JAK POMAGAĆ CUDZOZIEMCOM POSZUKUJĄCYM W...

JAK POMAGAĆ CUDZOZIEMCOMPOSZUKUJĄCYM

W POLSCE OCHRONY?

Autorzy:

Paulina BabisRenata GierszewskaJoanna MajewskaPiotr W. ZawadzkiMaciej ZawistowskiMichał Żejmis

Koncepcja, redakcja oraz kierownictwo merytoryczne: Grażyna Firlit-Fesnak, Łukasz Łotocki

Konsultacja merytoryczna: Paulina Babis

UNIWERSYTET WARSZAWSKIINSTYTUT POLITYKI SPOŁECZNEJ

JAK POMAGAĆ CUDZOZIEMCOMPOSZUKUJĄCYM

W POLSCE OCHRONY?

Poradnik dla instytucji publicznych i organizacji pozarządowych

Publikacja sfi nansowana z PIW EQUAL Partnerstwo na Rzecz Rozwoju @lterCamp

Obszar tematyczny I:Wsparcie integracji społecznej i zawodowej osób

ubiegających się o status uchodźcyDziałanie 3

Warszawa 2008

Publikacja dofi nansowana z PIW EQUALPartnerstwo na rzecz Rozwoju@ItelCamp

Działanie 3

Redakcja i korekta: Zespół

Skład i łamanie: OFI, Warszawa

© Copyright by Instytut Polityki Społecznej UW© Copyright by Ofi cyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2008

Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości bądź części niniejszej publikacji, niezależnie od

zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotografi cznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Autorów i Wydawcy.

WydawcaOfi cyna Wydawnicza ASPRA-JR

03-982 Warszawa, ul. Dedala 8/44tel. 0-602-247-367, fax 615-34-21

e-mail: ofi [email protected]

ISBN 978-83-7545-074-3

5

SPIS TREŚCI

Michał ŻejmisI. Co warto wiedzieć o cudzoziemcach poszukujących w Polsce ochrony? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

Joanna MajewskaII. Sytuacja prawna cudzoziemców poszukujących ochrony. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Paulina BabisIII. Indywidualny program integracji dla cudzoziemców poszukujących ochrony. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

Piotr W. ZawadzkiIV. Cudzoziemcy poszukujący ochrony a rynek pracy . . . 81

Michał ŻejmisV. Cudzoziemcy poszukujący ochrony a system edukacji. . 89

Maciej ZawistowskiVI. Cudzoziemcy poszukujący ochrony a system ochrony zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

Maciej ZawistowskiVII. Cudzoziemcy poszukujący ochrony a kwestia mieszkaniowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

Renata GierszewskaVIII. Cudzoziemcy poszukujący ochrony a system pomocy społecznej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131

Wzór wniosku do OPS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142

Aneks 1. Instytucje i organizacje ważne dla cudzoziemców ubiegających się o status uchodźcy w Polsce. . . . . 143

Aneks 2. Wzory dokumentów cudzoziemca . . . . . . . . . . . . . . 148

7

Niniejszy poradnik kierowany jest do wszystkich osób zajmu-jących się pomocą cudzoziemcom, którzy poszukują w Polsce ochrony – zarówno tym, którzy złożyli wniosek o nadanie statusu uchodźcy, jak i tym, którzy otrzymali status uchodźcy, udzielono im ochrony uzupełniającej bądź zgody na pobyt tolerowany.

Poradnik zawiera przydatne informacje o normach kulturo-wych wybranych grup imigranckich, o możliwościach życia i integracji, pracy i edukacji, jakie cudzoziemcy mają w Polsce. Ponadto można w nim znaleźć wskazówki dotyczące ubiegania się o świadczenia zdrowotne, świadczenia z pomocy społecznej, a także wskazówki dotyczące poszukiwania mieszkania. Niektó-re informacje zawarte w poradniku mogą wydać się oczywiste dla Polaka; warto jednak pamiętać, że nie wszystko musi być tak samo oczywiste dla cudzoziemca, któremu informacje te powin-niśmy przekazać.

Liczymy, że wskazówki zawarte w poradniku będą dla Czytel-nika użyteczne i pomogą w profesjonalnej pracy na rzecz inte-gracji cudzoziemców.

9

MICHAŁ ŻEJMIS

I.CO WARTO WIEDZIEĆ O CUDZOZIEMCACH POSZUKUJĄCYCH W POLSCE OCHRONY?

1. KIM SĄ CUDZOZIEMCY POSZUKUJĄCY W POLSCE OCHRONY?

Cudzoziemcy poszukujący ochrony to uciekinierzy, którym w kraju pochodzenia zagraża prześladowanie. Prześladowanie może być związane z ich rasą, narodowością, religią, przynależ-nością do określonej grupy społecznej lub z ich przekonaniami politycznymi. Uchodźcami najczęściej stają się mieszkańcy tych miejsc na świecie, w których powstają niepraworządne reżimy polityczne, trwają konfl ikty etniczne, religijne lub zwyciężają to-talitarne ideologie np. faszyzm czy komunizm.

2. DLACZEGO W POLSCE SĄ CUDZOZIEMCY POSZUKUJĄCY OCHRONY?

Brytyjski historyk Norman Davies jedną ze swoich książek poświęconych dziejom Rzeczypospolitej, zatytułował „Serce Europy”. Tak historycznie i geopolitycznie jest usytuowany nasz kraj – na otwartych nizinach, pomiędzy ekspansywnymi sąsiadami. Od wschodu i zachodu pozbawiony naturalnych granic (takich jak góry na południu i morze na północy), które stanowiłyby przeszkodę dla obcych wojsk i wędrówki cudzo-

10

CO WARTO WIEDZIEĆ O CUDZOZIEMCACH POSZUKUJĄCYCH W POLSCE OCHRONY?

ziemskich ludów. W czasach zaborów i powstań niepodległoś-ciowych, wojen światowych i PRL, wielu mieszkańców Rze-czypospolitej stało się uchodźcami. Po ustanowieniu ustroju demokratycznego, podpisaniu i ratyfi kowaniu w 1991 r. mię-dzynarodowych zobowiązań (Konwencji Genewskiej z 1951 r. i Protokołu Nowojorskiego z 1967 r. ), Polska zaczęła przyjmo-wać coraz większą liczbę cudzoziemców przybywających jako uchodźcy.

3. ILU W POLSCE JEST CUDZOZIEMCÓW POSZUKUJĄCYCH OCHRONY?

Ruchy uchodźcze charakteryzują się dużą dynamiką, są uzależnione od przebiegu bieżących wydarzeń politycznych. Dlatego natężenie i przekrój narodowościowy uchodźstwa do Polski jest zmienny. Jednakże, od przeszło dziesięciu lat, co roku o nadanie statusu uchodźcy w RP ubiega się kilka tysięcy cudzoziemców pochodzących z kilkudziesięciu państw świa-ta, a na przestrzeni minionych 15 lat, ich liczba wzrosła po-nad 17-krotnie. W tym czasie znacznie wzrosła również liczba tzw. uznanych uchodźców to znaczy cudzoziemców, którym na-dano status uchodźcy lub udzielono zgody na pobyt tolerowa-ny. W 2007 r. złożono 4563 wnioski, które objęły 10 048 osób z 61 państw świata.

ApatrydaBezpaństwowiec, apolita. Osoba, której żadne państwo nie uzna-je za swojego obywatela. Przypadki braku przynależności pań-stwowej zdarzają się wśród uchodźców np. w 2007 r. w ogóle wniosków o nadanie statusu uchodźcy w RP, 19 zostały złożone przez apatrydów.

11


Wzrost liczby cudzoziemców poszukujących ochrony w Polsce w latach 1992–2007

RokCudzoziemcy

ubiegający się o nadanie

statusu uchodźcy

Cudzoziemcy, którym

przyznano status uchodźcy

Cudzoziemcy, którym

udzielono zgody na pobyt

tolerowany1992 568 74 -1995 845 105 -2000 4662 53 -2005 6860 312 20732007 10048 116 3138

Ogółem 69 396 2951 8542

Dane Urzędu ds. Cudzoziemców

Nie każdy wniosek o nadanie statusu uchodźcy musi zostać rozpatrzony pozytywnie. W trakcie procedury okazuje się, że wielu cudzoziemców składa wnioski bezpodstawnie.

4. Z JAKICH KRAJÓW POCHODZĄ CUDZOZIEMCY PRZYBYWAJĄCY DO POLSKI JAKO UCHODŹCY?

Cudzoziemcy przybywający do Polski w poszukiwaniu ochro-ny pochodzą z czterech kontynentów: Europy, Azji, Afryki i Ame-ryki Południowej. Najliczniejsze grupy przybywają z państw, które powstały po rozpadzie Związku Radzieckiego w 1991 r. W 2008 r. jest to prawie 95% ubiegających się o nadanie statu-su uchodźcy. W latach 90. przeważali cudzoziemcy pochodzący z innych krajów azjatyckich oraz afrykańskich. Zdecydowana dominacja przybyszów z Rosji od 2000 r. jest wynikiem eskala-cji konfl iktu na Kaukazie Północnym. Jednocześnie, Polska po-zostaje pierwszym bezpiecznym krajem znajdującym się poza

12


Wspólnotą Niepodległych Państw na szlaku migracyjnym pro-wadzącym na Zachód.

Przybysze z byłego Związku Radzieckiego to 94,7% uchodź-stwa do PolskiObywatele byłych republik radzieckich to łącznie 9519 osób obję-tych złożonymi w 2007 r. wnioskami o nadanie statusu uchodźcy. Większość z nich legitymuje się obywatelstwem rosyjskim (9239). ZSRR był największym państwem świata o powierzchni ponad 22 mln km², zamieszkiwanym przez przeszło 290 mln osób repre-zentujących ok. 130 narodowości. Jego rozpad zaognił tłumione spory etniczne i terytorialne. Wybuchły dziesiątki konfl iktów zbroj-nych. Wstrząsy polityczne spowodowały, że tylko w latach 90. na tym obszarze przemieściło się ok. 9 mln uchodźców i repatriantów.

W 2007 r. cudzoziemcy poszukujący ochrony, przybywali do Polski z następujących części byłego ZSRR:• Federacja Rosyjska (głównie Kaukaz Północny) 92%• Europa Wschodnia poza Rosją (Białoruś, Ukraina,

Mołdawia) 1,5%• Zakaukazie (Armenia, Gruzja, Azerbejdżan) 0,8%• Azja Środkowa (Kirgistan, Kazachstan, Uzbekistan,

Tadżykistan) 0,4%

Przybysze z Azji, spoza byłych republik radzieckich to 3,6% uchodźstwa do PolskiOd początku lat 90. do Polski przybywają cudzoziemcy z kilkudzie-sięciu państw tego kontynentu. W 2007 r. z 18 państw przybyło 366 osób. Od lat grupy cudzoziemców przybywają z Pakistanu, Indii, Afganistanu, Iraku, Sri Lanki, Wietnamu, Bangladeszu, Chin i Mongolii.

Przybysze z Afryki to 1,3% uchodźstwa do PolskiUdział przybyszów z tego kontynentu w ogólnej liczbie cudzo-ziemców poszukujących ochrony wyraźnie się zmniejszył. W 2007 roku z 25 państw przybyły 134 osoby. Najwięcej – po kilkunastu cudzoziemców – przybyło z Nigerii, Kamerunu i Algierii. W po-przednich latach grupy cudzoziemców przybywały m.in. z krajów tzw. Rogu Afryki (Somalii, Sudanu i Etiopii).

13


W latach 90. znaczne grupy cudzoziemców poszukujących ochrony przyjeżdżały do Polski także z państw byłej Jugosławii, gdy toczyły się tam konfl ikty zbrojne (Bośnia i Hercegowina, Ju-gosławia, Macedonia). Wśród przybyszów z państw europejskich liczne wnioski o nadanie statusu uchodźcy składali obywatele Rumunii i Bułgarii (przed wstąpieniem obydwu krajów do UE w styczniu 2007 r.). Ich wnioski były rozpatrywane negatywnie. Przed rokiem 2000 bardzo liczną grupą cudzoziemców, którym wydawano negatywne decyzje w sprawach o nadanie statusu uchodźcy byli obywatele Armenii. Tradycyjnie nieliczni przyby-sze z Ameryki Południowej ubiegają się o status uchodźcy w RP – średnio kilka osób rocznie.

5. DOMINUJĄCA GRUPA CUDZOZIEMCÓW POSZUKUJĄCYCH OCHRONY W POLSCE

Zdecydowana większość cudzoziemców poszukujących ochro-ny legitymuje się dokumentami świadczącymi o obywatelstwie rosyjskim, ale nie są to osoby narodowości rosyjskiej. Większość cudzoziemców poszukujących ochrony w Polsce to górale pocho-dzący z obszaru Kaukazu Północnego, którzy deklarują narodo-wość czeczeńską (83,7% ogółu w 2007 r.).

Większość cudzoziemców poszukujących ochrony w Polsce przy-bywa z Kaukazu Północnego.Nie są Rosjanami, ale większość z nich potrafi porozumiewać się w języku rosyjskim.

6. GDZIE LEŻY KAUKAZ?

Kaukaz jest prawie 1,5 raza większy od Polski. Zajmuje obszar 440 tys. km², który stanowi pogranicze Europy i Azji. Leży pomię-

14


dzy Morzem Czarnym i Kaspijskim. Potężne góry dzielą ten obszar na tzw. Przedkaukazie (Kaukaz Północny) i Zakaukazie (Kaukaz Południowy). Kaukaz Północny należy do Federacji Rosyjskiej.

Federacja Rosyjska to największe państwo świata o powierzchni ponad 17 mln km², w którym mieszka ponad 141 mln ludzi. Pod-stawowy podział administracyjny zawiera aż 83 podmioty, w tym 21 republik, 46 obwodów, 9 krajów, 2 miasta wydzielone oraz 4 okręgi i 1 obwód autonomiczny. Od 2000 r. Federacja Rosyjska dzieli się równolegle na 7 okręgów administracji federalnej.

Kaukaz Północny administracyjnie jest częścią Południowego Okręgu Federalnego. Zajmuje 254,3 tys. km². Niespełna poło-wę tego obszaru – czyli powierzchnię równą ok. 1/3 terytorium Polski – stanowi etniczna mozaika 7 republik. Republiki te to: Adygea, Czeczenia, Dagestan, Inguszetia, Kabardyno-Bałkaria, Karaczajo-Czerkiesja i Osetia Północna. Zamieszkuje tu ok. 6 mln ludzi. Resztę obszaru regionu stanowią kraje Krasnodarski i Sta-wropolski o łącznej liczbie mieszkańców 7,9 mln, z ponad 80% udziałem ludności rosyjskiej.

Kaukaz obfi tuje w bogactwo zróżnicowanych kultur kilkudzie-sięciu zamieszkujących tam narodów i grup etnicznych. Wiele z nich tradycjami sięga starożytności. Region ten jest obec-ny w Biblii i mitologii. Na południowokaukaskiej górze Ararat osiadła arka Noego. W micie o Prometeuszu Zeus skazał bohate-ra na mękę przykuwając go do skał Kaukazu.

7. KIM SĄ CZECZENI?

Czeczeni należą do starożytnych narodów kaukaskich. Miesz-kają we wschodniej części Kaukazu Północnego. Jest to Kaukaz wajnachsko-dagestański. Część zachodnia to Kaukaz czerkieski. Czeczeni są najliczniejszym rdzennym narodem w tym regio-nie, chociaż w wyniku licznych wojen i emigracji ich liczebność

15


w samej Czeczenii nigdy nie przekroczyła 1 mln. Razem ze spo-krewnionymi Inguszami tworzą wspólnotę Wajnachów o zbliżo-nych językach i podobnej kulturze. Co najmniej kilkutysięczne grupy Czeczenów zamieszkują Moskwę, Azerbejdżan, Kirgistan oraz Bliski Wschód. Około 10 tys. żyje w Gruzji (m.in. w przygra-nicznym wąwozie Pankisi), a 50 tys. w Kazachstanie.

Ludność wschodniej części Kaukazu Północnego zamieszkuje w trzech niewielkich republikach (Czeczenii, Inguszetii oraz Da-gestanie) i tworzy złożoną mozajkę narodów.

Czeczenia zajmuje powierzchnię 16,6 tys. km². Liczba mieszkań-ców zmniejszyła się wskutek wojny i emigracji. Przed wybuchem wojny w 1999 r. szacowano ich na ok. 1 mln, w tym powyżej 70% stanowili Czeczeni. W 2002 r. szacowano, że w republice na stałe przebywa 250–300 tys. osób cywilnych. Aktualnie zamiesz-kuje tam ponad 0,5 mln ludzi, w tym powyżej 90% stanowią Czeczeni, a resztę przede wszystkim Ingusze i Rosjanie.

Inguszetia zajmuje zaledwie ok. 4,2 tys. km² i liczy ok. 0,5 mln mieszkańców, wśród których ok. 20% stanowią Czeczeni. Stolicą republiki od 1998 r. jest Magas („Miasto Słońca”) wybudowane od podstaw, w którym są prawie wyłącznie urzędy i instytucje państwowe. Największym miastem republiki jest Nazrań.

Dagestan zajmuje powierzchnię 50,3 tys. km², liczy ponad 2,5 mln mieszkańców i jest najbardziej zróżnicowaną etnicznie republiką w regionie. 90% ludności stanowią przedstawiciele 9 najliczniejszych narodowości, w tym Czeczeni 3,3%. Stolicą republiki jest Machacz-kała nad Morzem Kaspijskim – ponad 450 tys. mieszkańców.

Czeczenia jest niewielka – o połowę mniejsza od największe-go polskiego województwa (mazowieckiego). Wielkością obsza-ru i charakterem ukształtowania terenu najbardziej przypomina województwa południowe: małopolskie i podkarpackie. Północna część Czeczenii nad rzeką Terek jest nizinna, z pasmem wzgórz w centrum kraju, natomiast południową zajmują wysokie góry.

16


W porównaniu z Czeczenią, polskie przedgórza nie są tak boga-te w surowce naturalne, przede wszystkim złoża ropy naftowej. Stolicą republiki jest Grozny – miasto nad rzeką Sunżą, założone w 1818 r. przez rosyjskiego generała Aleksieja Jermołowa – jako twierdza służąca uzyskaniu kontroli nad południem kraju. Przed rozpadem ZSRR w Groznym zamieszkiwało ponad 397 tys. Cze-czenów i Rosjan (1989). Po przejściu ciężkich walk o miasto w trakcie dwóch tzw. wojen czeczeńskich, w ruinach przebywało zaledwie 40–100 tys. ludzi (2001). W trwającym okresie odbudo-wy, w Groznym mieszka ich już ponad 200 tys.

8. WOJNA W CZECZENII

Przyczyną uchodźstwa Czeczenów z ojczyzny stały się dwie wyniszczające wojny prowadzone w latach 1994–1996 i od 1999 r. W obydwu wojnach zginęło prawie 250 tys. mieszkańców repub-liki i ok. 13 tys. żołnierzy rosyjskich. Czeczeni ogłosili niepod-ległość po rozpadzie ZSRR. Swoje państwo nazwali Republiką Iczkerii, ale jego legalności nigdy nie uznało żadne inne państwo poza afgańskim rządem Talibów. Konfl ikt wybuchł, ponieważ Rosjanie nie chcieli zgodzić się na odłączenie republiki od Fe-deracji Rosyjskiej.

Pierwsza wojna czeczeńska (grudzień 1994 – sierpień 1996)W wojnie zginęło 30-100 tys. cywilów. W trakcie walk infrastruktu-ra republiki została zrujnowana. Zburzeniu uległo 60% budynków w miastach i 40% na wsi. Bombardowania lotnictwa rosyjskiego dosięgły osiedli mieszkalnych, dróg pełnych uchodźców, bazarów. Po zaciekłych walkach Rosjanie zajęli Grozny i północną część kraju. Oddziały czeczeńskie chroniły się w wysokich górach i dokonywały niespodziewanych akcji zbrojnych na terenach zajętych przez Rosjan. W sierpniu 1996 r. Czeczeni przeprowadzili zwycięski szturm Gro-znego. Jeszcze w tym samym miesiącu dowódcy sił obydwu wal-czących stron podpisali w dagestańskim Chasaw-Jurt porozumienie pokojowe, które gwarantowało Czeczenii niezależność.

17


Druga wojna czeczeńska (wrzesień 1999 – ofi cjalne zakończenie wojny Rosjanie ogłosili w 2002 r., ale realny opór Czeczenów trwał dłużej).

Walki doprowadziły do militarnej porażki Czeczenów. W trakcie walk zniszczono resztę sprawnej infrastruktury, a coraz większą liczbę ofi ar cywilnych przynosiły chaotyczne ostrzały i bombardo-wania. Bojownicy czeczeńscy zostali uznani przez władze i dowódz-two rosyjskie za terrorystów. Zwiększyła się skala zjawisk obecnych już podczas pierwszej wojny czeczeńskiej - prześladowań i naru-szania praw ludności cywilnej dokonywanych przez wojska fede-ralne. W Rosji zwiększyła się liczba aktów terrorystycznych przy-pisywanych Czeczenom. Pacyfi kacje wiosek czeczeńskich stały się operacjami antyterrorystycznymi. Wzmogły się grabieże, tortury, gwałty, egzekucje bez wyroków, branie zakładników (żywe tarcze), stosowanie sterylizacji. Żołnierze rosyjscy traktowali kilkunastolet-nich chłopców czeczeńskich jak bojowników. W odwecie Czeczeni znęcali się nad schwytanymi żołnierzami. Zdarzały się przypadki miażdżenia autobusów i samochodów prywatnych przez trans-portery opancerzone. Konfl ikt w Czeczenii wciąż się tli.

W obydwu wojnach popełniono wiele zbrodni wojennych. Siły federalne oskarżano o dopuszczanie się ludobójstwa. Rosjanie organizowali zaczystki i punkty fi ltracyjne.

Zaczystki (operacje specjalne wojsk federalnych, pacyfi kacje)Poszukiwanie bojowników we wsiach, podczas których dokony-wano grabieży, gwałtów, mordów na ludności cywilnej. W świa-domości cudzoziemców z Czeczenii przebywających w Polsce, nazwy niektórych miejscowości mogą kojarzyć się przede wszyst-kim z „zaczystkami” (m.in. Samaszki, Siernowodsk, Enikałoj).

Punkty fi ltracyjneMiejsca przesłuchań osób zatrzymanych i identyfi kacji bojowników. Dopuszczano się tam tortur psychicznych i fi zycznych na ludności czeczeńskiej. W czasie drugiej wojny czeczeńskiej, trafi ło do nich ok. 30 tys. osób. Najgorszą sławę zyskał obóz w Czernokozowie.

18


W latach 1989–1996 republikę opuściło ok. 400 tys. osób, a w latach 1999–2002 – ok. 350–400 tys. osób.

Fale wyjazdów z Czeczenii Kto wyjechał?

I fala w latach 1989–1994

Republikę opuściła znaczna część Rosjan (stanowili prawie ¼ mieszk. w 1989 r.).

Wyemigrowali głównie w głąb Rosji.

II fala w latach 1994–1996

Uchodźstwo dużych grup Czeczenów, Inguszy i Rosjan. Czeczeni powracali.

III fala w latach 1999–2002

Uchodźstwo Czeczenów, głównie do Inguszetii, do Moskwy, Gruzji i na zachód

Europy. W 2003 r. do powrotu zmuszono ponad 300 tys. uchodźców, któ-

rym schronienia udzieliła sąsiednia Inguszetia. Jednak fala wy-jazdów Czeczenów wciąż trwa, głównie na zachód Europy. W 2003 r. władze rosyjskie doprowadziły do wyboru promoskiewskiego rzą-du w Czeczenii. Trwają walki oddziałów prorządowych z party-zanckimi, zdarzają się prześladowania, tortury, zaginięcia.

Może się zdarzyć, że cudzoziemiec poszukujący ochrony podają-cy się w Polsce za Czeczena nie jest Czeczenem, ponieważ z Kau-kazu Północnego emigrują do Polski również Ingusze, a także przedstawiciele narodów Dagestanu.

9. KILKA SŁÓW O HISTORII CZECZENÓW

Czeczeni lubią i potrafi ą długo rozmawiać o własnej historii. W ich świadomości historycznej ważne miejsce zajmuje 300 lat walki z Rosją. W pierwszej połowie XIX w. narody zamieszkujące w regionie toczyły z imperium carów krwawą wojnę kaukaską.

19


Opór na terenie Dagestanu i Czeczenii został złamany dopiero w 1859 r. Mała Czeczenia to część nizinna, która nie stawiała oporu, a Wielka Czeczenia to część górska, która taki opór sta-wiała. Kolejne powstania w Czeczenii i Dagestanie wybuchały w latach 1877, 1913 i 1920.

Wieże z kamieniaMożliwość upartej obrony zapewniają Czeczenom wysokie góry i trudnodostępne wąwozy. W przeszłości, zarówno Czeczeni jak i Ingusze budowali także kamienne baszty obronne. Od czasów najazdów mongolskich (XIII w.) zapewniały one skuteczną ochro-nę, ale stały się również symbolem izolacji od świata, która trwa-ła w wysokogórskich kryjówkach przez przeszło pół tysiąclecia i wpłynęła na dzisiejszą mentalność górali.

Niewielka część przebywających w Polsce cudzoziemców z Kaukazu Północnego to osoby, które przeżyły wysiedlenie przez Stalina Czeczenów i Inguszy do Kazachstanu w latach 1944–1957. Większość Czeczenów przybywających do Polski obecnie, to lu-dzie młodzi lub w średnim wieku. Ale ówczesna deportacja jest dla nich ważnym faktem historycznym. W 1944 r. Czeczeni zo-stali oskarżeni o współpracę z Niemcami. W czasie deportacji, na opuszczonych ziemiach czeczeńsko-inguskich, osiedlali się przedstawiciele sąsiednich narodów północnokaukaskich oraz Rosjanie. Gdy Czeczeni i Ingusze powrócili, powstały nowe spo-ry i konfl ikty.

ChajbachW trakcie wysiedlania ludności tej wioski, w 1944 r. funkcjona-riusze i żołnierze NKWD spalili żywcem w stodole kilkaset osób. Podobne zdarzenia miały wówczas miejsce w wielu innych wio-skach. Wysiedlani Czeczeni stawiali opór. Ostatni oddział utwo-rzony przez opierających się w 1944 r., został rozbity przez woj-sko i KGB dopiero w 1976 r.

20


10. TRADYCJA

Tradycja jest dla Czeczenów bardzo ważna. Przez setki lat Cze-czeni żyli w odizolowanych wspólnotach. Wspólnoty te tworzyły strukturę klanową, która pozostała niezmienna. Przynależność do określonego klanu, rodu jest dla Wajnachów tak samo ważna, jak przynależność do narodu czeczeńskiego lub inguskiego.

Czeczeni – klanowa struktura społecznadiozel – mała rodzina (rodzice z dziećmi)ca – duża rodzina (obejmująca także bliskich krewnych)neke – wielka rodzina (wszyscy krewni wywodzący się od

wspólnego męskiego przodka)gar – ród (wielka rodzina, której wspólny męski przodek

jest postacią na wpół mityczną)tejp – klan (kilka rodów albo bardzo duży ród)tuchum – grupa tejpów (szczep, plemię czeczeńskie)Tuchumów jest 9, klanów (tejpów) jest ponad 160.

Herb Czeczenii – Wilk i dziewięć gwiazdWedług legendy wilk ocalił upadłą ludzkość przed gniewem Boga. Czeczeni darzą to zwierzę szczególnym szacunkiem. Wilk jest wolny i postępuje zgodnie z zasadami. Gwiazdy to tuchumy, które w świadomości Czeczena stanowią cały naród.

W określonych przypadkach, najczęściej w obliczu zagrożenia, przedstawiciele wszystkich tejpów (klanów) mogą zebrać radę starszyzny, której postanowienia obowiązują całą wspólnotę.

AdatNiepisane, ludowe prawo zwyczajowe obowiązujące w górskich wspólnotach czeczeńskich od kilkuset lat. Podstawę stanowi pra-wo i obowiązek krwawej zemsty rodowej. Wina jest dziedziczna.

Znaczenie tradycji klanowej i rodowej wyraża zasada, która głosi, że każdy prawdziwy Czeczen powinien znać i szanować:

21


• rodową wieżę z kamienia, w której żył on lub jego przodko-wie

• imiona swoich siedmiu kolejnych przodków• swoje rodowe kamienie (starożytne petroglify wbudowane

w ściany wież).

11. RELIGIA

Na Kaukazie Północnym zdecydowanie dominuje islam sun-nicki, którego wyznawcami jest ok. 90% muzułmanów na całym świecie. Ponad 95% Czeczenów i Inguszy to muzułmanie. Wy-znawanie islamu stało się oznaką patriotyzmu w okresie oby-dwu wojen czeczeńskich, ponieważ Rosjanie są kojarzeni jako prawosławni chrześcijanie lub ateiści i komuniści. W Czeczenii i Inguszetii islam upowszechnił się i umocnił późno, bo dopie-ro w XVIII–XIX w. W wiekach wcześniejszych dominowały tam miejscowe wierzenia pogańskie oraz chrześcijaństwo przynoszo-ne przez misjonarzy gruzińskich. Dlatego też miejscowy islam zawiera wiele przeplatających się elementów chrześcijańskich i pogańskich.

Duchowne Zarządy MuzułmanówŻycie religijne każdej republiki północno-kaukaskiej znajduje się pod kontrolą oddzielnego, krajowego Duchownego Zarządu Muzułma-nów, który ściśle współpracuje z lokalnymi władzami. Kontroluje me-czety, szkoły religijne i przychodzącą pomoc humanitarną.

Wschodnia część Kaukazu Północnego (Czeczenia, Inguszetia i Dagestan) to dziś najbardziej tradycjonalistyczny i zislamizo-wany zakątek Kaukazu. W ostatnich latach, ofi cjalne duchowień-stwo utraciło część wpływów w miejscowych społecznościach. Czeczeni stali się bardziej religijni, ale fundamentalizm islamski zyskał umiarkowane wpływy.

22


Kunta-ChadżiDuchowy przywódca najbardziej wpływowego bractwa sufi ckie-go w Czeczenii. Bractwa sufi ckie (tarikaty) są tradycyjną, najpo-pularniejszą formą religijności w republice. Po przegranej wojnie kaukaskiej w XIX w. Kunta-Chadżi rozpowszechnił wśród miej-scowych muzułmanów ruch, który eksponował miłość bliźniego i zachowanie własnej tożsamości narodowej i kulturowej w po-kojowej egzystencji. Członkowie bractw tworzą społeczności wspólnej modlitwy i wzajemnego wsparcia.Kunta-Chadżi w świadomości wiernych jest wciąż żywy. W czasie obu wojen czeczeńskich objawiał się wielu w postaci białobrodego starca (w momentach zagrożenia). Stał się męczennikiem, pod ko-niec życia zesłanym przez Rosjan na odległe Wyspy Sołowieckie.

ZikrModlitwa członków bractw sufi ckich. Grupa wiernych maszeruje po linii okręgu w przeciwną stronę do ruchu wskazówek zegara. Wykonując ustalone ruchy ciała przechodzi w szybki bieg i eksta-tyczny taniec. Nikt z uczestników obrzędu nie może znajdować się w środku kręgu, ponieważ Zikr symbolizuje krążenie aniołów wo-kół tronu Allacha. Gdy Rosjanie zakazali wykonywania Zikru, Cze-czeni zaczęli go praktykować w ukryciu (w piwnicach, stodołach).

W 1999 r. pod naciskiem religijnych radykałów w Czeczenii wprowadzono islamskie prawo – szariat. Szariat stoi w sprzecz-ności z tradycyjnym prawem klanowym – adatem.

WahhabizmRuch na rzecz radykalnej odnowy islamu. Pochodzi z Arabii Sau-dyjskiej. Wahhabici pojawili się w Czeczenii po pierwszej woj-nie czeczeńskiej. Nawołują do oczyszczenia wiary mieszkańców regionu z elementów pogańskich i chrześcijańskich. Rozpoczę-li tworzenie nielegalnych formacji zbrojnych głosząc potrzebę utworzenia państwa islamskiego (imamatu). Większość Czecze-nów potraktowała wahhabitów nieufnie, ale liczba ich zwolenni-ków w ostatnich latach wzrosła.

23


12. POSTACIE ODGRYWAJĄCE NAJWAŻNIEJSZE ROLE W NAJNOWSZEJ HISTORII CZECZENII

Czeczeni są waleczni i czczą bohaterów. Przestrzegany kodeks honorowy pozwala im klękać tylko w trzech wypadkach: przed ziemią ojców, przed własną matką i przed matką, która zrodziła bohatera. Ale nigdy nie wolno im klękać, prosząc o litość. Aby lepiej rozumieć Czeczenów i ich sytuację, a także móc łatwiej się z nimi porozumieć, warto zapoznać się z postaciami odgrywa-jącymi najważniejsze role w najnowszej historii Czeczenii. Po-niższa tabela zawiera charakterystykę tych postaci (poczynając od prezydentów Czeczenii, poprzez komendantów polowych, na innych politykach kończąc):

Dżohar Dudajew (1944–1996)

Pierwszy prezydent Republiki Iczkerii (1991–1996). Jedyny Czeczen, który awan-sował do stopnia generała armii radzieckiej (lotnictwo). Uznawany przez Czeczenów za przywódcę narodu. Zabiła go rosyjska ra-kieta naprowadzona dzięki danym telefonu komórkowego udostępnionym Rosjanom przez Amerykanów.

Zelimchan Jandarbijew(1952–2004)

Poeta nacjonalistyczny. Jeden z twórców niezależności Czeczenii. Pełnił funkcję prezydenta Republiki Iczkerii (1996–1997). W opozycji do władz Czeczenii w latach 1997–1999. Podejrzewany o współpracę z islamistycznymi organizacjami terrory-stycznymi. Zamordowany przez rosyjską FSB na emigracji w Katarze.

Asłan Maschadow (1951–2005)

Pierwszy prezydent Republiki Iczkerii wybrany we w pełni demokratycznych wy-borach (1996–2005). Pułkownik artylerii armii radzieckiej. Dowodził wojskami cze-czeńskimi. Potem ukrywał się i dowodził oddziałami partyzanckimi. Odnaleziony i zamordowany w zamachu FSB.

24


Ahmad Kadyrow (1951–2004) i Ramzan Kadyrow (ur. 1976)

Ojciec i syn. Walczyli z Rosjanami. Potem przeszli na ich stronę. Prezydenci Czecze-nii ustanowieni w wyborach organizowa-nych przez władze moskiewskie w 2003 i 2007 r. Ahmad zginął w zamachu bombo-wym zorganizowanym przez Czeczenów. Ramzan kontynuuje rządy autorytarne ojca i prowadzi walkę z partyzantami Dok-ki Umarowa.

Dokka Umarow (ur. 1964)

Prezydent Republiki Iczkerii od 2006 r. Walczył z Rosjanami. Dowódca oddziałów partyzanckich. Prowadzi walkę z promo-skiewskim rządem republiki Ramzana Ka-dyrowa. Polityk proislamski.

Szamil Basajew (1965–2006)

Legendarny komendant polowy wojsk cze-czeńskich. Kontrowersyjny, ponieważ zdo-był sławę, pokonując Rosjan w boju i pod-pisując się pod wieloma aktami terroru m.in. zajął szpital w Budionnowsku (1995), przyznał się do zorganizowania akcji terro-rystycznych w teatrze na Dubrowce (2002) i w szkole w Biesłanie (2004). Uznawał zasadę „oko za oko”. Stał się uosobieniem dżygita – odważnego wojownika. Jest po-dejrzewany o współpracę z rosyjskimi służbami specjalnymi. Stał na czele wa-hhabitów. Zgodnie z muzułmańskimi zwy-czajami pomagał ubogim. Wspierał sie-rocińce i przedszkola. Zginął w eksplozji ciężarówki z materiałami wybuchowymi w Inguszetii. Nosił imię Szamila – twórcy państwa islamskiego na Kaukazie Północ-nym w XIX w, który walczył przeciwko Ro-sjanom w wojnie kaukaskiej.

Chamzat Gełajew (1962–2004)

Najwybitniejszy komendant polowy wojsk czeczeńskich. Dowodził elitarnym oddzia-łem specjalnego przeznaczenia. Rosjanie kilkukrotnie ogłaszali jego śmierć, podczas gdy wychodził żywy z zasadzek i oblężenia. Ranny ponad dwudziestokrotnie. Nie brał udziału w sporach i walce o władzę innych czeczeńskich komendantów i polityków. Zginął zachowując bohaterską postawę w walce z oddziałami federalnymi.

25


Salman Radujew (1967–2003)

Komendant polowy wojsk czeczeńskich. Ciężko ranny w boju, operowany. Potem żył ze sztucznym nosem i tytanową płyt-ką w głowie. Stąd żartobliwy pseudonim „Titanic”. Świat usłyszał o nim po ataku na rosyjskie obiekty wojskowe w Kizlarze (Dagestan) w styczniu 1996 r. Podczas od-wrotu zajął miejscowy szpital, biorąc za-kładników. Schwytany przez Rosjan w 2000 r. Osądzony i skazany na dożywocie. Zmarł w kolonii karnej w niewyjaśnionych oko-licznościach.

Ahmad Zakajew (ur. 1959)

Ofi cjalny przedstawiciel dyplomacji rządu Republiki Iczkerii na emigracji w Wielkiej Brytanii, uchodźca polityczny. Polityk pro-demokratyczny.

Rusłan Auszew (ur. 1954)

Prezydent Inguszetii (1993-2001). Na jego polecenie, w 1999 r. Inguszetia jako jedyna z ościennych republik pozostawiła w peł-ni otwarte granice dla fali czeczeńskich uchodźców. Wskutek nacisków władz FR ustąpił ze stanowiska.

13. OBYCZAJE

Czeczeni posługują się własnym językiem, który chociaż dzie-li się na 6 dialektów, jest dla nich wszystkich zrozumiały. Mogą również swobodnie porozumiewać się z Inguszami, których język jest bardzo zbliżony do czeczeńskiego. Cudzoziemiec z Czeczenii zwykle zna język rosyjski i używa go w rozmowach z Polakami. Języka rosyjskiego nie znają niektórzy Czeczeni w podeszłym wieku, którzy mieszkają w wysokich górach, a także bardzo mło-dzi i dzieci, ponieważ od lat 90-tych w republice z powodu wojny praktycznie nie funkcjonował system edukacji. Jest prawdopo-dobne, że cudzoziemiec z Czeczenii, którego spotkamy w Polsce, będzie potrafi ł porozumiewać się w języku polskim przynajmniej na poziomie podstawowym czy biernym. Wielu mieszkańców

26


ośrodków dla uchodźców niechętnie uczestniczy w kursach języ-kowych, ale ci, którzy zmotywowani są do posługiwania się języ-kiem polskim chociażby poprzez fakt nielegalnej pracy – mówią po polsku całkiem nieźle.

PowitanieKażde spotkanie z osobą narodowości czeczeńskiej lub inguskiej należy rozpocząć powitaniem i pytaniem o zdrowie. Najlepiej o zdrowie rozmówcy i jego rodziny. Czeczenka nie wita się z męż-czyzną jako pierwsza. Między sobą Czeczeni nie witają się przez podanie rąk, ale poprzez lekkie dotknięcie ramienia o ramię. Męż-czyzna nie powinien wyciągać ręki do Czeczenki na znak powita-nia, o ile nie należy do jej rodziny.W języku czeczeńskim „Dzień dobry” to: „Diedik dojłszu”. Cze-czena możesz powitać również słowami: „Salam Alejkum”. Wówczas odpowie: „Alejkum As Salam”.

Sympatię i uznanie w oczach czeczeńskiego rozmówcy zysku-je ten, kto zna historię własnego kraju lub Czeczenii, a także ten, kto zna i darzy szacunkiem własnych przodków. Czeczeni przy-chylnie odnoszą się do deklaracji wiary katolickiej, ponieważ po-ważają osoby wierzące i religijne, pomimo że większość z nich za jedyną prawdziwą wiarę uważa islam.

Do cudzoziemców z Czeczenii należy podchodzić ze zrozumie-niem, pamiętając, że wielu z nich dotknęły traumatyczne przeży-cia związane z wojną lub prześladowaniem. Mogą się zachowy-wać nerwowo i nieufnie.

Kultura i religia Czeczenów różni się znacznie od kultury i re-ligii Polaków. Do momentu, kiedy odmienności te nie naruszają zasad obowiązujących w Polsce, należy je uszanować. W przy-padku odmienności przekładających się na brak poszanowania obowiązujących w Polsce norm prawnych czy kulturowych, na-leży poinformować o tym cudzoziemca i wyrazić brak zgody dla niewłaściwych zachowań, informując go o zasadach postępowa-nia obowiązujących w naszym kraju.

27


Wśród Czeczenów obowiązuje hierarchia i ustalony porządek stosunków międzyludzkich. Dotyczy to także porządku prowa-dzenia rozmowy. Najważniejszy jest bezwzględny szacunek dla osób starszych.

Kultura dyskusjiNajstarsi mężczyźni i goście zajmują centralne miejsca np. przy stole. Młodzi mężczyźni zajmują miejsca peryferyjne. Gdy do sto-łu podchodzi starszy mężczyzna, młodsi wstają, witają go, ustę-pują miejsce i czekają aż pozwoli im z powrotem siąść. Młod-si nie powinni zabierać głosu bez pozwolenia starszych. Dzieci nie uczestniczą w rozmowach prowadzonych przez dorosłych. W tym czasie zajmują się nimi kobiety. Goście w czeczeńskich do-mach na Kaukazie mogą spotkać żony gospodarzy, które ogląda-ją telewizję i kołyszą niemowlęta stojąc w progu pokoju, w któ-rym przyjmowani są goście.

Czeczeni jako muzułmanie z zasady nie piją alkoholu. Nie jest to jednak żelazną regułą. Ściślej przestrzegają zasady, by nie pić alkoholu w obecności osób starszych. Natomiast bardzo ściśle przestrzegają koranicznego zakazu spożywania mięsa wieprzowe-go. Dlatego cudzoziemcy w ośrodkach nie jadają podawanych im jogurtów zawierających wieprzową żelatynę i niektórych wędlin.

Należy zwracać uwagę, by nie podejmować bez potrzeby te-matów uznawanych przez Czeczenów, a zwłaszcza Czeczenki, za intymne. Intymne są np. wrażenia europejskich kobiet związane z obserwacją nagiego torsu sąsiada na balkonie, rozmiary i krój bielizny osobistej, zapytanie młodej mężatki o zaawansowanie stanu błogosławionego, informacje o celu opuszczenia pomiesz-czenia przez osobę udającą się do toalety itp.

Prywatność i intymnośćdla Czeczenów mają inny wymiar, niż dla ludzi mieszkających da-leko na zachód od Czeczenii. Nie obejmują np. wyznania wiary lub deklarowanej narodowości. Natomiast nie wolno czeczeń-skiemu mężczyźnie odsłaniać torsu w obecności innego mężczy-

28


zny, choćby własnego dorosłego syna, chodzić w krótkich spo-denkach. Czeczeni nie pokazują własnej bielizny. Jest to dla nich zbyt intymne i może być powodem odczuwania wstydu.

Stroje, w które odziewają się cudzoziemcy z Czeczenii, nie mogą odkrywać intymnych części ciała, za które Czeczeni uwa-żają wszystkie poza twarzą i ramionami od łokci do koniuszków palców. Dlatego kobiety z reguły noszą długie suknie, a męż-czyźni długie spodnie. Mężatki zakrywają włosy chustami lub opaskami.

Pamiętaj, że Czeczeni uważają się za naród kulturalny i praco-wity. Północnokaukaskie tańce wykonują zespoły folklorystycz-ne z Czeczenii, Inguszetii i Dagestanu oraz dziecięce zespoły uchodźcze za granicą m.in. „Dzieci Wajnachów” w Polsce. Mu-zyka czeczeńska jest dynamiczna i porywająca.

Gitara i śpiewWśród Czeczenów popularne są pieśni wojenne i patriotyczne tworzone przez rodzimych bardów, często w języku rosyjskim. Bardowie towarzyszyli oddziałom partyzanckim i byli przez nie chronieni. W pieśniach nie ma nienawiści. Opowiadają o wol-ności, bohaterach, miejscach bitew i zbrodni. Ale także o uczu-ciach rosyjskich żołnierzy przerażonych wojną. Najpopularniejsi twórcy to: Imam Alimsułtanow (zamordowany w okresie pokoju, w grudniu 1996 r. w Odessie) i Timur Mutsurajew. Wśród Czecze-nów dużą popularność zyskały także uniwersalne pieśni żołnierzy radzieckich z okresu interwencji ZSRR w Afganistanie.

RodzinaCzłonkowie rodzin czeczeńskich są do siebie nawzajem bardzo przywiązani. W rodzinach jest zazwyczaj dużo dzieci. Mężczyźnie nie wypada okazywać czułości żonie i dzieciom w obecności ob-cych. Ojciec cieszy się niekwestionowanym autorytetem. Obyczaj nakazuje, by najstarszy syn zamieszkał z rodzicami i opiekował się nimi aż do śmierci.

29


Sprawy matrymonialne są dla Czeczenów ważne i dlatego pyta-nia dotyczące stanu cywilnego, liczby posiadanych dzieci bywają zadawane na wstępie znajomości. Nie trzeba się temu dziwić.

WielożeństwoCzeczeni uznają i praktykują wielożeństwo. Występuje także wśród uchodźców w Polsce. Liczba żon posiadanych przez męż-czyznę (maksimum 4) jest uzależniona przede wszystkim od jego możliwości fi nansowych. Czeczenki często zawierają małżeństwa już w wieku 15 lat. O doborze par z reguły decydują rodzice. Ślubów udzielają duchowni muzułmańscy.

Do czeczeńskiego i inguskiego obyczaju należy porywanie dziewcząt przez zalotników. Porywacz decyduje się tym samym na ślub. Zwrot wybranki może oznaczać hańbę i powód krwawej zemsty rodowej. Ojciec i bracia dziewczyny mogą chcieć odnaleźć i zabić niedoszłego zięcia i szwagra. Przyczyną porwań bywa przy-wiązanie do tradycji, ale także nieprzychylność rodziców dziew-czyny wobec jej oblubieńca. Obyczaj porywania dziewcząt sięga czasów przedmuzułmańskich i dziś nadal jest praktykowany.

TeściowaW rodzinie czeczeńskiej rzadko bywa w złych stosunkach z zięciem, ponieważ ich zapoznanie następuje dopiero z upływem pewnego cza-su po ślubie. Zięć jest wtedy zobowiązany odwiedzić teściową składając kosztowne podarki. Ingusz nigdy nie kłóci się z teściową, ponieważ nie mogą się spotkać, ani nawet zobaczyć do końca życia. Zasady te bywają przestrzegane nawet w ośrodkach dla cudzoziemców.

Znaczna część cudzoziemców z Czeczenii to ludzie wychowa-ni w wioskach, ale nie należy sądzić, że nie poznali miejskich obyczajów, nowoczesnych urządzeń elektronicznych i sprzętu gospodarstwa domowego. Czeczeńskie domy były kiedyś dobrze wyposażone.

Dla czeczeńskiego mężczyzny bezwzględnie ważna jest god-ność, która nakazuje mu zapewnić utrzymanie swojej rodzinie.

30


ZaradnośćCzeczeni byli w ZSRR dyskryminowani wśród innych narodów za brak pokory wobec władzy. Nie awansowali na wysokie stano-wiska, a ich republika była niedoinwestowana. Stali się znani ze swej zaradności, wzajemnej solidarności i powodzenia w handlu. Dlatego bogacili się szybciej od innych, nawet podczas wysiedle-nia w Kazachstanie.

Czeczeni lubią: pieniądze, pracę i czystość. Praca zarobkowa należy do mężczyzn, a dbanie o czystość do kobiet. Mężczyźni nie powinni wykonywać prac, które należą do kobiet. Narażają się bowiem na utratę szacunku, którym darzą ich własne żony, dlatego, nie uda się namówić Czeczena do zmywania naczyń lub noszenia zakupów.

Podobnie jak wszystkim mieszkańcom Kaukazu, Czeczenom przypisuje się gościnność. W Polsce większość przybyszów z Czeczenii przebywa w ośrodkach dla cudzoziemców, gdzie żyją w trudnych warunkach, które nie sprzyjają przyjmowaniu go-ści. Gdybyś jednak został zaproszony do czeczeńskiego domu, pamiętaj o drobnym upominku. Na Wschodzie nadal jest dobrym zwyczajem przynoszenie podarków do odwiedzanego domu. Nie powinno się także odmawiać gospodarzowi skosztowania poczę-stunku, bo może to zostać uznane za obrazę domu. W Czeczenii zapowiadanie odwiedzin nie jest konieczne.

W herbie Czeczenii jest wilk, a w herbie Inguszetii od 1994 r. jest orzeł – wspólny znak wszystkich Wajnachów. Jeśli chcesz sprawić radość dzieciom, czeczeńskiemu podaruj wilka, a inguskiemu orła – zabawki, czekoladki lub wycinanki. Ucieszą się na pewno.

GóraleWśród mieszkańców Polski, najbardziej podobni do Czeczenów cha-rakterem, mentalnością i stylem życia, są górale z Podhala. Twierdzą tak uchodźcy, których stać było na podróżowanie po naszym kraju. Górale również hodują owce, wytwarzają sery, a gości częstują pro-duktami własnego wyrobu podobnymi do kaukaskich.

31


Jeśli zdarzy Ci się gościć Czeczena, ugość go po staropolsku – „czym chata bogata”. Na pewno zostanie to docenione.

Pies i butyNiektórzy Polacy myślą, że Czeczeni nie lubią psów, ponieważ odsuwają się od nich i nie chcą ich dotykać. Czeczeni dbają o czystość i jako muzułmanie uwzględniają podział świata na mir domowy i świat zewnętrzny. W domu panuje czystość, która umożliwia modlitwę i spożywanie posiłków. Pies należy do świata zewnętrznego tak samo, jak buty, w których chodzi się po ulicach i podwórkach. Dlatego Czeczen wchodząc do mieszkania zdej-muje obuwie. A przed modlitwą lub posiłkiem nie głaszcze psa.

KotyMuzułmanie darzą te zwierzęta dużą sympatią, uważają za do-mowe i czyste. Dlatego Czeczeni chętnie trzymają koty w do-mach i ośrodkach dla uchodźców.

TelewizjaCzeczeni w Polsce przeważnie oglądają telewizję rosyjską. Cze-czeńskiej telewizji nie ma, a w polskiej jest niewiele informacji o Kaukazie i są dla Czeczenów mniej zrozumiałe. Czeczeni rzadko oglądają seriale obyczajowe. Za to Ty możesz śledzić fi lmy do-kumentalne na temat Czeczenii. Niestety, na polskich kanałach najczęściej są emitowane późnym wieczorem.

Czeczenom trudno jest poradzić sobie z formalnościami, któ-re obowiązują ich w Polsce. Nie znają dostatecznie dobrze prze-pisów prawa ani języka urzędowego, by zrozumieć treść doku-mentów. Poza tym uznają przede wszystkim ich własne prawo zakorzenione w tradycji – adat. W Czeczenii ofi cjalne prawo to prawo obce – ustanowione przez Rosjan. Dlatego warto zacho-wać cierpliwość przy objaśnianiu cudzoziemcowi z Czeczenii jak i dlaczego powinien postępować.

32


PrawoCzeczeni stosują się przede wszystkim do norm własnego pra-wa zwyczajowego. W czasach radzieckich, rosyjscy ofi cerowie czeczeno-inguskiego KGB skarżyli się, że ich podwładni wykazują większe posłuszeństwo wobec klanów i prawa zwyczajowego niż wobec przełożonych i przepisów. Nawet przywódcy czeczeńskich grup przestępczych w tamtej epoce respektowali adat np. Cho-żachmed Nuchajew, który nie uznawał ani prawa radzieckiego ani kodeksu rosyjskich złodziei

14. GDZIE MOŻNA DOWIEDZIEĆ SIĘ WIĘCEJ?

Aby uzyskać więcej informacji na temat przybyszów z Kauka-zu Północnego, warto zajrzeć do publikacji książkowych lub sko-rzystać z informacji dostępnych w internecie Polecamy 7 książek wybranych autorów, dostępnych w języku polskim:� Stanisław Ciesielski, Rosja – Czeczenia. Dwa stulecia kon-

fl iktu, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003

� Jakub Ferenc, Świat odwraca wzrok. Czeczenia w świetle pra-wa międzynarodowego, Wydawnictwo Adam Marszałek, To-ruń 2004

� Wojciech Górecki, Planeta Kaukaz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Poznań 2002

� Wojciech Jagielski, Wieże z kamienia, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2004

� Mirosław Kuleba, Szamil Basajew. Rycerski etos a powinność żołnierska, Wydawnictwo Fundacja Odysseum, Warszawa 2007

� Krystyna Kurczab-Redlich, Głową o mur Kremla, Wydawni-ctwo W.A.B., Warszawa 2007

� Petra Prochazkova, Ani życie, ani wojna. Czeczenia oczami kobiet, Świat Książki, Warszawa 2005


Każda z powyższych książek podejmuje różne aspekty kon-fl iktu w Czeczenii, jego politycznych zawiłości, a także historii i kultury Czeczenów. Wszystkie zostały napisane i opublikowane po wybuchu drugiej wojny czeczeńskiej. Można również zapo-znać się z dostępnymi w języku polskim publikacjami autorów rosyjskich, którzy opisują sytuację polityczną w Rosji i interpre-tują jej wpływ na przebieg konfl iktu w Czeczenii, m.in. Anny Po-litkowskiej, Aleksandra Litwinienki oraz Jurija Felsztynskiego i Władimira Pribyłowskiego.

35

JOANNA MAJEWSKA

II. SYTUACJA PRAWNA CUDZOZIEMCÓW

POSZUKUJĄCYCH OCHRONY

1. SYSTEM OCHRONY CUDZOZIEMCÓW W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

a) Jakie akty prawne regulują sprawy związane z udzielaniem cudzoziemcom ochrony na terytorium Polski?

Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie dotyczą-ce ochrony cudzoziemców w Polsce jest ustawa z dnia 13 czerw-ca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2003 r. nr 128, poz. 1176 z późn. zm). Obowiązujący tekst ustawy dostępny jest m.in. na stronie internetowej Urzędu do Spraw Cudzoziemców.

ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (DzU z 2003 r. nr 128 poz. 1176 z późn. zm)

b) Czy istnieje w naszym kraju wyspecjalizowana instytucja zaj-mująca się udzielaniem cudzoziemcom ochrony?

Centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach udzielania cudzoziemcom ochrony na terytorium

36

SYTUACJA PRAWNA CUDZOZIEMCÓW POSZUKUJĄCYCH OCHRONY

naszego kraju jest Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Szef Urzędu prowadzi postępowania w sprawach o udzielenie ochro-ny przy pomocy Departamentu Postępowań Uchodźczych.

SzefUrzędu do Spraw Cudzoziemców

c) W jakiej formie cudzoziemcy mogą otrzymać ochronę na tery-torium Rzeczypospolitej Polskiej?

Obowiązujący w Polsce system ochrony cudzoziemców prze-widuje następujące formy ochrony: status uchodźcy, ochrona uzupełniająca, zgoda na pobyt tolerowany, azyl, ochrona cza-sowa.

Formy ochrony:• status uchodźcy• ochrona uzupełniająca• zgoda na pobyt tolerowany• azyl• ochrona czasowa

d) Co to jest status uchodźcy?

Status uchodźcy jest międzynarodową formą ochrony udzie-lanej cudzoziemcom, którzy nie mogą lub nie chcą korzystać z ochrony swojego kraju pochodzenia, ponieważ obawiają się tam prześladowania. Prześladowanie to poważne naruszenie praw człowieka, takich jak, na przykład, prawo do życia czy prawo do wolności. Może ono być również kumulacją różnych innych czyn-ników (działań lub zaniechań), które w tak samo dotkliwy sposób

37


oddziaływają na człowieka. Prześladowanie może polegać m.in. na użyciu przemocy, różnego rodzaju działaniach o charakterze dyskryminującym, czynach skierowanych przeciwko osobom ze względu na ich płeć lub małoletniość. Akty prześladowania mu-szą być motywowane rasą, religią, narodowością, przekonaniami politycznymi lub przynależnością do określonej grupy społecz-nej cudzoziemca. Prześladowania mogą dopuszczać się władze kraju pochodzenia albo ugrupowania lub organizacje kontrolują-ce ten kraj. Mogą one także pochodzić ze strony innych podmio-tów, na przykład przedstawicieli innych grup etnicznych.

Podstawą do nadania statusu uchodźcy jest art. 13 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Osoba, która uzyska w Polsce status uchodźcy otrzyma dokument podróży przewi-dziany w konwencji genewskiej ważny przez okres 1 roku oraz kartę pobytu ważną przez 3 lata.

Art. 13. 1. Cudzoziemcowi nadaje się status uchodźcy, jeżeli na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem w kraju po-chodzenia z powodu rasy, religii, narodowości, przekonań poli-tycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej nie może lub nie chce korzystać z ochrony tego kraju.2. Status uchodźcy nadaje się także małoletniemu dziecku cu-dzoziemca, który uzyskał status uchodźcy w Rzeczypospolitej Pol-skiej, urodzonemu na tym terytorium.

e) Na czym polega ochrona uzupełniająca?

Ochrona uzupełniająca jest to międzynarodowa forma ochro-ny udzielana w toku postępowania o nadanie statusu uchodźcy. Przesłanki do udzielenia ochrony uzupełniającej zawiera art. 15 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ochrony uzu-pełniającej udziela się cudzoziemcowi, który nie spełnia warun-ków do nadania statusu uchodźcy, ale który w razie powrotu do

38


kraju pochodzenia może być realnie narażony na ryzyko dozna-nia poważnej krzywdy. Pojęcie poważnej krzywdy obejmuje: 1. orzeczenie kary śmierci lub wykonanie egzekucji, 2. tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie, 3. poważne i zindywidualizowane zagrożenie dla życia lub zdro-

wia wynikające z masowego stosowania przemocy wobec lud-ności cywilnej podczas międzynarodowego lub wewnętrznego konfl iktu zbrojnego. Ochrona uzupełniająca może być udzielona wyłącznie w wy-

niku rozpatrzenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy. Cudzo-ziemcy nie mogą ubiegać się o tę formę ochrony w odrębnym postępowaniu. Osoba korzystająca z ochrony uzupełniającej otrzymuje kartę pobytu ważną przez 2 lata.

Art. 15. Cudzoziemcowi, który nie spełnia warunków do nadania statusu uchodźcy, udziela się ochrony uzupełniającej, w przypad-ku gdy powrót do kraju pochodzenia może narazić go na rzeczy-wiste ryzyko doznania poważnej krzywdy przez:1) orzeczenie kary śmierci lub wykonanie egzekucji,2) tortury, nieludzkie lub poniżające traktowanie albo karanie,3) poważne i zindywidualizowane zagrożenie dla życia lub zdro-wia wynikające z powszechnego stosowania przemocy wobec ludności cywilnej w sytuacji międzynarodowego lub wewnętrz-nego konfl iktu zbrojnego – i ze względu na to ryzyko nie może lub nie chce korzystać z ochrony kraju pochodzenia.

f) Komu może zostać udzielona zgoda na pobyt tolerowany?

Zgoda na pobyt tolerowany stanowi krajową formę ochro-ny. Może zostać udzielona w postępowaniu o nadanie statusu uchodźcy, postępowaniu o pozbawienie azylu, w postępowaniu w sprawie o wydalenie, jak też w odrębnym postępowaniu. Wa-runki niezbędne do udzielenia zgody na pobyt tolerowany wy-szczególnia art. 97 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

39


Są one ujęte w sposób dosyć szeroki. Zasadniczo można je po-dzielić na trzy kategorie: 1. zagrożenie praw człowieka lub praw dziecka, 2. niewykonalność decyzji o wydaleniu cudzoziemca,3. niedopuszczalność wydania (ekstradycji) cudzoziemca.

Pierwsza kategoria przesłanek uwzględniana jest w postępowa-niu statusowym, w postępowaniu o pozbawienie azylu oraz w pro-wadzonych przez wojewodów postępowaniach wydaleniowych. Udzielenie zgody na pobyt tolerowany ze względu na niewyko-nalność decyzji o wydaleniu cudzoziemca lub niedopuszczalność wydania cudzoziemca możliwe jest wyłącznie w odrębnych postę-powaniach. W pierwszym przypadku wniosek o udzielenie zgody na pobyt tolerowany składa do organu, który wydał decyzję o wy-daleniu, tj. wojewody lub Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców, ten organ, który jest zobowiązany do wykonania takiej decyzji. Najczęściej jest to organ straży granicznej. W drugiej sytuacji z wnioskiem występuje sam cudzoziemiec. Decyzje o udzieleniu zgody na pobyt tolerowany z uwagi na niedopuszczalność wyda-nia cudzoziemca wydaje wyłącznie Szef Urzędu do Spraw Cudzo-ziemców. Każdy cudzoziemiec, któremu udzielono zgody na pobyt tolerowany otrzymuje kartę pobytu ważną przez 1 rok.

Art. 97. 1. Cudzoziemcowi udziela się zgody na pobyt tolerowa-ny na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jego wydalenie:1) mogłoby nastąpić jedynie do kraju, w którym zagrożone by-

łoby jego prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobi-stego, w którym mógłby zostać poddany torturom albo nie-ludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu lub być zmuszony do pracy lub pozbawiony prawa do rzetelnego procesu sądowego albo być ukarany bez podstawy prawnej w rozumieniu Konwencji o ochronie praw człowieka i podsta-wowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (DzU z 1993 r. nr 61, poz. 284 i 285, z 1995 r. nr 36, poz. 175, 176 i 177, z 1998 r. nr 147, poz. 962 oraz z 2002 r. nr 127, poz. 1084);

40


1a) naruszałoby prawo do życia rodzinnego w rozumieniu Kon-wencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., lub narusza-łoby prawa dziecka określone w Konwencji o prawach dziecka, przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (DzU z 1991 r. nr 120, poz. 526 oraz z 2000 r. nr 2, poz. 11), w stopniu istotnie zagrażającym jego rozwojowi psychofi zycznemu;

2) jest niewykonalne z przyczyn niezależnych od organu wykonu-jącego decyzję o wydaleniu lub od cudzoziemca.

1a. Przepisu ust. 1 pkt 1a nie stosuje się w przypadku, gdy dal-szy pobyt cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej stanowi zagrożenie obronności lub bezpieczeństwa państwa albo bezpieczeństwa i porządku publicznego.

2. Cudzoziemcowi można udzielić zgody na pobyt tolerowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jego wydale-nie mogłoby nastąpić jedynie do kraju, do którego wydanie cudzoziemca jest niedopuszczalne na podstawie orzeczenia sądu o niedopuszczalności wydania cudzoziemca albo na podstawie rozstrzygnięcia Ministra Sprawiedliwości o odmo-wie jego wydania, uwzględniając przyczynę, z powodu której odmówiono wydania cudzoziemca, oraz interes Rzeczypospo-litej Polskiej

g) Na jakich podstawach udzielany jest cudzoziemcom azyl na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej?

Art. 90 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cu-dzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przewiduje przyznanie cudzoziemcowi azylu w przypadku ko-nieczności zapewnienia mu ochrony. Zgodnie z przyjętą inter-pretacją ww. przepisu ochrona taka przysługuje cudzoziem-cowi ściganemu w kraju pochodzenia lub państwie trzecim za popełnienia przestępstwa o charakterze politycznym, jak rów-nież ściganemu za działalność naukową oraz za przekonania, w tym także religijne. Za udzieleniem cudzoziemcowi azylu

41


musi przemawiać również ważny interes Rzeczypospolitej Pol-skiej. Decyzje w sprawie udzielenia azylu wydaje, po uzyskaniu zgody ministra właściwego do spraw zagranicznych, Szef Urzę-du do Spraw Cudzoziemców. Cudzoziemcowi objętemu ochroną w formie azylu udziela się zezwolenia na osiedlenie się i wyda-je się kartę pobytu.

Art. 90. 1. Cudzoziemcowi można, na jego wniosek, udzielić azy-lu w Rzeczypospolitej Polskiej, gdy jest to niezbędne do zapew-nienia mu ochrony oraz gdy przemawia za tym ważny interes Rzeczypospolitej Polskiej.

h) Co to jest ochrona czasowa cudzoziemców?

Instytucja ochrony czasowej może zostać zastosowana w sy-tuacji masowego napływu cudzoziemców do Rzeczypospolitej Polskiej. Napływ ten musi być spowodowany takimi wydarze-niami jak obca inwazja, wojna, wojna domowa, konfl ikty et-niczne lub rażące łamanie praw człowieka. Ochrona czasowa jest udzielana do czasu, kiedy możliwy stanie się powrót cu-dzoziemców do poprzedniego miejsca ich zamieszkania. Ten rodzaj ochrony udzielany jest na podstawie i w granicach okre-ślonych w decyzji Rady Unii Europejskiej, przez okres okre-ślony każdorazowo w takiej decyzji. Cudzoziemcom nieobjętym decyzją Rady UE ochrony czasowej może udzielić Rada Mini-strów, w drodze rozporządzenia. Cudzoziemcowi korzystające-mu z ochrony czasowej Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców udziela zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony na okres roku i wydaje kartę pobytu. Sprawy związane z udzielaniem ochrony czasowej regulują przepisy art. 106–118 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na te-rytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Ochrona czasowa nie była w Polsce dotychczas stosowana.

42


Art. 106. 1. Cudzoziemcom masowo przybywającym do Rzeczy-pospolitej Polskiej, którzy opuścili swój kraj pochodzenia lub okre-ślony obszar geografi czny, z powodu obcej inwazji, wojny, woj-ny domowej, konfl iktów etnicznych lub rażących naruszeń praw człowieka, można udzielić ochrony czasowej na terytorium Rze-czypospolitej Polskiej bez względu na to, czy ich przybycie miało charakter spontaniczny, czy też było wynikiem pomocy udzielonej im przez Rzeczpospolitą Polską lub społeczność międzynarodową.

i) Czy każdy cudzoziemiec przybywający do Polski lub przeby-wający w Polsce może uzyskać ochronę?

Każdy cudzoziemiec ma prawo ubiegać się o ochronę. Nie oznacza to jednak, że każda osoba, która wystąpi z wnioskiem o udzielenie ochrony, taką ochronę uzyska. Do udzielenia ochro-ny niezbędne jest zaistnienie ściśle określonych warunków wskazanych w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (patrz: pkt d–h). Zasadniczo oznacza to wyłączenie z możliwości uzyskania ochrony cudzoziemców, którzy opuścili swój kraj po-chodzenia z innych powodów, na przykład ekonomicznych.

2. POSTĘPOWANIE W SPRAWACH O NADANIE STATUSU UCHODŹCY

a) W jaki sposób i gdzie można złożyć wniosek o nadanie statu-su uchodźcy?

Wniosek o nadanie statusu uchodźcy składa się do Szefa Urzę-du do Spraw Cudzoziemców za pośrednictwem organów straży granicznej. Cudzoziemiec przebywający na terytorium Polski składa wniosek za pośrednictwem Komendanta Nadwiślańskie-go Oddziału Straży Granicznej. Osoba, która przebywa w strze-żonym ośrodku dla cudzoziemców, areszcie w celu wydalenia,

43


areszcie śledczym lub zakładzie karnym występuje z wnioskiem o nadanie statusu uchodźcy za pośrednictwem tego komendanta oddziału straży granicznej, którego terytorialny zasięg działania obejmuje siedzibę takiego ośrodka, aresztu lub zakładu. Jeżeli o nadanie statusu uchodźcy zamierza ubiegać się cudzoziemiec, który nie posiada prawa wjazdu do Polski, może złożyć wniosek za pośrednictwem komendanta placówki straży granicznej, podczas kontroli granicznej. Wniosek o nadanie statusu uchodźcy składa się na formularzu. Wzór formularza wniosku dostępny jest m.in. na stronie internetowej Urzędu do Spraw Cudzoziemców.

cudzoziemiec przebywający lub przybywający na terytorium Polski�

organ straży granicznej �

Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców

b) Czy każdy cudzoziemiec musi złożyć oddzielny wniosek?

W przypadku, gdy o nadanie statusu uchodźcy zamierzają ubie-gać się członkowie rodziny, nie ma konieczności składania przez każdą osobę odrębnego wniosku. Cudzoziemiec, który składa wnio-sek, nazywany jest wnioskodawcą. Wnioskodawca zawsze wystę-puje z wnioskiem w imieniu swoich małoletnich dzieci, które mu towarzyszą, pod warunkiem, że nie pozostają w związku małżeń-skich oraz są na utrzymaniu wnioskodawcy. Wnioskodawca może ponadto złożyć wniosek w imieniu swojego małżonka oraz małolet-nich dzieci małżonka, jeżeli małżonek wyrazi na to zgodę na piśmie. Wyrażenie takiej zgody oznacza udzielenie wnioskodawcy pełno-mocnictwa do działania w imieniu małżonka oraz dzieci małżonka. W przypadku, jeżeli małżonek wycofa swoją zgodę, postępowanie statusowe w części dotyczącej małżonka oraz jego dzieci zostanie umorzone. Należy wspomnieć, że procedura statusowa obejmuje również dziecko wnioskodawcy, urodzone w okresie od wszczęcia postępowania do jego zakończenia decyzją ostateczną.

44


postępowanie o nadanie statusu uchodźcy

wnioskodawca małżonek

małoletnie dzieci małoletniewnioskodawcy dzieci małżonka

dziecko wnioskodawcy urodzone w czasie trwania postępowania

c) Jak wygląda procedura składania wniosków?

Złożenie wniosku o nadanie statusu uchodźcy wymaga osobi-stej obecności wnioskodawcy i osób, w imieniu których wnio-skodawca występuje. W praktyce formularz wniosku jest wy-pełniany przez funkcjonariusza straży granicznej na podstawie informacji podanych przez cudzoziemca. Wynika to z faktu, że wniosek musi zostać wypełniony w języku polskim, którego więk-szość osób wnioskujących o ochronę nie zna. Wniosek zawiera dane wnioskodawcy oraz osób, w imieniu których występuje, określenie kraju pochodzenia oraz określenie zdarzeń będących przyczyną ubiegania się o nadanie statusu uchodźcy. Dane uzy-skane od cudzoziemca w toku postępowania statusowego, w tym również podczas składania wniosku, objęte są zasadą poufności. Oznacza to, że nie mogą one zostać udostępnione władzom oraz instytucjom publicznym kraju jego pochodzenia. Nierozerwal-ną częścią procedury przyjmowania wniosku o nadanie statusu uchodźcy jest fotografowanie i daktyloskopowanie uczestników postępowania, z tym, że odciski linii papilarnych pobierane są od osób powyżej 14 roku życia. Podczas składania wniosku cudzo-ziemiec może zostać także poddany kontroli osobistej i kontroli bagażu, jak również badaniom lekarskim i zabiegom sanitarnym ciała i odzieży. Funkcjonariusz straży granicznej ma obowiązek

45


poinformować wnioskodawcę, w języku dla niego zrozumiałym, o zasadach i trybie postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy, o przysługujących mu prawach i ciążących na nim obowiązkach oraz konsekwencjach ich niewykonania. Cudzo-ziemiec uzyska również informację o organizacjach, do których zadań statutowych należą sprawy uchodźców, oraz o możliwo-ści wyrażenia zgody na udzielanie przedstawicielowi UNHCR informacji o przebiegu procedury statusowej oraz na dostęp do akt sprawy. Małżonek, w imieniu którego wnioskodawca złożył wniosek zostanie natomiast poinformowany o skutkach wyraże-nia zgody na wystąpienie z wnioskiem statusowym w jego imie-niu oraz w imieniu jego dzieci.

Wnioskodawca oraz małżonek otrzymają po złożeniu wniosku dokument – tymczasowe zaświadczenie tożsamości cudzoziem-ca (TZTC), którym będą legitymować się w czasie trwania postę-powania. Własne dokumenty podróży cudzoziemców będą nato-miast w tym czasie przechowywane w depozycie Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Osoby, które wystąpiły z wnioskiem o nadanie statusu uchodźcy mają możliwość zamieszkiwania w ośrodku dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, dokąd zostaną skierowane po złożeniu wniosku. Pod-stawą przyjęcia do ośrodka jest TZTC.

Elementy procedury składania wniosku:• wypełnienie formularza wniosku,• fotografowanie, • daktyloskopowanie, • kontrola osobista oraz kontrola bagażu,• badania lekarskie oraz zabiegi sanitarne ciała i odzieży,• zdeponowanie dokumentu podróży,• wydanie TZTC,• skierowanie do ośrodka dla cudzoziemców,• przekazanie informacji istotnych dla osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy.

46


d) Czy cudzoziemiec ubiegający się o nadanie statusu uchodź-cy może zostać wydalony z terytorium Rzeczypospolitej Pol-skiej?

Osoby ubiegające się o nadanie statusu uchodźcy są chronione przed wydaleniem do czasu zakończenia postępowania. W czasie trwania postępowania cudzoziemcowi nie można wydać decyzji o wydaleniu, a wykonanie wydanej wcześniej decyzji wydalenio-wej zostaje wstrzymane z mocy prawa do dnia doręczenia cudzo-ziemcowi decyzji ostatecznej w sprawie nadania statusu uchodź-cy. Zasada ta dotyczy jednak tylko wniosków złożonych po raz pierwszy. Jeżeli cudzoziemiec wystąpił z wnioskiem kolejny raz, wykonanie decyzji o wydaleniu nie zostanie wstrzymane auto-matycznie. W wyjątkowych przypadkach Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców może, na wniosek cudzoziemca, wstrzymać wy-konanie takiej decyzji. Zasady i tryb postępowania w sprawach o wstrzymanie decyzji o wydaleniu regulują przepisy art. 33 ust. 4–10 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziem-com ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Ochrona przed wydaleniemTAKUwaga! Zasada nie dotyczy osób składających wniosek po raz kolejny

e) Czy cudzoziemiec, który złożył wniosek o nadanie statusu uchodźcy, może zostać zatrzymany?

Przepisy ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cu-dzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskie przewidują zatrzymanie osoby ubiegającej się o nadanie statusu uchodźcy wtedy, gdy jest to konieczne do ustalenia jej tożsamości. Zatrzymanie jest dopuszczalne również wówczas, gdy jego celem jest zapobieżenie nadużyciu postępowania statusowego, zapobie-

47


żenie zagrożeniu dla bezpieczeństwa, zdrowia, życia lub własno-ści innych osób albo jest to niezbędne dla ochrony obronności lub bezpieczeństwa państwa czy ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. W sytuacji, kiedy cudzoziemiec nielegalnie przekro-czył lub próbował przekroczyć granicę i wjechał lub przebywa na terytorium naszego kraju bez zezwolenia, również może zostać zatrzymany. Do zatrzymania kwalifi kuje się także osoba, której zachowanie stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa, zdrowia lub życia innych cudzoziemców przebywających w ośrodku lub pra-cowników ośrodka. Osoba zatrzymana umieszczana jest w strze-żonym ośrodku dla cudzoziemców lub areszcie w celu wydalenia na okres od 30 do 60 dni na podstawie orzeczenia sądu. Okres osadzenia może być przedłużany, nie może jednak przekroczyć roku. Należy wskazać, że zatrzymaniu i umieszczeniu w strzeżo-nym ośrodku lub areszcie w celu wydalenia nie podlegają mało-letni bez opieki, osoby niepełnosprawne oraz cudzoziemcy, którzy byli poddani przemocy, chyba, że stwarzają zagrożenie dla innych mieszkańców lub personelu ośrodka dla cudzoziemców. Osadzeni cudzoziemcy mają możliwość kontaktu korespondencyjnego lub telefonicznego z organizacjami, do których zadań należą sprawy uchodźców oraz kontaktu osobistego z przedstawicielem UNHCR i podmiotem udzielającym pomocy prawnej.

ZatrzymanieTAKUwaga! Zasada nie dotyczy małoletnich bez opieki, osób niepełno-sprawnych oraz cudzoziemców, którzy byli poddani przemocy

f) W jakich przypadkach osoba ubiegająca się o nadanie statu-su uchodźcy może zostać zwolniona ze strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców lub aresztu w celu wydalenia?

Najczęściej o zwolnieniu cudzoziemca ze strzeżonego ośrodka dla cudzoziemców lub aresztu w celu wydalenia decyduje Szef

48


Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Zwolnienie jest możliwe, je-żeli podstawą osadzenia była konieczność zapobieżenia naduży-ciu postępowania statusowego. Dodatkowo, zebrany w sprawie statusowej materiał dowodowy musi wskazywać, że jest wielce prawdopodobne, że osoba uzyska status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą. Ponadto, pobyt cudzoziemca na terytorium Pol-ski nie może stanowić zagrożenia dla bezpieczeństwa i obronno-ści państwa albo bezpieczeństwa i porządku publicznego. Jeżeli wskazane powyżej przesłanki zaistnieją łącznie, Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców może wydać, na wniosek lub z urzędu, decyzję o zwolnieniu cudzoziemca. Cudzoziemiec może zostać także zwolniony w przypadkach określonych w art. 107 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach (DzU z 2003 r. nr 128 poz. 1175 z późn. zm.).

Zwolnienie�

Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców lub sąd�

art. 89 b ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub art. 107 ustawy o cudzoziemcach

g) Kto decyduje o przyznaniu lub odmowie przyznania statusu uchodźcy?

Decyzje w sprawach statusowych wydaje Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Od jego decyzji przysługuje odwołanie do Rady do Spraw Uchodźców. Każda decyzja Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców zawiera szczegółowe pouczenie dotyczące zasad i trybu składania odwołań. Złożenie odwołania powoduje wstrzymanie wykonania decyzji do czasu zakończenia postępo-wania odwoławczego. Decyzje Rady są decyzjami ostatecznymi. Podlegają one natomiast kontroli sądowej – cudzoziemiec może złożyć skargę na decyzję Rady do Wojewódzkiego Sądu Admi-

49


nistracyjnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji. Na orzeczenie WSA przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców�

Rada do Spraw Uchodźców�

Wojewódzki Sąd Administracyjny�

Naczelny Sąd Administracyjny

h) Jakie są obowiązki osoby ubiegającej się o nadanie statusu uchodźcy?

Osoba, która złożyła wniosek o nadanie statusu uchodźcy ma szereg uprawnień, ale również określone obowiązki. Do obo-wiązków wnioskodawcy należy przede wszystkim przedstawie-nie informacji niezbędnych do rozpatrzenia wniosku oraz udo-stępnienie posiadanych dowodów na potwierdzenie okoliczności wskazanych we wniosku (na przykład przekazanie dokumentów, wskazanie świadków etc.). Wnioskodawca ma także obowiązek stawić się na wezwanie organu, który prowadzi postępowanie, w celu złożenia zeznań lub wyjaśnień. Cudzoziemiec, który zło-żył wniosek o nadanie statusu uchodźcy powinien przebywać na terytorium Polski do czasu ostatecznego zakończenia się postę-powania (nie dotyczy to oczywiście osób, w stosunku do których Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców nie wstrzymał wykonania decyzji o wydaleniu). Dodatkowo, wnioskodawca winien zawia-damiać organ prowadzący postępowanie o każdorazowej zmia-nie miejsca swojego pobytu.

Obowiązki wnioskodawcy:• przedstawienie informacji koniecznych do rozstrzygnięcia sprawy,• udostępnienie posiadanych dowodów,

50


• stawiennictwo na przesłuchanie,• przebywanie na terytorium Polski,• informowanie o aktualnym miejscu pobytu.

i) Czy osoba ubiegająca się o nadanie statusu uchodźcy może legalnie pracować w Polsce?

Cudzoziemcy, wobec których toczy się postępowanie w spra-wie statusowej nie mogą podejmować zatrudnienia, chyba że postępowanie w ich sprawie przedłuża się, a oni sami nie pono-szą za to winy. Wówczas mogą wykonywać pracę na podstawie zaświadczenia wydanego przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzo-ziemców oraz TZTC.

Art. 36. 1. Jeżeli po upływie 6 miesięcy od dnia złożenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy nie została wydana decyzja w pierw-szej instancji i przyczyna niewydania decyzji w tym terminie nie leży po stronie wnioskodawcy, Szef Urzędu, na wniosek wnioskodaw-cy, wydaje zaświadczenie, które wraz z tymczasowym zaświadcze-niem tożsamości cudzoziemca stanowi podstawę dla wniosko-dawcy i małżonka, w imieniu którego wnioskodawca występuje, do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (DzU nr 99, poz. 1001, z późn. zm.).2. W zaświadczeniu, o którym mowa w ust. 1, potwierdza się okres, jaki upłynął od dnia wszczęcia postępowania, i okoliczność, że przyczyna niewydania decyzji w terminie 6 miesięcy nie leży po stronie wnioskodawcy, oraz określa się przewidywany termin za-kończenia postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy.

j) Czy osoba, która złożyła w Polsce wniosek o nadanie statusu uchodźcy może swobodnie podróżować po Europie?

Cudzoziemiec ubiegający się o status uchodźcy ma obowiązek przebywania na terytorium Polski do dnia doręczenia mu decyzji

51


ostatecznej w sprawie. Nie może zatem w sposób legalny swobod-nie przemieszczać się po Europie. Zasada ta obowiązuje mimo przystąpienia Polski do strefy Schengen. Dodatkowe ogranicze-nia wynikają z przepisów rozporządzenia Rady (WE) nr 343/2003 z dnia 18 lutego 2003 r. ustanawiające kryteria i mechanizmy określania Państwa Członkowskiego, które jest odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku o azyl złożonego w jednym z Państw Człon-kowskich przez obywatela kraju trzeciego (DzUrz WE, nr L 50 z dnia lutego 2003 r.). W przypadku większości cudzoziemców, którzy wnioskują o nadanie statusu uchodźcy w Polsce, zgodnie z przepisami ww. rozporządzenia państwem odpowiedzialnym za rozpatrzenie ich wniosków jest Polska. Oznacza to, że w przypad-ku opuszczenia przez cudzoziemca terytorium Polski i złożenia wniosku o nadanie statusu uchodźcy w innym państwie Unii Eu-ropejskiej, osoba taka zostanie z powrotem odesłana do Polski. Należy pamiętać, że pobrane podczas składania wniosku o nada-nie statusu uchodźcy odciski linii papilarnych są rejestrowane i przechowywane w jednostce centralnej tzw. systemu Eurodac i to one są głównym narzędziem służącym do identyfi kacji osób ubiegających się o ochronę na obszarze UE.

Swoboda przemieszczania się po obszarze Unii EuropejskiejNIE

Dowolność w wyborze państwa, które rozpatrzy wniosek o ochronęNIE

k) Jakie dokumenty wydawane są cudzoziemcom ubiegającym się o nadanie statusu uchodźcy?

W okresie trwania postępowania, do czasu zakończenia go decyzją ostateczną cudzoziemcowi wydawane jest tymczaso-we zaświadczenie tożsamości cudzoziemca (TZTC). TZTC po-twierdza tożsamość osoby, której zostało wydane oraz upraw-nia ją, oraz małoletnie dzieci, których dane zawiera, do pobytu

52


na terytorium Polski. Pierwsze TZTC wydawane jest przez organ przyjmujący wniosek na okres 30 dni. Kolejne TZTC wymienia i wydaje Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców na wniosek cudzo-ziemca. Odrębne TZTC może zostać wydane, na wniosek rodzica, również dziecku w wieku powyżej 7 roku życia. Cudzoziemiec po-winien wymienić TZTC w przypadku zmiany danych w nim za-mieszczonych, urodzenia się dziecka, upływu terminu ważności, poważnego uszkodzenia dokumentu lub zaistnienia innej okolicz-ności utrudniającej ustalenie tożsamości jego posiadacza. W przy-padku utraty TZTC wydaje się nowy dokument. Wzór formularza wniosku o wymianę lub wydanie TZTC dostępny jest między in-nymi na stronie internetowej Urzędu do Spraw Cudzoziemców.

l) Kto może liczyć na szczególne traktowanie podczas postępo-wania statusowego?

Szczególną ochroną podczas postępowania statusowego oto-czeni są: małoletni bez opieki, osoby niepełnosprawne oraz cudzoziemcy, którzy byli poddani przemocy. Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na teryto-rium Rzeczypospolitej Polskiej przewiduje specjalny sposób po-stępowania w przypadku, gdy uczestnikiem postępowania jest taka osoba. Cudzoziemcy o szczególnych potrzebach przesłuchi-wani są w warunkach i sposób dostosowany do ich stanu psycho-fi zycznego oraz możliwości percepcji, w obecności najczęściej psychologa.

Postępowanie z udziałem małoletnich bez opieki:• ustanowienie kuratora do reprezentowania małoletniego

w procedurze statusowej, • umieszczenie małoletniego w placówce opiekuńczo-wycho-

wawczej,• sposób przesłuchania dostosowany do wieku, stopnia dojrza-

łości i rozwoju umysłowego małoletniego, uwzględniający po-ziom jego wiedzy o sytuacji w kraju pochodzenia,

53


• przesłuchanie w obecności kuratora, wskazanej przez małolet-niego osoby dorosłej, psychologa lub pedagoga,

• przesłuchanie przez wyspecjalizowanego urzędnika.

Postępowanie z udziałem osób niepełnosprawnych i ofi ar przemocy:• przesłuchanie w warunkach zapewniających cudzoziemcowi

swobodę wypowiedzi, w sposób szczególnie taktowny, dosto-sowany do stanu psychofi zycznego,

• przesłuchanie w terminie dostosowanym do stanu psychicz-nego i fi zycznego osoby, wyznaczonym przy uwzględnieniu terminów korzystania przez nią ze świadczeń zdrowotnych,

• przesłuchanie w obecności psychologa lub lekarza oraz, w mia-rę potrzeby, z udziałem tłumacza płci wskazanej przez cudzo-ziemca,

• przesłuchanie w miejscu pobytu cudzoziemca, o ile jest to uzasadnione jego stanem zdrowia,

• przesłuchanie przez wyspecjalizowanego urzędnika.

m) Jak przebiega postępowanie o nadanie statusu uchodźcy?

Po przyjęciu wniosku organ straży granicznej przekazuje go do rozpatrzenia Szefowi Urzędu do Spraw Cudzoziemców. W pierwszej kolejności Szef Urzędu bada, czy Polska jest pań-stwem odpowiedzialnym za rozpatrzenie wniosku. Jeżeli zacho-dzą okoliczności uzasadniające przekazanie wnioskodawcy lub osoby, w imieniu której wnioskodawca występuje, innemu pań-stwu członkowskiemu, odpowiedzialnemu za rozpatrzenie wnio-sku o nadanie statusu uchodźcy, Szef Urzędu wyda decyzję o ich przekazaniu i o umorzeniu postępowania. Cudzoziemcy podle-gający przekazaniu mogą zostać doprowadzeni do granicy lub do granicy państwa, do którego następuje przekazanie, albo do portu lotniczego lub morskiego tego państwa.

54


Etap 1Czy Polska jest odpowiedzialna za rozpatrzenie wniosku cudzo-ziemca o nadanie mu statusu uchodźcy?NIE � decyzja o przekazaniu do właściwego państwa i umorze-nie postępowania statusowegoTAK � Etap 2

Sprawdzane jest ponadto, czy wniosek zawiera dane niezbęd-ne do jego rozpatrzenia. Jeżeli wniosek nie zawiera imienia i na-zwiska wnioskodawcy lub określenia kraju pochodzenia zostanie on pozostawiony bez rozpoznania.

Etap 2Czy wniosek zawiera imię i nazwisko wnioskodawcy oraz określe-nie kraju pochodzenia?NIE � pozostawienie wniosku bez rozpoznaniaTAK � Etap 3

Na początkowym etapie postępowania przeprowadzana jest także analiza wniosku pod kątem jego dopuszczalności. Jeżeli wniosek jest niedopuszczalny, Szef Urzędu do Spraw Cudzoziem-ców umorzy postępowanie w sprawie. Art. 40 ust. 2 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na tery-torium Rzeczypospolitej Polskiej określa, że wniosek jest niedo-puszczalny, gdy wnioskodawca uzyskał status uchodźcy w innym państwie członkowskim, gdy po zakończeniu postępowania sta-tusowego decyzją ostateczną złożył nowy wniosek oparty na tych samych podstawach, oraz gdy małżonek wnioskodawcy, który wcześniej wyraził zgodę na złożenie przez wnioskodawcę wnio-sku w jego imieniu, wystąpił z oddzielnym wnioskiem, chociaż nie zachodzą żadne indywidualne okoliczności dotyczące mał-żonka, które mogą uzasadniać taki wniosek.

55


Etap 3Czy wniosek jest dopuszczalny?NIE � umorzenie postępowaniaTAK � Etap 4

Jeżeli wniosek został dopuszczony do rozpatrzenia zostanie on rozpatrzony merytorycznie. Rozpatrzenie merytoryczne może nastąpić w trybie zwykłym lub przyspieszonym. W trybie przy-spieszonym rozpatrywane są wnioski oczywiście bezzasadne (art. 34 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziem-com ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej). Wniosek bezzasadny to wniosek złożony przez wnioskodawcę, który:1. podał inne przyczyny złożenia wniosku niż obawa przed prze-

śladowaniem lub ryzyko doznania poważnej krzywdy albo nie podał żadnych informacji na ten temat,

2. pochodzi z bezpiecznego kraju pochodzenia,3. wprowadził organ rozpatrujący wniosek w błąd, ponieważ

zataił informacje lub dokumenty albo przedstawił fałszywe informacje lub dokumenty o istotnym znaczeniu dla nadania statusu uchodźcy,

4. złożył inny wniosek o nadanie statusu uchodźcy, w którym po-dał inne dane osobowe,

5. przedstawił niespójne, sprzeczne, nieprawdopodobne lub nie-wystarczające wyjaśnienia na potwierdzenie faktu prześlado-wania,

6. złożył wniosek w celu opóźnienia wydania decyzji o wydale-niu lub opóźnienia lub zakłócenia wykonania takiej decyzji,

7. stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa lub porząd-ku publicznego lub był z tego powodu w przeszłości wydalony z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.Stwierdzenie, że wniosek jest oczywiście bezzasadny nie jest

samo w sobie podstawą do odmowy nadania statusu uchodźcy. Powoduje ono natomiast, że decyzja w sprawie powinna zostać wydana szybciej – w ciągu 30 dni od dnia złożenia wniosku.

56


Krótszy jest też termin do złożenia odwołania od decyzji. Wynosi on 5 dni od dnia doręczenia decyzji. Ponadto wnioskodawcy, któ-ry podał inne powody wnioskowania niż obawa przed prześlado-waniem lub ryzyko doznania poważnej krzywdy albo nie podał żadnych informacji na ten temat nie przesłuchuje się, chyba, że jest on małoletnim bez opieki.

Jeżeli wniosek nie jest bezzasadny zostanie on rozpatrzony w try-bie zwykłym, w ciągu 6 miesięcy od dnia złożenia wniosku. Termin do złożenia odwołania od decyzji wynosi w takim przypadku 14 dni od dnia jej doręczenia cudzoziemcowi. Terminy przewidzia-ne ustawą na rozpatrzenie przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzo-ziemców wniosków o nadanie statusu uchodźcy są w praktyce czę-sto przedłużane. Zwykle wynika to z faktu, że duża część spraw jest bardzo skomplikowana, pojawiają się trudności w zweryfi kowaniu oświadczeń cudzoziemca lub też weryfi kacja zeznań i ocena wnio-sku uzależniona jest od uzyskania dodatkowych informacji z innych instytucji, na przykład Ośrodka Studiów Wschodnich, Ministerstwa Spraw Zagranicznych etc. Czasami przewlekłości postępowania wi-nien jest sam cudzoziemiec, który opóźnia postępowanie poprzez, na przykład, niestawianie się na przesłuchania.

Etap 4W jakim trybie rozpatrzeć wniosek – przyspieszonym czy zwykłym?Tryb przyspieszony � decyzja w ciągu 30 dni od dnia złożenia wniosku, termin do złożenia odwołania – 5 dniTryb zwykły � decyzja w ciągu 6 miesięcy od dnia złożenia wnio-sku, termin do złożenia odwołania – 14 dni

Jeżeli wnioskodawca jest małoletnim bez opieki albo osobą niepełnosprawną lub cudzoziemcem, który był poddany prze-mocy, bez względu na to, czy wniosek jest rozpatrywany w trybie przyspieszonym czy zwykłym, w postępowaniu zostaną zastoso-wane zasady szczególne (patrz pkt l).

57


Etap 5Czy wnioskodawca jest osobą o specjalnych potrzebach (małolet-nim bez opieki, osobą niepełnosprawną, ofi arą przemocy)?TAK � Etap 6 z uwzględnieniem zasad szczególnychNIE � Etap 6

Dane zawarte we wniosku nie są zwykle wystarczające do pod-jęcia decyzji w sprawie. Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców może wezwać wnioskodawcę na przesłuchanie, aby uzyskać do-datkowe, bardziej szczegółowe informacje. Podczas przesłucha-nia cudzoziemiec ma możliwość wskazania wszystkich okolicz-ności związanych z ubieganiem się o nadanie statusu uchodźcy i obaw, jakie odczuwa w przypadku powrotu do kraju pochodze-nia. Podczas przesłuchania wnioskodawca może przekazać po-siadane dowody oraz poprosić o przesłuchanie świadków w jego sprawie. Po przesłuchaniu każdy cudzoziemiec otrzyma kopię protokołu z przesłuchania.

Etap 6Przesłuchanie wnioskodawcy i przekazanie mu kopii protokołu

Po zebraniu i ocenie całości materiału dowodowego podejmo-wana jest decyzja. W Polsce stosowana jest tzw. jednolita proce-dura statusowa. Oznacza to, że w toku postępowania o nadanie statusu uchodźcy badane są nie tylko przesłanki do nadania sta-tusu uchodźcy, ale również inne formy ochrony przed wydale-niem – ochrona uzupełniająca i zgoda na pobyt tolerowany. Ko-lejność rozpatrywania różnych rodzajów ochrony w procedurze statusowej jest następująca: 1. status uchodźcy, 2. ochrona uzupełniająca, 3. zgoda na pobyt tolerowany.

Zasadą jest, że jeżeli cudzoziemiec nie otrzyma żadnej z ww. form ochrony, decyzja będzie zawierała również orzeczenie o wydaleniu osoby z terytorium Polski. Decyzja jest doręczana

58


wnioskodawcy lub jego przedstawicielowi. Wnioskodawcy, który mieszka w ośrodku dla cudzoziemców decyzję doręcza kierow-nik ośrodka. Jeżeli nie można w ten sposób doręczyć decyzji, bę-dzie ona pozostawiona u kierownika ośrodka na 7 dni. Następnie kierownik umieści zawiadomienie o nadejściu decyzji, terminie i miejscu jej odbioru na tablicy ogłoszeń w ośrodku, w języku zro-zumiałym dla cudzoziemca. Pismo uznane zostanie za doręczone po upływie 7 dni od dnia wywieszenia zawiadomienia. Organ, który wydał decyzję ma obowiązek poinformować wnioskodaw-cę na piśmie, w języku dla niego zrozumiałym, o wyniku postę-powania oraz o przysługujących mu środkach odwoławczych.

Etap 7Wydanie i doręczenie decyzji

n) Jakie rodzaje decyzji mogą zostać wydane w postępowaniu statusowym?

Postępowanie statusowe może zakończyć się wydaniem nastę-pujących decyzji:• o umorzeniu postępowania z powodu niedopuszczalności wniosku,• o nadaniu statusu uchodźcy,• o odmowie nadania statusu uchodźcy i udzieleniu ochrony

uzupełniającej,• o odmowie nadania statusu uchodźcy, odmowie udzielenia ochro-

ny uzupełniającej i udzieleniu zgody na pobyt tolerowany,• o odmowie nadania statusu uchodźcy, odmowie udzielenia ochro-

ny uzupełniającej i nieudzieleniu zgody na pobyt tolerowany,• o odmowie nadania statusu uchodźcy, odmowie udzielenia

ochrony uzupełniającej, nieudzieleniu zgody na pobyt tolero-wany i wydaleniu.Jeżeli cudzoziemiec złożył oświadczenie o wycofaniu wniosku

albo zaistniały inne okoliczności, aby przypuszczać, że osoba zrezygnowała z ubiegania się o nadanie statusu uchodźcy (na

59


przykład, nie stawiła się na przesłuchanie, opuściła ośrodek dla cudzoziemców, opuściła terytorium Polski) postępowanie zosta-nie zakończone wydaniem decyzji o umorzeniu.

Decyzje w postępowaniu statusowym:• umorzenie postępowania,• nadanie statusu uchodźcy,• odmowa nadania statusu uchodźcy i udzielenie ochrony uzu-

pełniającej,• odmowa nadania statusu uchodźcy, odmowa udzielenia ochro-

ny uzupełniającej i udzielenie zgody na pobyt tolerowany,• odmowa nadania statusu uchodźcy, odmowa udzielenia ochro-

ny uzupełniającej i nieudzielenie zgody na pobyt tolerowany,• odmowa nadania statusu uchodźcy, odmowa udzielenia ochrony

uzupełniającej, udzielenie zgody na pobyt tolerowany i wydalenie.

o) W jakim terminie cudzoziemiec, który nie uzyskał żadnej for-my ochrony musi opuścić terytorium Polski?

Cudzoziemiec, który nie uzyskał ani statusu uchodźcy, ani ochrony uzupełniającej, ani też zgody na pobyt tolerowany jest obowiązany opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w ter-minie 30 dni od dnia doręczenia decyzji ostatecznej o odmowie nadania statusu uchodźcy, w przypadku gdy decyzja zawiera orzeczenie o wydaleniu albo wykonanie decyzji o wydaleniu zo-stało wstrzymane. Jeżeli przed upływem tego terminu osoba po-wiadomi na piśmie Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców o za-miarze dobrowolnego powrotu, termin ten ulegnie przedłużeniu do dnia, w którym cudzoziemiec powinien wyjechać z terytorium Polski w sposób zorganizowany przez Szefa Urzędu.

Termin do opuszczenia Polski – 30 dni od dnia doręczenia decyzji ostatecznej w sprawie statusowej.Uwaga! Termin ulega przedłużeniu, jeżeli cudzoziemiec korzysta z pomocy Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców w dobrowol-nym wyjeździe.

60


3. PRAWA SOCJALNE CUDZOZIEMCÓW UBIEGAJĄCYCH SIĘ O NADANIE STATUSU UCHODŹCY

a) Co obejmuje pomoc dla osób ubiegających się o nadanie sta-tusu uchodźcy?

Pomoc dla tej grupy cudzoziemców obejmuje udzielenie po-mocy socjalnej oraz opieki medycznej. Cudzoziemcowi można ponadto udzielić pomocy w dobrowolnym wyjeździe z teryto-rium Polski. Sprawami związanymi z udzielaniem cudzoziem-com pomocy zajmuje się Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Szef Urzędu wykonuje te zadania przy pomocy Biura Organi-zacji Ośrodków dla Cudzoziemców Ubiegających się o Nadanie Statusu Uchodźcy.

Pomoc:• pomoc socjalna,• opieka medyczna,• pomoc w dobrowolnym wyjeździe.

b) W jakim okresie udzielana jest pomoc osobom, które złożyły wniosek o nadanie statusu uchodźcy?

Pomoc socjalna i opieka medyczna przysługuje w okresie postę-powania w sprawie nadania statusu uchodźcy i przez okres 2 miesię-cy od dnia doręczenia decyzji ostatecznej w sprawie. W przypadku, gdy postępowanie statusowe zostanie umorzone, okres ten wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji ostatecznej o umorzeniu postę-powania. Jeżeli cudzoziemiec zawiadomi na piśmie Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców o zamiarze dobrowolnego powrotu, okres udzielania pomocy socjalnej i opieki medycznej zostanie przedłu-żony do dnia, w którym cudzoziemiec powinien opuścić terytorium Polski w sposób zorganizowany przez Szefa Urzędu.

61


Okres udzielania pomocy = okres trwania postępowania statuso-wego + dodatkowo 2 miesiące po doręczeniu decyzji.Uwaga! Jeżeli postępowanie zostało umorzone dodatkowy okres udzielania pomocy wynosi 14 dni po doręczeniu decyzji.

c) Czy każdy cudzoziemiec, który złożył wniosek o nadanie sta-

tusu uchodźcy, uzyska taką pomoc?

Pomoc nie zostanie udzielona w przypadku, kiedy cudzozie-miec korzysta z ochrony uzupełniającej, przebywa na teryto-rium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zgody na pobyt to-lerowany oraz zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się lub zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich. Pomocy nie uzyska również cudzoziemiec przebywający w placówce opiekuńczo-wychowawczej, w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemca lub areszcie w celu wydalenia oraz osoba tymczasowo aresztowana lub odbywająca karę pozbawienia wolności. Pomoc w ograni-czonym zakresie uzyska natomiast osoba, która złożyła wniosek o nadanie statusu uchodźcy po raz kolejny.

Osoby wyłączone z możliwości otrzymania pomocy:• korzystające z ochrony uzupełniającej,• posiadające zgodę na pobyt tolerowany, zezwolenie na za-

mieszkanie na czas oznaczony, osiedlenie się lub pobyt rezy-denta długoterminowego WE,

• przebywające w placówce opiekuńczo-wychowawczej,• osadzone w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemców lub aresz-

cie w celu wydalenia,• tymczasowo aresztowane lub odbywające karę pozbawienia

wolności.

d) Na czym polega pomoc socjalna?

Pomoc socjalna może być udzielana w ośrodku dla cudzoziem-ców lub poza nim. Pomoc socjalna udzielana poza ośrodkiem po-

62


lega na wypłacie świadczenia pieniężnego na pokrycie we włas-nym zakresie kosztów pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Pomoc socjalna

pomoc w ośrodku albo wypłata świadczenia pieniężnego

e) Co obejmuje pomoc socjalna udzielana w ośrodku?

Pomoc w ośrodku może być udzielona w postaci:• zakwaterowania,• wyżywienia lub ekwiwalentu w zamian za wyżywienie dziecka

poniżej 3 roku życia, dziecka uczęszczającego do przedszkola lub szkoły podstawowej, gimnazjum lub szkoły ponadgimna-zjalnej,

• kieszonkowego na drobne wydatki osobiste,• pomocy pieniężnej na zakup środków czystości i higieny oso-

bistej,• pomoc pieniężną lub bony towarowe na zakup odzieży i obu-

wia,• lekcji języka polskiego i podstawowych materiałów niezbęd-

nych do nauki tego języka, • pomocy dydaktycznej dla dzieci korzystających z nauki i opieki

w publicznych placówkach, szkołach podstawowych, gimna-zjach lub szkołach ponadgimnazjalnych,

• pokrycia, w miarę możliwości, kosztów zajęć pozalekcyjnych i rekreacyjno-sportowych dzieci,

• fi nansowania niektórych przejazdów środkami transportu publicznego. Na początku czerwca 2008 r. w Polsce istniało 20 ośrodków dla

cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, głów-nie w województwach mazowieckim, lubelskim i podlaskim. Przy-

63


jęcie cudzoziemca do ośrodka następuje na podstawie TZTC (tym-czasowego zaświadczenia tożsamości), po wpisaniu jego danych do ewidencji mieszkańców ośrodka. Przed przyjęciem do ośrodka osoba jest poddawana badaniom lekarskim i zabiegom sanitarnym ciała i odzieży. Jeżeli cudzoziemiec nie zgodzi się na przeprowa-dzenie takich badań lub zabiegów, nie zostanie przyjęty do ośrodka. Zostanie mu udzielona pomoc socjalna poza ośrodkiem, ale w wy-sokości jedynie jednej trzeciej świadczenia pieniężnego.

Pomoc socjalna w ośrodku

f) Czy cudzoziemiec korzystający w pomocy socjalnej w ośrod-ku musi stale przebywać na jego terenie?

Cudzoziemcy nie mają obowiązku stałego przebywania na te-renie ośrodka. Jeżeli jednak osoba opuści ośrodek na okres dłuż-szy niż 3 dni udzielanie pomocy zostanie wstrzymane do czasu jej powrotu.

zakwaterowaniewyżywienie lub ekwiwalent w zamian za wyżywienie

kieszonkowe

pomoc pieniężna

nauka języka polskiego

pomoce dydaktyczne dla uczących się dzieci

pokrycie kosztów zajęć pozalekcyjnych i rekreacyjno-sportowych dzieci

fi nansowanie przejazdów transportem publicznym

64


pobyt poza ośrodkiem dłuższy niż 3 dni = wstrzymanie udzielania pomocy

g) Jakie obowiązki ma cudzoziemiec przebywający w ośrodku?

Osoba, która zamieszkuje w ośrodku dla cudzoziemców, ma obowiązek przestrzegania regulaminu ośrodka.

h) Kiedy cudzoziemiec powinien opuścić ośrodek?

Zasadą jest, że cudzoziemiec powinien opuścić ośrodek w na-stępnym dniu po upływie okresu udzielania pomocy (patrz pkt b). Jeżeli osoba została pozbawiona pomocy, musi opuścić ośrodek po doręczeniu jej decyzji w tej sprawie.

i) W jakich przypadkach cudzoziemiec może uzyskać pomoc socjalną w postaci świadczenia pieniężnego?

Pomoc socjalna w postaci świadczenia pieniężnego przyzna-wana jest na podstawie decyzji Szefa Urzędu do Spraw Cudzo-ziemców, wydanej z urzędu lub na wniosek cudzoziemca. Ta forma pomocy socjalnej udzielana jest wówczas, gdy jest to ko-nieczne do:• zapewnienia bezpieczeństwa cudzoziemcowi, z uwzględ nieniem

szczególnej sytuacji samotnych kobiet;• ochrony porządku publicznego;• ochrony i utrzymania więzi rodzinnych;• przygotowania cudzoziemca do prowadzenia samodzielnego

życia poza ośrodkiem, po otrzymaniu decyzji o nadaniu statu-su uchodźcy albo decyzji o odmowie nadania statusu uchodź-cy, w której udzielono ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt tolerowany.Świadczenie pieniężne może również zostać przyznane ze

względów organizacyjnych. Decyzja o przyznaniu świadczenia

65


pieniężnego wygasa, jeżeli ustaną okoliczności, które uzasadnia-ły jej udzielenie. Wygaśnięcie decyzji następuje też w sytuacji, gdy cudzoziemiec uzyska zezwolenie na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenie na osiedlenie się lub zezwolenie na po-byt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, jeżeli zostanie umieszczony w placówce opiekuńczo-wychowawczej, w strzeżonym ośrodku dla cudzoziemca lub areszcie w celu wy-dalenia, areszcie śledczym czy zakładzie karnym.

Powody przyznania świadczenia pieniężnego:• zapewnienie cudzoziemcowi bezpieczeństwa,• ochrona porządku publicznego,• ochrona więzi rodzinnych,• przygotowanie do prowadzenia samodzielnego życia,• względy organizacyjne.

j) Jaka jest wysokość świadczenia pieniężnego w ramach po-mocy socjalnej?

Według stanu prawnego obowiązującego na dzień 29 maja 2008 r. wysokość świadczenia pieniężnego wynosiła 25 zł na dzień na osobę samotnie gospodarującą, 20 zł na dzień na każ-dego członka rodziny złożonej z dwóch osób, 15 zł na dzień na każdego członka rodziny złożonej z trzech osób, 12,50 na dzień na każdego członka rodziny złożonej z czterech i więcej osób.

Wysokość świadczenia pieniężnegood 12,50 zł do 20,00 zł na dzień na osobę

k) Czy cudzoziemiec może zostać pozbawiony pomocy socjal-nej?

Pozbawienie cudzoziemca świadczeń pomocy socjalnej jest możliwe w sytuacji, kiedy w sposób rażący naruszył ona zasady współżycia społecznego w ośrodku. Pozbawienie pomocy nastę-

66


puje w drodze decyzji Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Decyzja taka ma rygor natychmiastowej wykonalności. Udzie-lenie pomocy socjalnej może zostać jednorazowo przywrócone na zasadach ogólnych. Jeżeli cudzoziemiec powtórnie został pozbawiony pomocy socjalnej, ponowne udzielenie tej pomocy może nastąpić wyłącznie przez wypłatę świadczenia pieniężne-go w wysokości jednej trzeciej kwoty świadczenia (patrz pkt j). Decyzja o przywróceniu pomocy wydawana jest wyłącznie na wniosek cudzoziemca.

Pozbawienie pomocy socjalnejTAKjeżeli cudzoziemiec rażąco narusza zasady współżycia społeczne-go w ośrodku

l) Jaki jest zakres pomocy medycznej udzielanej osobom stara-jącym się o nadanie statusu uchodźcy?

Zakres opieki medycznej dla cudzoziemców, wobec których toczy się postępowanie statusowe, jest analogiczny do zakresu świadczeń opieki medycznej udzielanej obywatelom polskim ob-jętym ubezpieczeniem zdrowotnym, z tym, że cudzoziemcom nie przysługuje leczenie uzdrowiskowe.

m) Na czym polega pomoc w dobrowolnym wyjeździe z teryto-rium Polski?

Pomoc w dobrowolnym powrocie obejmuje pokrycie:• kosztów zakupu biletu na przejazd najtańszym środkiem ko-

munikacji publicznej do wybranego przez cudzoziemca kraju, do którego ma prawo wjazdu,

• opłat administracyjnych związanych z uzyskaniem niezbęd-nych wiz i zezwoleń,

• części kosztów wyżywienia w podróży.

67


Pomoc taką zapewnia się w przypadku, jeżeli cudzoziemiec zawiadomi na piśmie Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców o zamiarze dobrowolnego powrotu przed upływem terminu, do którego jest on obowiązany opuścić terytorium Polski. Decyzję w sprawie przyznania tego typu pomocy wydaje, na wniosek cu-dzoziemca Szef Urzędu. Dobrowolny powrót cudzoziemca odby-wa się w sposób zorganizowany przez Szefa Urzędu.

Pomoc w dobrowolnym wyjeździe:• pokrycie kosztów przejazdu do kraju docelowego,• pokrycie opłat administracyjnych związanych z uzyskaniem

wiz lub zezwoleń,• częściowe pokrycie kosztów wyżywienia w podróży.

n) Kto pokrywa koszty pogrzebu cudzoziemca, który zmarł przed zakończeniem postępowania statusowego?

Koszty pochówku cudzoziemca może pokryć Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Organizacją pogrzebu oraz pokryciem jego kosztów mogą się także zająć inne osoby, na przykład krew-ni lub znajomi zmarłego. W takim przypadku osobom tym przy-sługuje zasiłek pogrzebowy w wysokości rzeczywiście poniesio-nych kosztów, nie większej jednak niż kwota zasiłku przysługu-jącego obywatelom polskim.

Źródła:Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom

ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – w brzmieniu obowiązującym od dnia 29 maja 2008 r.

Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach – w brzmie-niu obowiązującym od dnia 29 maja 2008 r.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administra-cji z dnia 14 sierpnia 2003 r. w sprawie wysokości pomocy dla cu-

68


dzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy (DzU nr 146, poz. 1528 oraz z 2005 r. nr 157, poz. 1322)

Prawo o cudzoziemcach. Komentarz, Jacek Chlebny (red.), Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2006.

69

PAULINA BABIS

III. INDYWIDUALNY PROGRAM INTEGRACJI

DLA CUDZOZIEMCÓW POSZUKUJĄCYCH OCHRONY

1. JAKIE PRAWA PRZYSŁUGUJĄ CUDZOZIEMCOM, A JAKIE MAJĄ OBOWIĄZKI?

Prawa i obowiązki cudzoziemców posiadających status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą.

Cudzoziemcy posiadający obie formy ochrony mają prawa i obowiązki dokładnie takie same, jak obywatele polscy. Dodat-kowo mają prawo do udziału w indywidualnym programie inte-gracji, który służyć ma wsparciu ich w procesie integracji.

Wyjątek stanowi brak praw wyborczych.

Prawa i obowiązki cudzoziemców posiadających zgodę na pobyt tolerowany.

Cudzoziemcy posiadający zgodę na pobyt tolerowany nie mają prawa do udziału w indywidualnym programie integra-cji. Mogą jednak ubiegać się o wsparcie w ośrodkach pomocy społecznej właściwych ze względu na miejsce zamieszkania. Cudzoziemcy ci uprawnieni są do świadczeń z pomocy społecz-nej w formie schronienia, posiłku, niezbędnego ubrania oraz zasiłku celowego.

70

INDYWIDUALNY PROGRAM INTEGRACJI DLA CUDZOZIEMCÓW ...

2. INTEGRACJA I INDYWIDUALNY PROGRAM INTEGRACJI

Cudzoziemcy, którzy otrzymali w Polsce status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą mają prawo do korzystania z indywidu-alnych programów integracji, które mają na celu wsparcie ich procesu integracji.

Obowiązujące przepisy prawne dotyczące integracji cudzo-ziemców:Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (DzU 04.64.593 z późn. zm.)Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 29 wrześ-nia 2005 r. w sprawie udzielania pomocy uchodźcom (DzU 05.201.1669)Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 lutego 2007 r. w sprawie ramowego programu kursów nauki języka polskiego dla uchodźców (DzU 07.35.221)

Instytucje odpowiedzialne za indywidualne programy in-tegracji� Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej� Urząd Wojewódzki� Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie� Powiatowy Urząd Pracy� Urząd Gminy

Zadania Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej� tworzenie koncepcji i określanie kierunków rozwoju w obsza-

rze pomocy społecznej;� zlecanie i fi nansowanie badań, ekspertyz i analiz w obszarze

pomocy społecznej;� analiza skuteczności pomocy społecznej;� współdziałanie z organizacjami pozarządowymi.

71


Zadania wojewody:� koordynowanie działań w zakresie integracji osób posiadają-

cych status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, w szczegól-ności w zakresie wskazania im miejsca zamieszkania;

� akceptacja przedstawionego indywidualnego programu inte-gracji, uzgodnionego między cudzoziemcem a powiatowym centrum pomocy rodzinie;

� przekazywanie środków fi nansowych do budżetu powiatów na realizację indywidualnych programów integracji.

Możliwości samorządu województwa w zakresie integracji:Samorząd województwa opracowuje, aktualizuje i realizuje stra-tegię wojewódzką w zakresie polityki społecznej będącą integral-ną częścią strategii rozwoju województwa obejmującej w szcze-gólności programy między innymi przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, pomocy społecznej, współpracy z organizacjami pozarządowymi – po konsultacji z powiatami. Dlatego też samo-rząd województwa może uwzględnić cudzoziemców posiadają-cych status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą w opracowywa-nych przez siebie programach.

PRZYKŁADOd kilku lat wojewoda mazowiecki korzysta ze środków Europej-skiego Funduszu Uchodźczego, dzięki którym znacznie rozsze-rza ofertę integracyjną skierowaną do uchodźców. Z jednej stro-ny stwarza możliwości podniesienia kwalifi kacji zawodowych i kompetencji w pracy z osobami odmiennymi kulturowo oso-bom, które stykają się w swojej pracy zawodowej z cudzoziem-cami, a z drugiej – oferują cudzoziemcom znacznie więcej niż minimum określone w przepisach prawnych. Szczególnie istot-ne są profesjonalne kursy języka polskiego prowadzone przez Fundację Lingua Mundi. Kursy te prowadzone są z uwzględnie-niem oczekiwań i specyfi ki cudzoziemców, są dostosowane tak-że godzinowo do ich możliwości (część cudzoziemców podej-muje pracę i nie może uczestniczyć w zajęciach w ciągu dnia). Kolejną kwestią są zajęcia przybliżające cudzoziemcom kulturę, zwyczaje oraz system prawny funkcjonujący w Polsce.

72


Zadania powiatu z zakresu administracji rządowej:� pomoc uchodźcom w zakresie indywidualnego programu in-

tegracji oraz opłacanie za te osoby składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Zadania powiatowego centrum pomocy rodzinie:� uzgodnienie z cudzoziemcem jego indywidualnego programu

integracji, który określa wysokość, zakres i formy pomocy, w zależności od indywidualnej sytuacji cudzoziemca i jego ro-dziny;

� udzielanie cudzoziemcowi informacji dotyczącej pomocy określonej w programie oraz warunkach jej wstrzymania lub odmowy udzielenia;

� współdziałanie z cudzoziemcem oraz wspieranie go w kontak-tach ze środowiskiem lokalnym, w tym w nawiązaniu kontaktu z właściwym dla miejsca zamieszkania cudzoziemca ośrod-kiem pomocy społecznej;

� pomoc w uzyskaniu możliwości zamieszkania, w tym – w mia-rę możliwości – w mieszkaniu chronionym;

� prowadzenie z cudzoziemcem pracy socjalnej;� prowadzenie innych działań uzgodnionych z cudzoziemcem,

które wynikają z jego indywidualnej sytuacji życiowej;� wskazanie pracownika – realizatora programu, który uzgodni

z cudzoziemcem jego indywidualny program integracji oraz wspiera cudzoziemca w realizacji tego programu;

� monitorowanie wykonywania przez cudzoziemca zobowiązań zapisanych w programie integracji i w przypadku ich upor-czywego i zawinionego niewykonywania wstrzymanie pomocy integracyjnej.

Zadania własne powiatu – możliwości w zakresie integra-cji cudzoziemców

Powiat opracowuje i realizuje powiatową strategię rozwiązy-wania problemów społecznych ze szczególnym uwzględnieniem

73


programów pomocy społecznej, wspierania osób niepełnospraw-nych i innych, których celem jest integracja osób i rodzin z grup szczególnego ryzyka – po konsultacji z właściwymi terytorialnie gminami. Zadaniem powiatu jest także pomoc osobom mającym trudności w integracji ze środowiskiem, które otrzymały sta-tus uchodźcy lub ochronę uzupełniającą. Są to narzędzia, które umożliwiają lepsze i kompleksowe wspieranie cudzoziemców w procesie ich integracji poprzez wypracowanie odpowiednich strategii.

Zadania powiatowego urzędu pracy:� cudzoziemiec posiadający status uchodźcy lub ochronę uzu-

pełniającą dokonuje rejestracji w urzędzie pracy;� urząd pracy powinien przedstawić cudzoziemcowi oferty pra-

cy, które mogłyby go zainteresować oraz zaproponować pomoc w przygotowaniu i przekwalifi kowaniu zawodowym.

PRZYKŁADAby można było skutecznie pomóc cudzoziemcowi w odnalezieniu się na rynku pracy, urząd pracy powinien zatrudniać odpowiednio przygotowanego do pracy z klientem cudzoziemskim doradcę za-wodowego. W ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL powsta-ło Międzykulturowe Centrum Adaptacji Zawodowej, utworzone między innymi przez Uniwersytet Warszawski, Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej i Ustawicznej oraz Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie. Cudzoziemcy mają tu do dyspozy-cji wyspecjalizowanych doradców zawodowych, są prowadzone szkolenia i kursy zawodowe, warsztaty kompetencyjne. MCAZ na-wiązał także kontakty z pracodawcami, dzięki czemu cudzoziem-cy mają znaczne ułatwienia w możliwość podjęcia zatrudnienia, zgodnie ze swoim wykształceniem, dostosowane także godzino-wo do ich możliwości (część cudzoziemców podejmuje pracę i nie może uczestniczyć w zajęciach w ciągu dnia). Przydatne jest też organizowanie zajęć przybliżających cudzoziemcom kulturę, zwy-czaje oraz system prawny funkcjonujący w Polsce.

74


Zadania gmin:� współdziałanie z wojewodą i powiatowym centrum pomocy ro-

dzinie w zakresie pomocy cudzoziemcy w znalezieniu miesz-kania, w miarę możliwości pomoc w uzyskaniu mieszkania chronionego.

Indywidualny program integracji – zadania cudzoziemcaAby wziąć udział w indywidualnym programie integracji cu-

dzoziemiec powinien w ciągu 60 dni od momentu uzyskania decy-zji o nadaniu statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej zgłosić się z wnioskiem do powiatowego centrum pomocy rodzinie właści-wego ze względu na miejsce jego zamieszkania. Wniosek ten obej-muje także małoletnie dzieci cudzoziemca i jego małżonka, jeśli oni też posiadają status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą.

Wniosek musi zawierać:� pisemną deklarację cudzoziemca, że chce zamieszkać na tere-

nie danego województwa;� pisemne oświadczenie, że nie wystąpił z podobnym wnioskiem

na terenie żadnego innego województwa;� pisemne oświadczenie, iż chce przystąpić do uzgodnionego

programu integracji.

Dodatkowe dokumenty, które cudzoziemiec dołącza do wniosku:

Cudzoziemiec posiadający status uchodźcy:� kopia decyzji o nadaniu statusu uchodźcy – cudzoziemiec

przynosi oryginał, z którego należy wykonać kopię;� kopia dokumentu podróży przewidzianego w konwencji ge-

newskiej;� kopia karty pobytu wydanej w związku z otrzymaniem statusu

uchodźcy;� kopie innych dokumentów będących w posiadaniu uchodźcy,

które mogą pomóc w opracowaniu jego programu integracji,

75


np. świadectwa szkolne, dyplomy, zaświadczenia o odbytych kursach i szkoleniach, prawo jazdy.

Cudzoziemiec posiadający ochronę uzupełniającą:� kopia decyzji o odmowie nadania statusu uchodźcy, w której

udzielono mu ochrony uzupełniającej – cudzoziemiec przynosi oryginał, z którego należy wykonać kopię;

� kopia karty pobytu wydanej w związku z udzieleniem ochrony uzupełniającej;

� kopie innych dokumentów będących w posiadaniu uchodźcy, które mogą pomóc w opracowaniu jego programu integracji, np. świadectwa szkolne, dyplomy, zaświadczenia o odbytych kursach i szkoleniach, prawo jazdy.

Pomoc dla cudzoziemca obejmuje następujące elementy:� świadczenia pieniężne przeznaczone na utrzymanie, w szcze-

gólności na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej, opłaty mieszkaniowe oraz na pokrycie wydatków związanych z nauką języka polskiego;

� opłacanie składki na ubezpieczenie zdrowotne określonej w usta-wie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowot-nej fi nansowanych ze środków publicznych;

� pracę socjalną;� poradnictwo specjalistyczne, w tym poradnictwo prawne, psy-

chologiczne i rodzinne;� udzielanie informacji oraz wsparcia w kontaktach z innymi

instytucjami, w szczególności z instytucjami rynku pracy, ze środowiskiem lokalnym oraz organizacjami pozarządowymi;

� inne działania wspierające proces integracji cudzoziemca, np. rejestracja w placówce ochrony zdrowia, pomoc w uzyskaniu numeru PESEL i NIP.

76


Obowiązki cudzoziemca biorącego udział w indywidual-nym programie integracji:� zameldowanie się w miejscu zamieszkania;� zarejestrowanie się w powiatowym urzędzie pracy w terminie

ustalonym w programie oraz aktywne poszukiwanie pracy;� w przypadku gdy zachodzi potrzeba nauki języka polskiego,

obowiązkowe uczestniczenie w kursach; � współdziałanie oraz kontaktowanie się z realizatorem progra-

mu w ustalonych terminach, nie rzadziej niż 2 razy w miesią-cu;

� realizacja innych działań ustalonych z realizatorem programu wynikających z jego indywidualnej sytuacji życiowej;

� przestrzeganie innych zobowiązań przyjętych w programie.Powiatowe centrum pomocy rodzinie może udzielać cudzo-

ziemcowi pomocy w ramach indywidualnego programu inte-gracji nie dłużej niż przez 12 miesięcy. Pomoc przysługuje cu-dzoziemcowi począwszy od miesiąca kalendarzowego, w którym złożył wniosek. Jeśli jednak w czasie trwania procedury o nada-nie statusu uchodźcy przebywał on w ośrodku dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, pomoc przysługuje mu od miesiąca kalendarzowego, w którym opuścił ośrodek.

Pomoc integracyjna nie przysługuje cudzoziemcy, który jest współmałżonkiem obywatela polskiego!

Jeśli cudzoziemiec zrezygnuje ze wskazanego mu przez woje-wodę miejsca zamieszkania w trakcie trwania programu integra-cji oznacza to, że rezygnuje on z dalszego udziału w programie.

Kiedy zmiana miejsca zamieszkania przez cudzoziemca jest dopuszczalna?

� jeżeli cudzoziemiec znalazł pracę z możliwością zamieszkania na terenie innego powiatu;

� jeśli uzyskał mieszkanie na terenie innego powiatu.W tych przypadkach cudzoziemiec musi złożyć w powiatowym

centrum pomocy rodzinie odpowiednie oświadczenie oraz doku-

77


menty potwierdzające podjęcie pracy (np. kopię umowy o pracę) lub uzyskanie mieszkania (np. kopię umowy najmu).� jeżeli zmiana miejsca zamieszkania wiąże się z łączeniem rodzin

cudzoziemców i zaistnieje możliwość wspólnego zamieszkania.W tym przypadku cudzoziemiec oraz członkowie jego rodzi-

ny składają w powiatowym centrum pomocy rodzinie stosowne oświadczenie o zamiarze wspólnego mieszkania.� jeżeli zajdzie konieczność podjęcia specjalistycznego leczenia

przez cudzoziemca lub członka jego rodziny, które wymaga zmiany miejsca zamieszkania.W tym przypadku cudzoziemiec składa w powiatowym cen-

trum pomocy rodzinie zaświadczenie od lekarza placówki lecz-nictwa specjalistycznego o konieczności leczenia w placówce specjalistycznej oraz braku możliwości takiego leczenia w miej-scu zamieszkania.

Pomoc dla cudzoziemca wstrzymuje się, jeżeli:� uporczywie i z jego winy nie wykonuje zobowiązań przyjętych

w programie, w tym nie uczestniczy w zajęciach z języka pol-skiego i ta nieobecność jest nieuzasadniona. Wówczas pomoc może być wstrzymana przez okres 30 dni;

� wykorzystuje pomoc niezgodnie z celem, na jaki została przy-znana – wówczas pomoc może być wstrzymana przez okres 30 dni;

� cudzoziemiec udzielił nieprawidłowych informacji na temat swojej sytuacji życiowej – wtedy pomoc może być wstrzyma-na do czasu wyjaśnienia okoliczności udzielenia takich infor-macji;

� cudzoziemiec przebywał w zakładzie opieki zdrowotnej ponad 30 dni – wtedy pomoc wstrzymywana jest do czasu opuszcze-nia przez niego zakładu;

� toczy się przeciwko cudzoziemcowi postępowanie karne – wówczas pomoc wstrzymuje się do czasu prawomocnego za-kończenia postępowania.

78


Realizator programu występuje do kierownika powiatowego cen-trum pomocy rodzinie o przywrócenie wstrzymanej pomocy nie-zwłocznie po ustaniu przesłanek wstrzymujących pomoc.

Pomocy cudzoziemcowi odmawia się, gdy:� ponownie dopuścił się działań z powodu których wstrzymano

mu już raz pomoc;� został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo

popełnione umyślnie;� został pozbawiony statusu uchodźcy lub cofnięto mu ochronę

uzupełniającą. W przypadku osób małoletnich, które otrzymały status uchodź-

cy lub ochronę uzupełniającą, a nie mają przedstawiciela usta-wowego:� pomoc zapewnia starosta właściwy ze względu na miejsce po-

bytu małoletniego;� dyrektor placówki opiekuńczo-wychowawczej, w której mało-

letni cudzoziemiec przebywa zawiadamia właściwy sąd opie-kuńczy o udzieleniu pomocy małoletniemu cudzoziemcy.

Realizacja indywidualnych programów integracjiDo połowy 2008 r. w indywidualnych programach integracji brali udział wyłącznie cudzoziemcy posiadający status uchodźcy. Do-piero wejście w życie ustawy z dnia 18 marca 2008 r. o zmia-nie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (DzU 08.70.416) umożliwi szerokiej grupie cudzoziemców możliwość wzięcia udziału w programach integracji.Jest to dosyć duże wyzwanie, zwłaszcza iż liczba osób, które mogą złożyć wniosek o przystąpieniu do indywidualnego progra-mu integracji, jest kilkakrotnie większa niż była dotychczas. Tym bardziej więc należy podjąć działania w celu uzyskania środków na dodatkowe działania wobec cudzoziemców.Prawie wszystkie programy realizowane były dotychczas w trzech województwach: mazowieckim, podlaskim i lubelskim, czyli tam, gdzie jest zlokalizowanych większość ośrodków dla cudzoziem-

79


ców ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy. Problemów przy realizacji programów jest sporo, ale są one bardzo podobne do problemów, z jakimi na co dzień stykają się również Polacy. Cudzoziemcy odczuwają je bardziej dotkliwie, ponieważ nie są przyzwyczajeni do polskiej rzeczywistości.

3. PODSUMOWANIE

Katalog środków, które zawierają przepisy prawne dotyczące integracji cudzoziemców jest dosyć szeroki, ponadto daje dużą swobodę administracji samorządowej oraz rządowej na dodatko-we działania, w zależności od potrzeb występujących w danym środowisku. Aby proces integracji okazał się sukcesem należy doprowadzić do współpracy instytucji lokalnych obecnych w oto-czeniu cudzoziemca. Kluczowa rola leży po stronie powiatowe-go centrum pomocy rodzinie. Jednak proces integracji zachodzi także podczas poszukiwania zatrudnienia, w pracy, w szkołach, w placówkach ochrony zdrowia, w kontaktach z innymi miesz-kańcami gminy.

Warto więc pogłębiać współpracę między powiatowymi cen-trami pomocy rodzinie a szkołą, do której chodzą dzieci uchodź-ców, urzędami pracy oraz organizacjami pozarządowymi działa-jącymi na rzecz cudzoziemców.

Istnieje także szereg możliwości pozyskiwania funduszy na realizację różnych projektów związanych z integracją cudzo-ziemców, np.:� Europejski Fundusz Uchodźczy – więcej informacji na stro-

nach internetowych Władzy Wdrażającej Programy Europej-skie – www.wwpwp.gov.pl

� Program Operacyjny Kapitał Ludzki – wdrażany zarówno centralnie jak i regionalnie, więcej informacji na stronach in-ternetowych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego – www.mrr.gov.pl

81

PIOTR W. ZAWADZKI

IV. CUDZOZIEMCY POSZUKUJĄCY OCHRONY

A RYNEK PRACY

1. WSTĘP

Ustawa z dnia 18 marca 2008 r. o zmianie ustawy o udziela-niu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Pol-skiej oraz niektórych innych ustaw1 wprowadziła wiele zmian do Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy2. Związane są one przede wszystkim z wprowadzeniem do ustawy dotyczącej ochrony cudzoziemców poszukujących w Polsce pomocy i schronienia pojęcie „ochrony uzupełniającej”.

Zgodnie z art. 1. ustawy o promocji zatrudnienia znajduje ona zastosowanie nie tylko do obywateli RP oraz innych państw członkowskich Unii Europejskiej, ale również do cudzoziemców, którzy:� posiadają status uchodźcy,� są członkami rodzin uchodźców,� ubiegają się o nadanie statusu uchodźcy,� posiadają zgodę na pobyt tolerowany,� korzystają z ochrony czasowej,� którym udzielono ochrony uzupełniającej.

1 DzU 2008 nr 70 poz. 416.2 Tekst jednolity ustawy po zmianach: DzU 2008 nr 69 poz. 415.

82

CUDZOZIEMCY POSZUKUJĄCY OCHRONY A RYNEK PRACY

Zgodnie z art. 2. ust. 2. ustawy o promocji zatrudnienia wyżej wymienione kategorie cudzoziemców – z wyłączeniem członków rodzin uchodźców, o ile sami nie posiadają statusu uchodźcy oraz osób ubiegających się o status uchodźcy mogą podlegać defi nicji bezrobotnego3.

Wszystkie wymienione kategorie cudzoziemców mogą na-tomiast podlegać rejestracji jako „poszukujący pracy”. Co za tym idzie, stają się pełnoprawnymi benefi cjentami usług oferowanych przez Publiczne Służby Zatrudnienia (PSZ) oraz – w zakresie wynikającym z ustawy – zasiłków i innych świad-czeń.

W dalszym rozdziałach zostaną przedstawione szczegóły do-tyczące tych praw oraz obowiązków związanych z uzyskaniem statusu osoby bezrobotnej albo poszukującej pracy przez cudzo-ziemca podlegającego ochronie w Polsce.

2. PRAWA I OBOWIĄZKI CUDZOZIEMCÓW WOBEC PUBLICZNYCH SŁUŻB ZATRUDNIENIA

Wyżej wymienionym kategoriom cudzoziemców na mocy przepisów ustawy przysługują najważniejsze prawa oraz obo-wiązki, które – o ile uzyskają odpowiedni status (bezrobotnego lub poszukującego pracy) – de facto pokrywają się z prawami i obowiązkami osoby bezrobotnej, która posiada polskie obywa-telstwo.

NiedyskryminacjaNależy podkreślić, że do obsługi cudzoziemców stosuje się w ta-kim samym stopniu najważniejsze zasady funkcjonowania Pub-

3 Oczywiście o ile jest to osoba spełniająca ustawową defi nicję bezrobotnego, czyli „niezatrudniona i niewykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w da-nym zawodzie…” itd.

83


licznych Służb Zatrudnienia, w tym przede wszystkim zasady: dostępności usług, ich dobrowolności, jawności oraz równości (ustawa o promocji zatrudnienia wyraźnie podkreśla zakaz dys-kryminacji m.in. ze względu na rasę, pochodzenie etniczne, na-rodowość, co jest szczególnie istotne w przypadku obsługi cu-dzoziemców).

Do praw tych w szczególności należą:� prawo do podejmowania pracy na terytorium RP bez specjal-

nego zezwolenia,� prawo do korzystania z usług rynku pracy oferowanych przez

Publiczne Służby Zatrudnienia,� prawo do zasiłków i innych świadczeń.

3. PODEJMOWANIE PRACY

Bez zezwolenia, legalnie podejmować i wykonywać pracę w Polsce mogą następujące kategorie cudzoziemców:� posiadające status uchodźcy (nadany w RP),� którym udzielono w Polsce ochrony uzupełniającej,� posiadające zgodę na pobyt tolerowany w Polsce,� korzystające w Polsce z ochrony czasowej.

Ponadto, prawo do wykonywania pracy na terytorium RP mają również członkowie rodziny takiego cudzoziemca. W myśl usta-wy w tym przypadku należą do niej:� małżonkowie tych cudzoziemców (przy czym „małżonek” jest

osobą pozostającą w związku małżeńskim uznawanym przez prawo RP),

� małoletnie dziecko tego cudzoziemca (w tym także przysposo-bione) i osoby pozostającej z nim w związku małżeńskim uzna-wanym przez prawo RP,

� małoletnie dziecko tego cudzoziemca (w tym także przysposo-bione), pozostające na jego utrzymaniu, nad którym cudzozie-miec sprawuje faktyczną władzę rodzicielską,

84


� małoletnie dziecko osoby pozostającej z nim w związku mał-żeńskim (w tym także przysposobione) pozostające na jej utrzymaniu, nad którym sprawuje on faktycznie władzę rodzi-cielską.Uwaga: wyżej wymienione osoby, członkowie rodziny cudzo-

ziemca znajdującego się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej, powinny posiadać wydane przez wojewodę zezwolenie na za-mieszkanie na czas oznaczony.

Do grupy osób posiadających prawo do podejmowania zatrud-nienia na terenie RP należą także cudzoziemcy, którzy dopiero ubiegają się o nadanie statusu uchodźcy (oraz ich małżonkowie), o ile jednak posiadają odpowiednie zaświadczenie wydane przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców. Zaświadczenie takie de facto stwierdza, że procedura o nadanie statusu uchodźcy kon-kretnej osobie trwa już dłużej niż 6 miesięcy, jednak przyczyna przedłużającego się postępowania nie leży po stronie tej osoby. Osoba taka może być również (zgodnie z defi nicją ustawową) za-rejestrowana jako „poszukująca pracy”.

Zaświadczenie dla osoby ubiegającej się o status uchodźcypowinno zawierać: potwierdzenie okresu, jaki upłynął od dnia wszczę-cia postępowania o nadanie statusu uchodźcy, okoliczność stanowią-cą o tym, że przyczyna niewydania decyzji w terminie 6 miesięcy nie leży po stronie wnioskodawcy, oraz przewidywany termin zakończe-nia postępowania w sprawie nadania statusu uchodźcy.

4. USŁUGI ŚWIADCZONE PRZEZ POWIATOWY URZĄD PRACY DLA CUDZOZIEMCÓW I OBOWIĄZKI CUDZOZIEMCÓW WOBEC URZĘDU

Cudzoziemcy posiadający w Polsce formalny status osoby bezrobotnej albo zarejestrowani jako „poszukujący pracy” są uprawnieni do korzystania z usług świadczonych przez Publicz-

85


ne Służby Zatrudnienia, w tym przede wszystkim z: pośrednictwa pracy, poradnictwa i informacji zawodowej, usług w ramach sieci EURES, pomocy w aktywnym poszukiwaniu pracy oraz szkoleń.

Należy przy tym podkreślić, że o ile w stosunku do obywatela Rzeczypospolitej Polskiej wszystkie usługi związane z obsługą rynku pracy są równie istotne, o tyle dla cudzoziemców w więk-szości przypadków najważniejszą i świadczoną w pierwszej ko-lejności powinna być usługa polegająca na informowaniu o przy-sługujących im prawach i obowiązkach. Jak wskazują badania, ta funkcja Publicznych Służb Zatrudnienia często napotyka barierę językową oraz wynikającą z (uogólniając) niskiego poziomu wy-kształcenia szerokich grup cudzoziemców poszukujących w Pol-sce schronienia. Cudzoziemcy poszukujący ochrony czują się w Polsce zagubieni, nie znają lokalnych realiów, nie mają roze-znania w lokalnej specyfi ce, nie wspominając o niezrozumiałych dla nich (nie tylko ze względu na barierę językową) przepisach. Dlatego w pierwszej kolejności niezbędnym jest przeprowadze-nie wywiadu z cudzoziemcem w celu postawienia diagnozy jego potrzeb, która częstokroć powinna być głębsza aniżeli w przy-padku klienta polskiego. W tym celu wskazana jest wizytacja znajdującego się na terenie działania powiatowego urzędu pracy (PUP) ośrodka dla cudzoziemców albo miejsc w których można odnaleźć większe ich skupiska. Często w powiatach działają or-ganizacje pozarządowe, które mogą dostarczyć bardziej szcze-gółowych informacji na ten temat oraz skontaktować przedsta-wicieli PUP z grupami cudzoziemców. Kontakty z różnymi gru-pami cudzoziemców mają również lokalne parafi e kościelne oraz – posiadające szczegółowe rozeznanie operacyjne – miejscowe jednostki Policji. Nawiązanie kontaktów z tymi podmiotami pod kątem wymiany informacji o cudzoziemcach na danym terenie, może skutkować sprawniejszym i szybszym rozpoznaniem ich problemów, a co za tym idzie – lepszym dostosowaniem do ich potrzeb świadczonych usług oraz bardziej efektywnym zarzą-dzaniem środkami przeznaczonymi na ten cel.

86


Problemem stającym przez osobą obsługującą cudzoziemskie-go klienta jest to, że wielu cudzoziemców nie dopełnia obowiąz-ków stawianych przed nimi, w tym w szczególności – zgłaszania się do PUP w wyznaczonych terminach. Dlatego istotną kwestią jest systematycznie wizytowanie ośrodków czy skupisk cudzo-ziemców oraz już przy pierwszym spotkaniu uświadomienie klientowi nie tylko jego praw, ale również obowiązków. Istotnym przy tym jest, aby nakładany na bezrobotnego obowiązek nie stawał się swoistym i niezrozumiałym przymusem administra-cyjnym, ale właśnie formą wywiązywania się ze zobowiązania wobec pracownika instytucji (konkretnego doradcy, pośredni-ka), a nie samej instytucji. Inne rozłożenie akcentów współpracy z cudzoziemcem, stworzenie sytuacji pracy socjalnej może spo-wodować lepsze zrozumienie oraz zaakceptowanie obowiązków przez bezrobotnego cudzoziemca, a zatem i lepszą skuteczność podejmowanych wobec niego środków.

5. ZASIŁKI I INNE ŚWIADCZENIA Z TYTUŁU BEZROBOCIA

Zgodnie ze znowelizowaną ustawą o promocji zatrudnienia4 zasiłki oraz inne świadczenia z tytułu bezrobocia przysługują osobom:� posiadającym (nadany w RP) status uchodźcy;� posiadającym w Polsce zgodę na pobyt tolerowany;� korzystającym w Polsce z ochrony czasowej;� którym udzielono w Polsce ochrony uzupełniającej.

Zasiłki i świadczenia te przysługują wymienionym grupom cudzoziemców „na zasadach określonych w ustawie”. Zastoso-wanie zatem w tym przypadku ma art. 71. ustawy o promocji zatrudnienia, w którym znajdują się szczegółowe przepisy zwią-zane z przyznawaniem zasiłków.4 Art. 1, ust. 4.

87


Cudzo-ziemiec

Może być zareje-

strowany jako „bezro-botny” (po spełnieniu ustawowych warunków)

Może być zareje-

strowany jako „poszu-kujący

pracy”

Może legalnie pracować (bez

specjalnego pozwolenia)

Przysługują mu zasiłki i inne świadczenia

z tytułu bezrobocia

(po spełnieniu ustawowych warunków

świadczenia)

posiada status uchodźcy TAK TAK TAK TAK

jest członkiem rodziny

uchodźcy (posiada

z tego tytułu zezwolenie na zamieszkanie w RP na czas oznaczony)

NIE

TAK(tylko

małżonkowie w imieniu których

starający się o status uchodźcy również

występuje o nadanie tego

statusu)

TAK NIE

ubiega się o status

uchodźcyNIE

TAK(ale potrzebne

zaświad-czenie od

Szefa Urzędu ds. Cudzo-ziemców

o postępo-waniu

trwającym dłużej niż 6 miesięcy)

TAK(ale potrzebne zaświadczenie

od Szefa Urzędu ds.

Cudzoziemców o postępowaniu

trwającym dłużej niż 6 miesięcy)

NIE

posiada zgodę na pobyt

tolerowanyTAK TAK TAK TAK

korzysta z ochrony czasowej

TAK TAK TAK TAK

udzielono mu ochrony

uzupeł-niającej

TAK TAK TAK TAK

89

MICHAŁ ŻEJMIS

V. CUDZOZIEMCY POSZUKUJĄCY OCHRONY

A SYSTEM EDUKACJI

1. JAKIE PRAWA I OBOWIĄZKI W ZAKRESIE EDUKACJI POSIADAJĄ CUDZOZIEMCY, KTÓRYM PRZYZNANO STATUS UCHODŹCY LUB KORZYSTAJĄCY Z OCHRONY UZUPEŁNIAJĄCEJ?

Cudzoziemcy posiadający status uchodźcy bądź objęci ochro-ną uzupełniającą posiadają prawa i obowiązki w zakresie eduka-cji analogiczne do praw i obowiązków obywateli polskich.

Cudzoziemcom posiadającym status uchodźcy lub korzystają-cym z ochrony uzupełniającej, przysługuje:� prawo do nauki i opieki dzieci w wieku 3–6 lat, w publicznych

przedszkolach,� równe prawo w dostępie do systemu edukacji oraz bezpłatna

nauka we wszystkich typach publicznych szkół i placówek,� prawo do kształcenia w publicznych zakładach kształcenia

nauczycieli,� prawo do dodatkowej, bezpłatnej nauki języka polskiego orga-

nizowanej przez gminę dla cudzoziemca podlegającego obo-wiązkowi szkolnemu, który nie zna języka polskiego lub zna język polski na poziomie niewystarczającym do podjęcia nauki (wsparcie odrębne od indywidualnych programów integracji, realizowane w ramach zadań własnych gmin),

90

CUDZOZIEMCY POSZUKUJĄCY OCHRONY A SYSTEM EDUKACJI

� prawo do kształcenia się w ramach studiów wyższych oraz doktoranckich, a także uczestniczenia w badaniach nauko-wych i pracach rozwojowych na zasadach, jakie obowiązują obywateli polskich.

Cudzoziemcy posiadający status uchodźcy lub korzystają-cy z ochrony uzupełniającej, są zobowiązani:� uczyć się do 18 roku życia,� posyłać własne, niepełnoletnie dzieci do szkoły.

2. JAKIE PRAWA I OBOWIĄZKI W ZAKRESIE EDUKACJI POSIADAJĄ CUDZOZIEMCY, KTÓRYM UDZIELONO ZGODY NA POBYT TOLEROWANY LUB OCZEKUJĄCY NA DECYZJĘ W SPRAWIE NADANIA STATUSU UCHODŹCY?

Cudzoziemcy, którym udzielono zgody na pobyt tolerowany lub oczekujący na decyzję w sprawie nadania statusu uchodź-cy, posiadają takie same prawa i obowiązki w zakresie edu-kacji, jakie przysługują cudzoziemcom posiadającym status uchodźcy i korzystającym z ochrony uzupełniającej, za wyjąt-kiem prawa do kształcenia się w ramach studiów wyższych oraz doktoranckich, a także uczestniczenia w badaniach na-ukowych i pracach rozwojowych na zasadach, jakie obowią-zują obywateli polskich. Cudzoziemcy, którym udzielono zgo-dy na pobyt tolerowany bądź oczekujący na decyzję w spra-wie nadania statusu uchodźcy, mają możliwość ubiegania się o przyjęcie na studia na warunkach odpłatności z możliwością obniżenia opłat lub zwolnienia z ponoszenia kosztów kształ-cenia.

91


Obowiązujące przepisy prawne dotyczące praw i obowiązków cudzoziemców w zakresie edukacji:• Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r.• Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU z 1991

r. nr 95, poz. 425 z późn. zm.)• Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. prawo o szkolnictwie wyższym

(DzU z 2005 r. nr 164, poz. 1365 z późn. zm.)• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego

1999 r. w sprawie warunków i trybu przyjmowania uczniów do publicznych przedszkoli i szkół oraz przechodzenia z jednych typów szkół do innych (DzU z 1999 r. nr 14, poz. 132)

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 4 paź-dziernika 2001 r. w sprawie przyjmowania osób nie będących obywatelami polskimi do publicznych przedszkoli, szkół, zakła-dów kształcenia nauczycieli i placówek (DzU z dnia 16 listopa-da 2001 r. nr 131, poz. 1458)

3. STRUKTURA SYSTEMU EDUKACJI

Art. 70 Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r.Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna.

Wszystkie uprawnienia i zobowiązania cudzoziemców, którym udzielono ochrony w RP odnoszą się do szkół i placówek syste-mu edukacji publicznej.

4. SYSTEM EDUKACJI W POLSCE

PRZEDSZKOLE Wychowaniem przedszkolnym objęte są dzieci w wieku 3–6 lat.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach do przedszkola może zostać przyjęte dziecko, które ukończyło 2,5 roku.

92


Dziecko w wieku 6 lat musi odbyć roczne przygotowanie przed-szkolne – w przedszkolu albo w oddziale przedszkolnym zor-ganizowanym w szkole podstawowej. Obowiązek ten dotyczy wszystkich dzieci cudzoziemców posiadających status uchodźcy, korzystających z ochrony uzupełniającej lub posiadających zgodę na pobyt tolerowany i rozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w tym roku kalendarzowym, w którym dziecko kończy 6 lat.Do dopełnienia tego obowiązku zobowiązani są rodzice dziecka.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, do przedszkoli pub-licznych w pierwszej kolejności powinny być przyjmowane:� dzieci matek lub ojców samotnie wychowujących dzieci,� dzieci matek lub ojców, wobec których orzeczono znaczny lub

umiarkowany stopień niepełnosprawności bądź całkowitą nie-zdolność do pracy albo niezdolność do samodzielnej egzystencji,

� dzieci z rodzin zastępczych.Wychowanie przedszkolne jest realizowane przez sieć placó-

wek obejmującą przedszkola, oddziały przedszkolne w szkołach podstawowych, a także w innych formach wychowania przed-szkolnego.

Każde dziecko powinno mieć zapewniony dostęp do przed-szkola w ramach sieci gminnej, w odległości najwyżej 3 km od miejsca swojego zamieszkania.

Jeżeli w odległości 3 km od miejsca zamieszkania dziecka nie jest dostępna żadna placówka przedszkolna lub dziecko jest niepeł-nosprawne, transport dziecka do najbliższego przedszkola jest zapewniany przez gminę.

Informacje o sieci przedszkolnej funkcjonującej na danym tere-nie są dostępne w wydziale oświaty urzędu gminy lub dzielnicy.

Świadczenie usług przedszkolnych jest płatne. Jeżeli rodzina cudzoziemska dysponuje niskim dochodem:� może ubiegać się o zwolnienie przez dyrektora przedszkola,

z części lub całości opłat za naukę i opiekę nad dzieckiem.

93


� może ubiegać się o dofi nansowanie przez Ośrodek Pomocy Społecznej do kosztów wyżywienia dziecka w przedszkolu.

SZKOŁA PODSTAWOWA I GIMNAZJUMUkończenie szkoły podstawowej oznacza uzyskanie wykształ-

cenia podstawowego. W ostatnim roku nauki przeprowadzany jest sprawdzian, który obejmuje wiedzę zdobytą w ciągu 6 lat. Sprawdzian nie ma konsekwencji formalnych dla wyboru dal-szej drogi edukacyjnej. Ukończenie gimnazjum zapewnia wy-kształcenie gimnazjalne. W ostatnim roku nauki w gimnazjum przeprowadzany jest egzamin, który decyduje o możliwości dal-szego kształcenia w jednym z czterech typów szkół ponadgimna-zjalnych. W Polsce nie ma szkół podstawowych ani gimnazjów, które nie posiadają statusu szkół publicznych.

LICEUMLiceum jest szkołą średnią, której ukończenie umożliwia uzy-

skanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego. Istnieją 3-letnie licea ogólnokształcące oraz licea profi lowane kształcące w profi lach kształcenia ogólnozawodowego. Warun-kiem przyjęcia do liceum ogólnokształcącego lub profi lowane-go jest przejście procesu rekrutacji, najczęściej polegające na pomyślnym zdaniu egzaminu wstępnego. Odrębnym typem li-ceum jest 2-letnie uzupełniające liceum ogólnokształcące dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, które im również umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzami-nu maturalnego.

TECHNIKUMTechnikum to 4-letnia szkoła średnia, której ukończenie umoż-

liwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifi kacje zawodo-we, a także uzyskanie świadectwa dojrzałości. Odrębnym typem technikum jest 3-letnie technikum uzupełniające dla absolwen-tów zasadniczych szkół zawodowych.

94


ZASADNICZA SZKOŁA ZAWODOWAO przyjęciu do zasadniczej szkoły zawodowej decyduje suma

punktów pochodzących z przeliczenia ocen uzyskanych na świa-dectwie ukończenia szkoły podstawowej ze wszystkich przed-miotów oraz wynik rozmowy kwalifi kacyjnej lub egzaminu/sprawdzianu wstępnego, jeżeli szkolna komisja rekrutacyjno-kwalifi kacyjna postanowi go przeprowadzić. Kandydaci do za-sadniczych szkół zawodowych muszą także spełniać wymagania zdrowotne określone dla danego zawodu. Ukończenie tego typu szkoły umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifi -kacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także dalsze kształcenie w liceum uzupełniającym lub technikum uzupełniającym.

Religia w szkoleW Polsce, na życzenie rodziców, dla dzieci i młodzieży w pub-licznych przedszkolach, szkołach podstawowych, gimnazjach, organizuje się naukę religii. Natomiast, w publicznych szkołach ponadgimnazjalnych, naukę religii organizuje się na życzenie rodziców bądź samych uczniów. Po osiągnięciu pełnoletności, o pobieraniu nauki religii w szkole decydują uczniowie.

SZKOLNICTWO SPECJALNE W Polsce istnieje szkolnictwo specjalne obejmujące szkoły

i ośrodki szkolno-wychowawcze kształcące na poziomie podsta-wowym i średnim dzieci oraz młodzież z określonym rodzajem niepełnosprawności.

Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarko-wanym lub znacznym oraz uczniowie z niepełnosprawnościami sprzężonymi mogą się uczyć w 3-letnich szkołach specjalnych przysposabiających do pracy.

SZKOŁY ARTYSTYCZNE I SPORTOWESzkoły artystyczne i sportowe kształcą na poziomie podsta-

wowym i średnim. Wśród szkół artystycznych niektóre rea-lizują zarówno kształcenie ogólne, jak również artystyczne.

95


Są także szkoły realizujące wyłącznie kształcenie artystycz-ne. W niektórych szkołach realizujących kształcenie ogólne, funkcjonują klasy o profi lu sportowym lub artystycznym. Wy-stępują także odrębne szkoły sportowe i szkoły mistrzostwa sportowego.

Schemat systemu edukacji

Przedszkole (dzieci w wieku 3–6 lat)

Szkoła podstawowa (6-letnia, dzieci w wieku 7–12 lat)

Gimnazjum (3-letnie, młodzież w wieku 13–15 lat)

Liceum ogólnokształcące;

Liceum profi lowane

(3-letnie, młodzież

w wieku 16–18 lat)

Technikum (4-letnie, młodzież w wieku

16–19 lat)

Zasadnicza szkoła zawodowa (2–3 letnia, młodzież w wieku 16–18 lat)

Liceum uzupełniające

(2-letnie)

Technikum uzupełniające

(2-letnie)

Egzamin maturalny

Wyższa szkoła zawodowa (3-letnie studia licencjackie)

Studia magisterskie

dwustopniowe (5-letnie => 3 lata + 2 lata)

Szkoła policealna

(aby rozpocząć w niej naukę

wystarczy ukończenie

szkoły średniej bez egzaminu maturalnego)

Uzupełniające studia magisterskie (2-letnie)

Po uzyskaniu stopnia magistra można kontynuować naukę w ramach studiów doktoranckich.

96


5. DZIECI CUDZOZIEMCÓW W SZKOŁACH

Wszystkie dzieci cudzoziemców, którym nadano status uchodź-cy, którym udzielono ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt tolerowany, a także oczekujących na decyzję w sprawie nadania statusu uchodźcy są w Polsce objęte obowiązkiem nauki i obo-wiązkiem szkolnym.

Obowiązek naukiZgodnie z obowiązującym w Polsce prawem, nauka jest obowiąz-kowa do ukończenia 18 roku życia. Po ukończeniu gimnazjum, obowiązek nauki może być spełniany poprzez uczęszczanie do szkoły ponadgimnazjalnej lub w formach pozaszkolnych, a także przez realizowanie przygotowania zawodowego u pracodawcy.

Obowiązek szkolnyrozpoczyna się z początkiem roku szkolnego w roku, w którym dziecko kończy 7 lat i trwa do ukończenia gimnazjum, ale nie dłużej niż do ukończenia 18 roku życia.Zobowiązani do dopełnienia tego obowiązku są rodzice dziecka.

Na wniosek rodziców, naukę w szkole może rozpocząć dziecko 6-letnie. Rozpoczęcie nauki przez dziecko może także zostać od-roczone, ale nie dłużej niż na okres jednego roku. Zgodę w tych sprawach podejmuje dyrektor szkoły.

Spełnianie obowiązku nauki młodzieży w wieku 16–18 lat pod-lega kontroli gminy. Spełnianie obowiązku szkolnego podlega kontroli dyrektorów publicznych szkół podstawowych i gimna-zjów w obwodach tych szkół.

Organ gminy prowadzący ewidencję ludności jest zobowiązany do przekazywania dyrektorom szkół informacji o aktualnym sta-nie i zmianach w ewidencji dzieci i młodzieży w wieku 3–18 lat

Dziecko cudzoziemskie ma prawo dostępu do sieci publicz-nych szkół na terenie gminy właściwej dla miejsca jego zamiesz-kania.

97


Szkoły podstawowe i gimnazja posiadają ustalone obwody obejmujące dzieci i młodzież zamieszkującą na danym terenie. Dotyczy to także cudzoziemskich dzieci i młodzieży z rodzin osób, którym udzielono ochrony w RP.

W przypadku uczniów klas I–IV szkół podstawowych, droga dziecka z domu do szkoły nie powinna przekraczać 3 km, a w przypadku uczniów klas V–VI szkół podstawowych oraz uczniów gimnazjów, droga dziecka z domu do szkoły nie powinna prze-kraczać 4 kmJeżeli droga dziecka z domu do szkoły, w której obwodzie dzie-cko mieszka przekracza przewidziane odległości 3–4 km lub dzie-cko to jest niepełnosprawne, transport dziecka z domu do szkoły jest zobowiązana zapewnić gmina.

Organy prowadzące szkoły publiczne (wydziały oświaty jed-nostek samorządowych) zapewniają warunki realizacji obo-wiązku szkolnego w szkołach podstawowych i gimnazjach. W porozumieniu z dyrektorami szkół, ustalają liczbę uczniów przyjmowanych do klas pierwszych 6-letnich szkół podstawo-wych, gimnazjów i szkół ponadpodstawowych. Upowszechnia-ją także informację dla kandydatów do szkół ponadpodstawo-wych.

O przyjmowaniu uczniów cudzoziemskich do wszystkich klas szkoły podstawowej, gimnazjum oraz do klas programowo wyż-szych, a także klas pierwszych szkół ponadpodstawowych decy-duje dyrektor szkoły. Rodzice (prawni opiekunowie) dzieci cu-dzoziemskich powinni zwracać się bezpośrednio do dyrektora szkoły, do której zamierzają zapisać dziecko.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, do klasy pierwszej 6-letniej szkoły podstawowej przyjmowane są:� dzieci, które w danym roku kalendarzowym kończą 7 lat i nie

odroczono im obowiązku szkolnego,� dzieci, w stosunku do których wyrażono zgodę na wcześniej-

sze przyjęcie do szkoły.

98


Dziecko jest zapisywane do klasy pierwszej 6-letniej szkoły pod-stawowej z rocznym wyprzedzeniem.

Do szkoły podstawowej prowadzonej przez gminę przyjmuje się:� z urzędu – dzieci zamieszkałe w obwodzie danej szkoły,� na prośbę rodziców (prawnych opiekunów) – dzieci zamiesz-

kałe poza obwodem danej szkoły, jeżeli w odpowiedniej klasie są wolne miejsca,Do klasy pierwszej gimnazjum prowadzonego przez gminę

przyjmuje się:� z urzędu – absolwentów 6-letnich szkół podstawowych za-

mieszkałych w obwodzie gimnazjum,� na prośbę rodziców (prawnych opiekunów) – absolwentów

6-letnich szkół podstawowych zamieszkałych poza obwodem danego gimnazjum, w przypadku gdy gimnazjum dysponuje wolnymi miejscami.Podczas rekrutacji dziecka cudzoziemskiego do szkoły ponad-

podstawowej, może zostać przeprowadzony egzamin wstępny, sprawdzian wiedzy, badanie przydatności lub inna forma kwa-lifi kacji, jeżeli:� taka procedura jest ustalona w danej szkole, zakładzie lub pla-

cówce, � rodzice lub prawni opiekunowie dziecka nie posiadają doku-

mentów, które są wymagane zgodnie z przepisami o przyjmo-waniu cudzoziemców do szkół ponadpodstawowych.

Jakie dokumenty są wymagane, aby zapisać cudzoziemca do szkoły ponadpodstawowej?• zalegalizowane świadectwo lub inny dokument, który świad-

czy o ukończeniu szkoły w kraju, z którego pochodzi cudzozie-miec, a który uprawnia do podjęcia nauki w szkole, do której ma zostać przyjęty (świadectwo lub inny dokument musi być uznawany w Polsce za ważny, zgodnie z odpowiednimi przepi-sami prawa).

99


• zaświadczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do podjęcia nauki w danym typie szkoły.

Na podstawie tych dokumentów, o zakwalifi kowaniu do odpo-wiedniej klasy lub na odpowiedni semestr, decyduje dyrektor szkoły, zakładu lub placówki.

W przypadku, gdy do danego gimnazjum zgłasza się większa licz-ba kandydatów pochodzących spoza obwodu tego gimnazjum, listę przyjmowanych uczniów ustala się na podstawie kryteriów okre-ślonych przez to gimnazjum. Kryteria te są podawane do wiadomo-ści kandydatów w terminie ustalonym przez dyrektora gimnazjum. Powinny uwzględniać ocenę i inne osiągnięcia ucznia wymienione na świadectwie ukończenia 6-letniej szkoły podstawowej.

Dla kandydatów do klas i gimnazjów sportowych, mistrzostwa sportowego oraz do gimnazjów dwujęzycznych może być prze-prowadzony sprawdzian uzdolnień kierunkowych (predyspozy-cji) na zasadach ogłoszonych co najmniej na 3 miesiące przed terminem sprawdzianu.

Większość dzieci cudzoziemców, którym udziela się ochrony w RP pierwsze lata w Polsce spędza w ośrodkach dla cudzoziem-ców. Dzieci, które trafi ają do ośrodków w wieku edukacji pod-stawowej lub gimnazjalnej, w kraju pochodzenia z reguły były objęte programem edukacji, przy czym niektóre odbywały naukę z przerwami. Ich rodzice i inni opiekunowie z reguły nie posiadają dokumentacji ścieżki edukacyjnej dzieci. Kierownictwo ośrodków kwalifi kując i zgłaszając te dzieci do dalszej edukacji, opiera się na informacji uzyskanej od opiekunów.

Młodzież i dzieci cudzoziemskie, które nie znają języka pol-skiego lub znają ten język w stopniu niewystarczającym do kon-tynuowania nauki w szkole, powinny uczestniczyć w dodatkowej, bezpłatnej nauce języka polskiego.

Dodatkowa nauka języka polskiego dla uczniów cudzoziem-skich jest organizowana w szkole przez daną gminę w formie

100


kursu przygotowawczego lub dodatkowych lekcji języka polskie-go, w kilkunastoosobowych grupach:� nauka trwa nie dłużej niż 1 rok szkolny,� w każdym tygodniu nauki odbywają się co najmniej 2 godziny

lekcyjne,� nauka prowadzona jest w wymiarze, który pozwala uczniom cu-

dzoziemskim na opanowanie języka polskiego w stopniu umoż-liwiającym udział w obowiązkowych zajęciach edukacyjnych.Warunki przyjmowania kandydatów do klas pierwszych szkół

średnich ogólnokształcących i zawodowych:� wynik egzaminu wstępnego lub rozmowy kwalifi kacyjnej,� suma punktów pochodzących z przeliczenia ocen uzyskanych na

egzaminie wstępnym lub z rozmowy kwalifi kacyjnej i na świade-ctwie ukończenia szkoły niższego stopnia (z przedmiotów ustalo-nych przez szkolną komisję rekrutacyjno-kwalifi kacyjną),

� inne dodatkowe kryteria zależne od profi lu kierunku kształ-cenia ustalone przez dyrektora w porozumieniu z radą peda-gogiczną (zdrowotne, sprawnościowe, uzdolnienia językowe, artystyczne i inne).Osoby, które posiadają orzeczenia poradni psychologiczno-

pedagogicznych, mogą być zwalniane z egzaminów wstępnych do szkół.

Egzamin wstępny do publicznych szkół średnich ogólno-kształcących i średnich zawodowych składa się z części pisem-nej (język polski i matematyka) oraz części ustnej (jako egza-min poprawkowy z przedmiotu, z którego uczeń otrzymał ocenę niedostateczną w części pisemnej, a także jako egzamin ustny z wybranego dodatkowego przedmiotu lub przedmiotów – języka polskiego, historii, biologii, chemii, geografi i, matematyki, fi zy-ki, języka obcego). Ze względów organizacyjnych, możliwe jest zastąpienie części ustnej sprawdzianem (testem) pisemnym.

Uczniowie cudzoziemscy mogą być przyjmowani do klasy pro-gramowo wyższej w 6-letniej szkole podstawowej, gimnazjum i szkole ponadpodstawowej, na podstawie:

101


� pozytywnych wyników egzaminu klasyfi kacyjnego,� świadectwa (zaświadczenia) wydanego przez szkołę w kraju

pochodzenia i ostatniego świadectwa wydanego w Polsce po ustaleniu odpowiedniej klasy na podstawie sumy lat nauki szkolnej ucznia.O przyjęciu ucznia cudzoziemskiego do szkoły decyduje dy-

rektor.Dyrektorzy szkół ponadpodstawowych zapewniają stałe i aktu-

alne informacje dotyczące terminów składania podań, terminów egzaminów lub rozmów kwalifi kacyjnych, warunków przyjęć, wyników egzaminów i decyzji w sprawie przyjęć oraz punktów informacyjnych dla kandydatów do szkół ponadpodstawowych.

6. CZY DOROŚLI CUDZOZIEMCY, KTÓRYM UDZIELONO OCHRONY W RP MOGĄ SIĘ UCZYĆ?

Wiek cudzoziemca nie stanowi przeszkody dla uzupełnienia wykształcenia. Cudzoziemcy mogą korzystać z kształcenia usta-wicznego, które odbywa się w: szkołach dla dorosłych, placów-kach (centrach) kształcenia ustawicznego, placówkach (cen-trach) kształcenia praktycznego, ośrodkach dokształcania i do-skonalenia zawodowego, w formach: stacjonarnych, zaocznych i na odległość.

O przyjęcie do szkoły dla dorosłych mogą ubiegać się kandy-daci, którzy ukończyli lub ukończą w danym roku kalendarzo-wym co najmniej 17 rok życia.

Warunki przyjmowania do szkół dla dorosłych:� w przypadku przyjęcia do odpowiedniej klasy szkoły podsta-

wowej lub gimnazjum – dostarczenie ostatniego świadectwa promocyjnego kandydata lub egzaminu eksternistycznego z odpowiednich przedmiotów,

� w przypadku przyjęcia do klasy pierwszej lub na semestr pierw-

102


szy szkoły ponadpodstawowej – ukończenie szkoły uprawniają-cej do podjęcia nauki w wybranej szkole ponadpodstawowej, a także wypełnienie warunków ustalonych przez dyrektora szkoły w porozumieniu z radą pedagogiczną lub przez szkolną komisję rekrutacyjno-kwalifi kacyjną,

� w przypadku przyjęcia do klasy pierwszej lub na semestr pierwszy szkoły średniej ogólnokształcącej i zawodowej – uzy-skanie pozytywnego wyniku egzaminu wstępnego lub rozmo-wy kwalifi kacyjnej,

� w przypadku zasadniczych szkół zawodowych – uzyskanie po-zytywnego wyniku egzaminu wstępnego lub rozmowy kwalifi -kacyjnej lub spełnienie innych warunków rekrutacji.Zgodnie z przepisami obowiązującymi w Polsce, osoba która

ukończyła 18 lat i nie jest uczniem szkoły, może uzyskać świade-ctwo ukończenia szkoły podstawowej, gimnazjum, liceum ogól-nokształcącego lub szkoły artystycznej na podstawie egzaminów eksternistycznych.

Świadectwa i dyplomy państwowe są dokumentami urzędo-wymi. Prawo do ich wydawania posiadają:• uprawnione szkoły,• placówki kształcenia ustawicznego,• placówki kształcenia praktycznego,• zakłady kształcenia nauczycieli,• okręgowe komisje egzaminacyjne.Świadectwa i dyplomy mogą być wydawane za uiszczeniem okre-ślonej przepisami opłaty.

Kształcenie osób dorosłych jest w Polsce odpłatne!

103


7. SZKOŁA POLICEALNA

O przyjęcie do szkół policealnych mogą ubiegać się kandyda-ci, którzy posiadają świadectwo ukończenia szkoły średniej ogól-nokształcącej lub zawodowej (nie musi to być świadectwo doj-rzałości). Ukończenie szkoły policealnej umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifi kacje zawodowe (po zdaniu odpowiedniego egzaminu). Profi le szkół policealnych są bardzo zróżnicowane, jednakże nauczanie nie trwa tam dłużej niż 2,5 roku.

8. JAKIE SĄ WARUNKI PODEJMOWANIA PRZEZ CUDZOZIEMCÓW STUDIÓW WYŻSZYCH W POLSCE?

W Polsce występują publiczne i niepubliczne uczelnie prowa-dzące studia wyższe.

Studia wyższe umożliwiają uzyskanie tytułu zawodowego:� licencjata (studia zawodowe I stopnia trwające 6–8 seme-

strów),� inżyniera (studia zawodowe I stopnia trwające 7–8 seme-

strów),� magistra (studia II stopnia trwające 3–4 semestry),� doktora (studia III stopnia, dające wiedzę zaawansowaną

w określonej dziedzinie lub dyscyplinie nauki, przygotowują-ce do samodzielnej działalności badawczej, twórczej).Uczelnie dzielą się na:

� akademie,� uniwersytety,� uniwersytety techniczne,� uniwersytety profi lowane,� politechniki.

104


Warunkiem przyjęcia na studia wyższe jest uzyskanie świade-ctwa maturalnego. Cudzoziemiec, który nie uzyskał świadectwa maturalnego w Polsce, powinien dostarczyć inny, równoważny dokument potwierdzający posiadanie średniego wykształcenia uzyskanego w kraju pochodzenia.

Każdy student może równocześnie podejmować wiele rodza-jów studiów na różnych uczelniach.

Uczelnia, która przyjmuje na studia cudzoziemców, ma obo-wiązek organizowania dla nich zajęć z języka polskiego.

Studentom przysługuje prawo ubiegania się o pomoc mate-rialną ze środków budżetowych w postaci: stypendium, zakwate-rowania w domu studenckim uczelni lub wyżywienia w stołówce studenckiej. Pomoc przysługuje studentom ze względu na: bar-dzo dobre wyniki w nauce lub złą sytuację materialną.

Uczelnie wyższe mogą pobierać opłaty od wszystkich studen-tów polskich i cudzoziemskich za:� kształcenie na studiach niestacjonarnych (wieczorowych, za-

ocznych),� powtarzanie określonych zajęć z powodu niezadowalających

wyników w nauce,� prowadzenie studiów w języku obcym,� prowadzenie zajęć nie objętych planem studiów,� kształcenie na studiach podyplomowych i kursach dokształca-

jących.Wysokość opłat za usługi edukacyjne na uczelni wyższej ustala

rektor.

Cudzoziemcy posiadający status uchodźcy lub ochronę uzupeł-niającą ponoszą opłaty za naukę na uczelniach wyższych na ta-kich samych zasadach, jak obywatele polscy.Cudzoziemcy posiadający zgodę na pobyt tolerowany bądź ocze-kujący na decyzję w sprawie nadania statusu uchodźcy ponoszą opłaty za naukę na uczelniach wyższych także w ramach studiów stacjonarnych (dawniej studiów dziennych). Opłaty za naukę na studiach wyższych są uiszczane z góry.


Cudzoziemcy posiadający zgodę na pobyt tolerowany oraz ocze-kują na decyzję w sprawie nadania statusu uchodźcy mogą wnieść prośbę do rektora uczelni lub kierownika jednostki, w ramach której podejmują o częściowe lub całkowite zniesienie opłaty.

Dyplomy wyższych uczelni zagranicznych nie zawsze są auto-matycznie uznawane w Polsce. Niejednokrotnie potrzebna jest procedura nostryfi kacji dyplomu w celu potwierdzenia posia-danych kwalifi kacji. Zajmuje się tym Biuro Uznawalności Wy-kształcenia i Wymiany Międzynarodowej w Warszawie, które jest jednostką podległą ministrowi właściwemu do spraw szkol-nictwa wyższego (www.buwiwm.edu.pl).

107

MACIEJ ZAWISTOWSKI

VI. CUDZOZIEMCY POSZUKUJĄCY OCHRONY

A SYSTEM OCHRONY ZDROWIA

1. PRAWA CUDZOZIEMCÓW POSIADAJĄCYCH STATUS UCHODŹCY ORAZ OSÓB KORZYSTAJĄCYCH Z OCHRONY CZASOWEJ

Według przepisów polskiego prawa każdy ma prawo do ochro-ny zdrowia. Do skorzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej prawo mają osoby ubezpieczone. Do ubezpieczonych zaliczane są osoby posiadające status uchodźcy, ochronę uzupełniającą, zgodę na pobyt tolerowany oraz objęte ochroną czasową, jeżeli odprowadzana jest za nich składka. Składka odprowadzana jest za osobę podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia, np. z tytułu zatrudnienia. Za osoby biorące udział w indywidualnym progra-mie integracyjnym w ramach umowy z powiatowym centrum pomocy rodzinie (PCPR), podczas trwania programu, składka odprowadzana jest automatycznie pod warunkiem, że cudzozie-miec nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego z in-nego tytułu.

Jeżeli cudzoziemiec nie podjął jeszcze zatrudnienia i nie opła-ca sam składek na ubezpieczenie zdrowotne, składki nie są nigdy odprowadzane automatycznie, a dopiero po dokonaniu rejestra-cji w powiatowym urzędzie pracy. Nawet w trakcie trwania indy-widualnego programu integracji, objęcie cudzoziemca ubezpie-czeniem zdrowotnym następuje dopiero w momencie rejestracji

108

CUDZOZIEMCY POSZUKUJĄCY OCHRONY A SYSTEM OCHRONY ZDROWIA

w powiatowym urzędzie pracy. W tym przypadku, dopilnowanie aby cudzoziemiec dokonał rejestracji leży w gestii powiatowego centrum pomocy rodzinie.

Osoby przebywające w ośrodku dla cudzoziemców mają tam zapewnioną opiekę lekarza.

Osoba nieposiadająca ubezpieczenia za wszystkie usługi me-dyczne musi zapłacić.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej zapewnia każdemu prawo do ochrony zdrowia. (art. 68).Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej zalicza do ubezpie-czonych osoby posiadający status uchodźcy, ochronę uzupełnia-jącą lub zgodę na pobyt tolerowany (art. 3), jeżeli odprowadzana jest za nich składka.

Osoby, które złożą wniosek do powiatowego centrum pomocy rodzinie w celu rozpoczęcia programu integracyjnego, podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego. Oznacza to, że będą za nich płacone składki. W ramach pomocy państwo, a dokładnie powiatowe centrum pomocy rodzinie, będzie opłacać składkę na ubezpieczenie zdrowotne przez okres 12 miesięcy, to znaczy przez czas trwania programu integracyjnego.

Osoby, które mają za męża, lub żonę obywatela Polski nie mają prawa do pomocy z PCPR. Te osoby mają prawo do świadczeń opieki zdrowotnej jako członek rodziny ubezpieczonego.

2. SYSTEM OCHRONY ZDROWIA Funkcjonujący w Polsce system opieki zdrowotnej jest syste-

mem ubezpieczeniowym. Większość osób, na przykład wszyscy pracujący, musi opłacać składkę na ubezpieczenie zdrowotne. Szczegółowa lista osób, za które opłacana jest składka wymie-

109


niona jest w art. 66 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej.5 Za osoby znajdujące się w trudnej sytuacji, na przykład bezro-botnych (pod warunkiem, że są zarejestrowani) składki opłaca-ne są z budżetu państwa. Do opieki zdrowotnej ma prawo także rodzina (małżonek, dzieci) osoby ubezpieczonej.

Wszystkie osoby mające prawo do świadczeń opieki zdrowot-nej określane są mianem świadczeniobiorców.

Organizacją opieki zdrowotnej zajmuje się Narodowy Fun-dusz Zdrowia (NFZ). NFZ dysponuje pieniędzmi przeznaczony-mi na ochronę zdrowia. Fundusz zawiera umowy z lekarzami, pielęgniarkami, zakładami opieki zdrowotnej i szpitalami. Na podstawie tych umów świadczone są usługi opieki zdrowotnej. Bezpłatną pomoc można uzyskać tylko w tych placówkach, które mają podpisane kontrakty z Narodowym Funduszem Zdrowia. Mogą to być placówki państwowe lub prywatne.

Bezpłatna pomoc lekarska przysługuje tylko w zakładach opieki zdro-wotnej, w szpitalach i u lekarzy, z którymi Narodowy Fundusz Zdrowia podpisał kontrakty o świadczenie usług z zakresu ochrony zdrowia.

3. PIERWSZA WIZYTA U LEKARZA

Cudzoziemca, który chce skorzystać z pomocy lekarskiej, na-leży poinformować, że będzie musiał dokonać wyboru lekarza pierwszego kontaktu. W tym celu powinien udać się najlepiej do zakładu opieki zdrowotnej (przychodni lekarskiej) lub gabinetu lekarskiego. Najwięcej osób wybiera przychodnię, która znajdu-je się najbliżej miejsca zamieszkania. W razie potrzeby powinni-śmy poradzić, by cudzoziemiec, jeżeli nie wie gdzie znajduje się najbliższa przychodnia, zapytał o to kogoś, kto mieszka w okolicy.

5 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej fi nanso-wanych ze środków publicznych. (Art. 3, ust. 1, pkt 2., DzU z 2004 r. nr 210, poz. 2135. z późn. zm.)

110


Można również zadzwonić do Biura Praw Pacjenta przy Mini-strze Zdrowia na bezpłatną infolinię: 0-800-190-590. Od ponie-działku do piątku w godzinach 9.00–21.00 możemy tam uzyskać informację. Osoby, które mają dostęp do Internetu mogą szukać informacji na stronach biura: www.bpp.waw.pl/

4. LEKARZ PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (LEKARZ POZ)

Lekarz POZ lub lekarz pierwszego kontaktu, to lekarz, z któ-

rym pacjent będzie miał najczęściej do czynienia. Każdy ubez-pieczony ma prawo wyboru lekarza POZ. Dobrze jest dokonać wyboru jak najszybciej.To właśnie do niego kierowany jest pa-cjent w przypadku choroby.

Wyboru lekarza dokonujemy spośród lekarzy ubezpieczenia zdrowotnego, czyli takich którzy: posiadają umowę z Narodo-wym Funduszem Zdrowia lub pracują w placówce, z którą Fun-dusz podpisał umowę (kontrakt).

Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ)• lekarz „pierwszego kontaktu”, • lekarz wybierany przez osobę ubezpieczoną,• lekarz prowadzący podstawowe leczenie i kierujący do lekarzy

specjalistów,• lekarz POZ nie jest lekarzem specjalistą – może pomóc tylko

w chorobach podstawowych.

5. JAK WYBRAĆ LEKARZA?

Podczas pierwszej wizyty cudzoziemiec prawdopodobnie nie będzie wiedział, którego lekarza ma wybrać. Niestety nie moż-na pójść do lekarza na próbę, trzeba najpierw dokonać wyboru. Można wybrać tego lekarza, do którego najszybciej można umó-

111


wić się na wizytę. Po dokonaniu wyboru należy ustalić termin wizyty. Okres oczekiwania może wynosić kilka dni. W przypadku nagłych zachorowań porada lekarza musi być udzielona tego sa-mego dnia. Jeżeli lekarz POZ będzie niedostępny, chory powi-nien być przyjęty przez innego lekarza.

Każdemu ubezpieczonemu przysługuje prawo do dokonania zmiany lekarza pierwszego kontaktu. Swobodnego wyboru moż-na dokonać bezpłatnie tylko dwa razy w roku. Każda kolejna zmiana w tym samym roku kosztuje 80 złotych. W sytuacjach wyjątkowych, jeżeli zmiana lekarza będzie wynikała na przykład ze zmiany miejsca zamieszkania lub zakończenia kariery zawo-dowej przez lekarza, dokonanie wyboru nowego lekarza jest bez-płatne.

Ubezpieczony ma prawo wyboru lekarza POZ, wyboru szpitala, oraz wyboru lekarza dentysty.Należy wybierać spośród tych, którzy mają umowę z NFZ.

6. JAK UMÓWIĆ SIĘ NA WIZYTĘ U LEKARZA

Przed każdą wizytą u lekarza należy się zarejestrować, czyli zapisać. Można to zrobić osobiście, telefonicznie lub za pośred-nictwem osoby trzeciej. Dobrze jest uprzedzić cudzoziemca, że rejestracje na dany dzień w wielu zakładach opieki zdrowotnej rozpoczynają się rano, a kolejki mogą ustawiać się jeszcze przed otwarciem ośrodka. Jeżeli komuś zależy na szybkim skorzysta-niu z porady lekarza, musi zastosować ten sam sposób. W innym przypadku wizyta może zostać wyznaczona dopiero za kilka dni.

W sytuacji nagłego zachorowania lekarz POZ lub inny lekarz pracujący w tym samym zakładzie, musi nas przyjąć tego sa-mego dnia. W przypadku chorób długotrwałych – jeżeli nie ma konieczności natychmiastowego kontaktu z lekarzem – wizyta może zostać wyznaczona na późniejszy termin.

112


Obowiązki lekarza POZ wobec pacjentaLekarz powinien: • umożliwić dostęp do świadczeń zdrowotnych,• działać w celu ratowania, przywracania zdrowia pacjenta,• udzielać świadczenia powinny być dobrej jakości,• prowadzić dokumentację medyczną pacjenta.

7. WIZYTY DOMOWE

Jeżeli wymaga tego stan zdrowia, ubezpieczony ma prawo za-mówić wizytę domową. W tym celu należy zadzwonić do leka-rza POZ lub miejsca, gdzie pracuje i poprosić o wizytę domową. Lekarz zdecyduje na podstawie opisanych objawów o ewentual-nym terminie wizyty domowej. W takim przypadku wizyta do-mowa jest bezpłatna. Lekarz rodzinny powinien być dostępny dla swoich pacjentów od poniedziałku do piątku w godzinach od 8.00 do 18.00.

8. LEKARZ SPECJALISTA

W przypadku niektórych schorzeń konieczna jest wizyta u le-karza specjalisty. W tym celu należy najpierw uzyskać skiero-wanie do specjalisty od lekarza POZ. Do skierowania powinny być dołączone wyniki niezbędnych badań, aby specjalista mógł zapoznać się ze stanem zdrowia pacjenta. Do części lekarzy spe-cjalistów można udać się bezpośrednio, bez skierowania. Pacjent ma prawo wyboru lekarza specjalisty spośród wszystkich leka-rzy przyjmujących w poradniach, które mają umowy z NFZ.

Lekarz POZ może jedynie doradzić wybór lekarza specjalisty. Nie może jednak nakazać udania się do konkretnego lekarza. Każdy pacjent ma prawo swobodnego wyboru.

113


Lekarze specjaliści, do których nie potrzeba skierowania:• ginekolog i położnik,• dentysta,• dermatolog,• wenerolog,• onkolog,• okulista,• psychiatra.

Oto adres Internetowy pod którym można sprawdzić adresy za-kładów opieki zdrowotnej w całej Polsce: www.rejestrzoz.gov.pl/RZOZ/Można tu znaleźć adres poradni specjalistycznych oraz lekarza specjalisty przyjmującego w miejscowości, w której mieszka cu-dzoziemiec.

9. ZAPISY DO LEKARZA SPECJALISTY

Przed wizytą u lekarza specjalisty, podobnie jak przed wizytą u lekarza POZ należy się zarejestrować. Zapisy wyglądają tak samo jak do lekarza POZ, jedyna różnica może polegać na okre-sie oczekiwania na termin. Do niektórych specjalistów można czekać nawet kilka miesięcy.

Jedynie w przypadku nagłych zachorowań lub pogorszenia stanu zdrowia można domagać się przyjęcia do lekarza specja-listy w dniu zgłoszenia. Decyzję o przyjęciu pacjenta w trybie nagłym podejmuje lekarz.

Skierowanie do lekarza specjalisty daje prawo do jednej wizy-ty. Lekarz specjalista może stwierdzić, że konieczne jest stałe le-czenie. W takim przypadku nie potrzebne jest skierowanie przed kolejnymi wizytami u specjalisty.

WAŻNEWarto uprzedzić cudzoziemca o długim czasie oczekiwania na wizytę u lekarza (nawet kilkumiesięcznym). Badania socjologicz-

114


ne wskazują bowiem, że cudzoziemcy niekiedy traktują trudności w dostępie do lekarza jako akty dyskryminacji wobec nich. Tym-czasem powinni mieć świadomość, iż konsekwencje trudności systemu ochrony zdrowia ponoszą wszyscy – również Polacy.

10. SYTUACJE WYJĄTKOWE

W sytuacjach wyjątkowych, czyli w stanie nagłym – na przy-kład zagrożenia życia – jeżeli lekarz tak zdecyduje, można zostać przyjętym w dniu zgłoszenia. Ponadto, nie trzeba mieć w takiej sytuacji skierowania od lekarza POZ. Jeżeli zostaniemy przyjęci przez lekarza specjalistę bez skierowania, a okaże się to bezza-sadne – to znaczy lekarz stwierdzi, że nie było sytuacji nagłej – będziemy musieli zapłacić za wizytę. Koszt może wynosić od kilkudziesięciu do kilkuset złotych.

Obok znajduje się wykaz osób, którym przysługuje możliwość skorzystania u lekarza specjalisty bez skierowania. W niektó-rych przypadkach, na przykład gruźlicy lub zakażenia wirusem HIV, sytuacja ta może dotyczyć również cudzoziemców.

Część osób ma prawo pójść do lekarza specjalisty bez skiero-wania. Są to na przykład:• chorzy na gruźlicę,• zakażeni wirusem HIV,• inwalidzi wojennych i wojskowych, osoby represjonowane

oraz kombatanci,• cywilne, niewidomych ofi ary działań wojennych,• uzależnieni od alkoholu, środków odurzających i substancji

psychotropowych – w zakresie leczenia odwykowego,• uprawnieni żołnierze lub pracownicy, w zakresie leczenia ura-

zów lub chorób nabytych podczas wykonywania zadań poza granicami państwa.

115


11. LECZENIE U LEKARZA SPECJALISTY

Lekarz specjalista może zalecić wykonanie dalszych badań. Badania należy wykonać w miejscu (pracownia, laboratorium), które wskaże lekarz. Tylko wykonanie badań w miejscu wskaza-nym przez lekarza jest bezpłatne.

Lekarz specjalista po przeprowadzeniu badań może wydać zaświadczenie, w którym będzie diagnoza oraz wskazówki co do dalszego leczenia. Jest to porada kompleksowa, do której pa-cjent ma prawo co 12 miesięcy. Z zaświadczeniem od specjalisty należy pójść do lekarza POZ, który poprowadzi dalsze leczenie.

Lekarz specjalista może skierować pacjenta do innego leka-rza specjalisty. Pacjent ma prawo poprosić lekarza specjalistę o skierowanie do innego lekarza w celu potwierdzenia diagnozy.

12. LECZENIE W SZPITALU

Pacjent ma prawo do leczenia w szpitalu na podstawie skiero-wania od lekarza POZ lub lekarza specjalisty. W sytuacjach wy-jątkowych, na przykład złamania ręki lub zawału serca pacjent zostanie przyjęty do szpitala bez skierowania.

W sytuacjach nagłych pomoc jest udzielana natychmiast. W przypadku chorób przewlekłych wiele zabiegów wykonywa-nych jest według kolejności zgłoszeń.

W szpitalu powinna być prowadzona lista osób oczekujących. Również w takich przypadkach okres oczekiwania może być dłu-gi i wynosić wiele miesięcy.

13. NAGŁE WYPADKI

Cudzoziemiec powinien znać numer pogotowia ratunkowego (999 lub 112). Jednocześnie powinien być poinformowany o pro-

116


cedurze zgłaszania wypadków. Dyspozytor pogotowia ratunko-wego, po zadaniu pytań dotyczących objawów choroby, decyduje, czy konieczne jest wysłanie karetki pogotowia. Jeżeli wprowadzi się dyspozytora w błąd, a lekarz po przybyciu zdecyduje, że nie było powodu do wzywania karetki, wzywający będzie musiał po-kryć koszty.

Przy okazji wizyty u lekarza POZ warto zapytać, gdzie zadzwonić, jeżeli zachorujemy w nocy lub w święta.Informacja o możliwości skorzystania z nocnej i świątecznej opie-ki powinna być wywieszona na zewnątrz budynku, w którym przyjmuje lekarz rodzinny.

W sytuacjach nagłych można zwrócić się o pomoc do lekarza, który nie ma kontraktu z NFZ. Za wszelkie działania, które były niezbędne dla ratowania życia lub zdrowia zapłaci NFZ. Prawo do refundacji kosztów takiej interwencji przysługuje tylko w sy-tuacjach nagłych.

14. PRAWO DO ŚWIADCZEŃ

Rodzaj świadczeń, do których ubezpieczony ma prawo nieod-płatnie został określony w ustawie o świadczeniach opieki zdro-wotnej.

Świadczenia bezpłatne:• świadczenia opieki podstawowej (czyli u lekarza POZ),• obowiązkowe szczepienia ochronne,• świadczenia stomatologiczne,• leczenie szpitalne,• badanie diagnostyczne,• rehabilitacja lecznicza,• leczenie w domu chorego opiekę nad kobietą w okresie ciąży,

porodu i połogu,• transport sanitarny.

117


Za niektóre świadczenia pacjent musi zapłacić sam. Może to być na przykład operacja plastyczna, ale także badanie przed egzaminem na prawo jazdy.

W razie wątpliwości co do odpłatności za jakieś świadczenie najlepiej zapytać lekarza, czy jest ono refundowane przez NFZ.

15. LEKI

Należy przestrzec cudzoziemców przed kupowaniem leków w takich miejscach jak bazary, gdzie sprzedawane są leki nie-wiadomego pochodzenia. Część aptek funkcjonuje przez całą dobę; wyznaczone są również apteki, które mają nocne dyżury, więc nie powinno być problemu z kupieniem leku.

Część leków można kupić bez recepty. Na większość leków po-trzebna jest recepta wystawiona przez lekarza. Na recepcie pod groźbą nieważności powinien znajdować się podpis i pieczęć le-karza. Można poprosić również o zapisanie jak często i w jakich ilościach lek powinien być przyjmowany.

Podczas pobytu w szpitalu, lub wizyty u lekarza w nagłym przypadku otrzymamy leki za darmo. W pozostałych przypad-kach konieczne będzie wykupienie leków w aptece. Bardzo czę-sto apteki działają w pobliżu zakładów opieki zdrowotnej i gabi-netów lekarskich.

16. CENY LEKÓW

Ceny leków są wysokie – rachunek za leki może wynieść kil-kadziesiąt złotych. Państwo, realizując zadania z zakresu działań na rzecz ochrony zdrowia obywateli, refunduje część kosztów le-karstw. Należy podkreślić, że ceny w aptekach, są to ceny już obniżone, po dopłacie państwa.

118


Leki zostały podzielone na różne grupy. W zależności od grupy, do której zaliczane są leki różny jest stopień ich refundacji przez państwo. Pierwsza grupa to leki podstawowe. Są to leki ratujące życie lub niezbędne do poprawy zdrowia. Kolejna, to recepturo-we, czyli sporządzane na podstawie recepty lekarskiej. Cena za jedno opakowanie takiego leku nie powinna przekraczać kilku-nastu złotych. Pozostałe leki, mniej ważne dla zdrowia, nazywa-ne są lekami uzupełniającymi. Leki uzupełniające refundowane są maksymalnie w 50%.

Część leków ma swoje odpowiedniki. Oznacza to, że istnieje inny lek, tańszy, ale mający takie samo działanie. Pracownik apteki powinien poinformować klienta, że istnieje tańszy odpo-wiednik leku. Warto jednak zawsze zapytać, czy istnieje tańszy odpowiednik. Jeżeli tak, można go kupić zamiast leku, który przepisał lekarz.

Pracownik apteki ma obowiązek powiedzieć nam, że istnieje tań-szy odpowiednik leku, który przepisał lekarz.Apteka ma obowiązek posiadać ten lek.Lekarz może napisać na recepcie, że nie można zamienić leku na odpowiednik. W takiej sytuacji możemy kupić tylko lek przepisa-ny przez lekarza.

SZCZEGÓŁOWE INFORMACJE O SYSTEMIE OCHRONY ZDROWIA Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowot-nej fi nansowanych ze środków publicznych. (DzU z 2004 r. nr 210, poz. 2135. z późn. zm.)

119

MACIEJ ZAWISTOWSKI

VII. CUDZOZIEMCY

POSZUKUJĄCY OCHRONY A KWESTIA MIESZKANIOWA

1. WPROWADZENIE

Cudzoziemcy ubiegający się o nadanie statusu uchodźcy mają prawo do otrzymania pomocy ze strony państwa w celu zapew-nienia mieszkania. Pomoc polega przede wszystkim na zakwate-rowaniu w ośrodku dla uchodźców. Każda osoba, która otrzyma-ła miejsce w ośrodku, może w nim mieszkać w czasie postępo-wania o nadanie statusu uchodźcy oraz przez kolejne 2 miesiące od dnia doręczenia decyzji ostatecznej. W przypadku umorzenia postępowania – przez 14 dni od dnia doręczenia decyzji o umo-rzeniu.

Uchodźców, osoby korzystające z ochrony uzupełniającej, oraz osoby posiadające zgodę na pobyt tolerowany w Polsce mają ta-kie same prawa jak obywatele polscy w zakresie pomocy społecz-nej, a także w zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych.

120

CUDZOZIEMCY POSZUKUJĄCY OCHRONY A KWESTIA MIESZKANIOWA

2. PRAWA UCHODŹCÓW I OSÓB KORZYSTAJĄCYCH Z OCHRONY UZUPEŁNIAJĄCEJ

Na podstawie ustawy o pomocy społecznej osobie posiadającej status uchodźcy bądź ochronę uzupełniającą przysługuje prawo do uzyskania pomocy – pieniędzy, które mogą zostać przeznaczo-ne m.in. na pokrycie wydatków mieszkaniowych (Patrz: rozdział 3. Indywidualny program integracji dla cudzoziemców poszu-kujących ochrony). Pomoc w znalezieniu mieszkania dla cudzo-ziemca jest zadaniem powiatowego centrum pomocy rodzinie. Jeżeli jest to możliwe, w początkowym okresie cudzoziemiec po-winien zostać umieszczony w mieszkaniu chronionym. Pomoc ze strony państwa przysługuje przez rok.

Prawa osób posiadających status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą: • pieniądze na pokrycie opłat za mieszkanie (do 12 miesięcy),• pomoc w znalezieniu mieszkania,• jeżeli istnieje taka możliwość – przyznanie miejsca w mieszka-

niu chronionym.

3. PRAWA OSÓB, KTÓRE OTRZYMAŁY ZGODĘ NA POBYT TOLEROWANY

Osoby, które otrzymały prawo pobytu tolerowanego w Polsce, również mają prawo do pomocy ze strony państwa. W zakresie mieszkalnictwa osobom tym przysługuje pomoc w formie schro-nienia. Ustawa o pomocy społecznej (art. 48) stanowi, że udzie-lenie schronienia polega na przyznaniu tymczasowego miejsca noclegowego osobom, które tego schronienia nie mają. Miejsce noclegowe można otrzymać na przykład w noclegowni, schroni-sku lub domu dla bezdomnych. Zapewnienie schronienia należy do zadań gminy. Aby pomóc cudzoziemcowi w znalezieniu schro-

121


nienia można skontaktować się na przykład z ośrodkiem pomocy społecznej znajdującym się w gminie, na terenie której przeby-wa cudzoziemiec.

Osoby, którym przyznano status uchodźcy, osoby korzystające z ochrony uzupełniającej oraz osoby ze zgodą na pobyt tolero-wany mają takie same prawa jak obywatele polscy w zakresie za-spokojenia potrzeb mieszkaniowych.

4. MIESZKALNICTWO W POLSCE

Największym problemem w Polsce w zakresie mieszkalnictwa jest zbyt mała liczba mieszkań i ich wysoka cena. Ceny miesz-kań, zarówno tych na sprzedaż, jak i tych wynajmowanych są zwykle większe w dużych miastach. Problem pogłębia się, po-nieważ budownictwo mieszkaniowe rozwija się bardzo powoli. Mimo zbyt małej liczby mieszkań w stosunku do potrzeb ludno-ści na rynku, jest wiele mieszkań do kupienia, zarówno nowych, jak i tych wybudowanych w całym okresie powojennym, jednak na ich zakup mogą pozwolić sobie jedynie osoby zamożne. Przy zakupie mieszkania jest możliwe, a w większości przypadków konieczne, zaciągnięcie kredytu. Kredyt najłatwiej uzyskać na przykład pod zastaw kupowanego mieszkania, ale nawet wtedy trzeba jednak spełniać dodatkowe warunki stawiane przez bank, przede wszystkim posiadać stałe źródło dochodu. Wzięcie kre-dytu na mieszkanie to zwykle zobowiązanie się do spłacania rat przez okres od dwudziestu do trzydziestu lat.

Kolejnym problemem jest wielkość mieszkań i ich stan tech-niczny. Mieszkania wybudowane w drugiej połowie XX wieku lub starsze często są małe, a część domów jest w złym stanie technicznym. W ostatnich latach widać wprawdzie poprawę, co-raz więcej budynków jest remontowanych, ale w dalszym ciągu wiele mieszkań jest w złym stanie technicznym.

122


5. PRAWA – CZY JEST GWARANCJA PAŃSTWA

Zgodnie z art. 75 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej wła-dze publiczne prowadzą politykę na rzecz zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, powinny wspierać rozwój budownictwa, oraz działania obywateli w celu uzyskania mieszkania. W praktyce pomoc w zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych należy do zadań gminy. Część mieszkań wchodzi w skład tzw. mieszkaniowego za-sobu gminy. Mogą to być mieszkania będące własnością gminy lub przez gminę wynajmowane. Osobom, które potrzebują pomo-cy, państwo powinno zapewnić mieszkania socjalne, a w skraj-nych przypadkach udzielane jest schronienie w noclegowniach, schroniskach, domach dla bezdomnych i innych miejscach do tego przeznaczonych. Osoby posiadające status uchodźcy albo ochronę uzupełniającą mają prawo do uzyskania pomocy pań-stwa w znalezieniu mieszkania. Otrzymanie mieszkania z gmi-ny nie jest jednak automatyczne. Niestety, mieszkań i miejsc noclegowych jest mniej niż osób potrzebujących. W praktyce, nie wszyscy otrzymują pomoc państwa w znalezieniu własnego mieszkania.

Państwo polskie powinno pomóc w znalezieniu mieszkania cudzo-ziemcom na takich samych zasadach jak obywatelom polskim.Ustawa o ochronie praw lokatorów wskazuje gminę jako odpo-wiedzialną za pomoc w znalezieniu mieszkania.Ustawa o pomocy społecznej mówi, że cudzoziemcy mają prawo do świadczeń z pomocy społecznej (art. 5. ust. 2 ) – jednym ze świad-czeń jest pomoc w znalezieniu mieszkania. (art. 36, ust. 2, litera q).

6. MIESZKANIA NALEŻĄCE DO GMINY

Większość mieszkań w Polsce należy do prywatnych właści-cieli. Szacuje się, że ponad 80% mieszkań należy do prywatnych osób fi zycznych lub do spółdzielni mieszkaniowych, jednakże

123


część lokali należy do gmin. Osoby, których nie stać na to, by samodzielnie kupić czy wynająć mieszkanie mogą zwracać się do gminy, w której przebywają, z prośbą o pomoc. Jeżeli gmi-na posiada wolne mieszkania wynajmuje je osobom szukającym mieszkania. Niestety, zasoby lokalowe gmin są ograniczone, a z powodu wysokich cen mieszkań w Polsce wiele osób stara się o pomoc gminy. W tej sytuacji na wynajęcie mieszkania z gminy trzeba zwykle czekać.

7. MIESZKANIA SOCJALNE

Część mieszkań należących do gmin to mieszkania socjal-ne. Są to lokale o obniżonym standardzie, ale nadające się do zamieszkania ze względu na wyposażenie i stan technicz-ny, i przeznaczone dla osób o niskich dochodach. O tym, kto ma prawo otrzymać lokal socjalny decydują władze gminy. Uprawnione są osoby o niskich dochodach i nie mające in-nego mieszkania. Cena wynajmu mieszkania socjalnego nie może przekraczać stawki najniższego czynszu obowiązujące-go w gminnym zasobie mieszkaniowym. Mieszkania socjalne mogą być wynajmowane jedynie na czas określony. Jeżeli sy-tuacja osoby wynajmującej nie poprawi się, umowa jest prze-dłużana na kolejny okres.

Przyznawanie lokali socjalnych odbywa się w określonej kolejności. Tworzone są listy na podstawie kolejności skła-dania wniosków. Jednak w pewnych przypadkach kolejność z listy nie musi obowiązywać. Na przykład, gdy gmina dys-ponuje dużym mieszkaniem, przyzna je rodzinie, a nie oso-bie samotnej, mimo, że ta osoba wcześniej złożyła wniosek. Podobnie pierwszeństwo może mieć rodzina liczniejsza przed rodziną trzyosobową. Mieszkania są bowiem dopasowywane do potrzeb lokatorów.

124


8. MIESZKANIA CHRONIONE

Mieszkania chronione przeznaczone są dla osób, które potrze-bują pomocy w przygotowaniu do samodzielnego życia. Jest to forma pomocy społecznej. Osoby przebywające w mieszkaniu chronionym znajdują się pod opieką specjalistów. Osoby posia-dające status uchodźcy albo korzystające z ochrony uzupełnia-jącej, mogą zamieszkać w mieszkaniu chronionym, aby łatwiej przystosować się do otoczenia. Dzięki temu mogą szybciej zin-tegrować się ze społecznością lokalną. Jeżeli jest to możliwe, powiatowe centrum pomocy rodzinie kieruje cudzoziemców do mieszkań chronionych w okresie trwania rocznego programu in-tegracji.

9. TOWARZYSTWA BUDOWNICTWA SPOŁECZNEGO (TBS)

TBS są to organizacje, które mogą otrzymać preferencyjne kredyty od Krajowego Funduszu Mieszkaniowego na budowę lokali mieszkaniowych pod wynajem. Mieszkania te są wynaj-mowane osobom o niskich dochodach, które nie mają mieszka-nia. Część mieszkań w TBS może należeć do gminy. W takiej sytuacji mieszkania te są zaliczane do mieszkaniowego zasobu gminy i zwykle są wynajmowane na dogodniejszych warun-kach. Istnieje możliwość wynajęcia mieszkania bezpośrednio od TBS, ale trzeba wtedy wpłacić kaucję, która jest zwracana przy opuszczaniu mieszkania pod warunkiem utrzymania do-brego stanu lokalu.

Czynsz za mieszkanie w TBS jest niższy niż czynsz za mieszka-nie wynajmowane na rynku mieszkaniowym, przez to mieszka-nia te są bardzo popularne i często trudno je wynająć.

125


Specjalne formy zaspokajania potrzeb lokalowych:• mieszkania socjalne,• mieszkania chronione,• mieszkania w Towarzystwach Budownictwa Społecznego.

10. DODATKI MIESZKANIOWE

W Polsce funkcjonuje system dodatków mieszkaniowych, któ-ry również ma ułatwiać zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych. Do otrzymania dodatku uprawniona jest szeroka grupa osób, między innymi najemcy mieszkań, oraz właściciele mieszkań. Dodatek mieszkaniowy jest to pomoc od państwa na pokrycie kosztów mieszkania. Jest przyznawany osobom, które nie prze-kroczyły określonego dochodu. Sprawdzany jest średni dochód z okresu trzech miesięcy poprzedzających złożenie wniosku. Dodatek przyznaje ośrodek pomocy społecznej. Dodatek przy-znawany jest na okres 6 miesięcy i zwykle jest wypłacany bezpo-średnio właścicielowi lub zarządcy domu, a nie osobie, która się o niego ubiegała.

Cudzoziemcy szukający mieszkania powinni zwrócić się najpierw do powiatowego centrum pomocy rodzinie.Osoby starające się o przyznanie lokalu z zasobów gminy mogą szukać informacji w urzędzie gminy, lub urzędzie dzielnicy. Znaj-dują się w nich wydziały zasobów lokalowych, gdzie można uzy-skać wiadomość, czy w danej gminie są wolne mieszkania, gdzie złożyć odpowiednie podanie oraz jakie trzeba spełniać warunki.

11. WYNAJEM MIESZKANIA

Wynajem mieszkań jest bardzo popularnym sposobem zaspo-kajania potrzeb mieszkaniowych wśród osób, których nie stać na kupno własnego mieszkania. Mimo dużej liczby ofert wynajęcie

126


mieszkania może się okazać trudne. Należy zwrócić uwagę na wiele rzeczy. Wielu uchodźców może mieć dodatkowe proble-my z wynajęciem mieszkania. Część właścicieli może nie chcieć wynająć mieszkania cudzoziemcom, zwłaszcza mającym liczną rodzinę. Największy problem to jednak wysoki koszt wynajęcia mieszkania.

12. JAK SZUKAĆ MIESZKANIA DO WYNAJĘCIA?

Jest wiele możliwości wynajęcia mieszkania. Można wynająć całe mieszkanie, a osoby samotne, mające mniej pieniędzy, mogą zdecydować się na wynajem pokoju.

Najwygodniejszą formą jest wynajęcie całego mieszkania. Jest to jednak rozwiązanie najdroższe. W dużych miastach ceny za wynajęcie małego mieszkania wynoszą około tysiąca złotych. Cena jest uzależniona od stanu technicznego mieszkania, jego wielkości i położenia.

Osoby, których nie stać na całe mieszkanie mogą rozważyć wynajęcie jednego pokoju przy rodzinie. Ceny za pokój rozpo-czynają się już od 200 zł. Przy takim rozwiązaniu mogą się jed-nak pojawić pewne problemy, wynikające na przykład z różnic kulturowych.

Jeżeli cudzoziemiec ma w Polsce znajomych (na przykład innych cudzoziemców) może spróbować wynająć mieszkanie wspólnie z tą osobą. Na rynku znajdują się oferty mieszkań wie-lopokojowych. Przy takim rozwiązaniu na jednej osobie nie ciąży już koszt wynajmu całego mieszkania, a tylko jednego pokoju. Ceny sięgają od 350 do 500 złotych za pokój. Zdarzają się sytua-cje, że w mieszkaniu wynajmowanym przez grupę osób zwalnia się jeden pokój. Zwykle są to mieszkania wynajmowane przez studentów. W związku z tym takie rozwiązanie jest najlepsze dla ludzi młodych, a jednocześnie nie należy go polecać tym, którzy mają trudności we współżyciu z obcymi.

127


13. JAK SZUKAĆ MIESZKANIA DO WYNAJĘCIA?

Jednym ze sposobów znalezienia mieszkania do wynajęcia jest zapytanie znajomych. Warto podpowiedzieć cudzoziemcowi, by powiedział osobom, z którymi ma styczność, że szuka miesz-kania. Być może mają znajomych lub sąsiadów, którzy chcą wy-nająć mieszkanie. Wynajęcie mieszkania po znajomości obniża ryzyko, że zostaną oszukani, dodatkowo może uda się wynająć lokal po niższej cenie.

Najwięcej ofert można znaleźć w internecie, oraz w dodat-kach do gazet. Poza ogłoszeniami zamieszczanymi przez osoby prywatne, należy spodziewać się również ofert pośredniczących agencji nieruchomości.

Agencje nieruchomości zajmują się pośredniczeniem w wynaj-mie i sprzedaży mieszkań. W agencjach znajdują się oferty miesz-kań do wynajęcia i często łatwiej znaleźć mieszkanie, jakiego szu-kamy, ale korzystanie z agencji nieruchomości jest odpłatne.

14. JAK SPRAWDZAĆ AGENCJE?

Jeżeli ktoś zdecyduje się mimo wszystko na pomoc agencji po-winien zwrócić uwagę na kilka spraw:� agent ma prawo pobrać opłatę dopiero w momencie podpisy-

wania umowy, po znalezieniu odpowiedniego mieszkania – je-żeli żąda pieniędzy na samym początku nie należy korzystać z jego usług;

� w razie wątpliwości można sprawdzić, czy agencja działa le-galnie – w tym celu należy poprosić na przykład o: – dokumenty uprawniające do prowadzenia działalności go-

spodarczej,– licencję zawodową,– polisę odpowiedzialności cywilnej,– poświadczenie wpisu do ewidencji gospodarczej.

128


Jeżeli agent nie chce pokazać lub nie posiada w/w dokumen-tów również należy zrezygnować z jego usług.

15. PRZED WYNAJĘCIEM

Jeżeli cudzoziemiec będzie chciał wynająć mieszkanie nale-ży uczulić go, aby przed podjęciem decyzji obejrzał mieszkanie i uzgodnić warunki wynajmu z właścicielem. Należy zapytać, czy mieszkanie jest umeblowane, zwrócić uwagę na stan techniczny mieszkania. Jeżeli znajdują się w nim stare urządzenia, mogą czerpać więcej prądu.

Bardzo ważne jest, by zapytać właściciela, czy żąda kaucji za wynajem i w jakiej wysokości. W większości przypadków właś-ciciele chcą kaucji w wysokości odpowiadającej kwocie czynszu za jeden miesiąc, ale może być ona wyższa. Należy zapytać, czy kaucja jest zwrotna. Kwota kaucji jest zwykle zwracana w chwi-li, gdy wyprowadzamy się z mieszkania, chyba że osoba wynaj-mująca lokal poczyniła wyraźne szkody.

Należy uprzedzić cudzoziemca, że może mieć problemy z za-meldowaniem się w wynajmowanym mieszkaniu. Wielu właści-cieli wynajmuje mieszkania nieofi cjalnie i nie chce się zgodzić na meldunek. Posiadanie adresu zameldowania jest potrzebne w wielu sytuacjach, na przykład podczas szukania pracy czy ubiegania się o dodatek mieszkaniowy. Podczas rozmowy z właś-cicielem należy ustalić, czy zgodzi się zameldować nas w miesz-kaniu.

Umowę powinno się podpisywać z właścicielem mieszkania, a nie na przykład z kimś z członków jego rodziny – może się okazać, że właściciel nie zgodził się na wynajęcie mieszkania albo jest to próba oszustwa.

129


16. KOSZT WYNAJMU

Przed wynajęciem mieszkania należy ustalić, jaki będzie cał-kowity koszt wynajmu. Ile wynosi czynsz za miesiąc, kto płaci za media (prąd, wodę itp.). W celu sprawdzenia wysokości średnich rachunków, można poprosić właściciela, aby pokazał rachunki z poprzednich miesięcy. Przy okazji dowiemy się, czy właściciel nie zalega z płatnościami. Należy ustalić warunki zmiany wyso-kości czynszu za wynajem. Wynajmujący powinien powiadomić o planowanej podwyżce minimum trzy miesiące wcześniej, ale można ustalić w umowie dłuższy termin.

17. UMOWA

Umowa o odpłatne użyczenie lokalu powinna być zawarta na piśmie. W umowie powinny się znaleźć dane właściciela i najem-cy (imię i nazwisko, numer jakiegoś dokumentu – np. dowodu osobistego, paszportu); ponadto w umowie należy określić wyso-kość czynszu oraz kto opłaca rachunki za media (gaz, prąd itp.); na jakich zasadach właściciel może podnieść wysokość czynszu; kto pokrywa koszty napraw oraz warunki wypowiedzenia umo-wy i zwrotu kaucji. Umowa może być zawarta na czas określony (na przykład na rok), lub na czas nieokreślony.

Wzory umów można znaleźć w Internecie. Jeżeli to możliwe, warto jest znaleźć taką wzorcową umowę i pokazać ją cudzo-ziemcowi.

Do umowy dobrze jest dołączyć protokół stanu technicznego urządzeń i instalacji znajdujących się w mieszkaniu – dzięki temu nikt ci potem nie zarzuci, że coś zniszczyłeś.

130


SZCZEGÓŁOWE INFORMACJE ZNAJDUJĄ SIĘ W PONIŻSZYCH AKTACH PRAWNYCH:• Ustawa z dnia 12 marca 2004 o pomocy społecznej (DzU nr 64,

poz. 593). (z późn. zm.)• Ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów,

mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego. Art. 4, ust. 1. DzU 2001 Nr 71 poz. 733 (z późn. zm.)

131

RENATA GIERSZEWSKA

VIII. CUDZOZIEMCY POSZUKUJĄCY OCHRONY

A SYSTEM POMOCY SPOŁECZNEJ

Cudzoziemcom posiadającym status uchodźcy bądź ochronę uzupełniającą przysługuje pomoc w postaci indywidualnego programu integracji (Patrz: rozdział 3. Indywidualny program integracji dla cudzoziemców poszukujących ochrony). Jeżeli w Polsce zamieszkują razem z członkami swoich rodzin, dodat-kowo przysługują im świadczenia rodzinne.

Cudzoziemcy posiadający status uchodźcy lub ochronę uzu-pełniającą, którzy zakończyli program integracyjny, mogą ko-rzystać z pomocy społecznej na takich samych zasadach jak oby-watele polscy.

Cudzoziemcy posiadający zgodę na pobyt tolerowany mogą otrzymać pomoc pieniężną i niepieniężną w zależności od indy-widualnej sytuacji życiowej.

Decyzja Rodzaje pomocy

Status uchodźcy lub ochrona uzupełniająca

Indywidualny Program Integracjiświadczenia zdrowotnepomoc pieniężna i niepieniężna

Status uchodźcy lub ochrona uzupełniająca, przy czym za-mieszkujesz w Polsce z człon-kami rodziny

Indywidualny Program Integracjiświadczenia zdrowotneświadczenia rodzinnepomoc pieniężna i niepieniężna

Zgoda na pobyt tolerowanypomoc pieniężna i niepieniężna w zależności od aktualnej sytuacji życiowej

132

CUDZOZIEMCY POSZUKUJĄCY OCHRONY A SYSTEM POMOCY SPOŁECZNEJ

WAŻNE:Ubiegając się o pomoc, należy zawsze przedstawić pracownikowi pomocy społecznej dokumenty wydane przez polskie władze, za-świadczające o statusie cudzoziemca. Warto, żeby cudzoziemiec miał także dokumenty świadczące o jego sytuacji rodzinnej, zdro-wotnej, fi nansowej itp.

1. JAKIE INSTYTUCJE MAJĄ OBOWIĄZEK UDZIELENIA POMOCY SPOŁECZNEJ?

Realizacja zadań pomocy społecznej spoczywa w Polsce na jednostkach samorządu terytorialnego oraz organach admini-stracji państwowej w zakresie ustalonym ustawą. Podstawowy-mi jednostkami wykonującymi zadania pomocy społecznej jest gmina i powiat. Zgodnie z przepisami, jednostki te nie mogą od-mówić pomocy osobie potrzebującej jej w zakresie niezbędnych potrzeb życiowych.

W gminie zadania pomocy społecznej realizowane są przez ośro-dek pomocy społecznej (OPS), a w powiecie przez powiatowe centrum pomocy rodzinie (PCPR).

Adresami tych instytucji, na danym terenie, powinien dyspo-nować ośrodek dla uchodźców, urząd gminy lub miasta, ośrodek zdrowia, urząd pracy, poczta, policja.

Zadania ośrodków pomocy społecznej i powiatowych centrów pomocy rodzinie są różne. Cudzoziemcy ze statusem uchodźcy lub ochroną uzupełniającą, którzy chcą realizować program in-tegracyjny, powinni zgłaszać się do PCPR lub po zakończeniu programu do OPS. Cudzoziemcy ze zgodą na pobyt tolerowany powinni zgłaszać się do OPS na terenie swojego miejsca za-mieszkania.

133


Która instytucja jest zobowiązana do świadczenia pomocy?

Decyzja Nazwa instytucji

status uchodźcylub ochrona uzupełniająca

Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie (właściwe ze względu na miejsce zamieszkania cudzo-ziemca)

zgoda na pobyt tolerowanystatus uchodźcy lub ochrona uzu-pełniającą, po zakończeniu pro-gramu integracyjnego

Ośrodek Pomocy Społecznej (właściwy ze względu na miej-sce zamieszkania cudzoziemca)

2. RODZAJE POMOCY DLA CUDZOZIEMCÓW ZE ZGODĄ NA POBYT TOLEROWANY ORAZ ZE STATUSEM UCHODŹCY LUB OCHRONĄ UZUPEŁNIAJĄCĄ, PO ZAKOŃCZENIU INDYWIDUALNEGO PROGRAMU INTEGRACJI

Jakie muszą wystąpić przyczyny, żeby ubiegać się o pomoc?

Osoby ze zgodą na pobyt tolerowany, ze statusem uchodźcy lub ochroną uzupełniającą o pomoc powinny zgłaszać się do OPS w miejscu swojego zamieszkania.

Pomocy udziela się powodu:• ubóstwa,• sieroctwa,• bezdomności,• bezrobocia,• niepełnosprawności lub długiej i ciężkiej choroby,• przemocy w rodzinie,• potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności,• bezradności w sprawach opiekuńczo – wychowawczych i pro-

wadzenia gospodarstwa domowego,

134


• trudności życiowych po opuszczeniu zakładu karnego,• alkoholizmu i narkomanii,• zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej,• klęski żywiołowej lub ekologicznej (np. powódź).

Co należy zrobić, aby otrzymać pomoc?

Aby otrzymać pomoc pieniężną lub niepieniężną cudzoziemiec powinien zgłosić się z pisemnym wnioskiem do OPS w miejscu zamieszkania. Przed przyznaniem pomocy pracownik socjalny przeprowadzi z nim rozmowę, tzw. wywiad środowiskowy.

Jakie pytania stawia pracownik socjalny w wywiadzie śro-dowiskowym?• Jakie są przyczyny prośby o pomoc?• Jakie jest wykształcenie osoby zgłaszającej się o pomoc i człon-

ków jej rodziny?• Jaka jest obecna sytuacja zawodowa (bezrobocie, kwalifi kacje,

umiejętności)?• Jakie są dochody całej rodziny?• Ile wynoszą miesięczne wydatki (czynsz, energia, gaz, wydatki

na szkołę, przedszkole, lekarstwa)?• Jaka jest sytuacja mieszkaniowa? Kto jest właścicielem lokalu,

ile osób mieszka w nim na stałe, ile jest pokoi, jaki jest metraż, wyposażenie ciepłą i zimną wodę, gaz, podstawowe sprzęty, ile jest miejsc do spania?

• Jaka jest sytuacja rodzinna? Czy rodzina żyje w zgodzie, czy występują trwałe konfl ikty? Co jest przyczyną konfl iktów? Czy są kontakty z dalszymi krewnymi?

• Czy są problemy wychowawcze z dziećmi?• Czy w rodzinie występuje przemoc? Kto jest sprawcą? Czy ktoś

przebywa w zakładzie karnym?• Jaka jest sytuacja zdrowotna rodziny? Czy jest ktoś przewlekle

chory lub niepełnosprawny? Czy ktoś z rodziny jest uzależnio-ny od alkoholu lub narkotyków?

135


Po odpowiedzi na wszystkie pytania, cudzoziemiec podpisuje oświadczenie, że podane informacje są zgodne z prawdą.

WAŻNEJeśli zatai się ważne informacje, fakt ten wyjdzie na jaw, w trakcie dalszego postępowania. Jeżeli kłamstwo zostanie wykryte już po przyznaniu pomocy, OPS może odebrać prawo do zasiłków oraz żądać zwrotu pobranych pieniędzy. Za podanie nieprawdy pod-czas wywiadu środowiskowego może grozić też odpowiedzial-ność karna.

Komu przysługuje prawo do pomocy pieniężnej?

Prawo do pomocy pieniężnej przysługuje:osobie prowadzącej samotnie gospodarstwo domowe, której do-chód w miesiącu jest niższy niż 477 zł,osobie żyjącej w rodzinie, w której dochód na 1 osobę miesięcz-nie jest niższy niż 351 zł.

Jakie rodzaje zasiłków może otrzymać cudzoziemiec?

Zasiłki• zasiłek stały – przyznawany osobom, które nie mogą praco-

wać z powodu starości lub niepełnosprawności• zasiłek okresowy – przyznawany ze względu m. in. na niepeł-

nosprawność, długą chorobę lub bezrobocie. Czas przyzna-wania tego zasiłku określa OPS. Wysokość zasiłku zależy od sytuacji i dochodów rodziny

• zasiłek celowy – przyznawany w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej, np. zakup żywności, leków, niezbędnych przedmiotów na wyposażenie mieszkania, napraw, drobnych remontów oraz kosztów pogrzebu

• Zasiłek celowy może być przyznany także w wyniku zdarzenia losowego (np. wypadek, pożar itp.), klęski żywiołowej lub eko-logicznej

136


Co to jest pomoc niepieniężna?

Pomoc niepieniężna to głównie:• praca socjalna, której celem jest poprawa funkcjonowania

w nowym środowisku,• porady prawne, psychologiczne i rodzinne,• gorący posiłek 1raz dziennie lub zakup posiłków dla dzieci

w szkole,• tymczasowe miejsce noclegowe dla osób bezdomnych,• niezbędne ubranie,• mieszkanie chronione dla osób potrzebujących wsparcia w ży-

ciu codziennym,• usługi opiekuńcze w razie choroby i starości, jeśli rodzina nie

może takiej pomocy zapewnić,• organizacja pogrzebu.

Na czym polega pomoc na ekonomiczne usamodzielnienie się?

Jest to pomoc rzeczowa lub pieniężna mająca na celu zorgani-zowanie własnego warsztatu pracy, przynoszącego dochód oso-bie i rodzinie.

Pomoc pieniężna Pomoc rzeczowa

jednorazowy zasiłek celowynieoprocentowana pożyczka

maszyny i narzędzia do stworzenia własnego warsztatu pracyurządzenia ułatwiające pracę oso-bom niepełnosprawnym

Co to jest kontrakt socjalny?

Często się zdarza, że przed otrzymaniem pomocy z Ośrodka Pomocy Społecznej, należy zgodzić się na kontrakt socjalny.

Kontrakt socjalny, to indywidualna umowa, na piśmie, z pra-cownikiem socjalnym, w której OPS obiecuje pomoc, a cudzozie-miec zobowiązuje się do postępowania według zaleceń pracow-nika socjalnego i poddaje się jego kontroli.

137


WAŻNE:Jeżeli chce się otrzymać pomoc nie można odmówić zawarcia kontraktu.

Co jest treścią kontraktu socjalnego?

Kontrakt zawiera krótką charakterystykę sytuacji życiowej cudzoziemca (i jego rodziny) oraz deklarację Ośrodka Pomo-cy Społecznej, w jaki sposób zorganizuje pomoc. Opisana zo-staje forma, zakres pomocy i czas jej trwania, np.: przyznanie zasiłków celowych lub okresowych, opłacenie obiadów dziecka w szkole itp. Cudzoziemiec natomiast deklaruje, że wypełni na-łożone na niego obowiązki, np.: podejmie pracę, będzie uczestni-czyć w kursie zawodowym, dopilnuje dziecko, aby nie opuszcza-ło zajęć w szkole itp.

To są tylko przykłady, bo kontrakt socjalny zawsze formuło-wany jest indywidualnie, z uwzględnieniem potrzeb i możliwo-ści konkretnej rodziny.

Jak długo się czeka na pomoc z pomocy społecznej?

Zasiłek i inne formy pomocy są przyznawane i wypłacane za okres 30 dni od tego miesiąca, w którym został złożony wniosek o pomoc wraz z wymaganymi dokumentami. Pracownik socjalny ma obowiązek poinformować, jakie dokumenty są potrzebne.

Czy osoby, które otrzymują pomoc mogą być kontrolowane?

TAK. Cudzoziemcy korzystający z pomocy mają obowiązek:• Przyjmować pracownika socjalnego w domu i omawiać z nim

decyzje życiowe.• Przyjmować propozycje dotyczące np. pracy, szkoleń, leczenia.

W razie nieuzasadnionej odmowy, pomoc może być ograniczona.• Rozsądnie gospodarować przyznaną pomocą i opowiedzieć

pracownikowi jak ta pomoc jest wykorzystywana.

138


• Informować pracownika o każdej zmianie w sytuacji osobi-stej (np. ślub, rozwód, urodzenie dziecka, wyprowadzenie się dorosłego dziecka z domu itp.) i fi nansowej (np. bezrobocie, podjęcie pracy, dorywcze zajęcie itp.). Brak takiej informacji może spowodować odebranie pomocy.

• Marnotrawienie pieniędzy i przedmiotów może spowodować odmowę dalszej pomocy.

3. ZASIŁKI RODZINNE I DODATKI – POMOC DLA WSZYSTKICH KATEGORII CUDZOZIEMCÓW POSIADAJĄCYCH RODZINY

Cudzoziemcy posiadający status uchodźcy, ochronę uzupeł-niającą lub zgodę na pobyt tolerowany, którzy posiadają rodziny, mają prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków.

Komu przysługuje zasiłek rodzinny?Do zasiłku rodzinnego ma prawo rodzina, której dochód netto nie przekracza kwoty 504 zł miesięcznie, na osobę w rodzinie lub 583 zł, jeśli w rodzinie jest dziecko niepełnosprawne.

Co to są dodatki do zasiłku rodzinnego?

Osoby, które otrzymują zasiłek rodzinny, mają także prawo do dodatków.

Przyczyny wypłaty dodatków:• urodzenie dziecka – 1000 zł jednorazowo,• samotne wychowywania dziecka – 170 zł na każde i 250 zł na

dziecko niepełnosprawne,• wychowywanie dziecka w rodzinie wielodzietnej – 80 zł na

trzecie i kolejne dziecko,• rozpoczęcie roku szkolnego – 100 zł,• nauka dziecka poza miejscem zamieszkania – 90 zł na dziecko,

139


które mieszka w internacie, 50 zł na dziecko, które dojeżdża do szkoły,

• kształcenie i rehabilitacja dziecka niepełnosprawnego – 60 zł na dzie-cko młodsze niż 5 lat i 80 zł na dziecko w wieku od 5 do 24 lat.

Gdzie złożyć wniosek o zasiłek rodzinny?

Pisemny wniosek należy złożyć w Ośrodku Pomocy Społecz-nej lub rzadziej – w urzędzie gminy.

Dokumenty, które należy dołączyć do wniosku:• potwierdzoną kopię dokumentu tożsamości osoby, która stara

się o zasiłek,• skrócony odpis aktu urodzenia lub inny dokument potwier-

dzający wiek dziecka,• zaświadczenie lub oświadczenie o wysokości dochodu rodziny,• w zależności od sytuacji rodziny mogą być wymagane jeszcze

inne dokumenty, o których poinformuje pracownik socjalny.

„Becikowe”

Becikowe, czyli jednorazowy zasiłek w wysokości 1000 zł przysługuje każdej rodzinie, w której urodzi się dziecko, bez względu na dochody rodziny. Zasiłek ten jest wolny od podatku dochodowego.

Kto może otrzymać „becikowe”?

„Becikowe” może otrzymać:� matka,� ojciec,� opiekun faktyczny dziecka (jest to osoba, która wystąpiła do

sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka),� opiekun prawny dziecka.

140


WAŻNEBabcia, ciotka lub inna osoba z rodziny, która faktycznie opiekuje się dzieckiem, ale nie wystąpiła do sądu rodzinnego z wnioskiem o przysposobienie dziecka, nie otrzyma „becikowego”.

Jak można otrzymać „becikowe”?

Należy złożyć pisemny wniosek w urzędzie gminy lub OPS, w miejscu gdzie wypłacane są świadczenia rodzinne.

Wniosek należy złożyć w terminie 12 miesięcy od dnia uro-dzenia dziecka.

Dokumenty, które należy dołączyć do wniosku:• dokument tożsamości osoby ubiegającej się o „becikowe”,• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub inny dokument po-

twierdzający datę urodzenia dziecka,• pisemne oświadczenie, że na dziecko nie zostało pobrane już

wcześniej „becikowe”, np. przez drugiego rodzica lub w innej gminie.

WAŻNEOsoba, która ma prawo do zasiłku rodzinnego, w przypadku uro-dzenia dziecka, może jednorazowo otrzymać pomoc w wysoko-ści 2000 zł, z tytułu:„becikowego” – 1000 złDodatku do zasiłku rodzinnego – 1000 zł.

4. UWAGI KOŃCOWE

WARTO ZAPAMIĘTAĆ!W razie wątpliwości w zakresie przysługującej pomocy oraz trudno-ści w załatwianiu spraw urzędowych, cudzoziemcy zawsze mogą zwracać się o wsparcie i informację do pracownika OPS lub PCPR.Pracownicy pomocy społecznej są prawnie zobowiązani do udzie-lania takiej pomocy!


Wszelkie informacje dotyczące pomocy społecznej wynikają z następujących przepisów prawnych:• Ustawa o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. (DzU Nr 64,

poz. 593 z późn. zm.)• Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzin-

nych (DzU z 2003 r., Nr 228, poz 2255, późn. zm.)• Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 29 września

2005 r. w sprawie udzielania pomocy uchodźcom. (DzU Nr 201, poz. 1668 i 1669)

• Ustawa z dnia 18 marca 2008 r. o zmianie ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw. (DzU 2008 r, Nr 70, poz. 416).

Aktualne informacje można znaleźć także na stronach inter-netowych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej: www.mpips.gov.pl w dziale Pomoc społeczna, Informator dla cudzoziemców.

Wzór wniosku do OPS

Uwaga!Wniosek może być napisany odręcznie, na zwykłej, czystej kartce pa-pieru.

Imię i nazwisko Katowice, 22. 05. 2008r.dokładny aktualnyadres zamieszkania

Do Dyrektora Ośrodka Pomocy Społecznej w Katowicach ul. Basztowa 12 02-325 Katowice

Podanie

Zwracam się z prośbą o pomoc z pomocy społecznej. Jestem w trudnej sytuacji fi nansowej i rodzinnej.

(Tu należy szczegółowo opisać, na czym polega trudna sytuacja)

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Proszę o pomoc.

Podpis

143

ANEKS 1. INSTYTUCJE I ORGANIZACJE WAŻNE DLA CUDZOZIEM-CÓW UBIEGAJĄCYCH SIĘ O OCHRONĘ W POLSCE

Biuro Organizacji Ośrodków dla Cudzoziemców Ubiegających się o Nadanie Statusu Uchodźcy05-805 Otrębusy, Podkowa Leśna-Dębaktel.: (22) 729 80 19 lub 71 lub 73; fax: (22) 729 80 87

Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźcy (UNHCR) w Polscewww.unhcr-rrbp.org/poland00-566 Warszawa, Al. Róż 2tel.: (22) 628 69 30; fax.: (22) 625 61 24

Caritas Polska – Centra Pomocy Migrantom i Uchodźcom43-200 Białystok, ul. Warszawska 32tel./fax: (85) 732 55 53; e-mail: [email protected] 20-950 Lublin, ul. Prymasa Stefana Wyszyńskiego 2 tel.: (81) 743 62 48; e-mail: [email protected] 00-322 Warszawa, ul. Krakowskie Przedmieście 62tel.: (22) 826 99 10; e-mail: [email protected] 69-100 Słubice , ul. Wojska Polskiego 140tel.: (95) 737 40 06, fax: (95) 737 40 07; e-mail: [email protected] 59-900 Zgorzelec, ul. Ks. Domańskiego 12 tel./fax. (75) 771 65 61; e-mail: [email protected]

Centrum Migranta04-118 Warszawa, ul. Ostrobramska 98,tel.: (22) 610 02 52; e-mail: [email protected]

144

ANEKS 1.

Centrum Pomocy Prawnej im. Haliny Niećwww.pomocprawna.org 31-136 Kraków, ul. Sobieskiego 7/3 tel./fax: (12) 633 72 23; e-mail: [email protected] 00-724 Warszawa, ul. Chełmska 31/7 tel./fax: (22) 841 78 22; e-mail: [email protected]

Centrum Wolontariatuwww.wolontariat.org.pl/lublin/ 20-113 Lublin, ul. Jezuicka 4/5Tel. 081 534 26 52Fax. 081 532 45 45e-mail: [email protected]

Departament Postępowań Uchodźczychtel.: (22) 601 74 07; fax: (22) 601 51 23; e-mail: [email protected]

Fundacja A-VENIRhttp://www.a-venir.org.pl20-704 Lublin, ul. Wojciechowska 7Jtel.: (81) 444 63 88; fax: (81) 444 63 86; e-mail: [email protected] 15-062 Białystok, ul. Warszawska 43 lok. 302tel./fax: (85) 740 42 88

Fundacja „Dzieci Niczyje”www.fdn.pl03-926 Warszawa, ul. Walecznych 59tel.: (22) 616 02 68; fax: (22) 616 03 14; e-mail: [email protected]

Fundacja „Ocalenie”www.ocalenie.org.plul. Ordynacka 9 lok. 2100-364 WarszawaTel/fax : 0 - 22 - 828 50 54, +48 788 797 413 + 48 662 653 517, e mail: [email protected]

145

ANEKS 1.

Helsińska Fundacja Praw Człowiekawww.hfhrpol.waw.pl 00-018 Warszawa, ul. Zgoda 11 tel: (22) 828 69 96, 828 10 08, 556 44 40; dział uchodźców: (22) 556 44 66; fax: (22) 828 69 96, 556 44 50 lub 51; e-mail: [email protected]

Klinika Prawa – Studencki Ośrodek Pomocy PrawnejWydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego 00-071 Warszawa, Krakowskie Przedmieście 26/28tel.: (22) 552 08 11; tel./fax: (22) 552 43 18; e-mail: [email protected]

Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji (IOM)www.iom.pl 00-831 Warszawa, ul. Twarda 44/24tel.: (22) 652 03 57; fax: (22) 620 67 82; e-mail: [email protected]

Naczelny Sąd Administracyjnywww.nsa.gov.pl00-013 Warszawa, ul. Jasna 6tel.: (22) 551 60 00

Polska Akcja Humanitarna Centrum Pomocy Uchodźcomwww.pah.org.pl/uchodzcy 00-031 Warszawa, ul. Szpitalna 5/3tel.: (22) 828 88 82; fax: (22) 831 99 38, 828 88 82 w. 240; e-mail: [email protected]

146

ANEKS 1.

Polski Czerwony Krzyżwww.pck.org.pl 00-950 Warszawa, ul. Mokotowska 14tel. (22) 326-12-86, fax: (22) 628-41-68, e-mail: [email protected]

Polskie Forum Migracyjnehttp://www.forummigracyjne.org/pl05-080 Izabelin, ul. Orła Białego 44 atel.: 0605 888 753; e-mail: [email protected]

Polskie Stowarzyszenie Edukacji Prawnejwww.psep.pl 00-062 Warszawa, ul. Kredytowa 6 m 73Tel. 022 423 76 92, 022 423 36 12Fax. 022 826 10 27e-mail: [email protected]

Punkt Obsługi CudzoziemcówWarszawa, ul. Taborowa 33

Rada do Spraw Uchodźcówwww.rada-ds-uchodzcow.gov.pl00-926 Warszawa, ul. Wspólna 2/4Tel.: (22) 661 93 62; Fax: (22) 661 86 00

Sekcja Praw Człowieka Uniwersyteckiej Poradni PrawnejWydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiegowww.opc.uj.edu.pl30-101 Kraków, Al. Zygmunta Krasińskiego 18tel./fax: (12) 430 19 97; e-mail: [email protected]

Stowarzyszenie Interwencji Prawnejhttp://www.interwencjaprawna.pl/ 00-391 Warszawa, Al. 3-go Maja 12 lok. 510

147

ANEKS 1.

e-mail: [email protected]. 022 621 51 65

Stowarzyszenie „Jeden Świat”www.jedenswiat.org.plPolski Odział Service Civil Interntaional60-830 Poznań, ul. Krasińskiego 3a/1tel: (61) 848 43 38; fax: (61) 848 43 37; e-mail: [email protected]

Stowarzyszenie na Rzecz Integracji i Ochrony Cudzoziemców „PROXENIA”http://www.proxenia.org.pl/ 04-128 Warszawa, ul. Ostrobramska 98 ,tymczasowa siedziba biura i adres do korespondencji: 01-061 Warszawa, ul. Marszałkowska 140 kl. V tel. 0-22 826 00 93; 0 697 318 030, e-mail: [email protected]

Uniwersytecka Poradnia Prawna Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiegohttp://www.kul.lublin.pl/1850.html20-950 Lublin, al. Racławickie 14tel.: (81) 532 67 99, 532 67 98; e-mail: [email protected]ąd do Spraw Cudzoziemcówwww.udsc.gov.pl00-564 Warszawa, ul. Koszykowa 16tel.: (22) 601 74 02; fax: (22) 601 74 13; e-mail: [email protected]

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawiewww.warszawa.wsa.gov.pl00-013 Warszawa, ul. Jasna 2/4tel.: (22) 553 70 00; fax: (22) 826 98 89; e-mail: [email protected]

148

ANEKS 2.

ANEKS 2. Wzór tymczasowego zaświadczenia tożsamości cudzoziemca wydawanego przez organ przyjmujący wniosek o nadanie statusu uchodźcy

149

ANEKS 2.

Wzór tymczasowego zaświadczenia tożsamości cu-dzoziemca wydawanego przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców

150

ANEKS 2.

Wzór karty pobytu wydawanej cudzoziemcom, którzy uzyskali ochronę w Polsce

151

ANEKS 2.

Wzór dokumentu podróży przewidzianego w Konwencji Genewskiej wydawanego cudzoziemcom, którym nadano w Polsce status uchodźcy

152

ANEKS 2.

153

ANEKS 2.

Strony od 8 do 31 zawierają miejsce na umieszczenie wiz

JAK POMAGAĆ CUDZOZIEMCOM POSZUKUJĄCYM W...

Documents

Transcript of JAK POMAGAĆ CUDZOZIEMCOM POSZUKUJĄCYM W...