Izabela Krawczyk-Sokołowska‚owska.pdf · z przedsiębiorstwem. Do części wtórnej należą...

Naukowe nr 15Zeszyty

Kraków 2014

POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE

Izabela Krawczyk-SokołowskaPolitechnika Częstochowska

Regionalne uwarunkowania innowacyjności przedsiębiorstw

1. Wprowadzenie

Kreowanie i wdrażanie innowacji w przedsiębiorstwie stanowi podstawę jego rozwoju, który przejawia się w poprawie efektywności funkcjonowania, wzroście wartości i osiągnięciu lepszej pozycji wśród konkurencji. Synergia między inno-wacyjnym przedsiębiorstwem i jego otoczeniem w decydującym stopniu wpływa na poziom regionalnego rozwoju społeczno-gospodarczego. Otoczenie regionalne przedsiębiorstwa istotnie kształtuje jego możliwości innowacyjne oraz absorbuje efekty jego innowacyjności.

2. Pojęcie i zakres innowacji w przedsiębiorstwie

Innowacja w przedsiębiorstwie to wszelka celowa korzystna zmiana w dowol-nym obszarze działalności przedsiębiorstwa, która powstała w przedsiębiorstwie lub jego otoczeniu (regionie). Celem innowacji jest poprawa efektywności funk-cjonowania przedsiębiorstwa i (lub) wzrost użyteczności efektów działalności dla bliższego i dalszego otoczenia przedsiębiorstwa. Innowacja to wieloaspektowa i złożona kategoria o charakterze technicznym, ekonomicznym i społecznym. Zakres pojęcia innowacji związany jest z kilkoma istotnymi wyznacznikami, do których należy zaliczyć: celowość, potrzebę i dyfuzję.

Celowość innowacji należy utożsamiać z korzyścią (biorąc pod uwagę zało-żone kryterium wyboru) osiąganą przez wdrażające ją przedsiębiorstwo oraz jego otoczenie. Korzyści wynikające z innowacji stanowią jej szczególny atut, gdyż

Izabela Krawczyk-Sokołowska170

poprawa efektywności wykorzystania czynników wytwórczych w działalności przedsiębiorstwa w istotny sposób wpływa na możliwości rozwoju jego i otocze-nia. Każda korzystna zmiana w przedsiębiorstwie bezpośrednio lub pośrednio wpływa na realizację zamierzonych celów jego działalności. Przedsiębiorstwo, które kreuje i wdraża innowacje, osiąga bezpośrednio lub w określonej perspekty-wie wzrost efektywności działania, czyli poprawę jego sytuacji z punktu widzenia wartości rynkowej oraz osiągniętej pozycji wśród konkurencji.

Korzyści wynikające z innowacji w przedsiębiorstwie oznaczają także istotne zmiany w jego bliższym i dalszym otoczeniu. Otoczenie przedsiębiorstwa pełni funkcję weryfikatora kierunku i zakresów wpływu innowacji (kreowanych i wdrażanych) w przedsiębiorstwie na jego otoczenie. Efekty pozytywnych zmian w otoczeniu przedsiębiorstwa należy rozpatrywać w kategorii ich użyteczności dla określonych uczestników zdarzeń społecznych i ekonomicznych. Do uczest-ników należy zaliczyć adaptatorów innowacji, instytucje wspierające proces innowacji oraz nabywców innowacyjnych produktów i usług. Podmiotowe ujęcie otoczenia przedsiębiorstwa sprowadza te oczekiwania w zakresie innowacji do rozwoju społeczno-gospodarczego, czyli poprawy jakości życia ludności.

Innowacja wynika z potrzeby dokonywania zmiany w różnorodnych obsza-rach działalności przedsiębiorstwa. Potrzeby te można określić jako związane z popytem (indukowane) oraz z podażą (autonomiczne). W przypadku inno-wacji podażowych potrzeba wynika z możliwości technologicznych oraz osią-gnięć sfery badawczo-rozwojowej. Możliwości wytwórcze stanowią bodziec dla innowacji. Innowacje popytowe inspirowane są oczekiwaniami potencjalnych nabywców nowych produktów i usług. Kreacja i wdrażanie innowacji przez przedsiębiorstwa jest odpowiedzią na oczekiwania interesariuszy jego otoczenia. Wdrażanie innowacji wynikać może z naturalnego procesu zmian, który doko-nuje się w otoczeniu przedsiębiorstwa i jest reakcją oraz szczególnym rodzajem przymusu związanym z tym procesem.

Znaczenie każdej innowacji (zarówno w ujęciu szerokim, jak i wąskim) zdeter-minowane jest przez praktyczne jej wykorzystanie w dużej skali, gdyż wówczas nabiera ona znaczenia ekonomicznego i społecznego. Innowacja to każda zmiana, która jest uznana i absorbowana przez przedsiębiorstwo lub (i) jego otoczenie. Kolejne zastosowanie innowacji w nowych warunkach, z udziałem innego kręgu uczestników oznacza wzrost jej użyteczności oraz wynikających z niej korzyści. Wzrost liczby kreowanych i wdrażanych innowacji w przedsiębiorstwach prze-kłada się na poprawę ich potencjału oraz potencjału otoczenia, gdyż występuje istotna synergia między tymi elementami oraz procesu dyfuzji innowacji.

Poziom dyfuzji potwierdza rolę i znaczenie innowacji. Im liczba adaptato-rów jest liczniejsza, tym wyższą rangę i uznanie osiągnęła innowacja poprzez szerokie jej zastosowanie w działalności przedsiębiorstw. Wynika to głównie

Regionalne uwarunkowania innowacyjności przedsiębiorstw 171

z uznania, że wdrożenie innowacji pozwoliło na wzrost poziomu efektywności działalności przedsiębiorstwa, czyli wzrost jego wartości dla interesariuszy1. Ważnym aspektem dyfuzji innowacji jest określenie znaczenia tego procesu dla otoczenia przedsiębiorstwa. Analiza w odniesieniu do synergii, w tym wzajem-nego oddziaływania przedsiębiorstwa i otoczenia, prowadzi do stwierdzenia, że dyfuzja innowacji jest przyczyną i efektem istotnych zmian społecznych, gospo-darczych i środowiska przyrodniczego w otoczeniu przedsiębiorstwa kreującego i (lub) wdrażającego innowacje. Innowacje te należy traktować jako korzystne zmiany jakościowe w określonych obszarach otoczenia, utożsamiane z poprawą jego użyteczności. Innowacja nie stanowi celu sama w sobie, służy poprawie efektywności działania przedsiębiorstwa oraz poprawie jakości życia, czyli jej użyteczności. Wzrost użyteczności otoczenia polega na poprawie warunków życia ludności. Kreowanie i wdrażane innowacji pozwala na zaspokajanie bie-żących oraz tworzenie nowych potrzeb konsumentów w zakresie produktów i usług.

3. Uwarunkowania innowacyjności przedsiębiorstw

Działalność innowacyjna przedsiębiorstwa realizowana jest w określonych warunkach, stanowiących uwarunkowania innowacyjności, które można podzie-lić na wewnętrzne (endogeniczne), tworzące jej wewnętrzne zasoby i poddające się procesowi zarządzania przedsiębiorstwem, oraz zewnętrzne (egzogeniczne), czyli związane z otoczeniem, w jakim działa dane przedsiębiorstwo2.

Przedsiębiorstwo innowacyjne wykorzystuje ogół dostępnych metod wspie-rających tworzenie oraz dyfuzję innowacji. Przedsiębiorstwo innowacyjne jest

1 Interesariusze to grupy o podobnych zainteresowaniach. Por. R. Freeman, Zarządzanie strategiczne: Podejście zainteresowanych stron, Pitman, Boston 1984. Wśród grup interesariu-szy należy wyodrębnić dwie części: podstawową i wtórną. Część podstawową stanowią klienci, dostawcy, pracownicy i akcjonariusze, którzy są związani oficjalnymi i formalnymi stosunkami z przedsiębiorstwem. Do części wtórnej należą osoby bez określonych umów, stanowią ją: spo-łeczność lokalna oraz organy rządowe i samorządowe. Por. M. Clarkson, Ramy zainteresowanych analizą i oceną społecznej efektywności, „Academy of Management Review” 1995, vol. 20, nr 1, s. 92–117; E.W. Mainardes, H. Aloes, M. Raposo, Stakeholder Theory: Issues to Resolve, „Mana-gement Decision” 2011, vol. 49, nr 2, s. 226–252.

2 L. Kwieciński, K. Moszkowicz, J. Sroka, Innowacyjność i internacjonalizacja dolnośląskich małych i średnich przedsiębiorstw, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007, s. 13; P.F. Druc-ker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992, s. 39 i nast.; W. Janasz, K. Kozioł, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007, s. 29.


systemem otwartym na różnorodne relacje z otoczeniem, które stanowi zaplecze innowacyjne przedsiębiorstwa3.

Głównym celem jego działania jest kreowanie i (lub) inspirowanie do kreacji innowacji oraz dynamiczne dokonywanie transferów nowych technologii wytwa-rzania, czyli dyfuzji innowacji. Animator dyfuzji innowacji dostrzega szerokie spektrum korzyści, które są efektami zmian w zakresie technologii i organizacji procesu produkcji. Przedsiębiorstwo – animator dyfuzji innowacji osiąga wzrost efektywności działalności gospodarczej oraz przyczynia się do rozwoju społecz-no-gospodarczego swojego bliższego i dalszego otoczenia.

Przedsiębiorstwo innowacyjne systematycznie prowadzi analizę zmian spo-łeczno-gospodarczych, co pozwala na określoną wiedzę co do oczekiwań i prefe-rencji klientów, jak również możliwości dostosowania i wzbogacenia oferty pro-duktów i usług. Istotną zasadą postępowania przedsiębiorstwa innowacyjnego na rynku jest stała gotowość do dokonywania zmian w zakresie swojej działalno-ści, co głównie wynika z dynamicznego charakteru gospodarki. Poszukiwanie i wykorzystanie okazji oraz aktywne reagowanie na zmiany przez przedsiębior-stwo stanowi jego istotny czynnik innowacji, rozwoju i konkurencji. Wymogiem podstawowym dla przedsiębiorstwa jest sprostanie kryteriom stawianym przez jego otoczenie. Elastyczność poparta szybkością reakcji i kierunkiem zmian decy-duje o perspektywie przedsiębiorstwa, jest „bramą do przyszłych możliwości”4.

Przedsiębiorstwo innowacyjne wykorzystuje do kreacji oraz wdrażania inno-wacji dostępną w tym zakresie wiedzę własną i otoczenia. Priorytetem jest zna-lezienie rozwiązania, jak wykorzystując własny potencjał wytwórczy, zaspokoić oczekiwania interesariuszy. Istotne jest, aby przedsiębiorstwo innowacyjne na etapie realizacji procesu innowacyjnego było otwarte na ich sugestie i wskazówki dotyczące oczekiwanej użyteczności nowych produktów. W trakcie procesu innowacyjnego niezbędna jest bieżąca konfrontacja oczekiwań interesariuszy i osiągniętego poziomu użyteczności produktu czy usługi. Działania tego typu pozwalają na zmniejszenie ryzyka kreowania i wdrażania produktu, usługi „nie-chcianego”.

3 Przedsiębiorstwo stanowi system celowo otwarty na kontakty z otoczeniem i który, używa-jąc mechanizmu sprzężenia zwrotnego, ekwiwalentnie dostosowuje się do nacisków pochodzących z otoczenia. Por. K. Obój, Dopasowanie i niedopasowanie – strategiczne wybory w burzliwym oto-czeniu [w:] Zarządzanie strategiczne. Stan i perspektywy rozwoju, red. R. Krupski, Komitet Nauk Organizacji i Zarządzania PAN, Wałbrzyska Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości, Wałbrzych 2001, s. 19.

4 Zasoby strategiczne i kluczowe kompetencje poparte zamysłem strategicznym dają pod-stawę do przystosowania się wyprzedzającego, co pozwala elastycznie kształtować przewagę i strategię konkurencji; por. M. Romanowska, Planowanie strategiczne w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2004, s. 24.


Dla przedsiębiorstwa innowacyjnego istotne jest prowadzenie własnej dzia-łalności B+R, która głównie ukierunkowana jest na analizę oczekiwań klientów i zmian technologicznych w obrębie realizowanej działalności wytwórczej czy świadczonych usług. Włączenie się przedsiębiorstwa do procesu tworzenia inno-wacji stanowi podstawę wzrostu efektywności wykorzystania własnych zasobów wytwórczych. Szczególnie istotne jest zaplecze badawcze przedsiębiorstwa, które stanowią urządzenia do realizacji badań oraz pracownicy dysponujący wiedzą i kompetencjami w tym zakresie. Prowadzenie przez przedsiębiorstwo innowa-cyjne własnych badań nie wyklucza możliwości współpracy i (lub) wykorzysta-nia osiągnięć zewnętrznych jednostek B+R poprzez ogół dostępnych transferów nowych technologii wytwarzania. Posiadanie własnego zaplecza B+R pozwala przedsiębiorstwu na występowanie w roli kreatora i adaptatora innowacji. Istotne jest także założenie osiągnięcia i utrzymania określonego poziomu własnego zaplecza badawczego, co stanowi podstawowy warunek efektów jego działania w postaci liczby wykreowanych i wdrożonych innowacji.

Innowacyjność przedsiębiorstwa zależy od sposobu traktowania innowacji przez właściciela, menedżera oraz pracowników. Utożsamianie innowacji z natu-ralną potrzebą zmian wynikających z procesu rozwoju społeczno-gospodarczego stanowi podstawę wewnętrznej potrzeby aktywności innowacyjnej ludzi. Celem inicjowania nowych pomysłów oraz poszukiwania możliwości ich komercyjnego wykorzystania jest poprawa jakości życia. Zadaniem przedsiębiorstwa innowa-cyjnego jest stosowanie systemu motywacyjnego, który w istotny sposób wzmac-nia kreatywność pracowników. System motywacyjny i propagowanie współpracy i wymiany doświadczeń wśród pracowników w dużym stopniu wpływa na liczbę kreowanych i wdrażanych innowacji5.

Dla przedsiębiorstwa innowacyjnego ważne jest określenie sposobu traktowa-nia ryzyka związanego z procesem innowacji, gdyż brak rozwiązań w tym zakre-sie przyczynia się do zmniejszenia liczby kreowanych i wdrażanych innowacji. Nadmierne obciążenie ryzykiem wygasza lub ogranicza aktywność innowacyjną pracowników. W przedsiębiorstwie innowacyjnym istotne jest określenie dla pracowników zasad systemu motywacyjnego, który sprzyja kreacji i wdrażaniu innowacji.

Przedsiębiorstwo innowacyjne jest organizacją uczącą się, czyli uczestniczy w procesie tworzenia wiedzy oraz jej wymiany z innymi uczestnikami zdarzeń społeczno-gospodarczych. Występuje synergia pomiędzy przedsiębiorstwem i jego otoczeniem, tworząca sieć współpracy między uczestnikami i kształtująca między nimi określone interakcje. Zarządzający i pracownicy przedsiębiorstwa

5 I. Krawczyk-Sokołowska, Zasoby kadrowe jako podstawa innowacyjności przedsiębiorstwa [w:] Przedsiębiorstwo wobec wyzwań globalnych, red. A. Herman, K. Poznańska, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie, Warszawa 2008, s. 265–266.


innowacyjnego, a głównie ich umiejętności i kwalifikacje oraz zdolność komuni-kowania się i współpracy warunkują rozwój przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo innowacyjne aktywnie uczestniczy w procesie pozyski-wania, tworzenia i przekazywania wiedzy, głównie poprzez proces wymiany doświadczeń i umiejętności w zakresie realizowanej działalności wytwórczej i usługowej. Korzysta z określonych form wsparcia instytucjonalnego. Szczegól-nie istotne w tym zakresie jest wsparcie finansowe i technologiczne oraz for-malno-doradcze. Niezbędne są określone instrumenty polityki proinnowacyjnej państwa. Jedynie zintegrowane, równoczesne działania proinnowacyjne przed-siębiorstwa i jego otoczenia pozwalają na osiągnięcie określonego poziomu dyfu-zji innowacji. Efekty innowacji w przekroju przedsiębiorstwa i otoczenia jedno-znacznie oznaczają rozwój, który przyjmuje różne oblicza, stanowi jednak istotny bodziec dla aktywności innowacyjnej.

Przedsiębiorstwo innowacyjne dysponuje własnym potencjałem innowa-cyjnym oraz dostępem do czynników innowacji w jego otoczeniu. Im większy własny potencjał innowacyjny, tym większa aktywność innowacyjna przedsię-biorstwa i częściej jest ono inspiratorem, kreatorem i adaptatorem innowacji. Niezbędna jest także współpraca i (lub) korzystanie przedsiębiorstwa innowacyj-nego ze wsparcia instytucji, które są czynnikami jego zewnętrznego potencjału innowacyjnego. Do grupy tych instytucji należy zaliczyć instytucje finansowe, jednostki B+R, uczelnie wyższe, instytucje doradczo-prawne.

Do najważniejszych cech przedsiębiorstwa innowacyjnego należą6:– zdolność do permanentnego generowania innowacji, kreatywność,– umiejętność wykorzystywania innowacyjnego potencjału przedsiębiorstwa

w celu utrzymania wysokiej pozycji konkurencyjnej, opartej na kluczowych kom-petencjach,

– zdolność przewidywania przyszłości, perspektywiczne myślenie,– stała łączność z klientami przedsiębiorstwa celem skutecznego poznania ich

bieżących i przyszłych potrzeb,– posiadanie zespołu twórców i innowatorów gwarantujących wysoki poziom

innowacyjności przedsiębiorstwa,– odpowiedni zakres informacji pozwalających na właściwą ocenę,– elastyczność działania w dostosowywaniu do zmieniających się warunków

działalności.Innowacyjność przedsiębiorstwa polega na gromadzeniu i wykorzystywaniu

zasobów w celu tworzenia nowej jakości oraz (lub) obniżania kosztów na pozio-

6 A. Sosnowska, S. Łobejko, A. Kłopotek, Zarządzanie firmą innowacyjną, Difin, Warszawa 2001, s. 11–12.


mie dotychczas nieosiągalnym7. Inaczej mówiąc, innowacyjność to zarówno zdol-ność, jak i skłonność, czyli motywacja do ustawicznego poszukiwania i wykorzy-stywania w praktyce nowych pomysłów8.

Tak więc przedsiębiorstwo innowacyjne to inteligentna organizacja, perma-nentnie generująca innowacje i realizująca projekty innowacyjne w celu wytwo-rzenia produktów i usług znajdujących uznanie u odbiorców ze względu na wysoki poziom nowoczesności i konkurencyjności9, z uwzględnieniem istnie-jących barier i ograniczeń dla innowacji i przedsiębiorczych działań w przed-siębiorstwie, tj. zasobowych, prawnych, społecznych, organizacyjnych i ryzyka. Innowacyjność przedsiębiorstw oznacza także ich zdolność i motywacje do poszukiwania i komercyjnego wykorzystywania wyników badań naukowych, nowych koncepcji, pomysłów i wynalazków, prowadzących do wzrostu poziomu nowoczesności i wzmocnienia pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa czy reali-zacji ambicji technicznych przedsiębiorcy10.

Należy wyróżnić następujące siły napędowe działań innowacyjnych w przed-siębiorstwie11:

– postęp technologiczny umożliwiający rozwiązania techniczne i rozwój pro-duktów,

– zmieniające się wymogi, preferencje i gusta konsumentów,– skracanie cyklu życia produktu – tempo zmian technologicznych, wymogi

rynku oraz rosnąca konkurencja powodują coraz szybsze „starzenie się” produk-tów i wypadanie z rynku,

– rosnąca konkurencja w skali globalnej – przedsiębiorstwa mają obecnie dostęp nie tylko do rynków lokalnych czy krajowych, ale w coraz większym stopniu do rynków zagranicznych.

Znajomość czynników powodujących wzrost lub ograniczenie działań inno-wacyjnych w przedsiębiorstwie umożliwia przyjęcie określonej strategii działania w celu takiego zarządzania, w którym priorytetowe jest kształtowanie kultury przedsiębiorstwa, inspirującej innowacyjne postawy pracowników, myślących kreatywnie, podejmujących ryzyko towarzyszące innowacjom, które prowadzą

7 W. Popławski, Kultura innowacyjna i jej znaczenie w kreowaniu przewagi konkurencyj-nej przedsiębiorstwa [w:] Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości, PWN, Warszawa 2007, s. 107.

8 J. Bogdanienko, M. Haffer, W. Popławski, Innowacyjność przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004, s. 21.

9 J. Penc, Sztuka skutecznego zarządzania, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005, s. 240–241.10 C. Prahalad, G. Hamel, The Core Competence of Corporation, „Harvard Business Review”

1990, May–June.11 A. Zych, Innowacje jako źródło przedsiębiorczości [w:] Uwarunkowania przedsiębiorczo-

ści – aspekty ekonomiczne i antropologiczno-społeczne, red. K. Jaremczuk, Wydawnictwo Pań-stwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Tarnobrzegu, Tarnobrzeg 2006, s. 84.


do wzrostu i rozwoju gospodarczego poprzez wprowadzanie nowych produktów i usług.

Na innowacyjność przedsiębiorstw wpływają czynniki, które można podzielić, wyodrębniając określone poziomy oddziaływania12. Należy uwzględnić poziom mega, obejmujący megatrendy rozwojowe, tj. czynniki socjokulturowe, procesy globalizacji. Poziom makroekonomiczny związany jest z określonymi zakresami polityki z udziałem rządu i instytucji centralnych. Poziom mezo uwzględnia regionalny obszar działania. Poziom mikro zaś związany jest z zakresem dzia-łalności przedsiębiorstwa. Innowacyjność przedsiębiorstw zależna jest od siły, kierunku i zakresu oddziaływania poszczególnych czynników przedsiębiorstwa, jak również bliższego i dalszego jego otoczenia.

4. Relacje między kategoriami: przedsiębiorstwo–innowacje–rozwój regionalny

Równowaga, harmonia oraz wykorzystanie dostępnego potencjału w okre-ślonej przestrzeni terytorialnej z uwzględnieniem wymogów ekologicznych umożliwia opracowanie i realizację długofalowej perspektywy rozwoju zarówno z punktu widzenia przedsiębiorstwa, jak i otoczenia – regionu, w którym ono funkcjonuje. Do szczególnie ważnych czynników rozwoju należy zaliczyć wiedzę i umiejętności zasobów ludzkich. Rozwój wiedzy i innowacji oraz wielopłasz-czyznowa współpraca13 między regionalnymi aktorami stanowi jedyną drogę racjonalnego (z punktu widzenia nauk ekonomicznych i nauk o zarządzaniu) regionalnego rozwoju społeczno-gospodarczego, przy zachowaniu jednocze-snej otwartej i dynamicznej konkurencji w wymiarze regionalnym. Regionalny wymiar systemu innowacji wymaga tworzenia sieci relacji o efekcie synerge-tycznym pomiędzy sferą B+R, organizacjami wsparcia innowacji, przedsię-biorstwami i rynkiem14. Niezbędnym, chociaż uzupełniającym czynnikiem jest także wykorzystanie specyficznego wewnętrznego potencjału regionu oraz sto-sowanie zasady otwartego regionu na wymianę i przepływ różnych transferów (informacji, wiedzy, kapitału, zasobów ludzkich, technologii) do i z regionu. Otwartość regionu sprzyja dynamice rozwoju społeczno-gospodarczego i służy

12 G. Gierszewska, M. Romanowska, Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 1995, s. 44.

13 J. Cygler, Kooperencja przedsiębiorstw. Czynniki sektorowe i kooperacyjne, Wydawnictwo Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2009, s. 19.

14 A. Pomykalski, Interakcyjna strategia innowacji, Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów, Zeszyt Naukowy nr 99, Wydawnictwo Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2010, s. 164.


poprawie jakości życia regionalnej społeczności. Należy zwrócić uwagę, że efek-tem otwartości regionu jest wzrost potrzeb i oczekiwań w zakresie produktów i usług, jak również wzrost wiedzy i umiejętności zasobów ludzkich wykorzysty-wanych w celu ich realizacji, co stanowi istotny bodziec regionalnego rozwoju. Regionalny system innowacji, w którym dominuje współpraca poprzez otwartą wymianę wiedzy oraz swobodny dostęp do technologii (wewnętrznej i zewnętrz-nej), pozwala na uzyskanie efektów zewnętrznych w postaci skomercjalizowanych innowacji służących rozwojowi i poprawie jakości życia społeczności regional-nej i ponadregionalnej. Efektywność współpracy zależy od stopnia przekonania poszczególnych jej uczestników, że korzyści osiągane poprzez współdziałanie są większe niż osiągane indywidualnie, co wynika głównie z wielkości kosztów, czasu realizacji oraz skali ryzyka przedsięwzięcia innowacyjnego.

Dynamice rozwoju sprzyja równoczesne wykorzystywanie sygnałów i obo-wiązujących w gospodarce rynkowej zasad (konkurencja, popyt, podaż, cena, koszty, masa zysku), jak również podejmowanie działań i wykorzystywanie instrumentów ukierunkowanych na stymulację dynamicznego rozwoju społecz-no-gospodarczego. Priorytetem stają się zasady dotyczące spójności rozwoju (niwelowania regionalnych dysproporcji), poprawy efektywności wykorzystania zasobów, społecznej odpowiedzialności, równowagi ekologicznej i prowadzenia długofalowej polityki rozwoju społeczno-gospodarczego.

Szczególnie przydatne jest prowadzenie wieloaspektowych rozważań i ana-liz w kontekście regionu, jako podstawowej jednostki terytorialnej dysponującej określonym potencjałem społeczno-gospodarczym. Region stanowi równocześnie źródło i miejsce realizacji aktywności społeczno-gospodarczej różnych podmio-tów oraz jest ważnym odbiorcą efektów tej aktywności. Wzrost ponadregional-nego i regionalnego zapotrzebowania i absorpcji na towary i usługi umożliwia równoczesny wzrost efektywności działania regionalnych podmiotów, co wpływa na wzrost ich wartości i dynamiki rozwoju oraz przyczynia się do poprawy poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego regionalnej społeczności.

Rozwój jest efektem ilościowych i jakościowych zmian, których celem jest poprawa racjonalności i efektywności gospodarowania zasobami oraz czynni-kami wytwórczymi, jak również nadanie strukturze gospodarczej cech nowo-czesności, elastyczności, innowacyjności i adaptacyjności15. Istotne jest także postrzeganie rozwoju z uwzględnieniem równowagi między czynnikami demo-graficznymi, konsumpcją i technologią przy racjonalnym wykorzystaniu zaso-bów oraz ograniczeniu negatywnego oddziaływania na środowisko naturalne16.

15 Zarządzanie restrukturyzacją procesów gospodarczych, red. R. Borowiecki, Difin, War-szawa 2003, s. 76.

16 B. Fiedor, S. Czaja, Podstawowe badania trwałości wzrostu we współczesnej ekonomii, ze szczególnym uwzględnieniem problemu trwałości kapitału naturalnego i sprawiedliwości między-


Proces rozwoju odbywa się w różnorodnych obszarach (ekonomiczny, społeczny, ekologiczny) oraz zróżnicowanej skali (globalnej, krajowej, regionalnej i lokal-nej).

Relacje między kategoriami: przedsiębiorstwo–innowacje–rozwój regionalny przedstawiono na rys. 1.

System dalszego otoczenia

System bliższegootoczenia

Systemprzedsiębiorstwainnowacyjnego

INNOWACJE

ROZWÓJ REGIONALNY

Rys. 1. Związek kategorii: przedsiębiorstwo–innowacje–rozwój regionalnyŹródło: opracowanie własne.

Uwzględniając udział innowacji w przedsiębiorstwie w rozwoju regional-nym, konieczne jest zwrócenie uwagi, że zarówno kreacja innowacji w przed-siębiorstwie, jak i jej adaptacja z jego otoczenia w istotny sposób wzbogacają potencjał oraz dynamikę rozwoju przedsiębiorstwa i regionu. Występuje ścisła synergia między rozwojem przedsiębiorstwa innowacyjnego a rozwojem społeczno- -gospodarczym.

System otoczenia przedsiębiorstwa innowacyjnego to system bliższego oto-czenia rozumianego jako region oraz system dalszego otoczenia analizowanego z punktu widzenia rozwiązań makrogospodarczych.

Podsystem regionu17 to układ wzajemnych relacji z jednej strony pomiędzy dostawcami klientami i konkurentami przedsiębiorstwa wraz z elementami moż-liwości wykorzystania zasobów ludzkich rozumianych jako system kształcenia

generacyjnej [w:] Problemy trwałego rozwoju, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wro-cławiu, Wrocław 2000, s. 20.

17 Innowacyjność 2006. Stan innowacyjności, metody wspierania, programy badawcze, Pol-ska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2006, s. 75.


zasobów ludzkich i ich wiedza, a z drugiej – z elementami związanymi z oddzia-ływaniem realnym regionu poprzez system wsparcia innowacji, tj. informację rynkową i zasilanie finansowe oraz system B+R.

System makrootoczenia w zdecydowanej większości przypadków bez moż-liwości bezpośredniego oddziaływania na to otoczenie to system składający się z istotnych elementów, tj. technologii, edukacji, ekologii i prawa, oraz system wsparcia innowacji.

Występuje zatem synergia kreacji i absorpcji innowacji w przedsiębiorstwie i pozycji konkurencyjnej regionu, jak również jego poziomu rozwoju społeczno- -gospodarczego. Należy wyodrębnić elementy, które w istotny sposób stanowią o rozwoju społeczno-gospodarczym regionu. Konieczne jest tworzenie systemu stymulującego rozwój innowacji w oparciu o zasoby innowacji.

Rozwój regionalny stanowi istotny obszar rozważań teoretycznych głównie z uwagi na swoją złożoność i wieloaspektowość. Region to szczególnie predys-ponowany obszar, w obrębie którego dokonywany jest rozwój zależny od różno-rodnych elementów.

Należy podkreślić, że rozwój regionalny zależy od potencjału wewnętrznego i kreatywności społeczności regionalnej oraz zdeterminowany jest czynnikami zewnętrznymi rozwoju regionalnego18. Zarówno czynniki wewnętrzne, jak i zdolność regionalną do reagowania na zmiany w makrootoczeniu należy uznać jako odśrodkowe źródła rozwoju regionalnego, które zawierają się w potencjale regionu oraz kreatywności społeczności regionalnej.

5. Podsumowanie

W okresie globalizacji zdolność pozyskiwania, kreowania oraz dyfuzji inno-wacji jest kluczowym czynnikiem rozwoju przedsiębiorstw, regionów i krajów. Innowacyjność gospodarki oznacza otwartość kraju i jego mieszkańców na nowy, nowoczesny sposób (system) gospodarowania, będący warunkiem zmian i roz-woju we współczesnym świecie. Współcześnie aktywny ekonomicznie podmiot skazany jest na innowacje. Innowacja nie jest wyborem, a przymusem.

Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw istotnie wpływa na ich rozwój, który w zasadniczym stopniu decyduje o zmianach społecznych i gospodarczych w ich otoczeniu. W gospodarce rynkowej każde przedsiębiorstwo staje wobec zmieniającego się ciągle i pełnego sprzeczności jego otoczenia oraz nieuniknio-

18 R. Brol, Czynniki rozwoju regionalnego [w:] Metody oceny rozwoju regionalnego, red. D. Strahl, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2006, s. 16; K.B. Matu-siak, Rozwój systemów wsparcia przedsiębiorczości – przesłanki, polityka i instytucje, Wydawnic-two Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom–Łódź 2006, s. 152.


nej konieczności stałej adaptacji do tego otoczenia, gdyż jest to warunkiem decy-dującym o ich konkurencyjności i rozwoju.

Rozwój regionalny polega na wzroście potencjału gospodarczego regionu, który przejawia się w poprawie poziomu życia mieszkańców oraz podniesieniu jego konkurencyjności. Regionalne struktury samorządowe powinny inicjować i nadzorować działania głównie w zakresie innowacji i transferu technologii, które są szansą wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, regionu oraz rozwoju społeczno-gospodarczego.

Literatura

Bogdanienko J., Haffer M., Popławski W., Innowacyjność przedsiębiorstw, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2004.

Brol R., Czynniki rozwoju regionalnego [w:] Metody oceny rozwoju regionalnego, red. D. Strahl, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2006.

Clarkson M., Ramy zainteresowanych analizą i oceną społecznej efektywności, „Aca-demy of Management Review” 1995, vol. 20, nr 1.

Cygler J., Kooperencja przedsiębiorstw. Czynniki sektorowe i kooperacyjne, Wydawnic-two Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2009.

Drucker P.F., Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, PWE, Warszawa 1992.Fiedor B., Czaja S., Podstawowe badania trwałości wzrostu we współczesnej ekonomii, ze

szczególnym uwzględnieniem problemu trwałości kapitału naturalnego i sprawiedli-wości międzygeneracyjnej [w:] Problemy trwałego rozwoju, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2000.

Gierszewska G., Romanowska M., Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, War-szawa 1995.

Innowacyjność 2006. Stan innowacyjności, metody wspierania, programy badawcze, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 2006.

Janasz W., Kozioł K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007.

Krawczyk-Sokołowska I., Zasoby kadrowe jako podstawa innowacyjności przedsiębior-stwa [w:] Przedsiębiorstwo wobec wyzwań globalnych, red. A. Herman, K. Poznań-ska, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie, Warszawa 2008.

Kwieciński L., Moszkowicz K., Sroka J., Innowacyjność i internacjonalizacja dolno-śląskich małych i średnich przedsiębiorstw, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007.

Mainardes W., Aloes H., Raposo M., Stakeholder Theory: Issues to Resolve, „Manage-ment Decision” 2011, vol. 49, nr 2.

Matusiak K.B., Rozwój systemów wsparcia przedsiębiorczości – przesłanki, polityka i instytucje, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom–Łódź 2006.

Obój K., Dopasowanie i niedopasowanie – strategiczne wybory w burzliwym otoczeniu [w:] Zarządzanie strategiczne. Stan i perspektywy rozwoju, red. R. Krupski, Komi-


tet Nauk Organizacji i Zarządzania PAN, Wałbrzyska Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości, Wałbrzych 2001.

Penc J., Sztuka skutecznego zarządzania, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2005.Pomykalski A., Interakcyjna strategia innowacji, Studia i Prace Kolegium Zarządza-

nia i Finansów, Zeszyt Naukowy nr 99, Wydawnictwo Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Warszawa 2010.

Popławski W., Kultura innowacyjna i jej znaczenie w kreowaniu przewagi konkuren-cyjnej przedsiębiorstwa [w:] Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości, PWN, Warszawa 2007.

Prahalad C., Hamel G., The Core Competence of Corporation, „Harvard Business Review” 1990, May–June.

Romanowska M., Planowanie strategiczne w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 2004.Sosnowska A., Łobejko S., Kłopotek A., Zarządzanie firmą innowacyjną, Difin, War-

szawa 2001.Zarządzanie restrukturyzacją procesów gospodarczych, red. R. Borowiecki, Difin, War-

szawa 2003.Zych A., Innowacje jako źródło przedsiębiorczości [w:] Uwarunkowania przedsiębior-

czości – aspekty ekonomiczne i antropologiczno-społeczne, red. K. Jaremczuk, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Tarnobrzegu, Tarnobrzeg 2006.

Regional Determinants of Corporate Innovativeness

Innovation is a factor that significantly determines regional socioeconomic development. Companies play the role of regional animators of innovativeness which inspire and promote innovation among other member of the socioeconomic process. Their effectiveness is verified through the implementation and diffusion of innovations. The ability to acquire, create, and diffuse innovations is a key factor in the development of enterprises, regions, and countries. The objective of the paper was to determine corporate innovativeness factors in the context of regional development.

Izabela Krawczyk-Sokołowska – doktor habilitowany, Politechnika Częstochowska, Wydział Zarządzania, Instytut Finansów, Bankowości i Rachunkowości.

Zainteresowania naukowo-badawcze: innowacyjność przedsiębiorstw, strategie rozwoju przedsię-biorstw, finanse przedsiębiorstw, rozwój społeczno-gospodarczy.

E-mail: [email protected]

Izabela Krawczyk-Sokołowska‚owska.pdf · z przedsiębiorstwem. Do części wtórnej należą...

Documents

Transcript of Izabela Krawczyk-Sokołowska‚owska.pdf · z przedsiębiorstwem. Do części wtórnej należą...