jak Feniks z popiołów . rozwój struktur metropolitalnych w zagłębiu ...

Studia Regionalne i LokalneNr 1(35)/2009

ISSN 1509–4995

Martin Pudlik, Cyryl Garus*

jak Feniks z popiołów. rozwój struktur metropolitalnych w zagłębiu ruhry

jako wzór dla rozwoju górnego Śląska?

Poniższeopracowaniemanaceluprzedstawieniezagadnieńrozwojuregionalnegozuwzględ-nieniemaspektówtransformacjigospodarczejiprzestrzennejwpoprzemysłowychregionachZa-głębiaRuhryiGórnegoŚląska.ZagłębieRuhryprzeszłoinadalprzechodzibardzotrudnyprocesrestrukturyzacji gospodarczo-społecznej.Do tej pory udało się pokonać niektóre trudności, np.zmienićpoprzemysłowywizerunekregionu.Niestetywysokiebezrobocieorazniekorzystnastruk-turademograficznapozostająnadalnierozwiązanymiproblemamiZagłębiaRuhry.Ponadtoregionmusi uporać się z zagospodarowaniemnieużytkówpoprzemysłowych i kopalnianych.WybraneelementyrestrukturyzacjiZagłębiaRuhryorazniektórepomysłystrategicznemogąbyćwzorcemdlarozwojuGórnegoŚląska.

1. Zagłębie Ruhry i Górny Śląsk

Zagłębie Ruhry, w którego skład wchodzi także jednostka administracyjnakomunalnegozwiązkuZagłębiaRuhry–Regionalverband Ruhr lubMetropole Ruhr – znajduje się na zachodnio-północnym krańcu Republiki FederalnejNiemiec.ZwiązekKomunalnyZagłębiaRuhryzrzeszajedenaściemiastnapra-wachpowiatuorazczterypowiaty.Łącznapowierzchniazwiązkuwynosinie-spełna4000km².ZagłębieRuhryjestpodwzględemliczbymieszkańcówjednąznajwiększych

aglomeracjimiejskichwEuropie,mieszkatamponad5,2mlnosób.Regionce-chujesiębardzodogodnympołożeniemgeograficznymwEuropie,opróczcen-tralnegopołożeniadysponujedobrzerozbudowanąinfrastrukturą,zarównodróglądowych,jakiwodnych.ZagłębieRuhrytonajintensywniejrozbudowanywę-zełkomunikacyjnyEuropy.WalorypołożeniageograficznegowzmacniabliskośćgranicBelgiiiHolandii,adziękiśródlądowejdrodzewodnej–Renowi–maonobezpośredni dostęp do portówmorskichwAntwerpii iRotterdamie. Po przy-stąpieniupaństwEuropyŚrodkowo-WschodniejdoUniiEuropejskiejwymianagospodarczaikulturowaZagłębiaRuhryzGórnymŚląskiemstajesięcorazbar-dziejintensywna(RVR2002).GórnośląskiOkręgPrzemysłowy,pomimotrudnegoprocesurestrukturyzacji

wciąguostatnichdwóchdekad,jestnadaljednymznajważniejszychośrodkówpolskiegoprzemysłu.KrajobrazgospodarczyGórnegoŚląskacharakteryzujesię

* UniwersytetwAkwizgranie.

JAKFENIKSZPOPIOŁóW.ROZWóJSTRUKTURMETROPOLITALNYCHWZAGŁęBIURUHRY… 33

silnądominacjąprzemysłuciężkiego;wydobywasiętamaż98%polskiegowę-gla,regionodpowiadaza53%produkcjipolskiejstali(danena2005r.,Helfer2008,s.34).

Hamburg

BremaHanower

Duisburg EssenDortmund

KoloniaDüsseldorf

Frankfurt nad Menem

NorymbergaStuttgart

Monachium

Berlin

Lipsk DreznoWroc³aw

Kraków

£ódŸ

WarszawaPoznañ

Ludnoœæ> 500 000Metropole Ruhri Górnoœl¹ski Zwi¹zek MetropolitalnyRegion metropolitalny Rhein–Ruhr

0 100 200km

Ryc. 1. Lokalizacja regionu metropolitalnego Rhein–Ruhr, Metropole Ruhr i Górnośląskie-go Związku MetropolitalnegoŹródło danych: ESRI 2007, opracowanie własne.

GórnośląskiZwiązekMetropolitalny,wktórego składwchodzi14miastnaprawach powiatu, cechuje się najwyższym wskaźnikiem gęstości zaludnieniawPolsce.W14miastachzwiązkumetropolitalngomieszkaponad2mlnmiesz-kańców,costanowi45%ludnościwojewództwaśląskiego.Aglomeracjawykazu-jetendencjerozwojupolicentrycznego,atakżeobserwujesiętamsilnytrendmi-gracjiludnościpozamiastaaglomeracjiirozwojuobrzeżnego.Przeciętnagęstośćzaludnieniacentrumaglomeracjiwynosi1620mieszkańcównakm2(ryc.2).Pomimo złego stanu technicznego sieci transportu drogowego, która jesz-

czeniecałkowicie spełniawymogi i standardyunijne, regionGórnegoŚląska,dzięki korzystnemu usytuowaniu geograficznemu,ma dość dobrze rozwiniętąinfrastrukturę komunikacyjną. Centrum aglomeracji przecinają transeuropej-skie korytarze komunikacyjne,w tym najważniejsze autostrady:A4 (Drezno– –Katowice–Lwów) i budowana autostradaA1 (Domański 2002, s. 91–92).PoukończeniubudowyśląskiegoodcinkaautostradyA1(europejskiegokorytarzatransportowegoGdańsk–granicapolsko-czeska–Brno)waglomeracjipowstanieważne skrzyżowanie autostradowe.ŚląskiodcinekA1wznacznejmierzezre-dukujenatężenieruchudrogowegowobrębiezabudowańmiejskichmiastaglo-meracji (UrządMarszałkowskiWojewództwa Śląskiego 2005, s. 32). Słabym

MARTINPUDLIK,CYRYLGARUS34

punktemśląskiegosystemuinfrastrukturykomunikacyjnejjestśródlądowadro-gawodna (KanałGliwicki–KanałKędzierzyński–Odra skanalizowana –Odraswobodniepłynąca)łączącaaglomeracjęzportemmorskimwSzczecinie.Odrajakoszlaktransportowystwarzadobrewarunkidlażeglugiśródlądowej,nieste-tysłabadrożnośćskanalizowanejdrogiwodnejOdryzewzględunawieloletniezaniedbania lub całkowite zaniechanie remontów,głównie infrastruktury tech-nicznej, uniemożliwia intensywniejsze przewozy ładunkowe (Koziarski 1997,s.156–164).

Ludnoœæ na km2

brak danych< 5005001–10001001–2000

2001–40004001–8000> 8000Katowice 1911,85

0 5 10km

Gliwice

Zabrze

Bytom

Ruda Œl¹ska

Piekary Œl¹skie

Œwiêtoch³owiceSiemianowice Œl¹skie

Chorzów

1911,85Katowice

Mys³owice

Sosnowiec

Bêdzin

Tychy

Jaworzno

D¹browa Górnicza

Ryc. 2. Gęstość zaludnienia w Górnośląskim Związku Metropolitalnym w 2006 r.Źródło danych: GfK 2007, opracowanie własne.

2. Zarys historii Zagłębia Ruhry i Górnego Śląska

2.1.ZagłębieRuhry

Problemyrozwojoweuwarunkowanesągłówniehistorycznie,żebywięczro-zumiećwspółczesnąproblematykęrozwojuregionalnegoZagłębiaRuhry,wartozapoznaćsięzjegohistorią.Do wojny trzydziestoletniej (1618–1648) w krajobrazie gospodarczym

ZagłębiaRuhrydominowałorolnictwo.Położeniegeograficznenaskrzyżowaniugłównychdrógwodnychprzyczyniłosiędorozwojuosadnictwananadbrzeżachrzek.Działaniawojennewojnytrzydziestoletniejinastępująceponichepidemiedoprowadziłydopoważnychzniszczeńmiastorazznacznegospadkuliczbylud-ności.Odbudowamiastizwiązanyzniąwzrostliczbymieszkańcóworazpoprawawarunkówbytowych trwały ponad sto lat.WpołowieXVIIIw. (1750 r.) roz-


poczynasięwZagłębiuRuhrywydobyciewęglakamiennego.Węgielkamiennywydobywanopoczątkowosposobemodkrywkowym,asurowiecsprzedawanonietylkonalokalnymrynku,lecztakżerozpowadzanodrogąwodnąażdoHolandii.W1758r.wOberhausenzakończonobudowęhutySt.Anthony,dataoddaniadoużytkuhutyuważanajestzapoczątekrewolucjiprzemysłowejwZagłębiuRuhry.WykorzystaniemaszynyparowejwprocesiewydobywczymnapoczątkuXIXw.pozwoliłonaintensyfikacjęwydobyciaorazwdrożenienowychmetodpozyski-waniawęglakamiennego.EwolucjakoleijakoformytransportuprzemysłowegomiędzyinnymiwkopalniachorazelektryfikacjaregionunapoczątkuXIXw.na-siliłydynamikęrozwojuekonomicznegoiprzemysłowegoZagłębiaRuhry.Procesindustrializacjiprzyczyniłsiędoznacznegonapływuludnościdoza-

głębia.Ruchmigracyjny,aprzedewszystkimcoraztowiększaliczbaimigrantów,wywołujekonfliktyz rdzenną ludnością.Dalszenegatywne skutkiwynikającez procesu uprzemysłowienia regionu to nadmierne zużycie powierzchni przezbudowęzakładówprzemysłowychorazrozwójirozbudowęmiast.WZagłębiuRuhrypowstająrównieżprzyzakładoweiprzykopalnianeosiedlarobotnicze.W1958r.wZagłębiuRuhrydochodzidopierwszegopoważnegokryzysugo-

spodarczegowpowojennejhistoriiNiemiec.Wywołałygokonkurencyjnecenyimportowanegowęgla kamiennego ze StanówZjednoczonych oraz tania ropanaftowa, którawypiera stopniowowęgiel kamienny jako źródło energii ciepl-nej i elektrycznej.ZagłębieRuhrywzględnie szybkouporało sięzpierwszymkryzysemgospodarczym,alejużnastępnezałamaniastrukturygospodarczo-eko-nomicznejstająsięprzełomowedlarozwojuregionalnegoizmuszająregiondogłębokiegoprzeobrażeniastrukturygospodarczej(Günter1997).

2.2.GórnyŚląsk

PodobniejakZagłębieRuhryGórnyŚląskprzechodziłburzliwedziejeiza-wirowaniahistorii.Jegowczesnahistoria jestściślepowiązanazprocesemin-dustrializacjiregionu.JużwXVw.naobszarzedzisiejszegomiastaTarnowskieGóryrozpoczętowydobycierudsrebra,cynkuiołowiu.TaksamojakwZagłębiuRuhrywkrajobraziegospodarczymGórnegoŚląskadoXIXw.dominowałorol-nictwo(Eckart,Kotrus1995).IndustrializacjaGórnegoŚląskajestściślezwią-zanazdziałalnościąhrabiegoFriedrichaWilhelmavonRedena.Przeprowadzonapodjegoegidąreformagórnośląskiegogórnictwaihutnictwazaowocowałaoży-wieniemgospodarczymoraz rozkwitemprzemysłukopalnianego ihutniczego.ReformyvonRedenapociągajązasobąmodernizacjęorazwprowadzeniewieluinnowacjitechnologicznych,np.wroku1788wkopalnirudsrebra,cynkuioło-wiuwTarnowskichGórachuruchomionazostajepompaparowasprowadzonazAnglii; jest to jednazpierwszychpompparowychzastosowanychwgórnic-twienakontynencieeuropejskim.W1796r.whuciewGliwicachwybudowanopierwszywEuropiepiechutniczynapaliwomineralne(Komarek1998).Zakończenie działań wojennych pierwszej wojny światowej oraz odrodze-

niepaństwapolskiegozmieniają radykalnie funkcję strukuralną i gospodarczą


GórnegoŚląska.WwynikuplebiscytuterentenzostajepodzielonymiędzynowoodrodzonepaństwopolskieorazNiemcy.Podziałgórnośląskiegoobszaruprze-mysłowego odbija się negatywnie na rozwoju przemysłowym regionu. NowagranicapaństwowanietylkodzieliterytoriumGórnegoŚląska,lecztakżeprze-cina infrastrukturę przemysłową, komunikacyjną i transportową i tym samymzakłóca jednolitość funkcji strukturygospodarczej regionu (Kühnemann1993,s.260–261).Podrugiejwojnieświatowejstrukturaterytorialnaorazfunkcjonalno-gospo-

darczaobszaruulegaponownejzmianie.PostanowieniakonferencjipoczdamskiejprzyznająPolsce całe terytoriumGórnegoŚląska.Podwpływem socjalistycz-nych doktryn ekonomii politycznej,w których głównym elementem ideologiirozwoju regionalnego stała się ekstensywna rozbudowa przemysłu ciężkiego,dochodzi do intensywnego rozwoju tych gałęzi przemysłu w krajach socjali-stycznych.Strategiarozwojuregionalno-gospodarczegokrajówsocjalistycznychopierałasięgłównienapreferencjiprzemysłuciężkiego(Fassmann1994,s.686).SilnaekspansjaprzemysługórniczegonaGórnymŚląskupo1945 r.odzwier-ciedla się wysokim odsetkiem zatrudnionych w kopalniach regionu. Jeszczew1990r.wgórnośląskichkopalniachzatrudnionychbyło26%czynnychzawo-dowoosób–mieszkańcówbyłegowojewództwakatowickiego.Łączniew1990r.wgórnośląskichkopalniachpracowało381tys.osób(Domański2002,s.93).Jednostronnenastawienie strukturygospodarczejGórnegoŚląskanaprzemysłciężkiprzyjednoczesnymzaniedbaniuaspektówochronyprzyrodydoprowadzi-łodoznacznejdegradacjiidewastacjiśrodowiskanaturalnegonaGórnymŚląsku(Kühne2003,s.57).Jednostkiplanistycznesocjalistycznegopaństwapolskiegoodpowiadałyzarównozaprodukcjęprzemysłową,jakizaochronęśrodowiskanaturalnego.Niezgodnośćcelówekonomicznychiekologicznychorazwynika-jącyztegopowodukonfliktinteresówrozwiązywanybyłzregułynakorzyśćilo-ściowegorozwojugospodarczego;ważniejszeodaspektówekologicznychbyłowykonaniepięcioletnichplanówprzemysłowych.Nakładyinwestycyjnenarzeczochronyśrodowiskawporównaniuzłącznąkwotąinwestycyjnąbyłyznikome.Wlatachosiemdziesiątychwkrajachsocjalistycznychwydatkizakładówprze-mysłowychnaochronęśrodowiskanaturalnegowynosiłyniespełna1%łącznejkwotyinwestycyjnej(Weissenburger1985).DegradacjaśrodowiskanaturalnegonaGórnymŚląsku spowodowana byłamiędzy innymi nadmiernym zużyciemsurowców naturalnychw procesie produkcyjnym przez przestarzały, wadliwyitechnologiczniezacofanyparkmaszynowy.Ponadtoprzemysłciężkiwsocja-listycznympaństwie polskim charakteryzował sięmarnotrawstwem surowcóworaz ciągłym dofinansowywaniem nierentownych zakładów przemysłowych.Fakt braku ryzyka bankructwa w państwie socjalistycznym zwalniał zakładyprzemysłowe z oszczędnego i racjonalnegogospodarowaniamajątkiem zakła-dowym.Tensystemgospodarczydoprowadził(wporównaniuzgospodarkamiwolnorynkowymi) do znaczniewyższych nakładów surowcowychw procesieprodukcyjnymorazpowiązanychztymemisjizanieczyszczeńśrodowiskanatu-ralnego(Welfens1993).


3. Restrukturyzacja Zagłębia Ruhry i budowa związku metropolitalnego Metropole Ruhr

Proces restrukturyzacji gospodarczej Zagłębia Ruhry rozpoczętow 1968 r.programem entwicklungsprogramm Ruhr (Program Rozwoju Ruhry). Mimoże trwaon jużponad40 lat, jestnadalprocesemotwartym.Przyczynąpotrze-byzmianymonostrukturalnegokrajobrazugospodarczegobyłpierwszykryzysprzemysługórniczegowZagłębiuRuhrywlatach1957/1958.Sukcesypodjętejwtedypróbyrestrukturyzacjiregionubyłyraczejznikome.Ponadtoniskawydaj-nośćzakładówprzemysłuciężkiegowzmacniałaproblemystrukturalneregionu.Dodatkowymczynnikiemhamującymprocesrestrukturyzacjibyłogólnieniskipoziomwykształceniamieszkańcówregionu.Tenfaktuniemożliwiałfirmomza-awansowanychtechnologiiosiedleniesięwZagłębiuRuhry.Ponadtobrakowałoodpowiednichterenówinwestycyjnychnapotrzebynowychpodmiotówgospo-darczych.Regionposiadałnawetbardzodogodniepołożonedziałkiprzemysło-we,nierazwcentrachmiast.Niestetyzewzględunaswojąprzemysłowąhisto-riębyłyonezaniedbaneiniedostosowanedonowychinwestycji.Bardzopóźnodostrzeżonowartośćgospodarcząikulturowątychterenów.WramachpolitykiregionalnejkrajuzwiązkowegoNadrenii-PółnocnejWestfaliirekultywacjąire-witalizacją terenówpoprzemysłowychzajęły sięnowopowstałe agentury roz-wojuregionalnegoLandesentwicklungsgesellschaften(LEG).ZadaniemagenturLEGbyłskuporazrekultywacjaniewykorzystanychdziałekpoprzemysłowych.Poprocesierekultywacjidziałkiprzekazywanododyspozycjimiastipowiatów.NegatywneskutkimonostrukturyprzemysłowejZagłębiaRuhrydoprowadziły

doznacznegowzrostubezrobociawregionie;jegowysokipoziomstałsięcharak-terystycznącechązagłębia.PonadtoplanyreformyadministracyjnejwZagłębiuRuhry iwynikająceznichkonflikty (planydotyczyłyponad50miast igmin)doprowadziłydo zahamowania rozwoju regionunadługie lata.Nowopodjętepróbyreaktywacjiprocesurestrukturyzacji,międzyinnymiprogramnordrhein- -Westfalen-Programm 75lubAktionsprogramm Ruhr 1980–1984,niemogłyroz-wiązaćproblemówstrukturalnychregionu(Goch2001,RVR2002).Pierwszym znaczącym sukcesem w procesie restrukturyzacji regionu była

międzynarodowa wystawa budowlana internationale Bauausstellung (IBA)EmscherPark1989–1999.NawetjeśliprojektIBAEmscherParknierozwiązałgłównego problemuZagłębiaRuhry, jakimbyła i jestwysoka stopa bezrobo-cia,topozytywneimpulsybędąceefektemwystawypozwoliłynawzmocnieniepotencjałuregionu.Wystawaprzyczyniłasięwznacznejmierzedozmianywi-zerunkuzagłębia.Pozwoliłaodejśćodpostrzeganiagojakoterenupoprzemysło-wegoiwykreowaćwizeruneknowoczesnegoregionuodogodnychwarunkachdlarozwojugospodarczegoikulturalnego.Dużywkładwprocesierestruktury-zacji regionuw latachosiemdziesiątychXXw.miałyśrodkifinansowezUniiEuropejskiej, a w szczególności Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego(EFRR)orazEuropejskiFunduszSpołeczny(EFS).Niestety,bezrobociejestna-dal jednymzgłównychproblemówZagłębiaRuhry.Średnia stopabezrobocia


wynositam12%ijestznaczniewyższaodśredniejkrajowej(8,8%)(danez31sierpnia2007r.).Dzisiejszeproblemyregionuistniałyjużwniecoodmiennejformienapoczątku

XXw.Jużw1920r.napodstawiedekretustworzonopodstawyprawneZwiązkuKomunalnegoDystryktuRuhry(Siedlungsverband Ruhrbezirk,SVR),którymiałrozwiązaćnajpilniejszeproblemyregionu.GłównymproblememZagłębiaRuhryw latach dwudziestychbyło zagadnienie planowania przestrzennego, a przedewszystkimrozwójirozbudowainfrastrukturyorazspłatarekompensatzastratyiszkodyponiesioneprzezaliantówpodczaspierwszejwojnyświatowej.Mimopolitycznegoujednolicenia(Gleichschaltung)strukturwIIIRzeszyorazsilne-gonaciskuśrodowisknazistowskichzwiązekkomunalnyprzetrwałdrugąwoj-nęświatową.W1979r.zmieniłnazwęnaZwiązekKomunalnyZagłębiaRuhry(Komunalverband Ruhrgebiet,KVR) i działałprzez25 lat, doprzekształceniawRegionalnyZwiązekKomunalnyRuhry(Regionalverband Ruhr,RVR),któ-regozakreszadańifunkcjizostałponownieprawnieokreślonyustawązdnia9października2004r.(GV.NRW.380).GłównymwyzwaniemdlaRVRjestwy-konaniezadańwytyczonychpoprzezprojektRuhr 2010 – europejska stolica kul-tury.WramachprojektuZagłębieRuhrybędzieprezentowaćsięjakojednolitajednostkametropolitalnaMetropoleRuhr.

4. Wyzwania dla Metropole Ruhr i Związku Metropolitalnego Rhein–Ruhr

ZMetropoleRuhrłączonesądużeoczekiwania,maonabowiemrozwiązaćliczneproblemy,agłównymicelamistrategicznymisąmiędzyinnymi:konsoli-dacjagospodarczaregionuorazrozwiązanieproblemówstrukturalnychidemo-graficznych.PonadtoMetropoleRuhrmarównieżbraćczynnyudziałwdziała-niachnadrzędnejjednostkimetropolitalnejMetropoleRhein–Ruhr.Metropolia Rhein–Ruhr zdominowana jest przez dwie osie rozwoju regio-

nalnego: oś aglomeracji nadreńskich Bonn–Kolonia–Düsseldorf oraz regionZagłębiaRuhry.Duisburgpełnifunkcjęłącznikowądlaobuosirozwoju.Miastaaglomeracjinadreńskiejpotrzeganesątradycyjniejakoośrodkisektorausługo-wego,ZagłębieRuhrykojarzonejestnadalzprzemysłemciężkim.JednakjeślispojrzysiędokładnienastrukturęgospodarcząMetropoliiRhein–Ruhr, towi-dać,żetradycyjnyobrazgospodarczyregionukształtujesięzupełnieodmiennie.Zanalizystrukturyzatrudnieniaregionuwynika,żewmiastachZagłębiaRuhry:Bochum,Dortmundzie,DuisburguiEssen,przeciętniewprzemyślezatrudnio-nesą64osobyna1000zatrudnionych.Waglomeracjachnadreńskichodsetekzatrudnionychwprzemyśle jest znaczniewyższy:wKoloniiwynosi on 71,9,awDüsseldorfienawet90,3osóbna1000zatrudnionych.Danetedowodzą,żeZagłębieRuhryniejestażtakwwielkimstopniuzdominowaneprzezprzemysł,jakbymożnabyłowstępnieprzypuszczać.Napytanie,czyutworzonaMetropoliaRhein–Ruhrspełniawszystkiefunkcjemetropolitalne,musząodpowiedziećdal-szebadania(Blotevogel2006).


Funkcje metropolitalne

Podejmowaniedecyzji oraz kontrola

Stwarzaniewarunków do innowacjii wspó³zawodnictwa

Gateway

Sektor prywatny siedziby centrali du¿ychmiêdzynarodowychi cjinarodowych korpora

Pañstwo siedziba centralnychorganów i instytucjirz¹dowych

Pozosta³e organizacje siedzibaponadpañstwowychorganizacji (UE, ONZ),miêdzynarodowych NGO

Ekonomiai innowacja siedziby placówekbadawczo--rozwojowych, szkó³wy¿szych, wysokowyspecjalizowanychus³ug

Kultura teatry, opery, muzea rozrywka i czas wolny

Infrastruktura wêze³ komunikacyjny(transport drogowy,szynowy i powietrzny)

Infrastrukturainformacyjna mass mediaRynki siedzibymiêdzynarodowychtargów i wystaw

Ryc. 3. Funkcje metropoliiŹródło: Blotevogel 2006, opracowanie własne.

Ogólnie region metropolitalny Rhein–Ruhr wykazuje pozornie pozytywnecechyrozwojuregionalnego.JednakjeślizwrócisięuwagęnaogólnąsytuacjęgospodarcząZagłębiaRuhry,totenobrazulegazmianie.Wskaźnikiekonomicz-neZagłębiaRuhrycechująsięwnajlepszymwypadkutylkośrednimstopniemrozwoju,apozycjaMetropoleRuhrwskładzieMetropoliiRhein–Ruhrjestsłaba(ryc.4).W porównaniu z Kolonią i Düsseldorfem, gdzie siła nabywcza na głowę

mieszkańcawynosi przeciętnieod27 tys. do29 tys. euro, tylko jednomiastoZagłębiaRuhry–Essen–osiągapodobnewyniki.WEssensiłanabywczanagłowęmieszkańcawynosi przeciętnie 28 150 euro. Przeciętnie siła nabywczawZagłębiuRuhryosiąga18134euroijestonaoponad2000euroniższaniżśred-nia(20861euro)wpozostałychmiastachMetropoliiRhein–Ruhr.RelatywnieróżnicapomiędzyZagłębiemRuhryapozostałymiregionamimetropoliiwynosiaż 13,07%; średnia krajowa to 17 450 euro, średnia dlaNiemiecZachodnichwynosi18111euro.


LegendaLudnoœæ> 500 000100 000–500 000

< 100 000

Metropole RuhrMetropolia Rhein–Ruhr

Si³a nabywcza na mieszkañca w euro

< 15 00015 000–19 00019 000–23 00023 001–27 00027 001–31 000> 31 001

Ryc. 4. Siła nabywcza na głowę mieszkańca w Metropolii Rhein–Ruhr w 2006 r. Źródło danych: BBE 2006, opracowanie własne.


Mazowieckie

Centralny

Wielkopolskie Œl¹skie

Pó³nocno-Zachodni Dolnoœl¹skie

Polska Po³udniowyPomorskie

Zachodniopomorskie

LubuskieKujawsko-Pomorskie

Opolskie

£ódzkie

Po³udniowo--Zachodni

Pó³nocny

Ma³opolskie

Warmiñsko--Mazurskie

ŒwiêtokrzyskiePodlaskie

WschodniLubelskie

Podkarpackie

Indeks 1995

Indeks

2005

Ryc. 5a. Dynamika rozwoju parytetu siły nabywczej w okresie 1995–2005 w Polsce dla wybranych regionów NUTSŹródło danych: Eurostat 2008, opracowanie własne.


Ryc. 5b. Dynamika rozwoju parytetu siły nabywczej w okresie 1995–2005 w Niemczech dla wybranych regionów NUTSŹródło danych: Eurostat 2008, opracowanie własne.

Słabą,aconajwyżejśredniąkondycjęekonomicznąZagłębiaRuhrywporów-naniu z pozostałymi niemieckimimiastami i regionami charakteryzuje indeksparytetusiłynabywczej.Abyporównaćwarunkiekonomiczneniemieckichipol-skichregionówwkontekścieeuropejskim,należyzwrócićuwagęnaówwskaź-nik1.Wlatach1995–2005indeksparytetusiłynabywczejdlakrajuzwiązkowego

1 Wekonomiiparytetsiłynabywczej(ang. purchasing-power parity,PPP)opierasięnateoriijednejceny,któramówi,żezaokreślonąliczbęjednostekdanejwalutymożnakupićwkażdym


NadreniiPółnocnej-Westfaliicharakteryzowałsięspadkiemze134punktówin-deksowychdo114punktówindeksowych.Wciągudziesięciulatłącznyspadekwyniósł15%.RównieżporównującmiastaregionumetropolitalnegoRhein–Ruhr,KolonięiDüsseldorf,zauważasięznacznąróżnicędynamikirozwoju.Od1995do2005r.indeksparytetusiłynabywczejodnotowałwKoloniispadeko19,5%,z 145 punktów indeksowych do 117 punktów indeksowych.W Düsseldorfiespadekwyniósł11,7%.TymsamymDüsseldorfplasujesięwśredniejkrajowej.NajwyższywskaźnikwartościparytetusiłynabywczejwNiemczechodnotowa-nowHamburgu,choćsytuacjajesttamstabilna,Hamburgstraciłwciągu10lattylko 0,7%. Średnia krajowa dlaNiemiecwynosi 115 punktów indeksowych.Między1995i2005rokiemindekssiłynabywczejwNiemczechspadło10,9punktówprocentowych(Eurostat2008).Rozwój dynamiki siły nabywczejw Polsce przedstawia się całkowicie od-

miennie.WporównaniuzNiemcami indeksparytetusiłynabywczejcharakte-ryzujesięwysokimwskaźnikiemwzrostu.Jednaknależy tuzaznaczyć,żepu-łappolskiegoparytetusiłynabywczejjestwporównaniuzpułapemniemieckimznacznieniższy.

P o z n a ñ

£ ó d Ÿ

W r o c ³ a w

K r a k ó w

< –15,00–14,99––10,00–9,99–0,00

0,01–10,0010,01–20,00> 20,01

>500 000

LudnoœæDynamika zmian

Metropole Ruhri Górnoœl¹ski Zwi¹zek MetropolitalnyZwi¹zek Metropolitalny Rhein–Ruhr

Ryc. 6. Dynamika rozwoju parytetu siły nabywczej w okresie 1995–2005 w Polsce i w Niemczech dla wybranych regionów NUTSŹródło danych: Eurostat 2008, opracowanie własne.

krajuwtymsamymczasiedokładnietylesamodóbr.Parytetsiłynabywczejpozwalanarozwią-zanieproblemudokonywaniaporównańmiędzynarodowychPKB.Poleganaprzeliczeniukursuwalutywedług siłynabywczej.Kurswalutymoże się różnićodparytetu.WceluporównaniaparytetusiłynabywczejdlapolskichiniemieckichregionówwopracowaniuwykorzystanodaneEurostatunarok2005,bardziejaktualnedaneniestetyniebyłyjeszczedostępnewoficjalnymserwisieEurostat.


Dynamikarozwojupolskiego indeksuparytetusiłynabywczej latach1995– –2005wyniosła18,6%.Indekswzrósłdo51punktów.AnalizaśląskiegoregionuNUTSwskazujedobrewynikiindeksuparytetusiłynabywczej.Jednakdynami-kawzrostuindeksujestwporównaniuzpolskąśredniąkrajowązwynikiem7,8%słaba.NajlepszewynikiwPolscewklasyfikacjiNUTSosiągaregionmazowiec-kiicentralny.Wregioniemazowieckimdynamikawzrostuwyniosławokresie1995–200547,7%,awartośćindeksu–81punktów.Regioncentralnyodnotowałczerdziestoprocentowywzrostwartościindeksu,w2005r.wartośćindeksupary-tetusiłynabywczejwregioniecentralnymwyniosła70punktówindeksowych.Przeprowadzonapowyżejkrótkaanalizaodzwierciedla fakt, żeoba regiony

poprzemysłowe,zarównoZagłębieRuhry,jakiGórnyŚląsk,cechująsięnatleogólnokrajowymsłabądynamikąrozwojugospodarczego.

5. Scheda poprzemysłowa

HistoriaZagłębiaRuhryjestściślepowiązanazdwustuletnimprocesemindu-strializacji.Krajobrazgospodarczyregionucechujezatempoprzemysłowycha-rakterorazzwiązaneznimspecyficzneproblemy.Dogłównychprzeszkódroz-woju,którerównieżstałysiębolączkąprocesurestrukturyzacjiGórnegoŚląska,należą nieużytki poprzemysłowe oraz hałdy pokopalniane. Zgodnie z planemzagospodarowaniaprzestrzennegona2007rokwZagłębiuRuhryistniejeponad4950nieużytkówpoprzemysłowychoraz121hałdpokopalnianych2.

3500

3000

2500

200

1500

1000

500

0nieu¿ytki

pokopalnianenieu¿ytki

poprzemys³owenieu¿ytki

infrastrukturytransportowej

pustostanymieszkalne ha³dy

liczbapowierzchnia w ha

244 1137 3060 509 121674,4 2481,12 828,78 332,09 1544,8

Ryc. 7. Liczba oraz powierzchnia nieużytków w wybranych regionach Zagłębia RuhryŹródło danych: RVR 2007, opracowanie własne.

2 Wybrane miasta regionu: Duisburg, Oberhausen, Mühlheim, Bottrop, Essen, Gladbeck,Gelsenkirchen, Bochum,Herne,Herten,Marl,Dorsten,Haltern,Oer-Erkenschwick, Recklin-ghausen,Castrop-Rauxel,Waltrop,Dortmund.


gosp

odar

kam

iesz

kani

owa

infra

stru

ktur

atra

nspo

rtow

a–

syst

emko

mun

ikac

jiko

mun

alne

jpr

zem

ys³o

we

kopa

lnia

ne

czyn

nare

kulty

wow

ana

inne

Wyb

rane

regi

ony

Met

ropo

leR

uhr

Lege

nda

Nie

u¿yt

ki

Ha³

dy

Ryc. 8. Nieużytki w Zagłębiu Ruhry (wybrane regiony)Źródło danych: RVR 2007, opracowanie własne.


WZagłębiuRuhryprocentowonajwiększyudziałmająpustostanymieszkal-ne, jednocześniesumapowierzchninieużytków ihałdpokopalnianychwynosi68,48%łącznejpowierzchninieużytkówzagłębia.Niejestzadziwiające,żehał-dy pokopalniane zajmująwZagłębiuRuhry 12,76% łącznej powierzchni nie-użytkówisątoobszaryoznacznejpowierzchniłącznej.Rycina8ukazuje,jakznacznyudziałw2007r.wpowierzchniregionumiały

jeszczenieużytkiihałdypokopalniane.Wsumie5%powierzchniwwybranymregioniestanowiąnieużytkiihałdy,ztego24%przypadananieużytkipoprzemy-słoweoraz44%nanieużytkirolnicze.Należyzwrócićuwagę,żeznacznalicz-banieużytkówznajdujesięwgranicachmiast;charakteryzująsięonewysokimstopniemzanieczyszczeńpoprzemysłowych.Dużyichodsetek,boaż71,4%,leżyw10-kilometrowympasieodcentrummiasta3.Łącznapowierzchnianieużytkóww10-kilometrowympasieodcentrummiastwynosi1824,81ha.Powierzchniatastanowirezerwęimożewprzyszłościbyćprzekazanamiastomnaceleinwe-stycyjne.Stanowiona73% łącznej sumynieużytkówZagłębiaRuhry.Zkolei50nieużytkówołącznejpowierzchni103,42haznajdujesięwodległości2kmodcentrummiasta.Średniaichpowierzchniawynosi2,1haprzyodchyleniustan-dardowymwynoszącym3,4ha;największymapowierzchnięwiększąniż20ha.NastępnymważnyminasilającymsięproblememZagłębiaRuhrystajesięne-

gatywnytrenddemograficzny.Przykładowowlatach1970–1999Essenstraciło16,2%,aGelsenkirchenponad19%mieszkańców(RVR2007).Trudtenbędziewprzyszłości jeszczebardziejdynamiczny.PrognozademograficznadlakrajuzwiązkowegoNadreniiPółnocnej-Westfaliiprzewidujenalata2005–2020dalszyspadekliczbymieszkańców.Wciągu15latliczbamieszkańcówlanduspadnieopółmiliona,costanowi3%ogółujegomieszkańców.Spadkowiliczbymiesz-kańcówtowarzyszystarzeniesięspołeczeństwawZagłębiuRuhry.

6. Górny Śląsk jako przykład silnie uprzemysłowionego regionu

WXXw. przykładem silnie uprzemysłowionego regionu byłGórny Śląsk.Pookresierelatywnegozacofaniagospodarczegodoszłotamdodynamicznegoprocesuindustrializacjiiurbanizacji.GórnyŚląskstałsięośrodkiemkoncentra-cjiprzemysłuciężkiegoiurbanizacji.LatadziewięćdziesiąteprzyniosłyzmianywtrendachrozwojowychGórnegoŚląska.Zapoczątkowanewówczasprzeobra-żeniapolityczneigospodarczeprzyczyniłysiędodeindustrializacjiregionu,któ-rejpowodembyłakoniecznośćdostosowaniadowspółczesnychwyzwańeko-nomicznych i cywilizacyjnych.NaGórnymŚląskudefinitywnie skończyła sięfaza ekstensywnego rozwoju chrakteryzująca się szybkimuprzemysłowieniemigwałtownąurbanizacją.MimoprocesudeindustrializacjiGórnyŚląskjestnadaljednymznajważniejszychregionówprzemysłowychPolski.Udokumentowanahistoryczniepolaryzacjaregionunaterenyzacofanei technologiczniezaawan-

3 Miastapowyżej50tys.mieszkańców.Metodaidentyfikacji:analizaGIS.


sowane,naterenyoniskimstopniugęstościzaludnieniaigęstozaludnione,naobszarybiedneizamożne,trwanadal.Na Górnym Śląsku tendencje rozwojowe kształtują stosunkowo niewielkie

ośrodkirozwojunowoczesnegoprzemysłutechnologiizaawansowanychtakichjakprzemysłmotoryzacyjny.Aktualnetrendyrozwojowekreowaneprzezprze-mysłtechnologiizaawansowanychprzekładająsięnawzrostdochodówpracow-nikówwnowopowstałych,częstozudziałemkapitałuzagranicznego,zakładachpracy.Benificjentamiprzestrzennie skoncentrowanego rozwojugospodarczegosąrównieżgminy,wktórychlokująsięinwestycjenowychprzedsiębiorstw.Ponadto rekultywacja i rewitalizacjaekologiczniezdewastowanych terenów

poprzemysłowych będzie trudnym, czasochłonnym i kosztownym procesem.Przestrzeń gospodarczaGórnegoŚląska będzie charakteryzować się polaryza-cjąpomiędzy terenami rozwojowopasywnymi, często ekologicznie zdewasto-wanymi,aobszaramidynamicznegorozwojuekonomicznego,technologicznegoispołecznego.Polaryzacjaprzestrzennagrupspołecznychmożestaćsięszczególniecharak-

terystycznadlakrajobrazuekonomicznego regionu.Segregacjapomiędzygru-pami społecznymi pozbawionymi perspektyw rozwoju (bezrobotni, niskowy-kształconyproletariat)aelitamizatrudnionymiwperspektywicznychbranżachwzmocnidwubiegunowytrendrozwojuGórnegoŚląska(Kotus2006).

BytomPiekary Œl¹skie

Siemianowice Œl¹skieZabrze

Œwiêtoch³owiceChorzów

SosnowiecJaworzno

D¹browa GórniczaMys³owice

Ruda Œl¹skaGliwiceTychy

Katowice

15,9014,20

13,4013,1013,0012,6012,4012,0011,80

9,206,606,40

5,603,40

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18

Ryc. 9. Stopa bezrobocia (w procentach) w miastach Górnośląskiego Związku Metropoli-talnego (GZM), dane z 31 grudnia 2007 r.Źródło danych: Główny Urząd Statystyczny Oddział Katowice, 2008, opracowanie własne.

Górny Śląsk jako region cechuje się współwystępowaniem procesów dy-namicznego rozwoju i regresu. Prognozę dla długofalowego rozwoju regionukomplikujązróżnicowanekierunki i trendyrozwojuprzestrzennego(Kamiński2004).


do 24 lat25–34 lata35–44 lata45–54 lata55–59 latpowy¿ej 60 lat

1,50%

Odsetek bezrobotnych w województwie œl¹skimwed³ug grup wiekowych

16,30%

26,90%

19,50%

27,70%

8,10%

wykszta³cenie wy¿szeœrednie zawodoweœredniezawodowepodstawowe

Odsetek bezrobotnych wed³ug wykszta³cenia

7,40%

22,50%

8,80%29,40%

32,90%

Ryc. 10. Struktura bezrobocia w województwie śląskim, dane z 31 grudnia 2007 r.Źródło danych: Główny Urząd Statystyczny Oddział Katowice, 2008, opracowanie własne.

Najważniejszymzadaniemdlaregionujestuporaniesięzproblemamiwynika-jącymizdługoletniejdewastacjiśrodowiskanaturalnego.Zniszczenieśrodowi-skanaturalnegonaGórnymŚląskuspowodowanebyłogłówniezanieczyszcze-niempowietrza.Przed1990r.większośćtamtejszychzakładówprzemysłowychposiadaławyłącznieinstalacjefiltrująceemisjegazowe.Wniektórychzakładachprzemysłowychniestosowanonawettychpodstawowychśrodkówtechnicznychw celu redukcji emisji gazowych (Welfens 1989). Dla powietrza na GórnymŚląskucharakterystycznebyłodługoletnieprzekraczanienormdopuszczalnychzanieczyszczeń, zarówno emisji zanieczyszczeń gazowych, jak i pyłowych,wtymwartościdopuszczalnychstężeńwszystkichważniejszychzanieczyszczeńatmosfery:metaliciężkich,tlenkuwęgla,dwutlenkusiarki,tlenkuazotuiwęglo-wodorów.Dodatkowostanpowietrzapogarszałnapływzanieczyszczeńzostraw-skiegookręguprzemysłowego(Kühne2003,s.59).GórnyŚląsktoregion,wktórymprzebiegekstensywnejindustrializacjioraz

gwałtownej urbanizacji na stałe zmienił środowisko naturalne. Transformacjaustrojowaiwolnorynkowastworzyładiametralnieodmiennewarunkifunkcjono-waniapodmiotówgospodarczychnaGórnymŚląsku.Transformacjajakoproces


skomplikowany,długotrwałyitrudnywywarławpływnietylkonafunkcjeczy-sto ekonomiczne, lecz także polityczno-społeczne. Jako proces przechodzeniazgospodarkicentralnieplanowanejlubnakazowejdowolnorynkowejwywołałazmianyzwiązanezjakościąprocedurisposoburządzeniaorazsprawowaniawła-dzypaństwowej(Varwick2000,s.400).W procesie przekształceń własnościowych polskiej gospodarki narodowej

niezdołanodotychczassprywatyzowaćgórnośląskiegoprzemysłuwęglowego.Kopalniewęglakamiennegopozostająnadalspółkamiskarbupaństwa.Strukturaprzemysłowa Górnego Śląska cechuje się zatem koegzystencją prywatnychi państwowych formwłasnościowych (Domański 2003, s. 133). Jednakpróbarestrukturyzacjigórnośląskiegogórnictwawokresie1998–2001wznacznejmie-rzezmieniłakrajobrazgospodarczyregionu.Wprocesierestrukturyzacjizlikwi-dowanobowiemponad300tys.miejscpracywzakładachwydobywczych,dużaczęśćczynnychzawodowomężczyznstraciłapracęlubzostaławysłananaprzed-wczesneemerytury(Szczepański2003,s.165).

7. Budowa struktur metropolitalnych na Górnym Śląsku

Pomysłmetropolizacjikonurbacjigórnośląskiejoparty jestna ideiutworze-niadynamicznierozwijającegosięwielkomiejskiegoośrodka,zdolnegodosku-tecznejkonkurencjizinnymiośrodkamimetropolitalnymiwkrajuiwEuropie.Ponadto nadrzędnym celem powstałego w 2007 r. Górnośląskiego ZwiązkuMetropolitalnego(GZM)jestdoprowadzeniedozrównoważonegorozwojuca-łegoobszarumetropoliipoprzezwzmacnianieendogennegopotencjałurozwojumiastczłonkowskich.GórnośląskiZwiązekMetropolitalnyzostałutworzonyprzez14miastnapra-

wachpowiatu,leżącychnaterenieaglomeracjiśląsko-dąbrowskiej.Metropoliagórnośląska jest tym samym jednym z największych w Europie Środkowo- -Wschodniej zrzeszeń wielkomiejskich. Łączna powierzchnia GZM wynosi1468km2.Wmiastachwchodzącychwjejskładmieszkają2mlnludzi,agęstośćzaludnieniawynosi1620osóbnakm2(GZM2008).StrukturaprzestrzennapowstającegoGórnośląskiegoZwiązkuMetropolital-

negomacharakterpolicentryczny,arolęcentrumzewzględunakumulacjęikon-centrację jednostekadministracjipaństwowej i samorządowejoraz funkcjigo-spodarczychodgrywająKatowice(Czornik,Wrana2003;UrządMarszałkowskiWojewództwaŚląskiego2007,s.4).CelestrategiczneGZMzakładająmiędzyinnymiopracowaniewspólnejstra-

tegii rozwoju dla miast wchodzących w skład związku, wspólne pozyskanieśrodkówfinansowychzfunduszykrajowychiunijnychnacelerozwojoweorazaktywizacjęrynkupracymiastczłonkowskich.Natereniezwiązkudziałaponad194tys.podmiotówgospodarczych,96%za-

liczasiędosektoraprywatnego.Jednaknadalnajwięksipracodawcywmetropo-lii,zakładyprzemysłuwęglowego,tospółkiskarbupaństwa(GZM2007).Procesmetropolizacjikonurbacjigórnośląskiejwszakdopierosięrozpoczął.


LiteraturaBBE(red.),2007,Kaufkraftverteilung in Deutschland im Jahr 2006,Köln.BlotevogelH.-H.,2006,„MetropolregionRhein–Ruhr”,Geographische Rundschau,nr4,

wydanie58,s.28−36.Buchhofer E., 2002, „Die europäische Integration und derAusbau der ostmitteleuro-

päischen Verkehrsinfrastruktur”, w G. Stöber (red.), Polen, Deutschland und die Osterweiterung der eu aus geographischen Perspektiven, Hannover: HahnscheBuchhandlung,s.55−68.

Czornik M., Wrana K., 2003, „Building regional development capacity in UpperSilesia−problemsandprogress”,w:G.Blazyca(red.),Restructuring Regional and Local economies − Towards a Comparative Study of Scotland and upper Silesia,Aldershot:Ashgate.

Domański B., 2002, „The economic restructuring of the Upper Silesian Region”, w:G.Söber(red.),Polen, Deutschland und die Osterweiterung der eu aus geographi-schen Perspektiven,Hannover:HahnscheBuchhandlung,s.91−103.

DomańskiB.,2003,„Economic trajectory,pathdependencyandstrategic interventionin an old industrial region: case ofUpper Silesia”,w:R.Domański (red.),Recent Advances in urban and Regional Studies, Warsaw: PolishAcademy of Sciences,CommitteeforSpaceEconomyandRegionalPlanning,s.133−154.

EckartK.,KotrusB.,1995,Die eisen- und Stahlindustrie in europa im strukturellen und regionalen Wandel,Wiesbaden:DeutscheUniversitätsverlag.

ESRI(red.),2007,Digital Base Maps for ArcGiS 2007,Redlands.Eurostat,2008,Statystyki regionalne, dostępnepodadresem internetowym:http://epp.

eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=0,1136162,0_45572073&_dad=portal&_schema=PORTAL(24.05.2008).

Fassmann H., 1994, „Transformation in Ostmitteleuropa − Eine Zwischen Bilanz”,Geographische Rundschau,wydanie12,s.685−691.

Fremdling R., Tilly R., 2000, industrialisierung und Raum, Studien zur regiona-len Differenzierung im Deutschland des 19. Jahrhunderts, Stuttgart (Historisch- -Sozialwissenschaftliche Forschung,t.7).

GfK,GesellschaftfürKonsumforschung,Nürnberg2007.Goch S., 2001, eine Region im Kampf mit dem Strukturwandel – Bewältigung von

Strukturwandel im Ruhrgebiet,Essen:InstitutfürStadtgeschichte(Schriftenreihe des instituts für Stadtgeschichte,t.10).

GünterR.,1997,im Tal der Könige: ein Reisebuch zu emscher, Rhein und Ruhr,Essen:Klartext.

GZM(red.),Górnośląski związek Metropolitalny,dostępnepodadreseminternetowym:http://www.gzm.org.pl(29.05.2008).

Helfer M., 2008, „Perspektiven der Steinkohle im 21. Jahrhundert”, Geographische Rundschau,nr6,wydanie1,s.32−41.

IKM(red.),2008,initiativkreis europäischer Metropolen in Deutschland,dostępnepodadresem internetowym: http://www.deutsche-metropolregionen.org/mitglieder.html(20.05.2008).

KamińskiZ.,2004,„Województwośląskiewtransformacji”,w:zagłębie Ruhry – Górny Śląsk.

Komarek E., 1998, Die industrialisierung Oberschlesiens: zur entwicklung der Montanindustrie im überregionalen Vergleich, Bonn: Kulturstiftung der DeutscheVertriebenen.


KotusJ.,2006,„Terytorialnepodsystemyspołeczneocharakterzewspólnotowymwmie-ście”,Przegląd Geograficzny,nr78,t.2,s.231−245.

KozierskiS.,1997,„NavigationalfunctionoftheOdraRiver”,Czasopismo Geograficzne,z.2,s.155−181.

Kühne O., 2001, „Umwelt in Ostmitteleuropa – ein internationaler Vergleich – derEinflussderSystemtransformationaufdenZustandderUmwelt”,europa Regional,z.9,s.2−15.

Kühne O., 2003, „Oberschlesien − Systemtransformation und Umwelt in einemAltindustriegebiet”,Geographische Rundschau,z.7/8,s.54−60.

KühnemannA.,1993,„UpperSilesia,aforgottenregioninCentralEurope”,GeoJournal,R.30,z.3,s.259−264.

RVR(red.),2002,Das Ruhrgebiet,Essen.RVR(red.),2007,zahlenspiegel,Essen.SzczepańskiM.,2003,„Societyintransition−socialaspectsinrestructuringheavyin-

dustryregions”,w:G.Blazyca(red.),Restructuring Regional and Local economies − Towards a Comparative Study of Scotland and upper Silesia,Aldershot:Ashgate,s.155–178.

UrządMarszałkowskiWojewództwaŚląskiego (wyd.), 2005,Strategia rozwoju woje-wództwa śląskiego na lata 2000−2005,Katowice.

UrządMarszałkowskiWojewództwaŚląskiego(wyd.),2007,zaktualizowany wojewódz-ki program operacyjny województwa śląskiego na rok 2004 obowiązujący na lata 2005−2006 przedłużony na lata 2007−2008,Katowice.

VarwickJ.,2000,„Systemwechsel/Transformation”,w:W.Woyke(red.),Handwörterbuch internationale Politik, wyd. VIII, Bonn: Bundeszentrale für Politische Bildung,s.397−407.

WeissenburgerU.,1985,umweltprobleme und umweltschutz in der Sowjetunion,cz.3:Maßnahmen für den umweltschutz,Köln:BundesinstitutfürOstwissenschaftlicheundInternationaleStudien.

WelfensM.,1989,umweltprobleme in Mittel- und Osteuropa. Ökonomie, Ökologie und Systemwandel,Heidelberg:Physica-Verlag.

like a phoenix From the ashes. can the ruhr area provide blueprints

For the regional development in upper silesia?

Thepaper’smainobjectiveistointroduceintothetopicofregionaldevelop-mentinthepostindustrialregionsRuhrandUpperSilesiatakingaspectsofeco-nomicandspatialplanningunderconsideration.TheregionRuhrhaslivedthroughadifficultperiodofdevelopment.Alotof

self-givenobjectivescouldbeaccomplished.Anywayvarious long-termprob-lems like the relativehighunemployment rate, thedemographicchallengesorindustrialwastelandsarestillpresentandareawaitingsolutions.InsomeproblemareasUpperSilesiamightorientoneselftothestrategiescon-

ductedintheRuhragglomerationandadaptstrategieswhichdeliveredpositiveresultsandpreventfailureswhichresultedbymiddle-ratemeasures.

jak Feniks z popiołów . rozwój struktur metropolitalnych w zagłębiu ...

Documents

Transcript of jak Feniks z popiołów . rozwój struktur metropolitalnych w zagłębiu ...