlenie pomieszczenia

Mimo, że monitor komputera świeci dość jasno, to warunki panujące w pomieszczeniu,

w którym pracujemy, nie pozostają bez wpływu na oglądany obraz. Jak zatem powinno

wyglądać idealne stanowisko pracy? Otóż tego typu miejsce powinno być oświetlone miękkim

i niezbyt silnym światłem (ale też nie pogrążone w ciemnościach – oprócz niewłaściwego

wyświetlania obrazu warunki tego typu przyczyniają się do pogorszenia stanu naszego

wzroku!), ze ścianami pomalowanymi w jak najbardziej neutralne kolory (najlepsze są

oczywiście odcienie szarości). Podobnie okna – światło słoneczne

żadnym wypadku nie powinno padać bezpośrednio na monitor ani świecić nam w oczy.

Szczelne rolety bądź zasłony są więc podczas pracy ze zdjęciami w ciągu dnia elementem

nieocenionym. Z tego też powodu cechą charakterystyczną redakcji drukowanych

magazynów z wysokiej jakości fotografiami są pomieszczenia -zajmowane przez osoby

pracujące przy fotoedycji i składzie - z oknami pozaklejanymi szarym kartonem. Oczywiście

jest to sytuacja dość skrajna i w większości przypadków nie musimy zamieniać naszego

mieszkania w pracownię. Jeżeli jednak możemy zrobić coś dla poprawy naszego miejsca

pracy, to zróbmy to.

Zaawansowane, opracowane z myślą o profesjonalistach monitory do fotoedycji i obróbki grafiki, takie

jak na przykład modele firmy Eizo z rodziny ColorEdge, wyposażane są w plastikowe osłony boczne

zabezpieczające ekran przed padaniem na niego światła bocznego.

21

Ustawienia monitora

Kolejnym ważnym elementem mającym wpływ na wyświetlany obraz są ustawienia monitora.

Tu już jesteśmy uzależnieni od tego, na jakie manipulacje pozwala nam nasz sprzęt. Właśnie

niezmiernie małe możliwości regulacji parametrów wyświetlanego obrazu są jedną

z przyczyn, dla których notebooki raczej nie są dobrym narzędziem do obróbki zdjęć – ich

możliwości dopasowania ograniczają się najczęściej tylko do zmiany natężenia podświetlenia

matrycy. Dobry monitor, oprócz oczywiście odpowiednich parametrów technicznych, pozwoli

nam wyregulować zarówno jasność, kontrast, jak i tzw. punkt bieli (najlepiej poprzez

swobodną regulację kanałów R, G i B – rzecz bezcenna zwłaszcza w sytuacji, gdy

dysponujemy bardziej zaawansowanym modelem kalibratora, takim jak np. Eye-One Display

2 firmy X-Rite).

Oprogramowanie Eye-One Match 3, służące m. in. do kalibrowania monitora za pomocą kolorymetru

i1 (wchodzącego w skład zestawu Eye-One display 2) firmy X-Rite umożliwia przeprowadzenie tej

czynności w dwóch trybach: uproszczonym i zaawansowanym. W tym drugim kalibracja programowa

poprzedzona jest wstępnym wyregulowaniem monitora.

Należy wiedzieć, że skuteczność kalibracji programowej, czyli za pomocą profilu ICC zależy

w ogromnej mierze od tego, jak dobrze uprzednio przeprowadziliśmy wstępne ustawienie

monitora. Jest tak, ponieważ rozwiązania natury softwarowej są ograniczone przez

22

możliwości sprzętu i np. monitor z ustawionym zbyt wysokim kontrastem nigdy nie odda

nam prawidłowo subtelnych przejść tonalnych. Z tego powodu większość procesów kalibracji

za pomocą kolorymetru zaczyna się od dokładnego wyregulowania wyświetlacza. Natomiast

prostsze oraz bardziej "bezobsługowe" rozwiązania, takie jak ColorMunki Photo,

ograniczają się jedynie do dokonania kalibracji ekranu w oparciu o zastane ustawienia

wyświetlacza i nie będą sugerowały nam jego wyregulowania.

Kolejne edycje systemów operacyjnych z rodziny MS Windows coraz lepiej (choć według wielu

użytkowników nadal nie tak dobrze jak systemy Linux czy MacOS X), radzą sobie z zarządzaniem

kolorem. Mechanizm zaimplementowany w systemie Windows 7 wydaje się być prosty i sprawdza się

dobrze. Pozwala on nie tylko ustawić profile dla wszystkich obsługujących je urządzeń, ale dysponuje

nawet prostym narzędziem do kalibracji (zakładka Zaawansowane).

Kalibracja programowa

Pozostaje nam jeszcze ostatni element układanki, jakim jest wspominana już kalibracja

programowa. Wspomniałem już w skrócie, na czym polega ów proces i w zasadzie jest to

wszystko, co warto wiedzieć na jego temat zanim się go po raz pierwszy przeprowadzi.

23

Wspomniałem również, że efektem kalibracji jest wygenerowanie pliku nazywanego profilem

ICC. Temu elementowi chciałbym poświęcić teraz nieco więcej uwagi.

Profil barwny - ICC

Mówiąc najkrócej, profil ICC jest plikiem definiującym przestrzeń barwną danego urządzenia

oraz to, w jaki sposób je on wyświetla (w przypadku monitorów), reprodukuje (drukarki) lub

rejestruje. Otwartość standardu ICC i jego upowszechnienie spowodowało, że jest on

obsługiwany przez wszystkie popularne systemy operacyjne oraz (w sposób indywidualny)

przez wiele nieco bardziej zaawansowanych aplikacji do obróbki obrazu.

Adobe Photoshop Lightroom prezentuje odmienne od większości aplikacji fotograficznych podejście do

zarządzania kolorem (z tego powodu jest on przez część użytkowników krytykowany, przez innych zaś

chwalony za bezobsługowe rozwiązania). Użytkownik może wybrać docelową przestrzeń barwną zdjęć

jedynie podczas ich eksportu lub druku. Fotografie wyświetlane są na ekranie w oparciu o ustawienia

systemowe monitora, natomiast sama obróbka odbywa się z wykorzystaniem gamutu ProPhoto RGB -

niezwykle szerokiej przestrzeni barwnej (wykraczającej w niektórych fragmentach widma nawet poza

przestrzeń CIExyz) opracowanej przez firmę Kodak specjalnie z myślą o zastosowaniach

fotograficznych. Dzięki temu konwersja zdjęć do profilu ICC dowolnego urządzenia jest dla programu

bezproblemowa.

Profile barwne są również tym elementem, który umożliwia programom oraz sterownikom

urządzeń konwertować w locie obraz zapisany w pliku JPEG (lub jakimkolwiek innym

formacie) stosownie do przestrzeni barwnej danego urządzenia. Oznacza to, że jeżeli kilka

24

zupełnie różnych zestawów komputerowych będzie poprawnie skalibrowanych, to dane

zdjęcie będzie wyświetlane przez nie w taki sam (prawidłowy) sposób.

Odbitki równie dobre, jak zdjęcia na monitorze

Jeżeli dysponujemy odpowiednimi profilami ICC dla monitora oraz drukarki (w przypadku

drukarek dla każdej używanej przez nas kombinacji papieru i zestawu tuszy konieczny jest

osobny profil, ponieważ każdy nośnik reprodukuje barwy w inny sposób) i potrafimy z nich

korzystać, to możemy być pewni, że nasze wydruki zdjęć będą wyglądały tak, jak tego

oczekujemy. Praktycznie wszyscy liczący się producenci monitorów i drukarek udostępniają

na swoich stronach internetowych profile dla swoich urządzeń. Jest tak zwłaszcza

w przypadku sprzętu profesjonalnego oraz sprzętu kierowanego do miłośników fotografii.

Dlatego jeżeli nie mamy możliwości zaopatrzenia się w kalibrator, warto sprawdzić, czy nasze

urządzenia wyświetlające i drukujące nie mają tego typu wsparcia ze strony producenta. Nie

zastąpi to oczywiście samodzielnie przygotowanych profili barwnych (konkretne egzemplarze

sprzętu różnią się od siebie i zmieniają swoje właściwości w miarę eksploatacji – dlatego

właśnie kalibrację zarówno monitora jak i drukarki powinno się co jakiś czas ponawiać).

Większość producentów monitorów, drukarek i skanerów zamieszcza na łamach swoich firmowych

serwisów internetowych profile ICC dla swoich urządzeń. Najlepiej pod tym względem wypadają

oczywiście producenci mający w swojej ofercie modele kierowane do profesjonalistów.

25

Jeżeli w celu wykonywania odbitek korzystamy z usług fotolabów, to warto wiedzieć, że

większość takich zakładów na życzenie udostępnia profile ICC swojego sprzętu po to, aby

klient mógł odpowiednio przygotować swoje zdjęcia do druku. Z kolei jeżeli naszym

narzędziem pracy jest Adobe Photoshop lub inny zaawansowany program graficzny, to

dysponując profilem ICC konkretnego urządzenia (oraz oczywiście poprawnie skalibrowanym

monitorem) możemy przeprowadzić tzw. proofing, czyli symulację - na ekranie naszego

komputera - wyglądu danego obrazu wyświetlanego bądź drukowanego za pomocą sprzętu,

którego profilem barwnym dysponujemy. Technika ta, wykorzystywana powszechnie przez

wydawców i drukarzy, pozwala sprawdzić, jak dany obraz może wyglądać po przeniesieniu

go na papier i uniknąć w ten sposób wielu przykrych niespodzianek. Wymagany jest w tym

celu oczywiście monitor o wysokiej jakości obrazu i szerokiej przestrzeni barwnej.

Gdy programy nie radzą sobie z kolorami...

Często może się zdarzyć, że zdjęcia i pliki graficzne oglądane na jednym komputerze

w różnych aplikacjach wydają się posiadać różną kolorystykę. Przyczyna tego może być

dwojaka. Przede wszystkim jeden z tych programów (lub obydwa) może umożliwiać

ustawienie sobie własnego profilu, w obrębie którego generuje wyświetlane na ekranie

obrazy i profil ten może być inny, niż ustawiony w systemie. Lekarstwem w takim przepadku

jest takie skonfigurowanie programu, aby działał on prawidłowo. Sytuacja taka ma dość

często miejsce w przypadku programu Adobe Photoshop, który jest potężnym

i wielofunkcyjnym narzędziem graficznym, a przez to jego opanowanie może być dla

niektórych osób kłopotliwe.

26

Adobe Photoshop jest programem o niezwykle rozbudowanych funkcjach związanych z zarządzaniem

kolorem. Początkujący użytkownik może się łatwo pogubić w mnogości dostępnych opcji. W takich

przypadkach najlepiej zrobimy korzystając z ustawień predefiniowanych.

Drugi problem związany jest z obsługą (a raczej jej brakiem) modeli barwnych innych niż

RGB przez znaczną rzeszę programów (zwłaszcza przeglądarek). Sytuacja taka ma miejsce

przede wszystkim wtedy, gdy korzystamy z oficjalnych fotografii produktowych w wysokiej

rozdzielczości, udostępnianych przez producentów w celach informacyjnych i promocyjnych.

Obrazy takie, mimo iż są zwykłymi plikami JPEG, są często przygotowywane z myślą o druku

i zapisywane w rozbarwieniu CMYK. Niestety bardzo wiele programów nie jest w stanie

poprawnie obsłużyć takich plików. Efektem w najlepszym razie są przekłamania

w kolorystyce zdjęcia, w najgorszym zaś – komunikat o błędzie. Lekarstwem jest użycie

programu konwertującego pliki graficzne. Są wśród nich również narzędzia darmowe, takie

jak ImageMagick (choć ich obsługa nie zawsze będzie tak komfortowa, jak aplikacji

komercyjnych). Na szczęście problemy z obsługą CMYK’a przez nowoczesne programy

graficzne i przeglądarki zdarzają się coraz rzadziej (m. in. nowe wersje systemów z rodziny

Windows wyświetlają tego typu obrazy zupełnie poprawnie). Nadal jednak mają z tym

27

problemy przeglądarki graficzne, dlatego musimy uważać, aby przypadkiem nie opublikować

w Internecie zdjęć w takiej postaci.

Rozwiązania problemów związanych z zamieszczaniem fotografii w Internecie

Ci z nas, którzy publikują swoje zdjęcia przede wszystkim w Internecie, zapewne zadają

sobie pytanie: czy jest jakiś sposób, aby mieć pewność, że zdjęcia zamieszczone w Internecie

będą u wszystkich osób wyglądały tak samo? Odpowiedź brzmi: niestety nie. Nie mamy

sposobu, aby sprawdzić, czy goście odwiedzający naszą galerię mają odpowiednio ustawiony,

a najlepiej skalibrowany monitor. W praktyce możemy nawet być pewni, że niemal każdy

ekran bez odpowiedniej regulacji wyświetla obraz inaczej (żeby się o tym przekonać,

wystarczy udać się do dowolnego supermarketu elektronicznego i zobaczyć, jak w dziale

komputerowym prezentowane są monitory wyświetlające obraz z jednego źródła). Możemy

natomiast (i powinniśmy!) dopilnować, aby zdjęcia publikowane w Internecie zapisane były

w przestrzeni barwnej sRGB. Jest to obowiązujący w sieci Internet standard i na dobrą

sprawę jedyna przestrzeń barwna, którą przeglądarki internetowe zobowiązane są

obsługiwać – to właśnie sRGB.

Skala luminancji jest elementem obecnym w wielu serwisach internetowych o tematyce fotograficznej

i niezwykle przydatnym do oceny poprawności ustawień naszego monitora. Najczęściej konstruowana

jest ona tak, aby przy prawidłowej jasności i kontraście ekranu wszystkie kwadratowe pola, począwszy

od białego, przez szare aż do czarnego były przez oglądającego rozróżnialne.

Dobrym zwyczajem jest natomiast umieszczenie w swojej galerii (o ile nie korzystamy

z jakiegoś portalu umożliwiającego publikację zdjęć i nie mamy zbyt dużego wpływu na jego

wygląd) skali tonalnej. Pozwala ona osobom, które umieją z niej korzystać, ustawić sobie

monitor tak, aby chociaż pod względem jasności i kontrastu obraz wyświetlany był

prawidłowo. Dodatkowo krótka informacja na stronie tuż pod wspomnianą skalą pozwoli

z niej skorzystać również tym, którzy do tej pory się z nią nie zetknęli.

Również projekt graficzny galerii zrealizowany głównie w odcieniach szarości bardzo ułatwia

percepcję zdjęć. Mimo, że nie gwarantuje w żadnym razie poprawności reprodukcji zdjęć, to

28

przynajmniej sam z siebie jest neutralny dla oka i nie odrywa uwagi oglądającego od

fotografii.

Mam nadzieję, że informacje zamieszczone w tym rozdziale pomogą Wam uniknąć pewnych

przykrych niespodzianek związanych z oglądaniem, edycją i publikacją Waszych zdjęć.

W rozdziale następnym natomiast szczegółowo zajmę się problematyką wykonywania zdjęć

z myślą o prawidłowym odwzorowaniu kolorów – zwłaszcza w kwestii poprawności ekspozycji

oraz balansu bieli.

III. Sekret jeszcze bielszej bieli

Często już w momencie wykonania fotografii możemy się zorientować, że jej kolorystyka

pozostawia wiele do życzenia, a to, co widać na wyświetlaczu LCD aparatu znacznie odbiega

od rzeczywistości (lub od naszych wyobrażeń idealnego zdjęcia sceny, którą próbowaliśmy

przedstawić). Sytuacja taka z reguły związana jest z ustawionym w aparacie balansem bieli.

Niezależnie od tego, jak prostym modelem aparatu cyfrowego dysponujemy i jak ubogo

wyposażony jest on w możliwości samodzielnego regulowania parametrów zdjęcia, to

praktycznie zawsze dysponujemy możliwością samodzielnego regulowania balansu bieli.

Jednak choć chyba każdy fotograf, nawet początkujący fotoamator, jest świadom istnienia

tego parametru i wie, jakie efekty wiążą się z jego użyciem, to ilu z nas tak naprawdę

orientuje się, na czym polega jego działanie? Tymczasem wiedza ta może w znaczący sposób

przyczynić się do poprawy jakości naszych zdjęć. Mechanizm uzyskiwania "jeszcze bielszej

bieli" ma też niebagatelne znaczenie dla edycji zdjęć oraz zarządzania barwą w fotografii.

Dlatego też zacznę od wyjaśnienia kilku podstawowych spraw związanych z tym

zagadnieniem.

Skąd aparat ma wiedzieć, co jest białe?

Odpowiedź na to pytanie może się niektórym osobom wydawać banalna – "no, po prostu

białe rzeczy są białe". A jednak nie do końca. Tak jak już wcześniej wspomniałem,

kolorystyka obiektów nie świecących własnym światłem (a zatem widocznych tylko za

sprawą światła padającego na nie z innych źródeł) zależy od oświetlenia sceny. Oznacza to,

29

że ten sam przedmiot widoczny w świetle cieplejszym, chłodniejszym lub odznaczającym się

wyraźną barwną dominantą, będzie miał nieco inną kolorystykę.

Ustawienie balansu bieli w aparacie fotograficznym ma zasadniczy wpływ dla reprodukcji kolorów na

zdjęciach. Na powyższym przykładzie możemy zobaczyć to samo zdjęcie zapisane w formacie RAW

z balansem bieli ustawionym kolejno na światło dzienne (5500 K), światło pochmurnego nieba (6000

K) oraz oświetlenie panujące w miejscach zacienionych (7500 K).

W przypadku ludzi organem rozpoznającym kolory jest mózg. Dysponuje on przy tym nie

tylko obrazem oglądanego obiektu, ale również ogromną ilością innych danych: jeżeli

jesteśmy w stanie rozpoznać źródło światła (np. wiemy, że oglądamy coś w świetle żarówki),

wiemy na co patrzymy (a zatem wiemy, jakiej kolorystyki możemy się spodziewać) lub też

oglądany przedmiot z czymś nam się kojarzy (widzimy np. rysunek czegoś, co w założeniu

ma być różą), to nasz mózg bez problemu rozwikła tę "barwną zagadkę", interpretując kolory

obiektu i jego otoczenia w sposób prawidłowy. W ten sposób oglądając np. kartkę papieru

w bardzo zimnym świetle i tak będziemy ją dostrzegać jako białą, nie zaś niebieskawą.

Aparat fotograficzny niestety nie działa tak łatwo. Tzw. światło białe jest w rzeczywistości

mieszaniną wielu barw w rozmaitych proporcjach, dlatego zawsze ma ono tzw. dominantę

(zwaną też zafarbem). My sami potrafimy ją zresztą określić mówiąc np. że światło żarówki

lub słońca ma cieplejszy odcień niż to, jakie generuje świetlówka lub z jakim mamy do

czynienia pozostając w cieniu dużego budynku. Właściwość światła decydująca o tym, czy

jest ono "cieplejsze" czy "chłodniejsze", nosi nazwę temperatury barwowej. Aby móc

30

poprawnie oddać na zdjęciu kolory, aparat po zarejestrowaniu obrazu przez matrycę musi

określić temperaturę barwową oświetlenia fotografowanej sceny.

Patrząc na tego typu obrazek jesteśmy w stanie rozpoznać widziane owoce i wiemy, jakie powinny

mieć one kolory. Jednak fotografujący je aparat, aby móc oddać wiernie ich kolorystykę musi

dysponować danymi na temat oświetlenia sceny. W innym przypadku będziemy mieli do czynienia ze

zdjęciem obarczonym tzw. zafarbem (dominantą barwną), czyli odznaczającym się niewłaściwym

odcieniem (Fot. Scott Liddell).

Światło ujęte w liczbach

Temperatura barwowa światła jest własnością fizyczną i jako taka podawana jest

w kelwinach (jednostce temperatury zdefiniowanej w układzie SI, tożsamej ze skalą

Celsjusza, lecz bez wartości ujemnych; 0 kelwinów to -273,15 stopni Celsjusza). Jest ona

związana ze zjawiskiem tzw. promieniowania ciała doskonale czarnego. Zagadnienie to jest

zbyt obszerne, abyśmy mogli je omówić na łamach tego poradnika, niemniej jednak

fascynujące i z całą pewnością warto zainteresować się nim bliżej. W dużym uproszczeniu

można je sprowadzić do stwierdzenia, że wszystkie substancje ogrzane do odpowiedniej

temperatury (o ile oczywiście w międzyczasie nie zmieni się ich stan skupienia na gazowy)

zaczynają świecić i że barwa tego światła zależy wyłącznie od temperatury danej substancji.

Tak więc każdej temperaturze można przypisać światło o określonych własnościach

barwnych. Światło świecy ma temperaturę barwową wynoszącą około 1800 K, tradycyjna

31

żarówka od 2700 do 3300 K, światło słoneczne przy bezchmurnej pogodzie od 5500 do 6000

K (taką samą temperaturą barwową odznacza się z reguły błysk flesza), światło przy

zachmurzonym niebie 6500 K, cień 7500 K, natomiast blask wyładowań atmosferycznych

może mieć temperaturę barwową wynoszącą nawet 20000 K.

płomień świecy (1850 K) blask żarówki (3000 K) światło słoneczne (5500 K) pochmurne niebo (6500 K) miejsce zacienione (7500 K)

Charakterystykę barwną każdego źródła światła można opisać parametrem nazywanym temperaturą

barwową. W fotografii cyfrowej dominuje skala wyrażana w kelwinach (K), ale do niektórych

zastosowań używa się miredów (M). Światło o danej temperaturze barwowej odznacza się ustaloną

i niezmienną kolorystyką, co można zobaczyć na prezentowanej wyżej ilustracji.

Inną jednostką opisującą temperaturę barwową światła, stosowaną szeroko zwłaszcza

w czasach fotografii analogowej (tradycyjnej) jest mired. Pod względem liczbowym wartość

temperatury barwowej podana w miredach równa jest odwrotności tego parametru

podanego w kelwinach i pomnożonego przez milion (wyraża się wzorem M = 1 000 000 / T).

Warto ją znać, ponieważ skuteczność wszelkiego rodzaju ocieplających i ochładzających

filtrów konwersyjnych nakładanych na obiektyw aparatu (oraz wielu narzędzi obecnych

w programach do obróbki zdjęć, a nawet ustawień korekty balansu bieli obecnych w bardziej

zaawansowanych aparatach i kamerach cyfrowych) podawana jest właśnie w miredach.

Oprócz tego światło może się odznaczać zafarbem zielonym lub purpurowym (w języku

angielskim określa się to najczęściej słowem Tint, którego jednak w tym przypadku nie

należy tłumaczyć jako "tinta", ponieważ jest to znacznie szerszy termin malarski). W wielu

aparatach cyfrowych oraz programach do obróbki grafiki i zdjęć, takich jak Adobe Lightroom

czy Photoshop, dominantę tego typu koryguje się za pomocą parametru wchodzącego

w skład narzędzia do kontroli balansu bieli.

32

Zarówno w programach do obróbki zdjęć, jak i w aparatach cyfrowych, ustawieniom balansu bieli

towarzyszy często możliwość korekty dominanty na osi zieleń-purpura. W programach z rodziny Adobe

opcja taka nosi anglojęzyczną nazwę Tint, natomiast w aparatach cyfrowych z reguły określa się to

mianem korekty G-M. Na ilustracji zobaczyć możemy fragment interfejsu programu Adobe Photoshop

Lightroom.

Balansowanie bieli

Wróćmy zatem do naszego aparatu cyfrowego. Podczas wykonywania zdjęcia (a nawet

wcześniej, jeżeli korzystamy z trybu Live View i oglądamy kadrowaną scenę za pomocą

wyświetlacza LCD lub elektronicznego wizjera) musi on dokonać identyfikacji temperatury

barwowej fotografowanej sceny. Właśnie ten proces nosi nazwę balansowania bieli

(ang. white balance). W jego trakcie aparat wyszukuje w kadrze obszary, które może uznać

za neutralnie szare i w oparciu o nie dokonuje pomiaru temperatury barwowej, a następnie

ustala kolorystykę całej sceny. Proces ten oczywiście nie zawsze bywa w stu procentach

skuteczny i właśnie to jest powodem większości przypadków przekłamań kolorystyki

w fotografiach. W efekcie jeżeli ustali się temperaturę barwową sceny zbyt niską, zdjęcia

będą odznaczały się niebieskawą tonacją. Jeżeli zaś zbyt wysoką – pomarańczowawą.

33

O niebieskawą dominantę zdjęć, spowodowaną złym ustawieniem temperatury barwowej przez

automatyczny balans bieli, najłatwiej jest podczas wykonywania zdjęć w plenerze, gdy fotografujemy

przy pochmurnej pogodzie lub gdy interesujący nas obiekt znajduje się w cieniu.

Aparaty cyfrowe zawsze udostępniają co najmniej kilka predefiniowanych balansów bieli:

światło żarowe, dzienne (odpowiedniki tradycyjnych klisz dla światła sztucznego

i naturalnego), oświetlenie zachmurzonego nieba, cień, lampa błyskowa, światło jarzeniowe

– często predefiniowanych balansów jest znacznie więcej. Nieco bardziej zaawansowane

modele cyfrówek umożliwiają też regulację temperatury barwowej za pomocą wzorca bieli

(piszę o tym bardziej szczegółowo w dalszej części poradnika), a najbardziej zaawansowane

aparaty kompaktowe i większość modeli lustrzanek pozwalają też ustawiać temperaturę

barwową w kelwinach (przydaje się to zwłaszcza przy fotografii studyjnej, kiedy to z reguły

dokładnie znamy temperaturę barwową stosowanego oświetlenia) oraz skorygować ich

zielono-purpurowy zafarb.

Najwięcej możliwości daje nam natomiast użycie wzornika balansu bieli. W najprostszej

postaci ma on postać szarej (lub prawie białej) karty papieru. Wystarczy, że w specjalnym

trybie sfotografujemy ten arkusz z bliska, a aparat zapamięta odczytane w ten sposób

parametry światła i będzie je wykorzystywał do balansowania bieli tak długo, jak tylko

zechcemy. Niektóre osoby próbują w charakterze wzornika wykorzystać zwykłą kartkę

z zeszytu lub notesu. Nie jest to jednak dobre rozwiązanie, ponieważ papier taki zawsze

odznacza się lekko niebieskim lub żółtym odcieniem, nawet jeżeli tego nie dostrzegamy.

34

Aparat na podstawie takiego "wzorca" przyjmie zupełnie nieprawidłowe ustawienia

temperatury barwowej i w efekcie otrzymamy zdjęcia o niewłaściwej kolorystyce.

Choć wzornik balansu bieli wygląda niepozornie, to jednak jest to najlepsze narzędzie do

uzyskania prawidłowej kolorystyki zdjęć, nawet w trudnych warunkach oświetleniowych. Na

zdjęciu ColorChecker Passport – pole służące do szybkiego ustawiania balansu bieli,

szczególnie gdy zapisujemy zdjęcia w formacie JPEG i musimy być pewni, że parametr ten

będzie dobrany właściwie już w momencie wykonania zdjęcia.

Są oczywiście wzorniki mniej lub bardziej zaawansowane. Najprostsze z nich mają postać

opisanej przed chwilą tzw. szarej karty, ale istnieją też urządzenia bardziej zaawansowane

i pozwalające uzyskać znacznie ciekawsze efekty. Jednym z nich z całą pewnością jest

ColorChecker Passport firmy X-Rite i to właśnie na przykładzie tego urządzenia już

w następnym rozdziale omówię dokładnie proces wykonywania zdjęć

z użyciem wzornika - zarówno w atelier, jak i w plenerze - wraz ze wszystkimi sekretami tej

techniki i towarzyszącymi jej pułapkami.

35

RAW i JPEG

W poprzednim rozdziale wspomniałem, że jeśli chodzi o swobodę balansowania bieli, to

format RAW (czyli nie poddane obróbce przez procesor aparatu dane cyfrowe, pobrane

wprost z matrycy) jest znacznie lepszym rozwiązaniem od formatu JPEG. Jest tak przede

wszystkim ze względu na możliwość swobodnej zmiany balansu bieli podczas komputerowej

edycji zdjęć, w taki sam sposób, jak odbywa się to na poziomie naszej cyfrówki (lub nawet

bardziej rozbudowany). Wiele zależy tutaj oczywiście od używanego przez nas

oprogramowania, jednak nawet funkcjonalność najprostszych "wywoływarek" dorównuje

temu, co oferuje nam menu właściwie dowolnej lustrzanki.

Adobe Photoshop Lightroom jest jednym z nielicznych programów umożliwiających swobodne

regulowanie balansu bieli w plikach JPEG. Jednak nawet on nie pozwala robić tego wówczas tak

swobodnie, jak w przypadku plików RAW (m. in. nie podaje ustawionej temperatury barwowej

w kelwinach), a efekty takich operacji niekiedy znacznie odbiegają od ideału.

Przykładem bardzo rozbudowanych pod względem możliwości w tym zakresie narzędzi są

wchodzący w skład programów Adobe Photoshop i Photoshop Elements moduł Adobe

Camera Raw (czyli w skrócie ACR) oraz kierowana specjalnie do fotografów aplikacja

Adobe Lightroom. Pozwalają one nie tylko regulować temperaturę barwową

poszczególnych zdjęć w oparciu o ustawienia automatyczne, predefiniowane czy podawać

wartości w kelwinach. Dostępne w nich funkcje umożliwiają nam też wskazanie dowolnych

rozmiarów wycinka kadru jako wzorca neutralnego, a także zsynchronizowanie ustawień

balansu bieli pomiędzy wieloma zdjęciami. Ta ostatnia funkcja przydaje się, gdy całą sesję

wykonaliśmy przy identycznym, lub w bardzo niewielkim stopniu zmieniającym się

oświetleniu.

36

Podsumowując: jeżeli tylko mamy taką możliwość i nie goni nas czas (obróbka "cyfrowych

negatywów" jednak trochę trwa), powinniśmy zapisywać zdjęcia w formacie RAW. Bardzo

nam to ułatwi późniejsze manipulowanie ich balansem bieli. Nawet wówczas warto jednak

dopilnować, aby parametr ten ustawiony był jak najbardziej poprawnie już w momencie

wykonania zdjęcia. Oszczędzi nam to później zbędnej pracy i ustawiania "od zera" kolorystyki

wykonanych zdjęć.

"Prawidłowy" nie zawsze znaczy dobry

Przy właściwie ustawionym dla danego oświetlenia balansie bieli, przedmioty białe będą

wyglądały na białe, czerwone na czerwone, zielone na zielone, niebieskie na niebieskie itd.

Ale czy zawsze zależy nam na takiej dokładności? Kto z nas chciałby oglądać zdjęcia

romantycznej kolacji przy świecach wykonanych w neutralnej kolorystyce, zamiast

przyjemnie "zmiękczonych" delikatną, ciepłą poświatą? Albo też, czy ujęcia zachodów słońca

powinny być korygowane tak, aby przedstawiały prawdziwe barwy fotografowanych pejzaży?

Słowem-kluczem we wszystkich tych przykładach jest "nastrój".

Czy balans bieli zawsze powinien być ustawiony tak, aby zdjęcie odwzorowywało wiernie barwy

fotografowanych obiektów? Naturalnie nie. Trudno wyobrazić sobie np. powyższe zdjęcie pełne

tajemniczości i romantyzmu inaczej, niż w ciepłej tonacji (Fot. Michael Connors).

37

Możemy więc chcieć wykorzystać ustawienia balansu bieli dla uzyskania konkretnego efektu

– ochłodzenia lub ocieplenia fotografowanej sceny. W tym pierwszym przypadku ustawiamy

temperaturę barwową niższą niż zalecana, w drugim zaś – wyższą od proponowanej. Tego

typu korekta balansu bieli przeprowadzana jest zresztą domyślnie w niektórych trybach

tematycznych, takich jak zachody słońca, fotografowanie krajobrazów śnieżnych (w tego

typu zdjęciach na ogół pojawia się tendencja do uwidaczniania się niebieskiego zafarbu,

który trzeba skorygować), portret romantyczny i inne. Nawet znany z klasycznego kina efekt

tzw. nocy amerykańskiej, polegający na zrealizowaniu w ciągu dnia ujęcia filmowego lub

zrobienia fotografii, które wyglądałyby jak wykonane w nocy przy świetle księżyca, polega na

silnym niedoświetleniu (co najmniej 2 EV) połączonym z celowym ustawieniem balansu bieli

na światło żarowe podczas filmowania przy silnym świetle słonecznym.

Kiedy natomiast bezwzględnie powinniśmy zadbać o pełną precyzję odwzorowania

kolorystyki wykonywanych zdjęć? W dwóch sytuacjach: przy tzw. fotografii reprodukcyjnej,

gdy wierność kolorów jest szczególnie istotna (dotyczy to zwłaszcza zdjęć różnych produktów

wykonywanych do celów marketingowych, choć już niekoniecznie do fotografii reklamowej)

oraz przy wykonywaniu zdjęć portretowych z przeznaczeniem "do dokumentów" (choć jak

wiadomo i tutaj niekiedy dokonuje się korekty, np. jeżeli fotografowana osoba ma niezbyt

zdrowo wyglądającą cerę). Generalnie są to też takie gałęzie fotografii, przy których

niezależnie od tego, czy zdjęcia zapisuje się w formacie RAW czy JPEG, balans bieli

w aparacie od samego początku powinien być ustawiony prawidłowo.

Pułapki i problemy

Dobre posługiwanie się mechanizmem balansowania bieli nie polega jednak tylko na

ustawieniu odpowiedniej wartości w aparacie lub programie graficznym. Istnieje też sporo

trudności i pułapek związanych z temperaturą barwową oświetlenia fotografowanej sceny.

Omówię je pokrótce wraz ze wskazówkami, w jaki sposób można poradzić sobie w danej

sytuacji.

Światło mieszane – pułapka bez wyjścia

W praktyce fotograficznej jednorodne światło jest luksusem, którym dysponujemy rzadko

(np. w odpowiednio wyposażonym atelier). Dopóki jednak fotografujemy w miejscu, gdzie

38

jakiś rodzaj oświetlenia jest w scenie dominujący (np. jest to jasne światło słoneczne),

problem w zasadzie nie istnieje. Znacznie większy kłopot pojawia się, gdy kilka egzystujących

obok siebie źródeł światła o różnej temperaturze barwowej odznacza się zbliżonym

natężeniem. Zdarza się to przede wszystkim podczas wykonywania zdjęć przy świetle

sztucznym – we wnętrzach oraz w plenerze miejskim po zachodzie słońca.

Sytuacja taka jest niepożądana, ponieważ prowadzi do powstawania na zdjęciach wyraźnych

obszarów o różnej kolorystyce. Np. przy scenie oświetlonej z jednej strony żarówką,

a z drugiej lampą jarzeniową, jakbyśmy nie ustawiali balansu bieli, kolorystyka jednej części

sceny zawsze będzie się wyraźnie odcinać od drugiej. Problem ten może pojawić się nawet

w najbardziej nieoczekiwanym momencie – np. gdy robimy przy sztucznym świetle zdjęcie

jakiegoś przedmiotu w celu zamieszczenia go na aukcji internetowej, a padający od strony

okna blask słońca zepsuje nam fotografię.

Typowy rezultat obecności w kadrze elementów oświetlonych różnymi rodzajami światła. Krajobraz

oświetlony światłem zachodzącego słońca (niska temperatura barwowa) ma wyraźny, ciepły odcień,

natomiast szosa i fragmenty ciężarówki skryte w cieniu (wysoka temperatura barwowa) mają wyraźnie

chłodniejszą tonację. W tym przypadku nie jest to nic nieestetycznego (stanowi wręcz

w fotografii atrakcyjny element kontrastowy), ale w wielu przypadkach zjawisko takie może być

źródłem problemów.

Rozwiązanie w takim przypadku sprowadza się w zasadzie wyłącznie do określenia, jakie

oświetlenie jest najważniejsze dla planowanej przez nas fotografii i takiego zaplanowania

kadru, aby inne źródła światła się w nim nie pojawiły. Możemy też wykorzystać rozmaite

39

barwne poświaty jako dodatkowy element estetyczny, należy jednak robić to świadomie.

Cyfrowa edycja problematycznych (przebarwionych) fragmentów fotografii również jest

możliwa, lecz jednocześnie bardzo żmudna i w większości wypadków ponoszony wysiłek nie

skutkuje zadowalającymi rezultatami.

Jeżeli te zabiegi nie przyniosą efektu pozostaje nam do dyspozycji "broń ostateczna" –

wykonanie naszej fotografii i przerobienie jej na wersję czarno-białą. Tym samym problem

balansu bieli przestanie istnieć, a przy okazji być może nasze zdjęcie uzyska zupełnie nowy,

mocniejszy wyraz.

Koszmarne źródła światła nieciągłego

Nie każdy rodzaj oświetlenia, z jakim stykamy się w dzisiejszym życiu, powstaje w wyniku

rozgrzania jakiejś substancji do temperatury powodującej emisję światła w spektrum

widzialnym dla człowieka. Od wielu już lat popularnością cieszą się lampy działające

w oparciu o emisję promieniowania widzialnego poprzez wzbudzanie elektronów rozmaitych

cząsteczek – lampy jarzeniowe, sodowe (starego typu), neonowe, diody LED, świetlówki

kompaktowe itd. W odróżnieniu od naturalnych źródeł światła, a także żarówek i lamp

halogenowych, oświetlenie tego typu charakteryzuje się tzw. nieciągłym spektrum barw.

Oznacza to, że ich światło nie jest stworzone z mieszanki wszystkich barw składowych, lecz

że w ich widmie świetlnym mogą znajdować się wyraźne przerwy, a także tzw. piki – obszary

widma o silnie zwiększonej intensywności.

Charakterystyka barwna tego typu oświetlenia wiąże się dla fotografów (i nie tylko dla nich)

z licznymi konsekwencjami. Światło lampy jarzeniowej może się bowiem wydawać na pozór

zupełnie białe, ale zdjęcia wykonane w jego blasku okazują się mieć bardzo dziwną

kolorystykę. Pewne barwy na zdjęciach mogą być wzmacniane (np. kolor żółty w przypadku

świetlówek kompaktowych typu warm light), a inne wygaszane. W przypadku niektórych

typów oświetlenia o szczególnie wąskim spektrum (np. ulicznych lamp sodowych starszego

typu) może dojść wręcz do sytuacji, gdy na zdjęciach wszystkie obiekty o barwach innych niż

biała i odpowiadająca emitowanej przez lampę (w opisanym przykładzie z lampą sodową

będzie to barwa pomarańczowa) będą bardzo ciemne lub wręcz czarne.

40

Zwyczajna latarnia uliczna potrafi być w równie dużym stopniu doskonałym tematem do zdjęć,

jak i źródłem poważnych problemów. Wprawdzie w wielu miastach odchodzi się od oświetlania ulic

lampami o bardzo wąskim spektrum barwnym, ale ciągle jeszcze napotkać można stare lampy sodowe

i rtęciowe, które mogą nam mocno utrudnić miejski wieczorno-nocny plener.

Inny ciekawy problem, pojawiający się podczas fotografowania w świetle lamp jarzeniowych,

to obecność dziwnej, niewidocznej gołym okiem dominanty, która pojawia się na naszych

zdjęciach. Skąd się bierze? Światło białe (lub raczej "pseudo-białe") w oświetleniu mocno

nieciągłym uzyskuje się poprzez takie konstruowanie lampy, aby jej spektrum miało kilka

pików, które po nałożeniu na siebie utworzą barwę zbliżoną do bieli. Przykładowo, lampa

rtęciowa (często stosowana w latarniach ulicznych) ma siedem pików, z czego trzy –

fioletowy, zielony i czerwonobrązowy – są szczególnie silne. Niestety, w procesie

balansowania bieli aparat koryguje często tylko pierwszą i trzecią z wymienionych

"nadwyżek" widma. W efekcie może się okazać, że na naszym zdjęciu nocnym pobliska

latarnia uliczna lub witryna sklepu promieniuje jadowitym, zielonym blaskiem.

Co gorsza, na tego typu kłopoty nie ma tak naprawdę żadnej dobrej rady, poza wspomnianą

już wcześniej konwersją fotografii na postać czarno-białą. Najlepiej jest po prostu unikać

źródeł światła nieciągłego. Nie bez powodu wśród fotografów panuje opinia, że trudno

o gorsze oświetlenie, niż świetlówka kompaktowa. Szczególnie, że najczęściej powoduje ono

niezbyt zdrowy wygląd cery fotografowanych osób.

41

Uwaga na ekspozycję zdjęć

Nawet gdy zapisujemy wykonywane zdjęcia w formacie RAW, aby po powrocie do domu

poddać je edycji w programie komputerowym, powinniśmy zwrócić baczną uwagę na

ekspozycję w trakcie fotografowania. Poza oczywistą kwestią uzyskania prawidłowo

naświetlonych zdjęć, nawet niezbyt mocno prześwietlone fotografie utrudniają właściwe

zbalansowanie bieli – nawet jeżeli korzystamy z pomocy wzornika lub szarej karty.

Prawidłowość ta ma też swoją drugą stronę. Jeżeli mamy problemy z ustawieniem właściwej

temperatury barwowej wykonanego zdjęcia, spróbujmy na chwilę zmniejszyć jego

ekspozycję, dobrać odpowiedni balans bieli, a następnie powrócić do starej ekspozycji (jeżeli

jesteśmy w stanie zrobić to w sposób bezstratny – jak np. w programie Adobe Lightroom lub

w photoshopowym module Adobe Camera Raw) lub zapisać uzyskane ustawienia balansu

bieli i wprowadzić je ponownie w oryginalnym zdjęciu. Jest to prosty zabieg, a przy tym

niekiedy bardzo pomocny.

Balans bieli a monitory

Na sam koniec tego rozdziału pragnę poruszyć również zagadnienie balansu bieli

w kontekście obrazu wyświetlanego przez monitor. Ekran, jako źródło światła również ma

swoją temperaturę barwową (w przypadku tradycyjnego kineskopu elektronowego jest ona

bardzo wysoka, wynosi około 10 000 K), lecz w tym przypadku pojęcie "temperatury

barwowej" odnosi się raczej do tonalności wyświetlanego przezeń obrazu.

42

Wiele modeli monitorów umożliwia regulację temperatury barwowej wyświetlanego przez siebie

obrazu. Niekiedy są to tylko dwa lub trzy przedefiniowane ustawienia (najczęściej 5000, 6500 i 7300

kelwinów), ale niektóre bardziej zaawansowane urządzenia, jak np. Eizo FlexScan SX2462W pozwalają

regulować ten parametr ze znaczną precyzją (w tym przypadku z dokładnością do

100 kelwinów w zakresie od czterech do dziesięciu tysięcy kelwinów).

Gdy w pierwszej części naszego poradnika demonstrowaliśmy wykresy przestrzeni barwnych

RGB i AdobeRGB, być może część z Czytelników zwróciła uwagę na znajdujący się wewnątrz

trójkąta obrazującego zakres dostępnych kolorów punkt oznaczony jako D65. Jest to tzw.

punkt bieli (ang. white point, reference white lub target white) definiujący biel w obrębie

danej przestrzeni barwnej. Jak łatwo można się domyślić, liczba 65 odnosi się do

temperatury 6,5 tysiąca kelwinów, czyli światła słonecznego i jest określana

w oprogramowaniu do kalibracji monitorów jako "biel neutralna" (ang. Medium White lub

Neutral White).

Większość bardziej zaawansowanych typów monitorów umożliwia wybranie sobie jednej

spośród kilku dostępnych temperatur barwowych dla odwzorowania bieli. Jeżeli nie

przeprowadzamy dokładnej kalibracji sprzętowej, to wybór ten sprowadza się do

zdecydowania, czy odpowiada nam obraz o tonacji cieplejszej, chłodniejszej czy neutralnej

(temperatura 6500 kelwinów jest w tym wypadku temperaturą neutralną

i zalecaną do większości zastosowań). Jeżeli jednak przystępujemy do precyzyjnej kalibracji

monitora urządzeniem takim jak np. Eye-One Display 2, to wybór odpowiedniego ustawienia,

a następnie precyzyjne dostrojenie wyświetlanego obrazu jeszcze przed wygenerowaniem

profilu ICC, będzie bardzo istotną sprawą. Problemem tym zajmuję się szerzej w jednym

z kolejnych rozdziałów.

43

Pierwszą czynnością, jaką wykonuje się podczas precyzyjnej kalibracji monitora, jest z reguły ustalenie

parametrów wyświetlanego obrazu, do jakich dążymy. Jednym z nich jest tzw. punkt bieli, czyli,

mówiąc w skrócie, temperatura barwowa obrazu. W przypadku oprogramowanie Eye-One Match

proponowane wartości w tym zakresie odpowiadają bieli ciepłej, chłodnej i neutralnej, która

jednocześnie jest ustawieniem domyślnym i sugerowanym.

Podsumowanie

Wiesz już Czytelniku, na czym polega balansowanie bieli w aparacie, jakie problemy możesz

napotkać w trakcie tego procesu i jak się z nimi uporać. W następnym rozdziale zajmę się

fotografowaniem z wykorzystaniem wzornika balansu bieli i kolorów na przykładzie

urządzenia ColorChecker Passport. Dowiesz się wówczas, jak za pomocą bardzo prostych

zabiegów uzyskać można zdjęcia o wspaniałej i naturalnej kolorystyce.

IV. Fotografowanie z wzornikiem

Dbanie o właściwą kolorystykę zdjęć nie może ograniczać się tylko do pracy z komputerem.

Jest to równie ważny element w momencie, gdy trzymamy w rękach aparat fotograficzny,

a najlepsze efekty na tym polu daje fotografowanie z wzornikiem barwnym. Dlatego też

kolejny rozdział poradnika poświęciłem zagadnieniu wykonywania i obróbki zdjęć

44

z wykorzystaniem sprzętu do kontroli balansu bieli na przykładzie urządzenia ColorChecker

Passport firmy X-Rite oraz programu Adobe Lightroom.

W poprzednim odcinku wspominałem o zaletach wykorzystania tzw. szarych kart i innych

urządzeń pozwalających uzyskać wierną kolorystykę obrazu już w momencie robienia zdjęcia.

Ten rozdział poradnika ma za zadanie przekonać Was o zaletach, jakie niesie ze sobą

fotografowanie z wzornikiem. Najpierw jednak chciałbym wyjaśnić kilka kwestii, powracając

na moment do tematyki pomiaru balansu bieli w aparacie.

Zasady funkcjonowania wzornika balansu bieli w pigułce

Jak dokładnie działa wzornik balansu bieli? Jak już wcześniej wspomniałem, aparat cyfrowy

dokonuje pomiaru balansu bieli wyszukując w zdjęciu obszary, co do których podejrzewa, że

mogą mieć odcień neutralny (inaczej mówiąc – są szare) i tak dopasowuje schemat

kolorystyki całego obrazu, aby fragmenty te również na zdjęciu były neutralne. Łatwo się

o tym przekonać, pobierając w programie graficznym próbkę kolorystyczną takiego obszaru

(okaże się wówczas, że jego składowe barwne R, G i B wymieszane są ze sobą w równych

proporcjach, a więc stanowią rozmaite odcienie szarości).

W nietypowych sytuacjach automatyczny balans bieli w aparacie bardzo łatwo może zostać zmylony.

Wystarczy, żeby interesujący nas obiekt sfotografowany został na określonym tle lub przy złym

oświetleniu. Przy odpowiednio "sprzyjających" okolicznościach nie poradzi sobie z kadrem ani

automatyka aparatu ani algorytmy analizujące programu graficznego. Prezentowane powyżej zdjęcie

zostało wykonane na niebieskim tle przy świetle lamp halogenowych.

45

Mechanizm ten podatny jest na rozmaite błędy i pułapki pomiaru. Jeżeli np. zrobimy zdjęcie

czegoś na wyraźnie niebieskim tle przy normalnym oświetleniu, aparat prawie na pewno

założy, że tło jest szare, a oświetlenie ma bardzo wysoką temperaturę barwową. W efekcie

otrzymamy obraz o silnej czerwonej dominancie. Wszystko dlatego, że szacunki aparatu są

oparte wyłącznie na analizie wykonanego zdjęcia – poza bardzo nielicznymi wyjątkami

cyfrówka nie dysponuje żadnym innym źródłem danych pozwalającym określić

charakterystykę oświetlenia sceny.

Rola fotografującego

Jak już wiesz szanowny Czytelniku, w kwestii zapewnienia naszym zdjęciom odpowiedniej

kolorystyki poprzez właściwe ustawienie balansu bieli mamy do powiedzenia bardzo wiele i to

niezależnie od tego, jakiego modelu aparatu cyfrowego używamy (pomijając może

najprostsze i najtańsze "małpki"). Najwięcej jednak możliwości mają ci z nas, których sprzęt

pozwala na samodzielne wyregulowanie balansu bieli nie w oparciu o predefiniowane

ustawienia, ale o wzorzec. Z reguły opcja taka nosi angielską nazwę Custom WB (w polskich

wersjach oprogramowania aparatów bywa ona nazywana "nastawem własnym"), a jej użycie

polega na wskazaniu aparatowi obszaru o neutralnej kolorystyce, poprzez wykonanie jego

zdjęcia. Oczywiście procedura ta musi zostać przeprowadzona w tym samym miejscu i przy

takim samym oświetleniu co sama sesja zdjęciowa. Dane obliczone w oparciu o tę fotografię

staną się następnie punktem odniesienia dla kolejnych zdjęć.

46

Niemal każdy aparat bardziej zaawansowany od cyfrówki wbudowanej w telefon komórkowy lub

w pełni automatycznej "idiotenkamery" dysponuje systemem samodzielnego ustawiania balansu bieli

w oparciu o wzorzec szarości. Na zdjęciu powyżej menu amatorskiej lustrzanki Canon EOS 500D.

To, czego potrzebujemy w takiej sytuacji, to dowolny szary lub jasnoszary płaski obiekt.

Oczywiście zazwyczaj nie mamy niczego takiego pod ręką, szczególnie jeśli właśnie mamy

taką potrzebę, więc zapobiegliwi fotografowie wolą nosić wzorzec ze sobą. Problem polega

jednak na tym, że nie wszystkie przedmioty wyglądające na szare lub białe w rzeczywistości

takie są (jak już wspominałem, niektórzy próbują np. wykorzystywać w tym celu zwykły

papier, podczas gdy jest on tak naprawdę lekko niebieskawy lub żółtawy). Dlatego też

najlepsze efekty daje wykorzystanie wzorników produkowanych specjalnie z myślą

o zastosowaniach fotograficznych.

X-Rite ColorChecker Passport – wyżyny uniwersalności

Istnieje bardzo wiele różnych rodzajów wzorników balansu bieli. Od najprostszych szarych

kartoników, poprzez składane blendy i ekrany odbijające pokryte neutralnym kolorystycznie

materiałem po drugiej stronie, aż po modele znacznie bardziej wyspecjalizowane

i dopracowane. Do tej ostatniej grupy należy właśnie wspomniany ColorChecker Passport

47

firmy X-Rite i to na jego przykładzie pragnę zademonstrować, jak wygląda proces

fotografowania z wykorzystaniem wzornika balansu bieli i na co warto zwracać uwagę przy

wyborze modelu dla siebie.

Zacznijmy od rzeczy z pozoru nieistotnej, a w rzeczywistości niezwykle ważnej, zwłaszcza dla

osób fotografujących w terenie (w studiu, gdzie wszystko pozostaje pod naszą kontrolą, nie

ma to aż takiego znaczenia), czyli od rozmiarów i solidności wykonania. Dobry wzornik

balansu bieli powinien być bowiem przenośny, poręczny i odporny na wilgoć oraz działanie

słońca. Nie tylko zresztą po to, aby po ulewnym deszczu nie rozpadł się na kawałki jak kartka

papieru, ale głównie z tego powodu, że większość barwników pod wpływem działania światła

i wody zmienia swoje właściwości.

Nie bez powodu ColorChecker Passport stawiam za wzór solidnego wykonania. Niewielkie (zgodne

z nazwą) wymiary, solidna plastikowa obudowa chroniąca przed wilgocią i słońcem gdy wzornik jest

nieużywany, karty wzorcowe, które można zablokować w kilku pozycjach, a nawet otwór na

doczepienie smyczy – wszystko to naprawdę sprawdza się w terenie.

Same wzorniki, mimo jednego wspólnego przeznaczenia, mogą przybierać rozmaite formy.

Na przykład ColorChecker Passport to tak naprawdę trzy różne wzorniki przydatne

w rozmaitych sytuacjach. Omówię je w kolejności stopnia przydatności dla różnych grup

fotografujących osób.

48

Ostatni, nazwany White Balance Target to zgodnie z nazwą klasyczny wzornik balansu bieli,

czyli jasnoszare pole o rozmiarach około 10 x 6 cm, na podstawie którego można zarówno

ustawić balans bieli w aparacie, jak i już później, podczas obróbki. Jest to najczęściej

spotykana postać wzorników balansu bieli. Pozwala ustawić ten parametr poprawnie już

z poziomu aparatu za pomocą opisanej wcześniej funkcji Custom WB.

White Balance Target – tradycyjny szary wzornik niezbędny w sytuacji, gdy zależy nam na

prawidłowym zbalansowaniu bieli już w momencie wykonania zdjęcia. Można jedynie mieć

zastrzeżenie, że nie jest to odcień o natężeniu czerni 18% - w takim wypadku służyłby również za pole

do prawidłowego ustawiania ekspozycji, co w trakcie sesji bywa znacznie ważniejsze.

Pierwszy wzornik dostępny w produkcie firmy X-Rite nosi nazwę Creative Enhancement

Target (Wzornik kreatywnego udoskonalania) i jest bardzo ciekawym instrumentem

pozwalającym szybko, łatwo i precyzyjnie korygować kolorystykę zdjęć portretowych

(ocieplić je) oraz krajobrazowych (ocieplić lub ochłodzić) podczas obróbki, a w trakcie

samego fotografowania skontrolować poprawność ekspozycji (ocenić, czy nie doszło do

prześwietleń obrazu).

49

Creative Enhancement Target – wzornik tego typu sprawdzi się szczególnie dobrze w przypadku

osób korygujących zdjęcia za pomocą komputera. Pomoże on przede wszystkim tym, którzy korzystają

z możliwości, jakie daje format RAW.

Druga z kolei i zarazem ostatnia z omawianych w tym artykule tablic wchodzących w skład

wzornika ColorChecker Passport to tradycyjna (została zaprojektowana przed ponad 30 laty!)

24-polowa testowa tablica barwna w wersji zminiaturyzowanej. Służy ona do profilowania

plików DNG – operacji stanowiącej dla aparatu cyfrowego odpowiednik kalibracji za pomocą

profilu ICC w przypadku monitorów i drukarek. Proces ten omawiam dokładnie już

w następnym rozdziale, tak więc chwilowo pozwolę sobie odsunąć nieco ten temat w czasie.

Korzystanie z wzornika

Ponieważ tematem tej części poradnika jest fotografowanie z wykorzystaniem wzornika

balansu bieli, to na dalszy ciąg zapraszam wszystkich do jednego z krakowskich parków na

krótki, jesienny plener fotograficzny.

50

Aby wykorzystać możliwości, jakie daje wzornik bieli, wystarczy użyć go raz na początku każdej serii

zdjęć, a pozostałe fotografie wykonać w oparciu o dane pochodzące z pierwszego ujęcia. Najłatwiej

jest to oczywiście przeprowadzić wykorzystując oprogramowanie umożliwiające działanie na całych

grupach zdjęć.

Szara karta jako model

Właściwie wszystko, co wiąże się z użyciem dowolnego wzornika – niezależnie od tego, czy

mamy do czynienia z pospolitą szarą kartą, czy też z "kombajnami" typu ColorChecker

Passport – sprowadza się do ich sfotografowania. Najlepiej zrobić to na początku sesji

i powtarzać czynność za każdym razem, gdy w sposób widoczny zmieni się nam oświetlenie

(np. gdy z blasku słońca przeniesiemy się z modelką do cienia lub pod dach, gdy na niebie

pojawią się zasłaniające tarczę słoneczną chmury, bądź też – w przypadku sesji trwającej

dłuższy czas – po prostu co dwie lub trzy godziny).

Zdjęcie wykonane na potrzeby ustawienia aparatu powinno odznaczać się poprawną

ekspozycją, ponieważ ani aparat, ani program edycyjny nie odczyta wartości bieli z obszarów

prześwietlonych. Dlatego też, jeżeli po wykonaniu zdjęcia widzimy na wyświetlaczu LCD

aparatu, że histogram przesunięty jest jednoznacznie w prawo, bądź też że system kontroli

obrazu pokazuje nam prześwietlenie pól testowych na wzorniku (może za wyjątkiem

kwadratu z czystą bielą – tutaj wypalenie przy mocno kontrastowej scenie z oczywistych

powodów jest dopuszczalne), to zdjęcie należy wykonać jeszcze raz.

51

Fotografując scenę o dużej kontrastowości, trudno jest niekiedy ustawić poprawną ekspozycję. Jeżeli

wzornik dysponuje skalą szarości podobną do tej, jaka znajduje się w dolnych częściach wzorników

ColorChecker Passport (kreatywnego i klasycznego), to analiza poprawnie naświetlonego zdjęcia może

wykazywać prześwietlenie co najwyżej jednego pola – reprezentującego biel. Na ilustracji powyżej

prześwietlenia zostały oznaczone barwą jaskrawoczerwoną.

Jeżeli fotografujemy osobę, to sprawa jest prosta: przy pierwszej serii zdjęć dajemy

modelowi lub modelce wzornik do potrzymania (wielu zawodowych fotografów wykorzystuje

to jako okazję do "rozruszania" modela – w efekcie niekiedy zdjęcia z wzornikiem same

z siebie bywają bardzo interesujące i doczekują się publikacji, np. w podręcznikach). Przy

fotografiach krajobrazowych wzornik można potrzymać w ręce lub położyć (powiesić) przed

sobą. W tym przypadku należy jednak upewnić się, czy padające na nas światło jest takie

samo, jak oświetlające scenę (często przecież np. zdarza się, że fotografując teren silnie

nasłoneczniony sami stoimy w cieniu – w takiej sytuacji trzeba na chwilę opuścić

stanowisko).

Ustawianie balansu bieli w trybie Custom WB

Jeżeli korzystamy z wzornika w celu ustawienia balansu bieli w samym aparacie (zwłaszcza

gdy zapisujemy zdjęcia w formacie JPEG) powinniśmy pamiętać o jednej sprawie: aby

neutralny wzornik spisał się dobrze, jego obraz musi zajmować odpowiednio dużą część

kadru. To, jak duży powinien być to obszar, zależy już od modelu aparatu i zawsze jest

52

opisane w jego instrukcji obsługi. W większości przypadków mowa jest tutaj o całym kadrze,

więc najwygodniej jest to zrobić przy dłuższej ogniskowej. Starajmy się też prawidłowo

ustawić ostrość. Nawet w przypadku gładkiej, jednorodnej powierzchni, zjawiska świetlne

związane z rozmyciem obrazu mogą niekiedy zakłócić pomiar.

W większości aparatów podczas ustawiania balansu bieli w trybie Custom WB neutralny obszar służący

do określenia temperatury barwowej światła powinien obejmować co najmniej 90% kadru. Są jednak

wyjątki, np. w Canonie EOS 20D i jego następcach oraz modelach 5D, 5D Mark II i 7D służy do tego

centralny obszar kadru oznaczony w wizjerze okręgiem. (Fot. Canon)

Warto też się upewnić, czy aparat w momencie przejścia do innego trybu pomiaru balansu

bieli i powrocie do Custom WB nie resetuje ustawień poprzedniego pomiaru. Rozwiązanie

takie jest (na szczęście!) stosowane obecnie niezwykle rzadko, ale lepiej jest wiedzieć to

wcześniej i nie zostać niemile zaskoczonym.

Komputerowa korekta

Już samo wykorzystywanie szarej karty bądź jakiegokolwiek innego wzornika w celu

odpowiedniego ustawienia balansu bieli w aparacie, przynosi znakomite rezultaty w postaci

wiernie odwzorowanych kolorów i zdjęć pozbawionych zafarbu. Jednak prawdziwe bogactwo

53

możliwości otwiera się przed tymi fotografami, którzy używają narzędzi bardziej

zaawansowanych, zarówno podczas fotografowania, jak i obróbki zdjęć

Aby uzyskać idealne, naturalne a przy tym ciepłe kolory na zdjęciu portretowym, z reguły należy

poświęcić co najmniej pół minuty pracy z suwakiem balansu bieli na każdy poddawany edycji kadr.

Mając do dyspozycji wzornik taki jak ColorChecker Passport oraz aplikację umożliwiającą edycję grup

zdjęć w rodzaju Adobe Lightroom, cała operacja zajmuje znacznie mniej czasu, a efektom trudno

cokolwiek zarzucić.

Piękny portret za pomocą jednego kliknięcia

Proces korekty barwnej zdjęć w programie komputerowym przy wsparciu zaawansowanego

wzornika zademonstruję na przykładzie wspomnianej wcześniej parkowej sesji zdjęciowej

oraz programu Adobe Lightroom.

54

Z punktu widzenia prac nad kolorystyką zdjęć wykonanych w ramach sesji, najważniejszym zdjęciem

z całej serii jest to, na którym widoczny jest wzornik. Najwygodniej dla wszystkich (zarówno fotografa,

jak i modela), aby było to jedno z pierwszych wykonanych zdjęć, nie jest to jednak bezwzględnie

wymagane.

Po zaimportowaniu sesji widać wyraźnie to, co już podczas samej sesji miałem okazję

zaobserwować na wyświetlaczu LCD aparatu. Mój doskonały na ogół Canon EOS 50D jak

zwykle nie poradził sobie ze zbalansowaniem bieli w scenie z głębokim cieniem na pierwszym

planie i nasłonecznionym terenem w tle. Z uporem więc ustawiał temperaturę barwową

bardzo nisko, w efekcie czego zdjęcia wykonane przy pięknej, słonecznej pogodzie podczas

klasycznej, polskiej złotej jesieni są... niebieskie.

55

Patrząc na wykonane podczas sesji zdjęcia, wypada się tylko cieszyć z faktu, że wszystkie one

zapisane zostały w formacie RAW. W innym wypadku należałoby każdemu z nich poświęcić znacznie

więcej pracy, a i tak nie dałoby to żadnej gwarancji, że efekty byłyby zadowalające.

Pierwszym, co rzuca się w oczy po obejrzeniu zdjęć, jest to, że są one zbyt jasne – analiza

obszarów prześwietlonych wykazuje niebezpieczeństwo wypalenia obszarów, które powinny

być szare. Na szczęście jednak nie jest to klasyczne przepalenie (o to zadbałem już podczas

wykonywania zdjęć), a jedynie efekt domyślnego ustawiania przez Lightroom parametru

Brightness na poziomie +50. Tak więc wyzerowanie wspomnianego parametru powinno

załatwić sprawę. Moim zdaniem jednak, znacznie milsze dla oka efekty daje ustawienie

korekty ekspozycji na poziomie od -1/2 do -1 EV i takie też rozwiązanie stosuję w dalszej

części tego krótkiego ćwiczenia warsztatowego.

56

Widoczne na ilustracji przepalenie na trzech jasnych polach wzornika (oraz kilku innych miejscach

w kadrze) nie oznacza jeszcze, że samo zdjęcie zostało prześwietlone. To jedynie objaw wstępnej

korekty jasności (Brightness) nakładanej domyślnie przez Adobe Lightroom na wszystkie importowane

zdjęcia.

Niezależnie od wybranej metody wyrównania ekspozycji, balansowanie kolorów zawsze

przebiega tak samo. Aktywujemy kroplomierz balansu bieli (White Balance Selector)

i wskazujemy nim dowolne pole z "szarej linii" wzornika kreatywnego lub tradycyjnego

(oczywiście równie dobrze może być to też wzornik White Balance Target, czyli tradycyjna

szara karta). Kliknięcie spowoduje natychmiastowe dopasowanie balansu bieli do wzorca –

i gotowe! Żadnej zabawy suwakami Temp i Tint oraz związanego z tym zastanawiania się,

czy taka a nie inna kombinacja jest rzeczywiście dobra. Teraz wystarczy już tylko zaznaczyć

wszystkie zdjęcia z serii, uaktywnić skorygowane i za pomocą opcji Sync Settings z menu

Settings nadać takie same wartości parametrów Temp i Tint wszystkim zdjęciom.

57

Zaledwie jedno kliknięcie myszką po uaktywnieniu narzędzia White Balance Selector powoduje, że

zdjęcie radykalnie zmienia swój wygląd na lepszy. Teraz wystarczy już tylko nanieść parametry

balansu bieli na pozostałe zdjęcia - w przypadku programu Adobe Lightroom służą do tego specjalne

narzędzia.

Jednak wzornik Creative Enhancement Target pozwala na znacznie więcej, przynajmniej

w kwestii zdjęć portretowych i krajobrazowych. Oprócz ośmiu pól szarych u dołu wzornika,

w jego środkowej części umieszczono do dyspozycji użytkownika dwie linie pól korygujących.

Używa się ich tak samo, jak normalnych pól szarych, jednak za sprawą bardzo subtelnych

różnic w ich kolorystyce pozwalają one uzyskać różne efekty: ochłodzić lub ocieplić tonalność

zdjęć krajobrazowych oraz w większym lub mniejszym stopniu ocieplić tonalność zdjęć

portretowych.

Wzornik kreatywny wchodzący w skład ColorChecker Passport ma więcej zastosowań, niż

mogłoby się to wydawać na pierwszy rzut oka. Z punktu widzenia przeciętnego fotografa

szczególnie użyteczne są dwa środkowe zestawy pól. Służą one do korekty zdjęć

portretowych (cztery stopnie ocieplenia kadru) oraz krajobrazowych (dwa stopnie

ochłodzenia kadru oraz dwa stopnie ocieplenia).

58

Pola barwne

Pola korygujące (zdjęcia portretowe)

59

Pola korygujące (zdjęcia krajobrazowe)

Pola neutralne (skala szarości)

60

Na zakończenie

Ta skromna w gruncie rzeczy porcja informacji pozwala uświadomić sobie, jak duży potencjał

drzemie w wykonywaniu i obróbce zdjęć, połączonymi z wiedzą i świadomą troską o kwestie

związane z kolorystyką obrazu. Niejednokrotnie zapewne zdarzało Ci się zastanawiać, kiedy

patrzyłeś na dzieła wybitnych fotografów: "jak oni to robią". Nieprawdą jest to, że zdjęcia

takie powstają tylko i wyłącznie dzięki zastosowaniu sprzętu wartego dziesiątki tysięcy

dolarów. Znacznie ważniejsze są tu doświadczenie, wiedza i umiejętności warsztatowe.

A gdzieś w tym wszystkim znajduje się też świadomość na temat tego, jak ważna jest

w fotografii dbałość o szczegóły typu balans bieli, szara karta, czy zarządzanie barwą...

Zanim jednak zakończę ten temat i zaproszę Cię do kolejnego rozdziału, chciałbym jeszcze

wspomnieć o kilku istotnych kwestiach związanych z omawianymi tutaj problemami.

Ostrożnie z tą jasnością! (rozdział dla dociekliwych)

Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na jedną ciekawą rzecz związaną z Lightroomem

(choć nie tylko z nim), a dokładniej z różnicami działania pomiędzy parametrami Brightness

(jasność) oraz Exposure (ekspozycja). Każdy, kto kiedykolwiek próbował używać ich obu wie,

że regulacja jasności daje zupełnie inne efekty, aniżeli regulacja naświetlenia zdjęcia. Jest to

związane z dość skomplikowanymi procesami matematycznymi i fizycznymi (szczegóły są

niezrozumiałe dla większości ludzi, łącznie z niżej podpisanym, dlatego też nawet nie

spróbuję ich tutaj wyjaśniać – przepraszam). Niemniej jednak porównanie ich w akcji

pozwala zorientować się, na czym polega różnica.

Podczas zmiany temperatury barwowej zdjęcia, efektem ubocznym jest z reguły pewna

modyfikacja jasności kadru. Jeżeli jednak mamy do czynienia ze zdjęciem o parametrze

Brightness ustawionym nieco wyżej (jak np. w domyślnych ustawieniach programu)

i obniżonej ekspozycji, to zmiana ta przebiegała będzie znacznie mniej gwałtownie, niż gdyby

zarówno suwaki Brightness, jak i ekspozycja zostały wyzerowane.

Do czego zmierzam? Otóż jeżeli w naszym przykładzie ktoś w celu wyrównania ekspozycji

zdjęcia przed skorygowaniem balansu bieli wybierze wariant zakładający wyzerowanie

parametru Brightness, to po dopasowaniu kolorystyki do panujących warunków

oświetleniowych (co wiąże się ze zwiększeniem temperatury barwowej aż o ok. 3500-4500 K)

zorientuje się, że prześwietlony został niemal cały wzornik. To dość kłopotliwa sprawa,

61

zwłaszcza w sytuacji gdy chcemy wypróbować różne opcje korekty balansu bieli oferowane

nam przez ColorChecker Passport.

Inne programy też potrafią

Przykład z aplikacją Adobe Photoshop Lightroom nie miał absolutnie na celu przekonać

kogokolwiek, że tylko "cyfrowa ciemnia", jak się ją nazywa w Polsce, jest zdolna do takich

operacji. Wręcz przeciwnie, nadaje się do tego celu każdy program, który pozwala na

ustawienie balansu bieli w oparciu o odczyt danych z niewielkiego wycinka obrazu (czyli

właśnie z opisanym wcześniej "pobraniem próbki szarości" za pomocą narzędzia

kroplomierza).

Również Photoshop Elements (i wiele innych programów do edycji zdjęć kierowanych do

fotoamatorów) dysponuje narzędziami umożliwiającymi pobranie informacji o balansie bieli ze

sfotografowanego wzornika. W przypadku wspomnianego Photoshopa jest to nawet kilka różnych

funkcji, przeznaczonych zarówno do pracy ze zdjęciami zapisanymi w formacie RAW, jak i klasycznymi

obrazami, takimi jak JPEG czy TIFF.

Funkcją taką dysponują nawet darmowe programy do dekodowania plików RAW oraz wiele

edytorów zdjęć. Również atrakcyjny cenowo i bardzo bogaty w możliwości (zwłaszcza gdy

weźmie się pod uwagę niewielki koszt programu) "mniejszy brat" Photoshopa, czyli Adobe

Photoshop Elements z powodzeniem radzi sobie z tym zadaniem. I co najważniejsze, robi

62

to zarówno w plikach RAW, jak i na zdjęciach zapisanych w formatach "nierawowych",

takich jak JPEG, TIFF, czy PNG.

Kalibracja... aparatu? Też można!

W rozdziale świadomie pominąłem pewien bardzo ważny element związany

z fotografowaniem przy użyciu wzornika ColorChecker Passport: zastosowaniem środkowego,

tradycyjnego 24-polowego wzornika ColorChecker (znanego niegdyś pod nazwą Gretag-

Macbeth ColorChecker) służącego do badania wierności odwzorowania kolorów przez aparat.

W przypadku osób korzystających z oprogramowania dostarczanego do wzornika

ColorChecker Passport (oraz innych wzorników z tej rodziny) ma on jeszcze jedno, znacznie

ważniejsze zastosowanie. Pozwala opracować profile barwne zapewniające naprawdę

perfekcyjną reprodukcję kolorów na fotografiach i dołączać je do zdjęć zapisanych

w polecanym przez twórców Photoshopa, Photoshop Elements i Lightroom formacie DNG.

Jest to więc w gruncie rzeczy forma programowej kalibracji aparatu fotograficznego.

Classic Target - 24-polowy wzornik ColorChecker jest już dość wiekowym wynalazkiem. Jednak wraz

z upowszechnieniem się formatu DNG firma X-Rite znalazła dla niego ciekawe zastosowanie. Osoby

korzystające z tej odmiany formatu RAW mogą, dzięki dołączonemu do ColorChecker Passport

oprogramowaniu, dokonywać programowej kalibracji barwnej zdjęć zapisywanych przez ich aparaty.

63

Ten właśnie zabieg będzie m. in. tematem następnego rozdziału. Przedstawię w nim

informacje na temat organizacji warsztatu pracy cyfrowego fotografa – od kwestii

"zewnętrznych", takich jak najbliższe otoczenie miejsca pracy i jego oświetlenie, poprzez

konfigurację systemu operacyjnego, aż po informacje na temat zarządzania kolorem

w popularnych programach do przeglądania i edycji zdjęć.

V. Warsztat cyfrowego fotografa

Wykonanie świetnych zdjęć to tylko połowa drogi do sukcesu. Aby wydobyć z nich to co

najlepsze, należy się teraz nimi odpowiednio "zaopiekować", tzn. przygotować je do

wykorzystania zgodnie z naszym zamysłem. Niezbędne jest w tym celu upewnienie się, czy

obraz na monitorze odzwierciedla wiernie wszystko, co zostało zarejestrowane przez aparat,

a komputer prawidłowo przenosi zdjęcia na papier. Nie bez znaczenia jest też to, aby

postrzeganie przez fotografa wyświetlanych na ekranie barw nie było niczym zakłócone, oraz

aby proces obróbki nie miał negatywnego wpływu dla jego zdrowia. Wszystkie te sprawy

wiążą się z odpowiednim zorganizowaniem oraz skonfigurowaniem stanowiska pracy

i właśnie temu zagadnieniu poświęcam kolejny rozdział.

Truizmem jest stwierdzenie, że fotografowanie nie ogranicza się jedynie do naciskania spustu

migawki. Wśród zawodowców rozpowszechniło się nawet powiedzenie, że czynność ta

stanowi tak naprawdę jedynie zakończenie procesu, w ramach którego powstaje zdjęcie.

Trudno jednak zgodzić się w stu procentach z tak postawioną tezą. Podobnie jak dawniej

znakomite fotografie rodziły się zarówno w plenerze bądź studiu, jak i następnie w ciemni,

tak obecnie w procesie twórczym ważną rolę odgrywa cyfrowy warsztat. Zaznaczam, że nie

mam tu bynajmniej na myśli zjawiska nazywanego niekiedy pogardliwie "PSuciem zdjęcia"

(litery PS to oczywiście skrót nazwy Photoshop) bądź też rad typu "jak zrobić kiepską fotkę,

a potem ją naprawiać w programie graficznym". Cyfrowy warsztat w kontekście, w jakim

zajmuję się nim na łamach tego poradnika, to środowisko pracy umożliwiające zarządzanie,

edycję (korektę) fotografii, a następnie ich archiwizację, publikację lub druk. Wbrew pozorom

przygotowanie sobie takiego miejsca w sposób profesjonalny nie jest ani bardzo kosztowne

ani zbyt pracochłonne, natomiast uzyskane efekty potrafią z nawiązką wynagrodzić

poniesiony trud.

64

Współczesny fotograf nie potrzebuje już ciemni. Najczęściej ogranicza się on do pracy przy

zwyczajnym domowym komputerze. Niemniej jednak drobne różnice w organizacji miejsca pracy

mogą spowodować, że nasza pracownia będzie nam służyła nieocenioną pomocą lub wręcz przeciwnie

- stanie się źródłem ciągłych problemów.

Szykujemy sobie stanowisko pracy

Pomieszczenie, w którym znajduje się nasza "komputerowa ciemnia", powinno być

oświetlone umiarkowanym, miękkim światłem o pełnym, naturalnym spektrum. Dobrze

nadają się do tego celu tradycyjne żarówki bądź też lampy (żarówki) halogenowe, o ile tylko

ich blask zmiękczony zostanie przez odpowiedni klosz. Jeszcze lepiej, jeżeli mamy możliwość

płynnej regulacji mocy lamp, ponieważ dzięki temu z łatwością dopasujemy natężenie

oświetlenia pokoju do blasku monitora. Niezbyt natomiast polecane są

popularne świetlówki energooszczędne – mają zawężone widmo, przez co oświetlając odbitki

mogą część kolorów eksponować nadmiernie, a inne tłumić. Ponadto najtańsze modele

odznaczają się niekiedy irytującym migotaniem, które przy dłuższej pracy mocno męczy

wzrok.

65

Żarówka halogenowa - jedno z najlepszych z punktu widzenia fotografa (choć nie tylko) źródeł

światła. Wprawdzie emituje blask o dosyć ciepłej kolorystyce, ale za to odznacza się bardzo

naturalnym i pełnym widmem. Jest przy tym znacznie tańsza od świetlówek kompaktowych, równie

długowieczna i bardziej ekonomiczna od tradycyjnych żarówek wolframowych.

Jeżeli chodzi o kolorystykę pomieszczenia, to zgodnie z teorią ściany powinny być

pomalowane na jednolitą barwę neutralną i rzeczywiście w sytuacjach wymagających

pełnego profesjonalizmu (np. w pracowniach DTP) stosuje się tego typu szarą lub jasnoszarą

farbę. Jednak w większości wypadków całkowicie wystarczy, jeżeli ściany nie będą wyraźnie

jaskrawe, ponieważ długotrwałe przebywanie w pomieszczeniu o bardzo zdecydowanej

kolorystyce powoduje chwilową zmianę sposobu postrzegania przez nas kolorów

(np. długotrwałe siedzenie w pokoju o żółtych ścianach spowoduje, że po wyjściu z niego

wszystko będzie miało dla nas lekko niebieskawy odcień).

Gdy siedzimy przed komputerem, zasadniczo w polu naszego widzenia nie powinno

znajdować się okno, chociaż nie przeszkadza ono, jeżeli tylko blask słońca nie wpada przez

nie bezpośrednio. Światło słoneczne nie może oczywiście padać na ekran monitora ani

świecić nam prosto w oczy. Dlatego też na pracownie fotograficzne doskonale nadają się

pomieszczenia z oknami wychodzącymi na północ. Jeżeli okno znajduje się gdzieś z boku

i obawiamy się, że światło z niego może nam padać na ekran, możemy sobie zorganizować

osłonę na monitor wzorowaną na stosowanych w profesjonalnych monitorach graficznych,

takich jak Eizo z serii ColorEdge. Wystarczy do tego tylko nieco czarnego kartonu i taśma

klejąca, a efekty mogą się okazać bardzo zadowalające. Nieocenione mogą się też okazać

żaluzje lub rolety (te ostatnie z oczywistych względów nie powinny być kolorowe).

66

Odpowiednio pomalowane ściany i oświetlenie pomieszczenia w którym pracujemy, ma zasadniczy

wpływ dla efektów naszej pracy i jej komfortu. Choć wiele osób dobrze się czuje pracując w zupełnie

zaciemnionym pomieszczeniu, to jednak powinniśmy oprzeć się pokusie zupełnego gaszenia świateł

w naszej pracowni. Silny kierunkowy blask bijący od monitora przy braku innego oświetlenia bardzo

męczy oczy i może doprowadzić do pogorszenia się naszego wzroku. Pewna ilość światła w pracowni

jest niezbędna.

Notebook a dodatkowy monitor

Wiele osób korzysta obecnie w pracy z komputerów przenośnych. Nic w tym dziwnego –

cena i uniwersalność takich urządzeń, a przy tym niewielka ilość zajmowanego przez nie

miejsca niejednokrotnie przemawiają na ich korzyść. Robią tak również fotografowie,

zwłaszcza ci, którzy często pracują w terenie.

Niestety, notebook ma też swoje wady, z których największą dla fotografa jest niska jakość

wyświetlacza podyktowana warunkami technicznymi tego typu ekranu (dokładniej temat ten

poruszę w jednym z kolejnych rozdziałów poświęconemu wyborowi odpowiedniego monitora

do obróbki zdjęć). Dlatego też dobrym pomysłem może okazać się zaopatrzenie

w stacjonarny monitor na potrzeby precyzyjnej obróbki zdjęć. Jeżeli często podróżujemy

z notebookiem, monitor taki może stać się stałym wyposażeniem naszego warsztatu

zorganizowanego zgodnie ze wskazówkami zawartymi powyżej, a sam komputer będziemy

do niego podłączać w razie potrzeby.

Zalet takiego rozwiązania jest wiele: znacznie lepsza jakość obrazu, większy (z reguły) obszar

pola roboczego bądź też możliwość pracy dwuekranowej (ekran roboczy dzieli się wówczas

na dwa monitory, a jego rozmiary to suma obydwu wyświetlaczy). Niektóre aplikacje

fotograficzne, takie jak Adobe Lightroom potrafią też w sposób aktywny korzystać z tego

67

ostatniego rozwiązania. W przypadku wspomnianego produktu firmy Adobe jest to możliwość

wyświetlania na dodatkowym ekranie ustalonych wcześniej informacji, takich jak np.

miniatury zdjęć z przeglądanej lub edytowanej grupy.

Notebook wyposażony w zewnętrzny ekran LCD wysokiej jakości to dobre rozwiązanie nawet dla

bardzo wymagających zawodowców. Ponadto w razie potrzeby pozwala zachować pełną mobilność -

monitor może zostać w każdej chwili odłączony, a sam komputer towarzyszyć nam będzie zarówno

w trakcie pleneru jak i podczas prezentacji zdjęć klientowi. Najbardziej jednak skorzystają na takim

duecie użytkownicy aplikacji obsługujących zestawy dwuekranowe, takich jak np. Adobe Lightroom.

System operacyjny i oprogramowanie

Kolejną czynnością, jaką należy wykonać po fizycznym przygotowaniu miejsca pracy, jest

przygotowanie do pracy komputera oraz oprogramowania, z którego korzystamy. Niestety,

nieznajomość podstawowych funkcji używanego software'u często prowadzi do sytuacji,

w której fotograf nie jest w stanie uzyskać zadowalających efektów lub też dochodzi do nich

bardzo pokrętnymi ścieżkami. Tymczasem wykonanie kilku prostych czynności jest w stanie

zdjąć nam z głów niejeden problem.

68

Windows 7, najnowszy i obecnie już jeden z najpopularniejszych systemów operacyjnych firmy

Microsoft, dysponuje wieloma narzędziami opracowanymi specjalnie z myślą o osobach zajmujących

się obróbką obrazu. Proces konfiguracji komputera dla potrzeb fotografa omówimy właśnie na jego

przykładzie.

Konfiguracja systemu operacyjnego

Nowoczesne komputery dysponują zaawansowanymi narzędziami umożliwiającymi

zarządzanie kolorem, a ich obsługa jest coraz prostsza, również dla ludzi niebędących

ekspertami w zakresie tajników technologii komputerowych. Oczywiście możliwości osób

dysponujących urządzeniami do kalibracji są w tym zakresie o niebo wyższe od reszty

użytkowników, ale nawet bez tego typu sprzętu możliwe jest dopasowanie ustawień

monitora i komputera tak, aby praca z obrazem była jak najbardziej komfortowa.

Proces przygotowywania stanowiska komputerowego do pracy przy obróbce zdjęć omówimy

na przykładzie systemu operacyjnego Windows 7. Dysponuje on ciekawym narzędziem,

pozwalającym optymalnie ustawić stanowisko pracy. W tym celu uruchamiamy w menu Start

Panel sterowania i w lewym górnym rogu okna w polu Szukaj wpisujemy "zarządzanie

kolorami", a następnie klikamy opcję, która ukaże się nam na ekranie. Okno, które pojawi się

nam na ekranie, służy zarówno do obsługi profili ICC takich urządzeń jak monitory

i drukarki, jak i do pomocy w odpowiednim ustawieniu monitora.

69

Narzędzie do zarządzania kolorami umożliwia przydzielenie profili w formatach ICC oraz ICM do

każdego obsługującego je urządzenia. W odróżnieniu od wcześniejszych systemów z rodziny Windows,

rozwiązania techniczne zastosowane w Windows 7 umożliwiają prawidłowe zarządzanie barwami

wszystkich używanych przez nas monitorów naraz.

Przechodzimy teraz do zakładki Zaawansowane i klikamy przycisk Kalibruj ekran. Wykonując

po kolei wszystkie polecenia komputera, ustawimy bardzo ważny dla prawidłowego

wyświetlania fotografii mechanizm ustawiania korekcji gamma, odpowiedni kontrast i jasność

komputera oraz w dużym przybliżeniu dopasujemy kolorystykę wyświetlanego obrazu. Choć

systemowi temu daleko do doskonałości, to może się on okazać przydatny, zwłaszcza

w przypadku tańszych modeli monitorów, których ustawienia fabryczne są bardzo odległe od

ideału. Warto tylko wiedzieć, że podczas regulacji jasności może dojść do sytuacji,

w której nie będziemy w stanie uzyskać wystarczająco ciemnego obrazu (nawet pomimo

obniżenia odpowiedniego parametru do minimum). W takiej sytuacji należy pozostawić

jasność na poziomie około 20–30%, a obniżyć kontrast. Analogicznie przy kolejnym kroku,

czyli ustawieniu kontrastu – jeżeli ustawienie tego parametru na 100% nie przynosi dobrych

rezultatów, należy sobie pomóc podciągając delikatnie jasność obrazu. Po przeprowadzeniu

takiej wstępnej "kalibracji" przekonamy się, że na liście profili ICC naszego ekranu pojawił się

nowy, wygenerowany przez komputer na podstawie dokonanych przez nas dopasowań.

70

Informacje podstawowe

Korekta gamma

71

Ustawianie jasności

Ustawianie kontrastu

72

Likwidowanie zafarbu

Kontrola zmian

Na powyższej prezentacji można prześledzić kolejne etapy dopasowywania ustawień ekranu za

pomocą narzędzia wbudowanego w Windows 7. Nie jest ono zbyt precyzyjne, ponieważ nie opiera się

na żadnych sprzętowych pomiarach kolorymetrycznych, ale w sytuacji braku innych możliwości bywa

użyteczne.

Właściciele notebooków bez zewnętrznych ekranów niestety w dość niewielkim stopniu

skorzystają z tego narzędzia. Komputery przenośne niemal nigdy nie pozwalają bowiem na

regulację kontrastu, a ustawienie jasności zredukowane jest do obniżenia lub wzmocnienia

podświetlenia matrycy – mechanizmu mało precyzyjnego i dość zawodnego.

73

Gdy producent zapewnia profil ICC

W znacznie lepszej sytuacji są ci z nas, którzy dysponują profilami monitora (lub ekranu

notebooka) dostarczanymi przez producentów sprzętu. Na szczęście obecnie postępuje tak

większość firm, a profile można pobrać z Internetu za pośrednictwem stron WWW. Pamiętać

jedynie należy, że o ile profil ICC monitora z reguły jest jeden bądź w ostateczności dwa lub

trzy (dla różnych ustawień punktu bieli i korekty gamma), o tyle w przypadku drukarek dla

każdego używanego rodzaju nośnika niezbędny jest inny profil – producent z reguły

zapewnia je dla swoich firmowych papierów fotograficznych.

Wszyscy więksi producenci monitorów i drukarek prawie zawsze udostępniają na swoich stronach

internetowych pakiety profili dla swoich produktów. W widocznej na powyższym przykładzie paczce

dla monitora Eizo FlexScann SX2462W znajdują się - oprócz instrukcji instalacji - dwa profile ICM: dla

ustawień 5000K/gamma 1.8 oraz 6500K/gamma 2.2.

Otrzymany profil należy jedynie zainstalować w systemie, klikając dwukrotnie plik

z rozszerzeniem ICC lub ICM, a następnie ustawić go w oknie Zarządzanie kolorami jako

domyślny dla danego wyświetlacza (niezbędne może się w tym celu okazać uaktywnienie

opcji Użyj moich ustawień dla tego komputera). Pamiętajmy też, aby sprawdzić

w dokumentacji profilu (najczęściej dostępna jest ona wraz z profilem lub na stronie

producenta), dla jakich ustawień monitora przeznaczony jest nasz plik. Na szczęście z reguły

(choć nie zawsze) są to po prostu ustawienia domyślne.

74

W przypadku korzystania z dwóch wyświetlaczy (lub notebooka podłączonego do

zewnętrznego monitora) pamiętajmy o tym, aby ustawić profile obydwu z nich. W innym

wypadku może się okazać, że obraz wyświetlany na pierwszym różni się od sąsiedniego jak

dzień od nocy. Oczywiście najlepiej mają ci fotografujący, którzy decydują się nabyć

urządzenie do kalibracji obrazu lub mają do takowego dostęp. Zagadnienie to jest jednak już

znacznie bardziej rozległe i stanowić będzie temat jednego z kolejnych rozdziałów naszego

poradnika.

Jak aplikacje radzą sobie z zarządzaniem kolorami

Warsztat cyfrowego fotografa to przede wszystkim odpowiednie programy – edytor zdjęć,

przeglądarka, katalogi, rozmaite narzędzia dodatkowe itd. Po włączeniu w komputerze

mechanizmu zarządzania kolorami często może się okazać, że niektóre zdjęcia

w różnych programach odznaczają się nieco odmienną kolorystyką. Dlaczego tak jest?

Zdjęcia wyświetlane przez aplikację obsługującą systemy zarządzania obrazem oraz takie, które ich nie

obsługują, mogą różnić się pod względem kolorystyki. To, jak duża będzie ta różnica zależy od tego,

jak znaczną korektę w wyświetlanym obrazie wprowadza profil barwny oraz jak szeroka jest

przestrzeń barw naszego monitora. Na powyższym przykładzie widać Adobe Lightroom oraz IrfanView

- dwie aplikacje obsługujące profile barwne wbudowane w plik JPEG. Jednak podgląd generowany

przez system Windows 7 w okienku Eksploratora nie potrafi już odczytać takich danych - w rezultacie

obraz jest zbyt jaskrawy.

75

Tego typu zdjęciami są fotografie, wraz z którymi zapisany został profil obrazu. Mechanizm

taki stosuje wiele programów do obróbki grafiki, takich jak Photoshop czy Lightroom. Ułatwia

on obróbkę zdjęć, ale należy pamiętać, aby przed publikacją fotografii w Internecie

skonwertować przestrzeń barwną zamieszczanego obrazu na sRGB. W przypadku

wspomnianego Photoshopa służy do tego opcja Save for Web (Zapisz dla Web), natomiast

inne programy rozwiązują ten problem jeszcze inaczej.

Skąd zatem różnice? Otóż wiele programów (zwłaszcza starszych) nie obsługuje profili

barwnych zapisanych w plikach obrazu ani w ogóle mechanizmów zarządzania kolorem –

wyświetla obraz korzystając ze standardowych mechanizmów systemu operacyjnego. Inne z

kolei wprawdzie obsługują, ale opcja ta jest domyślnie wyłączona. Przykładem tej ostatniej

grupy programów jest popularna przeglądarka graficzna IrfavView w wersji 4.25 i nowszych,

gdzie opcję tę uruchamia się w dziale Viewing ustawień programu (Settings). Na szczęście

bardziej zaawansowane programy, takie jak produkty firmy Adobe (Photoshop, Photoshop

Elements, czy Lightroom) od dawna już przystosowane są do pracy w środowisku

zaopatrzonym w narzędzia do zarządzania barwą.

IrfanView - znana i bardzo popularna darmowa aplikacja do przeglądania i prostej edycji zdjęć

w wersji 4.25 doczekała się trybu pracy w zgodności z systemowymi układami zarządzania kolorem.

Wymaga pobrania specjalnej wtyczki (dostępnej w oficjalnym pakiecie wtyczek programu) i po

zainstalowaniu programu jest domyślnie nieaktywny.

76

Generalnie obsługa profili barwnych przez programy to jeden z tych elementów pracy na

komputerze ze skalibrowanym ekranem i/lub drukarką, których w pewnym stopniu należy

nauczyć się od nowa. "Nauka" ta obejmuje zdobycie nowych nawyków i sprawdzenie,

w jakich momentach komputer zachowuje się nieco inaczej niż dotychczas. Wiele zależy tu

od używanego oprogramowania, dlatego też każdy musi ten proces przejść indywidualnie.

Mogę jedynie powiedzieć, że wysiłek ten procentuje – zyskujemy dzięki niemu pewność, że

kolory wyświetlane na ekranie są dokładnie takie, jakie powinny być.

Kalibracja aparatu

Odpowiednie przygotowanie do pracy systemu operacyjnego oraz oprogramowania

potrzebnego w pracy przy zdjęciach to oczywiście najważniejsze czynności do wykonania

w trakcie organizacji fotograficznego warsztatu, ale nie jedyne. Zanim zaproszę do kolejnego

rozdziału poradnika muszę dotrzymać słowa danego w poprzednim rozdziale i opowiedzieć

o generowaniu profili barwnych dla aparatów cyfrowych z wykorzystaniem wzornika

ColorChecker Passport.

Profile barwne w plikach DNG – sposób na kalibrację aparatu

Dzięki firmie X-Rite użytkownicy wzorników z rodziny ColorChecker (czyli takich, jak

omawiany w poprzednim rozdziale ColorChecker Passport) korzystający na co dzień

z formatu DNG otrzymali bardzo ciekawą możliwość. Chodzi mianowicie o możliwość

wykonania profilu barwnego dla aparatu cyfrowego i włączenia go do zdjęć zapisanych

w formacie DNG (otwarty format zapisu zdjęć typu RAW opracowany przez firmę Adobe

i promowaną w takich aplikacjach jak Lightroom i Photoshop).

77

We wzorniku ColorChecker Passport karty testowe Creative Enhancement Target oraz Classic Target

nie zostały umieszczone obok siebie przez przypadek. Po wykonaniu zdjęcia wzornika w celu

ustawienia balansu bieli, użytkownik może wykorzystać ten sam kadr do skalibrowania aparatu.

Po co jednak aparat cyfrowy miałby wymagać kalibracji, skoro zadbaliśmy już, aby nasze

zdjęcia miały poprawną ekspozycję i balans bieli? Otóż za kolorystykę rejestrowanego przez

cyfrówkę obrazu odpowiada wiele elementów natury technicznej: typ matrycy aparatu,

procesor obrazu, oprogramowanie wewnętrzne (firmware) a nawet materiał, z jakiego

wykonano soczewki obiektywu. Dlatego też każdy aparat rejestruje kolory nieco inaczej.

Jeżeli więc chcemy, aby nasze zdjęcia przedstawiały kolory z absolutną wiernością bądź też

aby ten sam temat sfotografowany różnym sprzętem prezentował się tak samo, musimy

dokonać kalibracji aparatu (lub aparatów). Czynność tę umożliwiła firma Adobe

wprowadzając w formacie DNG możliwość dodawania do obrazu czegoś w rodzaju profilu ICC

sprzętu. Jest to zatem jeden z wielu powodów, dla których warto konwertować zdjęcia

w formatach RAW do DNG i w takiej postaci poddawać je edycji.

78

Choć proces generowania profilu aparatu przebiega z wykorzystaniem narzędzia do eksportu zdjęć,

efektem nie jest fotografia, lecz plik zawierający informacje potrzebne do skorygowania barw na

zdjęciach wykonanych przez dany aparat.

Oczywiście do kalibracji wymagany jest odpowiedni sprzęt i oprogramowanie. Na szczęście

i jedno i drugie zapewnia nam omawiany już ColorChecker Passport, na którego przykładzie

przeprowadzimy ten projekt (kalibracji można dokonać w oparciu o dowolną 24-polową

tablicę barwną ColorChecker). Dołączone do wzornika oprogramowanie pozwala

przeprowadzić analizę zdjęcia z tablicą testową (za pomocą programu Adobe Lightroom

w wersji 2.0 oraz nowszych lub samodzielnie) i zapisanie w nim odpowiedniego schematu

kolorystycznego zawierającego informację o tym, jak powinny być reprodukowane określone

barwy. Profil ten może zostać następnie wykorzystany w dowolnie wielu plikach w formacie

DNG. Oczywiście dla uzyskania pewności co do kolorystyki zdjęć, najlepiej jest generować

profil barwny dla każdej sesji zdjęciowej. Nie jest to jednak problemem, ponieważ wzornik

Classic Target, w oparciu o który wykonywany jest pomiar fotografowany, jest najczęściej

(wraz z wzornikiem Creative Enhancement Target) wykorzystywanym do kreatywnego

balansowania bieli.

79

Komunikat pojawiający się po zapisie profilu jest jednocześnie potwierdzeniem, że wtyczce

ColorChecker Password udało się odnaleźć na zdjęciu sfotografowany wzornik i poprawnie

zinterpretować informację o kolorach.

Omawiana czynność jest bardzo prosta do przeprowadzenia. Po zainstalowaniu dołączonego

do wzornika oprogramowania Color Checker Passport (w postaci samodzielnej wtyczki do

Lightrooma lub obydwu) otrzymamy dostęp do potrzebnych narzędzi. Ich działanie omówię

na przykładzie wtyczki (plug-in) dla programu Adobe Lightroom 3. Po uruchomieniu

programu odnajdujemy zdjęcie zawierające wspomniany wzornik (jeżeli tablica wzorcowa

zajmuje niewielką część kadru, przycinamy zdjęcie tak, aby usunąć niepotrzebne elementy)

i w module Library klikamy przycisk Export. W oknie dialogowym Export One File wybieramy

z listy po lewej stronie grupę X-Rite Presets, a z niej opcję ColorChecker Passport. W polu

DNG Profile Name wpisujemy nazwę profilu (dobrze, jeżeli zawierać będzie ona nazwę

modelu aparatu i używanego obiektywu) i klikamy Export. Przeprowadzony zostanie proces

generowania profilu, a na koniec komputer poinformuje nas o jego zapisaniu oraz poprosi

o ponowne uruchomienie programu.

80

Po ponownym uruchomieniu programu wygenerowany profil dołącza do listy standardowych profili

obecnych w programie. Można go przypisać do dowolnego zdjęcia znajdującego się w naszej kolekcji.

Po zrestartowaniu Adobe Lightroom przełączamy się na moduł Develop, gdzie na samym

dole prawego panelu odnajdujemy grupę opcji o nazwie Camera Calibration. Tam w menu

rozwijalnym Profile zauważymy, że obok standardowych profili Adobe oraz związanych

z używanym przez nas sprzętem fotograficznym (firma Adobe od dłuższego już czasu rozwija

swoją bazę profili dla konkretnych modeli aparatów, których zadaniem jest imitować

dostępne w tych cyfrówkach style barwne, takie jak portretowy, krajobrazowy, neutralny

i inne) znajduje się wygenerowany przez nas, w oparciu o wzornik ColorChecker Passport,

schemat kolorów. Wystarczy go teraz tylko przypisać do zdjęcia i zsynchronizować te

ustawienia za pomocą odpowiedniego narzędzia.

81

wbudowany profil Adobe Standard profil wygenerowany za pomocą wtyczki ColorChecker Passport

Choć różnice pomiędzy zdjęciami z nałożonymi różnymi profilami mogą być niekiedy dosyć subtelne,

to bezpośrednie porównanie obrazów wzornika ColorChecker w profilach standardowym

i wygenerowanym w procesie kalibracji doskonale ukazuje, jak duży rozrzut odcieni występuje

pomiędzy niektórymi składowymi barwnymi obrazu.

Na zakończenie

Przedstawione w tym rozdziale porady pomogą każdemu zorganizować jego własny warsztat

cyfrowego fotografa niezależnie od tego, jakim sprzętem komputerowym dysponuje. Co

jednak z tymi osobami, które dopiero planują skompletowanie lub modernizację własnego

komputera pod kątem wykonywania zdjęć? Dla tych osób przeznaczony jest kolejny rozdział,

w którym zajmuję się tematyką wyboru odpowiedniego monitora do obróbki zdjęć, w oparciu

o indywidualne potrzeby i możliwości budżetowe.

VI. Monitor dla fotografa

Nie ulega wątpliwości, że komputer jest obecnie najważniejszym (zaraz po aparacie)

narzędziem pracy fotografa. Z kolei tym elementem, któremu osoba zajmująca się obróbką

obrazu musi poświęcić szczególnie wiele uwagi organizując sobie komputerowe stanowisko

pracy, jest monitor. Niestety wiele modeli uważanych powszechnie za "dobre" lub

"nienajgorsze" może się zupełnie nie sprawdzać w pracy ze zdjęciami. Dlatego też kolejny

rozdział poradnika poświęcam tematyce wyboru optymalnego wyświetlacza dla fotografa.

W poprzednim rozdziale omawiałem temat organizacji warsztatu pracy cyfrowego fotografa.

Przyjęte w nim zostało założenie, że osoba organizująca sobie ów warsztat dysponuje już

własnym sprzętem komputerowym, który wymaga jedynie ustawienia w odpowiednim

82

miejscu i skonfigurowania. Co jednak powinni zrobić ci, którzy chcą kupić lub zmodernizować

swój zestaw?

Odpowiedni monitor to najważniejsza z punktu widzenia fotografa inwestycja wchodząca w skład

zestawu komputerowego. Na zdjęciu półprofesjonalny, 22-calowy model Eizo FlexScan SX2262W –

monitor mogący zainteresować bardzo wymagających fotografów, którym jednak nie zależy na

systemach sprzętowej kalibracji obrazu.

Jeżeli chodzi o sam sprzęt komputerowy, to można powiedzieć, że osoby zajmujące się

komputerową grafiką, fotoedycją, realizacją filmów i innymi czynnościami związanymi

z obróbką obrazu, znajdują się obecnie w dosyć komfortowej sytuacji. Moc obliczeniowa

przeciętnego komputera domowego – zarówno maszyny klasy PC, jak i marki Apple oraz

niezależnie od systemu operacyjnego, z jakiego korzysta jej użytkownik – pozwala zazwyczaj

na bezproblemową obróbkę obrazu. Można wręcz powiedzieć, że taki sam sprzęt, z jakiego

korzystamy w domach (a niejednokrotnie nawet gorszy) często stanowi też podstawowe

wyposażenie studiów fotograficznych czy działów DTP w wydawnictwach zajmujących się

składem albumów fotograficznych. Dlatego też zagadnienie doboru procesora, pamięci

83

operacyjnej lub też marki karty graficznej możemy (poza bardzo nielicznymi przypadkami,

takimi jak np. komputer do zaawansowanego montażu wideo, czy grafiki 3D) bez obaw

pozostawić w rękach pracowników sklepu komputerowego.

Nieco inaczej jednak przedstawia się sytuacja w przypadku monitora. Specyficzne wymagania

osób zajmujących się obróbką zdjęć, komputerowym składem czy projektowaniem

graficznym sprawiają, że wyboru tego najważniejszego elementu raczej nie powinno się

pozostawiać w rękach ludzi, którzy na co dzień zajmują się składaniem zestawów "do gier,

filmów, Office’a i Internetu". Wybór ten nie jest wcale trudny i tak naprawdę wystarczy tylko

wiedzieć o kilku ważnych sprawach, aby znaleźć odpowiedni model w sam raz dla siebie,

niemniej jednak najlepiej jest to zrobić samemu albo poprosić o pomoc kogoś bardziej

doświadczonego, kto zajmuje się tym samym, co my. Efekt na pewno będzie wówczas

lepszy, aniżeli zdanie się na widzimisię sprzedawcy.

Eizo FlexScan S, FlexScan SX oraz ColorEdge – mimo zewnętrznych podobieństw modele należące do

tych trzech linii kierowane są do zupełnie różnych docelowych grup odbiorców. Również cenowo

występują pomiędzy nimi znaczne różnice.

W naszych rozważaniach jako punkt odniesienia i źródło przykładów z kilku powodów

posłuży nam oferta firmy Eizo. Po pierwsze, sprzęt tego producenta jest (nie bez przyczyny)

uważany za ekstraklasę wyświetlaczy dla osób zawodowo zajmujących się grafiką

komputerową. Po drugie, od pewnego czasu oferta firmy Eizo bardzo mocno się rozszerzyła

i obecnie zawiera ona sprzęt kierowany do różnych grup odbiorców – od graczy

i pracowników biurowych, aż po zastosowania medyczne i przemysłowe. Z tego powodu nie

należy ślepo wierzyć (jak twierdzą niektórzy fanatycy marki), że wszystko, co ma ekran,

a pod nim logo Eizo, będzie doskonałe do obróbki zdjęć. Zaczynajmy zatem.

84

Jakiego monitora potrzebuje fotograf?

W przeciągu ostatnich kilku lat na rynku monitorów nastąpiło sporo zmian. Najpierw

tradycyjne modele kineskopowe (CRT) zostały praktycznie zupełnie wyparte przez płaskie

i lekkie monitory ciekłokrystaliczne (LCD). Następnie w tej drugiej grupie pojawiły się ekrany

panoramiczne, które w szybkim tempie zdominowały większość oferty kierowanej zarówno

dla mniej, jak i bardziej zaawansowanej grupy odbiorców (aczkolwiek nadal dość liczna

pozostaje grupa zwolenników tradycyjnych "wąskich" ekranów o proporcjach 4:3 i 5:4).

Niemal równocześnie ceny najtańszych modeli wyświetlaczy zaczęły bardzo szybko spadać,

osiągając poziom nawet poniżej 400–500 złotych, co doprowadziło do bardzo silnej

polaryzacji cenowej rynku. Jak w tych warunkach odnajduje się fotograf ze swymi

specyficznymi wymaganiami?

Trwająca już od prawie dziesięciu lat batalia pomiędzy zwolennikami monitorów CRT i LCD ostatecznie

wygasa. Mniejsze gabarytowo i bardziej uniwersalne panele ciekłokrystaliczne wyrosły z "chorób wieku

dziecięcego" i ostatecznie wyparły ekrany kineskopowe również w zastosowaniach profesjonalnych.

Choć tradycjonaliści nadal kręcą nosami, to nie ulega wątpliwości, że w dziedzinie jakości

wyświetlanego obrazu modele LCD nie mają się już czego wstydzić, zwłaszcza od momentu

upowszechnienia się cyfrowej transmisji sygnału wizyjnego. Do zalet monitorów LCD można zaliczyć

też mniejsze wymiary, masę, zużycie prądu, a także znacznie większe możliwości w zakresie regulacji

położenia ekranu.

Na sam początek z przykrością muszę rozwiać złudzenia dotyczące cen. Sprzęt, o którym

będzie tutaj mowa, nie należy do grupy najtańszej. Najlepiej więc będzie, jeżeli wszyscy

poszukujący monitora do obróbki zdjęć zapomną o hasłach typu "promocja, monitor FullHD

24 cale za 800 złotych", nie są to bowiem urządzenia, z których ktokolwiek wymagający

dobrej jakości obrazu będzie zadowolony. Osoba planująca zakup modelu, za pomocą

którego możliwa będzie bezproblemowa praca z fotografiami, powinna przygotować sobie co

najmniej 2 tysiące złotych. A ile dokładnie? To już zależy od wielu rozmaitych czynników.

85

Jak zawsze, w pierwszej kolejności musimy dokładnie określić nasze potrzeby. Po

przeczytaniu dwóch pierwszych rozdziałów tego poradnika (a zwłaszcza fragmentu rozdziału

pierwszego dotyczącego przestrzeni barwnych urządzeń obrazujących) każdy z Was wie już

zapewne, że monitor monitorowi nierówny. Każdy z nas chciałby mieć sprzęt jak najlepszy,

lecz nie zawsze będzie w stanie wykorzystać możliwości bardziej zaawansowanych

wyświetlaczy. W połączeniu z dużą (a nawet bardzo dużą) rozpiętością cenową urządzeń,

o których tutaj mowa, najważniejsza staje się konieczność określenia własnych potrzeb.

Ekran idealny

Czego zatem fotograf może wymagać od swojego monitora? Oczywiście tego, aby ten

wyświetlał prawidłowo zdjęcia z aparatu cyfrowego podczas ich oglądania i obróbki.

Najważniejszym kryterium będzie zatem odpowiednio szeroka przestrzeń barwna (co

najmniej sRGB i jak najbardziej zbliżona do AdobeRGB) oraz możliwość takiego ustawienia

parametrów obrazu, aby odznaczał się on optymalną jasnością i kontrastem.

Wbrew pozorom określenie "optymalne" nie oznacza w tym przypadku ani bardzo wysokiej

jasności ani ogromnego kontrastu. Wręcz przeciwnie: tanie monitory często wyświetlają

obraz o przesadnej jasności i kontraście, ponieważ parametry takie doskonale prezentują się

w tabelkach z parametrami technicznymi sprzętu, a wyświetlany w ten sposób obraz

wyróżnia się na półce sklepowej spośród wielu innych modeli. Fotografa jednak bardziej

interesować będzie, aby zdjęcia wyświetlane przez jego monitor odznaczały się subtelnymi

przejściami tonalnymi, dlatego też większość wysokiej jakości monitorów dla grafików

i fotografów odznacza się kontrastem na poziomie ok. 1000:1 i taka właśnie jest optymalna

wartość tego parametru. Z kolei zalecana do edycji obrazu jasność wynosi zaledwie 120

cd/m2 – ekran o jasności powyżej 200 cd/m2 oglądany z bliskiej odległości przez dłuższy

czas powoduje szybkie zmęczenie wzroku. I jeszcze jedno: studiując parametry techniczne

monitorów nie należy brać pod uwagę podawanej przez wielu producentów wartości

tzw. kontrastu dynamicznego. Nie wdając się w szczegóły techniczne, parametr ten jest

klasycznym przykładem "marketingowego kitu" służącego wyłącznie sztucznemu zwiększaniu

sprzedaży i wartością nie mającą żadnego przełożenia na rzeczywistą jakość obrazu.

86

Dobry monitor dla fotografa, poligrafa i grafika powinien wyświetlać obraz o niezmiennej kolorystyce

niezależnie od kąta, pod jakim się na niego patrzy.

Kolejną ważną cechą w przypadku monitorów przeznaczonych do obróbki zdjęć i grafiki są

tzw. kąty widzenia, czyli to, pod jakim kątem można patrzeć na ekran, nie obserwując zmian

w kolorystyce obrazu. Pisząc "zmiany" mam na myśli dwa różne zjawiska. Pierwsze,

obserwowane głównie w tanich modelach oraz matrycach notebooków polega na tym, że

obraz obserwowany pod innym kątem do jego płaszczyzny niż 90 stopni jest jasny i mniej

czytelny, a nawet zanika zupełnie. Drugi typ zmian, łatwy do zauważenia głównie w bardziej

zaawansowanych modelach opartych na matrycach MVA/PVA (na temat typów matryc więcej

informacji znajduje się w dalszej części) to tzw. color-shifting, czyli subtelne zmiany

kolorystyki obrazu w zależności od tego, pod jakim kątem patrzymy na daną część ekranu.

Cecha ta potrafi być kłopotliwa, lecz nie dyskwalifikuje ona jeszcze monitora jako

nienadającego się do obróbki zdjęć, przynajmniej na poziomie amatorskim. Należy jedynie

pamiętać o tym, że zjawisko takie występuje i brać ten fakt pod uwagę.

Ostatnia bardzo ważna z punktu widzenia grafików i fotografów cecha monitorów LCD to

równomierność jasności matrycy. Najprościej mówiąc, problem w tym wypadku sprowadza

się do tego, czy dany kolor jest na całej powierzchni ekranu wyświetlany z taką samą

jasnością. Jest to zagadnienie, z którym od wielu lat borykają się projektanci monitorów LCD

i z którym próbują radzić sobie na wiele sposobów, zarówno sprzętowych (udoskonalanie

samych matryc oraz technologii ich podświetlenia; doskonałe efekty dają na tym polu ekrany

podświetlane diodami LED, ale tylko w najbardziej zaawansowanych technicznie

87

i najdroższych modelach), jak i programowych (rozmaite rozwiązania mające na celu

wyrównywać różnice w jasności podświetlania – w przypadku produktów firmy Eizo

technologią taką jest funkcja Digital Uniformity Equalizer). Ogólnie można powiedzieć, że im

większa jest matryca, tym problem równomierności jej podświetlenia jest bardziej widoczny.

Problem nierównomiernego podświetlenia jest ciągłą bolączką producentów wyświetlaczy LCD. Wielu

z nich ma swoje własne, opatentowane sposoby wyrównywania jasności obrazu w narożnikach

ekranu. W przypadku monitorów firmy Eizo jest to technologia o nazwie Digital Uniformity Equalizer

(DUE). Rozkład jasności tonów wyświetlanych przez matrycę najłatwiej można ocenić wyświetlając na

całym ekranie jednorodną szarą planszę.

Jest też kilka innych cech charakteryzujących monitory, mniej istotnych z punktu widzenia

użytkowników pragnących wykorzystywać swój sprzęt głównie do obróbki zdjęć, jednak

mających pewne znaczenie w innych obszarach wykorzystywania. Jedną z nich jest czas

reakcji matrycy – parametr opisujący, ile czasu (w milisekundach) trwa zapalanie się

i wygaszanie pojedynczego punktu obrazu. Choć ma on znaczenie głównie przy

zastosowaniach związanych z płynnym wyświetlaniem obrazu ruchomego (czyli głównie

grach oraz filmach), to obecnie jest to już problem mocno marginalny. Nieco inaczej sytuacja

wygląda, gdy kupujemy sprzęt używany, na rynku wtórnym można bowiem znaleźć nawet

kilkuletnie profesjonalne monitory dla grafików w bardzo atrakcyjnych cenach. Ich czasy

reakcji w niektórych przypadkach mogą wynosić nawet 30–40 ms, co wprawdzie nie

88

przeszkadza podczas pracy ze zdjęciami, ale kompletnie dyskwalifikuje sprzęt

w zastosowaniach "rozrywkowych".

Na koniec warto również zwrócić uwagę na elementy funkcjonalne nabywanego sprzętu,

ponieważ przy długotrwałej pracy ze zdjęciami mogą mieć one duże znaczenie. Normą

powinna być możliwość regulacji wysokości położenia ekranu oraz jego obrotu zarówno w osi

pionowej jak i poziomej. W innym wypadku trudno nam będzie dobrze go ustawić. Bardzo

przydaje się również obecność w monitorze rozdzielacza USB, który oszczędzi nam

konieczności sięgania do obudowy komputera, gdy będziemy chcieli podłączyć

np. aparat lub dysk przenośny. Szczytem komfortu dla fotografa będzie zaś obecność

wbudowanego czytnika kart pamięci, który proces przenoszenia zdjęć na dysk twardy

komputera maksymalnie uprości i przyspieszy.

Duże możliwości zmiany wysokości i kąta ekranu LCD pozwalają bardzo ułatwić pracę. W przypadku

obróbki cyfrowych zdjęć – niejednokrotnie trwającej po kilka godzin bez przerwy – ma to ogromne

znaczenie dla naszej wygody, zdrowia i dobrego samopoczucia.

Zaawansowane modele kierowane do profesjonalistów często dysponują również bogatym

wyposażeniem dodatkowym oraz rozbudowanymi możliwościami. Np. monitory z rodziny Eizo

ColorEdge mają w zestawie osłony boczne ułatwiające pracę nawet w jasno oświetlonym

pomieszczeniu, a ich funkcje regulacji wyświetlanego obrazu są bardzo zaawansowane

(łącznie z możliwością sprzętowej kalibracji). Są to jednak elementy, za które nabywca musi

słono zapłacić.

89

Cechy najistotniejsze

Niezależnie od najbardziej pożądanych cech monitora do obróbki zdjęć, każdy z nas musi się

zdecydować na model najbardziej odpowiadający własnym wymaganiom. Ponieważ sprzęt

marzeń bardzo często okazuje się być ze względów finansowych nieosiągalny, konieczne

może być też przyjęcie pewnych kompromisów. Dlatego wiedząc już, na jakie elementy musi

zwracać uwagę każdy fotograf, zajmijmy się doborem konkretnych parametrów nabywanego

sprzętu – tak, aby każdy z nas wiedział, na co zwracać uwagę dobierając monitor zgodnie

z indywidualnymi potrzebami.

Miejsca nigdy za wiele

Zaczniemy od elementów najprostszych i najbardziej oczywistych: przekątnej ekranu i jego

rozdzielczości. Praca ze zdjęciami (a także grafiką komputerową oraz przy montażu filmów)

wymaga z reguły dużo przestrzeni roboczej, zarówno ze względu na spore rozmiary samych

obrazów, jak i rozbudowane interfejsy programów. Oczywiście od razu możemy zapomnieć

o tym, że 10-megapikselowe zdjęcie kiedykolwiek wyświetlimy na ekranie w skali 1:1,

niemniej jednak praca na ekranie o przekątnej 24 cale i rozdzielczości 1920 × 1200 pikseli

będzie bez porównania bardziej komfortowa, aniżeli na siedemnastocalowym monitorze

wyświetlającym obraz 1280 × 1024 piksele lub równie niewielkiej "panoramce" 1366 × 768

pikseli.

Adobe Lightroom to jedna z tych aplikacji, dla których pojęcie "zbyt duży ekran" nie istnieje. Znaczne

nagromadzenie narzędzi i możliwość pracy z wieloma zdjęciami jednocześnie sprawiają, że najlepszy

dla tego programu jest panoramiczny wyświetlacz o wysokiej rozdzielczości.

90

Producenci większości programów do zarządzania zdjęciami i ich edycji dawno już zauważyli,

że optymalnym typem wyświetlaczy dla fotografów są monitory panoramiczne. Urządzenia

tego typu pozwalają bowiem wyświetlić większość zdjęć na pełną wysokość ekranu, tak że

po obu bokach kadru pozostaje całkiem sporo miejsca na panele z narzędziami. Tak jest

np. z produktami firmy Adobe takimi jak Photoshop, Photoshop Elements czy Lightroom.

W przypadku niektórych bardziej zaawansowanych programów praca na monitorze o zbyt

małej rozdzielczości może być wręcz niemożliwa. Ich paleta narzędzi bywa bowiem tak

rozbudowana, że może się nie zmieścić na ekranie. Najczęściej zdarza się tak w przypadku

aplikacji do grafiki 3D i obróbki wideo, dlatego też przed kupnem monitora warto

przestudiować minimalne i zalecane wymagania programów, których zamierzamy używać.

Szczególnie dużą popularnością wśród grafików, fotografów i poligrafów cieszą się obecnie monitory

standardu WUXGA (rozdzielczość 1920 × 1200 pikseli). Ich duża powierzchnia robocza pozwala na

komfortową pracę z nawet bardzo zaawansowanymi programami.

Jeżeli chodzi o obróbkę zdjęć, to osobiście jestem zdecydowanym zwolennikiem ekranów

o proporcjach boków 16:10, jako oferujących największą możliwą przestrzeń roboczą w

bardzo wygodnym układzie. W tym standardzie najbardziej godne zainteresowania są dwa

91

rodzaje monitorów: 21- oraz 22-calowe modele WSXGA+ (1680 × 1050 pikseli), a także

24- i 27-calowe ekrany WUXGA (1920 × 1200). Dodatkową zaletą tej drugiej grupy jest fakt,

iż mogą one bez konieczności przeskalowania wyświetlać obraz typu FullHD (1920 × 1080

pikseli) – dla samej obróbki zdjęć jest to wprawdzie bez znaczenia, ale jeżeli zajmujemy się

również wideofilmowaniem lub używamy tego samego komputera do oglądania filmów, to

szybko to docenimy.

Większe, 27- i 30-calowe monitory wyświetlające obraz w standardzie WQXGA (2560 × 1600

pikseli), takie jak Eizo FlexScan SX3031W, długo jeszcze pozostaną poza zasięgiem portfeli

przeciętnych zjadaczy chleba.

Typ matrycy

Elementem, od którego w największym stopniu zależy jakość obrazu wyświetlanego przez

monitor LCD jest technologia, w jakiej wykonana została jego matryca. Ma ona wpływ

przede wszystkim na rozmiar palety odwzorowywanych barw (w tym płynność przejść

tonalnych), kąty widzenia oraz czas reakcji. Pośrednio typ matrycy odpowiada też za

równomierność jej podświetlenia, ponieważ ekrany o niewielkich kątach widzenia zawsze

wydają się siedzącym przed nimi ludziom nierówno podświetlone.

Kupujący monitor LCD mogą wybierać pomiędzy jednym z trzech typów matryc:

TN+FILM – są to najtańsze, najbardziej rozpowszechnione i jednocześnie najmniej nadające

się do obróbki zdjęć typy wyświetlaczy. Ich największą i właściwie jedyną zaletą – oprócz

niskiej ceny – jest krótki czas reakcji, natomiast wady można wymieniać dość długo: niskie

kąty widzenia, słabe odwzorowanie kolorów i przejść tonalnych, nierównomierne

podświetlenie i wiele innych.

VA – w tej technologii wykonuje się dwa typy matryc: PVA i MVA, które jednak różnią się od

siebie w bardzo niewielkim stopniu (powodem stosowania dwóch różnych nazw są głównie

względy patentowe). Odznaczają się przystępną ceną oraz znakomitymi możliwościami

w zakresie odwzorowania barw. Niestety pomimo dobrych kątów widzenia, w monitorach

z matrycami MVA i PVA występuje wyraźne zjawisko color-shiftingu, które wspomniane

zostało kilka akapitów wcześniej. Słabą stroną technologii, w oparciu o którą działają

matryce VA, są również niskie czasy reakcji, ale problem ten od dawna już obchodzony jest

przez producentów monitorów za pomocą odpowiednich układów elektronicznych.

92

Ogólnie monitory z wyświetlaczami MVA i PVA traktowane mogą być jako bardzo przyzwoity

"segment średni", którym z powodzeniem mogą zainteresować się wymagający amatorzy,

a także osoby nie dysponujące bardzo pokaźnym budżetem. Urządzenia takie z reguły

oferują dobrą jakość za przyzwoitą cenę oraz spore możliwości w zakresie regulacji

parametrów wyświetlanego obrazu.

IPS – do niedawna jeszcze ta zaawansowana technologia obecna była tylko w monitorach

przeznaczonych do zastosowań profesjonalnych. Obecnie jednak, za sprawą jej

upowszechnienia, matryce tego typu spotkać można również w urządzeniach

półprofesjonalnych. Technologia IPS pozwala na uzyskanie obrazu o równie bogatej palecie

barw co matryce VA, lecz charakteryzuje się znacznie lepszymi kątami widzenia oraz większą

stałością parametrów wyświetlanego obrazu w miarę upływu czasu. Również w przypadku

matryc typu IPS łatwiej jest producentom monitorów uzyskać równomierne podświetlenie

matrycy.

Mimo iż Eizo FlexScan SX2462W należy do segmentu półprofesjonalnego, to wyposażony został

w matrycę typu IPS typową dla monitorów z najwyższej półki.

93

Zdecydowana większość monitorów projektowanych do zastosowań wymagających

wyświetlania obrazu o bardzo wysokiej jakości bez żadnych kompromisów, to konstrukcje

oparte o matryce typu IPS. Warto jednak zauważyć, że zarówno wśród prezentowanych tutaj

monitorów profesjonalnych (rodzina Eizo ColorEdge), jak i półprofesjonalnych (Eizo FlexScan

seria SX) znajdują się modele oparte o matryce IPS oraz VA. Jest tak, ponieważ oprócz

matrycy znaczną rolę w kwestii jakości wyświetlanego obrazu pełnią w monitorze inne

zastosowane rozwiązania technologiczne. Z kolei ze względu na możliwość bezproblemowego

tworzenia wyświetlaczy o bardzo niewielkich gabarytach, praktycznie we wszystkich

notebookach stosowane są matryce typu TN. Jest to jeden z głównych powodów, dla których

ekrany wbudowane w komputery przenośne bardzo rzadko nadają się do poważnych

zastosowań graficznych.

Ważne szczegóły

Przekątna obrazu i wielkość matrycy są bez wątpienia najważniejszymi parametrami, jakimi

powinien zainteresować się nabywca poszukujący monitora do zastosowań graficznych.

Z całą pewnością nie są to jednak jedyne cechy, na jakie warto zwrócić uwagę. Wiele innych,

często niedocenianych szczegółów konstrukcji jest w stanie zadecydować o tym, w jakim

stopniu dany model będzie spełniał specyficzne potrzeby fotografów.

Złącza

Elementem, na który należy zwrócić uwagę wybierając monitor są rodzaje dostępnych w nim

złączy. Choć zamieszczone poniżej porady dotyczą praktycznie wszystkich możliwych

zastosowań komputerów, to dla osób pragnących zająć się "na poważnie" cyfrową obróbką

obrazu kwestie łączności monitora z komputerem (i innymi urządzeniami) będą szczególnie

istotne.

94

Obecnym standardem w monitorach dla bardziej wymagających użytkowników są złącza DVI-I (po

lewej), umożliwiające przekaz sygnału zarówno cyfrowego, jak i analogowego. Obraz przesyłany za

pośrednictwem stosowanych jeszcze w niektórych panelach starszych złączy D-Sub (w środku)

z reguły odznacza się nieco niższą jakością od obrazu cyfrowego.

Na samym początku warto zrezygnować z zakupu monitora wyposażonego wyłącznie

w analogowe złącza starego typu, czyli D-Sub, nawet jeżeli sprzęt taki będzie nam oferowany

po wyjątkowo okazyjnej cenie. Złącze takie nie zaoferuje nam bowiem (zwłaszcza podczas

wyświetlania obrazu o wysokiej rozdzielczości) tak czystego i ostrego sygnału wizyjnego, jak

złącze cyfrowe, niezależnie od tego, jakie zdanie na ten temat może mieć sprzedawca

w sklepie lub tzw. "ekspert".

Jeśli chodzi o złącza cyfrowe, to w monitorach stosowane są ich trzy rodzaje, z czego dwa

najpopularniejsze (DVI-D/DVI-I oraz HDMI) są ze sobą wzajemnie kompatybilne – potrzebny

jest jedynie odpowiedni adapter lub przewód połączeniowy. Większość producentów

zaawansowanych modeli monitorów wyposaża swoje produkty również w trzeci typ złącza

DisplayPort będący standardem znacznie nowocześniejszym i umożliwiającym (przynajmniej

w teorii) przesyłanie bogatszej informacji o kolorystyce obrazu (na przykład monitory Eizo

wyposażone w złącze DisplayPort mogą za jego pośrednictwem wyświetlać obraz, w którym

każdy z trzech kanałów barwnych zapisywany jest z precyzją 10-bitową w miejsce

tradycyjnej precyzji 8-bitowej (oznacza to, że na każdą z trzech składowych barwnych R, G

i B danego punktu obrazu może zawierać znacznie bogatszą informację barwną).

95

Równie duże możliwości w zakresie przekazywania obrazu co DVI ma złącze typu DisplayPort (po

prawej), będące przy tym rozwiązaniem znacznie nowocześniejszym, a pod wieloma względami

również lepszym.

Nie oznacza to niestety, że z zalet złącza DisplayPort może skorzystać każdy. Przede

wszystkim wymaga ono komputera z kartą graficzną wyposażoną w identyczne złącze – musi

to być więc sprzęt raczej nowy. Po drugie, oprogramowanie z jakiego korzysta użytkownik

również musi wykorzystywać możliwości, jakie daje 10-bitowe przesyłanie sygnału. To zaś

obecnie potrafią nadal nieliczne aplikacje. Niemniej jednak wypada uznać DisplayPort za

standard przyszłości, który prędzej czy później może zastąpić złącza DVI i HDMI,

przynajmniej jeśli chodzi o zaawansowaną obróbkę obrazu.

Paleta barw

Jak wielokrotnie wspominałem, najważniejszym z punktu widzenia fotografa parametrem

urządzeń wyświetlających i drukujących będzie paleta wyświetlanych barw. W przypadku

monitorów możliwość sprawdzenia tej cechy w nabytym urządzeniu mamy dopiero po

zakupie i tylko wówczas, jeżeli dysponujemy dobrej klasy kalibratorem. Możemy jednak

nauczyć się w taki sposób czytać specyfikacje techniczne podawane przez producenta, aby

wyciągnąć z nich interesujące nas informacje.

96

Monitor do zastosowań fotograficznych powinien wyświetlać barwy z co najmniej pełnej przestrzeni

sRGB. Jeżeli jednak użytkownik poważnie myśli o wykonywaniu papierowych odbitek swoich zdjęć, to

gamut wyświetlacza powinien być jeszcze większy i zbliżony do przestrzeni AdobeRGB. Na ilustracji

zobaczyć można rzut trójwymiarowego porównania przestrzeni barwnej skalibrowanego monitora Eizo

ColorEdge CG245W (barwne pole) z gamutem AdobeRGB (siatka).

Jeżeli firma będąca producentem danego modelu monitora nie podaje w jego specyfikacji

technicznej szacunkowej rozpiętości palety barw, to wówczas można śmiało założyć, że albo

sprzęt ten odznacza się niezbyt imponującym gamutem, albo też opracowany został z myślą

o użytkownikach, dla których parametr ten nie ma dużego znaczenia. W obydwu

przypadkach oznacza to, że z tego typu monitora fotograf prawie na pewno nie będzie

zadowolony.

Natomiast w sytuacji gdy producent ujawnia rozpiętość kolorystyczną wyświetlacza, czyni to

z reguły poprzez porównanie do jakiejś znanej przestrzeni barwnej (a w przypadku modeli

bardziej zaawansowanych nawet do dwóch lub trzech przestrzeni). I tak np. w specyfikacji

technicznej półprofesjonalnego monitora graficznego Eizo FlexScan SX2462W przeczytać

można, że model ten odwzorowuje do 98% gamutu AdobeRGB oraz 102% gamutu NTSC

(a więc przestrzeń monitora zawiera w sobie przestrzeń NTSC).

97

Wiele monitorów dysponuje specjalnym trybem "zgodności z przestrzenią sRGB". Po jego włączeniu

następuje ograniczenie palety wyświetlanych kolorów do gamutu sRGB. Rozwiązanie takie może być

użyteczne również dla osób nie mogących samodzielnie skalibrować ekranu. Tryb taki zakłada bowiem

najczęściej mniej lub bardziej udaną fabryczną kalibrację barwną ekranu – wystarczy tylko

odpowiednio ustawić jasność i kontrast wyświetlacza, a w systemie operacyjnym ustawić profil ICC

przestrzeni sRGB.

Niekiedy można też w monitorach znaleźć informację o obecności funkcji takiej jak "tryb

pełnej zgodności z sRGB". Po jej włączeniu paleta barw odwzorowywanych przez monitor

zostaje ograniczona tak, aby dokładnie odpowiadała danej przestrzeni. Przydaje się to, jeżeli

np. publikujemy nasze zdjęcia wyłącznie w Internecie i w trakcie obróbki chcemy widzieć

zawsze taki obraz, jaki wyświetla większość przeglądarek WWW.

Interfejs

Równie ważnym elementem, na jaki powinniśmy zwrócić uwagę przed zakupem monitora,

jest jego menu ekranowe (OSD). Dotyczy to zarówno znajdujących się w nim opcji,

jak i wygody jego samego. Ten drugi element najlepiej jest oczywiście sprawdzić

samodzielnie, a jeżeli planujemy korzystać z niego często (a sytuacja taka może mieć

miejsce, gdy do jednego monitora podłączane są dwa lub więcej urządzeń) to własnoręczne

wypróbowanie ekranu przed zakupem jest wręcz zalecane. Intuicyjność i przejrzystość menu,

wygoda nawigacji po nim czy choćby umiejscowienie przycisków sterujących to drobne, lecz

ważne elementy, na które należy zwrócić uwagę.

98

Kontrola obrazu

Możliwości regulacji parametrów wyświetlanego obrazu są dla nas kluczowe, ponieważ to od

nich tak naprawdę, a nie od kalibracji programowej zależy, jak bogatą paletę barw będzie

w stanie wyświetlić nabyty przez nas sprzęt. Ponadto bardzo niewiele monitorów jest

poprawnie ustawionych już w momencie opuszczenia fabryki i na taki komfort mogą liczyć

właściwie tylko posiadacze drogich modeli profesjonalnych.

Już pierwszy rzut oka na menu ekranowe monitorów kierowanych do zawodowców

i półprofesjonalistów pozwala odróżnić je od urządzeń dla amatorów. Amatorskie monitory

Eizo FlexScan z serii S mają uproszczone, piktograficzne menu, wyposażone jednak

w komplet funkcji służących do regulacji parametrów wyświetlania. Różnice pomiędzy menu

bardziej zaawansowanych modeli Eizo FlexScan z serii SX, a profesjonalnymi monitorami Eizo

ColorEdge są już znacznie mniej widoczne i sprowadzają się do obecności nieco innych opcji

w menu z zaawansowanymi ustawieniami kolorów. Ponadto menu monitorów Eizo ColorEdge

zawiera dodatkową grupę opcji służących do obsługi wbudowanego w te modele

sprzętowego kalibratora obrazu.

Zakres możliwości regulacji parametrów obrazu jest oczywiście uzależniony od klasy

posiadanego monitora. Najprostsze modele amatorskie umożliwiają to jedynie

w podstawowym zakresie, a precyzja regulacji jest bardzo niewielka. Szczególnie źle

wypadają tutaj – jak już wspominałem – notebooki. Z kolei możliwości najbardziej

zaawansowanych modeli dysponują w tym zakresie funkcjami, których nie wykorzysta nikt

poza dobrze wykwalifikowanymi specjalistami.

Jakimi funkcjami kontroli powinien się więc odznaczać monitor dla fotografa? Możliwość

regulacji jasności i kontrastu jest tutaj oczywista, natomiast ważne jest, aby przebiegała ona

precyzyjnie, nie zaś zbyt dużymi krokami. Zdarza się, że najtańsze modele monitorów nie

pozwalają uzyskać wystarczająco niewielkiej jasności (poniżej 180 cd/m2). Dotyczy to przede

wszystkim monitorów przeznaczonych do pracy w silnie oświetlonych pomieszczeniach

i oglądania obrazu z większej odległości (z tego i wielu innych powodów nienajlepszym

pomysłem jest nabywanie w celu obróbki zdjęć modeli z wbudowanym tunerem TV).

Bardzo ważna jest możliwość regulacji kolorystyki wyświetlanego obrazu, która odbywa się

najczęściej na dwa sposoby: poprzez ustawienie temperatury punktu bieli w kelwinach lub

korektę poszczególnych składowych barwnych obrazu (niekiedy funkcja ta nosi nazwę

korekty krzywej gamma). W zależności od urządzenia, w jego menu ekranowym znajdować

99

się może jedna z tych funkcji, obie lub może ich nie być wcale. Ten ostatni przypadek

najlepiej jest zdyskwalifikować już na wstępie. Jeżeli mamy dostęp do kalibratora i chcemy

z niego skorzystać, najlepsza będzie oczywiście możliwość płynnej regulacji składowych RGB.

Jeśli natomiast zmuszeni jesteśmy ustawiać ekran bez wsparcia sprzętowego, to z reguły

lepsze efekty uda nam się osiągnąć regulując temperaturę punktu bieli.

Korekta kolorystyki obrazu poprzez regulację temperatury punktu bieli (ang. White Point) jest

wygodniejsza, lecz również zazwyczaj mniej precyzyjna. Pozwala jednak ustawić obraz o poprawnej

tonalności nawet bez użycia kolorymetru. Z kolei regulacja składowych RGB sprawdza się lepiej gdy

mamy do dyspozycji sprzętowy kalibrator.

Bogate możliwości kontroli obrazu, jaką umożliwiają profesjonalne monitory graficzne, jest

ich niewątpliwą zaletą, ale tylko wówczas, gdy użytkownik będzie potrafił ją wykorzystać.

Wiele modeli kierowanych do zaawansowanych i wymagających amatorów konstruowanych

jest bowiem na bazie takich samych podzespołów, jak droższe monitory profesjonalne,

a różnią się przede wszystkim brakiem najbardziej zaawansowanych systemów kontroli

obrazu. W przypadku opisywanych jako przykład monitorów firmy Eizo, jest tak w przypadku

wielu półprofesjonalnych monitorów z serii FlexScan SX, w których brak jest narzędzi do

sprzętowej kalibracji. Kupując monitor należy więc zadać sobie pytanie: czy będę w stanie

wykorzystać w pełni możliwości droższego modelu? Może to nam pomóc zaoszczędzić

niemałą przecież sumę pieniędzy.

100

Co jeszcze?

Przedstawione powyżej cechy monitorów fotograficznych nie są oczywiście jedynymi, którymi

kuszą nas producenci sprzętu. Nowoczesne wyświetlacze LCD wyposażone są w wiele funkcji

dodatkowych, które w zależności od realizacji oraz naszych potrzeb mogą ułatwić życie, być

zupełnie dla nas obojętne bądź też stanowić utrudnienie. Podstawowe pytanie, jakie należy

sobie w takiej sytuacji zadać, brzmi: czy ja tego potrzebuję? Osoba zajmująca się obróbką

zdjęć nie będzie potrzebowała kompletu złączy analogowych, takich jak S-Video czy

Composite, ale wideofilmowiec może już ich potrzebować. Podobnie jest z funkcją typu

"obraz w obrazie", czyli wyświetlaniem jednocześnie sygnałów z kilku urządzeń, bądź też

funkcją pivot (możliwością przekręcenia ekranu o 90 stopni i używania go w pozycji

pionowej).

Rozgałęźnik USB w monitorze to niesłychanie wygodny element poprawiający komfort pracy,

zwłaszcza wówczas, gdy nie korzystamy z czytnika kart pamięci i zamiast tego wolimy podłączać

aparat cyfrowy bezpośrednio do komputera.

Z kolei użyteczność niektórych funkcji, takich jak choćby automatyczna regulacja jasności

obrazu w zależności od oświetlenia pomieszczenia, zależy nie tylko od naszych potrzeb, ale

też od tego, jak dana funkcja została zrealizowana w praktyce. Na szczęście jeżeli okaże się

że np. wspomniany czujnik działa zbyt chaotycznie i obraz zmienia swoją jasność z byle

powodu, to takie "udogodnienia" zawsze można wyłączyć.

101

Jak kupować?

Jak już zaznaczyłem na początku rozdziału, do jego realizacji wykorzystanych zostało siedem

modeli monitorów Eizo należących do trzech grup sprzętowych. Seria FlexScan S

reprezentuje monitory amatorskie, jednak opracowane z myślą o osobach, którym zależy na

wysokiej jakości obrazu i niewygórowanej cenie. Kolejna linia produktów, FlexScan SX to

modele półprofesjonalne o znacznie lepszych parametrach wyświetlanego obrazu i często

zawierające takie same lub bardzo zbliżone komponenty do monitorów produkowanych

z myślą o zawodowcach, lecz odznaczające się uboższymi możliwościami kontroli obrazu.

Ostatnia przedstawiona grupa, monitory z serii ColorEdge to urządzenia przeznaczone dla

profesjonalnych fotografów, grafików i poligrafów, wyposażone w bardzo zaawansowane

funkcje oraz możliwość kalibracji sprzętowej. Są to modele projektowane bez kompromisów

i z reguły odznaczające się wysoką ceną.

Dokładne porównanie ich najważniejszych parametrów można prześledzić dzięki

umieszczonym poniżej tabelom.

102

Eizo FlexScan S2233W Eizo FlexScan S2243W Eizo FlexScan S2433W

Przekątna matrycy 22 cale 22 cale 24,1 cala

Rozdzielczość 1680 × 1050 pikseli 1920 × 1200 pikseli 1920 × 1200 pikseli

Typ panelu VA VA VA

Kąty widzenia 178° / 178° 178° / 178° 178° / 178°

Jasność 350 cd/m² 350 cd/m² 360 cd/m²

Kontrast 1200:1 1200:1 1000:1

Czas reakcji 12 ms (czerń-biel-czerń) 12 ms (czerń-biel-czerń) 16 ms (czerń-biel-czerń)

Paleta odwzorowywanych barw

95% AdobeRGB, 92% NTSC 95% AdobeRGB, 92% NTSC 96% AdobeRGB, 92% NTSC

Złącza D-Sub, DVI-D, DisplayPort, wejście audio, słuchawki

D-Sub, DVI-D, DisplayPort, wejście audio, słuchawki

D-Sub, DVI-D, DisplayPort, wejście audio, słuchawki

Ustawienia predefiniowane Fine Contrast (EyeCare, Text, Picture, Movie, sRGB, Custom), Auto Fine Contrast

Fine Contrast (EyeCare, Text, Picture, Movie, sRGB, Custom), Auto Fine Contrast

Fine Contrast (EyeCare, Text, Picture, Movie, sRGB, Custom), Auto Fine Contrast

Regulacja obrazu zegar, faza, położenie, korekcja zakresu sygnału wejściowego (Auto), filtr

sygnału, wielkość obrazu (pełen ekran, powiększony, normalny), wygładzanie (5 stopni), kolor obramowania

zegar, faza, położenie, korekcja zakresu sygnału wejściowego (Auto), filtr

sygnału, wielkość obrazu (pełen ekran, powiększony, normalny), wygładzanie (5 stopni), kolor obramowania

zegar, faza, położenie, korekcja zakresu sygnału wejściowego (Auto), filtr

sygnału, wielkość obrazu (pełen ekran, powiększony, normalny), wygładzanie (5 stopni), kolor obramowania

Regulacja wyświetlanych barw

jasność, kontrast, temperatura, gamma, nasycenie, odcień, wzmocnienie, reset

jasność, kontrast, temperatura, gamma, nasycenie, odcień, wzmocnienie, reset

jasność, kontrast, temperatura, gamma, nasycenie, odcień, wzmocnienie, reset

Cena detaliczna *) od 2100 zł od 2400 zł od 3200 zł

*) Dane na 11.2010 r.

103

Eizo FlexScan

SX2262W

Eizo FlexScan SX2462W

Eizo ColorEdge

CG223W

Eizo ColorEdge

CG245W

Przekątna matrycy 22 cale 24,1 cala 22 cale 24,1 cala

Rozdzielczość 1920 × 1200 pikseli 1920 × 1200 pikseli 1680 × 1050 pikseli 1920 × 1200 pikseli

Typ panelu VA IPS VA IPS

Kąty widzenia 178° / 178° 178° / 178° 178° / 178° 178° / 178°

Jasność 280 cd/m² 270 cd/m² 270 cd/m² 270 cd/m²

Kontrast 1000:1 850:1 950:1 850:1

Czas reakcji 12 ms (czerń-biel-czerń)

13 ms (czerń-biel-czerń)

12 ms (czerń-biel-czerń)

13 ms (czerń-biel-czerń)

Paleta odwzorowywanych barw

95% AdobeRGB, 92% NTSC

98% AdobeRGB, 102% NTSC

95% AdobeRGB, 92% NTSC

100% sRGB / Rec709 / EBU / SMPTE-C, 98% AdobeRGB, 102% NTSC

Złącza 2*DVI-I, DisplayPort, 2*USB (rozgałęźnik)

2*DVI-I, DisplayPort, 2*USB (rozgałęźnik)

2*DVI-I, DisplayPort, 2*USB (rozgałęźnik)

2*DVI-I, DisplayPort, 2*USB (rozgałęźnik)

Ustawienia predefiniowane

Color Mode (Text, Picture, Movie, sRGB, User1, User2, User3), Auto Fine Contrast

Color Mode (Text, Picture, Movie, sRGB, User1, User2, User3), Auto Fine Contrast

Fine Contrast (Custom, sRGB, Rec709, EBU, SMPTE-C, DCI, Calibration)

Fine Contrast (Custom, sRGB, Rec709, EBU, SMPTE-C, DCI, Calibration)

Regulacja obrazu zegar, faza, położenie, korekcja zakresu sygnału wejściowego, wielkość obrazu (pełen ekran, powiększony, normalny)

zegar, faza, położenie, korekcja zakresu sygnału wejściowego, wielkość obrazu (pełen ekran, powiększony, normalny)

zegar, faza, położenie, rozdzielczość, korekcja zakresu sygnału wejściowego, wielkość obrazu (pełen ekran, powiększony, normalny)

zegar, faza, położenie, rozdzielczość, korekcja zakresu sygnału wejściowego, wielkość obrazu (pełen ekran, powiększony, normalny)

Regulacja wyświetlanych barw

jasność, kontrast, niezależna regulacja 6-kolorów, temperatura, gamma, nasycenie, odcień, wzmocnienie, Contrast Enhancer, Outline Enhancer, reset

jasność, kontrast, niezależna regulacja 6-kolorów, temperatura, gamma, nasycenie, odcień, wzmocnienie, Contrast Enhancer, Outline Enhancer, reset

jasność, kontrast, poziom czerni, temperatura, gamma, nasycenie, odcień, wzmocnienie, niezależna regulacja 6-kolorów, Contrast Enhancer, reset

jasność, kontrast, poziom czerni, temperatura, gamma, nasycenie, odcień, wzmocnienie, niezależna regulacja 6-kolorów, Contrast Enhancer, reset

Cena detaliczna *) od 3400 zł od 5500 zł od 4200 zł Od 10 000 zł

*) Dane na 11.2010 r.

Przedstawiony powyżej podział jest dość typowy dla większości producentów monitorów

o rozbudowanej ofercie i niezależnie od firmy, której produkty wybierzemy, z dużą dozą

prawdopodobieństwa uda nam się znaleźć model odpowiedni dla nas. Mam nadzieję, że

104

powyższa tabela pomoże Wam zorientować się, czego należy oczekiwać po sprzęcie z danej

grupy.

Na sam koniec jeszcze jedna ważna rada: wielu niezwykle istotnych detali związanych

z nabywanym sprzętem nie da się poznać studiując tabele z danymi technicznymi bądź też

materiały promocyjne producenta. Co więcej, niedoświadczony użytkownik również nie jest

w stanie ocenić na pierwszy rzut oka parametrów obrazu wyświetlanego przez monitor

stojący na sklepowej półce, z reguły sprzęt taki jest bowiem bardzo źle ustawiony (ekran

w markecie ma wyświetlać kolory jaskrawe, cukierkowe i przyciągające uwagę, nie zaś

poprawne), a i oświetlenie sklepu dalekie jest od ideału. Dlatego też dobrze jest kupować

sprzęt sprawdzony, czyli taki, z którym mieliśmy okazję już pracować lub na temat którego

słyszeliśmy wiele dobrych opinii.

Na zakończenie

Zakup monitora to bez wątpienia najważniejsza inwestycja dokonywana w ramach

organizowania warsztatu cyfrowego fotografa. Jeżeli jednak naszym celem jest nie tylko

publikacja zdjęć w Internecie, ale również prezentacja ich w postaci papierowej, to wówczas

równie istotnym nabytkiem będzie odpowiednia drukarka fotograficzna. I temu właśnie

zagadnieniu poświęcony będzie kolejny rozdział.

VII. Drukarka dla fotografa

Omówiłem już wybór najważniejszego (z punktu widzenia osoby zajmującej się obróbką

obrazu) urządzenia peryferyjnego, jakim jest monitor. Aby nasz warsztat fotograficzny był

zupełnie kompletny, potrzebujemy jeszcze tylko jednego elementu, dzięki któremu będziemy

jako fotografowie w pełni niezależni i samowystarczalni. Jest nim oczywiście odpowiednia

drukarka. Ten rozdział ma za zadanie przekazać Wam informację, które zapewnią każdemu

z Czytelników możliwość sprawowania pełnej kontroli nad kolorystyką zdjęć od momentu ich

wykonania, aż do przeniesienia na papier.

Osoba poszukująca dla siebie odpowiedniej drukarki ma do wyboru ogromną liczbę modeli

najrozmaitszych producentów. Jakby na przekór temu wymagania przeciętnego użytkownika

są niezbyt wyszukane: przystępna cena, bezawaryjność, wysoka szybkość wydruku, cicha

praca i - co najważniejsze - niskie koszty eksploatacji. Jednak dla fotografa pragnącego

105

nabyć drukarkę w celu wykonywania wysokiej jakości odbitek zdjęć, istotne są też inne cechy

interesującego go sprzętu. Dlatego też przed zakupem należy bardzo uważnie przestudiować

parametry techniczne poszczególnych modeli i wiedzieć, które cechy są istotne oraz

z jakiego powodu, a które można pominąć. Dla lepszego zrozumienia tematyki wykonywania

odbitek zdjęć warto też zaznajomić się z kilkoma bardziej ogólnymi aspektami związanymi

z drukiem atramentowym. Nie są one skomplikowane, a wiedza o nich bardzo pomaga

uzyskać dobre rezultaty, a także ograniczyć średni koszt pojedynczej odbitki.

Obecna oferta drukarek fotograficznych różnych producentów jest bardzo zróżnicowana zarówno pod

względem funkcjonalności poszczególnych modeli, jak i ich cen. Prezentowane powyżej dwie drukarki

formatu A3+ firmy Epson należące do rodziny Stylus Photo (modele 1400 i R2880) dzieli 1 600 złotych

różnicy w cenie.

Z zawartych w tym rozdziale informacji skorzystać mogą również ci, którzy ograniczają się do

publikowania swoich zdjęć w Internecie i oglądaniu ich wyłącznie na ekranach monitorów.

Wiedza ta może się bowiem przydać w wielu różnych sytuacjach – począwszy od lepszej

orientacji w obecnej ofercie urządzeń drukujących zarówno dla amatorów,

jak i profesjonalistów, poprzez problemy jakie mogą nas spotkać, gdy

z jakiegoś powodu zdecydujemy się zlecić wykonanie odbitek niektórych z naszych zdjęć, aż

po uzyskanie pełniejszej wiedzy na temat zagadnień związanych z zarządzaniem barwą.

Dlatego też serdecznie zapraszam wszystkich do lektury.

Na zakończenie wstępu chciałbym wyjaśnić jeszcze jedną kwestię: podobnie, jak

w poprzednim rozdziale dotyczącym wyboru monitora, również w przypadku części

poświęconej drukarkom wszelkie teoretyczne rozważania dotyczące omawianych zagadnień

ilustrowane będą przykładami urządzeń pochodzących z oferty jednego producenta. Tym

106

razem będą to znane i popularne wśród fotografów produkty firmy Epson. Sam tekst został

jednak napisany tak, aby zawarte w nim porady miały charakter uniwersalny i odnosiły się

również do drukarek innych producentów.

Podstawowe informacje o drukarkach fotograficznych

Wiele modeli urządzeń drukujących określanych jest przez swoich producentów mianem

"fotograficznych". Również w oznaczeniach najrozmaitszych linii drukarek (a także ich

prospektach i innych materiałach reklamowych) słowo "photo" pojawia się tak często, że

można odnieść wrażenie, jakoby właściwie każda drukarka zdolna była wykonywać

perfekcyjne odbitki zdjęć. Również sami producenci tych urządzeń różnie pojmują

"fotograficzność" swojego sprzętu. Dlatego też najlepiej będzie, jeżeli nasze rozważania

rozpoczniemy od zdefiniowania, jakie cechy pozwalają określić drukarkę mianem

fotograficznej, a więc przystosowanej do wykonywania wysokiej jakości wydruków zdjęć.

Choć producenci drukarek regularnie wprowadzają do nazw swoich produktów przyrostek "photo", to

jednak nie wszystkie te urządzenia nadają się do drukowania zdjęć. Na co zatem zwracać uwagę, gdy

szuka się drukarki perfekcyjnie odwzorowującej kolory na odbitkach? Najważniejszym, a przy tym

łatwym do zweryfikowania kryterium jest bez wątpienia liczba i barwy atramentów obsługiwanych

przez dany model – oczywiście im jest ich więcej, tym lepiej. Drukarki wyposażone w mniej niż sześć

wkładów powinniśmy raczej wykluczyć z naszych rozważań.

W pierwszej części poradnika opisywałem zagadnienie mieszania barw, a także różnice

pomiędzy rozmaitymi modelami barwnymi. Wiemy już, że w procesie druku atramentowego

poszczególne barwy na papierze (oraz każdym innym nośniku) powstają w wyniku

107

tzw. substraktywnego procesu mieszania barwników składowych (tuszy) – po szczegóły

odsyłam do wspomnianego rozdziału (a osoby szczególnie zainteresowane tym tematem

powinny też zajrzeć do znakomitej książki Włodzimierza Patuszaka pt. „Kolor czy barwa.

Wstęp do grafiki komputerowej”, stanowiącej coś w rodzaju elementarza dla wszystkich

adeptów tej dziedziny wiedzy). Wiemy też, że modelem barw powszechnie przyjętym

w druku atramentowym (i nie tylko) jest CMYK, czyli układ oparty na barwnikach składowych

turkusowym (Cyan), purpurowym (Magenta), żółtym (Yellow) oraz czarnym (blacK).

Niestety, model barw CMYK ma charakter mocno teoretyczny, oparty na fizycznych

właściwościach światła i ich matematycznym opisie. Nie uwzględnia (bo nie może

uwzględniać) ważnego elementu technologii druku atramentowego, jakim są fizykochemiczne

własności barwników stosowanych podczas wydruku (w dalszej części tego tekstu określanej

mianem atramentów) oraz powierzchni, na której ów druk się odbywa (nośnika). Właściwości

te sprawiają, że zdjęcia drukowane za pomocą czterech barw podstawowych zawartych

w palecie CMYK nie prezentują się najlepiej – wydają się być blade, pozbawione głębi

typowej dla dobrej jakości odbitek laboratoryjnych, mają ubogą kolorystykę i są niezbyt

kontrastowe.

Dlatego też w celu uzyskania pełniejszej kolorystyki i rozpiętości tonalnej drukowanych zdjęć

producenci drukarek wprowadzają do modeli opracowywanych z myślą o zastosowaniach

fotograficznych dodatkowe atramenty. Najczęściej stosowane są barwniki jasnoturkusowe

(Light Cyan) oraz jasnopurpurowe (Light Magenta) i taki właśnie sześciobarwny układ

atramentów (CMYK + LC + LM) uznaje się za podstawowy i minimalny do tego, aby daną

drukarkę można było określić mianem fotograficznej. Taki zestaw barw podstawowych

w połączeniu z dobrej jakości papierem fotograficznym (zarówno błyszczącym, jak

i matowym) pozwala już uzyskać odbitki o jakości porównywalnej z tym, co oferuje

większość fotolabów.

108

Podstawowy zestaw atramentów stosowany w drukarkach fotograficznych (CMYK + Light Magenta +

Light Cyan) jest wystarczający do większości zastosowań związanych z wykonywaniem odbitek. Wielu

producentów jednak eksperymentuje z innymi układami barw podstawowych. W drukarce Epson

Stylus Photo R1900 zastosowano na przykład zestaw wzbogacony o barwniki czerwony oraz

pomarańczowy, dzięki którym model ten szczególnie dobrze sprawdza się przy wykonywaniu odbitek

fotografii portretowych.

Nie jest to jednak wszystko, co w tym temacie oferują producenci drukarek atramentowych.

W przypadku niektórych, bardziej zaawansowanych modeli, idą oni jeszcze dalej

i wzbogacają oryginalny zestaw atramentów dodatkowymi barwami. Najczęściej są to

dodatkowe odcienie czerni (np. matowy lub błyszczący) lub szarości zdecydowanie

poprawiające jakość wydruków czarno-białych. Zdarzają się jednak również znacznie

ciekawsze pakiety, np. dysponujące przezroczystym lakierem nabłyszczającym lub też takimi

atramentami jak czerwony, pomarańczowy (pozwalające uzyskać bardziej naturalne odcienie

skóry na zdjęciach portretowych), zielony lub niebieski (dające znakomite rezultaty przy

zdjęciach krajobrazowych). W ekstremalnych przypadkach liczba atramentów używanych do

wykonywania wydruków może wynosić od 12 do 15. Są to jednak bardzo drogie (ze

zrozumiałych względów również kosztowne w eksploatacji) i zaawansowane urządzenia

formatu A3+ lub nawet większych kierowane do najbardziej wymagających fotografów oraz

agencji reklamowych. Zdarzają się też nietypowe zestawy atramentów, takie jak

w przypadku modelu Epson Stylus Photo R800, w którym zamiast atramentów

109

jasnoturkusowego i jasnopurpurowego zastosowano barwniki czerwony (Red) i niebieski

(Blue).

Ponieważ w przypadku drukowania zdjęć zużycie poszczególnych atramentów bywa bardzo

nierównomierne, rozwiązaniem przyjętym powszechnie we wszystkich bardziej

zaawansowanych modelach drukarek fotograficznych (a także większości drukarek biurowych

aspirujących do miana "oszczędnych" i niedrogich w utrzymaniu) jest dostarczanie każdego

atramentu w osobnym pojemniku (kartridżu). Dzięki temu użytkownik wymienia tylko te

wkłady, które rzeczywiście są zużyte.

Prędkość druku i wydajność atramentu

Wszystkim zależy na tym, aby drukarka pracowała jak najszybciej. Wszystkim... oprócz

fotografów. Wykonywanie wysokiej jakości odbitek zdjęć wymaga bowiem znacznie więcej

czasu, aniżeli drukowanie tekstu czy prostej grafiki. Jeżeli jednak dokonując wyboru drukarki

zamierzamy brać pod uwagę również prędkość jej druku, to nie warto zwracać uwagi na

maksymalną podawaną przez producenta prędkość wykonywania wydruków (liczoną

w stronach na minutę), lecz na czas druku odbitki fotograficznej w formacie 10 × 15 cm

(zazwyczaj taka właśnie jest podawana). Wynik poniżej 40 sekund można uznać za zupełnie

akceptowalny.

Dążenie do zmniejszenia pojemności wkładów atramentowych w drukarkach ma zarówno pozytywne

jak i negatywne konsekwencje. Do tych drugich należy niewątpliwie konieczność częstszej wymiany

atramentu i w konsekwencji nieco sztuczne zawyżanie kosztów eksploatacji. Z drugiej strony osoby

wykonujące mniej wydruków mogą się z tego faktu nawet cieszyć. Bardzo często zdarza się, że ze

względu na zbyt długie przechowywanie kolorowych wkładów w drukarkach i tak konieczne staje się

ich wyrzucenie z powodu przeterminowania. Na zdjęciu standardowy komplet atramentów

fotograficznych przeznaczony dla drukarki Epson Stylus Photo 1400. Pojemność każdego pojemnika

wynosi zaledwie 14 mililitrów, a jego wydajność szacowana jest na ok. 470 stron tekstu.

110

Znacznie ważniejsza jest natomiast kwestia wydajności tuszy. Podawane przez producenta

informacje dotyczące wydajności w zadrukowanych stronach należy traktować ostrożnie,

bowiem najczęściej obliczana jest ona dla druku tekstu, natomiast odbitki zdjęć zużywają

tuszu znacznie więcej. Dobrze, jeżeli producent przewiduje możliwość współpracy drukarki

z atramentami o różnych pojemnościach – informacje takie podawane są z reguły

w specyfikacjach technicznych sprzętu.

Nośniki i technologia druku

Znamy już zatem podstawowe kryterium odróżniające drukarki fotograficzne od pozostałych

modeli popularnych "atramentówek", jakim jest minimalna liczba atramentów używanych

w procesie druku. Mając to na uwadze możemy znacznie zawęzić liczbę interesujących nas

modeli i z listy dostępnych wybrać takie, których cena i możliwości będą nam najbardziej

odpowiadały.

Na czym drukujemy

Zaczniemy od elementów najważniejszych dla większości fotografów, czyli maksymalnego

formatu oraz rodzajów obsługiwanych nośników. Tym bardziej istotnych, że są to również

elementy mające szczególnie istotny wpływ na cenę urządzenia.

111

Osoba zainteresowana zakupem drukarki formatu A3+ musi bardzo dokładnie rozważyć wszelkie

potencjalne przyczyny takiego zakupu. Oprócz wyższej ceny samego urządzenia, wykonywanie odbitek

w większym formacie wiąże się ze znacznymi kosztami materiałów eksploatacyjnych. Nie bez

znaczenia mogą też być spore wymiary i waga samego sprzętu.

W naszych rozważaniach pominiemy niewielkie i nabywane do bardzo specyficznych

zastosowań przenośne minidrukarki (najczęściej konstruowane w oparciu

o czteroatramentową technologię termosublimacyjną), które mimo jak najlepszych intencji

ich twórców, a także formatu wykonywanych odbitek, trudno jest nazwać drukarkami

fotograficznymi, gdyż jakość oferowanych przez nie wydruków odbiega znacznie od tego, co

może zaoferować przeciętny fotolab. W zakres tematyczny tego poradnika nie wchodzą

również modele wielkoformatowe z uwagi na ich bardzo wysokie ceny, spore gabaryty i dość

specjalistyczne zastosowanie.

Tak więc fotograf dysponujący budżetem nie przekraczającym pięciu tysięcy złotych (od

zebrania takiej mniej więcej kwoty należy zacząć, jeżeli ktoś choćby rozważa możliwość

zakupu drukarki formatu A2) może wybierać spośród modeli mniejszych, obsługujących

nośniki formatu A4 (210 × 297 mm) oraz większych, drukujących na materiałach formatu

A3+ (329 × 483 mm). Oczywiście dana drukarka z reguły bez problemów współpracuje

także z nośnikami mniejszymi, np. papierami fotograficznymi 10 × 15 cm lub

112

20 × 30 cm. Również producenci niemal zawsze podają w specyfikacjach technicznych

swoich produktów pełną listę obsługiwanych formatów papieru i innych typów nośników, tak

więc w razie wątpliwości zawsze możemy odwołać się do dokumentacji interesującego nas

modelu.

Druga kwestia dotyczy rodzaju nośnika. Oczywiście wszystkie, nawet najtańsze modele

drukarek mogą drukować na rozmaitych typach papieru zwykłego i fotograficznego, o ile

tylko nie jest on zbyt sztywny. Wiele drukarek dysponuje jednak w tym zakresie

poszerzonymi możliwościami. Może to być np. specjalna przystawka umożliwiająca druk na

powierzchni odpowiednio przystosowanych do tego celu płyt CD/DVD, druk na nośnikach

sztywnych (karton) lub transparentnych (folia). Szczególnie cenna dla fotografów może być

też (niestety rzadko spotykana) możliwość drukowania na tkaninach. Pozwala to

zaprezentować swoje fotografie naniesione na płócienną ramę, dzięki czemu wyglądają one

bardzo oryginalnie.

Tacka umożliwiająca wykonywanie nadruków na specjalnie przygotowanych w tym celu płytach DVD

stanowi jeden z częściej spotykanych elementów dodatkowych w drukarkach atramentowych.

Szczególnie zainteresuje ona osoby wykonujące zdjęcia zawodowo i rozpowszechniające swoje prace

na płytach CD (np. właścicieli studiów i fotografów ślubnych).

113

Dobierając drukarkę fotograficzną pod kątem formatu, warto zwrócić uwagę na jeszcze jedną

istotną kwestię – możliwość druku zdjęć bez marginesów. Funkcja ta jest z reguły bardzo

promowana przez producentów i są ku temu powody: jest bardzo użyteczna. Nie zawsze

jednak możliwość druku bezmarginesowego obejmuje wszystkie dostępne formaty nośników.

Czasem też wymaga to dokonania pewnych manipulacji w sterownikach urządzenia. Na

przykład drukarka Epson Stylus Photo R800 po odpowiednim ustawieniu jest w stanie

drukować bez marginesów na nośnikach o dowolnym obsługiwanym przez urządzenie

formacie, choć jej domyślnym trybem pracy jest zapewnianie marginesów o szerokości

ok. 3 mm z każdej strony.

Wielkość kropel, nowoczesne technologie druku i inne cuda

Producenci drukarek atramentowych na łamach materiałów reklamowych przerzucają się

informacjami na temat zaawansowanych technologii użytych w ich produktach, liczbie dyszy

drukujących oraz mikroskopijnych rozmiarów pojedynczych kropli atramentu mających

zapewnić doskonałą rozdzielczość wydruku. Okazuje się jednak, że liczby te nie zawsze

przekładają się na jakość wydruków, a odbitki zdjęć wykonanych przez zaawansowaną

drukarkę fotograficzną "plującą" kropelkami o wielkości 1,5 pl będą nie do odróżnienia od

odbitek pochodzących z konkurencyjnej drukarki wykorzystującej w tym celu krople

dwukrotnie większe. Wszystko to dlatego, że obecny rozwój technologii doprowadził do

sytuacji, w której jakość wydruków atramentowych stoi na bardzo wysokim poziomie.

Na które z parametrów warto w takim razie zwracać uwagę, aby nie zagubić się w gąszczu

liczb i nazw? Dobrym wskaźnikiem możliwości drukarki jest z całą pewnością jej maksymalna

rozdzielczość, choć należy zdać sobie sprawę, że drukowanie w rozdzielczości takiej jak 5760

× 1440 dpi (maksymalna rozdzielczość prezentowanych drukarek Epson Stylus Photo)

wymaga użycia odpowiednich nośników i prowadzi do zużycia znacznych ilości atramentu.

Niemniej jednak daje ona pewne pojęcie na temat możliwości drukarki i może służyć jako

podstawowy parametr porównawczy.

114

Ważną cechą odbitek zdjęć jest ich trwałość. Największą pewność tego, że nasze wydruki po roku nie

stracą sporej części kolorystyki, zapewni używanie papierów i atramentów wysokiej jakości. Również

i w tym zakresie firmowe materiały eksploatacyjne każdego z liczących się producentów cieszą się

dobrą renomą.

Również wszelkie informacje na temat technologii zapewniających przedłużoną trwałość

wydruków pozwalają założyć, że odbitki może i nie pozostaną w niezmienionym stanie przez

200 lat (jak głosi ulotka), ale będą one odporne na działanie wilgoci i odpowiednio

przechowywane nie zmienią swojej kolorystyki przez bardzo długi czas. Wszystko to możliwe

jest jednak przy jednym, bardzo ważnym założeniu – że do druku używane będą tusze

i papier odpowiedniej jakości.

Nośniki i atramenty – oryginalne czy nie? Koszt wydruku

W tym momencie docieramy do szczególnie istotnej kwestii związanej z wykonywaniem

odbitek zdjęć w domowym zaciszu – kosztów takiej "zabawy". Cena jednej odbitki zależna

jest od użytych materiałów, ale to samo dotyczy też jakości odbitek i ich odporności na

niszczenie w miarę upływu czasu pod wpływem działania światła i wilgoci. Wiadomo, że

oryginalne atramenty i nośniki są najwygodniejsze w użytkowaniu i że to właśnie w stosunku

do nich producenci sprzętu drukującego zawsze gwarantują najbardziej wierne

odwzorowanie kolorów i wysoką trwałość wydruków. Również firmowe profile barwne

dostępne do danego modelu drukarki (a jeżeli takowych nie ma, to lepiej zrezygnować

115

z zakupu – świadczy to bowiem o nienajlepszym wsparciu technicznym produktu) praktycznie

zawsze przeznaczone są do współpracy z firmowymi atramentami i papierem.

Każdy szanujący się producent drukarek fotograficznych dba również o to, aby zapewnić swoim

produktom wsparcie poprzez zapewnienie dla nich kompletu sterowników i profili barwnych.

Oczywiście te drugie przeznaczone są wyłącznie dla oryginalnych materiałów eksploatacyjnych.

Stosowanie zamienników materiałów eksploatacyjnych nawet najwyższej możliwej jakości

(zarówno atramentów jak i papierów fotograficznych) niesie więc ze sobą jeszcze jedną

konsekwencję, o której nie wolno nam zapominać: konieczność przeprowadzenia kalibracji

w celu uzyskania odpowiedniego profilu ICC. Jest tak, ponieważ w przypadku druku

atramentowego na odwzorowanie kolorów w odbitkach ogromny wpływ mają zarówno

poszczególne atramenty, jak i nośnik na który są one nakładane – ma to związek

z chemicznymi reakcjami, jakie zachodzą w trakcie wysychania tuszu. Dlatego właśnie każda

kombinacja atrament-papier daje w rezultacie nieco inną kolorystykę zdjęć, co należy

skorygować software’owo za pomocą odpowiednich profili barwnych.

116

Z tego samego powodu niezależnie od tego, na jakie materiały eksploatacyjne się

zdecydujemy, najlepiej będzie, jeżeli będziemy używali ich stale – np. jednego określonego,

ulubionego typu papieru typu gloss (błyszczącego) i jednego matowego (matte). Jeżeli

dysponujemy możliwością skalibrowania drukarki może być to dowolny papier

o odpowiadającej nam jakości, natomiast jeżeli nie mamy i raczej nie będziemy mieć dostępu

do odpowiedniego sprzętu, to lepiej pozostańmy przy oryginalnych nośnikach.

Niezależnie od tego, jak tanich zamienników oryginalnych atramentów i papierów użyjemy,

to pamiętajmy, że koszt pojedynczej odbitki zawsze będzie przekraczał to, co przyjdzie nam

zapłacić w fotolabie. Wydatek ten wynagrodzi nam jednak pełna swoboda pracy w zakresie

doboru nośników, formatów zdjęć, a przede wszystkim umożliwi lepszą kontrolę nad

efektami naszej pracy i zapewni dokładnie takie odbitki, na jakich nam zależy.

Funkcje dodatkowe

Nowoczesne drukarki atramentowe, a zwłaszcza modele kierowane do fotografów często

odznaczają się sporą liczbą funkcji i dodatków uprzyjemniających życie. Jednak nie wszystkie

one potrzebne są każdemu, natomiast wszystkie przyczyniają się do podniesienia ceny

sprzętu (a często również i zwiększenia rozmiarów samego urządzenia). Na które więc warto

zwrócić uwagę?

Skaner/kopiarka

Wiele osób wykorzystuje drukarkę nie tylko do wykonywania odbitek zdjęć, ale też w pracy

biurowej. Tej grupie użytkowników skaner często może być bardzo potrzebny. Również

wszyscy ci, którzy mają kolekcje tradycyjnych zdjęć lub negatywów i pragną je przenieść na

dysk twardy komputera mogą potrzebować takiego urządzenia. Nowoczesne skanery, nawet

te niedrogie, oferują dobrą jakość obrazu, ale mają jedną podstawową wadę: zajmują sporo

przestrzeni. Dlatego też wielu z nas zapewne rozważało możliwość kupna tzw. urządzenia

wielofunkcyjnego, czyli drukarki zintegrowanej ze skanerem.

Funkcja druku ciągłego obecna w drukarce Epson R1900 pozwala drukować nie tylko na

pojedynczych arkuszach, ale też na papierze pobieranym z rolki. Może być to bardzo

przydatne, jeżeli chcemy wykonać odbitkę zdjęcia panoramicznego w większym formacie.

117

Warto jedynie pamiętać, że zdobycie papieru w odpowiednim formacie i jakości pozwalającej

na druk zdjęć może nie być zbyt łatwe.

Funkcja druku ciągłego obecna w drukarce Epson R1900 pozwala drukować nie tylko na pojedynczych

arkuszach, ale też na papierze pobieranym z rolki. Może być to bardzo przydatne, jeżeli chcemy

wykonać odbitkę zdjęcia panoramicznego w większym formacie. Warto jedynie pamiętać, że zdobycie

papieru w odpowiednim formacie i jakości pozwalającej na druk zdjęć może nie być zbyt łatwe.

Wprawdzie urządzenia wielofunkcyjne drukujące dobrej jakości fotografie są dosyć rzadko

spotykane, niemniej jednak dostępne – wystarczy się dobrze rozejrzeć. W sprzedaży

dostępne są nawet modele wyposażone w większą liczbę atramentów podstawowych, aniżeli

standardowy zestaw CMYK. Te z opisanych na początku tego rozdziału powodów są

najbardziej polecane dla fotografów. Ale uwaga: nie wszyscy producenci mają w ofercie

sprzęt tego typu! Dlatego też jeżeli jesteśmy miłośnikami produktów konkretnego producenta

i szukamy fotograficznego urządzenia wielofunkcyjnego, to może spotkać nas przykry zawód.

Funkcja druku dwustronnego

Kolejna funkcja przydatna bardziej przy pracy biurowej, niemniej jednak warta rozważenia,

to opcja druku dwustronnego (tzw. duplex). Bardzo ułatwia ona druk dokumentów

w codziennym użytkowaniu. Jeżeli jednak nie potrzebujemy takiej funkcjonalności, to warto

wiedzieć, że mechanizmy odwracania stron zajmują dość dużo miejsca – drukarka

dupleksowa odznacza się z reguły dość dużymi wymiarami (zwłaszcza wysokością), a także

znaczną masą.

118

Pamiętajmy przy okazji, że choć większość papierów fotograficznych wolno zadrukowywać

obrazem tylko z jednej, ściśle określonej strony, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby na

drugiej stronie nanieść jakiś drobny tekst, np. sygnaturę twórcy, czy też datę wykonania.

Pamiętajmy jedynie, aby takie rzeczy robić przed wydrukiem zdjęcia – tak, aby nie uszkodzić

odbitki.

Dwa podajniki papieru

Jest to funkcja bardzo przydatna i kupując drukarkę do wykonywania odbitek zdjęć warto się

rozejrzeć za modelem zawierającym dwa podajniki papieru – jeden tradycyjny, z tyłu i drugi

dolny przechowujący papier w zamykanej kasecie/szufladzie. Uchroni nas to przed ciągłą

wymianą papieru ze zwykłego na fotograficzny. Wystarczy w dolnym podajniku umieścić

zwykły papier do drukowania dokumentów, a z górnego podajnika korzystać, gdy

wykonujemy zdjęcia.

Nie tylko aparaty cyfrowe mogą współpracować z drukarkami w zakresie druku bezpośredniego.

W funkcję tę wyposażonych jest większość Image Tanków, sporo modeli telefonów komórkowych,

a nawet konsole do gier wideo.

119

Również jeżeli często zdarza nam się wykonywać odbitki na dwóch różnych rodzajach

papieru fotograficznego (np. na błyszczącym oraz matowym) to możemy wykorzystać

podajnik z zamykanej kasety do przechowywania tego rodzaju papieru, z którego korzystamy

częściej. Pamiętajmy jedynie, że papier pobierany spod drukarki najczęściej musi zostać dość

mocno wygięty, dlatego nie wolno w tym podajniku umieszczać mediów zbyt sztywnych.

Rozbudowany panel kontrolny z ekranem LCD

Do niedawna jeszcze rozbudowany panel drukarki z wyświetlaczem ciekłokrystalicznym

umożliwiający bezpośredni druk zdjęć (bez potrzeby korzystania z komputera) był jednym

z elementów charakterystycznych dla wszystkich drukarek fotograficznych. Co więcej,

ekranik taki często był wabikiem dla niedoświadczonych kupujących świadczącym o tym, że

dany model przeznaczony jest do drukowania zdjęć – co nie zawsze było prawdą.

Fakt, że wielu producentów drukarek fotograficznych rezygnuje z umieszczania w bardziej

zaawansowanych modelach wyświetlaczy LCD świadczy o tym, że w tej grupie urządzeń na taki

element nie ma po prostu zapotrzebowania. Wręcz przeciwnie - panele sterowania zaawansowanych

drukarek fotograficznych często odznaczają się zdumiewającą prostotą.

Paradoksalnie, możliwość łatwego druku bezpośredniego najbardziej przydatna jest tej

grupie fotografujących, którzy stosunkowo najmniej uwagi poświęcają jakości odbitek –

użytkownikom domowym, których nie interesuje obróbka zdjęć w komputerze ani

120

zaawansowana kontrola ekspozycji, kolorystyki i jakości tonalnej. Osoby takie chętnie

korzystają ze wszelkich funkcji ułatwiających życie i pozwalających zaoszczędzić czas,

natomiast użytkownicy bardziej zaawansowani komunikują się z drukarką głównie za

pośrednictwem zainstalowanych w komputerze sterowników.

Czytnik kart pamięci i złącze USB do druku bezpośredniego

Tu sytuacja jest analogiczna do wcześniej opisanej. Z funkcji druku zdjęć znajdujących się

w pamięci aparatu i na kartach flash skorzystają przede wszystkim mniej wymagający

amatorzy, choć i zawodowcy mogą czasem chcieć wydrukować coś w sytuacji większego

pośpiechu (np. tzw. wglądówki, czyli zestaw miniatur zdjęć wykonanych podczas ostatniej

sesji. Należy jedynie pamiętać, że obecnie żadna drukarka (i raczej prędko się to nie zmieni)

nie obsługuje plików w formatach RAW, dlatego też myśląc o wykonaniu takich odbitek

należy fotografować w trybach JPEG lub RAW+JPEG).

Jak kupować?

Decyzja o zakupie drukarki zawsze – nawet bardziej niż w przypadku aparatu fotograficznego

czy monitora – jest efektem kompromisów. Z jednej strony chcielibyśmy mieć urządzenie

oferujące jak największą wszechstronność i jak najlepszą jakość obrazu, z drugiej zaś

ograniczeni jesteśmy naszymi możliwościami finansowymi i przestrzenią przeznaczoną na

drukarkę (tylko pozornie jest to mało istotny problem – dobra drukarka formatu A3+ może

ważyć nawet 20 kg).

Najważniejsze jest jasne określenie własnych potrzeb. Nawet jeżeli mamy nieograniczone

fundusze, ale drukujemy zaledwie kilkanaście zdjęć w ciągu całego roku, to zakup

12-barwnej drukarki A3+ jest mocno chybioną inwestycją. Atramenty - zarówno fabrycznie

zapakowane jak i umieszczone już w drukarce - mają bowiem ograniczoną datę ważności,

nie przekraczającą z reguły dwóch lat (częściej jednak wynosi ona około roku), po upływie

których barwniki tracą swoje właściwości i atrament powinno się wymienić na nowy. To oraz

inne opisane w tym rozdziale kwestie sprawiają, że "strzelanie ponad bramkę" w wypadku

wybierania sobie odpowiedniej drukarki atramentowej jest wysoce niewskazane.

121

Na zakończenie

Wybór odpowiedniej drukarki nie byłby tak naprawdę trudny, gdyby nie specyficzna sytuacja

na rynku. Przywykliśmy bowiem do tego, że drukarki są urządzeniami wyjątkowo tanimi

(choć prawda jest taka, że niską cenę sprzętu producenci po prostu odbijają sobie na nas,

sprzedając drogie materiały eksploatacyjne). Tymczasem, jak widać z przywoływanych

przykładów, wysokiej jakości drukarki fotograficzne potrafią być znacznie droższe. Jedną

z przyczyn tego stanu rzeczy jest wykorzystanie do ich produkcji bardziej zaawansowanych

technologii, aniżeli ma to miejsce w segmencie mainstream, z drugiej zaś – bardziej

ograniczony rynek dla tego typu urządzeń. Pewną pociechą może być jednak fakt, że jeżeli

tylko nasza decyzja o zakupie nie będzie się sprowadzała do stwierdzenia "nieważne co, byle

było tanie", to z dużą dozą prawdopodobieństwa będziemy zadowoleni z efektów. O ile tylko

wcześniej dokładnie określimy nasze wymagania i będziemy się ich trzymać.

Do chwili obecnej udało się nam skompletować cały komputerowy warsztat fotograficzny

i wiemy, jak należy go skonfigurować. Dlatego też w następnym rozdziale przystąpimy do

szczególnie emocjonującej czynności, jaką będzie kalibracja naszego zestawu na przykładzie

urządzeń firmy X-Rite: Eye-One Display 2 (monitor) oraz ColorMunki (monitor oraz

drukarka).

VIII. Kalibracja monitora i drukarki w praktyce

Dobrze przygotowany cyfrowy warsztat fotograficzny do optymalnego działania wymaga

kalibracji. To ona sprawi, że systemy zarządzania kolorem w naszym komputerze będą

funkcjonowały tak, jak tego od nich oczekujemy. Dlatego też w prezentowanym rozdziale

zajmiemy się problemem właściwego skalibrowania monitora i drukarki naszego komputera

za pomocą odpowiednich urządzeń. Nasz praktyczny poradnik pomoże każdemu uporać się

z tym zadaniem, bez względu na poziom opanowania obsługi komputera.

Dysponując wiedzą, jaką udało nam się zgromadzić do tej pory, jesteśmy już w stanie bez

większych problemów dokonać kalibracji naszego zestawu komputerowego – monitora

i drukarki. Pozwoli to nam zapewnić sobie najlepszą możliwą wierność odwzorowania barw

na fotografiach, zarówno wyświetlanych na ekranie, jak i przenoszonych na papier za

pomocą drukarki. Proces ten opiszemy na przykładzie dwóch modeli kalibratorów znanej na

122

rynku zarządzania kolorem firmy X-Rite: kierowanych głównie dla amatorów urządzenia

ColorMunki Photo oraz znacznie bardziej zaawansowanego zestawu Eye-One Display 2.

Na czym polega kalibracja?

Sam proces zarówno sprzętowej, jak i programowej kalibracji barwnej sprzętu

komputerowego został już opisany w poprzednich rozdziałach. Teraz jednak pragnę go

przybliżyć dokładniej, z uwzględnieniem sprzętu potrzebnego do jego przeprowadzenia oraz

kolejnych etapów pracy.

Kolorymetr (bądź spektrofotometr) oraz przeznaczone dla niego oprogramowanie – tylko taki duet

umożliwi przeprowadzenie kalibracji sprzętowo-programowej naszego sprzętu.

Każdy zestaw do kalibracji barwnej składa się z dwóch elementów: urządzenia pomiarowego

zwanego kolorymetrem oraz odpowiedniego oprogramowania. Zadaniem kolorymetru jest

bardzo precyzyjny pomiar charakterystyki światła padającego na jego czujnik i przesyłanie

tej informacji do komputera. To, do czego posłużą te dane, zależy już oczywiście od

współpracującego z nim software'u.

Patrząc schematycznie, proces kalibracji każdego niemal urządzenia wygląda podobnie.

Najpierw za pomocą kolorymetru pobrana zostaje próbka kolorów odwzorowywanych przez

dane urządzenie (wyświetlanych na ekranie bądź widocznych na wydruku). Następnie – o ile

123

kalibrowane urządzenie oraz oprogramowanie kalibracyjne dają taką możliwość – następuje

wstępna, fizyczna regulacja sprzętu (etap ten niezmiernie rzadko pojawia się w przypadku

drukarek, bardzo często natomiast dotyczy monitorów). Jest to bardzo ważne, ponieważ

skalibrowane software'owo bez wstępnego ustawienia urządzenie, z dużym

prawdopodobieństwem nie osiągnie maksimum swoich możliwości. Np. monitor wprawdzie

wyświetli obraz o prawidłowej kolorystyce, ale o zawężonej rozpiętości tonalnej lub gamucie.

Bardzo zaawansowane modele monitorów często dysponują wbudowanym kolorymetrem i narzędziami

pozwalającymi na przeprowadzenie sprzętowej kalibracji bez potrzeby używania w tym celu samego

komputera. Dotyczy to np. monitorów firmy Eizo z rodziny ColorEdge.

Niezależnie od tego, czy urządzenie było poddawane wstępnemu ustawieniu, czy też nie,

zasadniczy element kalibracji wygląda zawsze tak samo. W oparciu o analizę próbek kolorów

pobranych z wyświetlanego obrazu lub wydruku, program ustala odchylenia

odwzorowywanych barw podstawowych od ideału i wprowadza do profilu ICC danego

urządzenia odpowiednią korektę, mającą na celu zniwelowanie różnic – dzięki temu kolor

124

czerwony wyświetlany będzie (lub drukowany) jako czerwony, zielony jako zielony, szary

jako szary itd.

Sprzęt do kalibracji

Oferta dostępnych w sprzedaży produktów służących do kalibracji monitorów, ekranów

w notebookach, drukarek, a nawet skanerów, rzutników multimedialnych i telewizorów jest -

jak na tak wyspecjalizowane urządzenie - dosyć bogata. Prawdopodobnie najpopularniejszą

"rodziną" urządzeń tego typu są modele firmy X-Rite – firmy, która od 2006 roku jest

właścicielem wyznaczającej standardy w zakresie zarządzania kolorem marki Gretag-

Macbeth. Omawiany w tym rozdziale proces kalibracji monitorów i drukarek fotograficznych

przybliżony zostanie na przykładzie dwóch urządzeń tego producenta: amatorskiego

kalibratora uniwersalnego ColorMunki Photo oraz bardziej zaawansowanego urządzenia,

przeznaczonego do kalibracji monitorów (ale współpracującego z oprogramowaniem

przystosowanym również do obsługi kalibratorów drukarek, skanerów i innego rodzajów

urządzeń) Eye-One Display 2.

ColorMunki Photo prezentuje dość nowatorskie podejście do zagadnienia kalibracji. Za cenę obniżenia

(w niektórych przypadkach) maksymalnych możliwości monitora i drukarki użytkownik otrzymuje

narzędzie wyjątkowo proste w obsłudze i zapewniające dobre, pozbawione przekłamań odwzorowanie

kolorów zarówno na ekranie, jak również w wydrukach.

125

ColorMunki Photo jest kalibratorem dosyć nietypowym, ponieważ jego twórcom przyświecało

rzadko spotykane w tej grupie urządzeń założenie: stworzyć urządzenie typu

wszystko-w-jednym, za pomocą którego nie tylko z łatwością można będzie skalibrować

zarówno monitor, rzutnik, jak i drukarkę, ale jeszcze zrobić to tak, aby procedura ta nie

nastręczała żadnych trudności nawet laikowi. Dlatego też etap sprzętowego regulowania

kalibrowanego sprzętu ograniczony jest do absolutnego minimum – może to (choć nie musi)

wiązać się ze wspomnianym wcześniej pogorszeniem parametrów wyświetlanego obrazu,

takich jak przestrzeń wyświetlanych kolorów i z tego powodu ColorMunki Photo jest

urządzeniem kierowanym raczej do amatorów.

Eye-One Display – przyzwoita i stosunkowo niedroga seria kalibratorów monitora o dużych

możliwościach konfiguracji.

Eye-One Display 2 jest już zestawem bardziej "typowym". Wchodzący w skład zestawu

kolorymetr przeznaczony jest do współpracy tylko i wyłącznie z monitorami (zarówno CRT,

stacjonarnymi LCD, jak i wyświetlaczami laptopów). Obsługujące go oprogramowanie

Eye-One Match 3 po wykryciu podłączonego urządzenia umożliwia nie tylko wstępne

ustawienie monitora i wygenerowanie profilu ICC, ale też pomiar oświetlenia zewnętrznego.

Ta ostatnia cecha jest istotna dla osób wymagających absolutnie perfekcyjnego

odwzorowania kolorów na monitorze, niezakłóconego przez warunki zewnętrzne. Do jej

użycia bardzo wskazane jest jednak, aby oświetlenie panujące w naszej pracowni było stałe

126

i jednorodne. Dlatego też nie jest ono zalecane, gdy w pomieszczeniu, w którym pracujemy,

znajduje się np. okno i większość użytkowników z reguły nigdy nie skorzysta z tej funkcji.

ColorMunki Photo, cz. 1

Procesy kalibracji monitora i drukarki za pomocą obydwu wymienionych urządzeń (drukarka

z oczywistych względów kalibrowana będzie tylko za pomocą ColorMunki Photo)

przedstawione zostaną na przykładzie zestawu komputerowego składającego się z laptopa

z podłączonym dodatkowym monitorem Eizo FlexScan SX2462W (wyświetlacz własny laptopa

przez cały okres trwania testu pozostawał nieaktywny i nie był kalibrowany – nic nie stoi

jednak na przeszkodzie, aby przeprowadzić ten proces również dla niego; jeżeli zdarza nam

się pracować na dwóch ekranach jednocześnie, to jest to wręcz zalecane) oraz drukarką

Epson Stylus Photo R1900. Zarówno monitor, jak i drukarka przed kalibracją zostały

przywrócone do ustawień fabrycznych.

Jeżeli uruchamiamy ColorMunki Photo na nowym zestawie komputerowym lub nigdy wcześniej nie

dokonywaliśmy jego kalibracji, to najlepszym rozwiązaniem będzie przeprowadzenie całego procesu

zarówno dla monitora, jak i dla drukarki. Proces ten zajmie od 1,5 do 2 godzin.

127

Kalibracja monitora za pomocą ColorMunki Photo

Zaraz po uruchomieniu programu poproszeni zostaniemy o wybranie, czy interesuje nas

pełna kalibracja naszego środowiska pracy, wygenerowanie profilu ICC dla samego monitora

czy też samej drukarki. Wybierając sam monitor, jak i cały zestaw komputerowy, w pierwszej

kolejności zaczniemy od kalibracji wyświetlacza.

tryb Easy

128

tryb Advanced

Różnice pomiędzy uproszczonym, a zaawansowanym trybem pracy są w praktyce niewielkie. Wybranie

opcji Advanced pozwala jednak w niewielkim chociaż stopniu wpłynąć na działanie kalibratora

ColorMunki Photo. Warto skorzystać z tej możliwości.

Na samym początku otrzymujemy możliwość wyboru typu kalibrowanego urządzenia

wyświetlającego oraz musimy zdecydować, czy pracujemy w trybie uproszczonym (Easy) czy

zaawansowanym (Advanced). Ponieważ tylko w tym drugim trybie mamy możliwość

ustalenia pożądanej temperatury barwowej punktu bieli (white point) oraz jasności obrazu

(luminance), warto wybrać tryb zaawansowany.

Następnym etapem jest przygotowanie kalibratora do pracy w trzech krótkich krokach.

Sprowadza się to do ustawienia pokrętła regulacyjnego kolorymetru ColorMunki

w odpowiednich pozycjach. Wyświetlane na ekranie instrukcje bez problemu pomogą przejść

przez wszystkie czynności. Po ich wykonaniu zostaniemy poproszeni o zawieszenie na

monitorze urządzenia pomiarowego w taki sposób, aby jego centralna część znajdowała się

w odpowiednim miejscu na ekranie.

129

Futerał ze stanowiącą przeciwwagę ciężką zawieszką pozwala ułożyć kolorymetr ColorMunki na

ekranie zgodnie z instrukcjami programu. W razie trudności pomóc może lekkie wychylenie monitora

do tyłu.

Sam proces kalibracji jest niemal zupełnie zautomatyzowany. Jedyną czynnością, jaką

będziemy musieli przeprowadzić samodzielnie (o ile nasz wyświetlacz na to pozwoli) będzie

dopasowanie jasności obrazu do ustalonego przez nas wcześniej poziomu. Domyślną

wartością, zalecaną dla monitorów LCD stosowanych w obróbce zdjęć i grafiki komputerowej

jest 120 cd/m2. Jest to niewiele i również dlatego oświetlenie w pracowni powinno być

niezbyt silne. Kiedy już dokonamy regulacji poziomu jasności, możemy kliknąć przycisk Next,

a wówczas kalibrator przeprowadzi szczegółową analizę wyświetlanych przez monitor

kolorów i wygeneruje odpowiedni profil ICC.

130

Regulacji poziomu jasności obrazu dokonujemy za pomocą ustawień monitora. Jeżeli wyświetlacz nie

pozwoli nam precyzyjnie ustawić takiej wartości tego parametru, na jakiej nam zależy (dotyczy to

zwłaszcza ekranów notebooków, których opcje regulacji podświetlenia są bardzo ograniczone),

ograniczmy się do wyregulowania go na tyle, na ile będziemy w stanie.

Ostatnią czynnością, jaka pozostanie nam do przeprowadzenia, jest wprowadzenie nazwy

utworzonego przez nas profilu. Wbrew pozorom jest to ważne, ponieważ pomoże nam

zachować porządek w systemie zarządzania barwą. Błędne przypisanie profilu ICC do

niewłaściwego urządzenia może przysporzyć nam mnóstwo kłopotów.

Kiedy już cały proces dobiegnie końca, będziemy mogli za pomocą specjalnej fotografii

przykładowej przekonać się sami, jak prezentowała się kolorystyka zdjęć wyświetlanych na

naszym ekranie przed kalibracją (przycisk Before), a jak prezentuje się teraz (przycisk After).

131

Ekran porównawczy to standardowe narzędzie wszystkich programów do kalibracji. Im większa różnica

pomiędzy obrazami widocznymi po naciśnięciu przycisków Before oraz After, tym silniejszej korekty

programowej musiał dokonać program w celu uzyskania prawidłowych odcieni poszczególnych

kolorów.

ColorMunki Photo, cz. 2

Przeprowadzenie kalibracji ekranu zapewni nam prawidłowe wyświetlanie kolorów oraz

jasnych i ciemnych tonów na ekranie naszego monitora. Jeżeli jednak zależy nam na

przeniesieniu zdjęć na papier lub inny nośnik, powinniśmy również dysponować odpowiednio

skalibrowaną drukarką.

132

Każdy producent drukarek umieszcza w sterownikach swojego sprzętu listę predefiniowanych profili

barwnych. Nie zawsze jest ona jednak kompletna, ponieważ z reguły dotyczy tylko i wyłącznie

firmowych papierów fotograficznych wysokiej jakości. W przypadku nośników nie znajdujących się na

tej liście oraz produktów firm niezależnych będziemy zmuszeni samodzielnie utworzyć właściwy profil

barwny.

Jak już kilkakrotnie wspominałem w poprzednich rozdziałach, kalibrację drukarki

przeprowadza się niezależnie dla różnych stosowanych przez nas materiałów

eksploatacyjnych. W praktyce możemy przyjąć, że jeżeli korzystamy za każdym razem z tych

samych atramentów (najlepiej oryginalnych, ponieważ z reguły w ich przypadku producent

gwarantuje stały skład i właściwości chemiczne barwników podstawowych), to wystarczy

kalibracja dla każdego typu nośników, z jakich korzystamy. Jeżeli zatem chcemy drukować

zdjęcia na papierze błyszczącym oraz matowym, to naszym zadaniem teraz będzie

wygenerowanie dwóch różnych profili ICC.

Pamiętajmy jednak, że nośniki tego samego typu, ale różnych producentów, charakteryzują

się odmiennymi właściwościami fizykochemicznymi. Jeżeli więc np. uda nam się kiedyś

znaleźć papier błyszczący jakiejś innej marki, który będzie nam bardziej odpowiadał, to

w celu zapewnienia sobie odpowiedniego odwzorowania kolorów powinniśmy opracować dla

133

niego nowy profil ICC. W innym przypadku może się okazać, że niektóre kolory będą się na

nim prezentowały zupełnie inaczej.

Kalibracja drukarki za pomocą ColorMunki Photo

Proces profilowania drukarki z wykorzystaniem kalibratora ColorMunki Photo również nie

nastręcza większych problemów. W pierwszej kolejności program prosi nas o zdecydowanie,

czy chcemy wygenerować nowy profil ICC czy dokonać poprawy starego. W tym pierwszym

przypadku zostaniemy też poproszeni o wybór drukarki oraz podanie nazwy nośnika, dla

którego chcemy opracować profil.

Ustalając nazwę profilu, najlepiej jest podać pełną nazwę nośnika (w tym przypadku papieru), dla

którego chcemy utworzyć profil ICC. Uchroni nas to przed późniejszymi pomyłkami.

Sama kalibracja przebiega dwuetapowo. Najpierw program nakaże drukarce wydrukować

barwny arkusz testowy. Naszym zadaniem będzie ustawić właściwe parametry drukarki

(i zapamiętać je). Najlepiej jest w tym celu wybrać najlepszą możliwą jakość druku oraz taki

typ nośnika z listy dostępnych, który będzie najbardziej zbliżony do tego, jakim

dysponujemy.

134

W naszym wypadku dysponowaliśmy papierem Epson Photo Paper, którego – jak wszyscy

możecie się sami przekonać, patrząc na pierwszą znajdującą się na tej stronie artykułu

ilustrację – producent nie uwzględnił na liście predefiniowanych nośników. Znajduje się tam

natomiast papier Epson Glossy Photo Paper (pod nazwą Epson Glossy), czyli nieco wyższa

pod względem jakości jego wersja i z tej właśnie opcji skorzystaliśmy.

Program ColorMunki Photo sugeruje, aby na czas wykonywania wydruków kalibracyjnych

wyłączyć wszystkie oferowane przez sterowniki drukarki "upiększacze" i systemy zarządzania

kolorem. W wypadku drukarek firmy Epson są to mechanizm PhotoEnhance oraz opcja

Połysk, która powoduje naniesienie na wydruk wchodzącego w skład zestawu atramentów

używanej przez nas drukarki Epson Stylus Photo R1900 bezbarwnego optymalizatora

połysku.

Ustalając parametry wydruku pierwszego arkusza testowego, starajmy się je zapamiętać lub zapiszmy

je sobie, ponieważ będziemy musieli wprowadzić je jeszcze raz. Pamiętajmy też, że arkusz kalibracyjny

ColorMunki Photo można wydrukować na papierze formatu co najmniej A4. Nie zapomnijmy też

o wyłączeniu wszystkich funkcji zarządzania kolorem i optymalizacji druku, jakie udostępnia sterownik

drukarki.

135

Wydrukowany arkusz kalibracyjny (składający się z pięciu różnobarwnych pasków) należy

zostawić w spokoju przez około 10 minut, aby atrament mógł wyschnąć. Następnie bierzemy

kolorymetr ColorMunki (należy go w tym celu wyjąć ze skórzanego etui, za pomocą którego

przeprowadziliśmy wcześniej kalibrację monitora) i postępując zgodnie z instrukcjami na

ekranie, nacisnąć znajdujący się z boku urządzenia przycisk i trzymając go, przesunąć wzdłuż

wskazanego paska testowego.

Wykonując tę czynność, musimy pamiętać o staranności. Pasek należy przeskanować

dokładnie, nie odrywając kolorymetru od powierzchni papieru. Ruch urządzenia powinien

przebiegać po linii prostej. Zbyt mocne zjechanie na bok może bardzo poważnie zaburzyć

pomiar i sprawić, że profil zostanie wygenerowany w sposób nieprawidłowy. Program

sterujący powiadomi nas, czy proces odczytu informacji o barwach kolejnych pasków

przebiegł prawidłowo.

Podczas skanowania poszczególnych barwnych pasków arkusza testowego musimy zwracać uwagę na

to, czy odczytujemy dane na temat kolorów z właściwej grupy pól. Błąd odczytu zgłaszany jest przez

pojawienie się na ekranie czerwonej obwódki wokół symbolu pola, który mamy przeskanować.

Kolejnym etapem jest przygotowanie, wydrukowanie i przeskanowanie arkusza

pomocniczego, służącego do bardziej precyzyjnego dopasowania korekty kolorów w profilu

136

ICC. Procesy te przebiegają analogicznie do opisanych wcześniej i jedyna różnica sprowadza

się do barwy pól testowych – są one mniej jaskrawe.

Przed wydrukiem program ColorMunki Photo przypomni nam, aby ustawienia sterowników

drukarki były takie same, jak w przypadku pierwszego arkusza. Jest to bardzo ważne,

ponieważ w innym wypadku kalibracja nie zostanie przeprowadzona prawidłowo.

Wydrukowany arkusz powinien następnie dokładnie wyschnąć – oszacowanie niezbędnego

czasu ułatwi nam specjalny licznik odliczający okres 10 minut (tyle z reguły wystarczy, aby

fotograficzne atramenty na bazie barwników pigmentowych przybrały na wydruku swoje

ostateczne barwy).

Ponieważ zaraz po wydrukowaniu odbitka atramentowa może odznaczać się nieco odmienną

kolorystyką niektórych atramentów, przed dokonaniem pomiaru kolorymetrycznego należy odczekać

kilka minut i pozwolić wyschnąć arkuszowi pomiarowemu. Program umożliwia przerwanie odliczania

zarezerwowanego dla tego procesu, nie jest to jednak zalecane.

Ostatnią czynnością, jaką należy dokonać po pomiarze, jest wprowadzenie nazwy

wygenerowanego profilu ICC. Domyślna zawierać będzie nazwę naszej drukarki oraz nazwę

nośnika, czyli dwa elementy charakteryzujące zastosowanie profilu. Jest to rozsądny system

i w zasadzie nie warto z niego rezygnować. Kliknięcie przycisku Next spowoduje

wygenerowanie pliku ICC i zapisanie go na dysku twardym. Proces kalibracji dobiegł końca

137

i jedyne, o czym teraz musimy pamiętać, to aby podczas wykonywania wydruków wybierać

odpowiedni profil barwny z zależności od używanego przez nas typu papieru.

Eye-One Display 2

Jeżeli naszym celem jest przeprowadzenie kalibracji monitora z myślą o zastosowaniach

profesjonalnych, potrzebny będzie nam kalibrator umożliwiający nie tylko wygenerowanie

profilu ICC, ale też wstępne ustawienie kolorystyczne monitora – czyli tzw. kalibracja

sprzętowa. To, jak już zostało wspomniane na samym początku tego rozdziału, umożliwia nie

tylko uzyskanie prawidłowego odwzorowania kolorów, ale też pozwala "wycisnąć" z naszego

monitora maksimum jego możliwości. W ten sposób będziemy mogli oglądać

i poddawać edycji zdjęcia na ekranie wyświetlającym obraz o najszerszej możliwej palecie

barw oraz najszerszym zakresie tonów.

Ważne jest, aby przed rozpoczęciem kalibracji sprzętowej monitora nie tylko przywrócić go

do ustawień fabrycznych, ale też wyłączyć w nim wszystkie funkcje związane

z oszczędzaniem energii (często określane są one mianem Eco, np. w monitorach firmy Eizo

jest to funkcja Auto EcoView). Ich działanie polega bowiem najczęściej na dynamicznym

dostosowywaniu jasności obrazu do oświetlenia panującego w otoczeniu. Niestety funkcja ta,

oprócz tego, że pozwala zmniejszyć zużycie energii elektrycznej, poważnie zakłóca proces

kalibracji. Ponadto we wszystkich zastosowaniach związanych z obróbką zdjęć i grafiki bardzo

wskazane jest zachowanie stałej jasności obrazu.

Kalibracja monitora za pomocą Eye-One Display 2

Przystępując do instalacji oprogramowania kalibratora, powinniśmy się bezwzględnie

zaopatrzyć w jego najnowszą wersję. Dostarczany w zestawie Eye-One Display 2 program

sterujący Eye-One Match jest bowiem w wersji nie współpracującej z rozpowszechnionymi

obecnie systemami operacyjnymi Windows w wersji 64-bitowej. Na szczęście na stronie

internetowej producenta dostępny jest ten program w wersji 3.6.2, która nie ma problemów

z żadną wersją systemu Windows. Z kolei najnowsza wersja dla komputerów z rodziny Apple

nosi numer 3.6.3 i jest w pełni kompatybilna z systemem Mac OS X w wersji 10.6.

138

Aplikacja Eye-One Match przeznaczona jest do kalibrowania różnych typów urządzeń w zależności od

podłączonego do komputera modelu kolorymetru bądź spektrofotometru. W przypadku zestawu

Eye-One Display 2 aktywne jest tylko narzędzie służące do kalibracji monitora.

Komputer (wraz z monitorem) przed rozpoczęciem kalibrowania powinien być uruchomiony

przez co najmniej pół godziny. W tym czasie parametry wyświetlanego obrazu ustabilizują się

i możliwe będzie jego precyzyjne dostrojenie. Zaczynamy od przełączenia programu w tryb

zaawansowany (Advanced), dzięki czemu możliwe będzie przeprowadzenie kalibracji

sprzętowej. Wybieramy typ monitora, jaki zamierzamy skalibrować (w naszym przykładzie

będzie to ekran LCD).

Po przejściu do dalszego kroku (wyboru interesujących nas docelowych parametrów

wyświetlanego obrazu) zauważymy, że kolorystyka ekranu uległa zmianie. W ten sposób

program symuluje różne wartości korekty Gamma oraz temperatury punktu bieli. Do obróbki

zdjęć na ekranach LCD najbardziej zalecane są wartości domyślne (jasność 120 cd/m2,

gamma 2.2 oraz temperatura punktu bieli 6500 K), choć oczywiście mamy w tym zakresie

pełną swobodę wyboru.

139

Wartości wybrane na tym etapie kalibracji określają, jak powinien wyglądać obraz po zakończeniu

całego procesu. Domyślne przyjęte przez program ustawienia są najbardziej "neutralne".

Następnie zostaniemy poproszeni o umieszczenie na ekranie kolorymetru Eye-One Display.

Unikajmy wieszania go w miejscach, w których wyświetlane jest menu ekranowe naszego

monitora oraz w samym centrum ekranu (tutaj wyświetlane jest domyślnie okno główne

programu kalibracyjnego). Oczywiście w pewnych sytuacjach możemy nie mieć wielkiego

wyboru (np. gdy ekran ma niewielkie rozmiary), ale jeżeli się tylko da, to starajmy się nie

utrudniać sobie zadania.

Naszym pierwszym krokiem będzie ustawienie kontrastu w monitorze na wartość

maksymalną. Po wykonaniu tej czynności naciskamy przycisk Start. Program przeprowadzi

wówczas operację wykrywania pozycji kalibratora (może mu się to za pierwszym razem nie

udać, co oznajmi wyświetleniem komunikatu o błędzie – w takim wypadku powtarzamy

ostatnią czynność jeszcze raz) i uruchomi na ekranie narzędzie służące do regulacji

kontrastu. Za jego pomocą ustalimy optymalny zakres przejść tonalnych. Dokonamy tego tak

manipulując kontrastem, aż wskaźnik znajdzie się możliwie jak najbliżej środka zielonego

pola.

140

Cechą charakterystyczną monitorów fotograficznych z "wyższej półki" jest uzyskanie optymalnego

kontrastu obrazu przy maksymalnym (lub bliskim maksymalnemu) ustawieniu wartości tego

parametru. W przypadku monitorów kierowanych do amatorów konieczne będzie już znaczne

obniżenie tego parametru.

Kolejną, bardzo ważną czynnością jest regulacja punktu bieli. W zależności od typu

posiadanego monitora (a dokładnie narzędzi, jakie oddaje on do dyspozycji użytkownika)

możemy ją przeprowadzić na dwa sposoby. Prostszy i mniej precyzyjny nosi nazwę RGB

Presets i wymaga tylko ustawienia w monitorze temperatury punktu bieli zgodnej

z ustawieniami dokonanymi w programie na samym początku procesu kalibracji. Bardziej

żmudny i dający o wiele lepsze rezultaty nazywa się RGB Controls i sprowadza się do

regulacji natężenia składowych barwnych R, G, B.

O ile tylko możemy (jeżeli nasz monitor umożliwia tego typu manipulację), zalecane jest

regulowanie kolorystyki obrazu za pomocą precyzyjnego dopasowania jego składowych.

Pamiętajmy przy tym, aby tak ustawiać wartości poszczególnych barw, by były one

stosunkowo jak najwyższe. Tylko wówczas uzyskamy najbogatszą kolorystykę obrazu, jaką

pozwala wyświetlić posiadany przez nas model monitora. Operacja ta może nieco potrwać,

ale nie warto się spieszyć. Od tego etapu sprzętowej kalibracji monitora zależy

w największym stopniu, jak bogatą przestrzenią barwną do wyświetlania zdjęć będziemy

dysponować.

141

obraz przed korektą

obraz skorygowany

Jeżeli pomimo ustawienia maksymalnych wartości wszystkich składowych barwnych program

sygnalizuje, że jedna z barw podstawowych ma zbyt niskie natężenie, to kolorystykę obrazu

wyrównamy do pożądanej wartości, obniżając dwie pozostałe składowe.

142

Ostatnią czynnością, o jaką poprosi nas program kalibracyjny w związku ze wstępnym,

sprzętowym ustawianiem parametrów obrazu, jest ustawienie jasności na takim poziomie,

jaki wybraliśmy sobie na samym początku procesu kalibracji. Odbywa się to w podobny

sposób, jak wstępna regulacja kontrastu. Jasność obrazu prawie zawsze trzeba będzie

obniżyć dość znacznie (w przypadku monitora Eizo FlexScan SX2462W, który używany był do

przygotowania tego poradnika, najbliższa ideału okazała się wartość... 29%).

Dopasowanie jasności ekranu kończy etap kalibracji sprzętowej. Po nim następuje trwający

najdłużej, ale też zupełnie bezobsługowy proces pomiaru wyświetlanych przez monitor

kolorów, zakończony wygenerowaniem odpowiedniego profilu ICC. Po jego zakończeniu

wyświetlone zostanie na ekranie okno raportu z polem, służącym do ustawienia nazwy

wygenerowanego profilu.

Dzięki informacjom wyświetlanym w oknie raportu możemy m. in. w przybliżeniu określić szerokość

gamutu skalibrowanego monitora (prawy wykres) oraz przekonać się, jak dużej korekty barw

wyświetlanych przez monitor dokonał program generując plik ICC (lewy wykres). Najbardziej

optymalna sytuacja zachodzi wówczas, gdy na lewym wykresie widoczne są trzy nakładające się na

siebie, przebiegające od lewego dolnego do prawego górnego narożnika linie proste. Oznacza to, że w

ramach kalibracji programowej kolory wyświetlane przez monitor nie były korygowane bądź też były

korygowane w bardzo niewielkim stopniu. Jakiekolwiek odchylenia wykresu od tego stanu oznaczają

konieczność dokonania korekty software’owej i ograniczenie palety wyświetlanych barw i tonów.

Po przeprowadzeniu kalibracji możliwe jest przekonanie się o jej skuteczności poprzez

kliknięcie przycisku Before & After. Program zasymuluje wówczas wygląd obrazu z okresu

przed kalibracją i efekt tej symulacji wyświetli na ekranie. Z reguły prezentacja taka

143

wystarczy do przekonania każdego sceptyka co do sensu przeprowadzania dokładnej

regulacji parametrów wyświetlanego obrazu.

Podsumowanie

Prawidłowo przeprowadzona kalibracja monitora i drukarki to klucz do zorganizowania

wydajnego warsztatu pracy oraz uzyskania wydruków cyfrowych zdjęć odznaczających się

wierną i bogatą kolorystyką. Powstałe w trakcie tego procesu pliki profilowe ICC mają jednak

jeszcze więcej dodatkowych zastosowań. Jedną z nich jest możliwość przeanalizowania

przestrzeni barwnej używanego przez nas sprzętu. Poniżej przedstawiamy jeden ze

sposobów na przeprowadzenie tej operacji

Profil prawdę Ci powie – dodatek dla dociekliwych

Zawarte w profilach ICC informacje pozwalają nie tylko prawidłowo zarządzać kolorami

reprodukowanymi urządzeniach, na potrzeby których pliki te zostały wygenerowane.

Odpowiednio przeanalizowane mogą być też źródłem wielu cennych informacji na temat

danego sprzętu. Jednym z przykładów takiego zastosowania może być analiza palety barw

wyświetlanych przez monitor.

Przestrzeń barwna monitora Eizo FlexScan SX2462W – analiza profilu ICC utworzonego w procesie

kalibracji monitora ujawniła, że monitor ten jest w stanie wiernie odwzorowywać barwy z niemal

całego gamutu AdobeRGB. Jest to więc sprzęt bardzo dobrze nadający się do pracy ze zdjęciami oraz

do zastosowań poligraficznych.

144

Co zatem powinniśmy zrobić, jeżeli zechcemy porównać ze sobą dwa monitory,

a dysponujemy ich profilami ICC albo też jeżeli chcemy się przekonać, jak szeroka jest

przestrzeń barwna naszego sprzętu (lub też modelu, którego zakup nas interesuje)? Udajemy

się na stronę internetową www.iccview.de, gdzie znajduje się sieciowa aplikacja ICCView 2.0.

Po zainstalowaniu w przeglądarce internetowej wtyczki VRML (darmowej) umożliwia on

porównanie ze sobą dwóch profili ICC w postaci trójwymiarowego wykresu. Narzędzie to,

wykorzystywane m. in. przez osoby zawodowo testujące monitory, jest doskonałym źródłem

wiedzy na temat możliwości monitorów, drukarek, skanerów, rzutników i innych urządzeń

obrazujących. Jedyne czego potrzebujemy, aby z niego skorzystać, to prawidłowo

wygenerowany profil ICC.

Na zakończenie

Informacje zawarte w tym rozdziale pozwoliły nam przeprowadzić pomyślnie proces kalibracji

monitora i drukarki, a tym samym zakończyć organizowanie warsztatu do obróbki cyfrowych

zdjęć. W ten sposób nasz poradnik omawiający zagadnienia związane z zarządzaniem

kolorem zaczyna zbliżać się ku końcowi. Ostatnim tematem, jaki pozostał nam do omówienia,

jest wykonywanie idealnych odbitek zdjęć. Tym właśnie zagadnieniem zajmiemy się

w kolejnych rozdziałach.

IX. Proces druku (teoria)

Wykonanie udanej odbitki zdjęcia na drukarce atramentowej nie zawsze jest łatwe. Wie

o tym każdy, kto próbował zorganizować sobie taki "domowy fotolab". Niemniej jednak jest

to możliwe i odpowiednio przeprowadzone daje nam wiele możliwości. Przyjrzyjmy się, jak

przebiega proces wykonywania odbitki oraz które jego elementy są szczególnie ważne

z perspektywy zarządzania kolorem.

W poprzednich rozdziałach pisałem o tym, jak urządzenia cyfrowe "widzą" kolory, jak należy

zorganizować sobie cyfrowy warsztat fotograficzny i go skonfigurować, jak przygotowywać

zdjęcia z myślą o publikacji ich w Internecie oraz jak skalibrować monitor i drukarkę. Ostatni

etap dotyczy samego procesu wykonywania odbitek. Jest to, jak się okazuje, czynność

sprawiająca dużo problemów nawet osobom dobrze obeznanym w zagadnieniach związanych

z fotografią i technikami komputerowymi.

145

Druk zdjęć – informacje podstawowe

Proces druku atramentowego polega, mówiąc najogólniej, na nanoszeniu mikroskopijnych

kropel barwnika (nazywanego potocznie atramentem, a bardziej poprawnie tuszem) na

nośnik, którym z reguły jest papier. Wykonywany jest on przy wykorzystaniu ruchomej

głowicy drukującej, wyposażonej w bardzo dużą ilość mikroskopijnych dysz (konkretna ilość

zależy od producenta i modelu urządzenia – np. w drukarce Epson Stylus Photo R1900 na

każdy z ośmiu barwników składowych przypada 180 dysz) przesuwających się nad

nośnikiem.

Trzy odbitki jednego zdjęcia, z których żadnej nie można uznać za do końca poprawną. Pierwszy

wydruk od lewej został wykonany przy niewłaściwie ustawionym rodzaju nośnika, obraz środkowy to

efekt zamieszania powstałego podczas wyboru profilu ICM do druku. Fotografia po prawej –

najbardziej udana, ale obdarzona lekkim ciepłym zafarbem i nieco zbyt kontrastowa – to efekt

poszukiwań profilu papieru o właściwościach najbardziej zbliżonych do użytego w druku.

Krople odznaczają się bardzo niewielką objętością, liczoną w pikolitrach (1 pl = jedna

bilionowa część litra czyli 10 do minus 12 litra), dzięki czemu po naniesieniu ich na papier

wydruk widoczny jest nie w postaci "impresjonistycznej" sieci kropek, a jako gładki obraz

o płynnych przejściach tonów i barw. Pełną paletę drukowanych barw uzyskuje się poprzez

mieszanie barw podstawowych pochodzących z pojemników z atramentami (tzw. kartridżów)

w procesie łączenia substraktywnego (opisany w pierwszej części poradnika).

146

Jak widać, u samych podstaw mechanizmów powstawania odbitek fotograficznych metodą

druku atramentowego leżą analogiczne zjawiska, jak w przypadku rejestrowania obrazu

przez cyfrowy aparat lub kamerę oraz wyświetlania tegoż za pomocą monitora

komputerowego lub rzutnika – czyli łączenie się ze sobą kilku barwników o barwach

podstawowych w punkty o znacznie bardziej różnorodnej kolorystyce. Tu jednak

podobieństwa się kończą. Proces, który w przypadku mieszania świateł jest stosunkowo

prosty i przewidywalny, dość mocno się komplikuje, gdy przychodzi do łączenia się ze sobą

mikroskopijnych kropelek tuszu.

Wnętrze drukarki atramentowej Epson Stylus Photo R1900. Widoczny po prawej stronie "koszyczek"

z atramentami jest jednocześnie głowicą drukującą. W trakcie druku porusza się on wzdłuż

prowadnicy, której fragment widać w głębi drukarki po lewej stronie zdjęcia, nanosząc na papier

z bardzo dużą prędkością mikroskopijne ilości ośmiu różnych barwników. Jakość odbitki zależy przede

wszystkim od precyzji w położeniu i ilości nanoszonych na nośnik porcji tuszu.

Chemia druku – kłopotliwe reakcje

Aby zrozumieć problemy związane z wykonywaniem odbitek zdjęć, należy zdać sobie sprawę

z jednej rzeczy: druk jest czynnością, mającą przebieg nie tylko fizyczny, ale przede

wszystkim chemiczny. Wszystkim wchodzącym w jego skład procesom, takim jak mieszanie

się ze sobą barwników, łączenie się ich z nośnikiem, schnięcie oraz oczywiście samemu

upływowi czasu towarzyszą rozmaite reakcje chemiczne. Pewne z nich mogą powodować

zmiany barw niektórych lub wszystkich substancji barwnych wchodzących w skład odbitki.

Inne z kolei zmieniają właściwości nośnika, który może np. zacząć się marszczyć.

147

Niektórym z tych reakcji można zapobiegać, inne spowolnić. Jeszcze inne są nieuniknione

i stanowią nieodłączny element towarzyszący wykonywaniu odbitek, również tych, które

odbieramy z fotolabu. Niezależnie jednak od wszystkiego pamiętajmy o jednym: uzyskanie

dokładnie takich odbitek, na jakich nam zależy, jest nie tylko możliwe, ale też całkiem proste.

W gruncie rzeczy wszystko sprowadza się do utrzymania odpowiedniej kontroli nad

wszystkimi elementami składowymi, mającymi wpływ na przebieg druku: drukarką i jej

sterownikami, drukowanym zdjęciem i aplikacją użytą do jego obróbki, atramentami oraz

nośnikiem druku.

Oryginalne materiały eksploatacyjne – najprostszy, pewny, ale zarazem też dosyć kosztowny sposób

na zapewnienie sobie wiernej kolorystyki i dużej trwałości odbitek. Dla licznej grupy osób nie mających

dostępu do kalibratora drukarki, niestety, jedyny dostępny.

Reakcje chemiczne, zachodzące w tuszach, po zetknięciu z powietrzem oraz nośnikiem mają

zasadniczy wpływ na kolorystykę zdjęcia. Ważny jest przy tym zarówno typ papieru

(błyszczący, matowy itd.), jak i jego producent. W przypadku tzw. zamienników oryginalnych

atramentów, rozbieżność ta potrafi być jeszcze większa, dlatego też tak naprawdę jedyną

metodą na uzyskanie odbitek o wiernej kolorystyce, w sytuacji, gdy nie dysponujemy

kalibratorem drukarki, jest korzystanie z oryginalnych materiałów eksploatacyjnych. Niestety,

148

nie pozostawia to zbyt dużo miejsca na oszczędności. Oryginalne tusze i nośniki prawie nigdy

nie należą do zbyt tanich.

Sterowniki i atrament

Kiedy nasz cyfrowy warsztat jest już gotowy do pracy (a jeżeli nie, to najlepiej zacząć od

jego zorganizowania), zapewnienie sobie idealnych wydruków jest prostsze, niż myślimy.

Kluczowymi krokami na drodze do tego celu będą: przyjrzenie się wszystkim funkcjom

sterownika drukarki oraz dobór właściwych materiałów eksploatacyjnych.

Co w sterownikach piszczy?

Mnogość opcji dostępnych w ustawieniach druku potrafi przyprawić o ból głowy. Tym

bardziej, że każdy producent ma własne pomysły na to, jak powinien wyglądać

ergonomicznie zaprojektowany interfejs sterownika. Warto się jednak uważnie przyjrzeć

temu, co oferuje drukarka, ponieważ bez poznania i odpowiedniego dopasowania jej

ustawień, uzyskanie dobrych odbitek zdjęć nie jest możliwe. Pocieszający może być fakt, iż

ze wszystkich dostępnych w ustawieniach drukarki opcji te najważniejsze występują

w podobnej postaci właściwie we wszystkich drukarkach (fotograficznych i nie tylko).

149

Okno sterownika drukarki otwierane jest za pomocą przycisku Właściwości w systemowym oknie

Ustawienia wydruku. W niektórych aplikacjach, takich jak Adobe Photoshop CS5, służy do tego

dedykowana opcja programu.

Pierwszą ważną z naszego punktu widzenia opcją, występującą w sterowniku każdej

drukarki, jest regulacja jakości obrazu. Najczęściej ma ona formę uproszczoną: możemy

wybrać po prostu jakość Fotograficzną, ewentualnie jeszcze Najlepszą fotograficzną

(wszystkie nazwy zaczerpnięte są ze sterowników firmy Epson – w drukarkach innych

producentów mogą się one nieznacznie różnić). Wybór sprowadza się tak naprawdę do

określenia rozdzielczości druku (liczonej w DPI, czyli punktach barwnych na cal nośnika),

a co za tym idzie – ilości tuszu użytego do wykonania wydruku. Wybór ten ma nie tylko

charakter jakościowo-ekonomiczny (większe zużycie tuszu oznacza większe koszty

pojedynczej odbitki), ale też powinien uwzględniać charakterystykę papieru. Nie każdy

bowiem nośnik jest w stanie przyjąć taką samą ilość atramentu – więcej na ten temat piszę

w dalszej części

Drugi, bardzo ważny wybór dotyczy używanego rodzaju papieru. Zazwyczaj opcja ta stanowi

jednocześnie listę nośników produkowanych i rozprowadzanych przez producenta drukarki,

dlatego też używanie papierów firmowych jest najlepszą gwarancją uzyskania wiernego

odwzorowania kolorów bez potrzeby korzystania z kalibratora. Nawet gdy nie drukujemy na

oryginalnych papierach, powinniśmy zadbać o to, aby chociaż typ nośnika (papier matowy,

150

błyszczący, artystyczny itd.) oraz jego gramatura zgadzały się z wybranym.

Oczywiście pamiętajmy też o tym, że w trakcie kalibrowania drukarki (np. za pomocą

urządzenia ColorMunki Photo) musi zostać wybrany dokładnie ten sam typ papieru.

Rodzaj używanego papieru, jakość wydruku, opcje poprawiające kolorystykę zdjęć i zarządzające

kolorem oraz przyspieszające proces drukowania – te funkcje sterownika drukarki, z punktu widzenia

fotografa wykonującego odbitki fotograficzne, są kluczowe. Niektóre z nich mogą nie być dostępne

w podstawowym trybie widoku sterownika, dlatego najlepiej jest uruchomić tryb dla użytkowników

zaawansowanych.

Podczas drukowania zdjęć powinniśmy też wyłączyć wszystkie opcje służące przyspieszeniu

procesu drukowania, gdyż mogą one powodować powstawanie takich wad druku jak

rozwarstwienie obrazu (wspomniane już jasne i ciemne poziome paski na odbitkach) lub

szum w przypadku zdjęć czarno-białych. Większość modeli drukarek dysponuje też

rozmaitymi funkcjami wzbogacającymi kolorystykę odbitek. W pewnych sytuacjach mogą się

one okazać nawet przydatne, ale dla początkujących użytkowników efekty ich działania będą

najczęściej mocno nieprzewidywalne. Niestety zapoznanie się z nimi wymaga raczej dość

151

długiego eksperymentowania, dlatego też, jeżeli naszym absolutnym priorytetem jest

wierność kolorystyki i tonalności wykonywanych odbitek, najlepiej będzie zrezygnować

i z tych udogodnień.

Wspomniane przed chwilą "wzbogacacze obrazu" w sterownikach drukarek z reguły wchodzą

w skład modułu zarządzania kolorami. Innymi narzędziami tego typu są opcje służące do

prostej korekty barwnej, pozwalającej poprawiać takie cechy odbitek jak jasność, kontrast,

nasycenie barw czy proporcje atramentów podstawowych. Mogą być użyteczne w sytuacji,

gdy wydruki generalnie są dobrej jakości, a doskwierające im problemy są niewielkie,

powtarzalne i łatwe do skorygowania (np. zbyt duży udział koloru żółtego

w obrazie). I wreszcie, do tej samej grupy narzędzi zaliczają się najczęściej opcje służące do

obsługi profili barwnych ICM, z których skorzystamy wówczas, gdy dysponujemy

wygenerowanym przez nas (lub udostępnionym przez producenta) profilem drukarki. Do tej

samej opcji najczęściej odwołamy się też, jeżeli konieczne będzie wyłączenie mechanizmów

zarządzania kolorem w drukarce. Zabieg ten konieczny będzie, gdy rolę tę zlecimy

oprogramowaniu do edycji zdjęć – więcej na ten temat w kolejnym rozdziale.

Nie warto oszczędzać na tuszach

Niemal zawsze, gdy mowa jest o drukowaniu zdjęć i dokumentów w domowym zaciszu,

pojawia się kwestia kosztów wydruku. Nie da się ukryć, że w porównaniu z odbitkami

wykonywanymi w fotolabach (zwłaszcza miejscach świadczących tego typu usługi na bardzo

szeroką skalę) jest to dosyć kosztowna "zabawa". Nic dziwnego więc, że wielu fotografów

próbuje szukać oszczędności. W przypadku atramentów jest to najczęściej sięganie po tańsze

zamienniki oryginalnych tuszy (różnica w cenie potrafi być niekiedy nawet czterokrotna) lub

szukanie oryginałów w niższych cenach.

152

Mimo wielu potencjalnych problemów związanych z zamiennikami oryginalnych atramentów, zdarzają

się sytuacje, w których korzystanie z nich jest koniecznością. Jest tak m. in. gdy wykonujemy bardzo

duże ilości odbitek i niezbędny jest nam system ciągłego zasilania tuszem, a producent aparatu nie

przewiduje takiej możliwości. Z reguły okazuje się wówczas, że któryś z producentów niezależnych

opracował i sprzedaje niezbędne nam wyposażenie przeznaczone dla naszego modelu drukarki.

W przypadku zamienników zdania są podzielone. Większość osób mających pewne pojęcie na

temat technologii druku odradza używanie ich do zastosowań wymagających wierności

odwzorowania barw i/lub wysokiej trwałości wydruków. Faktem jest jednak, iż wiele typów

zamienników powstaje z wykorzystaniem oryginalnych, stosowanych również przez

producenta drukarek barwników, teoretycznie więc nie powinny one ustępować pod

względem jakości oryginalnym materiałom mimo około dwukrotnie niższej ceny (pamiętajmy,

że cudów nie ma i wszystkie najtańsze materiały eksploatacyjne z całą pewnością nie zostały

wyprodukowane na licencji producenta). Jak zwykle w takich przypadkach jedynym

kryterium, pozwalającym sprawdzić sensowność kupowania zamienników, jest samodzielne

eksperymentowanie. Osobom nie mającym czasu (i pieniędzy) na tego typu próby oraz tym,

którzy nie mogą ryzykować, że np. idealna na pierwszy rzut oka odbitka już po dwóch latach

wyblaknie, polecam korzystanie z materiałów firmowych.

Również polowanie na tzw. okazje w przypadku wkładów atramentowych do drukarek może

zaowocować niższą jakością odbitek, aniżeli pozwala na to drukarka. Za pośrednictwem

aukcyjnych serwisów internetowych, takich jak Allegro czy Ebay, można nabyć oryginalne

tusze w bardzo atrakcyjnych cenach. Tak atrakcyjnych, że niekiedy aż podejrzanych. W czym

zatem tkwi haczyk? W niskim okresie trwałości tego typu materiałów. Jak już wspominałem

w rozdziale poświęconym wyborowi drukarki, trwałość tuszu do drukarki atramentowej

153

wynosi około dwóch lat i to również wówczas, gdy jest to produkt w fabrycznym,

hermetycznym opakowaniu. Po upływie tego czasu zawarty w kartridżu barwnik zaczyna

zmieniać swoje właściwości chemiczne. Nie znaczy to oczywiście, że przeterminowane tusze

nie będą drukować w ogóle (to bardzo szybko spowodowałoby ukrócenie procederu

sprzedaży tego typu materiałów), ale z czasem mogą znacznie szybciej zasychać w dyszach

lub zmieniać swoje właściwości kolorystyczne.

Nośnik

Używany do wydruku zdjęć typ papieru jest przez większość fotografów – w tym również

zawodowców – elementem traktowanym nieco po macoszemu. Nie znaczy to oczywiście, że

próbujemy drukować zdjęcia na byle jakim materiale (choć i takie próby niestety miewają

miejsce), ale już rzadko kiedy zastanawiamy się nad tym, jaki wpływ na kolorystykę zdjęć ma

typ stosowanego papieru. Tymczasem nie jest to kwestia zależna tylko od drukarki

i stosowanego przez nas atramentu. To, na czym drukujemy, ma wpływ na coś więcej,

aniżeli tylko na połysk zdjęć oraz ich odporność na działanie wilgoci, słońca i czasu.

Dobór odpowiedniego rodzaju papieru

Najczęściej wyboru używanego przez nas rodzaju papieru dokonujemy przeprowadzając

prostą kalkulację: wybieramy nośnik o odpowiadającej nam cenie. To, czy będzie to papier

błyszczący, czy matowy oraz jakie są jego właściwości, jest sprawą drugorzędną. Tymczasem

jest to zasadnicza kwestia dla uzyskania odbitek o prawidłowej kolorystyce, które nie zaczną

z upływem czasu szybko tracić kolorów. Co jeszcze ważniejsze, wyboru rodzaju nośnika

należy dokonywać biorąc pod uwagę sprzęt jakim dysponujemy, nie zaś osobiste gusty (bo

np. najbardziej podoba nam się papier matowy). Najważniejszy jest tutaj typ atramentu,

w oparciu o który pracuje nasza drukarka.

154

Papier błyszczący czy matowy? Decyzja o wyborze nośnika nie powinna być podyktowana wyłącznie

gustami estetycznymi naszymi bądź naszych klientów, ale również parametrami technicznymi drukarki.

Chodzi tutaj przede wszystkim o typ atramentu stosowany do wydruku zdjęć.

Mówiąc najogólniej, w drukarkach atramentowych stosowane są dwa podstawowe rodzaje

barwników: tusze rozpuszczalnikowe (jednorodna ciecz z rozpuszczonymi w niej barwnikami)

oraz pigmentowe (zawiesina stanowiących barwnik cząsteczek stałych, czyli pigmentów,

w rozpuszczalniku). Każdy z tych tuszy ma swoje wady i zalety i przeznaczony jest dla nieco

innych typów nośników. I tak, atramenty na bazie tuszów rozpuszczalnikowych najlepiej

sprawdzają się w przypadku papierów błyszczących (glossy), natomiast atramenty

pigmentowe świetnie nadają się do drukowania na papierach matowych (matte) lub

artystycznych. Jeżeli jednak nasza drukarka pracuje w oparciu o ten pierwszy rodzaj

barwników, a chcemy koniecznie wykonywać odbitki na nośnikach matowych, to aby uniknąć

efektu "rozlewania się" kolorów na sąsiadujące, powinniśmy postarać się o papier jak

najlepszej jakości i/lub zmniejszyć rozdzielczość druku zdjęć do 720 dpi lub niżej.

Z kolei użycie tuszu pigmentowego na papierze błyszczącym lub półbłyszczącym (semi-gloss)

może powodować powstawanie tzw. efektu brązowienia, szczególnie wyraźnego na

wydrukach czarno-białych. Polega on na powstawaniu na zdjęciach metalicznych brązowych

155

lub żółtawych połysków. Większość producentów drukarek zaleca stosowanie do

wykonywania wydruków czarno-białych nośników matowych lub korzystanie z drukarek

fotograficznych, działających w oparciu o tusze rozpuszczalnikowe (np. Epson Stylus Photo

1400 oraz inne modele tego producenta współpracujące z atramentami Epson Claria).

Również nośniki tzw. puchnące (w odróżnieniu od mikroporowatych) nie nadają się do

współpracy z tuszami pigmentowymi, ze względu na podatność na zjawisko tzw.

koalescencji, zwanej też cętkowaniem, kiedy to zbyt wolno wysychający atrament zbiera się

w większe plamki. W efekcie mocno zadrukowane obszary zdjęcia wydają się być upstrzone

ciemnymi plamami. Aby sprawdzić, czy nasz papier jest puchnący, czy mikroporowaty, należy

poślinionym palcem dotknąć narożnika arkusza – papier mikroporowaty przyklei się nam

wówczas do skóry.

Wielu producentów dokłada starań, aby ich drukarki były jak najbardziej uniwersalne i umożliwiały

bezproblemowe wykonywanie odbitek na różnych rodzajach papieru. Np. firma Epson opracowała

w tym celu specjalne atramenty pigmentowe takie jak Epson Ultrachrome HiGloss2 umożliwiające

bezproblemowe drukowanie również na nośnikach błyszczących. Uzupełniający je bezbarwny

optymalizator połysku (Gloss Optimizer – widoczny z lewej) pomaga zapewnić równomierne odbicie

światła od całej powierzchni zdjęcia.

Warto też wiedzieć, że niemal wszyscy liczący się producenci drukarek fotograficznych

prowadzą również badania nad tuszami łączącymi w sobie zalety technologii

rozpuszczalnikowej i pigmentowej oraz pozbawione wad obydwu tych rozwiązań. Atramenty

takie spotyka się z reguły w bardziej zaawansowanych i droższych modelach drukarek,

niemniej jednak, jeżeli zależy nam na pełnej uniwersalności naszego domowego fotolabu,

156

warto zainteresować się tego typu rozwiązaniami. W przypadku omawianych w charakterze

przykładów urządzeń firmy Epson tuszami tego typu są atramenty pigmentowe z rodziny

Epson Ultrachrome K3 (np. drukarka Epson Stylus Photo 2880) oraz Epson Ultrachrome

HiGloss2 (Epson Stylus Photo 1900). Dają one znacznie większą swobodę przy korzystaniu

z nośników o różnej charakterystyce.

Gramatura papieru – dlaczego tak bardzo istotna?

Kolejnym elementem istotnym z punktu widzenia jakości wydruków (w tym również

wierności kolorów na zdjęciach) jest gramatura papieru. Choć gramatura (wartość wyrażana

w masie na metr kwadratowy nośnika) z reguły przekłada się na grubość papieru, to

w przypadku nośników fotograficznych jest nieco inaczej, ponieważ w wysokiej jakości

nośnikach fotograficznych (zarówno matowych, jak i błyszczących) stosuje się dodatkowe

warstwy barierowe lub powłoki żywiczne zabezpieczające przed ich marszczeniem się po

wydruku.

Najwyższej jakości papiery fotograficzne potrafią odznaczać się bardzo wysoką gramaturą wynoszącą

od 250 do nawet 300 g/m2. Tak duża gęstość papieru, wraz z obecnością dodatkowych powłok

zabezpieczających pozwalają drukować zdjęcia i grafikę z bardzo wysoką rozdzielczością, przy

wykorzystaniu znacznych ilości atramentu.

Reprodukcja pełnego zakresu kolorów w odbitce fotograficznej z zestawu kilku barwników

podstawowych możliwa jest wówczas, gdy nałożone w jedno miejsce atramenty mogą się ze

157

sobą wymieszać, tworząc punkt o barwie pochodnej. W ramach tego procesu wchodzący

w skład tuszu rozpuszczalnik wsiąka w papier, na powierzchni którego pozostają wymieszane

barwniki składowe lub cząsteczki pigmentu. Jeżeli papier odznacza się zbyt małą gramaturą

(bądź też ustawiono zbyt wysoką jakość wydruku, co wiąże się ze zwiększeniem ilości

zużytego tuszu), to efektem będzie marszczenie się zdjęć – kłopotliwe i często niestety

nieodwracalne.

Aby móc drukować zdjęcia z najwyższą możliwą jakością, konieczny jest zatem papier

fotograficzny o odpowiedniej gramaturze, wynoszącej od 160 g/m2 wzwyż (najlepsze papiery

mogą odznaczać się gramaturą dochodzącą do 300 g/m2). Innym rozwiązaniem jest, jak już

zostało to wspomniane, nałożenie na papier warstwy barierowej lub powłoki żywicznej, która

uniemożliwia wniknięcie w nośnik zbyt dużej ilości rozpuszczalnika. Zdjęcie takie musi jednak

zostać pozostawione w spokoju do momentu pełnego wyschnięcia. Dlatego też w przypadku

odbitek na lepszym jakościowo papierze nie jest zalecane ich oprawianie bądź laminowanie

przed upływem co najmniej 24 godzin od wydruku.

Prawidłowo ustawiona drukarka wykonuje doskonałe wydruki zaraz po jej zakupieniu oraz

przez kilka następnych miesięcy. Później bywa różnie, jeżeli jednak jest prawidłowo

użytkowana, jakość odbitek nie powinna spadać przez całe lata. Kluczową sprawą jest

utrzymywanie urządzenia w jak najlepszym stanie. Choć jest to bardzo proste, wielu

użytkowników o tym zapomina, przez co borykają się oni później z rozmaitymi problemami.

Konserwacja to podstawa!

Warunkiem koniecznym do uzyskania odbitek o żywej i naturalnej kolorystyce jest dbałość

o drukarkę. W trakcie wydruku zdjęć zużywane są znaczne ilości atramentów, a każde

zakłócenie procesu nanoszenia tuszu na papier skutkuje pojawieniem się widocznych usterek

w postaci przebarwień, pasków i innych niepożądanych elementów. Wiele z nich związanych

jest z nieprawidłową konserwacją sprzętu.

158

Oprogramowanie każdego modelu drukarki dysponuje narzędziami służącymi do konserwacji sprzętu.

Bez nich niemożliwe byłoby zapewnienie wysokiej jakości wydruków przez cały okres użytkowania

urządzenia.

Najczęstszym problemem tego rodzaju jest rozwarstwienie (pojawienie się na wydruku linii

jaśniejszych i ciemniejszych) spowodowane zatkaniem dysz. Ponieważ pojedyncza dysza

drukarki atramentowej ma przekrój mniejszy, niż średnica ludzkiego włosa, łatwo może je

zatkać np. kurz. Również zasychający atrament (np. na skutek dłuższego nieużywania

drukarki) może spowodować zaschnięcie wszystkich dysz konkretnego koloru – efekt zbliżony

do tego, który mamy okazję zaobserwować, gdy wyczerpie się któryś z tuszy, a drukarka nas

o tym nie powiadomi.

Każda drukarka dysponuje funkcjami umożliwiającymi monitorowanie stanu dysz i ich

konserwację. Monitorowanie odbywa się poprzez druk specjalnego wzoru. Jeżeli jest on

drukowany niekompletnie, oznacza to konieczność przeprowadzenia szybkiego lub bardziej

gruntownego czyszczenia. Niestety, pociąga to za sobą potrzebę zużycia pewnych ilości

tuszu, dlatego też dobrze, jeżeli sterownik drukarki umożliwia przeczyszczenie dysz

wybranych kolorów – tych, które sprawiają kłopoty.

159

Zdecydowanie najczęstszą przyczyną problemów obniżających jakość wydruku są zatkane dysze

głowicy drukującej. Test ich drożności i ewentualne czyszczenie powinno być pierwszą czynnością

wykonywaną w przypadku, gdy podejrzewamy, że drukarka nie funkcjonuje prawidłowo.

Najlepiej jest jednak zapobiegać tego typu problemom, a więc zamykać pokrywę drukarki

zawsze, gdy nie jest ona używana, nie umieszczać jej w bardzo ciepłych miejscach,

a pomieszczenie w którym stoi regularnie odkurzać. Nie należy też wyłączać drukarki poprzez

fizyczne odłączenie jej od źródła zasilania (np. poprzez wyjęcie wtyczki z gniazdka),

ponieważ nie daje to urządzeniu możliwości przeprowadzenia rutynowego szybkiego

czyszczenia dysz, jakie często jest wykonywane po wciśnięciu przycisku wyłącznika.

160

Podsumowanie

Z zaprezentowanych treści można wysnuć niezbyt optymistyczny wniosek, że jeżeli dany

użytkownik nie dysponuje urządzeniem do kalibracji drukarki (drogim), to chcąc uzyskać

wysokiej jakości zdjęcia, zmuszony jest korzystać z oryginalnych (drogich) materiałów

eksploatacyjnych. Nie jest to jednak do końca prawdą. Używając zamienników zarówno

wkładów atramentowych, jak i nośników można uzyskać odbitki, które będą się podobały,

choć niekoniecznie muszą odznaczać się najwyższą trwałością. Nie wolno jednak zapominać

o tym, co pozostaje głównym tematem poradnika – zapewnienie sobie maksymalnej

możliwej wierności w reprodukcji kolorów, zarówno w aparacie, na ekranie monitora,

jak i w druku. A to jest już zadaniem znacznie trudniejszym do zrealizowania.

X. Odbitka jak marzenie

Ostatni rozdział poradnika poświęcam praktycznym aspektom druku odbitek fotograficznych

w technologii atramentowej. Teraz, gdy nasz cyfrowy warsztat jest już przygotowany

i skonfigurowany, a my dysponujemy odpowiednimi materiałami eksploatacyjnymi, już nic

nie stoi nam na przeszkodzie, abyśmy mogli przenieść nasze zdjęcia na papier. Co zatem

należy zrobić, aby odbitki wykonywane w domowym zaciszu charakteryzowały się atrakcyjną,

bogatą, a przede wszystkim wierną kolorystyką?

Softproofing – zanim włączymy drukarkę

Największym problemem związanym z uzyskiwaniem odbitek o wiernej kolorystyce – nie

bogatej, zachwycającej czy ładnej, lecz po prostu wiernej – jest kwestia nie związana

w żaden sposób z konkretnym modelem drukarki. Sprowadza się ona do fundamentalnych

różnic pomiędzy technologiami wyświetlania obrazu na ekranie monitora oraz

odwzorowywania ich na wydrukach. Problem ten został wstępnie opisany w pierwszym

rozdziale i powracał w kolejnych dość regularnie, teraz jednak powiemy dokładniej, jak się

z nim uporać.

161

Paleta barw wchodzących w skład przestrzeni CMYK jest uboższa od przestrzeni sRGB w zakresie

odcieni kolorów niebieskiego i zielonego (wykres po lewej stronie). Może to prowadzić do przekłamań

związanych z konwersją typu RGB->CMYK. Symulacja widma światła białego odwzorowanego za

pomocą przestrzeni CMYK (po prawej stronie) pokazuje, że pewne kolory widoczne na zdjęciach jako

jaskrawe i nasycone, na wydruku atramentowym mogą wydawać się ciemne i bardziej wygaszone.

Na czym polega trudność? Otóż addytywne modele barw RGB oraz substraktywne modele

CMYK różnią się nie tylko pod względem sposobów uzyskiwania barw (w wyniku wymieszania

wszystkich kolorów składowych w modelu addytywnym otrzymuje się biel,

w substraktywnym zaś czerń), ale też uzyskiwaną w ten sposób paletą barw. I choć

producenci drukarek starają się, aby różnice te były jak najmniejsze, to podczas przesyłu

zdjęcia do drukarki (z czym wiąże się m. in. konwersja jego palety barw do palety barw

drukarki) często dochodzi do pewnych zmian.

Jeżeli więc nawet dysponujemy idealnie skalibrowanymi monitorem i drukarką, kompletem

nowych atramentów i doskonałej jakości papierem, to może się zdarzyć, że wykonanie

odbitki zdjęcia o kolorystyce pod każdym względem identycznej z tym, co widzimy na

monitorze, będzie niemożliwe. Niektóre kolory na wydruku mogą zostać odwzorowane nie do

końca tak, jak byśmy się tego spodziewali. Skala tych rozbieżności zależeć będzie od

drukowanego przez nas zdjęcia (częstości występowania na nim "problematycznych" odcieni

kolorów) oraz modelu używanej drukarki (stosowane przez producentów sztuczki, takie jak

dodatkowe tusze wzbogacające podstawową paletę CMYK, służą m. in. redukcji

162

wspomnianego zjawiska), niemniej jednak powinniśmy się liczyć z tym, że mogą one

wystąpić.

normalny tryb pracy (przestrzeń RGB)

tryb Proof Colors (przestrzeń CMYK)

163

tryb Gamut Warning

Funkcja softproofingu obecna w tak zaawansowanych programach jak Photoshop daje nam pełen

wgląd w to, jak będą wyglądały nasze odbitki jeszcze przed przeniesieniem zdjęć na papier.

Mając do dyspozycji precyzyjnie skalibrowany monitor, profil ICC do drukarki i odpowiednie

oprogramowanie, można sprawdzić, jak nasze zdjęcie będzie wyglądało po wydruku.

Mechanizm ten nosi anglojęzyczną nazwę softproofing i jest podstawowym narzędziem

każdego poligrafa. Jego działanie sprowadza się do symulowania na ekranie monitora - na

podstawie obliczeń dokonywanych z wykorzystaniem profili ICC monitora i drukarki -

wyglądu zdjęcia po wydruku. Z reguły narzędzie softproofingu dostępne jest w bardziej

zaawansowanych aplikacjach graficznych używanych przez zawodowców. W Photoshopie na

przykład znaleźć ją można w menu View, gdzie temu właśnie zadaniu służą pierwsze trzy

opcje: pierwsza pozwala wybrać profil docelowy, druga włącza i wyłącza mechanizm

softproof, natomiast trzecia powoduje zaznaczenie na zdjęciu obszarów, których kolorystyka

nie mieści się w docelowej przestrzeni barw.

Brak funkcji softproofingu w używanym przez nas oprogramowaniu nie oznacza jeszcze, że

jesteśmy zupełnie bezradni w tej kwestii. Istnieją rozwiązania firm trzecich, np. dla Adobe

Lightroom powstała wtyczka wzbogacająca program o tę funkcję dostępna pod adresem

www.lightroom-plugins.com/ProofIndex.php (pełna jej wersja kosztuje dziesięć funtów,

bezpłatnie dostępna jest natomiast wersja próbna). Również bardziej zaawansowane modele

monitorów komputerowych często wyposażone są w funkcję proofingu, choć prawie zawsze

wybór ogranicza się do najbardziej podstawowych przestrzeni barwnych, takich jak sRGB.

164

Jeżeli publikujemy nasze zdjęcia głównie w Internecie, to nam to wystarczy, ale w przypadku

wykonywania odbitek funkcja taka jest raczej mało przydatna.

Kosztujący niecałe 50 złotych plug-in dla programu Adobe Lightroom stanowi odpowiedź na liczne

głosy użytkowników tego programu, dotyczące braku narzędzi do softproofingu w tej aplikacji.

Pozwala on też na znacznie więcej, niż tylko prostą symulację wyglądu zdjęć po wydruku. Darmowa

wersja próbna różni się od pełnoprawnej tym, że generuje obrazy poglądowe w bardzo niskiej

rozdzielczości.

Przygotowanie zdjęć do druku

Zanim jednak pochylimy się nad kolorystyką zdjęć i tym, jak najwierniej ukazać te kolory na

papierze, zajmijmy się przez moment przygotowaniem fotografii do druku. Omówione tu

zagadnienia nie dotyczą wprawdzie tematów bezpośrednio związanych z barwą, lecz mogą

mieć spore znaczenie dla właściwego odwzorowania kolorów na zdjęciach. Jest tak, ponieważ

w sytuacji, gdy ostrość obrazu (związana z rozdzielczością natywną drukarki) ustawiona jest

nieprawidłowo, barwy na styku kontrastowych obiektów przedstawionych na fotografii mogą

się ze sobą zlewać. Z kolei zagadnienia dotyczące proporcji boków kadru pomogą nam

wykorzystać w optymalny sposób papierowy nośnik i pozwolą uniknąć przykrych

niespodzianek związanych z krawędziami drukowanych zdjęć

165

Rozdzielczość natywna – przepis na ostre odbitki

Na początek zajmiemy się kwestią ostrości wykonywanych odbitek. Nie chodzi jednak

o ostrość samych zdjęć, lecz o tę związaną z rozdzielczością wydruku. Jak już wspomnieliśmy

w części tego poradnika poświęconemu wyborowi drukarki, każdy model drukarki odznacza

się rozdzielczością maksymalną druku wyrażaną w punktach na cal obrazu (DPI). Jednak

z perspektywy jakości drukowanego zdjęcia ważniejsza jest tzw. rozdzielczość natywna,

zdeterminowana przez układ dysz drukarki.

To, że nasza drukarka odznacza się rozdzielczością maksymalną liczoną w tysiącach barwnych

punktów na cal wydruku, nie znaczy jeszcze, że możemy w tym zakresie ustalać sobie dowolną

wartość DPI obrazu. Obraz o niewłaściwej rozdzielczości po wydrukowaniu może się bowiem

odznaczać rozmaitymi wadami, takimi jak choćby efekt schodków (ang. jaggies), symulowany na

zdjęciu po prawej stronie.

Obrazy przeznaczone do druku zawsze powinny się odznaczać rozdzielczością stanowiącą

wielokrotność rozdzielczości natywnej. W innym przypadku sterownik drukarki dopasuje ją

sobie automatycznie, co zaowocuje znacznym spadkiem ostrości obrazu (rezultat

tzw. resamplingu obrazu) lub pojawieniem się "schodków" (efekt uboczny skalowania

metodą "Nearest Neighbor").

W przypadku drukarek firmy Epson rozdzielczość natywna wynosi 360 DPI, dlatego też aby

uzyskać odbitki o optymalnej ostrości (a co za tym idzie o wyraźnych granicach pomiędzy

różnymi barwami tam, gdzie nam na tym zależy), powinniśmy przeskalować zdjęcie do

połowy lub wielokrotności tej rozdzielczości. Tak więc dobry materiał na odbitkę w zależności

od używanego przez nas rodzaju nośnika będzie odznaczał się rozdzielczością 180, 360, 720,

1440 lub 2880 DPI.

166

Proporcje kadru – banalna/niebanalna kwestia

Drugi problem związany z ostatnimi przygotowaniami zdjęć do druku dotyczy przede

wszystkim tych fotografii, których wywołanie powierzamy fotolabom. Niemniej jednak nawet

w domu warto zwrócić uwagę na ten drobny aspekt. Chodzi o wymiary i proporcje boków

zdjęć, na których odbitkach nam zależy. Bowiem pomiędzy takimi popularnymi formatami jak

np. 13 × 9 cm, 15 × 10 cm czy 20 × 15 cm istnieją pewne różnice w proporcjach kadrów.

Jeżeli format zdjęcia źródłowego nie odpowiada dokładnie formatowi papieru, to w zależności

od wybranego wariantu działania możemy ją przyciąć, wydrukować z naddatkiem (pozostaną

po tym białe paski u góry i dołu, bądź też po bokach kadru) bądź też rozciągnąć do

wymaganych proporcji (efektem ubocznym będzie w takiej sytuacji najczęściej

zniekształcenie kadru, choć jak pokazaliśmy to na łamach wideowarsztatu pt. Uratuj swoje

zdjęcia z Adobe Photoshop Elements 9 w filmie numer 2, istnieją sposoby, aby tego uniknąć).

Większość aplikacji do edycji zdjęć dysponuje opcjami pozwalającymi określić sposób druku zdjęć,

których nie da się idealnie wpasować w kadr. Najlepiej jednak uniknąć korzystania z nich, ustalając

proporcje boków fotografii tak, aby idealnie odpowiadały wymiarom papieru.

Dlatego też jeżeli zależy nam na tym, aby odbitka wyglądała dokładnie tak, jak chcemy, już

zawczasu powinniśmy zadbać również o jej dokładne wymiary i w takiej postaci rozpocząć jej

druk lub też zanieść do fotolabu. Większość programów pomoże nam dopasować parametry

167

obrazu w kwestii proporcji boków i tego, co zrobić z brakującymi centymetrami. Należy

jednak pamiętać, że w sterownikach samej drukarki znajduje się najczęściej jeszcze jedna

opcja, której użycie jest bardzo ważne i pozwoli nam optymalnie wykorzystać nośnik –

drukowanie bez ramek. Pamiętajmy tylko o jednym: nawet jeżeli nasz model drukarki

dysponuje opcją druku bez ramek, to upewnijmy się, czy opcja ta jest dostępna w przypadku

wszystkich formatów papieru. Odpowiednie informacje znajdziemy w specyfikacji technicznej

posiadanego sprzętu.

Znając wymaganą rozdzielczość zdjęć oraz wymiary odbitek, możemy bez problemu obliczyć,

jakie wymiary w pikselach powinna mieć fotografia źródłowa. Dokonamy tego mnożąc

szerokość i wysokość kadru docelowego (w centymetrach) przez rozdzielczość, a następnie

dzieląc otrzymaną wartość przez 2,54 (tyle centymetrów liczy sobie jeden cal). A więc

np. zdjęcie do odbitki 20 × 30 cm drukowane w rozdzielczości 360 DPI powinno odznaczać

się wymiarami 2835 × 4252 pikseli.

Większość programów graficznych, takich jak Adobe Photoshop, umożliwia automatyczne dokonanie

obliczeń optymalnych w stosunku do formatu wykonywanych odbitek wymiarów zdjęcia. Wystarczy

podać docelową rozdzielczość obrazu (w DPI) oraz pożądane wymiary obrazu po wydruku.

Drukowanie

Kiedy wszystko jest już gotowe, możemy zacząć druk. Jeżeli przygotowaliśmy się do tego

odpowiednio, to nie powinien on nam sprawić nawet najmniejszych kłopotów. Przed

rozpoczęciem samego druku (zwłaszcza jeżeli ostatni raz drukowaliśmy na naszym sprzęcie

168

barwny obraz kilkanaście dni wcześniej lub jeszcze dawniej) wykonajmy wydruk testowy

i w razie konieczności przeczyśćmy dysze lub głowicę drukarki. Pamiętajmy też, że odbitka po

wydrukowaniu musi wyschnąć, czemu towarzyszyć może subtelna zmiana kolorów na

wydruku. Najlepiej jest więc ostrożnie wyjąć z drukarki papier (nie dotykając powierzchni

barwnej) i położyć go w suchym i nienasłonecznionym miejscu na co najmniej godzinę.

W przypadku niektórych rodzajów papieru czas ten może być znacznie dłuższy i wynosić

nawet do 24 godzin.

Drukowanie na oryginalnych nośnikach

Najprościej odbitki zdjęć wykonuje się – co już zostało wspomniane w poprzednim

rozdziale – korzystając z oryginalnych materiałów eksploatacyjnych. Możemy wówczas

pozwolić sobie na powierzenie praktycznie wszystkich czynności automatyce drukarki.

Korzystamy więc z ustawień automatycznych. Na początek, niezależnie od tego czy edytując

zdjęcia korzystamy z Adobe Photoshopa, Lightrooma, Photoshopa Elements, czy też

jakiegokolwiek innego programu graficznego bądź przeglądarki, przystępując do wydruku

wyłączamy wszystkie udostępniane przez program opcje służące do zarządzania barwą bądź

też mające poprawić kolorystykę zdjęć.

Z punktu widzenia fotografa najważniejszą opcją w panelu sterowania drukarki nie jest nawet jakość

wydruku, lecz typ nośnika. W zależności od ustawionego rodzaju papieru pewne opcje mogą się

okazać niedostępne, a inne działać w odmienny sposób, niż zwykle.

169

Drugim naszym krokiem będzie ustawienie drukarki. Wydajemy więc komendę drukowania,

co najczęściej spowoduje otwarcie okna dialogowego, z poziomu którego będziemy mogli

otworzyć kolejne okno z ustawieniami urządzenia. Najpierw wybieramy typ i format papieru.

Następnie ustalamy jakość wydruku, co - jak już wspominałem - sprowadza się najczęściej

do ustalenia rozdzielczości druku. Niekiedy producent drukarki wraz z listą dostępnych opcji

udostępnia też ich opis. Jeżeli tak jest, to wyboru powinniśmy dokonać w oparciu

o wykorzystywany typ papieru fotograficznego: do nośników matowych bez powłok

ochronnych nie jest zalecana rozdzielczość wyższa niż 1440 DPI, ponieważ może to

powodować nieodwracalne marszczenie się papieru już w trakcie druku. Również

w przypadku korzystania z oryginalnych nośników producent z reguły umieszcza na

opakowaniu informację dotyczącą tego, jakie powinny być optymalne ustawienia jakości

druku.

Również wśród wielu rozmaitych opcji dodatkowych dostępnych w ustawieniach drukarki jest

kilka takich, którymi powinniśmy się zainteresować. Niektóre z nich są spotykane tylko

w urządzeniach danego producenta lub nawet konkretnych modelach (w przypadku

stanowiącego ilustrację tego artykułu modelu Epson Stylus Photo R1900 oraz wielu innych

drukarek firmy Epson będzie to np. bardzo użyteczny Optymalizator Połysku niwelujący

różnice połysku pomiędzy obszarami barwnymi i niezadrukowanymi – uaktywnia się go,

zaznaczając opcję Połysk dostępną w ustawieniach dla papierów typu Glossy), inne zaś mają

charakter uniwersalny. Do tej drugiej grupy należy m. in. opcja druku przyspieszonego, którą

podczas wykonywania odbitek zdjęć należy wyłączyć, obniża ona bowiem precyzję druku

oraz równomierność nakładanych kolorów.

170

Dostępna w większości modeli drukarek opcja szybkiego druku doskonale sprawdza się podczas

drukowania tekstu i prostych grafik, jednak przy wykonywaniu odbitek fotograficznych nie powinna

być używana. Przyspiesza ona bowiem proces druku dzięki dwukrotnie bardziej intensywnemu "pluciu"

atramentem, podczas ruchu głowicy drukarki nie w jedną, ale w obie strony. Efektem ubocznym

takiego działania jest obniżenie precyzji druku.

Jeżeli którejś ze wspomnianych opcji nie możemy znaleźć w podstawowym widoku panelu

sterowania drukarki, spróbujmy przejść do widoku zaawansowanego. Jeżeli zależy nam na

jak najwierniejszym odwzorowaniu kolorów, powinniśmy też wyłączyć wszelkie

"poprawiacze" kolorystyki zdjęć oferowane praktycznie przez wszystkich producentów

drukarek fotograficznych i nie tylko. W przypadku urządzeń firmy Epson funkcja ta nosi

nazwę PhotoEnhance. Po wyłączeniu jej można jeszcze w opcjach zaawansowanych

przełączyć opcję Tryb koloru wchodzącą w skład mechanizmu tradycyjnego zarządzania

kolorami w tryb pracy EPSON Standard i dobrać taką wartość gamma, jaką ustawiony ma

nasz monitor.

171

Drukowanie na nośnikach sprofilowanych samodzielnie

Nieco inne reguły obowiązują, gdy wykonujemy odbitki na nośnikach, do których profile

pobraliśmy z Internetu bądź też przegotowaliśmy sobie sami (np. kalibrując drukarkę za

pomocą kolorymetru ColorMunki). Jeżeli sterownik drukarki wymusza na nas wybór jakiegoś

konkretnego rodzaju papieru fotograficznego z listy, wybieramy ten, w oparciu o który

wykonywany był profil ICC (raz jeszcze przypominam, że powinien być on jak najbardziej

zbliżony do używanego przez nas typu papieru, pod względem typu i gramatury). Następnie

w ustawieniach sterownika wyszukujemy opcje zarządzania kolorem (w przypadku drukarek

firmy Epson jest to na przykład opcja o nazwie ICM znajdująca się w menu Zaawansowane)

i ustawiamy odpowiedni sterownik drukarki. Niekiedy będziemy musieli też zaznaczyć opcję

dostępu do wszystkich profili, aby na liście znalazły się również te, które nie wchodzą w skład

sterownika urządzenia.

Wiele drukarek nie daje "od ręki" dostępu do większości zapisanych w komputerze profili ICC/ICM.

Jeżeli na liście dostępnych profili nie ma tego, który nas interesuje, poszukajmy opcji włączającej

dostęp do przestrzeni niestandardowych.

172

Jeżeli sterownik drukarki udostępnia nam również możliwość wyboru profilu wejściowego,

pamiętajmy o tym, aby opcję tę ustawić tak, aby odpowiadała przestrzeni barwnej, w jakiej

zapisano zdjęcie (UWAGA: musi być to przestrzeń zdjęcia, a nie monitora!). W przypadku

aplikacji Adobe Lightroom jest nią ProPhoto RGB.

Uwaga na podwójne zarządzanie barwą!

Bardzo częstym błędem popełnianym przez drukujących, zaraz po ignorowaniu kwestii

związanych z zarządzaniem barwą, jest zarządzanie zwielokrotnione. Może ono wystąpić gdy

korzystamy z aplikacji dysponującej własnymi narzędziami z grupy Color Managment, takich

jak Adobe Photoshop czy Lightroom. Jedną z ich zalet jest możliwość kontroli mechanizmów

zarządzania kolorem z poziomu programu, co ułatwia proces druku. Korzystając z nich należy

jednak pamiętać o tym, że w takiej sytuacji należy zawsze wyłączyć systemy zarządzania

kolorem na poziomie sterownika drukarki. I analogicznie – jeżeli korzystamy

z systemów zarządzania barwą w drukarce, to upewnijmy się, czy te w aplikacji są na pewno

wyłączone (niekiedy opcja ta nosi anglojęzyczną nazwę Color Managed by Printer, czyli

"zarządzanie barwą przez drukarkę").

Brak kontroli nad ustawieniami programu do edycji zdjęć i sterownika drukarki może przynieść

niepożądane rezultaty. Widać je na powyższym przykładzie przedstawiającym porównanie odbitki

o optymalnej kolorystyce (po lewej), powstałej w wyniku podwójnego zarządzania barwą (w środku)

oraz wydrukowanej bez użycia mechanizmów Color Managment (po prawej).

173

Jednoczesne włączenie mechanizmów zarządzania kolorem bądź ich wyłączenie zarówno

w aplikacji, jak i w sterowniku drukarki, prowadzi do powstania poważnych błędów

kolorystycznych. Sytuacja taka jest analogiczna do tej, gdy ustawimy inny rodzaj papieru niż

aktualnie używany. W obydwu przypadkach kolory będą za intensywne lub zbyt blade

w stosunku do oczekiwanych. Możliwe jest również występowanie dominant barwnych.

Podsumowanie

Jak widać sam proces druku zdjęć w odpowiednio przygotowanym warsztacie cyfrowym

potrafi być czystą przyjemnością. Praca, jakiej wymagało zorganizowanie sobie stanowiska

roboczego, ustawienie komputera oraz skalibrowanie monitora i drukarki owocuje wysokiej

jakości wydrukami o wiernej kolorystyce. To zaś jest, jak sądzę, wystarczającym powodem,

aby podjąć się tego wyzwania.

Wydatki, jakie należy ponieść, aby zgromadzić cały sprzęt wchodzący w skład nowoczesnego

cyfrowego warsztatu fotograficznego potrafią przyprawić o zawrót głowy. Tak samo jednak, jak nie

każdy człowiek mający ochotę na robienie zdjęć musi od razu kupować profesjonalną lustrzankę

cyfrową i obiektywy za dziesiątki tysięcy złotych, tak nie wszystkie z wymienionych akcesoriów są

niezbędne każdemu fotografującemu. Niektóre z nich mogą być jednak dla nas bardzo przydatne

i choćby z tego powodu dobrze byłoby przyjrzeć się im bliżej.

Mam nadzieję, że udało mi się w tych dziesięciu rozdziałach przekonać, że nie taki diabeł

straszny – możliwość zrozumienia i opanowania zagadnień niezbędnych do uzyskania zdjęć

o wiernej kolorystyce nie wykracza poza możliwości przeciętnego, zainteresowanego tym

tematem pasjonata fotografii. Osobna sprawa to wydatki, jakie należy ponieść, jeżeli chcemy

174

"na poważnie" podejść do tematu kalibracji kolorystycznej i zarządzania kolorem w ramach

naszych cyfrowych warsztatów. Tutaj już każdy z nas musi odpowiedzieć sobie sam na

pytanie, jakimi zasobami dysponuje oraz jak bardzo zależy mu na zapewnieniu sobie

wierności w obrazie oglądanym na monitorze oraz wykonanych w domowym zaciszu

odbitkach. Nie znaczy to oczywiście, że potencjalnie zainteresowany tym tematem fotograf

musi natychmiast kupować kalibratory monitora i drukarki, wzornik barw dla aparatu,

profesjonalny monitor graficzny oraz ośmio- lub dziesięcioatramentową drukarkę A3. Jednak

posiadanie każdego z wymienionych elementów wyposażenia oznacza pewne możliwości,

które świadomy fotograf będzie umiał wykorzystać ku satysfakcji swojej i innych. Dlatego też

warto choć przez chwilę rozważyć możliwość choć częściowej rozbudowy swojego

"fotograficznego warsztatu".

Jarosław Zachwieja

175

176

Internetowy Dziennik o Fotografii i Wideo www.SwiatObrazu.pl istnieje od

1999 roku i każdego dnia dostarcza najświeższe informacje, publikuje autorskie

testy sprzętu oraz praktyczne porady dla fotografów.

Zróżnicowana zawartość serwisu czyni go cennym źródłem informacji w

dziedzinie multimediów dla użytkowników początkujących i zaawansowanych.

Autorzy publikacji SwiatObrazu.pl to znawcy z poszczególnych dziedzin

multimedialnych, nad poziomem merytorycznym serwisu czuwa profesjonalna

redakcja, którą tworzą ambitni i doświadczeni fotografowie.

SwiatObrazu.pl posiada 13-letnie doświadczenie w organizacji konkursów

fotograficznych, na które napływają tysiące zgłoszeń. Przeprowadziliśmy

konkursy fotograficzne m.in. dla:

Każdego miesiąca SwiatObrazu.pl odwiedza ponad 240 tysięcy Czytelników,

którzy generują ponad 2 miliony odsłon.

Zapraszamy do współpracy: reklama@SwiatObrazu.pl