Jakość życia jako pojęcie pluralistyczne o charakterze...

21Wnuk M, Marcinkowski JT. Jakość życia jako pojęcie pluralistyczne o charakterze interdyscyplinarnym

Jakość życia jako pojęcie pluralistyczne o charakterze interdyscyplinarnymQuality of life as a pluralistic and multidisciplinary construct

Marcin Wnuk, Jerzy T. Marcinkowski

Zakład Higieny, Katedra Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu

Quality of life is one of the most important issues of contemporary science. Despite its multifaceted character there is no universal conception of quality of life to implement in all areas of science. Every field of knowledge focuses on different aspects of quality of life.

Key words: quality of life, well-being, life satisfaction

Jakość życia jest jednym z ważniejszych zagadnień współczesnej nauki. Pomimo tego, że jest to konstrukt o charakterze wielowymiarowym i interdyscyplinarnym współczesna nauka nie stworzyła dotychczas uniwersalnej koncepcji jakości życia, która byłaby możliwa do zastosowania na gruncie wszystkich dziedzin nauki. W zależności od danego obszaru nauki nacisk jest kładziony na odrębny aspekt jakości życia.

Słowa kluczowe: jakość życia, dobrostan, satysfakcja z życia

Adres do korespondencji / Address for correspondence

Dr Marcin Wnukul. Mateckiego 24/71, 60-689 Poznańtel. 664934268, mail: [email protected]

© Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 21-26

www.phie.pl

Nadesłano: 15.01.2012Zakwalifikowano do druku: 06.02.2012

Wprowadzenie

Pytanie o jakość życia człowieka ma charakterretoryczny.Jużodnajdawniejszychczasówpróbowanozgłębić tajemnicę szczęścia, poszukując uwarunko-wańsatysfakcji i zadowoleniazżyciaorazpoczuciadobrostanu.Niestetydodniadzisiejszegożadnemubadaczowinaturyludzkiejnieudałosięznaleźćuni-wersalnejreceptygwarantującejszczęście. Jakość życia jest jednym z najpopularniejszychzagadnieńnietylkowspółczesnejpsychologii,alerów-nieżwszystkichnaukidziedzinżyciaobejmującychswym zasięgiem ludzką egzystencję, takich jak me-dycyna,filozofia,ekonomia,socjologia,pedagogika,polityka,itd. Przeglądliteraturynatematbadańnadjakościążycia ujawnia wiele niejednoznaczności, zarównowrozumieniu,jakiwdefiniowaniutegoobejmującegoszeroki zakres ludzkiej egzystencji pojęcia. Terminjakośćżycianależydotakichkonstruktównaukowych,którebardzotrudnozdefiniowaćiuzgodnićwspólnestanowiskoodnośniesposobuichrozumieniazewzglę-du na ich dużą ogólność. Kontrowersje wokół tegozagadnieniapojawiająsięnietylkowobrębieróżnychnaukspołecznych,aledotycząrównieżprzedstawicielireprezentującychtesamedziedzinywiedzy.Wydaje

się, że jest to spowodowane głównie koncentracjąna różnych aspektach jakości życia i interdyscypli-narną naturą tego pojęcia. Inaczej jakość życia jestujmowanawekonomii,gdziestanowiraczejterminocharakterze homogenicznym, a inaczej wobrębiepsychologii, gdzie mamy do czynienia z różnymipróbamikonceptualizacji,podobniejakwmedycynie,pedagogiceisocjologii.Tenpartykularyzmpogłębiasięwrazzewzrostembadań,powodująccorazwięk-szerozbieżności.Człowiektraktowanybyłzazwyczajrozdzielnie i stanowił przedmiot dociekań różnychdyscyplinnaukowych(socjologii,psychologii,filozo-fii,biologii,politologii,medycyny,psychiatrii, itd.),które w kategoriach sobie specyficznych próbowałygoopisać.Badanianadjakościążyciamająprzyczynićsiędointegracjitychspojrzeńisposobówanalizyorazwypracowywać możliwe płaszczyzny porozumienia[1]. W tej sytuacji postulat powołania do życia jaknajbardziejprecyzyjnegoisystemowegoujęciajako-ści życia, traktującego człowieka wielowymiarowoiholistyczniewydajesięnieodzowny. Bańka[2]przytaczadwawzajemniesięwyklu-czającesposobyrozumieniajakościżycia,stanowiąceprzeciwstawne krańce tego samego kontinuum.Odejście od potocznego, nieprecyzyjnego, ale za to

Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 21-26

22 Probl Hig Epidemiol 2012, 93(1): 21-26

całościowegorozumieniapojęciajakościżyciawkie-runku teoretycznie uściślonych, lecz cząstkowychkonceptualizacji, oddala jednocześnie możliwośćskonstruowaniaspójnejkoncepcjiipowszechnieak-ceptowanej„technologii”podnoszeniajakościżycia.Definicja,obrazorazsystemdeskryptywno-predykcyj-nyzjawiskauzależnionyjestodspecyficznejperspek-tywypodmiotupodejmującegotenproblem.Możetobyćperspektywaszeroka,odwołującasiędoszerokorozumianejkultury,ideologiiczynawetreligii.Możeto być perspektywa wąska, zawężona do określonejteoriiimetodologiinaukowej.Tedwieperspektywyujmowania jakości życia wzajemnie się wykluczają.Konstatując,jedenkraniecwspominanejprzezniegodymensjiskładasięnaukowejprecyzjizredukowanejdo teorii i traktującej jakość życia zzawężonej per-spektywy,natomiastatutemdrugiegojestszerokaper-spektywa,abrakiemniedostatecznaprecyzja.Właśniedziękiswejwieloznaczności,niedookreśleniuzałożeńteoretycznychidefinicyjnychoraz,cozatymidzie,niemalnieograniczonejdowolnościinterpretacyjnej,pojęcie jakości życia zawdzięcza swoje niezwykłepowodzenie[3].Jakośćżyciajestpojęciemwielowy-miarowym,obciążonymemocjonalnie,ocharakterzeczęsto narzędzia ideologicznego, ewaluatywnym,niemożliwymdojednoznacznegoujęcia,uwikłanymwkontekstypolityczneikulturowe[4]. WedługJaracz[5]zamętmetodologiczny i ter-minologiczny dotyczący pojęcia jakości ma swojepodstawy w jego wieloznaczności terminologicznej,trudnościachwprecyzyjnymdefiniowaniu,odmien-nościcelówróżnychdziedzinnaukizajmującychsiętym zagadnieniem oraz faktu, że próby naukowejewaluacji tego terminu dokonywane są często napodstawie potocznego rozumienia tego pojęcia bezobjaśnienia explicite jego znaczenia. Wzrost zain-teresowania tematyką jakości życia, poszukiwanieczynnikówwarunkującychorazzapotrzebowanienategorodzajubadaniaprzezprzedstawicieli różnychdyscyplinnaukiimplikująpogłębiającąsięświadomośćspołecznąwobrębiedążeńindywidualnychposzcze-gólnychjednostekdojaknajlepszejegzystencji. Zainteresowanie przedstawicieli różnych dy-scyplin nauki problematyką jakości życia wynikaz szeregu przesłanek. U podłoża pierwszej z nichznalazło się przekonanie, iż wzrost ilościowy niejestżadnąwartościąsamąwsobie,apozapewnymigranicamidalszyrozwójniejestmożliwybezzmianyjakościowej. Kolejna przesłanka wynika z dążeń doprzywrócenia„zachwianychproporcjimiędzytym,cosubiektywneitym,coobiektywnewżyciuludzi,abyskierowaćzainteresowaniebadaczynatakżeważne,choćczęstojeszczeuważanezanienaukoweproblemymoralneiświatopoglądowewspółczesnegoczłowieka,jegopostawywobecistnieniaipreferowaneprzezeń

wartości”. Trzecia z nich stanowi – wywodzącą sięzfilozoficznejrefleksji–dążnośćdokonstruowaniaprakseologicznejkoncepcjikształtowaniasię jakościżyciawprocesieedukacyjnymjednostki[6]. Zbieżna z przesłanką pierwszą jest konstatacjaCzapińskiego[7].Wjegoopiniinieznalezionożad-negoempirycznegodowodu,żewzrostgospodarczywkrajach rozwiniętych ma bezpośredni wpływ napoprawęwskaźnikówrozwojuspołecznegoisubiek-tywnegodobrostanu.Większośćludzimaprzeświad-czenieotym,żezdobyciedóbr,któresąwłaściwedlawysokiejjakościżyciaidobregospołeczeństwa,uczyniichbardziejszczęśliwymi.Gdybytakbyło,todlapo-prawyjakościżyciawystarczyłobystworzyćoptymalnewarunki materialne dowodząc, że każdego człowie-ka można zredukować do wymiarów materializmuiekonomizmu,azamożnośćbyłabygłównympredy-katoremszczęściaiwysokiejjakościżycia.Aprzecieżholistycznekoncepcjeczłowiekauwzględniają,opróczsfery fizycznej, obecność wymiaru psychicznegoiduchowego jakokonstytuującychkażdą integralnąjednostkę. Według Kasprzak i Derbis [8] warunkiem po-czucia wysokiej jakości życia nie jest zaspokojeniewszystkichpotrzebżyciowych.Czynnikiobiektywnew sposób bezpośredni nie stanowią o zadowoleniuzżycia,alewyznaczającpercepcjętejrzeczywistościwpływają na poziom zadowolenia. Tak więc możnazauważyć, że istotniejszą determinantą wysokiejjakościżyciajestpercepcjawłasnejsytuacjiżyciowej,cojestsprzecznezpowszechnymiprzekonaniaminatentemat.Szczególnymzainteresowaniem,zwłaszczapsychologówzajmującychsiębadaniaminadjakościążycia,cieszysiętzw.„paradokszadowolenia”.Mamyznimdoczynieniawtedy,gdysubiektywnieodczu-wanawysokajakośćżyciajednostkiniekorespondujezobiektywnieistniejącymiwarunkami,wktórychtajednostkafunkcjonujeiktórympodlega[9,10]. Jakośćżyciajestuwikłanawwartości,maznimizwiązek, z pewnych wartości wynika. Jest pojęciemaksjologicznymimożnaspróbowaćopisywaćjąprzypomocy terminologii aksjologicznej. Świat wartościprzynależydosferyduchowejczłowieka,którastanowiojegoindywidualnościijestznaturyrzeczysubiek-tywna[4].Nieuwzględnienietejkwestiiwrozważa-niachnadjakościążyciabyłobynietylkoprzejawemredukcjonizmu,aleicałkowitymspłyceniemludzkiegobytudofunkcjiprzynależnychświatuzwierząt.Dlaharmonijnegorozwojuspołeczeństwaniewystarczysterowanie wskaźnikami ekonomicznymi, bowiemosiągnięcia bądź niedostatki w tej dziedzinie nieprzekładająsięwprostysposóbnasferęspołecznychiindywidualnychsystemówwartości,które–jaksięokazuje–sąważnymstymulatoremprzemian,zarów-noichkierunku,zakresu,jakitempa[11].


Geneza i rozwój pojęcia jakości życia

Genezapojęciajakościżycianiejestzagadnieniemprostym, jasnym i oczywistym. Głównym powo-dem takiego stanu rzeczy jest jego wieloznaczność,ewolucja, jakiemupodlegałoorazfakt,żewobrębieróżnych dyscyplin naukowych wiele terminów bli-skoznacznychbyłoijeststosowanychzamienniedoniego. Zagadnienie jakości życia inaczej rozwijałowpsychologii,gdziejejobszarzainteresowańograni-czałsiędozagadnieńzwiązanychztądziedzinąnauki,ainaczejwmedycynie.Nieoznaczatooczywiście,żekorzystały one zwłasnego dorobku, ubogacając sięwzajemnierozwijająccoraztonowszemetodybadań.Niewątpliwiełatwiejbyłobymówićogeneziepojęciajakościżyciawkażdejznaukosobno.Wydajesiętojednak sposobem niewystarczającym, a ujmowaniejakościżyciawskalimikro(napoziomiejednejnauki)bez możliwości pokazania istotnych prawidłowościujawniającychsiędopierowskalimakro(napoziomieogólnonaukowym) oraz brak zachowania porządkuchronologicznegojestrozwiązaniemniewystarczają-cym.Uchwyceniegenezypojęciajakościżyciaipod-kreślenieprawidłowościrozwojowych,jakimpodlega-łozobuperspektywjednocześnie,pozwolizachowaćwmiaręrzetelnyipełnyobraztegozjawiska. Termin jakośćżyciapojawił sięporazpierwszypo II Wojnie Światowej w Stanach Zjednoczonychibyłkojarzonywyłączniezdobrostanemmaterialnym[3,12].Dopierozewzględunazainteresowaniewar-tościamiodnoszącymisiędoFrommowskiego„być”zamiast„mieć”zostałrozszerzonynanoweobszaryludzkiegofunkcjonowania.Zezmianątąszłowparzezainteresowanie subiektywnymi kryteriami jakościżycianarzeczobiektywnychwarunkówzwiązanychzegzystencją. O historii badań dobrobytu społecznego rozu-mianych jako pomiar jakości życia wspomina Borys[13].Wedługniegobadaniawzakresieobiektywnejjakościżyciasązwiązanezudoskonalaniempomiarudobrobytuekonomicznegoposzerzonegooniektórekwestiespołecznelubśrodowiskowe.Pierwszepróbykonstruowanianarzędzipomiarowychmiałymiejscejużwlatachmiędzywojennych,rozwiniętewlatachpięćdziesiątychprzeżywałyswojeapogeumwlatachsześćdziesiątych XX wieku. Duży wkład w dorobekmetodycznyzwiązanyzobiektywizacjąpomiarujako-ściżyciawniosłybadaniastatystyczne,utożsamiającepojęciejakościżyciazespołeczno-ekonomicznymiwa-runkamiżycia,przedewszystkimstopniemzaspokoje-niapotrzeb.Odtamtejporynarastałozainteresowanieśrodowiskowymicechamijakościżycia,osiągającswójszczytwlatachosiemdziesiątychidziewięćdziesiątychXXwieku. Kolman [14] twierdząc, iż jakość życia nie jestnowymproblemem,utożsamiająztakimiterminami,

jak:warunkibytu,warunkiżycia,sposóbżycia,stylżycia.WjegoopiniiistotneelementytreściowetegopojęciapojawiłysięwliteraturzespecjalistycznejjużwlatachsiedemdziesiątychXIXwieku.PrzesuwawięcchronologięgenezyjakościżyciadoXIXwieku,mimo,iż zagadnienie to istniało wtedy pod inną postacią.Kaleta[1]natomiastuważa,żegłównympowodemzepchnięcianadrugiplanekonomicznychaspektówjakości życia i koncentracji na jej humanistycznychkomponentachbyłrozwójgospodarczy.Problematykajakościżyciapojawiłasięprzecieżwnauce,publicysty-ceipolitycespołecznejwkrajachwysokorozwiniętychjakoefektniekontrolowanegorozwojuibyłaujmowa-najako:sposóbżycia,trybżycia,czystopażycia. Wydaje się, że wydarzeniem przełomowym dlarozpowszechnieniabadańnad jakościążyciaokazałsięprojektbadawczyzainicjowanyw1971rokuprzezCambella,któregoefektembyłowprowadzenieanalo-gicznychdoekonomicznychwskaźnikówegzystencjiludzkiej dotyczących psychologicznych aspektówfunkcjonowania [15]. Jego autor, używając miarilościowychwodniesieniudowiększejspołeczności,umożliwił ocenę zmian dokonujących się w sferzepsychologicznejrespondentów.Dowiódł,że„wpomia-rzezadowoleniazżyciawskaźnikiopisującewarunkiżycianiemogązastępowaćwskaźnikówodnoszącychsię do doświadczeń”. Związek między obiektywny-miwarunkamiżyciaazadowoleniemzżyciaokazałsię niejednoznaczny, co potwierdzało, że wraz zewzrostemobiektywnychwarunkówżycianiezawszeidziewparzesubiektywneodczuciezadowoleniaczyszczęścia.Otóżsamautorbadańtłumaczyłtowtensposób, że obiektywne warunki życia oddziałują najego zadowolenie w takim stopniu, w jakim mogądeterminować jego doświadczenie życia. ChociażCambellwcaleniebyłprekursorembadańzwiązanychzpomiaremsubiektywnegostopniazadowoleniazży-cia,tojednakpopularnośćjegometodyspowodowałaniesłychanyrozwójbadańnad jakościążycia i stałasięprzyczynkiemdotegotypupomiarówwsłużbiezdrowia[15].

Jakość życia w medycynie

Jakośćżyciajakokonstruktteoretycznywmedy-cyniepojawiłsięnakanwieparadoksalnegopostępumedycyny, który sprowadzał się do ratowania życiachorego często kosztem jego wieloletniej wegetacji[16].Miałotoniewątpliwiezwiązekzkryzysemme-dycyny naprawczej, stawiającej sobie za główny celutrzymanie pacjenta jak najdłużej przy życiu – bezwzględunajegostopieńniezadowoleniaispadekja-kościżycia[3].Zainteresowaniejakościążyciadałoszansęnietylkonaprzeanalizowanieposzczególnychmetod terapeutycznych pod względem ich realnejwartościiskuteczności,aletakżeumożliwiałoposzu-


kiwaniewichobrębiewspólnychelementówodpowie-dzialnychzaichkorzystnywpływnaprocesleczenia.Rok1972okazałsięprzełomowywsłużbiezdrowiazewzględunapojawieniesięnowejmetodymającejnaceluokreśleniejakościżyciapacjentów,którabyłasprowokowanabadaniamiprzeprowadzonymiprzezCambella.DziękipracomRosserazostałdomedycynywprowadzonycharakterystycznysposóbpojmowaniajakościżyciaskładającejsięzdwugłównychwymia-rów:behawioralnegoiprzeżyciowego.Odtamtejporybadanianad jakościążyciawmedycyniezaczęłysięrozwijać, koncentrując na: wprowadzaniu większejliczbykryteriówdoocenyjakościżyciaosóbchorych,stosowaniu specyficznych wskaźników dostosowa-nych do jednostek chorobowych oraz włączaniu,opróczzałożeństandardowychdomierzeniajakościżycia związanych z przebiegiem choroby, kryteriówobejmujących także ludzi zdrowych. Narzędzia dobadaniajakościżyciawmedycyniemożnastosowaćpraktycznie do wszystkich kategorii ludzi chorych[16].Badanianadjakościążyciawchorobachprze-wlekłychsącennymźródłeminformacjimedycznychi spełniają w medycynie trojaką funkcję: ukazująpunktwidzeniapacjenta,którymożebyćcałkowicieodmienny od prezentowanego przez profesjonalnąopiekę medyczną; subiektywne oceny pacjentów sądodatkowymźródłeminformacjimogącymmiećzna-czenieprzypodejmowaniudecyzjiterapeutycznych,szczególniewsytuacjidylematuzwiązanegozzasto-sowaniem danej metody leczenia; mogą wskazywaćnaniezauważaneprzezlekarzypotrzebypacjentówzwiązanezzapewnieniemprofesjonalnejopiekime-dycznejpozaśrodowiskiemszpitalnym[17]. Początekbadańjakościżyciawpsychiatriidoty-czyłchorychnaschizofrenięiłączyłsięzpogorsze-niemsytuacjiżyciowejprzewleklechorychzwiązanąz postępującą w latach sześćdziesiątych XX wiekudeinstucjonalizacją.Wielubadaczyuważało,żejakośćżyciaprzewleklechorychpsychiczniejestniższaiżechorzypsychicznieniesązdolnidojejoceny[18,19].Tentrendwspółcześniejużnieistnieje,aprzedstawi-cielenaukmedycznychprezentującorazambitniejszezamiary pomiaru jakości życia, aby można je byłowykorzystaćdla jeszcze innychcelów.DotendencjitejodwołujesięKowalik[15]twierdząc,żebadanianad jakością życia można stosować w profilaktyceorazoceniepoziomuopiekizdrowotnejwokreślonychkrajach, regionach lub konkretnych instytucjach.Leder[20]donosiotranskulturowychpoprzecznychipodłużnychbadaniachzainicjowanychprzezŚwia-towąOrganizacjęZdrowia,dotyczącychjakościżyciawprzebieguchoróbnowotworowych,układukrąże-niaizaburzeniachpsychicznychorazwkładuopiekizdrowotnej w jej poprawę. Ich celem jest określenieskutecznościzabiegówprofilaktycznychirehabilita-

cyjnychorazuwzględnienietejzmiennejdlarealizacjitrafnejpolitykispołeczno-gospodarczejizdrowotnej,atakżeustalenieisprecyzowanieczynnikówryzykazwiększającychzagrożeniedlazdrowia. Skłonnośćdotraktowaniazamienniepojęćblisko-znacznychwobecjakościżyciaujawniasięnajdobit-niejwmedycynie,gdzieterminytakiejakdobrostan,satysfakcjazżycia,zadowolenieczyszczęściezyskująniezwykłąpopularność[20,21].

Jakość życia w psychologii

Wpsychologiipojęciejakościżyciazostałozapo-życzonezjęzykapotocznego,zfilozofii[22].Początkifilozofiihumanistycznej,związaneznaukąSokratesaorazidącazniąwparzezmianazainteresowańprzed-miotufilozofiizezjawiskkosmologiczno-przyrodni-czychnazagadnieniakoncentrującesięwokółfunk-cjonowaniaczłowieka,byłypowodempojawieniasiępytańodeterminantyszczęścia,sensludzkiegożycia,jegogodnośćiwyjątkowość[23,24].Pojęciemnajdo-kładniej oddającym poziom zadowolenia człowiekaz własnego życia było, podobnie jak wmedycynie,szczęście[21]. W psychologii pojęcie jakości było używanezamiennie z terminem efektywności, niezawodno-ści, bezpieczeństwa i humanizacji warunków pracy.Wnurcienaturalistycznympsychologii(pawłowizm,behawioryzm), pojęcie jakości życia występowałosporadycznie, przybliżając psychologię do naukprzyrodniczychioddzielającjąodproblemówżyciacodziennego. Izolowane fragmenty wiedzy, jakie zesobąniosła,spowodowałyzwrotwkierunkuklasycz-nychkategoriifilozoficznychzapoczątkowanyprzezpsychoanalizę[22],analizęegzystencjalnąLudwikaBinswangera, logoteorięLudwikaFranklaorazpsy-chologię humanistyczną Abrahama Maslowa [25].Towarzyszyłmuspadekzainteresowaniabadaniamiilościowymi(podejścienomotetyczne)narzeczbadańjakościowych (podejście idiograficzne) oraz corazgłębszedociekanianatematnaturyludzkiej,wartości,jakiezesobąniesie ipotrzeb,które jąwspółtworzą.Jakośćżyciastałasiępojęciem,dziękiktóremuudałosię przywrócić odpowiednie proporcje między tym,cosubiektywne,atym,coobiektywnewżyciuludzii skierować zainteresowania badaczy na problemymoralneiświatopoglądoweczłowieka, jegopostawywobecżyciaipreferowaneprzezeńsystemywartości[1].Przejściepsychologiizpozycjinaturalistycznychw kierunku humanistycznych spowodowało, że za-czętownikliwiejzajmowaćsiętakimipojęciami, jakszczęścieczysatysfakcjazżycia.Najnowszymtrendemwpsychologii,powstałymnagrunciepsychologiihu-manistycznej,jesttakzwanapsychologiapozytywna–obejmującaswoimizainteresowaniamiposzukiwaniapozytywnych determinant szczęścia i zadowolenia


zżyciawopozycjidonegatywnychczynnikówwpły-wającychnabraksatysfakcjizżycia,poczuciebrakuszczęścia i niezadowalającą jakość życia [26-28].Zainicjowanebadanianadjakościążycia,orazczyn-nikamijąkształtującymi,kładąnacisknasubiektywneodczucia podmiotu w kontraście do obiektywnychwarunków,którychoptymalnypoziomniekonieczniekorespondujezewzrostemzadowoleniaczypoczuciemszczęścia.Tendencjetąmożnazauważyćnajwyraźniejwnaukachmedycznych,gdziejakośćżyciajestcorazczęściejdefiniowanajakowyniksubiektywnejocenywłasnegostanupacjenta,weryfikowanywmiarępo-trzebprzezlekarzazapomocąnarzędziiinstrumen-tówmedycznych[29,30].

Jakość życia w socjologii

Wsocjologiijakośćżyciapojawiłasięjakoaksjo-logiczna kontrpropozycja wobec powszechnie sto-sowanegowekonomiiterminupoziomużycia[31].SocjologiawlatachsiedemdziesiątychXXwiekubyłajednąspośródwielunaukspołecznych,którazainte-resowałasięzagadnieniemjakościżycia–analizującje co najmniej czterema sposobami [1]. Metodapierwsza,charakterystycznadlasocjologiiZachodu,pojęciujakościżyciaprzypisujedwojakieznaczenie,zakładając, że w ostatnich latach nastąpiły zmianyjakościowe w życiu społeczeństw wysoko uprzemy-słowionych,którychźródłemjestpostęptechniczny,rewolucja naukowa imasowość produkcji. Pierwszeoznaczawysokipoziomkonsumpcjidóbrmaterialnychorazbardziejsprawiedliwezasadyżyciaspołecznego,drugie zaś jest synonimem powrotu do tradycyj-nych form egzystencji, opartych na zasadach etykiprotestanckiej z początków kapitalizmu. Wnurciedrugim,prezentowanymgłównieprzezekonomistówistatystykówspołecznych,kategoriajakościżyciajestwielowymiarowympojęciemdobrobytuspołecznegozwiązanegozbadaniaminadkonsumpcjądóbriusług,które wlatach sześćdziesiątych XX wieku uległyznacznej intensyfikacji. Trzeci sposób, preferowanygłównieprzezsocjologięipolitykęspołeczną,wydajesiębyćwynikiemwysunięcianaplanpierwszykwestii

związanychztzw.potrzebamisocjalnymiwstosunkudopotrzebmaterialnych.Chociażwramachsocjolo-gicznego sposobu rozpatrywania tej tematyki funk-cjonujewieleodmian,toichwspólnymtrzonemjestodzwierciedlenie sposobów i stopnia zaspokojeniaróżnychpotrzebczłowieka[1].Gałęskirozróżnianatymgrunciepojęciapoziomużycia,odnoszącesiędostopniezaspokojeniapotrzeborazjakościżyciajakosposobów zaspokojenia potrzeb [31]. Stanowiskoczwarte, określane mianem lokalizującego, koncen-trujesięnapewnymzakresiezainteresowań,którychprzyczyną jest pragnienie poznania iwpływania naelementy wytyczające bieg ludzkiego życia oraz tożyciewartościujące. Jakośćżyciawtymrozumieniujestpewnąkategoriąsymbolicznąniedającąsięzope-racjonalizować izastosowaćwbadaniachempirycz-nych[1].

Podsumowanie

Nagrunciekażdejznaukspołecznychpowstajewielekoncepcjijakościżycia.Przeciętnybadacz,za-ciekawiony problematyką jakości życia, najczęściejzajmuje się tylko jednym z jej elementów. Na bazieprzyjętej koncepcji formułuje on wnioski dotyczącedeterminantjakościżycia–identyfikującjezgodniezeswoimipreferencjamiteoretycznymialbowstrukturzewewnętrznejczłowieka(zasobyendogeniczne),albowotaczającejrzeczywistości(zasobyegzogeniczne).Dla ekonomistów predykatorami jakości życia sąobiektywne warunki życia, a szczególnie zasobnośćfinansowa członków społeczeństwa. Przedstawicie-le medycyny doszukują się determinant szczęściawdobrymzdrowiutraktowanymjakodobrostanpsy-chiczny,fizycznyispołeczny.Socjologowieposzukująistotyjakościżyciawobrębiestosunkówspołecznych,pedagogowiedopatrująsięjejwwychowaniuiwartoś-ciach,natomiastdlapsychologówwzależnościodwy-znawanegoparadygmatujesttojakośćdorastania,za-dawalającawięźzobiektemprzywiązania,posiadanieadaptacyjnych nawyków i schematów poznawczychlub zdolność do samoaktualizacji, samorealizacji,autoekspresjiiautotranscendencji.


1. KaletaA.Jakośćżyciamłodzieżywiejskiejimiejskiej:studiumpodobieństwizróżnicowańmiędzyśrodowiskowych.UMK,Toruń1998.

2. Bańka A. Jakość życia w psychologicznych koncepcjachczłowieka i pracy. [w] Psychologiczne i pedagogicznewymiary jakości życia. Bańka A, Derbis R (red). UAM,Poznań1994:19-40.

3. Dziurowicz-Kozłowska A. Wokół pojęcia jakości życia.PsychologiaJakościŻycia2002,1:77-99.

4. Adamiec M, Popiołek K. Jakość życia – miedzy wolnościąamistyfikacją. Ruch Prawn Ekonom Socjol 1993, 2:92-117.

5. JaraczK.Sposobyujmowaniaipomiarujakościżycia.Próbakategoryzacji.PielęgnPol2001,2:219-226.

6. Zandecki A. Wykształcenie a jakość życia: dynamikaorientacjimłodzieżyszkółśrednich.Edytor,Toruń-Poznań1999.

7. Czapiński J. Szczęśliwy człowiek w szczęśliwymspołeczeństwie? Zrównoważony rozwój, jakość życiaizłudzeniepostępu.PsycholJakościŻycia2002,1:9-34.

8. Kasprzak E, Derbis R. Miejsce zamieszkania a poczuciejakościżyciabezrobotnych.ForumPsychol1999,1:45-59.

9. SękH.Jakośćżyciaazdrowie.RuchPrawnEkonomSocjol1993,2:110-117.

10. AdamczakM,SękH.Znaczeniejakościżyciawnowoczesnejopiecepaliatywnejpacjentówonkologicznych.[w:]Jakośćżycia wchorobie nowotworowej. Meyza J(red). CentrumOnkologii–Instytut,Warszawa1997:248-260.

11. Gawlina Z. Jakość życia jako kategoria opisu ludzkiejegzystencji stosowana w naukach społecznych. MateriałyMiędzynarodowej Konferencji Naukowej „Pielęgniarstwoajakośćżyciaczłowieka”,Kraków,7-8wrzesień2000.

12. deWaldenGałuszkoK.Ocenajakościżyciauwarunkowanastanemzdrowia.[w:]Jakośćżyciawchorobienowotworowej.Meyza J (red). Centrum Onkologii – Instytut, Warszawa1997:77-82.

13. BorysT.Jakośćżyciajakokategoriabadawczaicelnadrzędny.[w:]Jakżyć,wybraneproblemyjakości.WachowiakA(red).Humaniora,Poznań2001:17-41.

14. Kolman R. Jakość życia na co dzień: o umiejętnościkształtowania jakości swego życia. Ośrodek PostępuOrganizacyjnego,Bydgoszcz2002.

15. KowalikS.Pomiarjakościżycia–kontrowersjeteoretyczne.[w:] Pomiar i poczucie jakości życia u aktywnychzawodowo ibezrobotnych. Bańka A, Derbis R (red).Środkowoeuropejskie Centrum Ekonomii DziałaniaSpołecznego,Poznań1995:75-85.

Piśmiennictwo / References

16. KowalikS,RatajskaA,SzmausA.Wposzukiwaniunowegowymiarujakościżyciazwiązanegozestanemzdrowia.[w:]Jakość życia w naukach medycznych. Wołowicka L (red).AM,Poznań2002:17-29.

17. Tobiasz-AdamczykB.Wybraneelementysocjologiizdrowiaichoroby.UJ,Kraków2000.

18. GórnaK,SuwalskaA.Badaniejakościżyciawpsychiatrii.[w:] Jakość życia w naukach medycznych. WołowickaL(red).AM,Poznań2001:158-176.

19. Goffron A. Zagadnienie „jakości życia” w koncepcjipedagogicznej B. Nawroczyńskiego. [w:] Psychologicznei pedagogiczne wymiary jakości życia. Bańka A, Derbis R(red).UAM,Poznań1994:71-77.

20. Leder S. Jakość życia a psychiatria konsultacyjnaipsychoterapia.[w:]Jakośćżyciawchorobienowotworowej.Meyza J (red). Centrum Onkologii – Instytut, Warszawa1997:210-224.

21. Stelcer B. Jakość życia jako pojęcie subiektywneiwielowymiarowe.PielęgnPol2001,2:227-233.

22. Bańka A. Jakość życia w psychologicznych koncepcjachczłowieka i pracy. [w:] Psychologiczne i pedagogicznewymiary jakości życia. Bańka A, Derbis R (red). UAM,Poznań1994:19-40.

23. RealeG.Historiafilozofiistarożytnej.TomII.KUL,Lublin1999.

24. TatarkiewiczW.Historiafilozofii.TomI.PWN,Warszawa1998.

25. Kratochvil S. Psychoterapia. Kierunki, metody badania.PWN,Warszawa1974.

26. Czapiński J. Psychologia szczęścia: przegląd badań teoriicebulowej.Akademos,Warszawa-Poznań1992.

27. ArgyleM.Psychologiaszczęścia.Astrum,Wrocław2004.28. Czapiński J. Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu,

zdrowiu,sileicnotachczłowieka.PWN,Warszawa2004.29. Kiebert M. Jakość życia jako rezultat badań klinicznych.

[w:]Jakośćżyciawchorobienowotworowej.MeyzaJ(red).CentrumOnkologii–Instytut,Warszawa1997:43-57.

30. AronsonNK,CullA,KassaS,SprangersAG.KwestionariuszEORTC do oceny jakości życia chorych na nowotwory.Nowelizacja. [w:] Jakość życia w chorobie nowotworowej.Meyza J (red). Centrum Onkologii – Instytut, Warszawa1997:13-36.

31. WrzesieńW.Jakośćżyciaapokolenie.[w:]Jakżyć,wybraneproblemy jakości życia. Wachowiak A (red). Humaniora,Poznań2001,113-147.

Jakość życia jako pojęcie pluralistyczne o charakterze...

Documents

Transcript of Jakość życia jako pojęcie pluralistyczne o charakterze...