jacek woźniak internetowa rekrutacja społecznościowa i jej ...
110
ZESZYTY NAUKOWE WYŻSZEJ SZKOŁY EKONOMICZNO - SPOŁECZNEJ W OSTROŁĘCE __________________________ 1/2015(16) __________________________ http://www.wses-zeszyty.pl/ http://www.sj-ostroleka.com/ OSTROŁĘKA 2015
Transcript of jacek woźniak internetowa rekrutacja społecznościowa i jej ...
ZESZYTY NAUKOWE
WYŻSZEJ SZKOŁY EKONOMICZNO - SPOŁECZNEJ
W OSTROŁĘCE
__________________________
1/2015(16)
__________________________
http://www.wses-zeszyty.pl/
http://www.sj-ostroleka.com/
OSTROŁĘKA 2015
RADA PROGRAMOWA
Prof. zw. dr hab. dr H.C. Antoni Mickiewicz - Zachodniopomorski Uniwersytet
Technologiczny w Szczecinie, dr hab. Andrzej Borowicz prof. UŁ - Uniwersytet
Łódzki, prof. James W. Dunn - Pensylwania State University USA, dr hab.
Bogusław Kaczmarek prof. UŁ - Uniwersytet Łódzki,
dr hab. Paweł Mickiewicz prof. SWSPIZ – Społeczna Wyższa Szkoła
Przedsiębiorczości i Zarządzania, dr hab. Wojciech Popławski prof. WSB
– Wyższa Szkoła Bankowa w Toruniu, prof. EnriqueViaña Remis
- University of Castilla-La Mancha Hiszpania, dr hab. Wojciech Wiszniewski prof.
PW - Politechnika Warszawska, dr Kazimierz K. Parszewski prof. WSES - Wyższa
Szkoła Ekonomiczno - Społeczna w Ostrołęce, dr hab. Piotr Bórawski, prof.
WSES- Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wyższa Szkoła
Ekonomiczno-Społeczna w Ostrołęce, dr Agnieszka Brelik – Zachodniopomorski
Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, dr hab. Mariola Grzybowska–
Brzezińska prof. WSES - Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Wyższa
Szkoła Ekonomiczno-Społeczna w Ostrołęce, dr Manfred Müller -
Siegmundsburger HausWerraquelle GmbH Niemcy, dr Radosław Szulc -
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, dr VolodymyrTernovsky, associate
professor - Tavriya State Agrotechnological University, Ukraina, dr hab. Elżbieta
Jadwiga Szymańska, prof. SGGW- Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w
Warszawie, dr Agnieszka Sapa – Uniwersytet Ekonomiczny
w Poznaniu
KOMITET REDAKCYJNY
dr inż. Ireneusz Żuchowski (redaktor naczelny), mgr Kazimierz Krzysztof Bloch
(sekretarz), dr Agnieszka Sompolska-Rzechula(redaktor statystyczny),
mgr Alina Brulińska(redaktor językowy), Jeffrey Taylor (redaktor językowy –
język angielski), dr hab. Bogusław Kaczmarek prof. UŁ (redaktor tematyczny),
dr hab. Andrzej Borowicz prof. UŁ (redaktor tematyczny),
mgr Aleksandra Nowak (redaktor tematyczny)
WYDAWCA/PUBLISHER
WYŻSZA SZKOŁA EKONOMICZNO – SPOŁECZNA W OSTROŁĘCE
HIGH ECONOMIC – SOCJAL SCHOOL IN OSTROŁĘKA
07 – 401 Ostrołęka, ul. Kołobrzeska 15, tel./fax. 0 – 29 769 10 34
www.wses.edu.pl
© Copyright by
Wyższa Szkoła Ekonomiczno – Społeczna w Ostrołęce
Ostrołęka 2015
ISSN 2391 - 9167
Zeszyty Naukowe – nr 1/2015(16)
Od 2014 r. (od nr 1/2014(12)) Zeszyty Naukowe Wyższa Szkoła Ekonomiczno-
Społeczna w Ostrołęce zmieniają nazwę na Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły
Ekonomiczno-Społecznej w Ostrołęce, są wydawane online i są kontynuacją
poprzednich Zeszytów wydawanych pod numerem ISSN 1897 – 7391.
Częstotliwość ukazywania Zeszytów Naukowych Wyższej Szkoły Ekonomiczno-
Społecznej w Ostrołęce – kwartalna
Punkty Informacji Europejskiej w Ostrołęce
Europe Direct
Publikacja wydana ze wsparciem
finansowym
Komisji Europejskiej w ramach projektu
Europe Direct
Spis treści str. DZIAŁ 1. POLSKA OBYWATELSKA I SAMORZĄDOWA 8
1. JACEK WOŹNIAK 9
INTERNETOWA REKRUTACJA SPOŁECZNOŚCIOWA I JEJ
ROZPOWSZECHNIENIE
2. RENATA BURCHART, ADAM TADEUSZ ULATOWSKI 24 ZARZĄDZANIE PODATKIEM VAT NA PRZYKŁADZIE FIRMY
HANDLOWEJ
DZIAŁ 2. POLSKA WIEDZY I INNOWACYJNOŚCI 34
3. BARTOSZ MICKIEWICZ 35 WYBRANE ASPEKTY ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI NA OBSZARACH
WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO – WYNIKI
BADAŃ WŁASNYCH
4. MAREK RAWSKI 47 STRATEGIE MARKETINGOWE PRZEDSIĘBIORSTW HANDLOWYCH –
WYNIKI BADAŃ
DZIAŁ 3. POLSKA-UNIA EUROPEJSKA-SĄSIEDZTWO 59
5. WALDEMAR KOZŁOWSKI, DAWID GOŁĘBIEWSKI 60 WYCENA EFEKTÓW MODERNIZACJI DROGI KRAJOWEJ S16
6. JOANNA GRYMUZA 86 WYKORZYSTANIE CZYNNIKÓW PRODUKCJI W GOSPODARSTWACH
SPECJALIZUJĄCYCH SIĘ W CHOWIE BYDŁA MLECZNEGO
RECENZJE, KOMUNIKATY I DONIESIENIA NAUKOWE 102
7. ANDRZEJ SĘK, MAŁGORZATA POPIAŁO 103
POLEMIKA DO ARTYKUŁU KOMISJA BEZPIECZEŃSTWA I PORZĄDKU
PUBLICZNEGO — KIERUNKI JEJ DZIAŁANIA I ROLA W KSZTAŁTOWANIU
WIZERUNKU BEZPIECZNEGO POWIATU OPUBLIKOWANEGO W NR. 1
„KWARTALNIKA KADRY KIEROWNICZEJ POLICJI »POLICJA«” Z 2013 R.
Contens p. CHAPTER 1. CITIZEN SHIP AND LOCAL GOVERNMENT IN
POLAND 8
1. JACEK WOŹNIAK 9
ON-LINE RECRUITMENT AND ITS’ SCOPE
2. RENATA BURCHART, ADAM TADEUSZ ULATOWSKI 24 MANAGEMENT OF VAT FOR EXAMPLE ON THE TRADING COMPANY
CHAPTER 2. KNOWLEDGE AND INNOVATION IN POLAND 34
3. BARTOSZ MICKIEWICZ 35 CHOSEN ASPECTS OF DEVELOPMENT OF ENTREPRENEURSHIP IN
RURAL AREAS OF THE ZACHODNIOPOMORSKIEPROVINCE - OWN
RESEARCH RESULTS
4. MAREK RAWSKI 47 STRATEGIES OF MARKETING TRADE ENTERPRISES – SURVEY
RESULTS
CHAPTER 3. POLAND-THE EUROPEAN UNION-NEIGHBOURHOOD 59
5. WALDEMAR KOZŁOWSKI, DAWID GOŁĘBIEWSKI 60 VALUATION EFFECTS OF MODERNIZATION NATIONAL ROAD S16
6. JOANNA GRYMUZA 86
THE USE OF PRODUCTION FACTORS ON FARMS SPECIALIZING IN
DAIRY CATTLE
REVIEWS, ANNOUNCEMENTS AND RESEARCH REPORTS 102
7. ANDRZEJ SĘK, MAŁGORZATA POPIAŁO 103 POLEMICS TO THE ARTICLE COMMITTEE OF THE SAFETY AND THE —
PUBLIC ORDER DIRECTIONS OF FOR HER ACTING AND THE ROLE IN
THE FORMING OF THE IMAGE OF THE SAFE DISTRICT PUBLISHED IN
NO. 1 "OF QUARTERLY OF THE SENIOR STAFF OF » POLICE « POLICE"
FROM 2013
DZIAŁ I
POLSKA OBYWATELSKA
I SAMORZĄDOWA
CHAPTER I
CITIZEN SHIP AND
LOCALGOVERNMENT IN
POLAND
Stro
na9
ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 1/2015(16), 9-23
Dr hab. Jacek Woźniak prof. WSFIZ
Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie
Katedra Zarządzania Zasobami Ludzkimi
INTERNETOWA REKRUTACJA SPOŁECZNOŚCIOWA I JEJ
ROZPOWSZECHNIENIE
Wprowadzenie
Rekrutacja z wykorzystaniem internetu jest coraz szerzej wykorzystywanym
narzędziem kadrowym. Jak z każdym nowym narzędziem, a szczególnie takim,
którego stosowanie wydaje się świadczyć o nowoczesności, wiąże się z nią szereg
mitów, pojawiających się zarówno w literaturze branżowej, jak i naukowej. Celem
tego tekstu jest przedstawienie rekrutacji społecznościowej, która stanowi jedno
z novum rekrutacji internetowej. Oba te pojęcia są często nieprecyzyjnie używane
w literaturze, co może sprzyjać nieintuicyjnym wynikom badań publikowanym
w literaturze branżowej i akademickiej, dotyczących ich rozpowszechnienia. Stąd
drugie zadanie tego tekstu – zaprezentowanie opinii, jakie w raportach branżowych
oraz w literaturze akademickiej w Polsce formułuje się co do jej zasięgu oraz
skonfrontowanie tych opinii z wnioskami, jakie można wysnuć z danych
statystycznych z badań opartych o reprezentatywne próby.
Tekst zorganizowany jest następująco. W części pierwszej
scharakteryzowana zostanie e-rekrutacja. Przedyskutowana zostanie jej definicja oraz
przedstawione zostaną jej podstawowe narzędzia i rodzaje. Pozostała część tekstu
prezentuje różne dane dotyczące jej rozpowszechnienia. Część empiryczna opiera się
na wynikach badań o różnym charakterze. Drugi podrozdział prezentuje opinie, jakie
w raportach branżowych i literaturze akademickiej można znaleźć na temat jej zasięgu
w polskim (i – dla porównania – amerykańskim) życiu gospodarczym. Tak zakreślony
obraz, którym Polska niewiele się różni pod względem wykorzystania e-rekrutacji od
USA, zostanie skonfrontowany z wynikami dwóch badań opartych na próbach o
wyjaśnionej reprezentatywności – badań GUS nad wykorzystaniem technologii
informacyjnych w polskich przedsiębiorstwach oraz obserwacji 300 stron
Stro
na1
0
internetowych największych polskich przedsiębiorstw. Podsumowanie prezentuje
hipotezy dotyczące powodów, dla których obraz
z literatury popularnej i recenzowanej odbiega drastycznie od danych prezentowanych
w części trzeciej.
Rekrutacja internetowa – zasięg i definiowanie
Terminy rekrutacja internetowa oraz rekrutacja społecznościowa w zasadzie
nie posiadają precyzyjnych definicji w polskiej literaturze akademickiej. Podkreśla
się co prawda, że „pozyskiwanie kandydatów do pracy przez internet, [czyli] tzw. e-
rekrutacja” jest najdynamiczniej rozwijającą się formą rekrutacji1, ale traktuje się to
wyjaśnienie jako oczywiste. Należy wskazać, że w podręczniku pod redakcją T.
Listwana faktycznie nie mówi się o rekrutacji internetowej czy społecznościowej jako
o nowych metodach rekrutacji, ale jedynie wskazuje się na nową formę (sposób
dotarcia do potencjalnych kandydatów) – rekrutowania2. Jednak już Wawer i Muryjas
(2011) nie mają wątpliwości, że idzie o metodę rekrutacji opartą na „na powszechnym
dostępie do sieci i nieograniczonej liczby kandydatów znajdujących się na globalnym
rynku pracy i polegającą na zamieszczeniu ogłoszeń o wolnych stanowiskach pracy,
przekazywanie informacji o tych stanowiskach oraz o pracodawcy, a także wymianę
korespondencji między pracodawcami a kandydatami3.
Jednak silna zmienność narzędzi, jakie dostarczają technologie z grupy ICT
zarządzaniu, utrudnia ścisła definicję rekrutacji internetowej jako powtarzalnego
ciągu kroków poprawnego postępowania (czyli metody w rozumieniu
Kotarbińskiego) i samo odwołanie się do wykorzystywania tych narzędzi
technologicznych jest niewątpliwie niewystarczające. Tak jak e-learningu nie stanowi
rozesłanie zaproszeń na szkolenie za pomocą poczty elektronicznej, a e-handlu –
odpowiadanie mailem na reklamacje4, tak e-rekrutacji nie stanowi wysłanie maila z
zaproszeniem na rozmowę czy informacji o odrzuceniu aplikacji. Naturalnym
warunkiem uznania działania rekrutacyjnego za e-rekrutację jest realizacja jakiejś
jego „ważnej części” rekrutacyjnej przez internet. Precyzyjne ujęcie, co to jest
„realizacja ważnej części rekrutacji w oparciu o technologie z grupy ICT” jest dalekie
od ścisłości, a i formułowane w literaturze światowej definicje nie są ostre, np. e-
rekrutację można definiować jako „sposób wdrożenia strategii, polityk i praktyk
1T. Listwan (red.), Zarządzanie kadrami, Beck, Warszawa, 2010, s. 120. 2 Ibidem 3M. Wawer, P. Muryjas, E-rekrutacja w realizacji strategii e-biznesu w Polsce, ,,Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług", 2011, 112-118 4 J. Woźniak, Model zarządzania efektywnością procesu szkoleniowego. Olsztyn: OWSIiZ 2009.
Stro
na1
1
[rekrutacyjnych] w organizacji, przez świadome i ukierunkowane wsparcie
wykorzystujące kanały komunikacyjne bazujące na technologii Web”5. Choć
definicja taka akcentuje wykorzystanie internetu nie do peryferyjnych działań z
danego obszaru zarządzania personelem, ale do kwestii kluczowych, to pomija fakt,
że wykorzystanie technologii z grupy ICT w praktyce zmienia realizowane procesy,
o ile technologie te nie są jedynie wykorzystywane jako szybsze i tańsze narzędzie
komunikowania się i gromadzenia danych, ale wraz z całym swoim potencjałem
zarządczym6. W rezultacie takiej zmiany nawet „tradycyjne” ogłoszenia o wolnym
stanowisku pracy na stronie internetowej firmy oddziałują inaczej niż w prasie. Dzieje
się tak gdyż nie tylko zawierają większą ilość i różnorodność zamieszczanej
informacji o firmie, jej kulturze, celach, ludziach i sposobach działania, ale też ze
względu na używane środki przekazu (filmy, gry, świadectwa osobiste –
testimonials).
Wywołują więc odmienne działania potencjalnego kandydata, które często
realizują inne bezpośrednie cele. Bogactwo przekazu pozwala zwiększyć atrakcyjność
oferty pracy, co wynika z badań przeprowadzonych dla klasycznej rekrutacji – więcej
informacji, bogatszy sposób ich przekazania oraz wyższa indywidualizacja zwiększa
atrakcyjność oferty pracy w oczach kandydatów7. Należy jednak pamiętać, że we
współczesnej rekrutacji z użyciem internetu nie idzie bowiem jedynie o pozyskanie
właściwej osoby do obsadzenia konkretnego stanowiska w zaplanowanym terminie,
ale też o kształtowanie marki firmy jako pracodawcy i producenta, co w przyszłości
pomoże pozyskiwać tanio nowych pracowników.
Można podejrzewać, że częściowym powodem niejasności związanych
z celami rekrutacji internetowej jest podobieństwo jej wczesnych faz historycznych
do tradycyjnego publikowania ogłoszeń w mediach. Podobnie jak to jest
w rekrutacji tradycyjnej, początkowo najpopularniejszym sposobem docierania
z informacją rekrutacyjną do potencjalnych kandydatów było zamieszczanie
ogłoszenia o wolnej posadzie. Obecnie do tego celu wykorzystywana jest przede
wszystkim strona internetowa danej firmy. W XX wieku, gdy ruch w Internecie nie
był zbyt duży (a słabe łącza wykluczały umieszczanie bogatych mediów na stronach),
5 A. Girard, B. Fallery, Human Resource Management on Internet: New Perspectives, ,,The Journal
Contemporary Management Research",4(2):, 2010, p. 1. 6 J. Woźniak, Grywalizacja w zarządzaniu ludźmi, ,,Zarządzanie Zasobami Ludzkimi", 2(103), 2015, 11-
34.
S. Strohmeier, Research in e-HRM: Review and implications; ,,Human Resource Management Review",
17, 2010. 7 P. Yüce, S. Highhouse, Effects of Attribute Set Size and Pay Ambiguity on Reactions to ‘‘help wanted’’
Advertisements, ,,Journal of Organizational Behavior", 19, 1998, : 337–352.
Stro
na1
2
służyły do tego przede wszystkim strony wortali, jak nazywano wyspecjalizowane
„gazetki z ogłoszeniami łączącymi pracobiorców
i pracodawców”, czyli portale internetowe prowadzone przez firmy doradztwa
personalnego zamieszczające ogłoszenia obu stron i umożliwiające łatwe ich
przeszukiwanie.
Gdy klasyfikuje się rozwój narzędzi e-rekrutacji tę fazę w ich rozwoju
historycznego (a obecnie – grupę narzędzi i metodyk postępowania) określa się jako
e-rekrutację Web 1.08, aby podkreślić że bazuje ona na jednostronnej komunikacji, a
więc wykorzystuje możliwości technologii w sposób najbardziej prymitywny. Dla
ICT charakterystyczna jest bowiem nie tylko możliwość szybkiego i taniego
dostarczenia informacji, nawet do globalnej puli kandydatów, ale możliwość dialogu
pomiędzy użytkownikami sieci9. Tę możliwość dialogu najpełniej wydają się
reprezentować portale społecznościowe, w których cała zawartość powstaje jako zapis
interakcji pomiędzy użytkownikami (a nie dzięki twórcy portalu, który określa
jedynie jego regulamin i dba o jego przestrzeganie).
Z perspektywy zarządczej możliwości jakie stwarzają media
społecznościowe, a więc narzędzia komunikowania wykorzystywane w takich
portalach, są ogromne. Nie tylko można – poprzez analizę treści tworzonej przez
konkretną osobę czy jej dotyczącą – ocenić walory potencjalnego kandydata, ale też
można zweryfikować część jego kompetencji poprzez analizę jego osiągnięć, czy to
pozyskanych poprzez obserwację sieci, czy też wywołanych poprzez rekrutera. Co
więcej, dialog w sieci daje dostęp do przekazu informacji o firmie i jej potrzebach
kadrowych, a dzięki kreowanemu przez nią wizerunkowi firmy jako pracodawcy – do
zachęcenia kandydatów do zgłoszenia swojej oferty. Klasyfikuje się czasem narzędzia
e-rekrutacji wyższych poziomów10, rozróżniając rekrutację Web 2.0, jako opartą o
jednostronną komunikację w której firma przeszukuje wytwory internautów, Web 3.0
bazującą na komunikacji dwustronnej, kreującej wizerunek firmy, aż wreszcie Web
4.0 bazującej na crowdsourcingu, czyli uzyskiwaniu poleceń osób do pracy od
8 A. Girard, B. Fallery, 2010. Human Resource Management on Internet: New Perspectives, ,,The Journal
Contemporary Management Research", 4(2), 2010, 1–14.
J. Woźniak, Crowdsourcing jako czwarty etap rekrutacji internetowej, ,,Zarządzanie Zasobami
Ludzkimi", 1(96), 2014, 27-40. 9 P. Levinson, Nowe media, Wyd. WAM, Kraków 2010. 10 M. Jeffery, Rekrutacja 4.0, czyli spojrzenie w przyszłość, w: Rekrutacja 2012;
http://hrstandard.pl/raport-rekrutacja-2012/ (dostęp 01.07.2012).
J. Woźniak, Rekrutacja – teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2013.
J. Woźniak, Crowdsourcing jako czwarty etap rekrutacji internetowej, ,,Zarządzanie Zasobami
Ludzkimi", 1(96), 2014, 27-40.
Stro
na1
3
internautów, dzięki zamieszczeniu informacji rekrutacyjnej wraz z ofertą nagrody dla
osoby polecającej11. Choć ścisłe rozdzielenie tych typów rekrutacji jest możliwe, a w
literaturze toczą się spory czy taki podział jest najwłaściwszy12, to zasadne wydaje się
mówić o rekrutacji społecznościowej realizowanej w Internecie, na oznaczenie
wszelkich wyższych niż pierwszy poziomów e-rekrutacji.
Przez rekrutację społecznościową rozumie się wtedy wykorzystywanie
społeczności w otoczeniu firmy dla celów rekrutacyjnych, czy to poprzez uzyskiwanie
poleceń (identyfikacji kandydata) od członków tych społeczności, jak w e-rekrutacji
Web 4,0, czy też poprzez analizę wytworów tych społeczności (interakcji), w celu
identyfikacji takich osób. Zwykle rekrutacja społecznościowa toczy się z
wykorzystaniem ICT (ale – co się obecnie toczy bez takiego wykorzystania?), jednak
pojęciowo stanowi byt odmienny i wyrasta również z innego narzędzia kadrowego, tj.
z programów poleceń pracowniczych. Podobnie jak w tradycyjnych programach,
które nagradzały obecnych pracowników za skłonienie adekwatnego kandydata do
zgłoszenia swojej kandydatury na wakujące stanowisko pracy, tak i w rekrutacji
społecznościowej wynagradza się polecających. Różnica polega na wykorzystywaniu
crowdsourcingu, a więc nieokreślonej co do swoich granic społeczności (a raczej
tłumu) internautów. Pokazano13, że warunkiem skuteczności takiej rekrutacji jest
pozytywny wizerunek firmy (a co najmniej – jako pracodawcy), więc działania
employer brandingowe są wcześniejszym logicznie krokiem do stosowania rekrutacji
społecznościowej.
Takie wyodrębnienie rekrutacji społecznościowej, a więc zaklasyfikowanie
do niej wszelkich działań rekrutacyjnych mający za podstawę pozyskiwanie
kandydatów dzięki wytworom i działaniom toczącym się w społecznościach poza
firmą (w otoczeniu organizacji), pozwala w tym obszarze rozdzielać rekrutację
społecznościową prowadzoną z wykorzystaniem technologii z grupy ICT, oraz taką,
która używa tych technologii nieistotnie, bądź wcale. Programy Poleceń
Pracowniczych należeć będą do tej pierwszej grupy działań rekrutacyjnych, podobnie
jak udział w targach pracy na wyższej uczelni z warsztatami na temat kreatywności
czy rozwoju danej branży, gdyż oba te tradycyjne narzędzia dążą – długofalowo – do
pozyskania dobrych kandydatów dzięki dialogowi, jaki toczy się w otoczeniu firmy,
a nie poprzez bezpośrednie informowanie o wakacie. Nawet jeśli klasyfikowanie tych
tradycyjnych działań rekrutacyjnych w obszar rekrutacji społecznościowej może
11 Stosuje się też termin rekrutacja przyjacielska czy rekrutacja poprzez przyjaciół firmy (Friends of the
Firm’ Referral) (Sullivan 2014). 12 J. Woźniak, Crowdsourcing jako czwarty etap rekrutacji internetowej, ,,Zarządzanie Zasobami
Ludzkimi", 1(96), 2014, 27-40. 13 ibidem
Stro
na1
4
wydawać się niekonieczne, to społecznościowa rekrutacja internetowa, a więc
pobudzanie zainteresowania ofertami pracy w danej branży,
a pośrednio – w danej firmie, poprzez działania związane z ocieplaniem ich wizerunku
dzięki zwiększeniu wiedzy o charakterze takiej pracy w otoczeniu firmy (np. poprzez
gry komputerowe pozwalające doświadczyć wyzwań charakterystycznych dla roli
pracowniczej czy poprzez konkursy bazujące na wiedzy o branży czy pomysłowości
– patrz przykłady Woźniak 2014, 2015), dostarczają nowych sposobów osiągania
tradycyjnych celów rekrutacji, czyli zrealizowania funkcji motywacyjnej,
preselekcyjnej i (częściowo) informacyjnej14.
Zasięg rekrutacji internetowej
Zasięg szeroko rozumianej rekrutacji internetowej jest rozmaicie szacowany,
w zależności od branży, kraju, rodzaju stanowiska na które rekrutacja jest
prowadzona, czy rodzaju organizacji. Łatwo napotkać dane z rynku amerykańskiego
mówiące o jej szerokim rozpowszechnieniu już na koniec pierwszej dekady XXI
wieku15. Przykładowo o szerokim posługiwaniu się tymi narzędziami mówią teksty
naukowe, wskazujące że ¾ dużych organizacji w USA według badań z roku 2010
wykorzystuje e-rekruację16, a w administracji – wszystkie rządy stanowe w USA już
w 200917.
Jeszcze bardziej optymistyczne wnioski wynikają z raportów branżowych.
Prezentują one dane empiryczne, pochodzących z badań na dużych próbach, które
sugerują powszechne wykorzystywanie przez przedsiębiorstwa w USA metod e-
rekrutacji od Web.1.0 do Web.3.0. Przykładowo – dane publikowane przez firmę
Bullhorn wskazują, że już w 2011 roku respondenci z wszystkich krajów
anglojęzycznych (USA, Wlk.Brytania, Kanada, Australia) deklarują, że zamieszczają
ogłoszenia rekrutacyjne na portalu LinkedIN (po ok.85%, reszta świata – 75%), na
Facebooku (po ok.25%, reszta świata 17%) oraz Twitterze (po ok. 50%, reszta świata
14 A. Pocztowski, Zarządzanie zasobami ludzkimi. PWE, Warszawa 2007.
J. Woźniak, Rekrutacja – teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2013. 15 W celu zachowania porównywalności analizy tekstów dotyczyć będą przełomu pierwszej i drugiej
dekady XXI wieku. 16D. L. Stone,K. L. Lukaszewski, E.-F. Stone-Romero, T. L. Johnson, Factors Affecting the Effectiveness
and Acceptance of Electronic Selection Systems, ,,Human Resource Management Review", 23, 2013,
50–70. 17S. Selden, J. Ornestein, Government E-Recruiting Web Sites:The influence of e-recruitment content
and usability on recruiting and hiring outcomes in US state governments, ,,International Journal of
Selection and Assessment", Volume 19, Issue 1, March 2011. pages 31–40.
Stro
na1
5
28%18) Jedynie 9% pracodawców w USA deklaruje, że nie używa mediów
społecznościowych w rekrutacji19. Te dane, bazujące na badaniach opartych o
kilkutysięczne próby z zachowaniem dążenia do reprezentatywności, znajdują odbicie
i w popularnych opiniach, jakie można znaleźć w internecie, np. 92% pracodawców
amerykańskich wykorzystuje do rekrutacji media społecznościowe (HR Advisor
2015), czy cytowanej danej, że 57% poszukujących pracy oczekuje, że potencjalny
pracodawca będzie się z nimi komunikować za pośrednictwem mediów
społecznościowych20.
Może nieco zaskakiwać, że niewiele niższy poziom wykorzystywania
e-rekrutacji przedstawiany jest w tym czasie w polskich raportach branżowych.
Powodem takich opinii może być fakt, że już wtedy polscy internauci deklarują
powszechne wykorzystywanie e-rekrutacji (jako kandydaci). W 2010 roku niemal
100% respondentów deklarowało wykorzystywanie stron www i portali z ofertami
pracy, jako miejsca poszukiwania ofert oraz przypisywało im najwyższą skuteczność
w uzyskaniu pracy (na poziomie poleceń osobistych, tj. ponad 2/3 wybierało je jako
skuteczne) (raport z badań dla Agory na próbie 1200 osób21. Konieczność
wykorzystywania do komunikacji z potencjalnymi kandydatami mediów
społecznościowych wydawała się również i w Polsce 2011 roku oczywista – o czym
świadczyć może fakt, że raporty branżowe pokazywały dane,
z powołaniem się na Diagnozę Społeczną, że wiosną 2011 roku niemal połowa
badanych z nich zdaje się korzystać. Pisano bowiem, że nadal istotnie mniej osób
deklarowało korzystanie z Facebooka niż z nk.pl (odpowiednio: 34% i 57,5%
internautów). Podkreślano, że 70 tysięcy polskich firm i marek jest obecnych na
Facebooku, a połowa z 7,5 miliona internautów aktywnie angażuje się w działania
firm w mediach społecznościowych22.
W 2011 roku aż 46% badanych przez portal pracuj.pl reprezentantów działów
kadr wskazywało, że weryfikacja informacji zawartych w cv w oparciu
o informacje, które znaleźć można o kandydacie w sieci, ma największe szanse na
upowszechnienie się w praktyce rekrutacyjnej firm w ciągu najbliższych 2 lat23.
18 BullhornReach 2012 dostępnych na stronie www.bullhorn.com (31.09.2012). 19 Jobvite, (dostępne 20.07.2015)
http://web.jobvite.com/rs/jobvite/images/Jobvite%202010%20Social%20Recruiting%20Report_2.pdf 20 J. McClure, Why social media matters for your business 2011 (dostępnena: slideshare 1.01.2013). 21 J. Woźniak, Rekrutacja – teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2013. 22 Social media 2012, s. 13. 23Dla porównania, według danych amerykańskich publikowanych w latach 2006-2008 około 20-25%
badanych pracodawców deklarowało użycie portali społecznościowych do weryfikacji danych o
kandydacie, zaś 40% deklarowało że takie użycie wdrożą prawdopodobnie w następnym roku (patrz
odniesienia bibliograficzne w Woźniak 2013).
Stro
na1
6
Jedynym trendem, który był częściej wskazywany przez badanych, było prowadzenie
pierwszych etapów rekrutacji przez internet (62%), czego trudno nie interpretować
jako dość powszechnego wykorzystywania e-rekrutacji wyższych poziomów.
Pojawiały się co prawda też dane sugerujące, że działalność na portalach
społecznościowych jest wśród pracodawców raczej spontanicznym działaniem
prowadzonym przez pracowników działów HR, niż rutynową procedurą rekrutacyjną,
np. wśród badanych polskich pracodawców 77% deklaruje, że nie prowadziło
dotychczas żadnych działań na Facebooku, a jedynie 17% prowadziło tam działania
wizerunkowe, publikując profil firmy jako pracodawcy. Akcje rekrutacyjne z użyciem
Facebooka prowadziło 5% pracodawców, choć nie wiadomo, czy wybierając taką
odpowiedź, respondenci mają na myśli zbieranie informacji o kandydatach, czy
jedynie promowanie oferty rekrutacyjnej, czy stażowej w portalu. Tylko 2%
odpowiadających deklaruje pozyskiwanie kandydatów dzięki reklamie
kontekstowej24. Można więc było domniemywać, że faktyczny zasięg współczesnej
e-rekrutacji w Polsce 2011 roku był niższy, niż optymistyczne opinie i wymowa
raportów branżowych.
Podstawową przesłanką dla większego sceptycyzmu w tym zakresie jest niski
dostęp do sieci, który wyklucza ponad 1/3 Polaków z korzystania z rekrutacji
prowadzonych w Internecie. Trzeba jednak podkreślić, że znaczące wykluczenie
internetowe dotyczyło w 2012 jedynie grupy w wieku 60+ (aż 80% Polaków w tej
grupie wiekowej nie korzysta z Internetu). W pozostałych grupach wiekowych
poziom wykluczenia internetowego jest dość podobny i wynosi nieco poniżej 1/3
każdej z nich.
Dość powszechna jest przecież też opinia, że Polska nie należy do liderów
w zakresie rozpowszechnienia nowych technologii25. Jednak część badań,
publikowanych w literaturze akademickiej podążała za optymistycznym obrazem
zawartym w raportach branżowych i przynosiła podobne do nich wyniki.
Przykładowo, Wawer i Muryjas piszą, że w 2010 roku przeprowadzili badanie wśród
pracodawców na Lubelszczyźnie (która według potocznego oglądu nie należy do
liderów nowych technologii) w celu określenia stopienia wykorzystania przez nich
firmowych stron internetowych, portali rekrutacyjnych, jak również serwisów
Badanie przeprowadzono w połowie 2011 roku, wśród klientów serwisu pracuj.pl, z których 510
odpowiedziało na przesłany link. Jest to więc przypadkowa grupa osób pracujących w działach HR i
mająca już doświadczenia w rekrutacji internetowej, stąd te wyniki są skrzywione nie tylko ze względu
na niekontrolowany profil odpowiadających, ale też charakter samej populacji, lepiej zorientowanej w
rekrutacji internetowej (raczej pionierów w wykorzystaniu nowych technologii niż typowego rekrutera). 24 J. Woźniak, Rekrutacja – teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2013. 25 K. Runiewicz-Wardyn, Towards building e-learning environment in Poland, WAiP, Warszawa 2008.
Stro
na1
7
społecznościowych i blogów względem tradycyjnych metod rekrutacji26. Badanie
zostało przeprowadzone na bliżej nieokreślonej grupie 105 właścicieli oraz
pracowników z działów personalnych firm zlokalizowanych na terenie Lubelszczzny
i pokazały, że na własnej stronie internetowej ogłoszenia o wakacie umieszcza
standardowo 56% respondentów, a na portalach rekrutacyjnych 49% firm, zaś na
portalach społecznościowych aż 27%. Bez podania źródeł oraz zasięgu opinii,
autorzy ci pisali: „obecnie 56% pracodawców zawsze umieszcza ogłoszenia na
własnej stronie internetowej, a 49% na portalach rekrutacyjnych, podczas gdy na
wykorzystanie do tego celu prasy decyduje się obecnie tylko 24% pracodawców".
Podobnie optymistyczny obraz rozpowszechnienia rekrutacji
społecznościowej w Polsce może mieć czytelnik tekstu: „w 2011 r. 80% pracodawców
wykorzystywało media społecznościowe i sieci społecznościowe dla celów rekrutacji.
Największą skutecznością w tym zakresie wśród portali społecznościowych wykazał
się LinkedIn(94,5%). Dla porównania Facebook osiągnął 24,2%, a Twitter –
15,9%”27. Autorki prawdopodobnie powołują się na dane InternetStandard dotyczące
USA, ale nie jest to zaznaczone w tekście, który opisuje funkcjonowanie e-rekrutacji
w Polsce.
Również w innym recenzowanym naukowo tekście pojawia się stwierdzenie,
sugerujące znaczne wykorzystywanie rekrutacji społecznościowej przez polskie
przedsiębiorstwa. „Rezultaty uzyskane w badaniu wskazują, że ponad 80% firm
korzysta z portali społecznościowych jako narzędzi wspierających procesy
rekrutacyjne lub/i budowania wizerunku pracodawcy”28, pomimo, że podaje się też
(w innym akapicie), że wynik ten dotyczy badania przypadkowych 72 pracodawców.
Ten przypadkowy wybór kilku tekstów z Google Scholar nie służy
podważeniu rzetelności ich autorów, ale ma na celu wskazanie na oczekiwanie
polskiej społeczności badaczy Internetu co do zaawansowania technologicznego
26 M. Wawer, P. Muryjas, E-rekrutacja w realizacji strategii e-biznesu w Polsce, ,,Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług", 2011, 112-118 27J. Palonka, T. Porębska-Miąc, Rekrutacja w mediach społecznościowych (SocialRecruiting), (w:)
Innowacje w Zarządzaniu i Inżynierii Produkcji, (red.) R. Knosala, Oficyna Wydawnicza PTZP, 10.
Opole 2014, dostępne na:
http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCEQFjAA&url=http%
3A%2F%2Fwww.ptzp.org.pl%2Ffiles%2Fkonferencje%2Fkzz%2Fartyk_pdf_2014%2FT2%2Ft2_978.
pdf&ei=LnBMVcHUHIP4yQOt-
YDgCA&usg=AFQjCNEJaMUQ4rdi4AOOp8wAcsY73HVzcw&sig2=hCn9V4PEfCB0_yC0IhVbaQ
&bvm=bv.92885102,d.bGQ (1.05.2015). 28Wawer M., Rzemieniak M. 2012. Budowanie wizerunku pracodawcy w mediach społecznościowych w
rekrutacji pracowników, ,,Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Problemy Zarządzania",
Finansów i Marketingu 712/26, 2013, 353-368.
Stro
na1
8
polskich przedsiębiorstw. Jest ono naturalne, skoro ICT jest najszerzej
wykorzystywane przez polskie przedsiębiorstwa w rekrutacji29,
a przedsiębiorstwa w Europie Wschodniej przewodzą zastosowaniu ICT do obszaru
zarządzania personelem w Europie30.
Wyniki badań nad rozpowszechnieniem technologii ICT w rekrutacji
w polskich przedsiębiorstwach
Należy wyraźnie zaznaczyć, że takim opiniom sprzyjało rozpowszechnienie
dostępu do Internetu wśród polskich przedsiębiorstw, który przestał już być
ograniczeniem w stosowaniu narzędzi rekrutacji internetowej – wg danych GUS
z 2011 roku ponad 95% z nich już go posiadało (a w grupie dużych i bardzo dużych
co do zatrudnienia – 99%31). Jednak własną stronę internetową, a więc narzędzie bez
którego e-rekrutacja co do swoich możliwości nie różni się zasadniczo od dawania
ogłoszenia w mediach, posiada w 2014 jedynie 65% polskich przedsiębiorstw, a co
więcej ten wskaźnik nie zmienił się od roku 201032. Badanie GUS oparte jest na
warstwowo reprezentatywnej próbie 19 000 przedsiębiorstw (18% wszystkich firm w
Polsce zatrudniających więcej niż 10 pracowników).
Nieco lepsza jest oczywiście dostępność do tego narzędzia e-rekrutacji
w firmach dużych niż małych – w 2014 roku 85% średnich a tylko 61% małych
posiadało własną stronę internetową (odpowiednio w 2011 roku: 83%; 60%). Jedynie
w firmach największych dostępność własnej strony internetowej jest powszechna
91% z badanych przez GUS firm tej wielkości miało ją w 2014 roku (w 2011 – 91%).
Jak widać zasięg dostępu do tego narzędzia utrzymuje się dość stabilnie na względnie
niskim poziomie, co nie przesądza jego wykorzystania.
W tym samym badaniu opisany jest również sposób jego wykorzystania –
dominuje oferta produktowa (prezentowanie katalogu towarów – ok.60% badanych).
Do celów rekrutacyjnych stronę wykorzystuje w roku 2014 jedynie 16% badanych
firm, poprzez informowanie za pośrednictwem własnej strony internetowej o wolnych
stanowiskach pracy i przesyłanie dokumentów aplikacyjnych on-line. Tutaj widać
29J. Zając, Technologie informacyjne i komunikacyjne a zarządzanie personelem, raport z badań „Trendy
rozwojowe i zmiany gospodarcze w regionie” finansowanych przez EFS, Wyd. MGG Conference,
Warszawa 2012. 30 S. Strohmeier, Research in e-HRM: Review and implications; Human Resource Management Review,
2010, 17. 31GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych 2010-2014. GUS:
Warszawa 2014. 32 Tamże s. 63.
Stro
na1
9
znaczne różnice ze względu na wielkość przedsiębiorstwa, pomiędzy dużymi
i małymi organizacjami – 63% dużych firm publikuje on-line na swojej stronie
informacje o wakatach, 30% firm średnich i jedynie 12% małych. Takie różnice
można by uznać za (pozornie) racjonalną, gdyż warunkiem skuteczności działań
rekrutacyjnych na własnej stronie, jest znaczna liczba wizyt na niej. Jednak
podstawowym sposobem użycia strony internetowej w e-rekrutacji nie jest
publikowanie na niej, jako na jedynym nośniku, ogłoszenia rekrutacyjnego, ale
możliwość skierowania na nią ruchu z innych stron i zagospodarowanie tego ruchu
poprzez komunikowanie o bogatych mediach, np. grach, filmach blogach.
A więc może optymistyczne opinie co do powszechności wykorzystywania
e-rekrutacji społecznościowej wynikają z kontaktów z dużymi polskimi
przedsiębiorstwami? W celu weryfikacji tego przypuszczenia przeprowadzono
obserwację stron 300 największych polskich przedsiębiorstw z listy „500”
publikowanej w tygodniku Polityka (2012). W maju 2013 jedynie 49% z badanych
300 stron pozwalało na przeprowadzenie automatycznej preselekcji wśród aplikacji,
gdyż wymagało wprowadzenia danych kandydata do przygotowanego programu
(dodatkowych 44% prosiło o zgłaszanie aplikacji za pomocą email). W praktyce
oznacza to, że połowa największych polskich przedsiębiorstw nie posiada
kompetencji merytorycznych do prowadzenie e-rekrutacji wyższych poziomów. Taką
opinie potwierdza też prostota wykorzystywanych środków perswazji – jedynie 15%
stron zawierało osobiste świadectwa od pracowników (testimonials),
a więc najprostsze narzędzie employer brandingu. Minimalnie też wykorzystywano
możliwości indywidualizacji i personalizacji kontaktu – choć informację o prezesie
zawierało około 1/3 stron (fotografię prezesa 28%, a jego nazwisko – 37%), to kontakt
do osoby prowadzącej rekrutację jedynie 13%33.
Te dane pokazują, że wykorzystanie narzędzi rekrutacji internetowej również
w największych polskich przedsiębiorstwach jest dalekie o powszechności
i wydaje się potwierdzać tezę o braku kompetencji wśród działów personalnych
dotyczącej narzędzi e-rekrutacji, jako o bezpośredniej przyczynie niskiego jej
wykorzystywania34. Sugerują one jednocześnie, że opisane powyżej opinie o
powszechności e-rekrutacji w Polsce w roku 2011 należy zweryfikować. Dotyczy to
szczególnie danych o rekrutacyjnym wykorzystywaniu mediów społecznościowych
33K. Wołodźko, Ocena wpływu wybranych wartości osobistych jako czynników zwiększających
atrakcyjność organizacji w procesie rekrutacji internetowej. Niepublikowana praca magisterska, Wyższa
Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie 2014.
34J. Woźniak, Crowdsourcing jako czwarty etap rekrutacji internetowej, ,,Zarządzanie Zasobami
Ludzkimi", 1(96), 2014, 27-40.
Stro
na2
0
w postaci innej niż poszukiwanie w sieci za pomocą wyszukiwarki Google informacji
o konkretnej, zidentyfikowanej wcześniej jako kandydat, osobie. Świadczy za tym
fakt, że w roku 2014 jedynie 19% firm z badania GUS deklaruje, że wykorzystuje
media społecznościowe do jakichkolwiek celów (40% spośród dużych, 25% spośród
średnich i 17% spośród małych). Tutaj wzrost względem roku 2013 jest znaczny:
odpowiednio o 10%, 5% i 2%.
Należy więc przypuszczać, że w roku 2011 dominował tradycyjny sposób
realizowania rekrutacji, choć wykorzystujący komunikację internetową, tzn.
ogłaszanie oferty pracy na stronach wortali. Takie przekonanie potwierdzać może
fakt, że dane z większości raportów pochodzą z prób uzyskiwanych spośród
użytkowników takich portali, a i same portale publikowały dane świadczące
o stałym i dynamicznym wzroście zainteresowania z korzystania z ich usług.
O napędzaniu poprzez modę i mimetyczne skłonności pracowników działów kadr
użycie e-rekrutacji może świadczyć fakt, że. najczęściej publikowane ogłoszenia na
portalach rekrutacyjnych dotyczą pracowników bez wyższego wykształcenia (ok.600
tysięcy ogłoszeń w roku 2011 dotyczyło rekrutacji kasjerów, sprzedawców i
kierowców)35, a jeśli analizuje się ogłoszenia w portalach pod względem stanowisk,
których dotyczą rekrutacje, to najczęściej poszukiwani są pracownicy na stanowiska
kierowców i do prostych prac budowlanych36. Działo się tak pomimo iż tylko w grupie
osób z wyższym wykształceniem w roku 2011 dostęp do Internetu był niemal pełen.
W grupie ze średnim był mniejszy (ok.85%), jeszcze mniejszy – zawodowym (46%),
zaś skokowo mniejszy – podstawowym (23%)37.
Podsumowanie
E-rekrutacja stanowi najważniejszy obszar, na którym realizowane są
praktyki stosowania narzędzi internetowych w obszarze funkcji personalnej38. Tekst
powyższy analizuje rozwój metod e-rekrutacji oraz opinii o stanie tego rozwoju w
Polsce na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku.
35J. Zając, Technologie informacyjne i komunikacyjne a zarządzanie personelem, raport z badań „Trendy
rozwojowe i zmiany gospodarcze w regionie” finansowanych przez EFS, Wyd. MGG Conference,
Warszawa 2012. 36 Ibidem 37J. Woźniak, Rekrutacja – teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2013.
38Strohmeier S. 2010. Research in e-HRM: Review and implications; ,,Human Resource Management
Review", 17.
Woźniak J. 2013. Rekrutacja – teoria i praktyka, PWN, Warszawa.
Stro
na2
1
Wskazano, że szybki rozwój narzędzi ICT powoduje, że nie tylko wzrastają
oczekiwania wobec ich zastosowań w obszarze zadań personalnych, ale też
utrudnione jest wykorzystanie dostępnych możliwości technicznych z uwagi na
poziom kompetencji pracowników działów kadr. Na podstawie dyskusji dotyczących
stosowania w rekrutacji internetowej narzędzi charakterystycznych dla wyższych
typów e-rekrutacji, które zbiorowo zaliczono do narzędzi rekrutacji
społecznościowej, wprowadzono precyzyjne rozróżnienie e-rekrutacji i rekrutacji
społecznościowej. Scharakteryzowano krótko możliwości jakie internetowa
rekrutacja społecznościowa przynosi przedsiębiorstwom i zaprezentowano opinie co
do rozpowszechnienia jej metod w 2011 roku w Polsce.
Poprzez porównanie z danymi dotyczącymi analogicznego
rozpowszechnienia tych narzędzi w USA stwierdzono, że prezentowane opinie
wydają się być nadmiernie optymistyczne. Tę opinię potwierdzono za pomocą danych
GUS oraz badania opartego na obserwacji 300 stron największych polskich
przedsiębiorstw. W rezultacie przedstawione analizy danych opartych na próbach o
zrozumiałej reprezentatywności wydają się dostarczać kolejnego argumentu za tezą
autora39, że powodem słabego zaawansowania e-rekrutacji w Polsce jest niski poziom
kompetencji działów HR, który wydaje się towarzyszyć (wynikać?) z obecnej
łatwości polskiego rynku pracy. Można więc sądzić, że jednym z powodów dla zbyt
optymistycznych opinii, jakie zawierają teksty opisujące rozpowszechnienie e-
rekrutacji w Polsce na przełomie pierwszej i drugiej dekady XXI wieku, może być
niejasność na czym ona polega wśród respondentów – dla pracowników HR
rekrutacja internetowa zdaje się sprowadzać się do wykorzystania portali do
zamieszczenia tam ogłoszenia o wakacie, a nie na nowym podejściu do procesów
rekrutacyjnych, jakie umożliwia ICT.
Bibliografia:
1. Girard A., Fallery B., Human Resource Management on Internet: New Perspectives, ,,The Journal
Contemporary Management Research", 4(2), 2010, 1–14.
2. GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych 2010-2014. GUS:
Warszawa 2014.
3. HR Advisor, How Small Businesses Can Win the Recruiting Battle 2015,
dostępnenahttp://forms.madisonlogic.com/FormConfirmation.aspx?pub=256&pgr=496&src=3067
&cmp=15656&ast=47584&frm=2511&pd=27585338-7221-3-57-267-0 (1.05.2015).
39J. Woźniak, Crowdsourcing jako czwarty etap rekrutacji internetowej, ,,Zarządzanie Zasobami
Ludzkimi", 1(96), 2014, s. 27-40.
Stro
na2
2
4. Internet Standard (2012) Socialmedia 2012 dostępny na:
http://www.internetstandard.pl/news/379568/Internet.Standard.prezentuje.raport.Social.Media.2012
.html (1.01.2013).
5. Jeffery M., Rekrutacja 4.0, czyli spojrzenie w przyszłość, w: Rekrutacja 2012;
http://hrstandard.pl/raport-rekrutacja-2012/ (dostęp 01.07.2012).
6. Jobvite, (dostępne 20.07.2015).
http://web.jobvite.com/rs/jobvite/images/Jobvite%202010%20Social%20Recruiting%20Report_2.p
df
7. Levinson P., Nowe media, Wyd. WAM, Kraków 2010.
8. Listwan T. (red.)., Zarządzanie kadrami, Beck, Warszawa 2010.
9. McClure J., Why social media matters for your business 2011 (dostępnena: slideshare 1.01.2013).
10. Palonka J., Porębska-Miąc T., Rekrutacja w mediach społecznościowych (SocialRecruiting), (w:)
Innowacje w Zarządzaniu i Inżynierii Produkcji, (red.) R. Knosala, Oficyna Wydawnicza PTZP, 10.
Opole 2014, dostępne na:
http://www.google.pl/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=1&ved=0CCEQFjAA&url=ht
tp%3A%2F%2Fwww.ptzp.org.pl%2Ffiles%2Fkonferencje%2Fkzz%2Fartyk_pdf_2014%2FT2%2
Ft2_978.pdf&ei=LnBMVcHUHIP4yQOt-
YDgCA&usg=AFQjCNEJaMUQ4rdi4AOOp8wAcsY73HVzcw&sig2=hCn9V4PEfCB0_yC0IhVb
aQ&bvm=bv.92885102,d.bGQ (1.05.2015).
11. Pocztowski A., Zarządzanie zasobami ludzkimi, PWE, Warszawa 2007.
12. Runiewicz-Wardyn K., Towards building e-learning environment in Poland, WaiP, Warszawa 2008.
13. Selden S., Ornestein J., Government E-Recruiting Web Sites:The influence of e-recruitment content
and usability on recruiting and hiring outcomes in US state governments, ,,International Journal of
Selection and Assessment", Volume 19, Issue 1, March 2011. pages 31–40.
14. Social media 2012, s. 13.
15. Stone D.L., Lukaszewski K.L., Stone-Romero E.-F., Johnson T.L., Factors Affecting the
Effectiveness and Acceptance of Electronic Selection Systems, ,,Human Resource Management
Review", 23, 2013, 50–70.
16. Strohmeier, S., and Kabst, R., Organisational adoption of e-HRM in Europe: An empirical
exploration of major adoption factors, ,, Journal of Managerial Psychology", 24(6), 2009, 482-501.
17. Strohmeier S.,Research in e-HRM: Review and implications; ,,Human Resource Management
Review", 2010, 17.
18. Sullivan J., ‘Friends of the Firm’ Referrals – Expand Referals to Non-Employees 2014. Retrieved
from http://www.ere.net/2014/02/10/friends-of-the-firm-referrals-expand-referrals-to-non-
employees/ (1.04.2015).
19. Yüce P., Highhouse S., Effects of Attribute Set Size and Pay Ambiguity on Reactions to ‘‘help
wanted’’ Advertisements, ,,Journal of Organizational Behavior", 19, 1998, 337–352.
20. Wawer M., Muryjas P., E-rekrutacja w realizacji strategii e-biznesu w Polsce, ,,Zeszyty Naukowe
Uniwersytetu Szczecińskiego. EkonomiczneProblemyUsług", 2011, s. 112-118
21. Wawer M., Rzemieniak M., Budowanie wizerunku pracodawcy w mediach społecznościowych w
rekrutacji pracowników, ,,Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Problemy Zarządzania",
Finansów i Marketingu 712/26, 2012, 353-368.
22. Wołodźko K., Ocena wpływu wybranych wartości osobistych jako czynników zwiększających
atrakcyjność organizacji w procesie rekrutacji internetowej. Niepublikowana praca magisterska,
Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie 2014.
23. Woźniak J., Model zarządzania efektywnością procesu szkoleniowego. Olsztyn: OWSIiZ, 2009.
Stro
na2
3
24. Woźniak J., Rekrutacja – teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2013.
25. Woźniak J., Crowdsourcing jako czwarty etap rekrutacji internetowej, ,,Zarządzanie Zasobami
Ludzkimi", 1(96), 2014, 27-40.
26. Woźniak J., Grywalizacja w zarządzaniu ludźmi. Zarządzanie Zasobami Ludzkimi,2(103), 2015, 11-
34.
27. Woźniak J., (w druku).E-commerce w Polsce i na Ukrainie, 2015, e-mentor.
28. Zając J., Technologie informacyjne i komunikacyjne a zarządzanie personelem, raport z badań
„Trendy rozwojowe i zmiany gospodarcze w regionie” finansowanych przez EFS, Wyd. MGG
Conference, Warszawa 2012.
ON-LINE RECRUITMENT AND ITS’ SCOPE
Summary
Recruitment via the Internet is the fastest growing method of acquiring candidates. However, the
variability of its tools, and frequently excessive expectations that surround the use of ICT methods in
management means that there are many myths associated with it. The text sets out strict definitions of
social recruitment and social recruitment using the internet. For example, industry reports, and selected
academic publications shows how wide the range is assigned to this type of e-recruitment in Polish
literature. These reviews are confronted with the results of the CSO on representative samples and
analysis of the content of web pages 300 largest Polish enterprises.
Key words: e-recruitment, employer branding, crowdsourcing, ITC in HR
Streszczenie Rekrutacja z wykorzystaniem internetu jest najszybciej rozwijającą się metodą pozyskiwania
kandydatów. Jednak zmienność jej narzędzi oraz często nadmierne oczekiwania, jakie budzi
wykorzystanie metod teleinformatycznych w zarządzaniu powoduje, że pojawiają się liczne mity z nią
związane. Tekst prezentuje ścisłe definicje rekrutacji społecznościowej oraz rekrutacji społecznościowej
z wykorzystaniem Internetu. Na przykładzie raportów branżowych oraz wybranych publikacji
akademickich pokazuje jak szeroki zasięg jest przypisywany temu rodzajowi e-rekrutacji w polskim
piśmiennictwie. Opinie te konfrontowane są z wynikami badań GUS na próbach reprezentatywnych
oraz analizą zawartości 300 stron internetowych największych polskich przedsiębiorstw.
Słowa kluczowe: e-rekrutacja, employerbranding, crowdsourcing, metody ITC w zarządzaniu ludźmi
Stro
na2
4
ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 1/2015(16), 24-33
dr Renata Burchart
mgr Adam Tadeusz Ulatowski
Uniwersytet Warmińsko Mazurski w Olsztynie
Wydział Nauk Ekonomicznych
ZRZĄDZANIE PODATKIEM VAT NA PRZYKŁADZIE FIRMY
HANDLOWEJ
Wstęp
Formuła podatkowa VAT-u (ang. - Value AddedTax), została stworzona
i zaprezentowana przez niemieckiego przedsiębiorcę Carla Friedricha von Siemensa
w 1920 roku, a wykorzystana po raz pierwszy we Francji w roku 1954, czyli dopiero
po 34 latach40. W Polsce podatek od towarów i usług został wprowadzony 5 lipca
1993 roku Ustawą z dnia 8 stycznia 1993 roku o podatku od towarów i usług oraz
o podatku akcyzowym. Do dzisiaj wprowadzono go w około 140 państwach na całym
świecie41. W Polsce zastąpił on podatek obrotowy, który obejmował jedynie dobra
konsumpcyjne i wynosił 20% od towarów i 5% od usług42. Podstawowymi
przesłankami do jego wprowadzenia były: upodobnienie systemu podatkowego do
standardów europejskich w kontekście planowanej integracji, konieczność
zreformowania nieprzystającego do warunków gospodarki rynkowej opodatkowania
obrotu, większe wpływy do budżetu jak też uproszczenie procesu egzekwowania
podatku.
Podstawą prawną podatku VAT jest obecnie Ustawa z 11 marca 2004 roku od
podatku od towarów i usług, która weszła w życie 1 maja 2004 roku, w dniu
przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Bardzo istotne dla polskich podatników są
wspólnotowe dyrektywy dotyczące podatków od towarów i usług. Nowe
uregulowania w zakresie VAT dostosowano do postanowień dyrektyw Unii
40 I. Olechowicz i in., VAT w działalności gospodarczej, Difin, Warszawa 2010, s. 16. 41 K. Zasiewska, VAT. Podstawowe zasady i ujęcie w rachunkowości, Wolters Kluwers Polska,
Warszawa 2013, s. 11. 42http://poradnik.wfirma.pl/-podatek-vat-jest-w-polsce-od-1993-roku-i-zastapil-podatek-obrotowy
(10.02.2015)
Stro
na2
5
Europejskiej, głównie dyrektywy Rady 2006/112/WE z dnia 28 listopada 2006 roku
w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej43.
W Polsce stawka podstawowa podatku VAT wynosi obecnie 23%. Nie istnieje
jednak konkretna lista towarów i usług objętych tą stawką. Stosuje się ją dla
wszystkich dóbr, które nie zostały objęte stawkami obniżonymi44.
Podatek VAT jest jednym z najważniejszych źródeł wpływów do budżetu
państwa. W Polsce dochody z podatku VAT stanowią prawie 40% wszystkich
przychodów podatkowych. Jest on wielofazową formą opodatkowania obrotu45. Do
jego płacenia zobowiązani są wszyscy uczestnicy tego obrotu, począwszy od
poszczególnych etapów cyklu produkcyjnego aż do końcowych faz związanych z
dystrybucją.
Założenia metodyczne badań
Podmiotem badań jest firma handlowa, zajmujące się prowadzeniem sklepu
na terenie Olsztyna. Założona została w roku 2002 przez dwie osoby fizyczne, jako
spółka jawna o nazwie CEFAL. Głównym celem jej działania jest dystrybucja
towarów przydatnych do uprawiania takich hobby jak: wędkarstwo, survival czy
myślistwo. Przykładowymi towarami, jakimi handluje firma „CEFAL” są: wędki,
kołowrotki, pudełka, torby wędkarskie, spławiki, haczyki, noże, silniki do łodzi,
echosondy i wiele innych. Przez ponad dziesięcioletni okres swojej działalności firma
zdobyła renomę i uznanie klientów. Aktualnie jest uważana za największy
i najlepiej zaopatrzony sklep tego typu w województwie.
Przedmiotem badań jest sposób zarządzania podatkiem VAT
w przedsiębiorstwie handlowym „CEFAL”.
Okres badań objął 4 lata od 2010 do 2013 roku.
W pracy zweryfikowano następującą hipotezę badawczą:Zarządzanie
podatkiem VAT w firmach w branży sezonowej ma znaczący wpływ na ich płynność
finansową, sprawne funkcjonowanie oraz umacnianie ich pozycji na rynku.
Do metod badawczych wykorzystanych w pracy należą:
1. Metoda monograficzna - polega na badaniu indywidualnego przypadku (w pracy
jest nim przedsiębiorstwo handlowe). Monografia różni się od zwykłego opisu,
43 K. Zasiewska, VAT. Podstawowe zasady i ujęcie w rachunkowości, Wolters Kluwers Polska,
Warszawa 2013, s. 12. 44 Tamże, s. 27. 45 I. Olechowicz i in., VAT w działalności gospodarczej, Difin, Warszawa 2010, s. 16.
Stro
na2
6
koncentracją na określonym problemie oraz analitycznym charakterem46.
2. Metoda analizy dokumentów - polega na uporządkowaniu i interpretacji zawartych
w nich treści pod kątem hipotezy badawczej47. Jest oparta na badaniu i selekcji
dokumentów, które zostały wytworzone przez przedsiębiorstwo podlegające badaniu.
Dokumentacja jest ważnym i konkretnym materiałem, pozwalającym na szczegółową
analizę faktów danej jednostki.
Techniką wykorzystaną do przygotowania artykułu był wywiad bezpośredni
z właścicielami firmy oraz analiza treściowa dokumentów. Narzędziem badawczym,
wykorzystanym na potrzeby analizy był arkusz obserwacji.
Wyniki badań
Zarządzanie podatkiem VAT w przedsiębiorstwie handlowym opiera się
przede wszystkim na takim planowaniu zaopatrzenia, umożliwiającym przesunięcie
terminu płatności zobowiązań z tytułu podatku od towarów i usług na dogodne dla
firmy miesiące. Tego typu działania stosuje wiele firm, w których występują duże
wahania sprzedaży, wynikające z sezonowości branży, w której działają. Jedną
z takich branż jest wędkarstwo. Właściciele podmiotu badawczego przy planowaniu
zakupów kierowali się i kierują głównie rocznym cyklem sprzedaży w ich branży. Na
obroty firm działających w tej gałęzi handlu wpływają:
1. pory roku,
2. okresy wakacyjne i urlopowe,
3. okresy ochronne ryb,
4. okresy świąteczne.
Od początku istnienia firmy jej właściciele starali się zarządzać podatkiem od
towarów i usług ale dopiero po czterech latach od rozpoczęcia działalności udało się
opracować system pozwalający na skuteczne planowanie zakupów pod tym
względem.
Na obroty w sklepie najsilniej wpływa pierwszy czynnik, czyli pory roku.
Wynika to głównie z upodobań wędkarzy do uprawiania swojego hobby w okresie
wiosennym, letnim, oraz na początku okresu jesiennego. Późna jesień i zima jest
czasem, podczas którego wędkują tylko najbardziej zapaleni łowcy.
Kolejny czynnik to okres wakacyjny i urlopowy, czyli wydłużenie czasu
wolnego u wędkarzy i turystów. Ma on największy wpływ na zwiększenie obrotów w
46 K. Kwaśniewska, Jak pisać prace dyplomowe, CeDeWu, Bydgoszcz 2010, s. 25.
47 Tamże, s. 26.
Stro
na2
7
branży wędkarskiej.
Następnym czynnikiem wpływającym na sezonowość branży są okresy
ochronne ryb. Nie mają one tak kluczowego znaczenia, jednak można dostrzec ich
wypływ na zwiększenie obrotów w sklepach wędkarskich. Przykładem może być
koniec sezonu ochronnego na szczupaka, przypadający na 30 kwietnia każdego roku.
W dniu następnym na łowy rusza wielu wędkarzy. Łączy się to dodatkowo
z okresem „długiego weekendu majowego”. W związku z tym w ostatnim dniu
kwietnia sklepy wędkarskie mają często rekordowe obroty roczne. W badanym
podmiocie był to obrót w przedziale między 12 000 zł a 18 000 zł, w analizowanych
latach.
Ostatnim z czynników oddziałujących na miesięczne wahania sprzedaży są
okresy świąteczne. Są to najczęściej krótkie momenty, zwiększające obroty badanego
przedsiębiorstwa. Jednym z nich jest wspomniany wcześniej okres 1 - 3 maja, kiedy
to wielu wędkarzy planuje dni wolne, aby wydłużyć „majowy weekend”. Kolejnym
świętem mającym wpływ na funkcjonowanie branży wędkarskiej jest Boże Ciało.
Przypada ono zawsze we czwartek, przez co tworzy kolejną możliwość przedłużenia
weekendu. Intensywność sprzedaży przed tymi wydłużonymi weekendami dotyczy
jednak kilku dni, które nie wpływają znacząco na wahania obrotów miesięcznych.
Inaczej sytuacja wygląda przed świętami Bożego Narodzenia, kiedy to wzrost
sprzedaży jest widoczny już od 15 grudnia i trwa aż do Wigilii.
Jak wynika z danych tabeli 1 w badanej firmie widoczna jest sezonowość
obrotów miesięcznych w każdym z badanych lat. Najniższa sprzedaż odnotowana jest
w miesiącach zimowych: styczeń, luty, marzec, październik i listopad.
W miesiącach tych struktura sprzedaży mieściła się w granicach od 2,84% rocznej
sprzedaży (styczeń 2012 rok) do 6,16% rocznej sprzedaży (luty 2010 rok oraz
październik 2013 rok). Najwyższa sprzedaż dotyczyła miesięcy letnich
i wakacyjnych: maj, czerwiec, lipiec i sierpień. W miesiącach tych struktura sprzedaży
mieściła się w granicach od 9,76% rocznej sprzedaży (czerwiec 2012 rok) do 15,2%
rocznej sprzedaży (maj 2012 rok).
Inaczej kształtowały się wartości zakupów dokonywanych przez badany
podmiot w analizowanych latach. Większe zakupy zaczynały się już w od lutego
i były kontynuowane w marcu, kwietniu i maju, wahały się od 6,16% zakupów
rocznych (luty 2010 rok) do 15,46% zakupów rocznych (marzec 2011 rok).
W każdym z analizowanych lat stopniowy spadek zakupów zaczynał się od czerwca.
Od wrześniu do końca każdego roku widoczny był już znaczący spadek zakupów,
nawet do 1,84% rocznych zakupów (grudzień 2013 rok).
Stro
na2
8
Tabela 1. Wartość i struktura zakupów i sprzedaży netto w firmie „CEFAL” w latach 2010-2013,
w ujęciu miesięcznym
Table 1. The value and structure of purchases and net sales in the company "CEFAL" in 2010-
2013, on a monthly basis
Miesiące
Months
Lata-Years
2010 2011
Sprzedaż
Sale
Zakupy
Purchase
Sprzedaż
Sale
Zakupy
Purchase
N % N % N % N %
I 54343 5,75 42252 5,32 40520 5,45 38014 4,66
II 28554 3,02 48913 6,16 28057 2,92 61430 7,54
III 48359 5,11 122793 15,46 49200 5,38 94434 11,59
IV 106241 11,24 111929 14,09 89039 11,53 103436 12,69
V 119609 12,65 88918 11,2 138561 12,64 79775 9,79
VI 126248 13,35 84873 10,69 127197 12,98 83756 10,28
VII 115227 12,19 79238 9,98 138879 11,65 74704 9,17
VIII 121066 12,80 78060 9,83 116486 12,5 91699 11,25
IX 80890 8,56 43313 5,45 96557 8,72 62837 7,71
X 46147 4,88 33251 4,19 69665 5,11 55457 6,80
XI 37641 3,98 20270 2,55 35781 4,26 54225 6,65
XII 61201 6,47 40399 5,09 49132 6,86 15247 1,87
Suma
Sum
945526 100 794209 100 979074 100 815014 100
Miesiące
Months
Lata-Years
2012 2013
Sprzedaż
Sale
Zakupy
Purchase
Sprzedaż
Sale
Zakupy
Purchase
N % N % N % N %
I 27684 2,84 13826 1,67 45928 5,20 30962 1,69
II 47065 4,82 102473 12,38 36280 4,11 108994 12,56
III 51347 5,26 106980 12,93 45603 5,16 68 405 13,11
IV 117010 11,99 103182 12,47 83755 9,48 123456 12,65
V 148273 15,20 124316 15,02 129271 14,64 92175 15,24
VI 95185 9,76 77419 9,39 119706 13,55 77750 9,49
VII 113924 11,68 77875 9,41 102335 11,59 66976 9,55
VIII 112881 11,57 59910 7,24 112016 12,68 62111 7,34
IX 91891 9,45 50901 6,15 73396 8,31 46065 6,24
X 56314 5,77 51721 6,25 54425 6,16 33300 6,34
XI 59279 6,08 32219 3,89 37107 4,20 29337 3,95
XII 54664 5,60 26578 3,21 43373 4,91 15027 1,84
Suma
Sum
975517 100 827400 100 883195 100 754558 100
Źródło: Opracowanie własne na podstawie deklaracji VAT-7 za lata 2010-2013 w firmie „CEFAL”
Stro
na2
9
Source: Own calculations based on VAT-7 for the years 2010-2013 in the company "CEFAL".
W latach 2010 – 2013 firma dokonywała zakupów na potrzeby swojej
działalności, utrzymując stan remanentowy na koniec roku na poziomie: 151 000 zł
w 2010 roku, 164 000 zł w 2011 roku, 148 000 zł w 2012 roku i 129 000 zł w 2013
roku. Średnie wahania tych wartości mieściły się w granicach około 16 000 zł.
Taka struktura zakupów dokonywanych przez właścicieli firmy „CEFAL”
wynikała między innymi z zarządzania podatkiem od wartości od towarów i usług.
Poza tym duży wpływ na takie decyzje związane z zakupami miała atrakcyjność ofert
cenowych proponowanych przez firmy zaopatrujące badane przedsiębiorstwo,
dotyczące zamówień przedsezonowych. W ramach takich ofert kupujący przy
wysokiej wartości zamówienia, otrzymywał wysoki rabat na całość bądź część
zamówień. Dodatkowo, przy takich zamówieniach, kontrahent wydłuża okres terminu
zapłaty od 60 do 90 dni. Takie warunki ułatwiają firmom z branży wędkarskiej
zarządzanie podatkiem od towarów i usług, gdyż pozwalają na większe zakupy w
miesiącach zimowych bez obawy o utratę płynności finansowej czy ponoszenie
dodatkowych kosztów, związanych z odsetkami za niezapłacone
w terminie faktury.
Dodatkowym pozytywnym aspektem jest możliwość zakupienia towarów na
początku roku na zapas, co powoduje szybkie uzupełnienie brakujących towarów
w późniejszych miesiącach roku. Większość towarów w badanej firmie pochodzi
z Dalekiego Wschodu oraz ze Stanów Zjednoczonych, a hurtownie importujące te
towary utrzymują niewielkie stany magazynowe, co często oznacza kilkumiesięczne
opóźnienia w dostawach. Dlatego też zapasy robione już w pierwszych miesiącach
roku skutecznie przyczyniają się do tego, że w miesiącach zwiększonych obrotów nie
ma sytuacji oczekiwania na brakujące towary.
Badane przedsiębiorstwo rozlicza się ze swoich zobowiązań z tytułu podatku
od towarów i usług za pośrednictwem metody memoriałowej. Oznacza to, że co
miesiąc właściciele składają deklaracje oraz dokonują wpłat na konto urzędu
skarbowego zawierającą wszystkie informacje o zakupach i sprzedaży w danym
miesiącu na podstawie posiadanych faktur, a nie terminie ich zapłaty, dzięki temu
wydłużone terminy płatności nie wpływają na powstanie obowiązku podatkowego.
W systemie rozliczeń podatku VAT wyróżnione są: podatek należny
i podatek naliczony. Podatek należny jest podatkiem, który obciąża sprzedaż towarów
i usług. Podatek naliczony jest podatkiem zapłaconym przy zakupie towarów i usług.
W okresach rozliczeniowych obliczana jest różnica kwot podatku należnego i
naliczonego. W przypadku, gdy większa jest wartość podatku należnego, podatnik jest
zobowiązany przekazać różnicę kwoty VAT do urzędu skarbowego.
Stro
na3
0
Tabela 2. Wartość zobowiązań z tytułu podatku VAT w firmie „CEFAL” w zł,
w latach 2010-2013, w ujęciu miesięcznym
Table 2. The value of liabilities due to VAT in the company "CEFAL" in PLN,
in 2010-2013, on a monthly basis
Miesiące
Months
Lata-Years
2010 2011
VAT
naliczony
VAT
included
VAT
należny
VAT due
VAT do
zapłaty
VAT
payable
VAT
naliczony
VAT
included
VAT
należny
VAT due
VAT do
zapłaty
VAT
payable
I 8238 10654 2416 9212 8594 618
II 10253 5679 0 6362 14130 0
III 25781 10350 0 11236 20832 0
IV 22608 22267 0 19832 22773 0
V 18084 24514 0 30676 17324 0
VI 16450 25272 0 27387 17583 2845
VII 15245 22752 2413 29816 15379 14437
VIII 15479 24344 8865 24804 19163 5641
IX 8953 16863 7910 21221 13530 7691
X 6896 9848 2952 15704 12301 3403
XI 4321 8178 3857 8164 12422 0
XII 8636 13179 4543 11284 3455 3571
Suma-Sum 160944 193900 32956 177486 215698 38212
Miesiące
Months
Lata-Years
2012 2013
VAT
naliczony
VAT
included
VAT
należny
VAT due
VAT do
zapłaty
VAT
payable
VAT
naliczony
VAT
included
VAT
należny
VAT due
VAT do
zapłaty
VAT
payable
I 2827 6313 3486 6995 416 3421
II 23480 10637 0 24101 8178 0
III 23758 11700 0 15733 10384 0
IV 22579 26037 0 27230 18691 0
V 27530 32582 0 20231 28169 0
VI 16409 20424 0 16002 25747 0
VII 16254 24378 0 14260 21862 0
VIII 12201 24021 7567 12606 24108 6976
IX 10851 20264 9413 9837 16131 6294
X 11698 12768 1070 7462 12293 4831
XI 7344 13560 6216 6754 8448 1694
XII 6102 12492 6390 3446 9950 6504
Suma-Sum 181034 215176 34142 164657 194377 29720
Źródło: Opracowane na podstawie deklaracji VAT-7 za lata 2010-2013 w firmy „CEFAL”.
Stro
na3
1
Source: Own calculations based on VAT-7 for the years 2010-2013 in the company "CEFAL".
W przypadku, gdy większa jest wartość podatku naliczonego, podatnik
otrzymuje zwrot różnicy kwoty VAT z urzędu skarbowego lub obniża o nią podatek
należny od swojej sprzedaży w następnym miesiącu.
Podatnik rozliczający się z podatku VAT obowiązany jest składać deklaracje
podatkowe (VAT-7) dla podatku od towarów i usług za okresy miesięczne
w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu w którym powstał
obowiązek podatkowy48.
Zarządzanie podatkiem od towarów i usług w firmie handlowej dotyczy
takiego zaplanowania nabywania towarów, aby pozwoliły one na przesuwanie
zobowiązań z tytułu VAT na takie miesiące w roku kiedy nie będą one nadmiernym
obciążeniem finansowym dla przedsiębiorstwa.
Firma będąca podmiotem badań dokonywała w miesiącach zimowych dużo
wyższych zakupów niż potrzebowała, chcąc przesunąć zobowiązania z tytułu VAT na
miesiące, kiedy obroty są na stosunkowo wysokim poziomie.
Jak wynika z danych tabeli 2 w miesiącach od lutego do czerwca
w badanych latach49 zobowiązanie firmy „CEFAL” wobec urzędu skarbowego z
tytułu VAT-u wynosiło 0 zł, co w praktyce oznaczało przeniesienie nadpłat VAT-u na
kolejne miesiące. Dzięki takiej sytuacji pomimo, że w firmie już w maju kwota VAT-
u naliczonego była niższa niż VAT-u należnego to zobowiązania z tego tytułu
wynosiły przez kolejne dwa miesiące 0 zł. W następnych miesiącach zobowiązania
firmy z tytułu VAT-u wzrastały. Nie było to jednak dla firmy nadmierne obciążenie,
ponieważ obroty w miesiącach letnich były na tyle wysokie, że mogła ona na bieżąco
regulować swoje zobowiązania. Jednocześnie większość faktur za zakupy była już
opłacona, gdyż ich terminy zapłaty przypadały na okres od maja do czerwca w
badanych latach.
Podsumowanie
Planując skuteczne zarządzanie podatkiem VAT właściciele badanej firmy
uznali, że najlepiej będzie przesunąć zobowiązania z tytułu podatku na miesiące,
kiedy obroty będą na tyle duże, aby bez problemów można było je regulować.
Efektem takiego działania było zwiększenie zakupów w pierwszych miesiącach roku,
kiedy sprzedaż była jeszcze stosunkowo niska. Pomocne były oferty otrzymywane
przez firmę „CEFAL” od kontrahentów oferujących tak zwane zamówienia
48http://www.odr.pl/ekonomika/podatki-w-rolnictwie/1402-istota-i-funkcjonowanie-podatku-vat
(10.02.2015) 49 Oprócz roku 2011, kiedy to okres ten dotyczył miesięcy do lutego do maja.
Stro
na3
2
przedsezonowe na preferencyjnych warunkach. Jednym z elementów takiej oferty
było wydłużenie terminu płatności za zamówiony towar. Taka sytuacja pozwoliła
właścicielom na dokonanie dużych zakupów, nadpłacając podatek od towarów i usług,
a jednocześnie nie narażając się na konieczność szybkiego uregulowania płatności, co
mogłoby spowodować utratę płynności finansowej firmy.
Wysokie wartości zakupionych towarów spowodowały, że w badanej firmie
zobowiązania z tytułu podatku od towarów i usług powstawały dopiero
w miesiącach letnich, kiedy to obroty były wysokie. Pozwoliło to również uniknąć
kumulacji z zobowiązaniami firmy z tytułu opłat za faktury, wystawiane przez
kontrahentów na początku roku. Do czerwca każdego roku prawie 80% z nich była
już uregulowana.
Przyczyną takiego postępowania jest wyraźnie widoczna sezonowość branży,
w jakiej działa badana firma. Właściciele konsekwentnie i z pozytywnym skutkiem
realizowali i realizują co roku rozkładanie zakupów zapasów w sposób, który pozwala
skutecznie zarządzać podatkiem VAT.
Reasumując, należy stwierdzić, że w firmach w branży sezonowej istnieją
instrumenty, wykorzystanie których może znacząco wpływać na skuteczne
zarządzanie podatkiem VAT, co przekłada się na utrzymanie płynności finansowej
oraz umacnianie pozycji firmy na rynku.
Bibliografia:
1. Deklaracje VAT-7 firmy „CEFAL” za lata 2010-2013.
2. http://poradnik.wfirma.pl/-podatek-vat-jest-w-polsce-od-1993-roku-i-zastapil-podatek-obrotowy
3. http://www.odr.pl/ekonomika/podatki-w-rolnictwie/1402-istota-i-funkcjonowanie-podatku-vat
4. Kwaśniewska K., Jak pisać prace dyplomowe, CeDeWu, Bydgoszcz 2010.
5. Olechowicz I. i in., VAT w działalności gospodarczej, Difin, Warszawa 2010.
6. Ulatowski A. T., Zarządzanie podatkiem VAT oraz oddziaływanie zmian w podatku VAT na
przedsiębiorstwo handlowe w latach 2010 – 2013, Praca magisterska, Wydział Nauk Ekonomicznych
UWM, Katedra Rachunkowości, Olsztyn 2014.
7. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, Dz. U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 z
późn. zm.
8. Zasiewska K., VAT. Podstawowe zasady i ujęcie w rachunkowości, Wolters Kluwers Polska, Warszawa
2013.
MANAGEMENT OF VAT FOR EXAMPLE ON THE TRADING COMPANY
Summary
The article presents the management of VAT in the trading company, in which revenues are
seasonal. In order not to lose liquidity in the summer months the owners of the company have developed
a way to spread the VAT obligations evenly across all months, increasing inventory in stock in winter’s
Stro
na3
3
months, but at the same time using the discounts, extended payment terms, and taking into account the
long term orders. As a result, such a way of managing VAT significantly reduces the risk of the company
and causing strengthening its market position.
Keywords: VAT management, seasonality of the industry and VAT liabilities, VAT due, the input VAT.
Streszczenie
W artykule zaprezentowano sposób zarządzania podatkiem VAT w firmie handlowej, w której
przychody mają charakter sezonowy. Aby nie stracić płynności finansowej w miesiącach letnich, właściciele
firmy opracowali sposób na rozłożenie zobowiązań dotyczących podatku VAT równomiernie na wszystkie
miesiące, zwiększając zapasy w magazynie w miesiącach zimowych, ale jednocześnie korzystając z upustów,
wydłużonych terminów płatności oraz uwzględniając długi termin realizacji zamówień. W rezultacie taki
sposób zarządzania VAT-em znacznie zmniejsza ryzyko działalności firmy
i powodując umacnianie się jej pozycji na rynku.
Słowa kluczowe:zarządzanie podatkiem VAT, sezonowość branży a zobowiązania z tytułu VAT, VAT
należny, VAT naliczony.
Stro
na3
4
DZIAŁ II
POLSKA WIEDZY
I INNOWACYJNOŚCI
CHAPTER II
KNOWLEDGE AND
INNOVATION IN POLAND
Stro
na3
5
Bartosz Mickiewicz ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 1/2015(16), 35-46
dr hab. inż. Bartosz Mickiewicz prof. ZUT
Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie
WYBRANE ASPEKTY ROZWOJU PRZEDSIĘBIORCZOŚCI
NA OBSZARACH WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA
ZACHODNIOPOMORSKIEGO – WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH
Wstęp
Przedsiębiorczość jest przedmiotem zainteresowania wielu polityk
publicznych, w tym polityki regionalnej, polityki konkurencyjności, polityki rynku
pracy, czy polityki rozwoju obszarów wiejskich. Podejmowane w ramach tych polityk
działania mogą być ukierunkowane na kształtowanie postaw przedsiębiorczych,
rozumianych jako pewna postawa życiowa, a przez to pozostająca pod wpływem
środowiska rodzinnego, szkolnego oraz innych członków lokalnych społeczności ─ i
jako taka będąca elementem instytucji nieformalnych. Część programów pomocy
koncentruje się jednak na uruchomieniu instrumentów wsparcia (instrumenty
finansowe i pozafinansowe) mających na celu tworzenie podmiotów gospodarczych i
ich dalszy rozwój w kolejnych fazach życia przedsiębiorstwa.
Inny zatem jest zestaw instrumentów sprzyjających budowie postaw
przedsiębiorczych, a odmienne są instrumenty pomocy adresowane do
przedsiębiorców wchodzących i działających już na rynku. W przypadku tworzenia
przedsiębiorstw na obszarach wiejskich, ze względu na specyfikę i odmienne warunki
społeczno-ekonomiczne od tych panujących w mieście, wspieranie
przedsiębiorczości i tworzenie pozarolniczych miejsc pracy, wymaga szczególnego
doboru instrumentów pomocy.
Rola państwa w kształtowaniu sprzyjających warunków zakładania
i prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach wiejskich jest szczególna.
Zaangażowanie państwa jest potrzebne w celu tworzenia warunków brzegowych
zachęcających do aktywności gospodarczej, i to nie tylko na wsi, aby minimalizować
Stro
na3
6
negatywne skutki niekontrolowanego przebiegu procesów społeczno-
gospodarczych50.
Można obserwować znaczne zróżnicowanie aktualnego stanu rozwoju
przedsiębiorczości pozarolniczej między obszarami miejskimi a wiejskimi. Powodem
tego stanu rzeczy jest m.in. niższa atrakcyjność obszarów wiejskich. Kapitał
inwestycyjny napływa bowiem do tych obszarów, które uznaje się ogólnie za bardziej
atrakcyjne (np. położone w pobliżu głównych centrów rozwoju), a najczęściej są to
regiony i miasta o najwyższym poziomie rozwoju. Coraz częściej jednak
przedsiębiorcy lokalizują swoje podmioty gospodarcze na terenach wiejskich, przede
wszystkim ze względu na dużo niższe ceny gruntów niż w miastach. Powoduje to
koncentrację różnych działalności, a przede wszystkim działalności usługowej w
gminach podmiejskich51.
Z badań prowadzonych przez Wilkina52 wynika, że polskie społeczeństwo
charakteryzuje się dużą przedsiębiorczością. Ta przedsiębiorczość na obszarach
wiejskich przejawia się m.in. poprzez działalność rolniczą, ale ponad 60 proc.
mieszkańców wsi nie ma nic wspólnego z rolnictwem. Jedną z możliwych blokad dla
rozwoju obszarów wiejskich może być transfer wiedzy na wieś. Rozwój
przedsiębiorczości w tych miejscach jego zdaniem wymaga zaangażowania
wszystkich resortów i wielu instytucji. Obecnie 2/3 przedsiębiorstw w Polsce to firmy
bardzo małe, oparte na samozatrudnieniu. Wraz z mikroprzedsiębiorstwami, które
zatrudniają do 10 osób, dostarczają najwięcej miejsc pracy. Rekomendowaną
pozarolniczą formą działalności gospodarczej na obszarach wiejskich może być np.
agroturystyka, czy różnego rodzaju usługi. Konieczne jest także znalezienie sposobu,
aby do rozdrobnionych przedsiębiorców na obszarach wiejskich trafić
z wiedzą. Niestety ciągle ludność wiejska jest gorzej wykształcona, to trzeba też
uwzględnić w kształceniu umiejętności, które przydają się później w działalności
przedsiębiorczej, należy uczyć ludzi promowania własnej działalności oraz
korzystania z nowoczesnych urządzeń telekomunikacyjnych i informatycznych53.
50I. Nurzyńska, Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich. Uwarunkowania, bariery, instrumenty
wsparcia, (w:) Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich, www.ksow.pl, Warszawa 2013. 51 A. Hałasiewicz, Rozwój obszarów wiejskich w kontekście zróżnicowań przestrzennych w Polsce i
budowania spójności terytorialnej kraju, (w:) Raport, Kancelaria Prezydenta RP, Warszawa 2013. 52 J. Wilkin, Debata: polska wieś mniej rolnicza, trzeba rozwijać tam przedsiębiorczość, (w:) Gazeta
Wyborcza: http://wyborcza.pl/1,91446,17555283,Debata__polska_wies_ mniej_
rolnicza__trzeba_rozwijac.html#ixzz3WhJ6O5DG, 2015. 53 J. Wilkin, Debata: polska wieś mniej rolnicza, trzeba rozwijać tam przedsiębiorczość, (w:) Gazeta
Wyborcza: http://wyborcza.pl/1,91446,17555283,Debata__polska_wies_ mniej_
rolnicza__trzeba_rozwijac.html#ixzz3WhJ6O5DG, 2015.
Stro
na3
7
Celem badań było poznanie dynamiki rozwoju przedsiębiorczości na
obszarach wiejskich w województwie zachodniopomorskim. Szczególny nacisk
położona na ukazanie opinii przedsiębiorców na temat:
– głównych problemów związanych z rozwojem przedsiębiorczości i
występujących na obszarach wiejskich województwa zachodniopomorskiego
– szans i możliwości rozwoju przedsiębiorczości w regionie,
– identyfikacji istniejących barier.
Podstawowym założeniem było, że tempo rozwoju przedsiębiorczości na
obszarach wiejskich województwa zachodniopomorskiego napotyka na szereg barier
natury formalno-prawnej, intelektualnej, infrastrukturalnej, finansowej,
środowiskowej, w tym mentalnej. Identyfikacja tych barier i ich eliminowanie
wpływa na społeczno-gospodarczy rozwój obszarów wiejskich województwa
zachodniopomorskiego.
Badania zostały wykonane w 2015. W badaniach wykorzystano metodę
ankiety z zastosowaniem kwestionariusza wywiadu. Badania zostały przeprowadzone
na grupie losowo wybranych 120 przedsiębiorców działających na terenie
województwa zachodniopomorskiego. Wszyscy oni prowadzili firmy na obszarach
wiejskich województwa.
Wyniki badań
Mimo, że według Hadryś-Nowak54, w Polsce następuje systematyczny wzrost
aktywności zawodowej kobiet, kobiety stanowią obecnie mniejszość ogółu
przedsiębiorców wiejskich. Wynika to zapewne z faktu, że kobiety, zgodnie z
tradycyjnym podziałem ról społeczno-zawodowych na wsi, pełnią obowiązki osoby
uczestniczącej (pomagającej) w prowadzeniu gospodarstwa (firmy).
Przeprowadzone badania wykazały, że przewaga liczebności mężczyzn
(71,3%) przedsiębiorców nad kobietami (28,7%) wyniosła prawie 42%.
Jak wynika z przeprowadzonych badań, największa grupa respondentów
plasowała się w przedziale wiekowym między 36-45 lat (52,0%). Kolejną grupę
stanowili respondenci w przedziale wiekowym 26-35 lat (18,0%). Najmniej liczni byli
ankietowani w wieku powyżej 55 lat – 13,3%. Ta tendencja jest zjawiskiem
korzystnym, sprzyjającym rozszerzaniu się przedsiębiorczości i świadczącym o
szybkim usamodzielnianiu się młodych przedsiębiorców (rys. 1).
54 A. Hadryś-Nowak, Kobiety w przedsiębiorstwach rodzinnych - przegląd literatury,
(w:) Przedsiębiorczość i Zarządzanie, Tom XV, Zeszyt 7, Społeczna Akademia Nauk, Łódź 2014.
Stro
na3
8
Rysunek 1. Struktura wieku przedsiębiorców
Figure 1. Structure of entrepreneurs’ age
Źródło: badania własne
Source: own studies
Wykształcenie, jest czynnikiem w dużej mierze warunkującym rozwój
przedsiębiorczości wiejskiej. Największa liczba respondentów posiadała
wykształcenie średnie (52,0%). Stosunkowo duży odsetek przedsiębiorców (9,3%)
posiadał wykształcenie podstawowe. Jest to zjawisko niepokojące, jednak mające
odniesienie do sytuacji w całym kraju. Znacznie lepsza sytuacja wystąpiła w
przypadku respondentów z wykształceniem wyższym. Wartość ponad 8%, blisko
trzykrotnie przekraczała, bowiem średnią w Polsce.
Większość respondentów (88,0%) prowadziła firmy jednoosobowe. Było to
głównie spowodowane łatwością założenia takiego przedsiębiorstwa. Niewielki
odsetek stanowili współwłaściciele spółek z ograniczoną odpowiedzialnością (8,7%)
oraz spółek cywilnych (3,3%).
Rolnicy najczęściej preferowali działalność handlową (44,7%), oraz
usługową (40,7%). Pozostałe sektory to głownie produkcja i w niewielkim zakresie
przetwórstwo. W grupie respondentów zajmujących się handlem, przeważający
procent stanowiły sklepy spożywcze i spożywczo-przemysłowe. Pozostałe
działalności to głownie stacje paliwowe, autohandel oraz gastronomia. W sektorze
usług, największy odsetek stanowiły zakłady mechaniczne. Rzadziej notowano
przedsięwzięcia związane z prowadzeniem zakładów gastronomicznych,
up to 25 years 26-35
18,0%
36-45
52,0%
46-55
12,0%
over 55 years
Stro
na3
9
krawieckich, zajmujące się wycinką drzewa, usługami budowlanymi oraz
transportowymi.
Firmy prowadzone przez respondentów objęte badaniami, charakteryzowały
się niskim poziomem zatrudnienia. Było to spowodowane niewielkim, posiadanym
kapitałem oraz dużym udziałem w zatrudnieniu członków rodziny (firmy te stanowiły
40% wszystkich badanych). Blisko połowa przedsiębiorstw, zatrudniała pracowników
najemnych (tab. 1). Średnie zatrudnienie wynosiło 4 osoby, przy rozpiętości od 1 do
6 osób.
Tabela 1. Strukturazatrudnienia
Table 1. Structure of employment
Wyszczególnienie - Specification n %
Pracowniknajemny – Hired worker 76 50,7
Uczeń lub pomocnik – Pupil orassistant 7 4,7
Członekrodziny - Family member 95 63,3
Inny - Other 17 11,3
Źródło: badania własne
Source: own studies
W okresie prowadzenia badań zmiana w poziomie zatrudnienia wystąpiła
jedynie, w nielicznych przedsiębiorstwach. Większość z tych firm zwiększyła liczbę
pracowników, co spowodowane było rozwojem oraz chęcią zwiększenia wydajności.
Tylko 14% firm zmniejszyło liczbę zatrudnionych. Do grupy tej należały
przedsiębiorstwa małe, upadające lub zawieszające działalność.
W każdym kierunku działalności przedsiębiorczej, niezbędnym czynnikiem
do prawidłowego funkcjonowania są inwestycje. Ciągła poprawa stanu działalności
zapewniała rozwój oraz zwiększenie produkcji i sprostanie konkurencji. Nieustannie
zmieniające się wymagania przysparzały wielu problemów, ale służyły utrzymaniu, a
nawet poprawie pozycji na rynku. Większość przedsiębiorstw inwestował w sprzęt,
zakup towaru oraz maszyn (rys. 2). W badanych gminach wystąpiły również firmy
zgłaszające brak środków finansowych lub też możliwości inwestycji. Do grupy tej
należały również przedsiębiorstwa, których wyposażenie pozwalało im na
prawidłowe funkcjonowanie, posiadające stałych odbiorców zadowolonych z
otrzymywanych usług.
Stro
na4
0
Rys. 2. Inwestycje w badanych przedsiębiorstwach
Fig. 2 Investments in analysed enterprises
Źródło: badania własne
Source: own studies
Podstawowym motywem stworzenia firmy były względy finansowe (88,0%)
oraz chęć samozatrudnienia oraz zatrudnienia członków najbliższej rodziny (84,7%).
Pozostałe czynniki wiązały się z nierentownością produkcji rolniczej (76,0%) oraz
sugestią i namową rodziny (rys. 3). Tylko niewielki odsetek respondentów
zdecydował się na podjęcie działalności przedsiębiorczej, chcąc zainwestować
posiadany kapitał.
43,3%
24,0%
10,7% 11,3% 11,3%
6,0% 6,0%
0%
5%
10%
15%
20%
25%
30%
35%
40%
45%
50%
sprz
ęt -
equ
ipm
ent
tow
ar -
stu
ff
zaku
p m
aszy
n -
purc
has
e of
mac
hin
es
zwię
ksz
enie
pro
duk
cji
-
incr
ease
of
pro
du
ctio
n
częś
ci -
par
ts
zaku
p k
oni
- pu
rchas
e of
hors
es
zaku
p z
iem
i -
pu
rch
ase
of
lan
d
Stro
na4
1
Rys. 3. Motywy uruchomienia działalności
Fig. 3 Motives of activity start
Źródło: badania własne
Source: own income
Ponad 52% przedsiębiorców obawiała się spadku popytu na ich asortyment.
Istotny problem stanowi dla nich w ponad 45% narastająca konkurencja, przede
wszystkim dużych sieci handlowych. Ważną barierą był dla ankietowanych brak
odpowiedniego zaplecza finansowego, pozwalającego na inwestycje (rys. 4).
Jedynie, prawie co piąty respondent stwierdził, ze nie dostrzega żadnych
barier w swojej działalności (rys. 4).
88,0% 84,7%76,0%
27,3%
12,7% 10,7%
0%10%20%30%40%50%60%70%80%90%
100%
dod
atko
wy d
och
ód
-
addit
ion
al i
nco
me
sam
oza
trud
nie
nie
-
self
em
ply
men
t
nie
rento
wno
ść r
oln
ictw
a -
unre
nta
bil
ity o
f
agri
cult
ure
suges
tia
rodzi
ny -
fam
ily
sugg
esti
on
prz
yk
ład w
sąs
iedzt
wie
-
exam
ple
of
nei
gh
bo
urs
posi
adan
y k
apit
ał -
ow
n
poss
esed
cap
ital
Stro
na4
2
Rys. 4. Bariery w prowadzeniu firmy
Fig. 4 Barriers of firm’s management
Źródło: badania własne
Source: own studies
Wśród badanych przedsiębiorstw większość zaliczała się do firm
rozwijających się, dobrze wykorzystujących swoje nakłady oraz umiejętnie
poprawiających swoją pozycję na rynku. Równo 70% przedsiębiorców potwierdziło
zwiększenie obrotów średnio o 18% w ciągu roku. W przypadku, co piątej firmy
zanotowano jednak zmniejszenie obrotów (24,7%). W grupie tej znalazły się
przedsiębiorstwa upadające, które nie potrafiły sprostać wymaganiom rynku. Na
badanym terenie zanotowano również firmy o ugruntowanej pozycji na rynku o
obrotach pozostających na stałym poziomie (5,3%). Firmy, których obrót się
zwiększył, a była to zdecydowana większość (70%), charakteryzowała tendencja do
zdobywania nowych rynków zbytu.
Problemem bardzo ważnym i coraz częściej poruszanym jest niemożność
finansowania działalności przedsiębiorczej jedynie w oparciu o własne środki.
Zarówno przedsiębiorstwa rozwijające się jak i te o ugruntowanej pozycji rynkowej,
zmuszone są do korzystania z kapitału pochodzącego z zewnętrz. Do źródeł
pozyskiwania środków finansowych należały kredyty bankowe oraz pożyczki.
Świadczy to o coraz większym zaufaniu przedsiębiorców oraz o zmniejszającej się
obawie dotyczącej spłat odsetek. Dodatkowo istotny jest fakt, że przedsiębiorcy
niekorzystający z kredytów nie robili tego z obawy przed odsetkami, ale ze względu
na posiadany własny kapitał lub z braku takiej potrzeby.
Szczegółowedanezostałyprzedstawionenarysunku 5.
52,7%45,3%
28,0%
10,7% 12,0%17,3%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
spad
ek c
en -
dec
reas
e
of
pri
ces
kon
ku
rencj
a -
com
pet
itiv
enes
s
bra
k k
apit
ału
- l
ack
of
capit
al
wła
sne
błę
dy
- o
wn
mis
tak
es
zła
kon
iun
ktu
ra -
bad
situ
atio
n
bra
k b
arie
r -
no
bar
rier
s
Stro
na4
3
Rys. 5. Środki finansowania działalności
Fig. 5. Means for activity financing
Źródło: badania własne
Source: own studies
W badaniach zwrócono uwagę na czynniki, które zdaniem respondentów,
mogły poprawić ogólną sytuację prowadzonego przez nich przedsięwzięcia. W ocenie
zastosowano skalę punktową od 1 do 5 (gdzie 5 oznaczał czynnik najważniejszy). Dla
ankietowanych przedsiębiorców największe znaczenie miała niska cena (4,34 pkt.),
dobra lokalizacja (3,36), zaufanie klientów (3,25), wysoka jakość produktów i usług
(3,21), dobra baza maszynowa i lokalowa (2,67). do czynników o najmniejszym
znaczeniu zaliczono: reklamę i marketing (1,38), współpracę z dostawcami (1,9),
potencjał finansowy i materiałowy oraz dobrzy fachowcy (2.), bogaty asortyment
(2,11) oraz tradycję funkcjonowania (2,29). Spośród czynników wpływających
negatywnie na przedsięwzięcie, nie zanotowano takiego, który wpływałby istotnie.
Podsumowanie i wnioski
Przedsiębiorczość i tworzenie miejsc pracy na obszarach wiejskich to szansa
na zatrudnienie i wykorzystanie niezagospodarowanego potencjału zasobu pracy na
obszarach wiejskich. Nieakceptowalną alternatywą jest dalsza migracja młodych
ludzi ze wsi, nie widzących dla siebie szans na godne życie, drenaż lokalnego rynku
z wykwalifikowanej siły roboczej, a w efekcie pauperyzacja mieszkańców i dalsza
marginalizacja terenów wiejskich. Podjęcie działań zewnętrznych, celem
unowocześnienia istniejącego zasobu endogennego (np. przyciągnięcie zewnętrznego
inwestora) może być szansą dla wielu obszarów wiejskich. Wymaga to jednak silnego
zaangażowania lokalnych władz samorządowych szczebla gminnego i regionalnego,
61,3%54,0%
35,3% 34,0%
9,3%
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
kre
dy
t -
credit
śro
dk
i w
łasn
e -
ow
n m
eans
nie
ma
po
trze
by -
no n
eed
poży
czk
i -
loan
s
pom
oc
rod
ziny
-
fam
ily
sup
po
rt
Stro
na4
4
ale także uruchomienia zintegrowanego podejścia terytorialnego do rozwoju i
postrzegania problemów obszarów wiejskich w szerszym wymiarze.
Przedsiębiorczość pozarolnicza na obszarach wiejskich stanowi podstawę
ożywienia gospodarczego oraz odgrywa coraz większą rolę w rozwoju społeczno-
gospodarczym, szczególnie regionów o niskim poziomie zurbanizowania i dużym
rozdrobnieniu rolnictwa. Rozwój przedsiębiorczości w tych regionach jest
czynnikiem stymulującym tworzenie nowych miejsc pracy, szczególnie w odniesieniu
do osób nieznajdujących pełnego zatrudnienia w swoich gospodarstwach.
Przeprowadzone badania pozwalają na wyciągnięcie następujących
wniosków:
1. Przewaga liczebności mężczyzn przedsiębiorców nad kobietami wynosi
około 42%. Największa grupa przedsiębiorców wiejskich, plasowała się w przedziale
wiekowym między 36-45 lat, zaś najmniej liczni byli ankietowani w wieku powyżej
55 lat. Wykształcenie, jest czynnikiem w dużej mierze warunkującym rozwój
przedsiębiorczości wiejskiej. W badanej populacji, największa liczba respondentów
posiadała wykształcenie średnie. Uwagę zwraca stosunek liczby ankietowanych z
wykształceniem wyższym do respondentów z wykształceniem podstawowym. W tym
pierwszym przypadku wartość około 9%, trzykrotnie przekracza średnią dla Polski.
Jednak niepokój budzi fakt, że więcej, aniżeli co dziesiąty właściciel
przedsiębiorstwa, posiadał wykształcenie zaledwie podstawowe.
2. Głównym czynnikiem, który skłonił respondentów do rozpoczęcia
działalności gospodarczej była chęć pozyskania dodatkowych lub alternatywnych
dochodów. Istotną rolę odegrała możliwość samozatrudnienia, jak również
zatrudnienia najbliższej rodziny. Pozostałe powody wiązały się
z nierentownością produkcji rolniczej oraz namową rodziny.
3. Zdecydowana większość respondentów prowadziła firmy jednoosobowe.
Było to głównie spowodowane łatwością założenia takiego przedsiębiorstwa. W
przedsiębiorstwach objętych badaniami zanotowano niski poziom zatrudnienia osób
z zewnątrz. Wynikało to w głównej mierze z ograniczeń finansowych oraz z dużego
udziału w zatrudnieniu członków rodziny. Na uwagę zasługuje jednak fakt, że okresie
od rozpoczęcia do zakończenia badań, większość firm zwiększyła zatrudnienie. W
większości, przedsiębiorstwa wiejskie charakteryzowały się niewielkimi nakładami
pracy oraz środków, co było powodem niskiej produktywności.
4. Analizując początki rozwijania działalności, stwierdzono trzy podstawowe
źródła finansowania. Przede wszystkim były to środki własne, pochodzące z
oszczędności, pomoc rodziny oraz kredyt bankowy. Z racji na niewielki udział spółek,
rzadko spotykano środki pochodzące od współudziałowców. Inaczej przedstawiała się
sytuacja, jeżeli chodzi o finansowanie przedsięwzięcia w trakcie jego
Stro
na4
5
funkcjonowania. Tutaj na pierwszym miejscu wykorzystywane były środki
pochodzące z kredytów i pożyczek bankowych. Zagadnienie finansowania
działalności przedsiębiorczej wiąże się nierozerwalnie z kwestią inwestycji.
Większość z firm objętych badaniami inwestował w sprzęt, zakup towaru oraz
maszyn. Wiązał się z fakt, że większość przedsiębiorstw zadeklarowała, co najmniej
średnie wyposażenie techniczne.
5. Podstawową obawą respondentów był spadek popytu na ich produkty i
usługi. Na pozostałych miejscach właściciele przedsiębiorstw wymienili obawę przed
konkurencją oraz brak odpowiedniego zaplecza finansowego, pozwalającego na
inwestycje. Respondenci wskazywali również na niską jakość produktów i usług,
wysokie ceny, brak działań marketingowych, brak inwestycji itd.
6. W badaniach zwrócono uwagę na czynniki, które zdaniem respondentów,
mogły poprawić ogólną sytuację prowadzonego przez nich przedsięwzięcia. Dla
ankietowanych przedsiębiorców największe znaczenie miała niska cena, dobra
lokalizacja, zaufanie klientów i wysoka jakość oferowanych produktów lub usług.
Bibliografia
1. Hadryś-Nowak A. Kobiety w przedsiębiorstwach rodzinnych - przegląd literatury,
(w:) Przedsiębiorczość i Zarządzanie, Tom XV, Zeszyt 7, Społeczna Akademia Nauk, Łódź
2014.
2. Hałasiewicz A. Rozwój obszarów wiejskich w kontekście zróżnicowań przestrzennych w Polsce
i budowania spójności terytorialnej kraju, (w:) Raport, Kancelaria Prezydenta RP, Warszawa
2013.
3. Mickiewicz B. Strategie lokalnego rozwoju obszarów wiejskich szansą na szybszy rozwój
przedsiębiorczości na obszarze Polski północno-wschodniej, (w:) Organizacionno-pravovye
aspekty innovacionnogorazvitiâ APK: sborniknaučnyhtrudov. Vyp. 11 Gorki-Szczecin2014.
4. Nurzyńska I. Przedsiębiorczość na obszarach wiejskich. Uwarunkowania, bariery, instrumenty
wsparcia, (w:) Krajowa Sieć Obszarów Wiejskich, www.ksow.pl, Warszawa 2013.
5. Wilkin J. Debata: polska wieś mniej rolnicza, trzeba rozwijać tam przedsiębiorczość, (w:)
Gazeta Wyborcza:
http://wyborcza.pl/1,91446,17555283,Debata__polska_wies_mniej_rolnicza__trzeba_rozwija
c.html#ixzz3WhJ6O5DG, 2015.
CHOSEN ASPECTS OF DEVELOPMENT OF ENTREPRENEURSHIP IN RURAL AREAS
OF THE ZACHODNIOPOMORSKIEPROVINCE - OWN RESEARCH RESULTS
Summary
This article presents the opinions of entrepreneurs from rural areas of West Pomeranian
Province about the internal and external conditions of their business. The study was carried
out in West Pomerania province in 2015. It was found that the main factor that led respondents
Stro
na4
6
to start a business was to obtain additional or alternative income. Important role played by the
possibility of self-employment as well as employment of own family. Other reasons were
related to the unprofitability of agricultural production and the instigation of the family.
Keywords: entrepreneurship, rural areas, alternative income, development barriers
Streszczenie
W artykule przedstawiono opinie przedsiębiorców z obszarów wiejskich województwa
zachodniopomorskiego dotyczące uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych prowadzonej
przez nich działalności. Badania wykonano na terenie województwa zachodniopomorskiego w
2015 r. Stwierdzono, że Głównym czynnikiem, który skłonił respondentów do rozpoczęcia
działalności gospodarczej była chęć pozyskania dodatkowych lub alternatywnych dochodów.
Istotną rolę odegrała możliwość samozatrudnienia, jak również zatrudnienia najbliższej
rodziny. Pozostałe powody wiązały się z nierentownością produkcji rolniczej oraz namową
rodziny.
Słowa kluczowe: przedsiębiorczość, obszary wiejskie, alternatywny dochód, bariery rozwoju
Stro
na4
7
ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 1/2015(16), 47-57
dr MarekRawski
Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Katedra Marketingu
STRATEGIE MARKETINGOWE PRZEDSIĘBIORSTW
HANDLOWYCH – WYNIKI BADAŃ
Wprowadzenie
Celem publikacji jest ukazanie, jakie jest zróżnicowanie strategii
marketingowych (ściślej: strategii nakierowanych na klientów) wykorzystywanych
przez przedsiębiorstwa handlowe prowadzące działalność na polskim rynku, a także
wskazanie różnic częstotliwości stosowania zidentyfikowanych strategii w przekroju
wybranych cech przedsiębiorstw oraz cech obsługiwanego przez przedsiębiorstwa
rynku oraz w przekroju wielkości przedsiębiorstwa. Bazę informacyjną
formułowanych tez stanowi fragment wyników badań własnych przeprowadzonych
przez pracowników Katedry Marketingu Uniwersytetu Ekonomicznego
w Krakowie, w roku 2013 nt. zakresu i uwarunkowań wykorzystania marketingu
przez przedsiębiorstwa. Autor „odpowiadał” za rozpoznanie stosowanych strategii
marketingowych. Badanie miało przebieg dwufazowy i wieloetapowy. Posłużono się
hybrydową metodą rekrutacji respondentów (przedsiębiorstw i ich przedstawicieli),
łączącą rekrutację telefoniczną i internetowe zaproszenia do udziału w badaniu. Dane
pierwotne pozyskano metodą badań ankietowych, wykorzystując technikę ankiety
internetowej. Oddzielnie badano przedsiębiorstwa małe oraz średnie i duże. Próby
badawcze dobrana losowo spośród przedsiębiorstw prowadzących działalność na
terenie Polski55. Przebadano 442 przedsiębiorstwa zatrudniające ponad 50
pracowników, wśród których 26.0% prowadziło działalność handlową. Przebadano
418 przedsiębiorstw zatrudniających mniej niż 50 osób, wśród których działalność
handlową prowadziło 26.8%. Typowe badane przedsiębiorstwo handlowe, tak małe,
jak i duże56: ocenia swój stopień przystosowania do współczesnej gospodarki
55 Szczegółowe założenia badawcze, sposób doboru próby badawczej oraz techniczną stronę przebiegu
badania przedstawiono w K. Kapera, M. Kuziak, R. Niestrój, Założenia, przebieg badań i ocena
zebranego materiału, w: Niestrój R., Hadrian P. (red.), Marketing polskich przedsiębiorstw w 25-leciu
gospodarki rynkowej, Kraków, Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 2014, s. 21-28. 56 W dalszej części tekstu przedsiębiorstwa zatrudniające do 50 pracowników są nazwane „małe”,
przedsiębiorstwa zatrudniające ponad 50 pracowników są nazwane „duże”.
Stro
na4
8
rynkowej jako przeciętny; prowadzi działalność na rynku, na którym wymagania
klientów zmieniają się istotnie ale powoli; ocenia konkurencję na rynku jako silną;
działa na rynku dojrzałym; należy na rynku do grupy czołowych firm; o dominującym
krajowym kapitale i nadzorze właścicielskim; ocenia swoją kondycję finansową jako
korzystną; prowadzi działalność na rynku krajowym; na rynku, na którym wyróżnia
się kilka grup klientów o specyficznych wymaganiach. Typowe badane
przedsiębiorstwo duże zatrudnia od pięćdziesięciu do stu pracowników,
przedsiębiorstwo małe od dziesięciu do pięćdziesięciu pracowników.
Strategie podziału rynku i ich zróżnicowanie
Strategia marketingowa rozumiana jest jako zbiór reguł i zasad tworzących
ramy dla operacyjnych działań przedsiębiorstwa w zakresie kształtowania stosunków
z otoczeniem bliższym jako całością i poszczególnymi jego elementami. Tak
rozumiana strategia to ciąg komponentów, tworzący układ hierarchicznie
uporządkowany57. Rozważania zostaną ograniczone tylko do komponentu
nakierowanego na klientów, zwanego w dalszej części opracowania strategią
nakierowaną na klientów. Strategia oddziaływania na klientów wymagają
określenia58:
- ogólnego charakteru wartości oferowanych klientom (korzyści jakościowo –
cenowych), tj. strategii stymulacji rynku,
- stopnia zawłaszczenia rynku i stopnia zróżnicowania działań marketingowych, tj.
strategii podziału rynku.
Wszystkie możliwe strategie stymulacji rynku tworzą continuum, którego krańcami
są warianty charakterystyczne - nazwane: strategia preferencji i strategia cena-ilość.
Strategie znajdujące się pomiędzy skrajnymi strategiami, to strategie mieszane,
powstałe przez połączenie w odpowiedniej proporcji cech i własności obu skrajnych
strategii. Mogą to być strategie mieszane, bazujące na strategii preferencji,
a zawierające różną „domieszkę” cech strategii cena-ilość, względnie strategie
mieszane bazujące na strategii cena-ilość, a zawierające różną „domieszkę” cech
strategii preferencji.
Strategia podziału rynku dotyczy określenia stopnia zróżnicowania działań
marketingowych oraz zakresu „pokrycia” rynku ofertą przedsiębiorstwa. W ujęciu
modelowym można wyróżnić cztery opcje strategiczne:
57 Zob. M. Rawski, Próba interpretacji pojęcia „strategia marketingowa”.„Przegląd Organizacji”, nr 3,
TNOiK, 2003. 58Zob. R. Niestrój,Zarządzanie marketingiem. Aspekty strategiczne, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe
PWN, 2002, s. 154-156.
Stro
na4
9
- marketing niezróżnicowany to opcja strategiczna polegająca na oddziaływaniu
jednym programem operacyjnym marketingu na wszystkich klientów. Produkty
dostosowuje się do potrzeb przeciętnego klienta i pragnie się je sprzedawać każdemu,
kto zechce je kupić (pełne pokrycie rynku),
- marketing skoncentrowany to opcja strategiczna polegająca na oddziaływaniu
jednym programem operacyjnym marketingu na określony zbiór klientów. Oferta jest
kierowana i dostosowywana do jednego, celowo wybranego segmentu,
- marketing zróżnicowany to opcja strategiczna polegająca na oddziaływaniu różnymi
programami operacyjnymi marketingu (każdy program nakierowany na inny
segment) i uruchomieniu wszystkich programów (obsługa wszystkich segmentów).
Oferta jest adresowana do wszystkich segmentów rynku, zróżnicowana odpowiednio
do potrzeb i preferencji każdego segmentu,
- marketing selektywny to opcja strategiczna polegającą na oddziaływaniu różnymi
programami operacyjnymi marketingu i uruchomieniu programów dla wybranych
segmentów, stwarzających firmie szanse osiągnięcia sukcesu rynkowego59.
Dane zamieszczone w tabeli 1 ukazują częstotliwość stosowania
poszczególnych strategii podziału rynku przez przedsiębiorstwa handlowe małe
i duże.
Tabela 1. Podejście przedsiębiorstw handlowych małych i dużych do obsługiwanego rynku (dane
w %)
Table 1 The approach of small and large businesses to a supported market (in%)
Strategia podziału rynku
Strategy of market division
Małe
Small
Duże
Big
Marketing niezróżnicowany
Non differentiated marketing
19.6 21.2
Marketing selektywny
Selective marketing
37.5 41.0
Marketing zróżnicowany
Diferentiated marketing
30.4 29.8
Marketing skoncentrowany
Concentrated marketing
12.5 8.0
Razem - Total 100.0 100.0
Źródło: opracowanie własne
59 Szczegółową charakterystykę strategii stymulacji rynku i strategii podziału rynku można znaleźć w M.
Rawski, Charakterystyka strategii ukierunkowanej na klientów, w: Zarządzanie marketingiem. Trendy,
strategie, instrumenty, Czubała A., Wiktor J.W., (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w
Krakowie, 2014, s. 156-172.
Stro
na5
0
Source: own elaboration
Analizując dane zamieszczone w tabeli 1 między innymi można zauważyć,
że dla obu kategorii przedsiębiorstw zdecydowanie dominuje marketing selektywny,
częściej stosowany przez przedsiębiorstwa duże (o ponad 4 p.p.). Ten wysokie
wskaźnik może informować o tym, że wdrażanie w życie przez przedsiębiorstwa
zasad marketingu, tak przez nabywanie stosowanego doświadczenia, ale także
wymuszone ze strony coraz bardziej złożonego i turbulentnego otoczenia
przedsiębiorstwa doprowadziły do zaobserwowanego stanu. Rezygnacja z obsługi
wszystkich segmentów prawdopodobnie wynika z jednej strony z faktu, że pewne
segmenty nie okazały się atrakcyjne dla przedsiębiorstw, z drugiej - nawet atrakcyjny
segment nie może być „anektowany” przez przedsiębiorstwo, jeśli potencjał
marketingowy firmy jest mało wartościowy. Dla obu kategorii przedsiębiorstw
najrzadziej stosowany jest marketing skoncentrowany, chociaż
z różną częstotliwością. Relatywnie niewielki odsetek przedsiębiorstw (co trzynaste
duże, co ósme małe) kieruje swoją ofertę do jednego, celowo wyodrębnionego
segmentu rynku, który najbardziej odpowiada ich możliwościom i aspiracjom.
Pozwala to sformułować tezę, że szczególnie małe przedsiębiorstwa dążą do
uzyskania przewagi konkurencyjnej poprzez specjalizację, która pozwala osiągnąć
korzyści wynikające z doświadczenia. Zapewnia to niższy koszt i korzystniejsze
warunki zakupu, pozwala stworzyć wyrazisty wizerunek przedsiębiorstwa, uzyskać
wyższą marżę jednostkową od lojalnych klientów i osiągnąć wyższą stopę
rentowności kapitału. Niewielkie różnice występują w częstotliwości stosowania
przez małe i duże przedsiębiorstwa marketingu niezróżnicowanego. Prawie co piąte
przedsiębiorstwo obu kategorii deklaruje dostosowanie szeroko rozumianych
warunków sprzedaży do potrzeb przeciętnego klienta. Traktowanie klientów
identycznie, może oznaczać postrzeganie rynku jako homogenicznego. Następuje
koncentracja nie na odmienności potrzeb klientów co do warunków zakupu, ale na
cechach wspólnych i działanie na rzecz „wszystkich” (reprezentowanych przez
sylwetkę typowego klienta), a nie na rzecz „kogoś”. Można domniemywać, że
przedsiębiorstwa rzeczywiście postrzegają swój rynek jako zbiór względnie
jednorodnych klientów (jeden segment). Stosowanie tej strategii może także wynikać
z cech programu asortymentowego, a także słabości potencjału marketingowego, o
czym świadczą zróżnicowania wyboru strategii w przekroju cech przedsiębiorstw.
Marketing zróżnicowany jest wykorzystywany z podobną częstotliwością przez
przedsiębiorstwa małe i duże. Co trzecie przedsiębiorstwo obu kategorii deklaruje
stosowanie strategii marketingu zróżnicowanego z pełnym pokryciem rynku, a więc
kierowanie swojej oferty do wszystkich segmentów rynku, różnicując je odpowiednio
Stro
na5
1
do potrzeb i preferencji każdego segmentu. To podobieństwo częstotliwości
stosowania tej strategii przez przedsiębiorstwa obu kategorii nie jest czytelne.
Uwzględniając teoretyczne warunki stosowania tej strategii można stwierdzić, że jest
to typowa strategia dla przedsiębiorstw dużych, o ugruntowanej pozycji rynkowej, o
znacznych zasobach, działających na dużych obszarach, zrozumiałe byłoby istotnie
częstsze stosowanie tej strategii przez przedsiębiorstwa duże. Względnie wysoki
wskaźnik stosowania tej strategii przez małe przedsiębiorstwa może wynikać z faktu,
że te przedsiębiorstwa traktują swój rynek bardzo wąsko (tak w ujęciu podmiotowym,
jak i przestrzennym). Podział tak rozumianego rynku pozwala wyodrębnić niewielkie
segmenty, nie różniące się zbyt istotnie między sobą i dlatego mogą być wszystkie
obsługiwane.
Obserwuje się niewielkie zróżnicowanie częstotliwości stosowania
poszczególnych strategii podziału rynku w przekroju cech przedsiębiorstw
i obsługiwanych przez nich rynków. W tabeli 2 zestawiono statystycznie istotne
odchylenia częstotliwości wyboru poszczególnych strategii podziału rynku
(w stosunku do łącznych wyborów) w przekroju wybranych cech obsługiwanegoprzez
przedsiębiorstwa rynku.
Stro
na5
2
Tabela 2. Istotne statystycznie odchylenia wskazań znaczenia poszczególnych strategii podziału
rynku (od wskazań łącznych) dla małych i dużych przedsiębiorstw w przekroju cech
obsługiwanych przez nie rynków (dane w p.p.)
Table 2. Significant deviations indications of the importance of individual strategies of market
partitioning (from the indications of the total) for small and large enterprises in section features
not supported by markets (in percentage points
Wyszczególnienie
Specification
Marketing
niezróżnicowany
Non diferentiated
marketing
Marketing
selektywny
Selective
marketing
Marketing
zróżnicowany
Diferentiated
marketing
Marketing
skoncentrowany
Concentrated
marketing
M D M D M D M D
Nabywcy finalni-Finallybuyer:
- głównie konsumenci
indywidualniPrimarilyindividualconsumers
- głównie przedsiębiorstwa- Mainlybusinesses
- głównie jednostki budżetowe - Mostlybudgetaryunits
+16
-11
0
+15
-9
0
-23
+17
+22
-9
+4
+9
-
-2
+10
-5
+3
-4
+6
-4
0
-
-
+18
Stopieńzróżnicowaniapotrzebklientów -The degree of
variation customer needs:
- brak większego zróżnicowania- No morediversity
- kilkagrupklientów- Several groups of customers
- klienciwymagającyindywidualnegopodejścia-
Customers that require an individual approach
+8
-4
-
+25
-7
-6
-19
+16
-
-16
+12
-4
-3
-4
+6
-15
-3
+10
+15
-7
-3
-
-
+18
Zmienność rynku- Market volatility:
- zmiany szybkie - Fast changes
- zmianyistotne ale powolne - significant but slow
changes
- zmiany mało istotne lub żadne - Changes in minor or
no
-
-
-
+9
-9
+9
-
-
-
-7
+6
-11
-
-
-
-
+5
-22
-
-
-
-
-2
+23
Zasięgdziałalnościfirmy - The range of the company:
- lokalny - local
- regionalny - regional
- krajowy - national
- międzynarodowy - international
+26
-6
-6
-6
+59
+5
-11
-5
-23
-3
+11
+3
-29
-17
+6
+10
+6
+13
-8
-3
0
+9
-
-
-8
-4
+3
+6
0
+3
+5
-5
Kondycja finansowa - Financial situation:
- bardzo korzystna - veryprofitable
- korzystna - profitable
- przeciętna - average
- trudna - difficult
-
-
-
-
+14
-8
+4
+31
-
-
-
-
-20
+14
-16
-10
-
-
-
-
+41
-9
+11
-19
-
-
-
-
0
-
-
-3
Uwaga: M – małe przedsiębiorstwa; D – duże przedsiębiorstwa; istotność badano testem chi-
kwadrat na poziomie 0.05; - brak istotnych odchyleń; 0 - brak wskazań.
Note: M - small businesses; D - large enterprises; significance were tested by chi-square at the level
of 0.05; - No significant deviations; 0 - No indications.
Źródło: opracowanie własne
Source: own elaboration
Stro
na5
3
Analizując dane zamieszczone w tabeli 2, między innymi warto zwrócić
uwagę na następujące fakty. Przedsiębiorstwa obu kategorii prowadzące działalność
na rynku, na którym brak większego zróżnicowania potrzeb klientów częściej
wykorzystują marketing niezróżnicowany (zdecydowanie częściej przedsiębiorstwa
duże) a rzadziej selektywny (z podobną częstotliwością). Przedsiębiorstwa
prowadzące działalność na rynku, na którym wyróżnia się kilka grup klientów
o specyficznych wymaganiach, zdecydowanie częściej (chociaż z różną
częstotliwością) wykorzystują marketing selektywny, a rzadziej marketing
niezróżnicowany. Ta sytuacja ukazuje racjonalność zachowań firm. Przedsiębiorstwa
obsługujące głównie klientów indywidualnych zdecydowanie częściej, tak duże, jak i
małe (z podobną częstotliwością) stosują marketing niezróżnicowany, a rzadziej
marketing selektywny (zdecydowanie rzadziej przedsiębiorstwa małe.
Przedsiębiorstwa tak duże, jak i małe prowadzące działalność na rynku lokalnym
częściej stosują marketing niezróżnicowany (zdecydowanie częściej przedsiębiorstwa
duże), a rzadziej marketing selektywny (także częściej przedsiębiorstwa duże).
Przedsiębiorstwa prowadzące działalność na rynku regionalnym częściej stosują
marketing zróżnicowany.
Znamienne jest, że stosowanie poszczególnych strategii podziału rynku
różnicują pewne cechy firm tylko w przypadku przedsiębiorstw dużych.
Przedsiębiorstwa małe, biorąc pod uwagę ich ograniczony potencjał materialny
i ludzki, są ograniczone w swoich wyborach i „skazane” wręcz na taki sam sposób
działania. Wybory strategii podziału rynku przedsiębiorstw dużych różnicuje
kondycja finansowa firmy. Gdy swoją sytuację finansową przedsiębiorstwa oceniają
jako trudną, częściej stosują marketing niezróżnicowany, a rzadziej marketing
selektywny i marketing zróżnicowany. W przypadku oceny swojej sytuacji
finansowej jako korzystnej, przedsiębiorstwa rzadziej stosują marketing
niezróżnicowany i zróżnicowany, a częściej marketing selektywny. Gdy
przedsiębiorstwa oceniają swoją sytuację finansową jako bardzo korzystną, częściej
stosują marketing zróżnicowany, a rzadziej marketing niezróżnicowany i selektywny.
Przedsiębiorstwa oceniające swoją sytuację jako przeciętną, rzadziej stosują
marketing selektywny , a częściej marketing zróżnicowany.
Stosowane strategie stymulacji rynku i ich zróżnicowanie
W tabeli 3 zestawiono dane ukazujące częstotliwość stosowania
poszczególnych opcji strategii stymulacji rynku dla małych i dużych przedsiębiorstw.
Analizując dane zamieszczone w tabeli 3 można między innymi stwierdzić,
że zdecydowanie dominują (dla obu kategorii przedsiębiorstw) strategie oferujące
Stro
na5
4
klientom korzyści jakościowe, generalnie z jednakową częstotliwością (ponad 80%
wskazań). Strategie oferujące klientom głównie korzyści cenowe, generalnie są
stosowane rzadko, przy czym, częściej przez
Tabela 3. Częstotliwość wyboru poszczególnych strategii stymulacji rynku dla małych
i dużych przedsiębiorstw (dane w %)
Table 3. Frequency of choice of the individual market stimulation strategies for small
and large enterprises (in%)
Kategoria przedsiębiorstwa - Enterprise category
Opcje strategiczne
Strategic option
Małe
Small
Duże
Big
Strategia preferencji - The strategypreferences 66.1 66.2
Strategia mieszana bazująca na strategii preferencji -
Mixed strategybased on the strategy of preferences
16.1 14.4
Strategia mieszana bazująca na strategii cena-ilość -
Mixed strategybased on the price-quantitystrategy
0.9 6.5
Strategia cena-ilość-Price-quantity strategy 4.4 9.3
Trudno powiedzieć - Hard to say 12.5 3.6
Razem - Total 100.0 100.0
Źródło: opracowanie własne
Source: own elaboration
przedsiębiorstwa duże (ponad 16%), rzadziej przez małe przedsiębiorstwa (ponad
5%). Odsetek przedsiębiorstw nie wskazujących żadnej opcji strategicznej jest
zróżnicowany. Taka opcję wybrało średnio co ósme małe przedsiębiorstwo i co
dwudzieste ósme duże przedsiębiorstwo. Szczególnie duży wskaźnik wśród małych
przedsiębiorstw nie wskazania stosowanej strategii stymulacji rynku może wynikać z
faktu, że te przedsiębiorstwa świadomie nie stosują stałych zasad tworzenia korzyści
dla klientów, są elastyczne i dostosowują się do bieżącej sytuacji na rynku, w
szczególności do rozpoznanych oczekiwań klientów i intensywności konkurencji.
Obserwuje się charakterystyczne zróżnicowanie częstotliwości stosowania
poszczególnych strategii stymulacji rynku w przekroju cech przedsiębiorstw
i obsługiwanych przez nich rynków. W tabeli 4 zestawiono statystycznie istotne
odchylenia częstotliwości wyboru poszczególnych strategii stymulacji rynku
(w stosunku do łącznych wyborów) w przekroju wybranych cech przedsiębiorstw
i obsługiwanego przez nie rynku.
Analizując dane zamieszczone w tab. 4 warto zwrócić uwagę na następujące
fakty. Obie kategorie przedsiębiorstw postrzegając konkurencję jako silną częściej (z
Stro
na5
5
podobną intensywnością) wykorzystują strategie preferencji, a postrzegające
konkurencję jako słabą rzadziej (z różną częstotliwością) wskazują strategię
preferencji. Przedsiębiorstwa duże postrzegające konkurencję jako słabą częściej nie
wskazują żadnej strategii. Żadne z małych i dużych przedsiębiorstw działających na
rynku o słabej konkurencji nie stosuje strategii cena-ilość. Przedsiębiorstwa
prowadzące działalność na rynku, na którym dominuje jedna firma, tak małe, jak
i duże rzadziej stosują (choć z różną częstotliwością) strategię preferencji, a częściej
(z różną intensywnością) nie wskazują żadnej strategii. Przedsiębiorstwa będące
w bardzo dobrej kondycji finansowej, tak małe, jak i duże zdecydowanie częściej
(z różną intensywnością) stosują strategię preferencji. Żadne małe przedsiębiorstwo
nie stosuje strategii cena-ilość, a żadne przedsiębiorstwo duże nie wskazuje opcji
o trudności określenia stosowanej strategii. Przedsiębiorstwa będące w korzystnej
Tabela. 4. Istotne statystycznie odchylenia wskazań znaczenia poszczególnych strategii stymulacji
rynku (od wskazań łącznych) dla małych i dużych przedsiębiorstw w przekroju cech
przedsiębiorstw i obsługiwanych przez nie rynków (dane w p.p.).
Table. 4. Significant deviations indicated the importance of individual policies market stimulation
(from the indications of the total) for small and large enterprises in cross characteristics of
enterprises and supported by markets (in percentage points)
Wyszczególnienie
Specification
Rodzaj strategii stymulacji rynku - Type of market stimulationstrategies
Strategia
preferencji
- The
strategypre
ferences
Strategia bazująca
na strategii
preferencji -
Strategybased on the
strategy of
preferences
Strategia
bazująca na
strategii cena-
ilość -
Strategybased on
the price-
quantity strategy
Strategia
cena-ilość
Price-
quantitystr
ategy
Trudno
powiedzie
ć - Hard
to say
M D M D M D M D M D
Stopień przystosowania do współczesnej
gospodarki rynkowej The degree of
adaptation to the modern market economy:
- w pełni zadawalający- Fullysatisfactory
- wyższy od przeciętnego-
Higherthanaverage
- przeciętnynatlebranży Against the industry
average
- niedostateczny - insufficient
-
-
-
-
-3
+16
-
-
-
-
-
-
+5
-8
+3
+12
-2
-
-
-
-2
-2
-
+6
-
-
-
-
-
-2
-
+3
-
-
-
-
-
-4
-2
+7
Stopieńzróżnicowaniapotrzebklientów -The
degree of variation customer needs:
- brak większego zróżnicowania- No
morediversity
-
-
-18
+4
-
-
-
+3
-
-
+2
-
-
-
+3
-3
-
-
+12
-5
Stro
na5
6
- kilkagrupklientów - Several groups of
customers
-
klienciwymagającyindywidualnegopodejścia-
Customers that require an individual
approach
-
+10
-
-2
-
-2
-
-
-
-5
Zmienność rynku- Market volatility:
- zmiany szybkie - Fast changes
- zmianyistotne ale powolne - significant but
slow changes
- zmiany mało istotne lub żadne - Changes in
minor or no
+3
+3
-8
-
-
-
+6
-3
-
-
-
-
-
+2
0
-
-
-
-2
-
+4
-
-
-
-6
-
+8
-
-
-
Konkurencyjnastrukturarynku - The
competitive structure of the market::
- dominujejedna firma - Is dominated by one
company
- liczysiękilkadużych firm - Counts several
large companies
- rynekrozproszony - Fragmented market
-42
+4
-
-12
-
+3
+28
-2
-
-2
+2
-3
0
+2
-
+5
-
-
+7
-
-
0
-2
+5
+9
-2
-
+18
-
-5
Nabywcy finalni-Finallybuyer:
- głównie konsumenci
indywidualniPrimarilyindividualconsumers
- głównie przedsiębiorstwa- Mainlybusinesses
- głównie jednostki budżetowe -
Mostlybudgetaryunits
-
-
-
-12
+9
-15
-
-
-
+6
-2
-5
-
-
-
+3
-
0
-
-
-
+3
-2
-2
-
-
-
+12
-5
-5
Zasięgdziałalnościfirmy - The range of the
company:
- lokalny - local
- regionalny - regional
- krajowy - national
- międzynarodowy - international
-
-
-
-
+20
-27
+2
+31
-
-
-
-
-11
+4
+3
0
-
-
-
-
+2
+8
-4
0
-
-
-
-
-
+7
-
-7
-
-
-
-
+6
+7
-
-8
Intensywnośćkonkurencji - Intensity of
competition:
- silna- strong
- umiarkowana - Moderate
- słaba- poor
+4
-6
-9
+4
+3
-19
-
-2
+18
+2
-3
-5
-
-
0
-2
+2
+9
-2
+5
0
-
-
0
-2
+2
-
-3
-
+23
Kondycja finansowa - Financial situation:
- bardzo korzystna - veryprofitable
- korzystna - profitable
- przeciętna - average
- trudna - difficult
+9
+15
-8
-15
+15
+11
-9
-25
0
-9
+2
+15
+4
-6
+3
+17
0
-
+2
0
0
-2
+3
+8
0
-2
-
-
-3
-
-
+4
+7
-5
+2
-
0
-2
+6
-
Uwaga: istotność badano testem chi-kwadrat na poziomie 0.05; - brak istotnych odchyleń; 0 – brak
wskazań; M – małe przedsiębiorstwa; D – duże przedsiębiorstwa.
Note: The significance were tested by chi-square at the level of 0.05; - No significant deviations; 0
- No indications; M - small businesses; D - large enterprises.
Źródło: opracowanie własne
Stro
na5
7
Source: own elaboration
sytuacji finansowej, tak małe, jak i duże, z podobną częstotliwością częściej stosują
strategię preferencji. Przedsiębiorstwa będące w przeciętnej kondycji finansowej obu
kategorii częściej stosują strategię preferencji z jednakową częstotliwością,
a będące w trudnej kondycji finansowej, też rzadziej stosują tą strategię, ale
zdecydowanie rzadziej firmy duże.
Zmienność rynku różnicuje wybory strategii stymulacji rynku tylko małych
przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa działające na rynku o zmianach wymagań klientów
mało istotnych lub żadnych, rzadziej stosują strategię preferencji i częściej nie
wskazują żadnej strategii.
Wskazania strategii stymulacji rynku tylko przedsiębiorstw dużych różnicują:
ocena stopnia przystosowania firmy do współczesnej gospodarki rynkowej,
obsługiwana kategoria klientów, stopień zróżnicowania potrzeb klientów i zasięg
działania firmy. Przedsiębiorstwa obsługujące głównie konsumentów
indywidualnych rzadziej stosują strategię preferencji i rzadziej przedsiębiorstwa
obsługujące głównie jednostki budżetowe (te przedsiębiorstwa częściej nie wskazują
żadnej strategii). Przedsiębiorstwa prowadzące działalność na rynku, na którym brak
większego zróżnicowania potrzeb klientów rzadziej stosują strategię preferencji i
częściej nie wskazują żadnej strategii. Przedsiębiorstwa rzadziej stosują strategię
preferencji prowadzące działalność na rynku lokalnym i regionalnym, a częściej na
rynku międzynarodowym. Przedsiębiorstwa prowadzące działalność na rynku
regionalnym częściej stosują strategię cena-ilość. Przedsiębiorstwa oceniające swoje
przystosowanie do współczesnej gospodarki jako niedostateczne, zdecydowanie
rzadziej stosują strategię preferencji, a częściej strategię cena-ilość.
Bibliografia
1. Girard A., Fallery B., Human Resource Management on Internet: New Perspectives, ,,The Journal
Contemporary Management Research", 4(2), 2010, 1–14.
2. Kapera K, Kuziak M., Niestrój R., Założenia, przebieg badań i ocena zebranego matreiału, w: Niestrój
R., Hadrian P. (red.), Marketing polskich przedsiębiorstw w 25-leciu gospodarki rynkowej, Kraków,
Fundacja Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, 2014.
3. Niestrój R., Zarządzanie marketingiem. Aspekty strategiczne, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe
PWN, 2002.
4. Rawski M., Charakterystyka strategii ukierunkowanej na klientów, w: Zarządzanie marketingiem.
Trendy, strategie, instrumenty, Czubała A., Wiktor J.W., (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu
Ekonomicznego w Krakowie, 2014.
5. Rawski M., Próba interpretacji pojęcia „strategia marketingowa”.„PrzeglądOrganizacji”, nr 3,
TNOiK, 2003.
STRATEGIES OF MARKETING TRADE ENTERPRISES – SURVEY RESULTS
Stro
na5
8
Summary
The publication contains selected of the research on the marketing strategies used by trades
companies opereating of the Polish market. The basis for the formulated theses are the results of a
survey conducted by the Department of Marketing at the University of Economics in 2013, on a
sample of small and medium-sized and large enterprises. The dominant strategy of market selection
are selective marketing. The dominant strategy of market simulation are strategy of high-quality.
The author also stresses a significant variation of the strategies used, depending on specific
characteristics of a market a given company operates on and features of that company.
Keywords:strategia, rynek, przedsiębiorstwa usługowe
Streszczenie
Publikacja prezentuje wybrane wyniki badania, dotyczące stosowanych strategii podziału
rynku i stymulacji rynku przez przedsiębiorstwa usługowe, prowadzące działalność na polskim
rynku. Bazą dla formułowanych tez są wyniki badania przeprowadzonego przez Katedrę Marketingu
Uniwersytetu Ekonomicznego, na ogólnopolskie próbie małych oraz średnich i dużych
przedsiębiorstw w roku 2013. Bez względu na kategorię przedsiębiorstw dominuje marketing
selektywny. Zdecydowanie dominuje strategia preferencji dla obu kategorii przedsiębiorstw.
Obserwuje się charakterystyczne zróżnicowanie częstotliwości stosowania poszczególnych strategii
podziału rynku w przekroju cech przedsiębiorstw i obsługiwanych rynków.
Słowakluczowe:strategy, market, services enterprises
Stro
na5
9
DZIAŁ III
POLSKA
– UNIA EUROPEJSKA -
SĄSIEDZTWO
CHAPTER III
POLAND
- THE EUROPEAN UNION-
NEIGHBOURHOOD
Stro
na6
0
ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 1/2015(16), 60-85
dr Waldemar Kozłowski
mgr Dawid Gołębiewski
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
Wydział Nauk Ekonomicznych
WYCENA EFEKTÓW MODERNIZACJI DROGI KRAJOWEJ S16
Infrastruktura transportu drogowego stanowi jeden z najważniejszych
systemów technicznych mających bezpośredni i pośredni wpływ na rozwój
gospodarczy kraju, regionu czy gminy. Ilość i jakość infrastruktury drogowej
umożliwia szybki i sprawny obrót towarowo-osobowy. Dlatego istotną a zarazem
strategiczną kwestią dla całej gospodarki jest rozwój i modernizacja infrastruktury
drogowej. Podstawową miarą określającą względny wpływ infrastruktury drogowej
na wzrost gospodarczy, są wskaźniki przestrzenne nasycenia w infrastrukturę
drogową i kolejową. Szacuje się iż gęstość sieci drogowej w 15 najbogatszych krajów
europy zachodniej, ma wpływ na około 75-85% wytwarzanego przez te kraje PKB
(licząc wykonywaną na niej pracę przewozową lub wartość świadczonych usług
przewozowych)60.
W Polsce infrastruktura drogowa jest jednym ze słabiej rozwiniętych
podsystemów polskiej gospodarki. Jest ona niedostatecznie rozwinięta w stosunku do
intensywności produkcji i wymiany oraz możliwości przemieszczania się towarów i
osób. Dodatkowym negatywnym czynnikiem jest niska jakość utwardzonej sieci
drogowej złożonej w 82% z dróg powiatowych i gminnych,
a jedynie 6,9% z dróg krajowych, w 11% dróg wojewódzkich i zaledwie 0,4%
autostrad i dróg ekspresowych61.
Ilość i jakość dróg jest jednym z istotniejszych elementów mających wpływ
na dostępność transportową danego regionu, miasta czy obszaru, która określa
korzystność lokalizacji w stosunku do innych obszarów62. Wzrost dostępności dróg
może powodować wiele interakcji. Przykładowo, modernizacja już istniejącej
60 Transport w UE. Eurostat 2013r 61Strategia rozwoju transportu do 2020r. GDDKiA Warszawa 2011r. 62 K.T. Geurs, B.Van Wee, Accessibility Evaluation of Land-use and Transport Strategies: Review
and Resarch Directions, „Journal of Transport Geography”, nr 12, 2004, s. 130-131.
Stro
na6
1
infrastruktury transportowej danego regionu może generować większe potoki ruchu i
ma istotny wpływ na rozwój obszarów sąsiadujących z modernizowanymi odcinkami
sieci transportowej. Dostępność jest także jedną z głównych składowych,
warunkujących atrakcyjność inwestycyjną danego regionu63.
Celem artykułu jest ocena korzyści ekonomiczno-społecznych z modernizacji
drogi krajowej S16. Podstawową metodą zastosowaną w opracowaniu jest metoda
analizy.
Analiza potencjału społeczno-gospodarczego korytarza drogowego S 16
Korytarz drogowy S16 ma szczególne znaczenie w rozwoju społeczno-
gospodarczym i jest istotnym elementem warunkującym potencjał rozwojowy
powiatów wzdłuż których przebiega, co zostało dostrzeżone i uwzględnione w
Strategii rozwoju województwa warmińsko-mazurskiego do roku 202564.
W powyżej cytowanym dokumencie zakłada się ważne dla rozwoju
województwa znaczenie dróg nr 7 i 16 oraz 52 gmin skupionych w promieniu 15 km
od korytarza drogowego, co określono mianem „Tygrysa warmińsko-mazurskiego” i
będącego zarazem jednym z dziewięciu obszarów strategicznej interwencji
województwa warmińsko-mazurskiego (rys. 1). Interwencja ta ma na celu
zwiększenie dynamizacji procesów rozwojowych oraz doprowadzenie do
wzmocnienia konkurencji regionu na szczeblu krajowym i międzynarodowym
(Strategia rozwoju … 2013).
63 G. Sierpiński, Miary dostępności transportowej miast i regionów, ,,Zeszyty Naukowe Politechniki
Śląskiej Seria: TRANSPORT" Nr 66,2010, s. 13-15. 64 „Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025”,
Urząd Marszałkowski w Olsztynie 2013r.
Stro
na6
2
Rysunek 1. Zasięg terytorialny Tygrysa warmińsko-mazurskiego
Figure 1. The territorial scopethe Tiger Warmia-Mazury
Źródło:Strategia rozwoju … (2013)
Source: Development strategy...(2013)
Obszar „Tygrysa warmińsko-mazurskiego” jest znacząco zróżnicowany pod
względem konkurencyjności, gdyż znajdują się w jego zasięgu gminy o dużym
potencjale konkurencyjnym jak i te zaliczane do najsłabiej rozwiniętych w Polsce65.
Do atutów badanego obszaru wzdłuż korytarza drogowego S16, można zaliczyć:
duże ośrodki miejskie,
relatywnie wysoką jakość życia (migracja niższa od średniej wojewódzkiej),
dynamiczny rynek pracy,
dynamiczne zmiany na rynku mieszkaniowym,
poprawiającą się dostępność komunikacyjna,
znacząco rozwinięte funkcje turystyczne,
relatywnie wysoka zamożność (m.in. wysokie dochody własne gmin),
rozwinięte usługi rynkowe w licznych ośrodkach,
stosunkowo wysoką koncentrację organizacji społecznych,
wysoką atrakcyjność inwestycyjną i konkurencyjność w skali województwa,
65Raport ESPON In Progress, Preliminary results by autumn 2003 dotyczący analizy potencjału
gospodarczo-społecznego poszczególnych regionów UE.
Stro
na6
3
znaczącą w skali kraju liczbę obiektów zabytkowych,
skuteczność w pozyskiwaniu funduszy unijnych,
relatywnie wysoką jakość promocji gospodarczej gmin poprzez strony
internetowe.
Do słabych stron obszaru „Tygrysa warmińsko-mazurskiego” należy
zaliczyć:
presję konkurencyjną ze strony innych obszarów w zakresie pozyskiwania
inwestorów,
relatywnie wysoki udział obszarów chronionych w powierzchni gmin,
bardzo duże zróżnicowanie wewnątrz OSI dostępności komunikacyjnej do
Olsztyna i do Warszawy,
trudności z realizacją inwestycji modernizacyjnych, szczególnie na drodze nr
16,
mniejsze niż warmińsko-mazurskie zainteresowanie województw
pomorskiego i mazowieckiego realizacją inwestycji na drodze nr 766.
Korytarz drogowy nr 16 ma długość 395 km pomiędzy Dolną Grupą (droga
krajowa nr 91) w województwie kujawsko-pomorskim i granicą państwa z Litwą w
Ogrodnikach w województwie podlaskim. Droga krajowa nr 16 biegnie przez
miejscowości Grudziądz, Łasin, Kisielice, Iława, Ostróda, Olsztyn, Barczewo,
Biskupiec, Mrągowo, Mikołajki, Orzysz, Ełk, Augustów i stanowi zarazem główny
szlak komunikacyjny na Mazurach.
Największą liczbę osób w wieku produkcyjnym odnotowano w powiecie
olsztyńskim 80807 osób w 2013 r., co stanowiło 65,97% ogółu ludności
zamieszkującej ten powiat (tabela 1). Największy wzrost ludności w wieku
produkcyjnym w stosunku do roku 2005 nastąpił w powiecie olsztyńskim (7500 osób)
i ełckim (4113 osób) zaś najmniejszy w powiecie mrągowskim – 1074 osoby i
ostródzkim – 1443 osoby (tabela 1).
W kontekście osób w wieku przedprodukcyjnym w 2013 roku największą
liczbę osób posiadają powiaty olsztyński (24212 osób) i ostródzki (20927 osób) co
stanowi odpowiednio 19,77 i 20,70% ogółu ludności w tych powiatach. W
porównaniu do roku 2005 największy spadek liczby osób w wieku
przedprodukcyjnym odnotowano w powiatach ostródzkim – 3577 osób i piskim –
2990 osób (tabela 1).
We wszystkich badanych powiatach odnotowano znaczny wzrost liczby osób
w wieku poprodukcyjnym z czego największy w powiatach olsztyńskim - 3755 osób
66 http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php/Tygrys_warmi%C5%84sko-mazurski z dnia
30.04.2015 r.
Stro
na6
4
i ostródzkim - 3406 osób i zarazem jest tam najwięcej osób z tej grupy wiekowej
(odpowiednio 17462 i 17287 osób). Największy udział ludności w wieku
poprodukcyjnym w ogólnej liczbie osób zamieszkujących dany powiat odnotowano
w powiecie ostródzkim i piskim gdzie wynosi on odpowiednio 16,20 i 15,86%.
Tabela 1. Struktura ludności na badanym obszarze korytarza drogowego S16 w latach 2005-
2013
Table 1.The structure ofthe populationin the study arearoad corridorS16in the years2005 to 2013
Jednostka
terytorialna
Subdivision
Ludność w wiekuprzedprodukcyjnym
Population at the age before production
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Powiat iławski
District iławski 21843 21267 20839 20488 20135 20155 19828 19577 19281
Powiat ostródzki
District ostródzki 24504 23819 23165 22623 22137 22263 21789 21402 20927
Powiat ełcki
District ełcki 20469 19870 19294 18907 18489 18716 18468 18232 18091
Powiat piski
District piski 14350 13831 13397 12889 12439 12399 12036 11670 11360
Powiat mrągowski
District mrągowski 11542 11181 10891 10568 10344 10347 10088 9938 9675
Powiat olsztyński
District olsztyński 26346 25733 25326 24997 24669 24826 24635 24301 24214
w wieku produkcyjnym
in productive age
Powiat iławski
District iławski 56919 57236 57516 57792 57981 59930 59941 59883 59604
Powiat ostródzki
District ostródzki 67070 67206 67332 67330 67339 69711 69465 69021 68513
Powiat ełcki
District ełcki 54029 54744 55385 56023 56604 58082 58188 58311 58142
Powiat piski
District piski 35462 35809 35895 36170 36284 37596 37564 37458 37287
Powiat mrągowski
District mrągowski 32314 32485 32686 32938 32990 33919 33802 33647 33388
Powiat olsztyński
District olsztyński 73307 74276 75253 76389 77337 79683 80258 80775 80807
w wieku poprodukcyjnym
in after production age
Powiat iławski
District iławski 11245 11443 11731 12032 12326 12818 13278 13741 14249
Powiat ostródzki
District ostródzki 13881 14129 14393 14705 15030 15569 16131 16755 17287
Powiat ełcki 10248 10406 10628 10927 11145 11659 12182 12742 13244
Stro
na6
5
District ełcki
Powiat piski
District piski 7768 7923 8116 8247 8370 8555 8754 8959 9172
Powiat mrągowski
District mrągowski 6287 6380 6550 6678 6835 7176 7459 7728 8006
Powiat olsztyński
District olsztyński 13707 13839 14064 14436 14760 15367 15961 16634 17462
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Bank Danych Lokalnych 2014
Source: own study based on data fromthe Local Data Bank 2014
Dominującymi sektorami gospodarki na badanym obszarze są: rolnictwo,
przemysł i budownictwo oraz handel (tabela 2).
Tabela 2. Liczba zatrudnionych w dominujących sektorach gospodarki na badanym obszarze
korytarza drogowego S16 w latach 2005-2013
Table 2.Number of employees inthe dominantsectorson the study arearoad corridorS16in the
years2005 to 2013
Jednostka
terytorialna
Subdivision
Działy gospodarki rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo
Sectors of economy agriculture, forestry, hunting and fishing
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Powiat iławski
District iławski 5947 5937 5950 6077 5911 5480 5472 5525 5538
Powiat ostródzki
District ostródzki 4426 4402 4487 4458 4415 4528 4503 4535 4584
Powiat ełcki
District ełcki 3186 3169 3130 3111 3063 3393 3390 3381 3384
Powiat piski
District piski 3028 2997 2965 3040 2934 2785 2813 2803 2791
Powiat
mrągowski
District
mrągowski 2421 2423 2421 2469 2495 3028 3022 2996 2988
Powiat olsztyński
District
olsztyński 5513 5714 5727 5786 5814 5605 5608 5609 5613
Przemysł i budownictwo
industry and construction
Powiat iławski
District iławski
1006
5 10380 10745 11469 10756 11007 11043 10685 11072
Powiat ostródzki 8144 8202 8882 8218 7628 8218 8645 8462 8189
Stro
na6
6
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL 2014
Source: own study based on data fromBDL2014
Najwięcej zatrudnionych w sektorze rolnictwa jest w powiatach olsztyńskim
(5613 osób) i iławskim (5538 osób). Najmniej zatrudnionych w sektorze rolnictwa
jest w powiecie piskim (2791 osób). Między rokiem 2005 a 2013 nastąpił w całym
sektorze rolnym wzrost zatrudnienia o 1,54%. Największy spadek był w powiecie
piskim 7,83% zaś największy wzrost odnotowano w powiecie mrągowskim o 23,42%
w stosunku do roku 2005.
District ostródzki
Powiatełcki
District ełcki 6338 6603 6920 6935 5964 6020 6062 6006 6071
Powiat piski
District piski 2382 2486 2579 2427 2312 2449 2382 2141 2184
Powiat
mrągowski
District
mrągowski 3868 3929 4005 3039 3290 3150 3651 3203 3120
Powiat olsztyński
District
olsztyński 8599 8829 9044 8684 8328 8846 8455 8551 8350
Handel oraz usługi
Trade and services
Powiat iławski
District iławski 8446 8714 8540 9262 8891 8888 8910 8848 8714
Powiat ostródzki
District ostródzki 9238 9411 9587 9781 9473 9927 9514 9365 9943
Powiat ełcki
District ełcki 8983 8929 9017 9391 9479 9301 9504 9244 9290
Powiat piski
District piski 4251 4532 4502 4385 4676 4954 4646 5297 4838
Powiat
mrągowski
District
mrągowski 4951 4985 4979 5103 5047 4937 4673 4867 4966
Powiat olsztyński
District
olsztyński 7819 8162 7860 8689 8171 8270 8264 8790 9245
Stro
na6
7
W odniesieniu do przemysłu i budownictwa największą liczbę zatrudnionych
w tym dziale dostrzec można w powiecie iławskim – 11072 osoby i stanowi to 43,72%
ogółu zatrudnionych w powiecie. Najmniej uprzemysłowionym z badanych powiatów
jest powiat piski, gdzie zatrudnionych w przemyśle i budownictwie jest 2184 osób i
zarazem jest to najmniejszy na tle innych powiatów udział wynoszący 22,26% w 2013
roku i jest to spadek w porównaniu do roku 2005 o 2,40 punktu procentowego, zaś
największy spadek udziału zatrudnionych w przemyśle i budownictwie w stosunku
do roku 2005 nastąpił w powiecie mrągowskim – 6,24 punków procentowych.
W handlu oraz usługach najwięcej zatrudnionych w 2013 roku jest w powiatach
ostródzkim (9943 osoby) i ełckim (9290 osób) co stanowi odpowiednio 43,77 i
49,59% udział zatrudnionych w danych powiatach ogółem. Największy wzrost
udziału zatrudnionych w handlu i usługach w porównaniu do roku 2005 nastąpił w
powiecie piskim – 5,30 punków procentowych i olsztyńskim – 4,18 punktów
procentowych.
Kolejną analizowaną kwestią społeczną jest bezrobocie na analizowanym
obszarze. W odniesieniu do danych dotyczących stopy bezrobocia rejestrowanego,
można dostrzec jej znaczący spadek we wszystkich badanych powiatach (tabela 3).
Największa zarejestrowana stopa bezrobocia jest obecnie w powiecie piskim i
wynosi 29,8% i jest to spadek w odniesieniu do 2005r. o 9,1 punków procentowych.
Najniższym poziomem stopy bezrobocia w całym badanym okresie odznacza się
powiat iławski, który ostatecznie w 2014 roku osiągnął jej poziom równy 9,0% i był
to największy spadek stopy bezrobocia w odniesieniu do 2005 roku wynoszący 14,6
punktów procentowych (tabela 3).
Tabela 3. Stopa bezrobocia na badanym obszarze korytarza drogowego S16 w latach 2005-
2014
Table 3.Unemployment rate in the study area road corridor S16 in the years 2005 to 2014
Jednostka terytorialna
Subdivision
Rok Year
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
Powiat iławski
District iławski 23,6 20,1 12,8 9,8 11,4 11,3 12,7 13,2 12,2 9,0 Powiat ostródzki
District ostródzki 31,6 28,0 22,1 18,9 24,2 21,5 22,3 23,8 24,3 20,5 Powiat ełcki
District ełcki 28,2 25,8 21,4 19,6 24,4 24,7 24,9 26,9 26,0 22,9 Powiat piski
District piski 38,9 32,7 28,8 27,3 31,7 31,5 33,3 30,9 33,6 29,8 Powiat mrągowski
District mrągowski 29,1 25,4 22,4 19,9 22,4 22,0 21,6 23,3 22,9 19,9
Stro
na6
8
Powiat olsztyński
District olsztyński 27,7 23,8 18,8 15,1 20,7 20,3 21,0 22,0 22,8 20,2
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL 2014
Source: own study based on data from BDL2014
W kwestii liczby podmiotów gospodarki narodowej wg PKD 2007, której to
dotyczą dane zamieszczone w tabeli 4 można stwierdzić, że najwięcej podmiotów
ukierunkowanych na rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo jest
zarejestrowanych w powiecie olsztyńskim i stanowiło to 5,26% wszystkich
podmiotów działających na terenie tego powiatu w 2013 roku. Najmniej takich
podmiotów jest w powiecie ełckim i tam stanowiły one w 2013 roku 2,80% ogółu
podmiotów. W odniesieniu do przemysłu i budownictwa oraz pozostałej działalności
największą liczbę podmiotów w 2013 roku posiadał powiat olsztyński (odpowiednio
2430 i 7485), zaś najmniejszą powiat piski (odpowiednio 830 i 3043).
Tabela 4. Liczba podmiotów gospodarki narodowej według PKD 2007 na badanym obszarze
korytarza drogowego S16 w latach 2009-2013
Table 4.Number of entitiesof the national economybyPKD 2007in the study areaS16road
corridorin 2009-2013
Jednostka terytorialna
Subdivision
Podmioty gospodarki narodowej rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i
rybactwo
Entitiesof the national economy agriculture, forestry, hunting and fishing
2009 2010 2011 2012 2013
Powiat iławski
District iławski 342 375 386 406 405
Powiat ostródzki
District ostródzki 412 433 474 464 474
Powiat ełcki
District ełcki 185 194 187 178 186
Powiat piski
District piski 321 334 292 296 304
Powiat mrągowski
District mrągowski 230 235 231 212 212
Powiat olsztyński
District olsztyński 512 533 532 528 550
przemysł i budownictwo
industry and construction
Powiat iławski
District iławski 1524 1633 1583 1616 1672
Powiat ostródzki 1763 1847 1843 1867 1866
Stro
na6
9
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL 2014
Source: own study based on data fromBDL2014
Największy przyrost produkcji sprzedanej w przeliczeniu na jednego
mieszkańca nastąpił w powiecie ostródzkim i wyniósł 326,21% w porównaniu do
roku 2005, co wartościowo wyniosło 53315 złotych na osobę. Równie wysoki wzrost
w odniesieniu do roku 2005 odnotowano w powiecie olsztyńskim, gdzie wyniósł on
103,35% i wartościowo ukształtował się na poziomie 23082 złotych na osobę. Jedyny
spadek wartości produkcji sprzedanej przemysłu odnotowano w powiecie ełckim –
13,78% , co wartościowo przełożyło się na kwotę 11634 złotego na osobę.
Szczegółowe dane przedstawia rysunek 2.
District ostródzki
Powiat ełcki
District ełcki 1260 1265 1260 1287 1383
Powiat piski
District piski 787 820 823 839 830
Powiat mrągowski
District mrągowski 955 1001 985 1003 982
Powiat olsztyński
District olsztyński 2084 2218 2252 2328 2430
pozostała działalność
other activities
Powiat iławski
District iławski 4489 4735 4622 4807 4922
Powiat ostródzki
District ostródzki 5624 5770 5753 5863 5883
Powiatełcki
District ełcki 5088 5023 4928 5043 5084
Powiat piski
District piski 2888 2941 2923 3003 3043
Powiat mrągowski
District mrągowski 3354 3443 3379 3472 3535
Powiat olsztyński
District olsztyński 6395 6866 6951 7261 7485
Stro
na7
0
Rysunek 2. Produkcja sprzedana przemysłu na jednego mieszkańca na badanym obszarze
korytarza drogowego S16 w latach 2005-2013
Figure 2.Sold production of industryper capitain the study arearoad corridorS16in the years2005
to 2013
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL 2014
Source: own study based on data from BDL 2014
W kontekście mierzenia dobrobytu mieszkańców województwa warmińsko-
mazurskiego należy stwierdzić, że w porównaniu do roku bazowego osiągnął on
największy przyrost w podregionie elbląskim (wzrost o 56,20%) i wartościowo w
2013 roku osiągnął poziom 28598 złotych na osobę. Najwyższy poziom PKB na 1
mieszkańca odnotowano w podregionie olsztyńskim (33780 zł na osobę) przy
najmniejszej dynamice wzrostu wynoszącej 50,28% w odniesieniu do początku
badanego okresu. We wszystkich podregionach dostrzec można postępującą
tendencję wzrostową odnośnie miernika jakim jest PKB w przeliczeniu na jednego
mieszkańca co świadczy o rosnącym poziomie życia na terenie Warmii i Mazur (Rys.
3).
Stro
na7
1
Rysunek 3. Produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca w podregionach województwa
warmińsko-mazurskiego w latach 2005-2012
Figure 3.Gross domestic productper capitainsub-regionsof Warmia andMazuryin 2005-2012
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL 2014
Source: own study based on data from BDL 2014
Analizując zasoby ekonomiczno-społeczne na badanym obszarze drogi
krajowej nr 16 należy stwierdzić, iż obszar ten dysponuje dużym potencjałem
społecznym w postaci siły roboczej oraz instytucji otoczenia biznesu.
W ramach podjętej interwencji w obszarze modernizacji drogi krajowej S16
oczekuje się, iż w powiatach leżących wzdłuż badanego korytarza wywołane zostaną
efekty ekonomiczno-społeczne takie jak: dynamizacja procesów gospodarczych,
rozwój współpracy sieciowej, w tym również w zakresie innowacyjności, wzrost
atrakcyjności inwestycyjnej i jakości życia oraz wzrost kooperacji krajowej jak i
międzynarodowej.
Analiza popytu na korytarz drogowy S 16
W 2010 roku łączny przejazd samochodowy na drodze S16 w zasięgu
województwa warmińsko-mazurskiego wyniósł 113527 pojazdów na dobę (tabela 5)
i był wyższy o 57,43% niż porównywalny ogólny przejazd samochodowy
odnotowany w 2000 roku. Ze wszystkich rozpatrywanych grup pojazdów największy
udział w średnim dobowym ruchu pojazdów posiadają samochody osobowe i
mikrobusy – 77,54% i jest to o 4,46 punktu procentowego więcej niż
w roku 2000. Odnotować można także sukcesywny spadek udziału samochodów
Stro
na7
2
dostawczych, samochodów ciężarowych bez przyczepy, których to udział spadłz
odpowiednio 11,00 i 5,75% do 8,81 i 3,70% co jednak nie przekłada się znacząco na
ich ilość na drodze krajowej nr 16 – w stosunku do roku 2000 nastąpił wzrost
poruszających się po drodze samochodów dostawczych o 26,15% oraz samochodów
ciężarowych bez przyczepy o 1,28%. Więcej porusza się po drodze krajowej nr 16
pojazdów ciężarowych z przyczepami – wzrost ten w 2010 roku stosunku do roku
2000 wyniósł 67,94% co może świadczyć o rosnącym zapotrzebowaniu na ładunki o
dużym tonażu zarówno w przedsiębiorstwach na terenie województwa jak i poza nim.
Mimo największego wzrostu w odniesieniu do bazowego okresu, który wyniósł
144,05% motocykle mają jednak jeden z najmniejszych zaraz po ciągnikach
rolniczych (0,18%) udział w ogólnym dobowym ruchu pojazdów równy 0,72%
(tabela 5).
Tabela 5. Średni dobowy ruch pojazdów na drodze krajowej S16 na obszarze województwa
warmińsko-mazurskiego
Table 5.The average dailytrafficon the national roadS16in the area ofWarmia andMazury
Średni dobowy ruch pojazdów
The average dailytraffic
Rok / Year
2000 2005 2010
Przejazdy samochodowe ogółem
Total carrides 72111 107608 113527
Motocykle
Motorcycles 336 519 820
Samochody osobowe i mikrobusy
Passenger cars and vans 52698 78950 88027
Lekkie samochody ciężarowe
(dostawcze)
Light trucks (vans) 7931 10280 10005
Samochody ciężarowe bez
przyczepy
Trucks without trailer 4148 5801 4201
Samochody ciężarowe z
przyczepami
Trucks with trailers 5294 9948 8891
Autobusy
Buses 1467 1904 1381
Ciągniki rolnicze
Tractors 237 206 202
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GDDKiA 2011
Source: own study based on data from GDDKiA 2011
Stro
na7
3
W tabeli 6 zamieszczono wskaźniki wzrostu ruchu dla kolejnych lat
poczynając od roku 2011 następującego po roku bazowym względem, którego
określany będzie przyszły poziom natężenia ruchu danych grup pojazdów. Wskaźniki
te zostały opracowane w oparciu o przygotowaną przez Generalną Dyrekcję Dróg
Krajowych i Autostrad metodologię prognozowania przyszłego ruchu na drogach z
użyciem wskaźnika wzrostu PKB danej kategorii pojazdów dla określonego regionu.
W metodologii tej przyjęto, że wskaźniki wzrostu ruchu autobusów są niezależne od
PKB i określono dla nich skumulowany wzrost ruchu w okresie 2008-2040 na równy
1,15. Dla uproszczenia ze względu na bardzo mały udział ruchu autobusowego na
obszarach zamiejskich można stosować wartość tego wskaźnika równą 1,0.
Tabela 6. Roczne wskaźniki wzrostu ruchu na drogach w województwie warmińsko-mazurskim
w latach 2011-2040
Table6. Annualgrowth ratesof trafficon the roadsin the Warmia andMazuryfor the years2011-
2040
Rok
Year
Samochod
y osobowe
Cars
Samochody
dostawcze
ans
Samochody ciężarowe bez
przyczep i naczep
Trucks without trailers and
semi-trailers
Samochody ciężarowe z
przyczepami i naczepami
Trucks with trailers and semi-
trailers
2011 1,030 1,011 1,012 1,035
2012 1,019 1,007 1,007 1,022
2013 1,025 1,009 1,010 1,030
2014 1,027 1,010 1,011 1,032
2015 1,028 1,010 1,011 1,033
2016 1,023 1,010 1,010 1,029
2017 1,024 1,010 1,011 1,030
2018 1,023 1,010 1,010 1,029
2019 1,022 1,009 1,009 1,027
2020 1,022 1,009 1,009 1,027
2021 1,022 1,009 1,009 1,027
2022 1,021 1,009 1,009 1,026
2023 1,020 1,008 1,009 1,025
2024 1,019 1,008 1,008 1,024
2025 1,018 1,008 1,008 1,023
2026 1,018 1,008 1,008 1,023
2027 1,018 1,008 1,008 1,023
Stro
na7
4
2028 1,018 1,008 1,008 1,023
2029 1,018 1,008 1,008 1,023
2030 1,018 1,008 1,008 1,023
2031 1,018 1,007 1,008 1,022
2032 1,018 1,007 1,008 1,022
2033 1,018 1,007 1,008 1,022
2034 1,016 1,007 1,007 1,020
2035 1,016 1,007 1,007 1,020
2036 1,015 1,006 1,007 1,019
2037 1,015 1,006 1,007 1,019
2038 1,015 1,006 1,007 1,019
2039 1,014 1,006 1,006 1,018
2040 1,014 1,006 1,006 1,017
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GDDKiA 2013
Source: own study based on data from GDDKiA 2013
Do obliczenia zamieszczonych w powyższej tabeli rocznych wskaźników
wzrostu ruchu na obszarze województwa warmińsko-mazurskiego wykorzystano
oszacowany wskaźnik wzrostu PKB w regionach elbląskim, ełckim i olsztyńskim.
Poza wskaźnikiem wzrostu PKB do obliczeń potrzebny jest współczynnik
elastyczności, który to trzeba przemnożyć przez odpowiedni wskaźnik wzrostu PKB
wg wzoru zamieszczonego poniżej.
𝑅𝑊𝑅 = 1 +(𝑊𝑒 ∗ 𝑊𝑃𝐾𝐵)
100
gdzie:
RWR – roczny wskaźnik wzrostu ruchu dla pojazdów z danej kategorii,
We – wskaźnik elastyczności dla pojazdów danej kategorii,
WPKB – wskaźnik rocznego wzrostu PKB dla określonego regionu.
Stro
na7
5
Rys. 4. Skumulowane wartości wskaźnika wzrostu ruchu dla różnych grup pojazdów w odniesieniu
2010 roku w województwie warmińsko-mazurskim
Fig. 4.The cumulative value of the growth rate of traffic for different groups of vehicles in respect
of 2010 in the Warmia-Mazury
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GDDKiA 2013
Source: own study based on data from GDDKiA 2013
Na podstawie przeprowadzonych obliczeń, (Rys. 4) można stwierdzić, że
wzrost ruchu dla samochodów osobowych na drogach województwa warmińsko-
mazurskiego i w tym także drogi krajowej nr 16 w roku 2015 wyniesie 1,135, czyli
wzrost ten wyniesie 13,50% w stosunku do roku 2010. Skumulowany wskaźnik
wzrostu ruchu w ostatnim roku prognozy, czyli w roku 2040 dla samochodów
osobowych wyniesie 1,798 (wzrost w stosunku do roku 2010 o 79,80%) i jest to jeden
z najwyższych wskaźników dla badanej kategorii pojazdów. Najwyższe wartości
Stro
na7
6
skumulowanego wskaźnika wzrostu ruchu uzyskuje się w przypadku pojazdów
ciężarowych z przyczepami lub naczepami. W 2015 roku wzrost ruchu pojazdów z tej
grupy w odniesieniu do roku bazowego wyniesie 16,30% (wartość wskaźnika to
1,163), a w 2040 roku – 106,20% (wskaźnik równy 2,062) co sugeruje, że
zapotrzebowanie na tą grupę pojazdów bardzo dynamicznie rośnie w dużej mierze
dzięki zapotrzebowaniu na usługi związane z transportem dóbr. Na zbliżonym do
siebie poziomie jest tempo wzrostu ruchu samochodów dostawczych i samochodów
ciężarowych bez przyczep i naczep wynoszący dla 2015 i 2014 odpowiednio 4,80 i
26,80% oraz 5,10 i 28,70%.
Wycena efektów modernizacji drogi krajowej S 16
Przy wycenie korzyści związanych z modernizacją budowy drogi nr 16
wykorzystano metodologię Polskiego Instytutu Dróg i Mostów. Przy założeniu iż
droga krajowa S 16 na odcinku Augustów - Grudziądz zostanie zmodernizowana,
umożliwiając tym samym średni przejazd pojazdu prędkością min. 90km/godz.
Dodatkową korzyścią przy modernizacji drogi krajowej nr 16 jest również
możliwość przejęcia ładunków z przejść granicznych Budzisko i Gołdap. Korzyści
bezpośrednie wynikające z modernizacji drogi krajowej nr 16 w zakresie
oszczędności czasu i zużycia paliwa przedstawia tabela 7.
Tabela 7. Analiza korzyści z tytułu oszczędności czasu i zużycia paliwa przy zmodernizowanej
trasie S 16 Augustów-Grudziądz
Table 7.Analysis ofbenefits fromsaving time andfuel consumption atthe upgradedroadS
16Augustow-Grudziadz
Lp.
Lp.
Nazwa korzyści
Namebenefits
Beneficjenci
Beneficiaries
Miernik
naturalny
Meter natural
Szacunkowa
wartość korzyści
The estimated
value of benefits
1. Skrócenie czasu przejazdu
na trasach :
Shorteningjourney times
onroutes:
I Kraje bałtyckie
The Baltic States
Tallin- Berlin
Ryga - Berlin
Wilno-Berlin
Przejście graniczne
Budzisko.
Przewoźnicy,
odbiorcy
końcowi,
Przedsiębiorstwa
Carriers, end
users,
companys
Oszczędność
czasu
Savetime
- 2 godz. 2
hours
- 2 godz. 2
hours
Poj. Osobowe:
Personal vehicles:
- 37 960 000 zł/ rok
- 37 960 000 zł/
year
Poj. Ciężarowe
-Heavy Goods
Vehicles
-43 380 000 zł/ rok
-43380000zł/ year
Stro
na7
7
Budziskobordercrossing
Średnio-dobowy przejazd
pojazdów na granicy67 :
Medium-daily passage of
vehiclesat the border:
- osobowe- 2600 poj.
- 2,600passenger vehicles
- ciężarowe 4500 poj.
-4500trucks.
II Obwódkaliningradzki
District Kaliningrad
Gołdap-Berlin
- osobowe- 650
-650passenger vehicles
- ciężarowe 350
- -Trucks350
- 2 godz. 2
hours
- 1,3 godz. 1,3
hours
Poj. Osobowe
Personalvehicles
-6 168 500 zł/ rok
-6 168 500 zł/year
Poj. Ciężarowe
Heavy Goods
Vehicles
- 2 193 100 zł/rok
-2193100 zł/year
2. Spadek zużycia paliwa -
skrócenie długości
przejazdu na trasach :
The decrease infuel
consumption- shortening
thelength of the journeyon
the routes
I Kraje bałtyckie
The BalticStates
Tallin- Berlin
Ryga - Berlin
Wilno-Berlin
Przejście graniczne
Budzisko.
Budziskobordercrossing
Średnio-dobowy przejazd
pojazdów na granicy68 :
Medium-daily passage of
vehiclesat the border:
- osobowe- 2600 poj.
- 2,600passenger vehicles
- ciężarowe 4500 poj.
Przewoźnicy,
odbiorcy
końcowi,
Przedsiębiorstwa
Carriers, end
users,
companys
Skrócenie
długości trasy
przejazdu o
100 km =
Shortening the
length of the
route by 100 km
=
- ciężarowe –
spadek zużycia
paliwa o 35
Litrów
- Trucks -
decrease fuel
consumption by
35
l
mniejsze koszty
zużycia paliwa dla
ciężarówek o
około
- 208 778 300
zł/rok
lower fuel costs for
truck about
- 208 778 300 zł /
year
mniejsze koszty
zużycia paliwa dla
samochodów
osobowych o
około
- 36 536 500 zł/rok
lower fuel costs for
cars about
- 36 536 500 zł /
67 Dane na podstawie GDDKiA Pomiar natężenia ruchu na 2013. Tendencja wzrostowa około
10% rocznie. 68 Dane na podstawie GDDKiA Pomiar natężenia ruchu na 2013. Tendencja wzrostowa około
10% rocznie.
Stro
na7
8
-4500trucks.
II Obwódkaliningradzki
District Kaliningrad
Gołdap-Berlin
- osobowe- 650
-650passenger vehicles
- ciężarowe 350
- -Trucks350
- osobowe -
spadek zużycia
paliwa o7 litrów
- Cars -
reduction in fuel
consumption
liters o7
year
dla ciężarówek
- 30 155 125 zł/ rok
for trucks
- 30 155 125 zł /
year
dla sam.
osobowych
- 9 134 125 zł/rok
for cars
- 9 134 125 zł / year
Suma korzyścirocznie
The sum ofbenefitsevery year
372 114 690 zł/
rocznie
372 114 690 zł/
year
Źródło: opracowanie własne na podstawie metodyki PIDiM 2014r
Source: own study based on the methodology PIDiM 2014
Analizując korzyści wynikające z oszczędności czasu i zmniejszenia zużycia
paliwa wynika, iż roczne oszczędności podmiotów gospodarczych i osób wynikające
ze zmiany korytarza drogowego osiągną 372 114 690 zł. Przy założeniu iż koszt
budowy/ modernizacji drogi krajowej wynosi średnio 5 mln zł/km to oszczędności
z tytułu czasu i eksploatacji pojazdów z pierwszego roku pokryłyby koszt budowy/
modernizacji 75 km drogi.
W związku powyższym same oszczędności uzyskane z modernizowanej drogi
krajowej nr 16 z tytułu czasu i kosztów eksploatacji w pierwszym roku wyniosły
by 1 % PKB województwa warmińsko-mazurskiego.
Kolejną korzyścią z tytułu modernizacji drogi nr 16 to spadek kosztów
wypadków drogowych. W Polsce koszty te szacuje się nawet na ok. 30 mld zł rocznie
co stanowi 1,9 % PKB. Wypadki stanowią znaczący problem społeczno-ekonomiczny
z powodu masowości tego zjawiska i tragicznych, traumatycznych jego
konsekwencji.
Drogi krajowe zarządzane przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych
i Autostrad (GDDKiA) w województwie warmińsko-mazurskim mają ok 1327 tys.
km. Długość drogi krajowej nr 16 wynosi 395 km co stanowi 30 % wszystkich
Stro
na7
9
dróg krajowych w województwie. Droga należy do jednej z
najniebezpieczniejszych obecnie dróg w województwie (40 % wszystkich
wypadków i kolizji drogowych). Wysokie ryzyko charakteryzuje 47,5 % dróg
krajowych w województwie warmińsko-mazurskim. Szczególnie niebezpieczny jest
odcinek drogi krajowej nr 16 Mrągowo-Orzysz.
W roku 2012 na terenie województwa warmińsko-mazurskiego zaistniało 1610
wypadków drogowych, w wyniku których 145 osób poniosło śmierć, a 2070 doznało
obrażeń ciała. Ponadto, do Jednostek Policji zgłoszono 14940 kolizji drogowych tj.
zdarzeń, w wyniku których powstały jedynie szkody materialne. Koszty wypadków
drogowych na obecnej drodze nr 16 przedstawia tabela nr 8.
Tabela 8. Wycena kosztów wypadków drogowych na krajowej S 16
Table 8. Valuation ofthe cost ofroad accidentson the nationalS 16
Lp.
Lp.
Nazwa kosztu
Name of cost
Ilość
Quantity
Wartość kosztu zł
The value of cost
PLN
1 Wypadek drogowy Road accident 644 33 317 275
2 Ofiara śmiertelna Fatality 58 86 761 504
3 Ranni w wypadkach Injuredin accidents 828 24 698 080
4 Kolizje drogowe Trafficcollisions 5976 34 257 420
Suma The sum 179 034 279
Źródło: opracowanie własne na podstawie metodyki wyceny kosztów wypadków drogowych
FRIL 2014r.
Source: own study based onthe methodology for assessingthe cost ofroad accidents FRIL2014
Obecnie koszty wypadków drogowych na krajowej ’16” wynoszą 179 034 279
zł co stanowi 0,5% PKB województwa warmińsko-mazurskiego. Modernizacja drogi
na najbardziej niebezpiecznych odcinkach (np. Mrągowo- Orzysz, Ostróda-Kisielice)
obniży w.w. rodzaj kosztu o około 70 % tj. o kwotę 105 352 940 zł, co z kolei
spowoduje wzrost PKB województwa o około 0,3%. Oprócz korzyści w
wymiarze bezpośrednim modernizacja drogi nr „16”, przyniesie wiele korzyści o
charakterze pośrednim do których zaliczyć można (Tabela 9).
Tabela 9. Prognozowane pośrednie efekty ekonomiczno-społeczne modernizacji drogi S 16
Table 9.Estimated indirect effects of economic and socia lmodernization of the road S 16
Efekt Effect Opis Description Wycena efektów
Valuation effects
Stro
na8
0
Wzrost zatrudnienia/
spadek bezrobocia
Employment
growth/decline in unemployment
- zatrudnienie przy budowie drogi
Employmentin the construction of roads
- powstanie nowych miejsc pracy
w firmach powstałych po
modernizacji typu: stacje
benzynowe, restauracje, hotele,
bazy logistyczne itp.
Creation of new jobsin companies
formed after upgrading type: gas
stations,restaurants, hotels,logistic bases, etc.
Obniżenie wydatków na cele socjalne
The reduction in social spending
Wzrostpopytu
Konsumpcyjnego
The increase inconsumer demand
Przemieszczanie się firm
wokół zmodernizowanego
korytarza drogowego-
wejście drogi nr 16 w
transeuropejski system
połączeń drogowych
TINA
Moving companies around
the modernized corridor by
road entrance road No.16
in the trans-European road connections TIN Asystem
Powstanie firm:
- usługowych jak: stacje benzynowe, restauracje, hotele
- produkcyjnych
- logistycznych
The creation ofcompanies:
-Serviceslikegas
stations,restaurants, hotels,
production, logistics
Wzrostzatrudnienia .
The increase in employment.
Wzrost cen nieruchomości
przemysłowych w takich
gminach jak: Biskupiec,
Mrągowo, Orzysz, Mikołajki, Ostróda, Iława, Kisielice
The rise in prices of industrial
real estate in such municipalities
as: Biskupiec, Mragowo,
Orzysz, Mikolajki, Ostroda,
Iława, Kisielice
Napływ inwestorów
zagranicznych z uwagi na
wejście drogi nr 16 w
transeuropejski system
połączeń drogowych TINA
The influx offoreign
investorsdue to the
entrance road No.16 inthe
trans-European road
connections TINA system
Zainteresowanie inwestorów
inwestycjami w branże drzewną,
spożywczą, a przede wszystkim logistyczną
Investors' interestin investing
inwoodindustries, the foodand
above alllogistics
Wzrost zatrudnienia oraz
napływ kapitału
The increase in employment capitalinflows
Rozwój nowego sektora gospodarczego: logistyki
Development of a new economic sector: logistics
Powstrzymanie odpływu
ludności z województwa
Halting population from
the region
- tereny wokół zmodernizowanej
drogi staną się atrakcyjnym
miejscem osiedlania się ludności z uwagi na nowe miejsca pracy
Wzrost cen działek
budowlanych , popytu konsumpcyjnego
Stro
na8
1
-the area aroundthe
upgradedroadwill becomean
attractive place tosettle inpopulationdue tonew jobs
Rise pricesof building plots, consumer demand
Poprawa dostępności
komunikacyjnej
Improving transport
accessibility
- obniżenie kosztów dojazdu do
pracy, szkoły
- wzrost mobilności mieszkańców
- odciążenie centrum miast z ruchu
pojazdów: Olsztyn , Ełk
- reducingthe cost of travel to
work, school
-increased mobility for residents
-relieve the city center traffic from
Olsztyn, Elk
Spadek kosztów dojazdu z
mniejszych miejscowości do
aglomeracji miejskich
The decrease in the cost of travel
from small townstourban areas
Zmniejszenieilości spalin-
CO2, SO2
Reducing the amount of
exhaust-CO2, SO2
- zmniejszenie ilości gazów
cieplarnianych w miastach
-Reduce the amountof greenhouse gases incities
Spadek gazów - dane z
Sanepidu odnośnie kosztów emisji CO2 i SO2
The decreaseof gas -data from
the sanitary authorities
regarding the costs of CO2 and SO2
Spadek ilości wypadków z
udziałem zwierząt leśnych
Decrease in the number of
accidents involving forest animals
- budowa ekoduktów- przejść dla
zwierząt
- Construction of wild life crossing
Spadek ilości wypadków z
udziałem zwierząt
The decrease in the number of
Uporządkowanie
przestrzeni- tereny niezagospodarowane
Organizingspace-undevelopedareas
- wykorzystanie terenów
niezagospodarowanych zarówno po względem rolnym jak i leśnym
- stworzenie lokalizacji dla inwestycji komercyjnych
- use of greenfield sites both in
terms of agriculture andf orestry
- creating alocation for commercial investments
Wzrost cen nieużytków,
nieruchomości rolnych i budowlanych.
Rise in prices wasteland,
agricultural and construction ..
Zmniejszenia dysproporcji
gospodarczych regionu.
Reduce economic
disparities in the region.
- poprawa klimatu
inwestycyjnego
- poprawa jakości życia w
gminach leżących w bliskości
korytarza drogowego nr 16
Wzrost PKB/ per capita
Wzrost liczby inwestycji komercyjnych
Wzrost zadowolenia
społecznego
Stro
na8
2
- The improvement of investment
climate
- Improving the quality of life in
the communities lying in close proximity to road corridor
Wzrost ilosći turystów
The increase inGDP/per capita
The increase in the number of
commercial investments
The increase social satisfaction
Increase in the number of
tourists
Źródło: opracowanie własne
Source: own elaboration
Większa część korzyści pośrednich osiągnięta zostanie w postaci efektu kuli
śnieżnej wraz z modernizacją poszczególnych odcinków drogowych i może być
uzyskana po kilku latach od modernizacji drogi. Dlatego też zachodzi konieczność
systemowego a zarazem ciągłego monitoringu i pomiaru poszczególnych korzyści
uzyskiwanych z remontu drogi. Co według szacunkowych prognoz może zwiększyć
dynamikę wzrostu PKB od 2 do 5 % rocznie.
Podsumowanie
Modernizacja drogi krajowej nr 16 na odcinku leżącym w województwie
warmińsko-mazurskim przyczyni się do szybszego zniwelowania dysproporcji
między naszym regionem a innymi dobrze rozwiniętymi regionami naszego kraju.
Rozbudowa drogi wpłynie na wzrost bezpieczeństwa, a poprawa komfortu i szybkości
jazdy spowoduje wzrost turystycznej i gospodarczej atrakcyjności regionu.
Przedsiębiorcy i turyści będą szybciej, oraz bezpieczniej przemieszczać się po
Warmii i Mazurach, a krajowi i zagraniczni przewoźnicy nową „szesnastką” ominą
zatłoczone miasta zmniejszając czas przejazdu i zwiększając swoje zyski. Pośrednio
przebudowa drogi krajowej nr 16 może przyczynić się do powstania nowych miejsc
pracy i pozyskania przez biedniejsze gminy szansy na pozyskanie nowych
inwestorów, a Region poprawi w sposób znaczący swoje znaczenie
w przestrzeni europejskiej jako obszar atrakcyjny z punktu widzenia uzyskania
bezpośrednich połączeń z korytarzami transeuropejskich dróg kołowych.
Modernizacja drogi przyniesie województwu warmińsko- mazurskiemu
wymierne korzyści w zakresie wzrostu PKB (tabela 10), które możemy wyrazić za
pomocą korzyści bezpośrednich takich jak: czas, koszty eksploatacji i wartość
wypadków drogowych, oraz korzyści pośrednich których wymierne korzyści
gospodarczo-społeczne pojawią się po kilku latach od inwetsycji, do których
zaliczyć można: wzrost cen nieruchomosći, wzrost zatrudnienia, zmiany w
strukturze gospodarczej podmiotów, rozwój sektora logistycznego w województwie
Stro
na8
3
(wykreowanie nowej istotnej branży).Szacowany wzrost PKB po pmodernizacji
drogi nr 16 zawiera tabela nr 10.
Tabela 10.Wartość PKB po modernizacji drogi krajowej nr 16
Table10.Value of GDP on the modernization ofthe national road No.16
Lp.
Lp.
Zmienna
Variable
Wzrost wartosci
PKB w skali
roku
The increase inthe
value ofGDPper
annum
Wartościowo wzrost
roczny PKB
GDP annual growth
in value
1. Korzyści z tytułu oszczędności czasu i
kosztów eksploatacji
Benefit from the savings in time and cost of
ownership
1 % 431 000 000 zł/
rocznie
431 000 000 PLN/
year
2. Korzyści z tytułu spadku ilości wypadków
drogowych
Benefit from ther eduction in the number of
road accidents
0,3 % 129 300 000 zł/rocznie
129 300 000 PLN/year
4. Korzyści pośrednie które pojawią się
sukcesywnie po oddaniu kolejnych
odcinków korytarza drogowego nr 16
Indirect benefits that will occur gradually after
putting another road corridor stretches 16
Średnio 2 %
rocznie
An average of 2%
per year
862 000 000 zł/
rocznie
862 000 000 PLN/
year
Suma
The sum
1 422 300 000 zł/
rocznie
1 422 300 000 PLN/
year
Źródło: opracownaie własne
Source: ownelaboration
Podsumowując korzyści wynikajace z modernizacji drogi nr 16
w odniesieniu do wilekości PKB można stwierdzić, iż z korzyści wymiernych
(bezpośrednich) wartość PKB byłaby wyższa o około 1,3 % a biorąc pod uwagę
korzyści pośrednie PKB wzrosło by o dodatkowe 2%- efekt mnożnikowy. Korzyści
roczne w wartosciach nominalnych można oszacować na poziomie 1 422 300 000
zł/rocznie. Dla przykładu budowa południowej nitki obwodnicy Olsztyna będize
kosztowała podatników około 900 000 000 zł. Dlatego też konieczne wydaje się
zdynamizowanie działań w zakresie modernizacji drogi krajowej S16 , co leży w
interesie wielu grup beneficjentów instytucjonalnych jak miasta, gminy, jak
również przedsiębiorstw i ludności mieszkających na obszarach leżących blisko
analizowanego korytarza.
Stro
na8
4
Bibliografia:
1. Geurs K.T., Van Wee B., Accessibility Evaluation of Land-use and Transport Strategies: Review
and Resarch Directions, „Journal of Transport Geography”, nr 12. 2004
2. Kozłowski W.,A model valuation of economic and social effects: a case study of the Olsztyn ring road
construction,ActaScientarumPolonorumOeconomianr 13(2) 2014
3. Sierpiński G.,Miary dostępności transportowej miast i regionów, ,,Zeszyty Naukowe Politechniki
Śląskiej Seria: TRANSPORT" Nr 66 .2010
Akty prawne i raporty:
1. Bank Danych Lokalnych 2014.
2. Fundacja Rozwoju Inżynierii Lądowej 2013r
3. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad Warszawa 2014r.
4. GUS 2014 Transport drogowy w Polsce w latach 2005 – 2013 Warszawa 2005r.
5. Eurostat -Transport w UE 2013r
6. Państwowy Instytut Dróg i Mostów 2014r
7. Raport ESPON In Progress, Preliminary results by autumn 2003 dotyczący analizy potencjału
gospodarczo-społecznego poszczególnych regionów UE.
8. Strategia rozwoju transportu do 2020r. GDDKiA Warszawa 2011r.
9. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego województwa warmińsko-mazurskiego do roku 2025,
Urząd Marszałkowski w Olsztynie 2013r.
Strony internetowe:
1. http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php/Tygrys_warmi%C5%84sko-mazurski z dnia
30.04.2015 r.
VALUATION EFFECTS OF MODERNIZATION NATIONAL ROAD S16
Summary
Road transport infrastructure is one of the most important technical systems that have direct
and indirect impact on the economic development of the country, region or municipality. Road S16
corridor is of particular importance in socio-economic development of the Warmia-Mazury. It is an
essential element for the development of the potential of districts along which runs. Modernization the
national road S16 will contribute to faster compensate for disparities between our region and other well-
developed regions of our country. The most important effects modernization the national road are: GDP
growth of Warmia and Mazury, improve safety, savings in fuel and time, will boost tourist and economic
attractiveness of the region. It is one of the key investment priorities for the next programming periods
of transport infrastructure development in the Warmia-Mazury.
Keywords: transport, road infrastructure, the direct and indirect effects
Streszczenie
Infrastruktura transportu drogowego stanowi jeden z najważniejszych systemów technicznych
mających bezpośredni i pośredni wpływ na rozwój gospodarczy kraju, regionu czy gminy. Korytarz
drogowy S16 ma szczególne znaczenie w rozwoju społeczno-gospodarczym województwa warmińsko-
mazurskiego. Jest istotnym elementem warunkującym rozwój potencjału powiatów wzdłuż których
Stro
na8
5
przebiega. Modernizacja drogi krajowej S16 przyczyni się do szybszego zniwelowania dysproporcji
między naszym regionem a innymi dobrze rozwiniętymi regionami naszego kraju. Do najważniejszych
efektów modernizacji drogi krajowej zaliczyć można: wzrost PKB województwa warmińsko-
mazurskiego, poprawę bezpieczeństwa, oszczędności w zużyciu paliwa
i czasu, spowoduje wzrost turystycznej i gospodarczej atrakcyjności regionu. Stanowi jeden
z kluczowych priorytetów inwestycyjnych dla kolejnych okresów programowania rozwoju
infrastruktury transportowej w województwie warmińsko-mazurskim.
Słowa kluczowe: transport, infrastruktura drogowa, efekty bezpośrednie i pośrednie
Stro
na8
6
ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 1/2015 (16), 86-101
mgr inż. Joanna Grymuza
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
WYKORZYSTANIE CZYNNIKÓW PRODUKCJI
W GOSPODARSTWACH SPECJALIZUJĄCYCH SIĘ W CHOWIE
BYDŁA MLECZNEGO
Wstęp
Rolnictwo jest ważnym działem gospodarki narodowej. Produkcja rolnicza
jest procesem, który ma na celu wytwarzanie produktów. Proces produkcji
w gospodarstwach jest możliwy dzięki wykorzystaniu czynników produkcji, czyli
środków niezbędnych do prowadzenia procesu produkcyjnego. Są nimi ziemia,
kapitał i praca. Czynniki wytwórcze można podzielić na materialne
i niematerialne. Do pierwszej grupy zaliczamy ziemię oraz jej zasoby naturalne, jak
i kapitał. Niematerialnymi czynnikami są praca, czyli siła robocza i wiedza, a co za
tym idzie doświadczenie i umiejętność zarządzania.
Czynniki wytwórcze oraz ich wartość pozwalają ocenić jaka technologia
produkcji będzie najkorzystniejsza dla danego gospodarstwa. W zależności od tego
jakie czynniki przeważają w danej produkcji może być ona pracochłonna, gdzie
zużywa się więcej pracy lub kapitałochłonna, kiedy kapitał odgrywa większą rolę.
Czynniki produkcji podlegają ciągłym zmianom, w zakresie ceny oraz
wykorzystania w gospodarstwach rolniczych. Ważne jest aby gospodarstwo rolne
potrafiło efektywnie wykorzystać zasoby będące w jego dyspozycji. Zasoby często
mogą być niewystarczające, ale można je wykorzystać na wiele sposobów.
Chów bydła mlecznego jest jednym z podstawowych działów rolnictwa
w Polsce. Po przystąpieniu do Unii Europejskiej i wprowadzeniu zasad Wspólnej
Polityki Rolnej rolnicy musieli dostosować swoje gospodarstwa do stawianych im
wymagań. Wraz z wejściem w struktury UE wprowadzono system dopłat
bezpośrednich do produkcji rolniczej, które pomogły rolnikom zmodernizować swoje
gospodarstwa. Jednocześnie hodowcy bydła mlecznego zostali zobowiązani do
przestrzegania wyznaczonych limitów kwot produkcyjnych. Polskie gospodarstwa
mleczarskie, aby prężnie funkcjonować na współczesnym rynku powinny być
odpowiednio wyposażone w czynniki produkcji, czyli kapitał, ziemię
i pracę. Głównym składnikiem potencjału konkurencyjnego jest ziemia. Badania
przeprowadzone przez Bórawskiego i Lewczuka (2008) dowodzą, że wzrostowi
Stro
na8
7
powierzchni indywidualnych gospodarstw rolnych towarzyszyła poprawa wyników
ekonomicznych. Wyniki ekonomiczne liczone na 1 ha UR uległy znacznej poprawie
w badanym okresie w większości grup gospodarstw.69W rozwoju gospodarstw
rolnych ważne jest również poprawianie efektywności w zgodzie ze środowiskiem,
a wiec w trosce o zrównoważony rozwój70.
Cel i metoda badań
Głównym celem badań było poznanie wyposażenia gospodarstw w czynniki
produkcji (pracę, ziemię i kapitał) oraz określenie poziomu ich wykorzystania
w gospodarstwach specjalizujących się w chowie bydła mlecznego.
W ramach celu głównego badań realizowane będą następujące cele szczegółowe:
1. Ocena i porównanie zasobów ziemi w gospodarstwach posiadających
pogłowie bydła mlecznego.
2. Określenie szacunkowej ilości i wartości środków trwałych
w gospodarstwach objętych badaniami.
3. Określenie zasobów siły roboczej w gospodarstwach ukierunkowanych na
chów bydła mlecznego.
Badania niezbędne do opracowania poruszanego tematu przeprowadzono
wśród 30 respondentów ukierunkowanych na chów bydła mlecznego. Badania
przeprowadzono w 7 powiatach województwa mazowieckiego od lipca do września
2013 roku.
Kryterium zakwalifikowania gospodarstwa do badań były następujące
warunki:
prowadzenie działalności (produkcji mleka) na terenie województwa
mazowieckiego w 2013 roku;
posiadanie co najmniej 5 krów mlecznych w stadzie;
wyrażenie przez rolnika chęci do współpracy.
Ponieważ celem badań było poznanie wyposażenia gospodarstw w czynniki
produkcji oraz określenie poziomu ich wykorzystania w gospodarstwach
69P. Bórawski, A. Lewczuk, Zróżnicowanie wyników ekonomicznych indywidualnych gospodarstw
rolnych w zależności od potencjału konkurencyjnego a zwłaszcza ziemi, ,,Roczniki Naukowe SERiA" t.
X, z. 3,2008, s. 47-53. 70 P. Bórawski, A. Pawlewicz, Efektywność ekonomiczna indywidualnych gospodarstw rolnych w
aspekcie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich na przykładzie województwa warmińsko-
mazurskiego, ,,Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu", Wrocław, 2006, s. 91.
Stro
na8
8
ukierunkowanych na chów bydła mlecznego najodpowiedniejszą metodą do ich
zrealizowania była metoda sondażu diagnostycznego oraz analiza dokumentów
źródłowych.
Podstawową techniką badań był obszerny wywiad, którym posłużono się do
dokonania rozpoznania i diagnozy gospodarstw posiadających bydło mleczne.
Zastosowano go głównie w postaci rozmowy kierowanej w oparciu o listę pytań
i zagadnień, które służyły do uzyskania potrzebnych informacji. Część danych do
badań pochodziło z kwestionariusza ankiety wypełnionej przez rolników. Ponadto
informacje te zostały uzupełnione o wiadomości uzyskane z literatury. Wykorzystano
również dane publikowane i udostępniane przez GUS, ARR
i ARiMR.
Wiodącym, podstawowym narzędziem badawczym w realizowanych
empirycznych dociekaniach był kwestionariusz wywiadu oraz kwestionariusz
ankiety, w którym umieszczono zarówno pytania zamknięte, jak i otwarte.
Kwestionariusz został opracowany w Katedrze Agrobiznesu i Ekonomii Środowiska.
W kwestionariuszu zamieszczono pytania dotyczące opinii respondenta oraz pytania
o fakty dotyczące problemów badawczych.
Do opracowania zgromadzonych danych źródłowych wykorzystano metodę
opisową porównawczą, natomiast do zaprezentowania uzyskanych wyników metodę
tabelaryczną i graficzną.
Wyniki badań
Badania zostały przeprowadzone na grupie 30 respondentów posiadających
gospodarstwa specjalizujące się w chowie bydła mlecznego.
Powierzchnia UR w badanych gospodarstwach rolnych była zróżnicowana.
Najmniejsze gospodarstwo rolne miało powierzchnię 12,5 ha, a największe 131,15 ha.
Grupy obszarowe gospodarstw mleczarskich przedstawia wykres 1. Największy
odsetek rolników uczestniczących w wywiadzie posiadało gospodarstwa
o powierzchni 10 do 20 ha (40% ankietowanych). Gospodarstwa znajdujące się
w przedziale 20-30 ha i 40-50 ha posiadało 20% badanych rolników. Ankietowani
gospodarujący na areale od 30 do 40 ha stanowili 16,6% respondentów. Gospodarstwa
największe obszarowo (powyżej 50 ha) posiadało 23,3% badanych hodowców bydła
mlecznego.
Stro
na8
9
Wykres 1. Odsetek gospodarstw według grup obszarowych gospodarstw mleczarskich (%)
Figure 1. Farms contribution according to area groups of dairy farms (%)
Źródło: opracowanie własne
Source: own study
Według danych GUS w 2011 r. średnia powierzchnia ogólna gospodarstw
rolnych wynosiła 7,88 ha, przy czymśrednia powierzchnia w gospodarstwach
o powierzchni użytków rolnych powyżej1ha wynosiła 10,40ha, natomiast średnia
powierzchnia gospodarstwa rolnegoo powierzchni ogólnej do 1 ha wynosiła 0,88ha71.
Z danych Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wynika, że
w 2011 roku średnia powierzchnia gruntów rolnych w kraju wynosiła 10,36 ha, zaś w
województwie mazowieckim 8,52ha72.Porównując wyniki badań do danych
uzyskanych z GUS i ARiMR można stwierdzić, że średnia powierzchnia gospodarstw
w całej badanej próbie wynosząca 37,13 ha była ponad 3 razy większa niż średnia w
kraju oraz ponad 4 krotnie większa niż średnia w województwie mazowieckim.
Badane gospodarstwa rolne charakteryzowały się średnią powierzchnią
użytków rolnych wynoszącą 33,24 ha. W Polsce w 2011 roku przeciętna powierzchnia
użytków rolnych ogółem przypadająca na 1 gospodarstwo rolne wynosiła 7,05 ha, w
tym powierzchnia użytków rolnych 1 gospodarstwa posiadającego więcej niż 1ha
użytków rolnych wyniosła 9,02 ha1. Uzyskana z badań średnia powierzchnia UR
71 Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich w 2011r. 2011.
GUS. Warszawa. ss.183. 72 Średnie ceny gruntów wg GUS. http://www.arimr.gov.pl/dla-beneficjenta/srednie-ceny-gruntow-wg-
gus.html (dostęp 9.01.2012r.).
40
10
16,6
10
23,3
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
do 20 20-30 30-40 40-50 >50
Powierzchnia gospodarstwa (ha) - Farm area (ha)
Stro
na9
0
znacznie różni się od danych GUS. W gospodarstwach mleczarskich średnia
powierzchnia użytków rolnych jest ponad 3 krotnie większa. Wyniki badań wskazują,
że analizowane gospodarstwa ukierunkowane na chów bydła mlecznego były
obszarowo większe niż średnie gospodarstwa
w województwie mazowieckim podawane w statystykach GUS i ARiMR.
W centralnej i północnej części województwa mazowieckiego przeważają
gleby o najniższej przydatności rolniczej (V-VI klasa).Gleby należące do klasy I i II
położone są m.in. na Wysoczyźnie Ciechanowskiej i Płockiej. W zachodniej
i środkowej części województwa znajdują się gleby o średniej przydatności rolniczej
(klasa IV)73.
Zasoby ziemi własnej w badanych gospodarstwach przedstawiono w tabeli 1.
W gospodarstwach posiadających bydło mleczne zasoby ziemi wynosiły ogółem
938,83ha użytków rolnych. Najwięcej gleb należało do klasy V – średnio 13,49 ha
oraz IVa – 10,61ha (tab. 1).
Tabela 1. Zasoby ziemi własnej
Table 1. The resources of own land
Klasy gleb
Land class
Powierzchnia (ha)
Area (ha)
Suma
Sum
Średnia
Average
Min
Min
Max
Max
I 0 0 0 0
II 3 3 3 3
III a 38,40 7,68 2 15
III b 68,85 5,29 1 17
IV a 196,13 11,53 1,5 60
IV b 244,10 10,61 2,5 30
V 323,95 13,49 1 70
VI 64,40 4,29 1 10
Razem-Total 938,83 - - -
Źródło: opracowanie własne
Source: own study
Nieco mniej gleb znajdowało się w klasie IV a i IV b, odpowiednio przeciętnie
11,53 i 10,61ha. Badane gospodarstwa miały mało gleb należących do klasy III a (ok.
73 Aktualizacja Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami na lata 2007-2011 z uwzględnieniem lat
2012-2015. Warszawa. 2006.
http://www.bip.radziejowice.pl/upload/projektWPGOwoj.mazowieckie.pdf (dostęp 5.01.2012r.).
Stro
na9
1
7,68 ha), III b (ok. 5,29 ha) i VI (ok. 4,29 ha). Powierzchnia użytków rolnych
należących do klasy II była najmniejsza i wynosiła średnio 3 ha. Ziemię należącą do
tej klasy posiadało wyłącznie jedno badane gospodarstwo rolne. Badania wskazują,
że analizowane gospodarstwa mleczarskie posiadały gleby średniej i słabej jakości,
dlatego wymagały one nawożenia. Większość polskich gleb jest uboga w próchnicę
oraz związki korzystnie wpływające na rozwój roślin. Rolnicy w celu poprawienia
struktury gleby muszą stosować nawożenie sztuczne
i organiczne.
Według R. RYŚ-JUREK (2010) duży wpływ na sposób wykorzystania zasobów
oraz czynników produkcji miała wielkość ekonomiczna gospodarstwa. Zarówno w
Polsce, jak i w UE obserwowano, że zwiększone zapotrzebowanie na kapitał, pracę,
ziemię występuje wraz ze wzrostem wielkości ekonomicznej gospodarstwa (ESU)74.
Autorka wskazuje, że w zależności od ESU zmieniały się relacje między tymi
czynnikami. Z badań wynika, że większe gospodarstwa miały też niższe techniczne
uzbrojenie ziemi, a wyższe uzbrojenie pracy i uzbrojenie pracy w ziemię.
Z badań prowadzonych przez A. ZIEMIŃSKĄ (2011) wynika, że w Polsce
rolnictwo posiada duże zasoby czynników produkcji, natomiast ich wielkości
powinny ulec zmianie w celu poprawy wydajności procesu produkcyjnego75. Badania
autorki wskazują na fakt, że struktura obszarowa gospodarstw rolnych wpływa na
zmiany relacji zasobów pracy do zasobów ziemi. Specyfika czynnika ziemia w
produkcji rolnej i ukształtowana struktura agrarna sprawia, że relacja ta może
poprawić się na skutek ,,szybszego tempa spadku zasobów pracy niż zasobów ziemi’’.
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej przyczyniło się do znacznego
zmniejszenialiczby gospodarstw ukierunkowanych na produkcję mleka oraz wzrostu
koncentracji produkcji mleka. Odbiorcy mleka nakładają na producentów tego
surowca duże wymagania jakościowe, którym część rolników nie jest w stanie
sprostać76. W pracy opisano majątek trwały, do którego zalicza się m.in. inwentarz
żywy, budynki, grunty, środki transportu i urządzenia techniczne77.Poznanie struktury
majątku oraz jego zmian umożliwia przeprowadzenie analizy finansowej
74 R. Ryś-Jurek, Gospodarowanie zasobami i czynnikami produkcji w gospodarstwach rolnych według
wielkości ekonomicznej w Polsce i UE w 2007 roku, ,,Roczniki Naukowe SERiA". T.XII. z.3. 2010,
s.336-242. 75 A. Ziemińska, Zmiany relacji czynników produkcji w polskim rolnictwie, ,,Roczniki Naukowe SERiA"
T.XIII. z.3, 2011, s.361-365. 76 H. Czakowska, R. Sass, Wpływ wielkości stada i mleczności krów na koszty produkcji mleka w
gospodarstwach utrzymujących bydło mleczne, ,,Roczniki Ekonomiczne KPSW w Bydgoszczy" nr 1,
2011, 185-202. 77 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie Klasyfikacji Środków Trwałych
(KŚT). (Dz.U. 1999 nr 112 poz. 1317).
Stro
na9
2
przedsiębiorstw, pomiar płynności, rentowności oraz ocenę gospodarowania.
Szczegółowa analiza bilansu majątkowego w okresie kilku lat pozwala ocenić trendy
rozwojowe przedsiębiorstwa, kierunki zmian w poszczególnych składnikach oraz
przesunięcia, jakie nastąpiły w środkach gospodarczych i źródłach ich pokrycia78.
Szacunkowa wartość środków trwałych została przestawiona w tabeli 2.
Z przeprowadzonych badań wynika, że największą średnią wartość
z wyszczególnionych środków trwałych w gospodarstwach miała ziemia. Wartość
ziemi w badanych gospodarstwach wynosiła średnio ok. 715,1 tys. zł, co stanowiło
32% wszystkich wymienionych elementów majątku trwałego.
Tabela 2. Szacunkowa aktualna wartość i struktura środków trwałych w objętych badaniami
gospodarstwach
Table 2 Estimated current value and structure of fixed assets covered by the study farms
Wyszczególnienie
Specification
Wartość (tys. zł)
Value (Thousand PLN) %
Ziemia - Land 715,1 32
Budynki mieszkalne – Residential buildings 395,1 18
Budynki gospodarcze – Farm buildings 375,5 17
Inne budynki – Other buildings 198,8 9
Ciągniki i maszyny – Tractors and
machinery 384,3 17
Stado zwierząt podstawowe – Basic animals
herd 157,2 7
Źródło: opracowanie własne
Source: own study
Przeciętna wartość budynków mieszkalnych wynosiła 395,1 tys. zł. Średnia
wartość ciągników i maszyn w gospodarstwach nastawionych na produkcję mleka
wynosiła 384,3 tys. zł, natomiast przeciętna wartość budynków gospodarczych 375,5
tys. zł. Stado podstawowe zwierząt (utrzymywane w gospodarstwie dłużej niż rok do
rozrodu i produkcji, matki, samice, itp.) miało najmniejszą wartość
w porównaniu do innych środków trwałych. Wyniki badań przeprowadzonych
w gospodarstwach mleczarskich wskazują, że rolnicy posiadający większy areał
gruntów rolnych byli również dużo lepiej uzbrojeni w pozostałe techniczne środki
trwałe, m.in.: budynki, stado podstawowe oraz ciągniki i maszyny.
78 P. Bórawski:Ocena składników bilansu majątkowego przedsiębiorstw na przykładzie województwa
warmińsko-mazurskiego, ,,Zeszyty Naukowe SGGW Ekonomika i Organizacja Gospodarki
Żywnościowej" 64, Warszawa, 2008, s. 215-225.
Stro
na9
3
Tabela 3 przedstawia strukturę zwierząt w gospodarstwach produkujących
mleko, z której wynika, że najliczniejszą grupę zwierząt były krowy mleczne.
Gospodarstwa posiadały średnio 27,8 sztuk krów, co stanowi 35% bydła. Drugą grupę
pod względem liczby sztuk zajmowały odpowiednio cielęta - średnio 16,3 sztuki (21%
w strukturze bydła) i bydło opasowe - 14,8 sztuk (20%). Jałówki
w gospodarstwach mleczarskich stanowiły 19% całkowitej liczby utrzymywanego
bydła i jest ich przeciętnie 16,3 sztuk. Inne zwierzęta utrzymywane
w gospodarstwach mleczarskich to trzoda chlewna (133,5 sztuk) (tab. 3). Ze względu
na grupy bydła najmniejszy procentowy udział przypada na buhaje - 4,3 sztuki (5%
w strukturze bydła).
Tabela 3. Liczba i struktura zwierząt w gospodarstwach mlecznych
Table 3 Number and structure of animals in dairy farms
Rodzaj zwierząt
Kind of animals
Średnia liczba (sztuk)
Average number (hades) %
Krowy mleczne – Milk cows 27,8 35
Buhaje - Bulls 4,3 5
Opasy – Obese bulls 16 20
Jałówki - Heifers 14,8 19
Cielęta - Calves 16,3 21
Inne* - Other 133,5 -
*trzoda chlewna, lochy, prosięta, tuczniki, knury
*pigs, sows, piglets, pigs, boars
Źródło: opracowanie własne
Source: own study
Przeciętna wydajność mleka od krowy w badanych gospodarstwach
mleczarskich wynosiła 6 140 litrów. Najwyższa wydajność to 10 000 kg/krowę,
a najniższa 3 400 kg/krowę. Jak podaje Polska Federacja Hodowców Bydła
i Producentów Mleka wydajność mleczna krów w Polsce w roku 2010 z populacji
ogólnej wynosiła 4 810 kg/szt., zaś w ocenianej 6 980 kg/szt. Wydajność mleczna
krów wzrasta, lecz ciągle jest ona na niskim poziomie w porównaniu z innymi
krajami79.
Ceny za litr mleka w gospodarstwach rolników uczestniczących
w wywiadzie oscylowały w granicach od 1,00 zł do 1,45 zł (tab. 4). Na rynku rolnym
w 2010 roku ceny mleka wahały się w granicach 1,00-1,10zł. W czerwcu 2011r. za
litr mleka płacono rolnikom przeciętnie 1,19zł, czyli o 16,9% więcej niż rok
79 Rynek mleka. 2011. IERiGŻ-PIB w Warszawie.
Stro
na9
4
wcześniej. W grudniu 2011 r. ceny mleka w województwie mazowieckim wynosiły
średnio 1,32zł (najniższe w woj. lubuskim 0,98zł, najwyższe w woj. podlaskim
1,43zł)80.
Stwierdzono, że większa część hodowców ukierunkowana była wyłącznie na
chów bydła mlecznego. Jednakże 13% rolników posiadało pogłowie innych zwierząt,
głównie trzody chlewnej. Trzech właścicieli gospodarstw prowadziło taką produkcję
w celach zarobkowych (na sprzedaż), dla 1 rolnika był to chów na potrzeby własne.
W agrobiznesie czynnik praca nie jest jednorodny. Wyróżnia się dwa jego
wymiary, z czego pierwszy to ,, liczba osób zdolnych do pracy pomnożona przez czas
pracy’’, dająca łączną podaż pracy, czyli zatrudnienie. Drugi, współcześnie
ważniejszy wymiar, stanowi to co nazywamy kapitałem ludzkim, czyli ucieleśnione
w ludziach umiejętności i wiedza. Pierwszy wymiar, rozpatrywanego czynnika pracy,
ma charakter ilościowy, drugi natomiast ma charakter jakościowy81. Z badań
przeprowadzonych przez Bórawskiego (2010) wynika, że gospodarstwa prowadzone
przez rolników z wykształceniem wyższym były najbardziej efektywne. Ponadto
w gospodarstwach tych odnotowano największą powierzchnię użytków rolnych.
Najniższą efektywność ekonomiczną osiągnęły gospodarstwa prowadzone przez
rolników posiadających wykształcenie podstawowe82.
W badanych gospodarstwach liczba osób w rodzinie wynosiła średnio 5 osób
(w tym min. 2 osoby, a max. 9 osób w rodzinie), przy maksymalnym zatrudnieniu 4
osób, a minimalnym 1 osoby. W gospodarstwach mleczarskich zatrudnionych było
43% domowników (tab. 4). Resztę stanowiły dzieci (30%), renciści (14%) oraz osoby
zatrudnione poza gospodarstwem (13%). Jak podaje GUS
w swoim (rodzinnym) gospodarstwie rolnym pracowało głównie lub wyłącznie 2216
tys. osób, co stanowi 39,4% ludności w wieku 15 lat i więcej mieszkającej
z użytkownikami gospodarstw rolnych83.
80Ceny produktów rolnych w grudniu 2011 r. http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1335_PLK_HTML.htm
(dostęp 5.01.2012r.). 81 A. Woś, Agrobiznes makroekonomika. Wyd. KeyText. Warszawa. T.1., 1996, ss.334. 82 P. Bórawski, Wykształcenie rolników a sytuacja ekonomiczna gospodarstw posiadających
alternatywne dochody, ,,Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie. Problemy Rolnictwa Światowego"
Tom X, z. XXV, 2010, s.5-11. 83Raport z wyników. Powszechny Spis Rolny 2010. 2011. GUS. Warszawa. ss.92.
Stro
na9
5
Tabela 4. Liczba osób w rodzinie respondentów
Table 4 Number of persons in respondents’ family
Wyszczególnienie
Specification
Liczba osób
Number of persons %
Liczbaosób w rodzinie – Number of people in the
family 150 100
Liczba osób zatrudnionych w gospodarstwie –
Number of people employed in a farm 64 43
Poza gospodarstwem – Outside farm 20 13
Renciści - Pensioners 21 14
Dzieci - Children 45 30
Źródło: opracowanie własne
Source: own study
Rolnikom zadano pytanie dotycząc zasobów siły roboczej własnej
w gospodarstwie. Okazało się, że 70% respondentów uważa, że zasoby siły roboczej
w ich gospodarstwach są na odpowiednim poziomie. W przypadku 30% rolników
zasoby te są niewystarczające (tab. 5). Najczęściej na tą odpowiedź wskazywali
rolnicy posiadający większy areał gospodarstwa. Żaden z respondentów nie
stwierdził, że zasoby siły roboczej w jego gospodarstwie są zbyt duże.
Tabela 5. Zasoby siły roboczej własnej w gospodarstwie
Table 5 Resources of labor on the farm
Wyszczególnienie - Specification Liczba odpowiedzi
Number of answers %
Zbyt duże – Too big 0 0
Niewystarczające – Not sufficient 9 30
Na odpowiednim poziomie – On
appropriate level 21 70
Źródło: opracowanie własne
Source: own study
Praca w gospodarstwach rolnych obszarowo większych wymaga większego
zaangażowania osób tam pracujących, dla których praca w gospodarstwie staje się
pracą wyłączną. Dodatkowo praca w takich gospodarstwach wspomagana jest
zatrudnianiem pracowników najemnych84.
84 Raport z wyników. Powszechny Spis Rolny 2010. 2011. GUS. Warszawa. ss.92.
Stro
na9
6
Ważnym zagadnieniem było poznanie w badanych gospodarstwach
uzyskiwanych przychodów (tab. 6) w ciągu roku na produkcję rolniczą. Gospodarstwa
charakteryzowały się zróżnicowanymi przychodami osiąganymi
w ciągu roku. Średni przychód gospodarstwa w ciągu roku wynosił 306,5 tys. zł.
Największy odsetek przychodów stanowiły sprzedaż innej produkcji (w tym mleka) -
38,2% oraz kredyty, pożyczki, dotacje długoterminowe (powyżej 1 roku) – 24,7%.
Sprzedaż produkcji zwierzęcej szacowano na 113,2 tys. zł, co daje 22,3% zysków.
Dopłaty i sprzedaż produkcji roślinnej stanowiły po 6,5% przychodów. Reszta
przychodów pochodziła ze sprzedaży maszyn i złomu, świadczonych usług i pracy
pozarolniczej (tab. 6).
Tabela 6. Przychody brutto uzyskiwane w ciągu roku
Table 6 Gross revenue generated during the year
Rodzaj przychodów
Kind of ravenues
Wartość średnia
(zł)
Average value
(PLN)
%
Sprzedaż produkcji roślinnej – Sale of plant production 32 795,5 6,5
Sprzedaż produkcji zwierzęcej – Sale of animals production 113 214 22,3
Sprzedaż innej produkcji – Sale of other production 193 683,1 38,2
Sprzedaż maszyn, złomu – Sale of machinery 633,3 0,1
Zatrudnienie poza gospodarstwem i inne – Employment
outside agriculture 3 550 0,7
Usługi mechanizacyjne kombajnem, traktorem i inne –
Mechanization services, combie, traktor and other 2 167 0,4
Usługi warsztatowe – Workshop services 3 000 0,6
Kredyty pożyczki, dotacje długoterminowe – Credit, loans,
long-term grants 125 000 24,7
Dopłaty bezpośrednie – Direct payments 33 013 6,5
Przychody ogółem – Total ravenues 306 575 -
Przychody (suma) – Ravenues (sum) 507 062,1 100
Źródło: opracowanie własne
Source: own study
Rozchody związane z produkcją w gospodarstwach ukierunkowanych na
produkcję mleka możemy podzielić na materialne i niematerialne oraz inwestycje.
Rozchody ogółem w gospodarstwach specjalizujących się w chowie bydła mlecznego
wynosiły średnio 187,5 tys. zł rocznie. Struktura wydatków pokazuje, że inwestycje
zajmowały ok. 50% wszystkich wydatków w badanych gospodarstwach. Rozchody
materialne stanowiły 35,9%, a niematerialne 16,6% ogólnych rozchodów.
Stro
na9
7
Wyniki badań wskazują, że zakup pasz treściwych i koncentratów stanowił
20% wszystkich rozchodów materialnych ponoszonych na produkcję w ciągu roku.
W drugiej kolejności były stanowiące po 10,5% wydatków środki zużyte na zakup
nawozów NPK (azotowych, fosforowych i potasowych) oraz zakup cieląt, jałówek
i innych zwierząt. Istotny odsetek rozchodów zajmował również zakup oleju
napędowego – 9,3% (tab. 7). Usługi mechanizacyjne kombajnami z zewnątrz
stanowiły 4,1% wydatków materialnych. Inne rozchody ważne w gospodarstwach to
zakup nawozów wapniowych (3,8%), zakup siana, słomy i innych (3,5%), leki i usługi
weterynaryjne (3,5%), opłaty za energię elektryczną (3,5%), wydatki ponoszone na
zakup materiałów do napraw budynków (3,0%), związane z usługami konserwacyjno-
budowlanymi (2,6%) oraz inne (2,5%). Rolnicy na zakup nasion lub sadzeniaków
przeznaczali średnio 2,4% całkowitego budżetu. Mniejsze znaczenie
w ogólnych rozchodach materiałowych miał zakup materiałów eksploatacyjnych
(2,1%), wydatki poniesione na usługi mechanizacyjne agregatami ciągnikowymi
(2,0%), zakup środków ochrony roślin (1,8%), rozchody na benzynę (1,7%), części
wymienne, inne materiały do naprawy środków technicznych oraz usługi warsztatowe
(odpowiednio po 1,6%) oraz usługi transportowe samochodami
z zewnątrz (1,5%). Opłaty związane z zakupem paliw stałych (najczęściej węgla)
stanowiły 1,3% rozchodów, natomiast opłaty telefoniczne, radiowe i telewizyjne
ok.1,1%. Najmniejszy odsetek w strukturze rozchodów materialnych zajmowały
koszty poniesione na zakup olei i smarów oraz opłaty za wodę (po 0.9%), wydatki na
zakup gazu (0,8%), środków czystościowych (0,7%) oraz farb i lakierów (0,4%).
Z badań wynika, że respondenci w ciągu ostatniego roku nie inwestowali w
zakup ziemi. Rozchody na inwestycje w 57,9% zużyte były na materiały do inwestycji
budowlanych – średnio 155 tys. zł. Rolnicy inwestowali również w zakup maszyn
(40% wydatków inwestycyjnych). Z przeprowadzonych badań wynika, że wydatki
niematerialne w produkcji rolniczej stanowiły najmniejszy odsetek (16,6%)
wszystkich rozchodów. Spłaty kredytów krótkoterminowych i długoterminowych
zajmowały odpowiednio 21,4 i 58,3% wszystkich rozchodów niematerialnych.
Stro
na9
8
Tabela 7. Rozchody materialne związane z produkcją rolniczą
Table 7. Material expenditures related to agricultural production
Wyszczególnienie
Specification
Wartość średnia (zł)
Average value
(PLN)
%
Zakup nasion– Seed purchase 4 794 2,4
Zakup zwierząt – Purchase of animals 21 250 10,5
Zakup pasz - Purchase of fodders 40 629 20,0
Zakup, siana, słomy – Purchase of hay and straw 7 050 3,5
Nawozy - Fertilizers 29 159 14,3
Środki ochrony roślin – Plant protection means 3 696 1,8
Leki i usługi weterynaryjne -Veterinary treatment and
medicine 7 040 3,5
Środki czystościowe – Cleaning means 1 447 0,7
Paliwa stałe (węgiel, drewno) – Solid fuels (coal, wood) 2 746 1,3
Gaz (np. butle gazowe, lub samochodowy) – Gas
(bottlened or car) 1 599 0,8
Etylina - Fuel 3 530 1,7
Olej napędowy - Diesel 18 983 9,3
Oleje smarowe, smary – Lubrificating oils, greases 1 810 0,9
Opłaty (woda, energia, inne) – Charges (water, energy,
etc.) 11076 5,5
Części wymienne, materiały na napraw, farby, itp. –
Spareparts, materials for repairs, paints. etc. 17 959 8,7
Usługi - Services 24 532 11,8
Inne nakłady – Other outlays 5 000 2,5
Razem rozchody materialne – Total material
expenditures 128 862 -
Rozchody (suma) – Expenditures (Sum) 202 302 100
Źródło: opracowanie własne
Source: own study
Podsumowanie i wnioski
Reasumując badania dotyczące wykorzystania czynników produkcji
w gospodarstwach ukierunkowanych na chów bydła mlecznego w województwie
mazowieckim można sformułować następujące podsumowanie i wnioski:
1. Z przeprowadzonych badań wynika, że powierzchnia badanych gospodarstw
wynosiła średnio 37,13ha i była większa od średniej powierzchni gospodarstw
w województwie mazowieckim. Użytki rolne stanowiły średnio 33,24ha.
Stwierdzono, że gospodarstwa uczestniczące w wywiadzie były wyposażone
w gleby średniej jakości. Należały głównie do klasy V oraz IV a i IV b. Grunty orne
Stro
na9
9
stanowiły 61%, łąki i pastwiska 38,9%, natomiast sady 0,1% użytków rolnych.
W badanych gospodarstwach uprawiano najczęściej zboża. W strukturze zasiewów
gospodarstw mleczarskich dominowała kukurydza (32%) oraz pszenżyto (24%).
Otrzymane wyniki badań wskazują, że struktura upraw była uzależniona od kierunku
produkcji oraz od jakości gleb w badanych gospodarstwach.
2. Przeprowadzone badania dowodzą, że wraz z liczbą krów w stadzie wzrastała też
wydajność mleczna krów. W gospodarstwach utrzymujących od 5 do 20 krów średnia
wydajność mleczna krów wynosiła ok. 5 000 kg/krowę. Rolnicy posiadający stado
bydła powyżej 50 sztuk osiągali wyższą wydajność mleczną krów ok. 9 600 kg/sztukę.
Z badań własnych wynika, że obsada krów mlecznych i średnia wydajność mleka od
krowy zwiększała się proporcjonalnie wraz ze wzrostem średniej powierzchni
użytków rolnych. Jest to zrozumiałe, ponieważ rolnicy posiadający większy areał
gospodarstwa utrzymują najczęściej również dużą liczbę krów w stadzie.
3. Z badań wynika, że gospodarstwa ukierunkowane na chów bydła mlecznego były
dobrze wyposażone w środki trwałe. Średnia obsada krów mlecznych w badanych
gospodarstwach wynosiła 27,8 sztuk. Wydajność mleczna krów wynosiła około 5 000
kg/krowę. Pozostałe bydło stanowiło 65% całkowitej obsady zwierząt, czyli
odpowiednio ok. 51,4 sztuk bydła. Z badań własnych wynika, że gospodarstwa
nastawione na produkcję mleka wymagały większych nakładów w techniczne środki
produkcji. Największą średnią wartość w badanych gospodarstwach miała ziemia.
Stwierdzono, że czynnik ten cieszy się dużym popytem, dlatego jego cena gruntów
ciągle wzrasta. Pozostałe środki trwałe ze względu na ich przeciętną wartość
w badanych gospodarstwach to budynki mieszkalne, ciągniki i maszyny oraz budynki
inwentarskie. Badania własne dowodzą, że gospodarstwa produkujące mleko
wymagają większych nakładów w środki trwałe. Dobre techniczne wyposażenie
gospodarstw przyczynia się do wzrostu efektywności produkcji.
4. Badania wskazują, że średnia wartość uzyskanych przychodów w badanych
gospodarstwach wynosiła 306 tys. zł. Najwyższe przychody uzyskiwano ze sprzedaży
mleka. Rozchody poniesione w ciągu roku na produkcję
w gospodarstwach specjalizujących się w chowie bydła mlecznego wynosiły średnio
187,5 tys. zł rocznie. Stwierdzono, że inwestycje zajmowały ok. 50% wszystkich
wydatków w badanych gospodarstwach. Rozchody materialne stanowiły 35,9 %, a
niematerialne 16,6% ogólnych rozchodów. Zaobserwowano, że osiąganie przez
rolników zadowalających dochodów jest skorelowane z wielkością gospodarstwa. Z
badań własnych wynika, że dochód rolników wzrastał wraz z powierzchnią
gospodarstwa.
Stro
na1
00
Bibliografia 1. Aktualizacja Wojewódzkiego Planu Gospodarki Odpadami na lata 2007-2011 z uwzględnieniem
lat 2012-2015. Warszawa. 2006.
http://www.bip.radziejowice.pl/upload/projektWPGOwoj.mazowieckie.pdf (dostęp 5.01.2012r.).
2. Bórawski P., Lewczuk A., Zróżnicowanie wyników ekonomicznych indywidualnych gospodarstw
rolnych w zależności od potencjału konkurencyjnego a zwłaszcza ziemi, ,,Roczniki Naukowe
SERiA" t. X, z. 3, 2008, s. 47-53.
3. Bórawski P., Pawlewicz A., Efektywność ekonomiczna indywidualnych gospodarstw rolnych w
aspekcie zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich na przykładzie województwa warmińsko-
mazurskiego, ,,Zeszyty Naukowe Akademii Rolniczej we Wrocławiu", Wrocław, 2006, s. 91.
4. Bórawski P., Wykształcenie rolników a sytuacja ekonomiczna gospodarstw posiadających
alternatywne dochody, ,,Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie Problemy Rolnictwa
Światowego" Tom X, z. XXV, 2010, 2010, s.5-11.
5. Bórawski P., Ocena składników bilansu majątkowego przedsiębiorstw na przykładzie
województwa warmińsko-mazurskiego, ,,Zeszyty Naukowe SGGW w Warszawie Ekonomika
i Organizacja Gospodarki Żywnościowej" 64, Warszawa, 2008, s. 215-225.
6. Ceny produktów rolnych w grudniu 2011 r.
http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1335_PLK_HTML.htm (dostęp 5.01.2012r.).
7. Czakowska H. Sass R., Wpływ wielkości stada i mleczności krów na koszty produkcji mleka w
gospodarstwach utrzymujących bydło mleczne, ,,Roczniki Ekonomiczne KPSW w Bydgoszczy",
nr 1, 2011, 185-202.
8. Raport z wyników. Powszechny Spis Rolny 2010. 2011. GUS. Warszawa. ss.92.
9. Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie Klasyfikacji Środków
Trwałych (KŚT). (Dz.U. 1999 nr 112 poz. 1317).
10. Rynek mleka. 2011. IERiGŻ-PIB w Warszawie.
11. Ryś-Jurek R., Gospodarowanie zasobami i czynnikami produkcji w gospodarstwach rolnych
według wielkości ekonomicznej w Polsce i UE w 2007 roku, ,,Roczniki Naukowe SERiA" T.XII.
z.3. 2010, s.336-242.
12. Średnie ceny gruntów wg GUS. http://www.arimr.gov.pl/dla-beneficjenta/srednie-ceny-gruntow-
wg-gus.html (dostęp 9.01.2012r.).
13. Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i pogłowie zwierząt gospodarskich w 2011r. 2011.
GUS. Warszawa. ss.183.
14. Woś A., Agrobiznes makroekonomika. Wyd. KeyText. Warszawa. T.1. 1996, ss.334.
15. Ziemińska A. 2011. Zmiany relacji czynników produkcji w polskim rolnictwie, ,,Roczniki Naukowe
SERiA" T.XIII. z.3, 2011, s.361-365.
THE USE OF PRODUCTION FACTORS ON FARMS SPECIALIZING IN DAIRY CATTLE
Summary
The main objective of the study was to recognize farm equipment in production factors
(workforce, land and capital) and to determine their level of utilization in dairy farms.
The research necessary to develop the subject was conducted among 30 respondents focused
on dairy cattle breeding.
Stro
na1
01
The basic technique of research was an extensive interview, which was used to make the
diagnosis of holdings with dairy cattle. It was used mainly in the form of guided conversations based on
a list of questions and issues that were used to obtain the necessary information. Part of the research came
from questionnaires completed by farmers.
Average size of tested farms was 37.13 ha and was higher than the average area of farms in the
province of Mazovia. The research has shown that with the increase of number of cows in the herd also
increased milk yield of cows. The survey proved that average milk yield per cow increased proportionally
with the increase of the average area of agricultural land. Holding focus on dairy cattle were well
equipped in fixed assets.
Keywords - words: production factors, land, capital, workforce
Streszczenie
Głównym celem badania było poznanie wyposażenia w czynników produkcji (pracę, ziemi i
kapitał) oraz określenie ich stopnia wykorzystania w gospodarstwach mlecznych. Badania niezbędne do
opracowania tematu zostało przeprowadzone wśród 30 respondentów zajmujących się chowem bydła
mlecznego.
Podstawową techniką badań był obszerny wywiad, który był używany do diagnozy
gospodarstw posiadających bydło mleczne. Był on używany głównie w formie prowadzonych rozmów
na podstawie listy pytań i problemów, które były wykorzystywane w celu uzyskania niezbędnych
informacji. Część badań pochodziła z ankiet wypełnionych przez rolników.
Wielkość badanych gospodarstw wynosił średnio 37,13 ha i była wyższa od średniej
powierzchni gospodarstw w województwie mazowieckim. Badania wykazały, że przy wzroście ilość
krów w stadzie zwiększała się także produkcja mleka od krowy. Z badań wynika, że średnia wydajność
mleka od jednej krowy zwiększała się proporcjonalnie do wzrostu średniej powierzchni użytków rolnych.
Gospodarstwa zajmujace się chowem bydła mlecznego były dobrze wyposażone w środki trwałe.
Słowa kluczowe: czynniki produkcji, ziemia, kapitał, praca
Stro
na1
02
RECENZJE, KOMUNIKATY
I DONIESIENIA NAUKOWE
REVIEWS,
ANNOUNCEMENTS AND
RESEARCH REPORTS
Stro
na1
03
ZESZYTY NAUKOWE WSES w Ostrołęce 1/2015(16), 103-112
dr Andrzej Sęk
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach
Małgorzata Popiało
Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie
POLEMIKA DO ARTYKUŁU KOMISJA BEZPIECZEŃSTWA
I PORZĄDKU PUBLICZNEGO — KIERUNKI JEJ DZIAŁANIA I ROLA
W KSZTAŁTOWANIU WIZERUNKU BEZPIECZNEGO POWIATU
OPUBLIKOWANEGO W NR. 1 „KWARTALNIKA KADRY
KIEROWNICZEJ POLICJI »POLICJA«” Z 2013 R.
W nr. 1 z 2013 r. kwartalnika „Policja” ukazał się artykuł Jarosława
Podziewskiego pt. Komisja bezpieczeństwa i porządku publicznego — kierunki jej
działania i rola w kształtowaniu wizerunku bezpiecznego powiatu. Pewne tezy
zaprezentowane przez autora wymagają komentarza, sądzimy bowiem, że
Samorząd powiatowy jest ponadgminną jednostką samorządu terytorialnego w
Polsce. Do jego zadań należy m.in. ochrona bezpieczeństwa społeczności lokalnych.
Punktem wyjścia do rozważań nad realizacją przez powiat zadań
z zakresu bezpieczeństwa powinny być zadania wymienione w art. 4 ustawy
o samorządzie powiatowym85. Szkoda, że autor wspomnianego artykułu nie
wspomniał, iż przedmiotowe zadania stanowią element zawartego w przytaczanym
przepisie prawnym katalogu zadań. Ograniczył się jedynie do wskazania, że powiat
wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym.
Wybiórczo potraktował wskazania art. 15, akcentując, że do zadań powiatowych
należy jedynie zapewnienie mieszkańcom powiatu porządku publicznego
i bezpieczeństwa obywateli. Zupełną pomyłką było natomiast przyporządkowanie
w pkt 2 art. 4 ustawy formuły zadania wskazującego, iż „do zadań publicznych
powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań
85 Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 595 z późn.
zm.
Stro
na1
04
i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży”. Treść taka jest
bowiem zawarta w art. 4 ust. 2 wspomnianej ustawy.
Przeanalizowawszy strukturę zadań samorządu powiatowego, trudno jest się
zgodzić z poglądem autora prezentowanym w tej kwestii. Przyjąwszy nawet
publikator przedmiotowej ustawy wskazany w tekście artykułu (DzU z 2001 r., nr
142, poz. 1592 z późn. zm.), należy stwierdzić, że w owym brzmieniu sprawa zadań
tej jednostki samorządowej pozostawała w sprzeczności z układem proponowanym
przez autora publikacji. Autor trafnie ocenił, że ustawodawca nie wskazał zarówno
szczególnego podmiotu ani też sposobu wykonywania zadań dotyczących
bezpieczeństwa obywateli. Trzeba podzielić jego pogląd, że dopiero w trakcie
stosowania prawa wynikła potrzeba uzupełnienia przepisów tejże ustawy w zakresie
dotyczącym powołania komisji bezpieczeństwa i porządku publicznego do realizacji
tychże zadań. Szkoda tylko, że przy omawianiu ważnego fragmentu publikacji
elementu, autor nie podał daty nowelizacji ustawy, co — w naszym przekonaniu —
byłoby całkowitym dopełnieniem podawanych informacji. Jak się wydaje, część
czytelników będzie zmuszona poszukiwać daty zmiany ustawy o samorządzie
powiatowym, która wprowadziła do tekstu ustawy wzmiankę nt. komisji
bezpieczeństwa i porządku publicznego. Gwoli uzupełnienia należy podać, że
nowelizacja obejmująca swoim zakresem przedmiotowym wspominaną komisję,
nastąpiła 27 lipca 2001 r. w ustawie o zmianie ustawy o Policji, ustawy
o działalności ubezpieczeniowej, ustawy — Prawo bankowe, ustawy o samorządzie
powiatowym oraz ustawy — Przepisy wprowadzające ustawy reformujące
administrację publiczną86. Ograniczenie wywodu autora do powołania komisji
bezpieczeństwa i porządku publicznego należy uznać za nieuzasadnione.
Ustawodawca, nowelizując ustawę o samorządzie powiatowym, nie ograniczył się do
dodania art. 38a wprowadzającego przedmiotową komisję, ale łącznie dodał aż trzy
nowe przepisy prawne. Zarówno wspomniany wyżej przepis, jak i pozostałe dwa,
mianowicie art. art. 38b i 38c, regulują pracę komisji i dały jej przedstawicielom nowe
uprawnienia. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 38b, przewodniczący komisji, w celu
wykonania zadań komisji, ma prawo żądać od policji oraz innych powiatowych służb,
inspekcji i straży, a także od powiatowych
i gminnych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu porządku
publicznego i bezpieczeństwa obywateli, dokumentów i informacji o ich pracy,
z wyjątkiem akt personalnych pracowników i funkcjonariuszy, materiałów
86Art. 4 pkt 2 ustawy z 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o Policji, ustawy o działalności
ubezpieczeniowej, ustawy — Prawo bankowe, ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy —
Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną, DzU nr 100, poz. 1084 (akt
jednorazowy).
Stro
na1
05
operacyjno-rozpoznawczych lub dochodzeniowo-śledczych oraz akt
w indywidualnych sprawach administracyjnych.
Komisja zaś podczas wykonywania swoich zadań może współpracować
z samorządami gmin z terenu powiatu, a także ze stowarzyszeniami, fundacjami,
kościołami i związkami wyznaniowymi oraz innymi organizacjami i instytucjami.
Ważne z punktu widzenia działalności niniejszej komisji jest określenie źródeł
finansowania przedmiotowej działalności. Otóż te kwestie reguluje kolejny nowy
wprowadzony przepis prawny — art. 38c. Zgodnie z jego brzmieniem, koszty
działania komisji pokrywa się ze środków własnych budżetu powiatu. Zadaniem rady
powiatu jest w tym obszarze określenie zasad zwrotu członkom komisji
i osobom powołanym do udziału w jej pracach wydatków rzeczywiście poniesionych
w związku z tymi czynnościami. Ustawodawca wskazał również, że obsługę
administracyjno-biurową komisji zapewnia starostwo.
Dobrze należy ocenić odniesienie w publikacji J. Podziewskiego zadań komisji
bezpieczeństwa i porządku publicznego do konkretu, mianowicie do próby analizy
zadań powiatowego programu zapobiegania przestępczości w ujęciu zagrożeń
występujących na terytorium ponadgminnej jednostki samorządu terytorialnego.
Autor publikacji trafnie podkreślił, że ustawodawca, wyposażając niniejszą komisję
w odpowiednie narzędzia, podniósł znaczenie problematyki bezpieczeństwa. Na
uwagę zasługuje również podniesienie kwestii współpracy powiatu z podmiotami na
równi odpowiedzialnymi za utrzymanie różnych
i zbliżonych rodzajowo płaszczyzn bezpieczeństwa. Trzeba tu bez wątpienia
wymienić policję, powiatowe służby, inspekcje i straże oraz jednostki organizacyjne
powiatu, wykonujące zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa
obywateli.
Do walorów tej analizowanej publikacji należy również zaliczyć
wyodrębnienie powiatowej administracji zespolonej i przyporządkowanie jej
konkretnej jednostki redakcyjnej ustawy. Jest to niezwykle ważne, autor albowiem,
akcentując podstawy prawne, odnosi się wprost do konstytucyjnej zasady prawa
określonej w art. 7 Konstytucji najwyższego aktu prawnego87. Zgodnie
z wspomnianym przepisem, organy władzy publicznej działają na podstawie
i w granicach prawa. W tym miejscu pozwalamy sobie na pewien komentarz, który
— jak się wydaje — jest istotny z punktu widzenia praworządnej działalności
organów RP. Dla bardziej wyrazistego przestawienia problemu warto przytoczyć
pogląd niekwestionowanego autorytetu w dziedzinie prawa konstytucyjnego, prof.
Wiesława Skrzydły, który zagadnienia praworządności działania organów
87 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., DzU nr 78, poz. 483 z późn. zm.
Stro
na1
06
publicznych interpretuje w sposób następujący: „Problem prawnych podstaw
działania państwa ma ogromne znaczenie, a dotyczy to wszystkich organów władzy
publicznej. Jest to istotna kwestia, dotycząca także gwarancji swobód obywatelskich,
ochrony jednostki przed omnipotencją państwa i jego aparatu.
W państwie demokratycznym, w którym rządzi prawo, organy władzy publicznej
mogą powstać tylko na podstawie prawa, a normy prawne muszą określać ich
kompetencje, zadania i tryb postępowania, wyznaczając tym samym granice ich
aktywności. Organy te mogą działać tylko w tych granicach. O ile jednostka ma
swobodę działania zgodnie z zasadą, że co nie jest wyraźnie zabronione przez prawo,
jest dozwolone, to organy władzy publicznej mogą działać tylko tam i o tyle, o ile
prawo je do tego upoważnia, przy czym obywatel może zawsze domagać się podania
podstawy prawnej, na jakiej organ podjął konkretną działalność. Jest to zgodne z
wymogami wynikającymi z zasady demokratycznego państwa prawnego. Kontrolę
przestrzegania tych zasad sprawują organy działające w trybie nadzoru, sądy, a także
Trybunał Konstytucyjny”88.
Trudno w związku z tym zgodzić się z tezą autora publikacji artykułu, że
„dopiero w trakcje stosowania prawa pojawiła się potrzeba regulacji polegającej na
dopełnieniu przepisu art. 35 pkt 2 mówiącego o tym, że to starosta jest
zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży”. O ile można zgodzić się
z twierdzeniem o zwierzchnictwie starosty nad wskazanymi wyżej służbami, o tyle
sama wykładnia obowiązujących przepisów ustawy o samorządzie powiatowym
i przyporządkowanie ich właściwym jednostkom redakcyjnym aktu prawnego musi
budzić zdecydowany sprzeciw. Analizując strukturę treści ustawy powiatowej
zarówno w jej pierwotnym brzmieniu (tj. DzU z 1998 r. nr 91, poz. 578), jak wersji
aktualnej, (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 595 z późn. zm.), nie można bezpośrednio
wskazać „art. 35 pkt 2”. Podana przez autora konstrukcja owego przepisu nigdy nie
istniała. Na potwierdzenie tej tezy trzeba podać zarówno pierwotną budowę art. 35,
jak i jego wersję znowelizowaną, mianowicie:
„1. Organizację i zasady funkcjonowania starostwa powiatowego określa
regulamin organizacyjny uchwalony przez radę powiatu na wniosek zarządu powiatu.
2. Starosta jest kierownikiem starostwa powiatowego oraz zwierzchnikiem
służbowym pracowników starostwa i kierowników jednostek organizacyjnych
powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży.
3. Starosta sprawując zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb,
inspekcji i straży:
88 W. Skrzydło, Komentarz do art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Stan prawny na dzień 1
marca 2013 r. Lex dla samorządu terytorialnego.
Stro
na1
07
1) powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek, w uzgodnieniu
z wojewodą,
2) zatwierdza programy ich działania,
3) uzgadnia wspólne działanie tych jednostek na obszarze powiatu,
4) w sytuacjach szczególnych kieruje wspólnymi działaniami tych jednostek,
5) zleca w uzasadnionych przypadkach przeprowadzenie kontroli”89.
Jak widać, przywoływany przepis prawny zbudowany jest z trzech ustępów,
z których trzeci składał się z pięciu punktów. Budowa formalna tego artykułu nie
zmieniła się również w aktualnym publikatorze, tj.:
„1. Organizację i zasady funkcjonowania starostwa powiatowego określa
regulamin organizacyjny uchwalony przez radę powiatu na wniosek zarządu powiatu.
2. Starosta jest kierownikiem starostwa powiatowego oraz zwierzchnikiem
służbowym pracowników starostwa i kierowników jednostek organizacyjnych
powiatu oraz zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji i straży.
3. Starosta sprawując zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb,
inspekcji i straży:
1) powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek, w uzgodnieniu
z wojewodą, a także wykonuje wobec nich czynności w sprawach
z zakresu prawa pracy, jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej;
2) zatwierdza programy ich działania;
3) uzgadnia wspólne działanie tych jednostek na obszarze powiatu;
4) w sytuacjach szczególnych kieruje wspólnymi działaniami tych jednostek;
5) zleca w uzasadnionych przypadkach przeprowadzenie kontroli”90.
Analiza porównawcza treści identycznie zbudowanego art. 35 ustawy
powiatowej wykazuje pewne różnice, tak jak choćby w ust 3 pkt 1: „Starosta
sprawując zwierzchnictwo w stosunku do powiatowych służb, inspekcji i straży,
powołuje i odwołuje kierowników tych jednostek, w uzgodnieniu z wojewodą,
a także wykonuje wobec nich czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, jeżeli
przepisy szczególne nie stanowią inaczej”. W tym fragmencie rozważania autora
artykułu należy uznać za zgodne z aktualnie obowiązującą ustawą powiatową. Trzeba
zauważyć, iż trafny jest poglądu, że starosta jest zwierzchnikiem tych służb w zakresie
ustalonym w art. 35 ust. 3. Oznacza to, że zgodnie z wolą ustawodawcy nie jest on ich
zwierzchnikiem służbowym, gdyż pracownicy wymienionych służb, inspekcji i straży
nie są pracownikami samorządowymi. Jednostki organizacyjne (pomocnicze) tych
89 Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, DzU nr 91 poz. 578. 90 Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, tekst jedn. DzU z 2013 r. r. poz. 595 z późn
zm.
Stro
na1
08
podmiotów nie wchodzą także w skład starostwa powiatowego ani nie są jednostkami
organizacyjnymi powiatu. Pozostałą cześć nadzoru nad tymi służbami, w tym funkcję
organów odwoławczych, sprawują nadrzędne organy tych służb zespolone z
wojewodą.
Wykazanie zatem, że organy powiatowych służb, inspekcji i straży są organami
administracji rządowej, ma podstawowe znaczenie dla określenia ich pozycji w
postępowaniu administracyjnym. Wykonując swoje ustawowe kompetencje, organy
te (odmiennie niż na szczeblu wojewódzkim) działają zawsze w imieniu własnym (a
nie w imieniu starosty) i nie istnieją prawne możliwości przejęcia ich kompetencji
przez starostę. O ile zatem starosta jest odpowiedzialny
w sensie politycznym za skutki działań tych organów, o tyle w zakresie postępowania
administracyjnego organy te odpowiadają wyłącznie wobec odpowiednich organów
wyższego stopnia. Warto zatem odnotować wyrażony
w literaturze pogląd, że taki dualizm pozycji prawnej powiatowych służb, inspekcji
i straży nawiązuje do znanej we wcześniejszych rozwiązaniach ustrojowych koncepcji
podwójnego podporządkowania91. Starosta jest zatem kierownikiem urzędu
(starostwa) oraz zwierzchnikiem służbowym pracowników starostwa
i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu, a także zwierzchnikiem
kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży. W przypadku wyodrębnienia
w starostwie komórek organizacyjnych (biur) zajmujących się obsługą rady powiatu
i jej organów wewnętrznych pracownicy biura rady są także pracownikami starostwa
podporządkowanymi (na ogólnych zasadach) staroście. Zwierzchność służbowa, o
której mowa w przepisach ustawy o samorządzie powiatowym, oznacza tu
kierownictwo pracodawcy w rozumieniu art. 22 § 1 kodeksu pracy92. Kierownictwo
pracodawcy polega na organizacyjnym podporządkowaniu pracownika pracodawcy
(przełożonemu), z czym wiąże się wymóg osobistego świadczenia przez niego pracy
i jego dyspozycyjność.
Niewątpliwym walorem analizowanego przez nas artykułu jest również wywód
skupiający się na przewodniczącym komisji bezpieczeństwa publicznego oraz jego
zadaniach. Chociaż autor wspomniał ogólnie o udziale policji
w działaniach czynnościach podejmowanych przez komisję, to jednak należy uściślić,
91 Zob. S. Dolata, Funkcjonowanie samorządu terytorialnego. Stan i perspektywy, t. 1, Opole 1998, s.
61–62. Zob. także: C. Martysz, Komentarz do art. 35 ustawy o samorządzie powiatowym. Lex dla
samorządu terytorialnego. 92 Ustawa z 26 czerwca 1974 r. — Kodeks pracy, tekst jedn. DzU z 1998 r., nr 21, poz. 94 z późn. zm.,
art. 22, § 1: „Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy
określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie
wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca — do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem”.
Stro
na1
09
że jest to nawiązanie do art. 10 ustawy o Policji93 i art. 21 ustawy
o ochronie przeciwpożarowej94 zobowiązujących nie tylko organy Policji, ale i inne
organy służb, inspekcji i straży, do dostarczania na wniosek przewodniczącego
komisji żądanych informacji dotyczących porządku publicznego i bezpieczeństwa
obywateli. Ograniczenie w tej sprawie zawiera część końcowa omawianego przepisu
i dotyczy akt operacyjnych tych organów, akt personalnych oraz dokumentów
związanych z prowadzonymi postępowaniami administracyjnym. Przepis ten
umożliwia także współpracę komisji z organami gmin położonych na terenie powiatu,
a także z rozlegle pojętymi organizacjami pozarządowymi. Treść tego przepisu budzi
jednak wątpliwości co do zasad tego współdziałania, kosztów z nim związanych, a
także jego skuteczności. Jak trafnie zauważył Wojciech Kotowski, związki policji z
władzą lokalną mają charakter sprawozdawczej zależności
w postaci obowiązku składania jej przez policję rocznych sprawozdań. Jest to
sprawozdawczość planowana (statyczna). Drugą kategorią jest sprawozdawczość
dynamiczna, która nie ma charakteru planowego, lecz wynika z konieczności
dokonania analizy stanu zagrożenia bezpieczeństwa. Jej odmianą jest zależność
nadzwyczajna, polegająca na obowiązku przywrócenia porządku na żądanie
miejscowych władz95.
Istotna jest także następująca konstatacja J. Podziewskiego: „ciekawym
rozwiązaniem zawartym w przepisie art. 38a pkt 2, 3 jest to, że prezydent miasta na
prawach powiatu i starosta powiatu graniczącego z takim miastem mogą utworzyć
wspólną komisję, a wówczas to obaj jej współprzewodniczą”96. Jest to zamierzone
przedsięwzięcie zmierzające do zwiększenia bezpieczeństwa i porządku publicznego,
ograniczenia wydatków inwestycyjnych, modernizacyjnych lub remontowych oraz
zakupu niezbędnych towarów i usług. Trzeba zdawać sobie sprawę, że wspólna
komisja nie może być utworzona ad hoc. Ustawodawca wyraźnie podkreślił, że
oczywiście jest to możliwe, ale w wyniku porozumienia między jednym i drugim
organem jednostki samorządu terytorialnego. O ile treść wywodu autora publikacji
jest do przyjęcia, o tyle już przyporządkowanie treści prawnych do określonej
jednostki redakcyjnej ustawy jest niewłaściwe. Przypomnijmy: chodzi tu o strukturę
art. 38a. Autor wskazał przyjęcie konstrukcji art. 38a, składającego się jedynie z
93 Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji, tekst jedn. DzU z 2011 r., nr 287, poz. 1687 z późn. zm. 94 Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, tekst jedn. DzU z 2009 r., nr 178, poz.
1380 z późn. zm. 95 W. Kotowski, Komentarz do art. 10 ustawy o Policji. Lex dla samorządu terytorialnego, Stan prawny
na 1 stycznia 2012 r. 96 J. Podziewski, Komisja Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego — kierunki jej działania i rola w
kształtowaniu wizerunku bezpiecznego powiatu, „Policja” 2013, nr 1, s. 54.
Stro
na1
10
punktów, co w ocenie merytoryczno-prawnej jest błędem. Przywoływany przepis
ustawy powiatowej składa się bowiem nie tylko
z punktów, lecz także z ustępów. Z zaprezentowanym poglądem można zaś się
zgodzić jedynie częściowo. Art. 38a ust. 2 pkt 2 i 3 regulują kwestie odmienne od
poglądów autora. Zgodnie z brzmieniem analizowanej ustawy wskazane elementy
cytowanego przepisu mają następującej brzmienie: „opiniowanie pracy Policji
i innych powiatowych służb, inspekcji i straży, a także jednostek organizacyjnych
wykonujących na terenie powiatu zadania z zakresu porządku publicznego
i bezpieczeństwa obywateli” i „przygotowywanie projektu powiatowego programu
zapobiegania przestępczości oraz porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli”.
Dopiero treść art. 38a ust. 3 ściśle przystaje do poglądu przedstawionego przez
autora niniejszej publikacji, mianowicie: „Prezydent miasta na prawach powiatu i
starosta powiatu graniczącego z takim miastem mogą utworzyć, w drodze
porozumienia, wspólną komisję dla miasta na prawach powiatu oraz powiatu
graniczącego z takim miastem. W takim przypadku prezydent miasta i starosta
współprzewodniczą komisji”.
W dalszej części artykułu autor oparł swój wywód na danych opracowanego w
2008 r. przez MSWiA raportu badań 378 powiatów. Zarówno prezentowane dane,
jak i komentarz do nich nie powinny budzić wątpliwości. W podsumowaniu do
prezentowanego artykułu autor słusznie zauważył, że wiele nowych uregulowań
prawnych ułatwiło współpracę policji z samorządem.
Podsumowując, należy uznać, że mimo nieścisłości, autor dokonał w zasadzie
właściwej ekspozycji informacji zarówno autorskich, jak i tych pochodzących
z opracowań innych podmiotów. Wziąwszy pod uwagę całość, trzeba stwierdzić, że
artykuł jest ciekawy i może być pomocny nie tylko dla samorządowców, lecz także
czytelników niezwiązanych z działalnością samorządów.
Bibliografia 1. Art. 4 pkt 2 ustawy z 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o Policji, ustawy o działalności
ubezpieczeniowej, ustawy — Prawo bankowe, ustawy o samorządzie powiatowym oraz ustawy —
Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną, DzU nr 100, poz. 1084 (akt
jednorazowy).
2. Dolata S., Funkcjonowanie samorządu terytorialnego. Stan i perspektywy, t. 1, Opole 1998, s. 61–
62. Zob. także: C. Martysz, Komentarz do art. 35 ustawy o samorządzie powiatowym. Lex dla
samorządu terytorialnego.
3. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., DzU nr 78, poz. 483 z późn. zm.
4. Kotowski W., Komentarz do art. 10 ustawy o Policji. Lex dla samorządu terytorialnego, Stan
prawny na 1 stycznia 2012 r.
5. Podziewski J., Komisja Bezpieczeństwa i Porządku Publicznego — kierunki jej działania i rola w
kształtowaniu wizerunku bezpiecznego powiatu, „Policja” 2013, nr 1, s. 54.
Stro
na1
11
6. Skrzydło W., Komentarz do art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Stan prawny na dzień 1
marca 2013 r. Lex dla samorządu terytorialnego.
7. Ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej, tekst jedn. DzU z 2009 r., nr 178, poz.
1380 z późn. zm.
8. Ustawa z 26 czerwca 1974 r. — Kodeks pracy, tekst jedn. DzU z 1998 r., nr 21, poz. 94 z późn. zm.,
art. 22, § 1: „Przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy
określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie
wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca — do zatrudniania pracownika za
wynagrodzeniem”.
9. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, DzU nr 91 poz. 578.
10. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, tekst jedn. DzU z 2013 r. r. poz. 595 z późn
zm.
11. Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym, tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 595 z późn.
zm.
12. Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji, tekst jedn. DzU z 2011 r., nr 287, poz. 1687 z późn. zm.
POLEMICS TO THE ARTICLE COMMITTEE OF THE SAFETY AND THE — PUBLIC
ORDER DIRECTIONS OF FOR HER ACTING AND THE ROLE IN THE FORMING OF
THE IMAGE OF THE SAFE DISTRICT PUBLISHED IN NO. 1 "OF QUARTERLY OF THE
SENIOR STAFF OF » POLICE « POLICE" FROM 2013
Summary
This publication constitutes the evaluation of the article printed in the Quarterly of the senior
staff of Police "Police" titled "Committee of the safety and the — public order directions of for her acting
and the role in the forming of the image of the safe district". His Author made an attempt of analysis of
functioning of the poviat self-government in the context of the realization by this self-government unit
of tasks in the local safety.
Keywords: the poviat self-government, the district administrator, the committee, the safety and the
public order
Streszczenie
Niniejsza publikacja stanowi ocenę artykułu opublikowanego w Kwartalniku Kadry
Kierowniczej Policji „Policja” zatytułowanego „Komisja bezpieczeństwa i porządku publicznego —
kierunki jej działania i rola w kształtowaniu wizerunku bezpiecznego powiatu”. Jego Autor podjął próbę
analizy funkcjonowania samorządu powiatowego w kontekście realizacji przez tę jednostkę
samorządową zadań w zakresie bezpieczeństwa lokalnego. Chociaż poczyniony przez Autora wywód
rozstrzyga wiele kwestii i odnosi się do konkretu, to jednak występują w omyłki, które negatywnie
rzutują na cząstkowe wątki tego opracowania. Stąd też w ocenie Autorów artykułu „Polemiki” należało
ocenić trafności podnoszonych tez, ich weryfikacji i następnie zaproponowanie treści wywodzących się
z archiwalnie i aktualnie brzmiących postanowień ustawy o samorządzie powiatowym.
Słowa kluczowe: samorząd powiatowy, starosta, komisja, bezpieczeństwo i porządek publiczny
Stro
na1
12
