J(wprw:J P«:ny6.!1Mac:wawH 6HJ1.KM 6tpyy MaH& MJI\f

MHHHCTpllHfH Ow IUI~1JU~KeTrMK

YHHBeJXHTtTH

TE0110rn51 <l>AKY llb TETJfHJ.fH

J.111J1MID1 )I(YpHAllbl

iLAHiY AT F AK0L TESi iLMi DERGiSi

16-17-CAHbl

Ow-2012

~ LJ"'"":Il Ml\t;·• ... th ... l

rr .• h., •• ll .l~lllf, ... , llrm th·rg .... , lt> 1; ... l)' ~JI=

Ow ".l"' ·~ ... e'' ''" )l•m~p..U•t<tll hw.ur11a •l•.J._) H•J.:HUUitl ,1.111 MIIH A..,)'fm.l.H_,

~~ 17 C.o)IIU 201 ~

"KAROF~LiK KAV!{AM1NIN DiNi VE FELSEFi BOYUTU" Mevllit UYANIK ·

GiRi$: Peygnmbl•r efendimizin yeryuzunu $ereflendirdigi haftnyt uzun

si.iredir "Kullu Dogum r Iaft<tSI" olarak kutluyoruz. Bir hafta boyunca onun mcsttjlanmn bir boyutunu gundeme getirip, ortaya koydugu ornek tavtr ve davram$1ann glini.imi.iz ac;tsmdan onemini hattrhyoruz. Akyurekli insanlar "gi.il" ile simg~ll•ncn peygamberimizin 5leml~re rahmet olu$unu naif, nczih kokusuna en (Ok ihlipc; duyuldugu bu anlarda, "Karde~lik Hukuku"nu gi.indeme gctirilmesi c;ok yerinde olmu~.

Se')ilen afi-?lerden en begendigim de "Bir'iz, BiRdcni.t:, Karde$iz" $C'klinde olan1. Ynkb$tk on dart astr once, insanlann taragm di~leri gibi e$it oldugunu, kimsenin kimseye, takva dt~mda bir i.isti.inli.igi.i olmadtgmt soyleyen Akyurekli insantn takipc;ileri, bugi.in birbirini ktrtyor, kitle katliamlan yaptyor? $imdi, "Karde$lik Hukuku" baglamtnda birbirimi.t.le, hakikatlerle yii7le!ime zaman1. Mehmed'in bu stralar dinledigi Sakopa'ntn $U dizelcri biz buyLiklerin dinlemesi vc uygulamast gerekir: "Sava~t kes; ban$acakstnfTrilyonda olsa harcanacakstn/Kendinle aynalarda birebir yi.izle~eceksin/anlayacakstn."

Tedbiru'l-mi.itevahhidin: Bireysel Vazifcler insan toplumsal bir varltk, bir arndn ya~aytp, i$b6li.imi.i yapmayn,

dayant~mnya mecburdur. <;:i.inki.i herkesin yetileri ve yetenekleri farkltdtr, herkes her i~i yapnmaz, dolay•s•yla in:.an noksan var!Jkt1r, olgunla~maya (kamil insan) olma hedefini ancak toplumda ve yardtmla~arak ya~ayarak elde edebilir. Dogdugu evde babast, nnnesi, genellikle de kardc$1eri ile ya~ar. Dnha somll e~i vc <;ocuklan olur. 13unlarla maddi ve manevi bir bag• bulunur. insan tlk once kendi nefsine kar~t bir tak1m vazifeler ile mLikelleftir. Bunlarn nefsi/birc.•yscl gorevler; Felsefi liternli.irde "Tedbiru'l-mi.itevahhidin" diyoruz.

Tedbiru'l-menzil: ai!evi vazifeleri Kendisi bir nile kurar, burndaki yi.iki.imli.ili.iklcrine, "Tcdl>i ru' l­

menzil" yani " l'V/aile vazifcleri" denilir. 13u, Kur'an-t Kcr:m'dc 1. Strada belirtilcn irsiyet (k<~n vc Sli t) karde~ligidir. 1\krabaltk ili~kileri, velnyel hakkt ve miras hukuku l>u ti.ir knrdC$ligin konusudur. Aileler de yalmz

. Pmf.Dr. !Iiiii Unlvcl,ilc'i l$SIS,\:-.l.2012 IJrih111d~ KIRIKKALE U:-.!1\'ERSiTESI i!c

f.-IRIKKt\LE t\IUI'rULUGU mm KLITLUDoGUI\IIIAITASI mun<~sdJellyll< diizcnl,•J•f;•

p;uwldt• ""'"I."' hild111d1r.. 1 N.1srcddm fusi, Ah(,l(,., N<~s•ri. .;cv. H;1hun Sult;uwv, Tiirki)'C Turk~csinc aktaran . A \'.1 :~~t.m.

H.N<~zh);ul, Ft•tr Y•l)'· 1\nk.~r<l . 2005, s.252 vd

55

ilahiyat Fakliltesinin ilmi Dcrgisi-16-J7. Say1 2012

ya~amazla r. Onlarda bir yere gelerek koyler, ~ehirler, memleketler ve

devletler olu~turmu~lard1r. lnsanm mensup oldugu mulk (milk) ve devlete

kar~1 da l>ir tak1m vazifeleri vard1r ki bunlara da "medeni/hukuki/siyasl

vazifeler" denilir. islam Siyasi di.i~i.incesinde buna "Tedbiru'l-mi.idi.in"

denilir.

Tedbiru'l-mi.idiin: Siyasi Vazifeler

Bunun bir i.ist boyutu da memleket, huki.imet, mezhep ve 1niUiyet

farklll1klanm a~an ve "insanllk" diye nitelendiren k1Sm1 vard1r. Hangi dil,

trk, dine mensup olursak olalun, insanlann diger insanlara kar~t bir taktm

vazifeleri daha vardtr ki bLmlara da "insani vazifeler'' denilir. Bu, Kur'an-1

Kerim'de 2. Strada belirtilen "insani Karde~lik" olup, Hz. Adem ve

Havva'mn c;ocuklan oldugumuzu vurgular. Aym gok kubbenin altmda

ya~1yor olm~ktan vc aym ortam1 payla~maktan kaynaklanan

sorumluluklanmiZ vard1r. Ac;e'de bir deprem, Japonya'da tsunami olsa,

yiiregimizin orada atmaSJ bundan dolaytdlr. Bunlann da ustunde insanm

bir halikt/yarahctst vardtr. Bunca nimeti kendisi ic;in ihsan buyurmu~tur.

Ona kar~I da bir taktm ubudiyet vazifelerini yerine getirmekle mi.ikelleftir ki

bunlara da dini vazife denilir. 2

Biz bu sonuncu vazifelerimizi belirleyen hususlardan hareketle

diger dart hususa dnir karde~lik hukukumuzu nastl tasavvur ediyoruz?

ilk karde~lik ti.iri.ine Anadolu'da kannda~hk da denilir, ikincisi

toplum ve devlet hukukuna aittir ve bir 1rk veya millet tasarum i.izerine

kuruludur. Bu karde~liklerin ahirctte devam edebilmesi ic;in bir List

c;erc;eveye yani din/im<Hl karde~ligine gerek v<Jrd!r. 3. Karde~lik ti.irl.i olan ve

hepimizi aym ana ve babaya baglayan insan karde~ligi, bu imani boyutun

ezeli ve ebedi ktsmtnl gosterir, son peygarnber ve mesajmtn geregi olarnk bir

ki~iyc yaptlan hakstzl!gm bi.iti.ln insanhga yaptlmt~ gibi gormesi bu

nedenledir.

Dilkr(n, trklnnn ve dinlcrin d<~ha dogrusu ~erintlerin farkl1 olmns1

bu i.ist iman karde~ligine hale! getirmez, <;Linki.i daha List bir kavramdtr.

Bi.itun dinlerde aynt olan iman esaslanna i~aret eder, Tevhid denilen husus

budur. Ni.ibi.ivvct, bu Hakikat'in farklt zaman ve mekanlarda uygulamaya

ge<;inneye c;ah~an Nebi ve Resullere imnm gerektirir. Aralannda bu anlamda

hic;bir fark yoktur. Mead ise burada diger karde~lik ti.irlerini i<;erek iman

karde~Jigini gerc;ekle~tirip ger<;ekle~tiremedigimizin test edilecegini ifade

l A!Jdurr.lhmnn $crd, Ahlak ilmi, istanbul. 1318/1902, ~58: h 1 tp:f/www. V<'l1 i d<?ndOf> u,..., 1\'t/f oru m/d 1n i · ICNi kli ·>',17:\' Ia r/30977 • ku rill\ d a· b rd t·t hI i k · hukuku.html

Tco.tonut <l><tK)'.lLTenunuttvtttMtllt >Kypun,ll.t 16-17-cmthr 2012

cdcr. ·• Bu hususl<tn aynntth temellendirilmesi brde~lik hukukun dini ve febefi temellerini verecektir. Bu hususlan biraz daha aynntilt ac;t klayal!m.

I. KARDE~LiGiN DiNi TEMELi ilk peygamber olarak kabul edilen Hz. Adem'den itibaren, evrenin

yar<tttctSJ olan Allah, farklt zaman ve mekanlardn, farkh toplumlarn, diinycvi hayatlannt dUzenlemeleri ic;in muhtelif ki~iler kanahyla belirli kurallar gbndcrmi~ ve bunlnnn pratige gec;irilme~in i insanlardan talep ctmi~tir.

T lz.Adem0wu6Ka! l1cT0'1Hl1K ccbVlKiil ue Hai1AeH.'den II7J-.Iuhammed'e (AS) kadar bir c;ok peygnmber kanaltyln "Din", farkh zaman ve mck<mlarda, farkl! toplumlarda muhtelif peyg<lmberlcr kanaltyla uygul«maya gec;irilmi~tir. Temelde hep aynt ilkeleri; yani Tcvhid (AIIah'tn varltgt, birligi), ni.ibUvvet ve mead'i vurgular. Omcgin, ic;inde dogruya rchberlik eden ve nur oldugu halde once Tevrat0ww6Ka! J.1crot.rHJ1K CCbi tlKU He uait,11,en. indirilmi~ 4sonra Hz. isa incil ile gclmi? ve Tcvrat't tasdik etmi~tir. Bununla birliktc Hz.isa, adt Ahmed olan mustakbel pcygamberi de mi.ijdelemi~tir. All<~h'tn son peygamberi olan" I lz.Muhammed AS daha onceki kitaplan dogrulayan Kur'an-t Kcrim ile gonderilmi~tir.t>Her i.immete bir uyanct gelcrek (Fnhr.24) aynt tcorik boyutu yani tck "Din"in farklt uygulamnlannt sunmantn gayesi ayrudtr: "insn11lnrn dii11yn ve nhiret hnyatlnr111dall miikcmmellige ve olguuiH,qn eri~111eleri i'i11 illtiyn\ duyduklnn ~~:11el ilkeleri snglnmnk"

Tcmel hususlann aynt olrnast, Risaletlcrin en aztndan akidevi yaptda ayntltk gostermesini gereklirmektedir. Bunun i(adesi "j/nl!i Risnletle1 in Bir/W'dir. Yani isimlerini bildigimiz vcya bilmedigimiz ncbiler, rc~u ll er, Hz. J\dem'den itibaren insanlann di.inyada rcf<thtnt, ahirette ise fclahmt tcmin edecek ilkeleri uygui<Jmaya koymu~lardtr. islam terimi bu anlamda onceki bi.iti.in mesajlnn ve uygularnalan i~eren genel bir terimdir, ozel anl<unda i~e en :;on mesajt ileten ve buni<Jrt pratige aktaran llz. Muh<~mmed as. Gonderilen mesaja verilen isimdir.7 Uu anlamda eger blitUn ilnhi Risnletler tek vc her ~eyi kapsayan bir "1-l<~kikat"i vurguluyorlarsn, bu ·:Hakikat"in (<Jrklt ifade tarzlannm oldugunun da kabuli.i gcrckmektedir. <;unkli varolan Hakikat'in birden fazla anlamt/anlatmu, bilrne yoni.i ve uygulanmast tarzt vardtr. o

)\ll!vlut Uy<m1!.., i~lam inc1nc; ilkelcri, Ankura. 1997, s.9+t; a.mlf, Tcvhio: Kainatm Dili, islam'n G1ri~, An,, Kn:1ulam Ycni Yakla~•mlar, DiB, Anknra. 2006.:..140 vd; H.lkan Y1lmaz, Nuri <;ilklr, "Uhuvvl.'l Rt,ail''' $onlu" Kiipru Dl!rgi~•. 101{.!008, s.134

• M.mk4·1 ~ Ahz<tb.40 1' ~l,tid,•.5

' ll,l)'.lli llii!..<·lckli, bbm I nan( Sistemi vc Dl.myil Corit~u, i~!Jm'a C t ri~. Dil3, Atli..Ma.2006. ,,221·222 · L'y.uuk. Jn,uH, i iJ..ck·n. ~.9-Hl

57

ibhipt f<Jkultesiniro ilmi Dergi.si- 16 17. Say1 2012

t~te kmde~lik hukuku bur<~da devreye giriyor, ayn: soydan gelmek

dogal karde~lik gibi sunuluyor ama Hz. Adem ve Havva ilk an<~ ve babam1z

oldugu i~in ic;inde ya~adtgtm mahalle, ~eh i r, devlet ve geni~ ;:~nlamd;:J butlin

dLinya insanlan karde~ hukukuna, farkll di.izeylerde de olsa, sahiptir. Bu

baglamda en uc; noktay1 gostermesi ac;tsmdan bir 6rnek vermek istiyorum.

Ad ve Medyen kavimleri kendisine gonderilen peygamberleri tammad1,

ama Allah Teala, gonderdigi peygamberleri o toplumun knrde~i o!arak

nitelendiriyor9

Karde~ligin insanl!k derecesinde olmasma dair dini temet Allah'm

Nuh'a tavsiye ettigini, ona vahyettigini ibrahim0uur-6Ka! JilcTO•t H~-tK CCbiiiKM He HafrAeH.'e, Musa'ya ve isa0um6Ka! li1cTO'-IHJ.tK CCbiiiKiil He

naCtAeH.'ya da tavsiye edip, ~eriatler yaparak, "Din"de aynl!ga di.i~memezi

istemesinde ortaya <;1kar. 1o

Bu baglamda, "Din"in son peygamberi olan Muhammed'in bi.iti.in

insanhga gonderildigini,11 O'nun gorevinin bi.iti.in insanlan uyarmak ve

mi.ijdelemek oldugunu 12 tek ve nihai "Hakikat"m ilk ve son isminin "islam"

oldugunu da kabul ediyorsak, insaniyet anlammda karde~ligi

temeltendirmi~ oluruz. Bunun ic;in kilc;ilk harfle yazth dini (~eriati, yol,

yontem ve gelenegi ) ne olursa olsun bi.iti.in insanlan karde~ o1arak gormek

gerekir. Di.inyanm her hangi bir yerinde alan bir haks1zhk veya felaketin

yi.iregimizi stzlatmasl ve hemen yarduna ko~maya c;alt~mamtz bundan

dolaytdtr. <;unki.i biz Mi.isli.imnnlar, insanlara ~ahit olmak i.izere orta,

mutedil bir i.immet olarak gonderi ldik.13 <;unkli ister ozel anlnmda

Peygamberimize gonderilen mesaj, ister Hz. Adem'den itibaren gonderilen

buti.in ilahi mesajlnnn orlak adt olarak degerlendirilsin, islam esenlik ve

ban~ ic;inde olmay1 ir<tdi olarak kabul ederek kurtulu~a ermek demektir.

!3uradaki teslimiyetten kas1t; Allah'a yonelmek, kibir ve inad1

b1raktp, nza gostererek O'na teslimiyet gostermek; onun nzasmt kazanmak

ic;in c;alt~1p c;abalamak demektir. Bunun nastl olacagm1 bize gosteren, rol

modelimiz Hz. Muhammed'tir. Biz, "Allah'm varllgtna ve birligine

innnanlar olarak Hz. Muhammed'in insanbnn bu dunyadn refahlanm,

''"Ad kavmine de, karde~leri Hutl'u gonderdik. » (A'rnf. 65) .. Medycn halkma d<1 k;u·dc~leri Su<~yb't giinderdik." (A'raf, 85) Toplumu kendisiuc innnmasa dn Allah, o pcy0<1mbcri toplumun "karde~i" olar<~k tnmmltyor http://www.yl'llldPndo~;us.IWttforum/dini-iccrikli-y,lt.)'lar/30977· kumndit-karclcthlik­

hukuku.html 1" ($um.l8) Topluca All<~h"m ipine ~~~n~tkt sanl111 ve p<m;alanma}'tn! Al1<1h'm iiz.crinizdcki nimctini dii~iinim, hani siz du~man idini<r. de 0, kalplcrini?.i birk~tirdi. O'nun bu nimcti ile kJrdc~ler vlc.lunul.. (Al-i imr<tn, 103) "Araf.158 12 Sebe.28 n 1\1-i lmr;"tn. ll9)

58

I C0.10rll>l tl>aJ,)'IllJTCTIIIIllllllrlll~tllll ~")'Pll<lr11>116-17-callbl 2012

ahirette fclahlannl saglayacak ilkder gondcrdigini ikmr ederiz. 14

Gori.ildugi.i u?ert>, islam terim anlamtyla salt bir din olmaktan ote, be~eri \ arolu:;-un Lorunlu bir boyutu olan di.i~i.ince ~ahastnt da i~ine a Inn biiti.incl.il bir hayat tarzma t;.arct etmektedir. 1 ~

Bu nedenle "Mi.iminler karde~tir" ilkesini ihlal edecek, nifak, kin,

du~manltk vesilt>si obbilecek her tlir!U tutum ve davram~lardan (inat, haset)

kac;mmamtz gcrckir. <;unki.i d~i~manllk/adavet ve karde~lik/muhabbct, ttpkt

nur ve zulmetin bir arada olmayacagt gibi, ikisi bir arada olmaz. Bu ncdenle

eger herhangi bir koti.ili.ik, du~manltk gori.irsc, ona misliyle mukabclc etmek

her ki~inin, iyilikle mukabele ctmek cr ki~inin geregidir ilkesincc

di.i~i.inmcyc (alt~Ir, karde~imize yonelik i~imizdeki muhalefet ve ktL.gmhk

duygusu aomaya doni.i~i.ir. Bu olursa, ofkenin, ktzgrnltgtn gctirdigi

tahakJ...i.im ctmc istegi yerini tslaha bmtktr. Bu nedenle olsa gerek,

Peygambcnmiz ''0~ gunder~ fazla mi.i'min mumine ki.isemcz, onunla

konu~mayt kesemez" buyurmu~tur. Zira yaptlnn fenaltga tepki gostermek,

onu yapan kardc~imizi dt~lamayt gerektirmez, bilakis onun musbct

stfatlanru, tutum ve davrant~lnnm 6nceleycrek tslnhma yonclmek gcrckir.

Boylece fcnaltgtn ynytlmnsmm da online ge~ilir, arkada~untzm karde~imizin

yeniden k<~znntlmast saglantr.

Bunu yapnbilmek en zor cihad, yani nefisle muhasebe, mi.icadeleyt

ba~nrmak dcmcktir. Said Nursi, bu hususta, "eger du~manltk edeceksen

kalbindeki ndnvete ynni di.i?manltga kar~t ol, onu gidermeye ~alt~, nefs-i

emmnre'yc, heva-i nefse muhalefet edip, tslnhma ~all~" der. Boyle olunca,

karde~imiLde kusurlan oncelemek yerinc ortmeyi tercih edebili riz. Kim bir

mi.imin knrdc~inin kusurunu, aytptn l orterse Allah'da onun on aytbtnt orter,

ilkesini dli~i.inlirsek, burada kazanan her iki tarnf oluyor, knlbdcki bugz ve

hased de yerini rahmct, bereket vc himmete doni.i~ti.irebilir. Bunu her aktl

sahibi anlayabilir. Ktsacast iman knrde~ligini sJglayan tevhid-i im:1ni

kalplerindc tcvhidini saglayacakttr. Bunun zorunlu sonucu ise toplumsal

birliktelik, btiti.inluk vc ortak Y"'?ama kulti.irli demektir.16

II. KARDE$LiGiN FELSEFi TEMELi

Asabiyct" terimi tarih felscfcsi a~tsmdan incclcndiginde,

"dayant~ma duygusu", "komi.inal ruh", "sosyal baglthk" ve "sosyo-politik

kimlik" olamk mi.isbet bir anlam kazantr. Toplumu ve devleti nyakta tutan

,. M~·vlill Uy.llllk. i>lnm irmll( ilkclcri, Ankara.l997, s.32-33; a.mlf,. "Ti.irkiy~'dcki Kilvramsal

Karga~a~•n Tl?mcl Tcnmlcn: Din, 1\hllel vc $eri,lt" Ycm Ti.irkiyc Cumhunyct Ozd S.1y1~1. Sa)'J.23-24. ult I ~.2623 "S.II.N:~'r Gt'll( Mii~/ulllllllll t\lr•dcm OiiiiY•' /<t'lr/wi, <;~\'.$. Yal\11\. ist.ml>ul.1996, ~.124, Uy;amk F•·l~t>ft·y• A'"'ilplu'sl<l Yt'niCI~·n Yurtl.lnciarmilk. f,j,lm r,.f,t'ft><inin Giini.imii7Jl_~o•ki Anl~m•

VNriiW n.r 12<'11.<:.!.!.!!:. bl.tnll) .Jl. C.!bil)'l..l. 2U05y ~.57-7$ 10' Said Nm,,, Uhuvvct RisJ!c::.i, 22.1\ll'J..tup, ~lt•ktub.tt, RNK )'•lytnevi, Lst.ml>ul.2009, s.280 vd;

Habn Y1lm.u. Nuri <;:.1k1r, "Uhuvwl ({i~ak-~1 $t•rhi" ~. t 36 vd

59

ibhiyat F<tkl.iltesinin ilmi DN0 i-;!- 16-17. Sayt 2012

temel motive~syon oliln asabiyct kavrammm incelcnmesi, hem insallln

bedevi ve hadari (medeni) dogasmt, hem de egemenit~ ve siyaset ili~kisini

gi.indeme getim. ou ili~kinin inc~lenmcsi i:.e, iun Haldun'uli umra11 dedigi

medeniyet anlayt~tyla i~ ve dt~ ~artlann neler oldugunu ortaya ~tkanr.

Ktsacast sosyal dayam~ma ve sosyo-politik kimligin ifadesi olan

aidiyet/asabiyet tcriminin bir "Nesep" boyutu vardtr, trk, kabilc buna

delalet edcr, ki bununl<t ovunulmcz, asli unsur yaptlmaz, usti.inli.ik vasttast

kdmamaz, onemli olan iyilik ve guzellikte yan~mak ve takva sahibi

olmakttr. Zaten burada farkltltklar, tam~mayt kolayla~hrma, insani ili~kileri

zenginle~tirme, cazip ktlma a~tsmdan uygun bir ortam temini dt~tnda bir

anlamt olamazY Veda Hutbesinde peygamberimiz bu hususu ozellikle

vurgulamt~ttr:

"Ey insanlar, Rabbiniz birdir, babamz da birdir, hepiniz Adem'in

90cuklanslnl7.. Allah katmda en degerli o lanmtz, ona en ~ok saygt

gosterenizdir. Arabm Arap olmayana -Allaha saygt gostermek ve takva

sahibi olmaktan ba~ka- hi~bir listi.inlugi.i yoktur."'b

i~te burada ibn Haldun'un tabiriyle "Sebep" yani din bag1,

karde~ligi, birlikteligi devreye girer. Aidiyet, toplumsal uyum, huzur,

birliktelik, dayam~ma, Din, yani sebep bagt ile olur.'9 Fakat farkh/tikel

aidiyetler, millet tasavvurbn ve devletler olmast dogal; ama bunlann islam

Hamiyetinden rni.ilhem oldugu surecc, gokku~agmm farkh rcnkleri gibi ama

birle~tigi zaman karde~lik ve birliktclik (uhuvvet ve ittihat) ger~ekle~ir. Bu

k;nde~lik ve birlikteligi fnrklrltklnn nykml!gn do11ii~tiirmede11 kurmak $nrtt1r. (1i11kii llepimizin yarattct olan Allahdtr, malikimizdir, mabudumuzdur,

raztklmlzdtr, Y<1ni Allah Teala ve slfatlannt bilince, stfatlara dair

yorum/yul/yontcm farkltltklann1 ortaya ~tkaran mezhep farkldtklan

ayn~mayt ve ~att~mayt gcrektirmez. Hepsi aym Hakikat'in farkh

yans1malandtr. Bunu soylemek tabii yap1 ve tabii karakterler den dolay1

farkllhk olabilir, gcr~egini inkan gerektirmez. Nitekim peygamberimiz

"ihtila fi.i Ommeti rahmetun", demi~.w

"K.K: Hucur.11, 9·13: Ey m~anlar! Biz ~ili bir erl..ck ve bir di~idcn yaralttk. Sili tam~a:.mtl diyc

kottara ve kabitt!lcrc aytrdtk. Allah, l..ahnda en ~crcfliniz, ondan en c;ok sakmammzdtr. Suphe!>tl Allah, alimdir, h<Jbcrdnrdtr."

•• Hayah Hokclt•klt, islam inunc; Sisl<?mt ,.e Dlinya Gorii~i.i. blam'a Giri~. DiB, Allkara.2006,

~.203·204

IYAbdurr;;~hnmn b.Muh<~mnll.'d b.Haldun, Muk;.ddirna, Kahir;;~. Vo1.2. pp.485·489, Upmtk

Mcvlut, Frl:;cfi Dii~il11n·y~ C:a.~n. (lnvi talion to rhilosophical Thought) Elis yaymcvi.

Anbra.2003, pp. l3!\·140, nk}•ol Aygun, tbnllilldu·un ilim Anld)'t~tnda Fclsefc vc Tanh

Tasawuru, Hili! Univcr~il)', Journ<JI uf Divinity Faculty, vol.lO (201 1/2), pp.29·59; Mev lilt Uj•aml.., Fcbcft Du~unccyc <;:aj;n, Ankara 1999. s.l47-149

1>' Ztya 1'.1~. :Ihlll.tfu Umrncti R<1lunc1m" (O~man 1 urkc;11~tndcn ~adcle~liren M Uy.mtk)

lnsanlann D tl'iinct• f-ilrkltltklnn Gt)'lt:rrnt:o,t Rahmetltr. Tcorik vc l'raltk BoyullanyiJ 1f,1de

Himiyeti, cd.B.Ik•rnt Ozipck, LOT, Avrllpn Kombyonu. Ank.trn.2003. :..99-106

60

Teo11onui <j>aK)',JhTCTJJJlltliiiAIIMIIII >KypiJtutLI 16-17-caJJJ,t 2012

Buradaki ihtilaf, di.i~manlik, tarafgirlik degildir. Mi.isbel ihtilaftu·, yani fikirlerin ~arp1~masmdan (tesadi.im-u dkardan) ve ak1llann birbirlcriyle c;eli~n1esi ve bir bak1~ ;'l~Jsmm digerini ~urutmesi (tehaliif-i.i ukul) sonucunda hakikatin kiviiomlan ortaya ~1kar, tahrip yerine 1slah ve teki.immi.ile ~a1J~Jr.21

islam felscfesindc filrkhllklar hepsinin de tek ve yam maksad1 gi.itmelerine engel olmaz. DolayJs1yla buyi.ik topluluk (i.immet/ler) birbirleriyle ili~kilerdc bulunan orta bi.iyiiklukte bir t;ok mill etlerdcn olu§ur. Kl.it;Lik topluluklan da kavimler, boylar, ~ehirl er olarak yorumlamak mi.imkundi.ir. Daha ozele ise mahalle, sokak ve ev'i birer topluluk olnrnk di.i~i.inmek mi.imkundur. Aile bunlarm en alt birim1 olup, orada ba~layan huzur, mutluluk haleler gibi bir List birime yans1r.l!

811111111 gerccklt:~tililmcsimfe ise mn11cvi degerler iillemlidir. (:ii11k1i fnrklt dilvc rrklarda !Jill 'lttlmn/1111 gnyesilli fenruf yn111 bili~tp ffllll$mn, iyilik t•e giizelliktc ynn~mn olarnk ortaya koynu Rnl>bimizdir, birclir, b111111 "ygulamayn ge('irell ve tlk olarnk knblleciligt, 1rkqllt,ql ynsnklnyn11 Peygamberimizdir, /1irdir; nylll ktbleye dogru douiiyor ve ibndeli111izi ynpl'yoruz. 811111111 iqi11 Ollcelikle Allah illniiCIIIIIZI (Tevhid) gii~lwdm11emiz gerekiyor.

1. Allah'a inancm gii\lendigi zaman ne olur? Allah iltnllCt, ki~i11ilt diger iHsnulnrln olnu ili$kilerini sevgi, snyg1, ndalct ve

nhlnk ilkderi11e gore olmastlll temi11 eder. Oncmli olan dogruyu bulmak,

yanh~lardan sakmmak ise, Allah'a inanmak gerekir; c;unku bu inant;, ki~inin kalbini dogruya yoneltmesini kolayla~tmr. <;orum'da halk arasmda me~hur olan deyim, solugun dogruya olsun'' bunun izahJdJr.n iyilik ve koti.ili.ik yapnbilme giidine ve iradesine sahip tek varhk olan insan, iyiligi, merhameti, dostlugu, sevgi ve saygtyl onceler, koll.ili.iklerden uzak d urmaya gayret eder.24

Allah'a inanan ki~i, di.inyada insanlan muhtelif dil, trk ve renklerde yaratdmnsmJ~s farkh inane; bic;imlerinc sahip olmalannm tyilik ve gi.izelliklerde yan~ma ve bir "delleme" ic;:in oldugunu bilir.1o Ba~ka dille konu~an, farkh dinlere inanan ve muhtelif 1rklara mensup insanlarla da tanJ~mnk, bili~mek ve di.inyay1 ya~anabilir kiimak it;in di.iri.ist bi r §ekilde c;:ok

ll Sa,id Nursi. lvkktulml, RNK, s.286-287

Z2 Ebu N<Jsr ci-Farubi, cl·Medinelu'l-flll.llll. <;cv. Nafiz $i~man. MEB, Ankara.201 1. s.79,102, a.rnlf. cs-Siya~l'lii'I-Ml'dL'niyyl', c;cv.M.Aydm, A.$cner, M.R.Aras. Ki.ilti.ir Bak:.mltg1, istilnbui.191\0, (iizglin mctin.69-70) s.3(1, l<r~. Mcvliit Uy<HHk, Said Nursi'nin Medeniyet Tabavvuru, Ulu~hu.~ril~l Sarilybosnn Oniversilt' (lnt~;>rnntionill University of Sariljt>vo) vc 1\b. e­i Nur cn~tillbi.i (i~lilnbul) i~birligiyle Saraybosna ~clmndc 23·261\1art2012 tarihlcri aril~mJ diizcnlenen Kur',m St•mpozyumu'na sunulan b1ldiri. hltp:ljww'' .I,,,,,,., ll>lu' n•m,f.?:lt21!}.1 .tl-lf,;ud-ntJr•"mn-nwdt>nl\'•'t·!a'-.1V\'Uru-mimsiz·m •. s:!£c:. elt.>~lm•'J/

DJ2/Sccde.l3 249Jf$cms.7; 90/13l•kod.l0 l>-!9/Hucurilt. lJ ;30/Rum.22; 5/-18;67/2 ~65/1\ l ,lidc . .J~

61

ilahiyat f.'aki.i ltesinin ilmi Dergisi-16-17. Sayt2012

t;aii~mayt onemser. Gori.ildi.igu iizere, Allah0ruM6Ka! J1cTO'"lHMK ccbiAKM

He HaJirt~.eH. inanc1, yalmzca ya~adtgm1tZ toplumda birlik ve beraberlik

ruhunu temin etmekle kaiJnaytp, diger topluml arla olan ili~kilerimizi de

kardc~lik baglan ile yapmam1zt temin eder.

Allnll iJWIICJ, ki$i1lill diger insanlarla o/an ili~kilerini sevgi, saygz, adalet ve ahlnk ilkeleri11e gore olmns111t temin eder, demek aym zamanda sommluluk snltibi olmrzy1 ria gerektirir. Sorumluluk sahibi ki~i de, yapttklannm hesabm1

verebilen, kendisi t~m istedigini ba~kas1 i~inde isteyen ki~idir.

Peygamberimizin ifadesiyle, iyilik yapan ve insanlar tarafmdan takdirle

kar~1lan ki~i Allah'a inananl<mn onde gelenlerinden birisidir.27 I3u kimseler

herkes taraftndan sev ilir, saytltr ve toplumda onemli konumlar edinir.

2. Karde§lik H ukukunu Ada let ve Sevgi merkezli

gert;ekle~!irmek

Sevgi en ~ok tliketilen kavramlardan birisi, herkes ban~ ve sevgi

istiyor, iyi de o zaman sava~anlar kim, diye sormak gerekiyor. Bu paradoksa

ragmen islam di.i~Lincesinin ilk Ahlnk filozoflarmdan olan ibn Miskeveyh

(o.l030) sevgi erderni ile adalet arasmda dogrudan irtibat kurmaktad1r. Ona

gore sevgi faziletini temin etmi~ ki~iler, kar~tl tkii ili~kilerinde adaleti

gers-ekle$tirme alt~kanhgma sahip olabilirler. <;unki.i adaletli davranmanm

yolu sevgiden ge~er, insanlar birbirini severse, kendisi it;in istedigini karde~i

ir;inde ister, lafta kalmaz. Gi.iven, dayam~ma ve yardtmla§ma ancak birbirini

seven ki~iler ~ rasmda ger~ekle~ir. Onlar birbirlerine yardtm ederken aym

sevgiyi payla~trlarsa sevilen her $eye ula§ma ihtimalini de artHmt~ olurlar.

isabetti gori.i~ler ortaya koyarla r. Ak!llan iyi yonetim metodlanm ortaya

koymada yardnnla~Ir. Boyle bir yard1mla~ma ile bi.itun iyiliklere ula§mak

i<;in gi.i~ birligi kazamlmt~ olur. Kesrette vahdet erdemi gert;ekle~mi~ olur.

Bu anlamda ~ehrin yoneticisi vatanda~lar arasmda sevgiyi yerle§tirmeye

yonelik tedbirleri alm<tkla mu kelleftir. Has1mlanna kar§I birligi saglar, bu

birlik olunca dCI §ehrini yurdunu imar cder. insanlann mutlu olmast

saglannu~ olur.28

3. Hayatumzda ileti§im ve Diyalog Arac1 Olarak Din:

Allah isteseyd i b[itun insanlan aym dili konu$an, aym renk ve 1rka

sahip olarak yaratabilirdi. Farkh dil, din ve trklarda yarattlmamtzm nedeni,

iyilik ve gi.izellikte yan~mak, koti.ili.ik yapmaktan kat;mmakhr. Diger insan

ve toplwnlarla iyi ileti$im kurmak, ili~k ilerimizi geli$tirmek i~in onlann

degerlerin i, dini anlayt~l<tnnt da bilmek, farkh hklann nedenlerini ogrenmek

gerekir. Di:lnyanm neresine gidilirse gidilsin, insanlar dogalannm geregi

olarak bir ~e~e inamyorlar ve hayatlanm bir taktm manevi degerlerl e

2'Muslim,4/203-l " Ibn Ml,kl'wyh, Ebu Ali Ahmed b. Muhammed b. YJkup, T ~hzibii'l-Ahlak ve Tathmt'l-ArJk (<1hlak1 Olgunlu~llrma vc Damarlan lt•m•zlcmc) c;cv.A.$cner, i.Knyaof; lu, C.Tunc;, Kiilti1r B,,knnh!;•. Ank<~ra.19!>3. 1 2 l vd, kr~. Tusi, nge, s.2-l2 vd

62

Tco,1onHt <j>aKyAuTcT!IH!IIllutiiMill1 )Kypua!lM 16-17-cniiLI 2012

nnlnmlandtrmaya ~ah~tyorlar. <;unku insan, oncelikle kendisi, sonra evrenin

varolu;;una dair sorular soruyor, ni~in geldigini, amacmm ne oldugunu

ara~tmyor. Manevi alan (fizik otesi) ile ilgili bu sorulnra da dini verileri

kullanmaktan doyurucu ve sthhatli cevaplar bulmas1 ~ok zordur.

Akllh olmamn geregi olan dii~i.inmeyi bir ara~ttrma ve egitime

doni.i~tiirdi.igi.i zaman manevi degerlerin doyuruculugunu hisseder. Din

Ki.iltl.irii dcrsinin temel ama~lanndan birisi de budur. Yani insan, inand1g1 ve

bcnimscdigi hususlarm nelerden ve nas!l olu~tugunu ara~ttrdtgt zaman iy i

ilc kotiiyLi, dogru ile yanlt~t ay tr t eder, iyi ve dogru olam yapmaya ~alt~tr.

Ula~ttgt dogruyu insanlara incitmeden soylemeye dikkat eder, ~unkli

dlinyada farklt inanma bi~imlerinin oldugunu, onlara saygt duymak

gercktigini bilir. 4. IIayahmtzda Farkhhklara Saygmm Gostergesi Olarak

Din: Din, insanm hayatm1 anlamland1rmada ona si.irekli gil~ veren

manevi bir servet, onu zorluklardan koruyan bir ~at1 gibidir. Di.i~unceye

saygmm oncelikle ki~inin kendi inanCJna ve vicdani kanatlanna sayg1

duymak oldugunun bilincindedir. <;unki.i ula~tlan sonu~larm, gori.i~ ve

di.i~uncclerin dogru yollardan biri oldugunu, bunu tek dogru ~eklinde diger

insanlara dayatmanm ahlaki bir zafiyet gostergesi olarak sunuldugunun

idrakindedir. Bu nedenle her insanm biricik oldugunu, kendine ozgu yetenekleri

vc gi.izellikleri bulundugunu bilip, ki~inin ~ahsiyetine, kimligine saygt

duymak gcrekir. Bumm i~inde insan bagtmstzltgm t engelleyen, geli~imini

ktst tlayan, ki~il igini zedeleyen her davram~tan ka~mmak gt'rekir, ~Linku

insan kli~Lik evrendir (microkosmos) ve ona yonclik her kotuluk aslmda

bi.iiUn insanhga yonelmi~ gibi du~iinulmelidir. bzeliklc bunu bir din adma

yapmaktan kn~mtlmaltdtr. 5. Kendimizle, <;evremizle ban~1k olmanm arac1 olarak Din

Ki~inin kendisiyle, ailesiyle, ~evresiyle ban~tk olmasmm yolu, din.

degerlere dikkat ederek ya~amaya ~ah~maktan ge~er. Bu noktada "Allah

adma harekct etmek ve i~ yapmak" ile "Allah nzas1 i~in i~ yapmak"

arasmdaki farka dikkat etmekle mi.imki.in olur. Allah adma hareket etme

hak vc yctkisine sahip olmay1 di.i~i.inmek, bilyi.ik bir yamlgtdlf, dUnyada d in

\"C mcdeniyctlcr arasmdaki k<wga ve ~att~may1 besler. Burad.J ki~inin kendi

ncfsini kutsalla~tlrmasi sozkonusudur.

Bu nedenle, yarahctltgt, beraberligi, ki~inin kendisiyle ve ~evresiy!e

ban~1k olmasm1 temin eden Allah nzast ic;in i~ yapmay1 oncelemeliyiz. Al!ah

rll.ilSI i~in i~ }'Ziptna, iyi ve ah!aklt obm teorik OJarak bilmenin OtC~ine 0e-; i;:>. uygulamayt getirir, bir insant kotuli.ikten kurtarmanm s,mkt buti..in insanhf;I

kurt<1rmak gibi oldugunu h<lttrlat1r.

63

ibhiyat Fakiiltesinin ilrni Dergisi-16-17. Say1 2012

Dinin temel degerleri olan dogrulugu, durustlugi.i, yardtmseverligi, cana vc mala sayg•y• ki~i, Allah nzas1 i~in gi:isterir. Bakara suresinin 177. ayctinde bu nokta ~ok gi.izel bir ~ekildc a~Iklanmaktathr.

"iylllk, Al/nh0Wl16Ka! ltiCTO'iHJ.1K CCbiJ1Klt He HaYrAell. "n, nhiret gii11iiue, mclek/cre, kitnp ve Peygnmber/ere imn11 ede11lerin iyiligidir. 0, sevdigi mnl! ynkwlnrmn, yctimlere, yoksullnrn, yoldn knlml$lnrn, dile11cilere ve boyunduruk nll111d11 buluudunrlnulnrn verdi. 19

KtsacasJ din, sosyal hayatta ki~inin, kendisiyle, ailesiyle, toplumuyla, devletiyle ban~tk ic;inde olmastm temin eden ilkeleri saglar. Ki~inin b<m~ctl yaptya sahip olmasmt saglamak; evrensel ban~ ki.ilturi.inun ve ho~gi:iri.i ortammm olu~turulmasma katk1da bulunmak demektir. Bu anlamda, din, insanm hayahm anlamlandtrmada ona si.irekli gi.ic; veren manevi bir scrvet, onu zorluklardan koruyan bir ~ah gibidir.

6. Tek Tannc1 Dinler, Medeniyetleraras1 Diyalog ve ileti~imin Saglanmasm1 ister.

ilt~hi risaletlerin son mesaj1111 insanlara ula~hran Kur'an'm belirttiginc gore, Allah;Ornw6Ka! J1cTO'iHl1K CCbiJ1Kw He uawt~eH.

Nuh0ww6Ka! J.1cTO'-£HI-tK CCbiJ1t<l1 ue tHIH/.IeH.'a tavsiye ettigini, ona vahyettigini ibrahim'e, Musa0w~t6Ka! l1CTO'iHJ.1K CCblJ1KI1 He nai1AeH.'ya ve isa0wu6Ka! lticTO'iH~<fK CCbiiiK11 ne HflYIAeH.'ya da tavsiye cderek, bize birhkteligi vurgulamaktad1r, o hnlde, "Din"de aynltga di.i~memek" ~arttir)O Dindc aynhga du~ulmeyince, mcdcniyetler arast c;at1~malara imkan vcrilmcyecek, insanlar arasmda diyalog ve ileti~im artacakt1r.

Bu ~cn;:evede, islamiyeti benimseyenler, insanlara ~ahit olmak i.izere orta, dtmiJ ve dengeli bir topluluk olarnk gonderildiklerinin3' bilincine olarak dl.inyac.la ban~ ve huzurun temini ic;in c;alt~may1 bir gorcv olarak goriirler. Dinin in.:tnc; ilkelerini ogrcnip ona uygun iyi davran1~larda (snlih mud) bulunan inanan ki~i, digcr insanlarla ileti~imini kurarken "Rnbbi11ill yoluua lllkmellc ve giizd iigiitlc ~ngmnnyn"J2 i:inem verir. Din'in tek, biricik ve

nihai, c;cli~igini dl.i~i.inmenin imkanstz dogruyu ifade ettigini soylcmek, her yol/yontcm/stil/paradigma/mezhebin kendi bak1~ a~ISJyla onu anladtgJ ve yorumladtgt olgusunu hattrlamakttr.JJ

Hakikat'in tek (akli, c;cli~iksiz) olmasJ, bunu bildiren elc;ilerin ve bunlann getirdikleri vahiylerin ~ok olmasma mani degildir. (.:unkl.i Hakikat ti.im formbnn otesinde iken Vc:thiy, tc:tnlmt gcrcgi Hakiki:lttcn kaynaklantp forme) di.izene aittir. (Uyamk:2001 :168) Burada form demek, c;e~itlilik vc ~ogulculuk demektir. Bu yi.izdcn form kazanan bir yerde ~okluk, tekrar ve

:-~ Aync;1 2/B.Jk.u,J. 255 ve 4/ Nisil.l36. A)'l'IC b.lkiOI£.

-"142/$urJ/ I!i

11 3/AI·i lmriln/119

•2 16/Nilhl/125 '·' Upn•k, in;~n\ m .l• lcri, :.. 125; a.mlf, ac;!~l. ~ :1~;:;

64

Teo,torwt <j><H'Y'Il>TCTIIITIIH u,ut~lltii >Kypmvu.t16-17-calltJJ 2012

sap vardrr. Diyalektik/Cedel yontem, kendi ula~trgt dogruluk tasavvurunu biricik saytp, diger yorum ve tasavvurlannm yani "oteki"nin reddi i..izerine h.urulu ikcn islam febefenin buchan yontemi burhan yontemini merkcze alrr. llakikat adma kim bize ne gctirirse getirsin, ona ~i..ikran duyulur. Fakat bu ~i.ikran duyma, getirilenin aynen kabuli.ini.i gerektirmez, ele~tirel bir ~ekildc i<;inde bulunan ~art lar baglamrnda yeniden okunur, yorumlanr r ve

uygularm. Bu din Felsefesinin diyalojik diya log yontemine ber1Zer bir ~ekildc Hakikat'i farklt perspektiflerden anlamaya <;ah~makttr. Teolojinin diyalcktik/cedel yontemi dt~laytct ve otekile~tirmey i gctiririrken; burhan ve diyalojik yontemle, hepimizin aynt Tann'nm ~ocuklan oldugunu, Hakikat'm saf ve bir oldugunu (Veda), "Yi..izi..imi.izi..i her nereye donersek donelim Allah'm yi,izi.i/zatr orada"(KK:115) oldugunun bilincine varabiliriz.

13uradan anla~tldtgt i.izere bir medeniyet ve ki..iltl.iri.in bir ba~ka medeniyctin iddialannt reddetmeye ~ah~ttgt diyalektik diyalog yerine, kar~tlrklt olarilk yanlt~ anlamalan, on yargtlan tashih etmeye yonelen ve degerlerini takdir etmeye istekli, kar~rhklt saygt ve anlayt~t isteyen diynlejik diynlog oncelenirse insaniyet ve karde~lik hukuku gi..i~lenebilir. J.! Bu ~er~cvede llucurat si..iresinde belirtilen ~u hususlara dikkat etmemiz yeterli olacakttr: Kusli.ik, husumeti devam ettirmez, hastmltgr degil htstmhgt/akrabaltgt/karde~ligi onceler. A~agtlama, tahkif ve tezyiften ka<;mtr, lakap takmaz, gizlisini sakltstnt ara~ttrmaz, gtybetini ve dedikodusunu yapmaz. Zulme ugradtgtnda her daim yanmda olur. Ktsacast ndalctli ve takva snhibi olmayn ~alt~tr. Bu si.irec;, ~ok ideal gibi ve ula~tlmaz

gibi gozi.ikebilir, ama aksakhklar, hatalar oldugu zaman da, yine ne yapacngtn11Zt Kur'an-t Kerim bize soylernektedir: "Onlar ofkelerini yutarlar ve ins<:~nlan affederler. 35 <;i.inki.i Peygamberimiz (as) "sadece m<:~zlum

oldugunda degil hataya di.i~ti.igi..indc de kardc~inin yantnda olup onu dogruya yoneltmekte mi..i'minin vazifesidir" diye buyurmaktadtr. Bunun nastl olabilccegini ise Mevlana'mn "Din kardc~inden bir ccfa gordi.insc, onun bin vefast oldugunu haltrla ... <;i.inki.i iyilik gi.inaha kar~t ~efaat~i

gibidir." Sozi.i bize yardtmct olabilir. Aynca yaptlan hataya veya gi..inaha olan nefreti glin<thkara ta~tmamak gerekir. Ne kadar hatalt da olsa iman 'ettigi si.ircce o bizim karde;.imizdir. Dunun en iyi ornegi yirt.: pC'ygambcrimiz vermi~tir. Peygamberligini tantmayan akrabalan hakkmda "eger sana isyan ederlerse, "Ben sizin amclinizden beriyim." deme~·

' 'I Jscl.., John. innnc;lJnn Gi}kku~ag• dinscl c;of;ulculul.. Ozerine Eh:~lircl Diy.•lvgl.ar, iut;.Jr.l Ol..ulu, Ank.n.1. 2002. ~.17, U\ AJ'\JIK M<!vhll,. Mecleniyetler Aras1 <;:all~ma Tez.lerinin An.t..z-. Medeniyelll' r it1ifak1 ve Tiirkiye'nin Kalklst-ICAI'i\ !lnttorn.ltillll.tl Cllnl\'rt'l11l nt I!' 1,

l'lui"'''Pht•·•l ,\""'~ l.tltllnjTHe J',lth to Alii;:~ nee of Civilis<llinns, Univl'rMty of lncl<m~u. J<~kMIJ.4·6 Novl•tnbcr 2009 , Muhafn"k"r Dii~iincC', s:.yt.2 J ·22, s.2 1-22 ' :\1 i bm,HI 1'11

ilahiyat FakCdtesinin ilmi Dergisi-16-17. Say1 2012

ernredilmi~lir. 16 Burada "sizden beriyim" degil "sizin amelini zden beriyim

"demesi istenmesine dikkat etmeliyiz. K1sacasi, gunaha olan nefret

gUnahkara ta~mmam1~t1r. 37

Sonu\: "Mi.imin", "Muslim" ve "Muhsin" niteliklerini ta~1yan ki~i

i~in yeryuzu; bir dencme ve imtihan yeri, iyilik ve guzellikte yan~ma

mekam olarak yeniden anlamlamr. Oil, 1rk, renk fark1 gozetmeksizin

yaralilma gayesi i.izerine dl.i~linLir, insanlan Allah'm bir emaneti olarak

gori.ir. Bir ki~iye yapdacak haks1zhgm bi.iti.in insanhga kar~1 yapdm1~

oldugunun bilincinde olarak davran1r. "Dencme ve imtihnn"m (K.K; 5/48;67/2)

bilincinde olan mi.imin ki~i, karde~l i k hukukunu onceler.

:.6 ~un ra: 216: Aym-.1 b kt . "Hep lurlil<lc /\\1Jh' u1 ipin~· {lsl:un'a) !>ln1Sikl SMtlin. l'a r<;;~bllmc1pn.

Allili1'm ,,;~ ol.m n inWllll l h.111rl .1yu1 ll,1n i ~i; bi1bir uti/.: dii ~111.111 ki ~ilt•r id iuiz dl• 0, gt~n iill c•nni;i l>irk~ tirn11~11 \ ' l' nnun 11111\l'!i ~.l}'l'Snldl' brd l'~ klllbt•lc•J' olmu~tunu.r. " Ali-imran

1113

l ' Zubt•ytk <;: l;lJ K. hi t p://hnrckctdt•rgisi .com/yazarlarimiz/50-zubcyde-celik/143-t<~rilum izd~­

kil rdc~hk-hukuJ...u.lllml