Wstęp

Wydarzenia ostatnich lat związane z narastająca falą ataków

terrorystycznych, szczególnie atak na Stany Zjednoczone z 11 września

2001 roku, oraz rosnąca ilość informacji ogłaszanych w mediach wywołała

moje zainteresowanie tym tematem. Zainteresowanie to, wzmogło się

podczas moich studiów a dzięki mojemu pobytowi za granicą miałam szanse

poszerzenia w pewien sposób swoich horyzontów. Podczas mojej pracy za

granicą miałam możliwość poznania osobiście namiastki kultury

muzułmańskie, przez co upewniłam się, oczywiście w mojej subiektywnej

ocenie o tym, iż islam nie jest źródłem terroryzmu, co będę chciała

przedstawić w mojej pracy…

Allach powiedział: „Tego, kto napadł na ciebie, napadnij tak samo”.

A także „Odpowiedzią na zło jest podobne zło”. A także: ”Gdy cie ukarano,

ukaż tak, jak ukarano ciebie”. Słowa te napotkałam w publikacji

P.L.Williams’a pt. Al-Kaida, zmusiły mnie one do głębokiej refleksji. Co

sprawia, że słowa te dla każdego wyznawcy islamu stanowią źródło inspiracji

w każdym pierwiastku życia?; gdzie religia jest wykładnikiem zarówno

postępowania w życiu codziennym jak i wykładnią prawa. Czy głębia wiary

muzułmańskiej jest nakazem czy też wytłumaczeniem dla zbrodniczych

działań...?

Przyjmuje się, że większość muzułmanów chciałaby narzucić własnym

społeczeństwom pewien program polityczny, jakoby wyprowadzony z ich

religii. Przemilcza sie fakt, że większość muzułmanów nie popiera ruchów

fundamentalistycznym, ponieważ muzułmanie wybierają tę szczególną drogę

tylko w pewnych okolicznościach. Wszystko zbyt łatwo przypisuje sie

ogólnemu wpływowi „islamu”. Należy rozgraniczyć odrębność pojęć: islam

i fundamentalizm oraz nie traktować ich jako synonimy.

4

Głównym celem pracy jest analiza islamu, jako religii oraz etiologia

i rozwój terroryzmu, a także wykazanie różnic i powiązań miedzy islamem,

terroryzmem i fundamentalizmem. Praca ta składa się ze wstępu, części

zasadniczej obejmującej trzy rozdziały oraz zakończenia. W końcowej części

zamieszczona została bibliografia.

W rozdziale I przedstawiono genezę islamu oraz terroryzmu jako

odrębne dziedziny. Ich specyfikę, podstawy funkcjonowania oraz ewolucje na

przestrzeni lat.

Rozdział II poświęcony jest całkowicie fundamentalizmowi. Jego

korzeniom oraz próbie zdefiniowania zjawiska. Przedstawieniu państw

wspierających fundamentalistów.

Rozdział III zawiera opis islamskich organizacji terrorystyczny, ich

ideologie, stanowiącą źródło wykorzystania zamachowców samobójców jako

główne narzędzie globalnego terroryzmu.

W zakończeniu przedstawiono uwagi i komentarze dotyczące treści

zawartych w pracy. Zasadniczy okres będący przedmiotem uwagi badawczej

obejmuje lata po zakończeniu II wojny światowej aż po dzień dzisiejszy.

Jednakże temat pracy zmusza mnie do jeszcze głębszej retrospekcji dla

wykazania genezy niektórych zjawisk koniecznych do pełnego zrozumienia

tematu. Niestety rozległość tematu oraz mnogość istniejących organizacji

terrorystycznych nie pozwala mi na wyczerpanie tematu w pełni. Zmuszona

byłam do wyselekcjonowania najważniejszych i kluczowych, moim zdaniem,

zagadnień.

Praca została przygotowana w oparciu o metodę analizy. Początkowo

posłużono się metodą analizy elementarnej, następnie metodą historyczną

i opisową, a w zakończeniu analizą przyczynowo skutkową.

Tematyka ta doczekała się licznych opracowań. W prezentowanej

pracy wykorzystano liczne monografie, opracowania oraz artykuły z prasy

i źródła internetowe. Niezwykle przydatne okazały się prace takich autorów,

jak miedzy innymi: B. Hoffman, Ch. Reuter czy też J. Danecki.

5

Rozdział I

Islam i terroryzm

1.1.Zarys historii islamu.

W VII w n.e. na Półwyspie Arabskim panował chaos społeczny.

Poszczególne plemiona toczyły ze sobą nieustannie walki, które w dużym

stopniu spowodowane były prawem wendety, według którego „należało

pomścić nie tylko niesprowokowaną napaść, ale również podjęte

w odpowiedzi na nią działania odwetowe1”.Oprócz tego cała Arabia była

objęta kryzysem wiary. W otoczeniu uznanych monoteistycznych religii takich

jak chrześcijanizm czy judaizm, arabskie pogańskie wierzenia opierające się

na plemiennych kultach panteonu bogów utożsamianych najczęściej

z samotnymi drzewami czy kamieniami sprawiały wrażenie prymitywnych.

Arabowie byli tego świadomi i czuli się pokrzywdzeni przez swojego boga,

gdyż nie został im zesłany żaden prorok tak jak miało to miejsce

u chrześcijan i Żydów.

Wszystko zmieniło się w 610 roku n.e., za sprawą Muhammada Ibn

Abd Allach, nikomu nie znanego arabskiego kupca. Noc 27 ramadanu

odmieniła zarówno jego życie jak i życie wszystkich Arabów i nie tylko...

1.1.1.Mahomet i narodziny islamu

Muhammad Ibn Abd Allach urodził się w Mekce w ok. roku 570.

Muhammada, oznacza „wychwalony, sławiony”, zwano też, Ahmadem, co

w stopniu wyższym od wcześniejszego oznacza „jeszcze bardziej chwalony”.

Powszechnie znane i stosowana jest zniekształcenie imienia, Muhammad na

Mahomet.

1 K. Armstrong, Krótka historia islamu, Wrocław 2004, s. 9.6

Mahomet pochodził z rodziny osiadłych Arabów utrzymujących kontakty

z koczownikami. Prowadził ubogie życie pracując przy karawanach

kupieckich. Poślubił jednak bogatą wdowę, – Chadidże, co znacząco

odmieniło jego dotychczasowe życie.

Zyskał wiele wolnego czasu, który spędzał na rozmyślaniach. Co roku

spędzał miesiąc w samotności w jaskini na szczycie góry Al-Hira w pobliżu

Mekki. I właśnie w tym miejscu ok. roku 610, w nocy 27 ramadanu doznał

objawienia. Objawił mu się Ğibrīl – archanioł Gabriel. Od tej pory objawienia

były stałym elementem życia Muhammeda.

Przez dwa lata nie mówił o tym nikomu za wyjątkiem swojej żony i jej

kuzynowi, chrześcijaninowi o imieniu Waraka Ibn Naufal2. Za ich namowami

w roku 612 rozpoczął nauczanie zyskując stopniowo coraz większe rzesze

zwolenników nowej wiary; której nadał nazwę islam („poddanie się Bogu”)3.

Przez dwadzieścia jeden lat został objawiony Mohametowi Koran4-

święta księga islamu.

Nie wszystkim podobało się to, co głosił Mahomet. Początkowo

ignorowano jego nauki z czasem jednak obojętność przerodziła się

w nienawiść. Przeciwnicy Mahometa uważali, że jest fałszywym prorokiem

chcącym zniszczyć wiarę przodków.

Życie muzułmanów w Mekkce stało się coraz bardziej uciążliwe,

konflikt narastał, aż doprowadził do tego, że pozycja ummy (wspólnoty)

w Mekkce była niemożliwa do utrzymania. Mahomet musiał znaleźć nowe

miejsce by rozwijać swoją religie i chronić wyznawców islamu. Mahometowi

udało się pozyskać przychylność mieszkańców Jasribu (zwanego tez

Medyną)5 i w roku 622 muzułmanie opuścili, Mekke udając się na emigracje,

którą określa się mianem „hidżra” (wyemigrowanie).

2 K. Armstrong, op. cit., s. 10. 3 Tamże, s. 11.4 Koran- kuran, co oznacza „recytacja”.5 W roku 620 wysłannicy z Jasribu spotkali się z Mahometam, przyjęli islam i zawarli porozumienie na mocy, którego przyrzekli nie atakować się i chronić wzajemnie. K. Armstrong, op. cit., s. 12.

7

Hidżra była momentem przełomowym dla islamu, ta wielka emigracja

zapoczątkowała rozkwit tej religii. W Medynie muzułmanie stworzyli swoją

własną gminę, gdzie Mahomet wybudował skromny meczet („masdżid”–

miejsce bicia pokłonów6) a z czasem określano ją mianem Al-Madina czyli

miasto. Po raz pierwszy w historii Arabii nastąpiło połączenie plemion, które

nie były związane ze sobą więzami krwi, co było dla Kurajszytów czynem

haniebnym. Umme w Jasribie tworzyli ludzie, których dzieliło wyznanie

i pochodzenia a połączyła ich ideologia. Mahomet osiągnął coś, co wydawało

się wcześniej niemożliwe i tym samym udowodnił silę muzułmanów.

W skład ummy wchodzili miedzy innymi żydzi, z którymi Mahomet

pragnął dojść do porozumienia. Niestety dość wyraźnie zarysowane różnice

teologiczne nie pozwoliły na to. W konsekwencji tych wydarzeń Mahomet

zrobił „krok do przodu”. Odwrócił się od Jerozolimy i to w dosłownym

znaczeniu tego słowa; dotychczas muzułmanie modląc się byli zwróceni

w kierunku Jerozolimy, teraz zwrócili się w stronę Mekki. Zmiana kibli

(kierunku) wprowadziła islam na nowy tor, od tego momentu islam stał się

odrębną religia, niezależna od innych wyznań.

Później nadszedł czas wielkiej próby dla islamu. Wzrastająca pozycja

muzułmanów była coraz bardziej niepokojąca dla przeciwników Proroka, co

doprowadziło do licznych ataków na umme. Największym wrogiem

Mahometa był Abu Sufjan7, który pragnął całkowicie unicestwić

muzułmanów. W 625 roku u podnóży góry Uhud8 doszło do bitwy, która

zapoczątkowała wieloletnią walkę w obronie religii proroka Mahometa z Abu

Sufjanem.

Kolejne zwycięstwa muzułmanów nad przeważającymi liczebnie

mekkańczykami, wpłynęło na zmianę poglądów sceptycznie nastawionych

plemion do Mahometa i jego religii.

Imponujące sukcesy Mahometa spowodowały, że wiele plemion

dążyło do utworzenia sojuszu. Następstwem tego, było powstanie swoistej

6 K. Armstrong, op. cit., s.18.7 Należał do mekkańskiego rodu Umajjadów. Po licznych walkach stoczonych z Mahometem w końcu sam przeszedł na islam. S. Bruce, Fundamentalizm, s. 54-55.8 K. Armstrong, op. cit., s.24.

8

konfederacji, której członkowie byli związani „paktem o nieagresji i wzajemnej

ochronie”.

Dżihad9, czyli wojna toczona w służbie religii miała przebieg

niezmiernie brutalny. Bezlitosne działania Mahometa miały na celu szybkie

zakończenie działań wojennych, gdyż według Koranu wojna jest rzeczą tak

straszną, że należy ją jak najszybciej zakończyć, podejmując wszelkie

możliwe środki10.

I tak w roku 628 Mahomet wraz z 1000 muzułmanów wyruszył na

pielgrzymkę do Mekki. Miała ona charakter pokojowy, według tradycji nie

mogli mieć oni przy sobie broni a Kurajszyci nie mogli zaatakować

bezbronnych pielgrzymów. Ta pokojowa demonstracja spowodowała

podpisanie układu między Kurajsztami a Mahometem.

Wydarzenia te wywołały fale zainteresowania islamem i całe rzesze zaczęły

przyjmować tą religie.

Kolejnym kluczowym wydarzeniem w rozwoju islamu, było w 630 roku

naruszenie traktatu przez Kurajszytów, którzy zaatakowali jedno ze

sprzymierzonych z Mahometem plemion. Mahomet nie wahał się

i w odpowiedzi na to, wkroczył z dziesięciotysięczną armią11 do Mekki.

W obliczu tak liczebnej armii, Kurajszyci poddali się nie podejmując walki. Po

zajęciu Mekki Mahomet zniszczyli posągi starych bogów w świątyni Al-Ka’b12,

poświęcił ją Allachowi, jedynemu Bogu.

Prorok Mahomet zmarł w roku 630 wypełniając w pełni swoją misje.

Doprowadził do pokoju na Półwyspie Arabskim, gdzie większość plemion

wyznawała islam.

W następnych latach muzułmanie umocnili swoja potęgę. Sto lat po

śmierci proroka imperiom islamskie rozciągało się od Pirenejów po

Himalaje13.

1.2.Podstawowe informacje o islamie9 Dosłownie oznacza „wysiłek”, w takim terminie pojawia się w Koranie.10 Tłumaczenie z Koranu , J. Danecki, Podstawowe wiadomości o islamie s. 8, 16 – 18.11 K. Armstrong, op. cit., s. 28.12 Tamże, s. 32.13 Tamże.

9

Islam jest religią objawiona, powstałą w konkretnym historycznym

momencie. Podobnie jak chrześcijaństwo jest uważane przez jego

wyznawców za dopełniające i zastępujące religię żydowską, boskie

objawienie, które stało się udziałem Mahometa. Islam, zatem nie jest kolejną

religią, jest religią w sposób zasadniczy odmienną, a niekiedy wręcz stojąca

w sprzeczności z wierzeniami żydów i chrześcijan. Jednakże jest to tarze

wyznaniu „ludzi księgi”, mających swojego Proroka.

1.2.1.Koran i sunna

Koran, Al-Qur'an- kuran; recytacja. Święta księga muzułmanów,

zawiera nauki, które Allach objawił Mahometowi za pośrednictwem

archanioła Gabriela w ciągu dwudziestu jeden lat. Stanowi zarazem jedno

z największych dzieł literackich arabskiej prozy i poezji. Głównym cudem

Koranu jest jego wysoki poziom literacki. Arabowie nie byli w stanie i nadal

nie są w stanie napisać, chociaż jednego wersetu na takim poziomie. Allach

rzucił wyzwanie do wszystkich Arabów i nie-Arabów, aby napisali książkę

w sposób podobny do stylu samego Koranu, jednak nikt z nich nie potrafił.

Tekst Koranu dzieli się na 114 sur, czyli rozdziałów, te z kolei dzielą się

wersety (po arabsku āya).

Sunna- tradycja14, zostały spisane przez rodzinę oraz bliskie otoczenie

proroka Mahometa, dotyczą jego zwyczajni oraz praktyk religijnych.

Życie Mahometa można podzielić na dwa główne okresy, czas medyński

i mekkański. W związku z tym, że dotyczyły jego życia i postępowania sury

dzielą się tak samo.

Sury mekkańskich, których jest 90 zawierają głównie dogmaty wiary,

natomiast sury medyńskich, których jest 24 dotyczą przypisów prawa. Sury

są uporządkowane w sposób od najdłuższej do najkrótszej.

14 K. Armstrong, op. cit., s. 200.10

Pierwsza i zarazem najkrótsza sura tzw. fatiha brzmi następująco: „W imię

Boga Miłosiernego, Litościwego! Chwała Bogu, Panu światów Miłosiernemu,

Litościwemu. Królowi Dnia Sądu. Oto Ciebie czcimy i Ciebie prosimy

o pomoc. Prowadź nas drogą prostą, drogą tych, których obdarzyłeś

dobrodziejstwami; nie zaś tych, na których jesteś zagniewany, i nie tych,

którzy błądzą”15.

Koran został objawiony w języku arabskim i tylko w nim jest cytowany, co

wpłynęło w konsekwencji na dominację tego języka w świecie

muzułmańskim16. Słowo – Koran, odnosi się wyłącznie do oryginału

napisanego w języku arabskim, wszystkie inne tłumaczenia stanowią jedynie

indywidualną ludzką interpretacje słów Allacha, słów, których żadna

interpretacja nie jest w stanie przekazać. Dowodem na to są słowa Allacha,

które rzekł w Koranie, a w polskim tłumaczeniu oznaczają:

"My wysłaliśmy arabski Koran"

(Surah Ta-Ha - 20:113)

Sury są uzupełnieniem Koranu i stanowią jedno z czterech głównych źródeł

prawa islamskiego.

Współczesny islam dzieli się na dwa główne odłamy. Pierwszy z nich

to sunnici – wyznawcy sunny. Stanowią oni większość muzułmańską, którzy

darzą szacunkiem wszystkich czterech raszidunów17 , nakazują

posłuszeństwo władcy i uznają sytuację polityczną w świecie islamu za

legalną.

Drugim odłam stanowią szyici, szi’at Ali, czyli stronnicy Alego. Według nich

władzę powinien przejąć tylko jeden z czterech raszibów- Ali Ibn Abi Talib,

mężczyzna najbardziej spokrewniony z Prorokiem. Czczą określoną liczbę

immanów18, będących w prostej linii potomkami Alego i jego żony Fatimy,

córki Proroka.

1.2.2.Muzułmańskie dogmaty wiary

15 J. Bielawski, Koran, Warszawa 1986 r., s. 1-7.16 Więcej informacji o Koranie w J. Danecki, Podstawowe…, t. 1, op. cit., s. 54-86.17 Rasziduni- czterej „sprawiedliwi” kalifowie, towarzysze i spadkobiercy proroka Mahometa; Abu Bakr, Umar Ibn al.-Chattab, Usman i Ali Ibn Abi Talib. K. Armstrong, op. cit., s. 204.18 Imam - przywódca wspólnoty muzułmańskiej.

11

Islam opiera się na pięciu podstawowych dogmatach wiary19,

obowiązkiem każdego muzułmanina jest przestrzeganie wszystkich pięciu

dogmatów gdyż stanowią one o integralności islamu, nie można ich

traktować wybiórczo.

WIARA W JEDNEGO BOGA

Islam to religia monoteistyczna, dlatego też podstawowym dogmatem

jest wiara w istnienie jednego Boga. Istota Boga podkreślana jest za każdym

wypowiedzeniem formuły szehady, czyli muzułmańskiego wyznania wiary:

„Nie ma bóstwa oprócz Boga, a Muhammad jest wysłannikiem Boga”20.

Bóg muzułmański istnieje poza światem ludzkim, nie jest

antropomorfizowany, nie można przypisać mu żadnych fizycznych cech, jest

całkowicie transcendentny. Istnieje poza światem ludzkich zmysłów, jest,

więc niepoznawalny przez człowieka i do niczego niepodobny21. W pewnym

sensie jest abstrakcyjny i teoretyczny.

Bóg w islamie nosi 99 najpiękniejszych imion (al.- asma al.- husna)22,

oznaczających jego transcendentne i psychologiczne cechy. Wymienianie

tych imion ma charakter rytuału, służy do tego specjalny różaniec- misbah.

WIARA W ANIOŁY I DŻINY

Anioły

Aniołowie są posłańcami Boga i jego sługami. Powstali ze światła, nie

mają ciała, ale są istotami rozumnymi.

W niebie zajmują się obroną murów przed demonami oraz chronią

i obserwują ludzi, spisują ich uczynki, aby przedstawić je w dniu Sądu

Ostatecznego.

19 J. Danecki, Podstawowe…, t. 1, op. cit., s. 110.20 www.arabia.pl21 J. Danecki, Podstawowe…, t. 1, op. cit., s. 111-112.22 www.arabia.pl/content/view/259568/2/

12

Angelogia muzułmańska wprowadza podział Aniołów, ze względu na

pełnione przez nich funkcje23:

Anioły najbliższe Bogu, wykonujące zadania zlecone przez Boga.

Zalicza się do nich posłańca - Gabriela, anioła śmierci - Azraela,

anioła sił przyrody - Mīkāla, Isr,·f¤la, – który będzie dął w trąbę w dniu

zmartwychwstania.

Anioły sprawujące opiekę nad ludźmi.

Muzułmanie wierzą, że mają dwóch aniołów stróżów: Nakīr i Mārūt,

którzy spisują ich dobre i złe uczynki.

Aniołowie-strażnicy, pełniące piecze nad bramami piekła, których jest

dziewiętnastu i przewodzi im Malik.

Haruta i Matuta, anioły, które są przykładem pokusy i zarazem

przestrzegają przed nią.

Dżiny

Dogmatyka muzułmańska uznaje także wiarę w złe duchy, demony

i Szatana-Iblisa. Dżiny stworzone zostały z ognia palącego- samum

i w odróżnieniu od aniołów mają postać cielesną. Dzielą się na ghule, ifrity

i silaty24.

Niegdyś dżiny zamieszkiwały ziemię, lecz zaczęły ze sobą walczyć.

Wtedy to wysłał na ziemię Iblisa by zaprowadził porządek i sprowadził dżiny

do nieba. Gdy Bóg stworzył człowieka, zażądałby anioły oddamy mu pokłon.

Iblis odmówił wykonania nakazu Stwórcy, czym go bardzo rozgniewał,

w konsekwencji sprzeciwu Iblisa, Bóg skazał go na potępienie i wygnał

z raju. Od tego czasu Iblis mści się na ludziach kusząc ich do grzechu.

Jedynie w czasie ramadanu zła moc Iblisa i innych dżinów zanika.

WIARA W ŚWIĘTE KSIĘGI23 J. Danecki, Podstawowe…, t. 1, op. cit., s., s. 115-116.24 www.arabia.pl/content/view/259568/2/

13

Bóg przekazał swoją drogocenną naukę przez objawienia, które później

przybrały formę słowa pisanego w postaci świętych ksiąg. Zalicza się do

nich: Koran, Torę, Psalmy Dawida, Ewangelie.

Koran stanowi jednak ostateczną wersję objawienia Boskiego i poprawia

wszystkie ich błędy. Statusu niewiernych nie mają chrześcijanie, żydzi

i sabejczykowie, gdyż islam uznaje ich za ludzi księgi - ahl al-kitab.

WIARA W PROROKÓW

Bóg przekazał swoje Objawienia wybranym ludziom, czyniąc z nich

rzeczników swojego przesłania i piewców monoteizmu. Życie proroków jest

przedstawione według pewnego schematu. Najczęściej w wieku czterdziestu

lat otrzymują oni misje głoszenia monoteizmu, nie czynili oni przy tym cudów,

ale potrafili pokazać „rękę Boga” w swoich czynach.

Koran mówi o 28 prorokach, z których 21 występuje także w Biblii,

począwszy od Adama do Mahometa. Jednakże Koran nie opisuje losów ich

wszystkich25

Dzieli się ich na dwie grupy: proroków (anbija) i wysłanników (rusul).

WIARA W DZIEŃ SĄDU OSTATECZNEGO

W rozumieniu muzułmanów śmierć jest czymś pozytywnym, gdyż

oznacza powrót do Boga. Koniec świata nastąpi, gdy anioł Israfil zadmie

w trąbie i wówczas spadną na ziemie wszelakiego rodzaju katastrofy,

wszyscy zmarli zmartwychwstaną26. Wszyscy ludzie udadzą się na sąd

ostateczny przed tron Boga, gdzie każdy będzie osądzony za swoje uczynki,

a jedynymi świadkami i zarazem wystawiennikami będą aniołowie i prorocy.

Ci, którzy uwierzyli w nauki Proroka i stosowali się do nich przejdą przez

legendarny most- sirat, rozpostartym nad piekłem.25 J. Danecki, Podstawowe…, t. 1, op. cit., s. 120-122.26 Tamże, s. 124.

14

1.2.3. Społeczeństwo islamu

Narodzinami wspólnoty muzułmańskiej było utworzenie przez proroka

Mahometa w Medynie pierwszej gminy muzułmańskiej, zwanej UMMA.

Dzisiaj tym terminem określa sie muzułmanów mieszkających na całym

świecie·.

Podstawowa jednostka w społeczności muzułmańskiej jest rodzina,

zorganizowana na wzór ‘małego społeczeństwa”. Prawa i obowiązki

członków rodziny opisuje ok 1/3 prawnych przypisów w Koranie. Podążając

tą myślą analogicznie, z muzułmańskiego punktu widzenia rodzina jest

najmniejsza komórka społeczna. Na kulturę muzułmańską w pewnym stopniu

wpływają siły zewnętrzne, jak choćby sytuacja na świecie, w poszczególnych

krajach, w których społeczności muzułmańskie występują, ale ostatecznie

jest sama w sobie ogromnym potencjałem. W oderwaniu od podstaw wiary

i rozłożeniu na elementy mogłaby być ona niezrozumiała. Dlatego też rodzina

muzułmańska powinna być rozpatrywana i analizowana na płaszczyźnie

muzułmańskiego światopoglądu. Islam czyni wiarę i religię podstawą

społeczeństwa oraz głównym motorem napędzającym poszczególne

elementy życia człowieka. Choć grupy społeczne i wspólnoty utworzone

zostały na podstawie ras, pochodzenia etnicznego i geograficznego,

w islamie odnaleźć można formę organizacji wywodzącą się z wiary

w Jedynego Boga właśnie. Oddanie się religii jednoczy ludzi we wspólnotę

wierzących i zbliża ich do Boga. Muzułmańskie pojęcie ummy nie jest oparte

na rasie, języku, położeniu geograficznym bądź też przynależności polityczno

– gospodarczej. Społeczeństwo muzułmańskie oparte jest na braterstwie

w wierze. Ktokolwiek wierzy w Allacha Jedynego i Jego Proroka Mahometa,

wyznaje islam, jego ideologię, jest częścią tej wspólnoty, niezależnie od rasy,

języka czy pochodzenia. Pojęcie społeczeństwa ideologicznego, jakim jest

właśnie społeczność muzułmańska, jest nie tylko moralnym nakazem czy

nauką, posiada ono wymiar społeczny, polityczny i prawny. Tworzy nową

infrastrukturę dla relacji człowiek – wiara. Daje ono początek instytucjom

społecznym począwszy od rodziny, kończąc na państwie.

15

Badacze podkreślają, iż w islamie nie można odseparować pojęć

religii i etyki, zaś umysł żadnego muzułmanina nie rozróżnia takich

przeciwieństw jak „religijny – świecki”, „sacrum – profanum” czy „kościół –

państwo”. Egzystencja człowieka odznacza się całym kompleksem

zachowań, do kontroli, których niezbędny jest całościowy system, stanowiący

integralną syntezę religii, moralności i prawa. W prawie muzułmańskim każde

działanie może być ocenione, według pięciostopniowej skali klasyfikacji

uczynków, których skutki nie ograniczają się jedynie do doczesności, ale

również mają wpływ na życie przyszłe. W takim ujęciu szari`at   stawia przed

człowiekiem cele znacznie wykraczające poza jego bezpośrednią

świadomość czasu i przestrzeni, czyniąc z każdego ludzkiego postępowania

akt, którego bezpośrednie konsekwencje mają wymiar prawny, religijny

i moralny.

Moralność muzułmanów jest oparta na naukach zawartych w Koranie

i sunnie proroka, na islamu prawie, które ma charakter totalitarny, rządzący

każdą czynnością człowieka należącego do społeczności muzułmańskiej.

Praktyczne zasady etyki muzułmańskiej są zawarte w każdym dziale

prawnym (fikh) i stosownie do nich czyny są dzielone na klasy w zależności

od następujących kategorii: 1) istotne obowiązki, których wypełnianie jest

wynagradzane, a zaniedbanie karane (fard, wadżib), 2) obowiązki zalecane,

lecz nieistotne, których wypełnienie jest nagradzane, ale zaniedbanie nie jest

karane (mandub), 3) czynności prawnie i moralnie obojętne (dża'iz, mubah),

4) czyny ganione, lecz niezakazane (makruh), 5) czyny zabronione i karalne

(haram).

Związek islamu z państwem i prawem jest widoczny w wielu krajach

muzułmańskich, gdyż przymierze tronu z ołtarzem dokonywało się w islamie

już od kolebki. Im tekst kanoniczny jest późniejszy, tym bardziej naznaczony

duchem prawa, które miało regulować życie tej wspólnoty w najdrobniejszych

szczegółach. To właśnie, dlatego Mahomet jednocześnie pełnił funkcję

patriarchy, proroka, kapłana i władcy.

16

Doktryna islamu nie tylko ogarnia wszelkie dziedziny życia jednostki

i społeczeństwa, lecz również obejmuje je prawem koranniczym- szaria,

egzekwowanym przez instytucje państwowe.

1.3.Pochodzenie i definicja terroryzmu.

Zjawisko terroryzmu jest powszechnie znane, wiemy, co oznacza

i czym się przejawia. Niemalże każdego dnia media donoszą o kolejnych

atakach terrorystycznych. Współczesny terroryzm w świadomości

społeczeństwa to atak na World Trade Center z 11 września 2001 roku, to

ofiary zamachów bombowych w Madrycie, Egipcie, Londynie..., to

doniesienia o kolejnych eksplozjach w Izraelu, to zamachowcy – samobójcy,

to porwania i egzekucje osób cywilnych.

Pojęcie terroryzmu ewoluowało przez lata, zmienia się, ulega

wielkiemu rozwojowi i występuje na coraz szerszej przestrzeni.

Jednoznaczne zdefiniowanie pojęcia sprawia wiele trudności, gdyż

terroryzm jest fenomenem złożonym. Mają z tym problem nawet znawcy

zagadnienia, o czym świadczy współistnienie szeregu różnych definicji.

W związku z tym konieczna jest analiza wybiórczych definicji dla potrzeb

niniejszej pracy.

1.3.1.Próba zdefiniowania terroryzmu

Etymologicznie pojęcie terroryzmu pochodzi od łacińskiego słowa

terrere, co w języku polskim oznacza - drżeć27.

Definicje encyklopedyczne przybliżają nam pojęcie tylko częściowo, gdyż

pozostaje ich wadą - archaiczność związana z historycznym pojmowaniem

terroryzmu.

27 F. Ryszka, Terroryzm polityczny. Wstęp do problematyki fenomenu, w: Terroryzm polityczny, pod red. J. Muszyńskiego, Warszawa 1981, s. 245.

17

„Oksfordzki słownik języka angielskiego” ujmuje terroryzm jako „rządy za

pomocą zastraszania, sprawowane np. we Francji przez pozostającą

u władzy partię podczas rewolucji 1789-94 (…).

Polityka zmierzająca do stosowania terroru wobec tych, przeciwko

którym jest skierowana; stosowanie metod zastraszania; fakt terroryzowania

lub sytuacja bycia terroryzowanym”28. Definicja ta, ma wartość jedynie

informacyjną, pokazującą jak terroryzm ewoluował przez lata. Ze względu na

swoja historyczność nie jest użyteczna. Jako podstawę do dalszych

rozważań można uznać definicję podawaną przez „Nową encyklopedię

powszechną PWN”, wg, której terroryzm to „różnie umotywowane

ideologicznie planowane i zorganizowane działania pojedynczych osób lub

grup, skutkujące naruszeniem istniejącego porządku prawnego, podjęte

w celu wymuszenia od władz i społeczeństw określonych zachowań

i świadczeń (…); działania te są realizowane z całą bezwzględnością (…)

w warunkach specjalnie nadanego im rozgłosu i celowo wytworzonego

w społeczeństwie lęku”29.

Część badaczy jako bezwzględną determinantę terroryzmu przyjmuje

przemoc lub groźbę jej użycia. K. Karolczyk w „Encyklopedii terroryzmu”

wiąże terroryzm z immanentną przemocą pisząc, że „wszystkie (…) próby

definiowania terroryzmu jako zjawiska politycznego, podkreślają jego

związek z przemocą”30. Karolczak podaje kilka sposób budowania definicji

terroryzmu powołując się na R. Schulza i jego definicję „terroryzmu

politycznego” jako: „próbę użycia poza normalnych form „politycznej

przemocy[...], w celu osiągnięcia określonych zamierzeń politycznych[...].

Takie działanie ma na celu wywarcie wpływu na zachowanie postawy

określanej zbiorowości, zgodnie z celem grup znaczenie szersze niż

bezpośrednie ofiary”31. Według A. Pawłowskiego terroryzm to „taktyka

działania politycznego zaangażowanych osób, polegająca na stosowaniu

spektakularnych środków fizycznych przeciwko osobistym i rzeczowym

28 The Oxford English Dictionary, Oxford 1971, s. 3268. Cyt.z B. Hoffman, Oblicza terroryzmu, Warszawa 1999, s. 12.

29 Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 6, Warszawa 1997, s. 370.30 K. Karolczak, Encyklopedia terroryzmu, Warszawa 1995, s. 9.31 R. Schultz, Conceptualizing Political Terorism: A. Typology, Los Angeles 1978, s 8,

18

prawom drugich osób, w celu zwrócenia na siebie i swoje idee uwagi

publicznej, bądź z zamiarem wywołania grozy, aby osoby trzecie poczuły się

zmuszone do zachowania się odpowiadającego terrorystom”32.

Dla P. Wilkinsona polityczny terroryzm to „zastraszanie przez

przymus” i „systematyczne użycie morderstw i zniszczenia dla zastraszania

jednostek, grup, społeczeństw lub rządów, pozwalające terrorystom na

polityczne żądania”33

Oprócz przemocy B. Hoffman podaje jeszcze inne cechy uważane za

dystynktywne, są to między innymi: polityczny, strach, groźba, siła i inne.

Przystępując do dalszych analiz pojęcia, warto rozróżnić dwa

pokrewne pojęcia: terroru i terroryzmu. Terror to przemoc stosowana przez

organy państwowe wobec obywateli w celu zastraszania

i podporządkowania sobie społeczeństwa. Jest to tzw. terror rządowy34.

Natomiast terroryzm to pewna strategia, taktyka osiągania zamierzonych

celów, gdzie przemoc łączy się z innymi sposobami działania. Stosowanie

gwałtu w celu wywarcia wpływu na rząd i opinie publiczną.

W „Leksykonie politologii” Antoszewski i R. Herbut podają trzy różne

pojęcia. Jako pierwszy wymieniają terror jako „sposób działania państwa”35

przy wykorzystaniu „przemocy włącznie z fizyczną eliminacją przeciwnika,

której celem jest szerzenie grozy czy też strachu (…)”36. Następnie definiują

terroryzm międzynarodowy, który stanowią „akty terrorystyczne o wyraźnie

międzynarodowych konsekwencjach, oddziaływujące na stosunki

międzynarodowe i ogólną sytuację międzynarodową”37. Trzecim pojęciem

jest terroryzm polityczny i jest to „metoda walki politycznej, strategia i taktyka

uznająca stosowanie przemocy (np. porwania, zamachy bombowe) jako

najbardziej skuteczny sposób i zarazem środek służący osiągnięciu

określonych celów politycznych”38.

32 A. Pawłowski, Typologia terroryzmu politycznego, w: Terroryzm polityczny...,s. 24.33 P. Wilkinson, Terrorism and the liberal state, MacMillan Press, London 1979, s. 49.34 Tamże, s.12.35 A. Antoszewski, R. Herbut, Leksykon politologii, Wrocław 1999, s. 598.36 A. Antoszewski, R. Herbut, op. cit., s. 598.37 Tamże, s. 599.38 Tamże, s. 602.

19

Terroryzm międzynarodowy dotyczy grup lub osób, których

działalność skierowana jest przeciwko różnym krajom i rządom na całym

świecie oraz takich, których działania przekraczają granice państwowe.

„Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych”

wyróżnia dwa typy terroryzmu międzynarodowego. Pierwszy to działania

zorganizowane w skali ponadnarodowej; drugi to działalność w danym kraju,

ale służąca także przeprowadzaniu akcji terrorystycznych poza granicami

kraju39.

Wielość postaci terroryzmu, różnorodność motywów i subiektywizm

ocen znacznie utrudniają stworzenie uniwersalnej, międzynarodowej definicji.

Uwarunkowania te sprawiły, że większość aktów prawnych poszczególnych

państw, zawiera wewnętrzne koncesje tego pojęcia40.

W prawodawstwie amerykańskim można odnaleźć, co najmniej trzy różne

definicje terroryzmu, gdzie każda określa sposób działania poszczególnej

agendy rządowej i ma być dla niej po prostu użyteczna..W artykule 22

Kodeksu Stanów Zjednoczonych, terroryzm to, „zaplanowana, umotywowana

politycznie przemoc, wobec celów nieuczestniczących w walce, stosowana

przez subnarodowe grupy czy tajnych agentów, zwykle mająca na celu

oddziaływanie na audytorium”41. Według FBI terroryzmem jest „bezprawne

użycie siły lub przemocy wobec osób lub mienia, aby zastraszyć lub wywrzeć

przymus na rząd, ludność cywilną albo części wyżej wymienionych, co

zmierza do promocji celów politycznych lub społecznych”42.

Powyższa analiza stanowi jedynie namiastkę rozważań poświęconych

próbie zdefiniowania terroryzmu. Podsumowując można przyjąć definicję

B. Hoffmana, gdyż jest zarazem wyczerpująca i zwięzła.

Terroryzm definiuje jako świadome budzenie strachu używając do

tego przemocy lub groźby w dążeniu do zamierzonego celu. Ma wywołać jak

najbardziej dalekosiężne skutki psychologiczne, siejąc strach i zastraszając

39 Cz. Mojsiewicz, Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych, Wrocław 2000, s.346.40 Por. S. Pikulski, Prawne środki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000, s. 11.41 B. Hoffman, op. cit., s. 36.42 Tamże.

20

jak najszerszą grupę docelową (może to być grupa etniczna, narodowa, rząd

czy partia)43. „Terroryzm ma tworzyć władzę tam, gdzie jej nie ma, lub

konsolidować tę, która jest słaba”44. Rozgłos ma służyć zdobyciu władzy

i wpływów.

1.3.2.Rys historyczny

Terroryzm ma bardzo długą historię, towarzyszył ludzkości od czasów

starożytnych. Wraz z rozwojem cywilizacji rozwija się terroryzm, nabiera

nowego znaczenia, rozplenia się niczym choroba, znajdując nowych

popleczników.

Niektórzy badacze przyjmują za pierwszy przejaw terroryzmu,

działalność żydowskiej sekty religijnej Sicari, znanej także jako Zeloci, która

działała w latach 66-73 n.e. na terenach dzisiejszej Palestyny i Egiptu45.

Działali oni w sposób skrytobójczy, mord dokonywany był przy użyciu

krótkiego miecza (sica) – skąd wywodzi się ich nazwa46.

Pierwszym człowiekiem, który uczynił z terroryzmu metodę walki, był

prawdopodobnie Hassan Ben Sabbah, założyciel tajnego stowarzyszenia

asasinów 47w Persji48. Jej członków obawiali się nie tylko uczestnicy wypraw

krzyżowych, ale także sami mieszkańcy świata arabskiego. Zakon ten,

wywodzący się od skrajnych ismailitów (szytiów), jako pierwszy zastosował

terror, zamachy i skrytobójstwa w grze politycznej i wyścigu o władze.

Według jednego z czołowych ekspertów z dziedziny terroryzmu-

Bruce Hoffmana, słowo terroryzm zostało spopularyzowane po raz pierwszy

w okresie rewolucji francuskiej, kiedy miało ono jeszcze pozytywne konotacje

(z pewnością samo zjawisko terroryzmu jest dużo starsze49). Regime de la

43 B. Hoffman, op. cit., s. 42.44 Tamże.45 M. Tomczak, op. cit., s. 7.46 „Zelota” – nieumiarkowany zwolennik lub fanatyczny entuzjasta.47 Termin asasyn- ang. i fr. assassin, wł. assasino-zabójca, morderca. Szerzej w R. M. Barnas, Od Asasynów do Osamy bin Ladena, Wrocław 2001, s. 31 – 39.48 Obecnie Iran.49 Niektórzy wiążą początki zjawiska z powstaniem w Persji stowarzyszenia asasynów i działalnością Hassana ibn Sabbaha. Członkowie jego sekty, odurzani haszyszem musieli zabijać rycerzy krzyżowych. Szerzej w J. Tomasiewicz, Wróg bez twarzy, Żołnierz Polski, 10/2001.

21

terreur lat 1793-94 był sposobem na zapanowanie porządku w okresie

chaotycznych niepokojów po wydarzeniach 1789 roku. Miało to na celu

konsolidacje władzy nowego rządu przez zastraszanie kontrrewolucjonistów

wywrotowców, którzy byli dla nowego rządu; wrogami ludu. Maksymilian

Robespierre, przywódca rewolucyjny, uważał,, że cnota jest zasadniczą

cechą ludowego rządu w czasie pokoju, ale w okresie rewolucji musi wiązać

się z terrorem, by ostatecznie zwyciężyła demokracja. Odwoływał się przy

tym do „cnoty, bez której terror jest złem; do terroru, bez którego cnota jest

bezradna”, a „terror to jedynie sprawiedliwość, szybka, surowa i niezłomna,

jest, więc emanacją cnoty”50.

„Terroryzm”, który narodził się podczas rewolucji francuskiej pomimo

tego, że znacznie różni się od dzisiejszego postrzegania tego pojęcia, to

można w nim wyróżnić kilka cech łączącym go z współczesnością.

Mianowicie był zorganizowany, celowy i systematyczny oraz miał na celu

utworzenie nowego ładu społecznego. Fala terroru, odwróciła się w końcu

przeciw jego twórcom i zarówno Robespierre jak i jego poplecznicy zostali

ścięci na gilotynie. Od tego czasu terror nabrał wyraźnie pejoratywnego

znaczenia, kojarząc się głównie z nadużyciami władzy, a samo słowo

popularnym uczynił Edmund Burke, pisząc: „tysiące tych piekielnych psów

zwanych terrorystami… swobodnie kąsających lud”51.

Znacznie bliżej do współczesnych terrorystów było rosyjskim

rewolucjonistom walczącym z caratem. Ruch socjalistyczny zrodzony

w połowie wieku XIX propagował Walker z państwem, nie określając

jednoznacznie jak zastąpić władze państwową. Anarchiści stosowali terror

indywidualny, mordując potajemnie osoby związane z aparatem

państwowym pośrednio bądź bezpośrednio. Ruch ten nie miał nic wspólnego

z walką narodowowyzwoleńczą, lecz wynikał z utopijnych idei i absurdalnych

założeń, w myśl, których po obaleniu ówczesnej „władzy miałby nastąpić

ustrój sprawiedliwości społecznych. Prawdopodobnie pierwszą organizacją

posługującą się przemocą w celu uzyskania przemocy politycznej była

rosyjska Narodnaja Wola. Lista ofiar zamachów terrorystycznych

50 R. R. Palmer, The Age od the Democratic Revolution, vol. 2: The Struggle, Princeton 1970, s. 126. Cyt. za B. Hoffman, Oblicza terroryzmu, Warszawa 1999, s. 14.51 Tamże.

22

dokonanych przez anarchistów na przełomie wieku XIX i XX jest długa,

jednak do najbardziej spektakularnych akcji należy udany zamach na cara

Aleksandra II 1 marca 1881 roku, który zginął od bomby rzuconej przez

członka Narodnej Woli.

W początkach XX wieku na Bałkanach działała „Czarna Ręka” (Črna

Ruka)52. Organizacja ta przeprowadziła zamach na księcia Franciszka

Ferdynanda 28 czerwca 1914 r., który był najważniejszy w konsekwencji dla

Europy i świata. Organizacja owa była inspirowana europejskim ruchem

anarchistycznym odpowiedzialnym za wiele zamachów. Stanowiła

połączenie „najbardziej nieciekawych cech wcześniejszych komórek

anarchistycznych – odpowiedzialnych za liczne zabójstwa w Europie, których

metody wywarły wielki wpływ na młodzież serbską za pośrednictwem pism

rosyjskim anarchistów – i amerykańskiego Ku-Klux-Klanu. Istniały krwawe

rytuały i przysięgi lojalności, mordowanie wahających się członków,

identyfikacja za pomocą numerów, dystrybucja karabinów i bomb (…)”53.

W drugiej połowie XX wieku dochodzimy do zagadnienia: terroryzm

a wielka polityka. Czarne koszule Mussoliniegosiały grozę, mordowały

i prawie bezkarnie torowały sobie drogę do władzy. Ówczesny rząd włoski

bardziej obawiał się lewicowego ruchu rewolucyjnego niż faszystowskich

awanturników. Drogą terroru ruch faszystowski doszedł do władzy i zdobył

panowanie nad krajem. Podobną sytuacje obserwujemy w Niemczech, gdzie

Hitler drogą terroru zdobył najwyższą władze w państwie.

Wrzesień 1972r., Igrzyska Olimpijskie Monachium ukazały nowe

oblicze terroryzmu. Palestyńscy komandosi z organizacji „Czarny Wrzesień

”wtargnęli do wioski olimpijskiej do siedziby reprezentacji Izraela i zabili

dwóch sportowców, a innych wzięli jako zakładników. W wyniku starcia

z policją zginęło wprawdzie pięciu terrorystów, ale wraz z nimi poniosło

śmierć dziewięciu sportowców izraelskich.

52 N. Davies, Europa, Kraków 1999, s. 331-332.53 L. Lafore, The Long Fuse: An Interpretation of the Origins of World War I, London 1966, s. 180. Cyt. za B. Hoffman, op. cit., s. 20.

23

We Włoszech w 1978r. Czerwone Brygady porwały i zamordowały

premiera Aldo Moro, a w 1980r. Dokonały zamachu bombowego na dworcu

w Bolonii, w wyniku, którego zginęło 85 osób.

W ważne wydarzenia obfitował szczególnie rok 1979, kiedy to

ajatollah Ruhollah Chomeini odsunął od władzy szacha Mohammeda Rezę

Pahlawiego, bliskiego sojusznika Stanów Zjednoczonych, a zarazem władcę,

który przedkładał świeckie obyczaje nad islam. Po raz pierwszy islamscy

fundamentaliści objęli rządy w kraju muzułmańskim ustanawiając państwo

islamskie. Drugim czynnikiem istotnym dla konsolidacji świata arabskiego

była wojna w Afganistanie. W 1979 roku wojska radzieckie wkroczyły do

Afganistanu. Sowieci zabili urzędującego prezydenta, ustanawiając własny

rząd. Państwa islamskie były zbyt słabe, by udzielić pomocy, ale do kraju

przeniknęło ponad 25 tys. bojowników muzułmańskich z 35 państw. Sprawą

finansowania afgańskich rebeliantów zajęły się Stany Zjednoczone. W wojnie

uczestniczył m. in. Osama ben Laden, któremu przypisuje się pomysł

uzyskania dla bojowników od Amerykanów wyrzutni pocisków Stinger54.

Po zakończeniu zimnej wojny głównym celem działań terrorystycznych

pozostał Izrael. Powstały organizacje takie jak Hamas czy Islamski Dżihad,

a na terenach okupowanych przez Izrael w Libanie działały bojówki

Hezbollahu.

Trudno policzyć zamachy terrorystów palestyńskich skierowanych

przeciwko ludności żydowskiej. Bywają okresy, kiedy codziennie giną

niewinni ludzie, giną też zamachowcy- samobójcy.

11 września 2001 roku atak terrorystyczny na World Trade Center

i Pentagon, symbole potęgi Stanów Zjednoczony wstrząsnął światem. Ataku

dokonała afgańska organizacja terrorystyczna Osamy bin Ladena, al-Qaida.

W wyniku zamachu zginęło od 5 do 7 tysięcy ludzi. Był to największy atak

terrorystyczny w historii. „Atak na Ameryke” został potraktowany jako

wypowiedzenie wojny i stał się pretekstem do kampanii antyterrorystycznej

54 B. Hoffman, op. cit., s. 67.24

na nieznaną dotąd skale z wykorzystaniem arsenału broni konwencjonalnej

oraz precyzyjnie zaplanowanej strategii propagandowej.

Warto wspomnieć także o nieprawdopodobnych reakcjach niektórych

społeczeństw bezpośrednio na wiadomość o tragedii USA. W wielu krajach

islamskich ludzie wylegli na ulice i wiwatowali na cześć zamachowców,

cieszyli się z ataku na Ameryke.

Można w tym zachowaniu dostrzec, jak ogromną nienawiścią darzy

Amerykanów społeczność muzułmańska. Sulaiman Abu Ghaith, oficjalny

rzecznik Al.- Qaidy w wywiadzie udzielonym dla Al-Dżaziry55 powiedział: „(…)

Nie wyrównaliśmy z nimi rachunków. Mamy prawo zabić 4 mln Amerykanów,

w tym 2 mln dzieci, dwukrotnie więcej wypędzić z domów oraz zranić

i okaleczyć i okaleczyć setki tysięcy. Ponadto naszym prawem jest walczyć

z nimi bronią chemiczną i biologiczną, aby odczuli identyczne śmiertelne

dolegliwości, jakie były udziałem muzułmanów, zaatakowanych

(amerykańską) bronią chemiczną i biologiczną. Ameryka rozumie jedynie

język siły. Jest to jedyny sposób, aby ją powstrzymać i spowodować, by

wzięła ręce precz od muzułmanów i ich spraw. Ameryka nie zna języka

dialogu! Albo języka pokojowego współistnienia! Amerykę trzyma na dystans

jedynie krew.(…)” 56.

Po tym wystąpieniu odebrano mu obywatelstwo Kuwejtu. Jego przesłanie

zostało umieszczone na oficjalnej stronie Al.-Qaidy.57

1.3.3.Specyfika i rodzaje terroryzmu.

55 Al.-Dżazira; arabska stacja telewizyjna, stacjonująca w Katrze. Ogłasza się stacją politycznie niezależną, porusza wiele kontrowersyjnych tematów w swoich reportażach, stacja posiada wyłączność na emitowanie przekazów Al.-Qaidy, szerzej na http://pl.wikipedia.org/wiki/Al-D%C5%BCazira.56 P. L. Williams, Al.-Kaida, Poznań 2007., s. 31.57 Tamże, s. 29.

25

Z przyjętej definicji terroryzmu wynika, że terroryzm służy m.in.

zdobyciu władzy i wpływów. Istotna pozostaje jednak dokładniejsza analiza

motywacji, jaką kierują się organizacje terrorystyczne.

K. Jałoszyński w książce „Zagrożenia terroryzmem w wybranych

krajach Europy Zachodniej oraz Stanach Zjednoczonych”, proponuje

następującą klasyfikację organizacji terrorystycznych. Są to grupy:

separatystyczne, nacjonalistyczne, ideologiczne, rasistowskie, religijne.

W Encyklopedii Terroryzmu58 oprócz wyżej wymienionej klasyfikacji,

zostają przedstawione jeszcze inne kryteria takie jak: rewolucjonizm,

ekstremizm prawicowy, grupy walczące o konkretną sprawę.

Dodatkowo podkreśla także, różnice w specyfice terroryzmu:

- państwowego i niepaństwowego; terroryzm państwowy – stosowanie

metod terroru przez rząd przeciwko własnym obywatelom, druga formą jest

terroryzm kierowany przez państwo – rząd kontroluje grupy terrorystyczne

operujące w innym państwie, ostatni to terroryzm wspierany przez państwo

i wtedy to, rząd dostarcza środki finansowania.

- wewnętrznego i międzynarodowego, charakter wewnętrzny mają

grupy terrorystyczne, których celem jest wywarcie wpływu na politykę

w granicach własnego państwa. Z reguły jednaj terroryzm ma charakter

międzynarodowy.

- miejskiego i wiejskiego, kluczowym aspektem jest różny charakter

wsi i miasta. Miejscy terroryści muszą działać szybko i potajemnie. Na wsi

terroryści mogą otwarcie przejąć kontrole.

Oczywiście podłoże działalności poszczególnych grup

terrorystycznych rzadko jest jednorodne i zwykle wymyka się z powyższej

klasyfikacji. W danym regionie nacjonalizm miesza się często z tendencjami

separatystycznymi.

Kategoryzacja według celów pozwala na rozróżnienie między terrorem

wspieranym lub stosowanym przez państwo i terrorem skierowanym

58Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia Terroryzmu, pod red., B. Zasiecznej, Warszawa 2004. 26

przeciwko państwu. Podział terroryzmu według celów ułatwia zdefiniowanie

reżimów terroryzujących własne społeczeństwo.

Ideologia jako narzędzie analizy, jest jednym z podstawowych

kryteriów podziału organizacji terrorystycznych. Ideologia może mieć

charakter polityczny np. marksizm – leninizm, lub religijny np. islamski

fundamentalizm. Religijne dogmaty są w wysokim stopniu nasycone polityką.

Poza powszechnie znanymi przypadkami, jak islamski Dżihad, można

wymienić także katolickich nacjonalistów w Irlandii, którzy dokonali rozłamu,

tworząc Tymczasową irlandzką Armie Republikańską59. Z punktu widzenia

ideologii najbardziej ekstremalną formę przyjmuje terroryzm na Bliskim

Wschodzie. W arabskim nacjonalizmie zawsze współistniały dwie gałęzie.

Jedna stanowili arabscy świeccy nacjonaliści, a drugą – nacjonaliści religijni.

Pomimo pewnych różnic czynnikiem wspólnym tych dwóch grup jest

sprzeciw wobec obecności wpływów zachodnich na Bliskim Wschodzie.

Nacjonalizm z punktu widzenia historycznego jest zjawiskiem

stosunkowo młodym. Religia, ekonomia, język, przynależność etniczna

i geografia, to czynniki, które tworzą narodową tożsamość. Kiedy ludzie

dochodzą do wniosku, że władze w ich państwie sprawuje przedstawiciel

innego narodu, dążą do samostanowienia, a w osiągnięciu celu sięgają

często do wszelkich środków, łącznie z terroryzmem60. Chcąc mieć

jakąkolwiek nadzieje na sukces, terroryści muszą zdobyć poparcie

większości narodu, którego zamierzają reprezentować. Rezultatem wojen

o niepodległość może być ponowne sięgnięcie po terroryzm przez inną grupę

terrorystyczną. Na Bliskim Wschodzie akty terroru często mają źródło

nacjonalistyczne.

Motywy terrorystów religijnych są odmienne. Przemoc jest świętym

obowiązkiem, wykonywanym w związku ze specyficznymi przekonaniami

religijnymi. Terroryści religijni pragną dobra tylko dla wyznawców własnej

religii. Wbrew powszechnemu przekonaniu, terroryzm motywowany religijnie

59 Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia Terroryzmu, s. 190.60 Tamże, s. 195.

27

nie ogranicza się do grup islamskich. Miedzy innymi w Izraelu, fanatyczna

grupa Lifta skupiająca fanatyków żydowskich61.

Obecnie zjawisko terroryzmu stało się bardzo szerokim tematem.

Można powiedzieć, że urosło do rangi problemu ogólnoświatowego.

Terroryzm został częścią codziennego życia. Niektórzy terroryści poświęcają

się jednej sprawie innych natomiast motywują skrajne poglądy lub fanatyzm

religijny. Terroryzm jest również zjawiskiem przekraczającym granice; ma to

miejsce to miejsce w przypadku ugrupowań dokonujących zamachów poza

granicami własnego państwa. Niektórych terrorystów popierają władze

państwowe, udzielają im wsparcia finansowego oraz politycznego. Istnieje

także duża liczba grup, które działają samodzielnie, co więcej niejednokrotnie

walczą one z władzą państwową. Terroryzm przyjmuje różne formy

organizacyjne zależnie od tego, czy bazy terrorystów znajdują się

w miastach, czy na wsi, ponieważ działalność grup terrorystycznych wpływa

na mieszkańców miast i terenów wiejskich w różny sposób. Współcześni

terroryści dysponują bogatym arsenałem nowoczesnego uzbrojenia.

Radykalni rewolucjoniści muzułmańscy dali początek

fundamentalistycznym grupą terrorystycznym, którzy odwołują się do islamu.

Współcześni teoretycy muzułmańscy usprawiedliwiają stosowanie terroru,

jako usankcjonowaną przez Allacha odpowiedź na zło panujące na świecie.

Rozdział II

61 M. Borucki, Terroryzm, zło naszych czasów, Warszawa 2002, s. 7-24. 28

Fundamentalizm islamski

Degradacja religii do rangi pozbawionej znaczących konsekwencji

aktywności prowadzonej w czasie wolnym, a więc niemal rozrywki, stanowi

nowoczesny fenomen zachodniego świata. Religia zwykle miała ogromne

znaczenie, a w większości regionów kuli ziemskiej nadal nie została go

pozbawiona. Nie zrozumiemy islamskich fundamentalistów jeśli nie

rozpocznę od przypomnienia, że muzułmanie niegdyś władali ogromnymi

połaciami globu, a ich panowanie opierało się przede wszystkim na potędze

wojskowej. Południowa Hiszpania w VIII wieku była terenami islamskimi

w wyniku podboju przez muzułmanów z północnej Afryki. W X wieku stała się

krajem chrześcijańskim wskutek wyparcia muzułmanów przez chrześcijan

z północnej Europy. Ujmując to bardziej bezpośrednio, można powiedzieć, że

zmiany w rozmieszczeniu i popularności światowych religii niewiele

zawdzięczają nowoczesnej koncepcji nawracania jednostek, a dużo więcej

samej władzy. Kolejnym aspektem jest fakt, broni jądrowej. Przypomina on

o znaczeniu przemocy jako sposobu na skupienie na sobie uwagi.

Mieszkańcy Zachodu obdarzyli zainteresowaniem muzułmańskich

fundamentalistów, gdy ci zaczęli brać zakładników i wysadzać ludzi

w powietrza islamscy bojownicy zagrozili zachodnim interesom, szczególnie

w zakresie handlu ropa naftową. Bomba budowana przez Pakistan

przypomina o innych globalnych siłach umacniających się dzięki broni. Nakaz

„świętej wojny”62 nazwano w Koranie „dżihad”. Ma on na celu obronę prawdy,

a nie partykularnych interesów politycznych. W tak rozumianym znaczeniu

pojęcie „ wielkiego dżihadu” stało się jednym z obowiązków muzułmańskiej

społeczności. Od czasów proroka, Mahometa arabską nazwę świętej wojny

„dżihad” wykorzystywano również do określania różnego rodzaju działań

duchowych czy pokojowych prób szerzenia norm moralnych i religijnych63.

62 Wojna jest ostatecznym środkiem, stosowanym tylko w nadzwyczajnych okolicznościach, kiedy zawiodły wszystkie inne sposoby, szerzej w: H. Abdalati, Spojrzenie w islam, Warszawa 2002, s. 181. 63 Słowo „dżihad” oznacza „zmagać się” lub „starać się” i oprócz znaczenia działań wojennych, które jest drugorzędne i nazywane „dżihadem mniejszym” przede wszystkim oznacza indywidualne zmagania każdego człowieka, muzułmanina, który prowadzi indywidualny „wielki dżihad”, szerzej w: P. L. Williams, Al – Kaida, bractwo terroru, Warszawa 2002, s. 145.

29

Walką wewnętrzną określa się mianem „małego dżihadu”, są to zmagania

człowieka, z samym sobą ze swoimi słabościami i niedoskonałościami, jest to

walka, która według Koranu trwa przez całe życie. Walka ta ma za cel

pokonanie pokus doczesnych lub przejęcie odpowiedzialności za

społeczność muzułmańską.64

W ostatnich dwóch dekadach XX w. można spotkać się w środkach

masowego przekazu z kreowaniem wizerunku islamu, jako religii archaicznej,

obcej etnicznie, nastawionej negatywnie do postępu i świata zachodniego.

Obraz ten utrwalany w świadomości społeczeństw wysoko rozwiniętych,

przedstawia przeważnie przywódców religijnych lub politycznych świata

muzułmańskiego, jako przepełnionych nienawiścią i ignorancją, często tym

samym wypaczając założenia Koranu. Religia w takich wypadkach staje się

narzędziem doraźnej polityki, a „Bóg staje się zakładnikiem ludzkiej ambicji”.

Sytuacja ta pogłębia poczucie niezrozumienia i wprowadza atmosferę

nieufności, utrudniając konstruktywny dialog pomiędzy zainteresowanymi

społeczeństwami.

2.1.Próba zdefiniowania fundamentalizmu.

Samo pojecie pojawiło sie w Stanach Zjednoczonych w latach 20.

wraz z opublikowaniem szeregu pamfletów pod wspólnym tytułem The

Fundamentals of The Faith (Podstawy wiary).Ówcześni konserwatywni

ewangelicy zawarli w nich to, co uznawali za sedno protestanckiej prawdy,

dając wyraz swojemu sprzeciwowi wobec liberalnemu i postępowemu

duchowi czasu. Termin ten, zatem określał początkowo świadomie

antymodernistyczne nastawione skrzydło protestantyzmu. Juz od początku

był również używany w odniesieniu do szczególnego traktowania sposobu,

w jaki może skończy sie świat.

64 Tamże, s. 145.30

W kontekście amerykańskim mianem fundamentalisty określany był

premillenarysta65 ze zdolnością do przewidywania apokalipsy.

Fundamentaliści podkreślali grzeszności i niepewności ludzkiej kondycji,

oskarżając ludzi postępu o to, o to, że uzurpują sobie boską władzę.

Pomimo, że jest to spór charakterystyczny dla protestantyzmu, w obrębie

większości tradycji religijnych istnieje podobne napięcie pomiędzy

optymistycznymi a pesymistycznymi poglądami na współczesność.

W większości z nich istnieją pewnego rodzaju nurty i tendencje

millenarystyczne66. Silny nurt millenarystyczny istnieje w korzeniach islamu

w odłamie szyitów, którzy oczekują rychłego nadejścia mahdiego, tzw.

Ukrytego dwunastego imama. Silna mesjańska tendencja obecna jest także

w sekcie lubawiczerów w obrębie chasydyzmu.

Powszechnie w takiej sytuacji, następuje wycofanie się ze świata

w celu pielęgnowania i doskonalenia swojej osobistej pobożności67.Istnieje

jednak przeciwny pogląd to tego w niektórych tradycjach religijnych.

Odnajdujemy w nich przekonanie, że można przyspieszyć nadejście

upragnionego „końca”, podejmując pewne działania rewolucyjne, wywrotowe.

Powyższe sięgnięcie do przeszłości pozwala na wyodrębnienie

fundamentalizmu w kontekście historycznym.. Na przestrzeni lat zasięg jego

użycia zwiększył się i objął najbardziej konserwatywne manifestacje pewnych

bloków religijnych. Pod koniec XX wieku , gdy irańska rewolucja prześcignęła

chrześcijańskie odłamy i stała się wzorem fundamentalizmu, termin tez

używany był dla oznaczenia wszelkich grup , które swą religie traktowały

bardzo poważnie. Szczególnie używane przez liberałów wywodzących się

z tej samej tradycji religijnej określenie- fundamentalizm, stało się obelgą,

sugerująca niedojrzałości intelektualną tych, którzy prezentowali poglądy

o charakterze bardziej konserwatywnym.

65 Premillenarystami nazywa się część chrześcijan wierzących ,że Sąd Ostateczny oddzieli zbawionych od potępionych jeszcze zanim nadejdzie obiecane tysiącletnie panowanie sprawiedliwych. Natomiast mianem postmillenarystów określa się tych, którzy uważają że Sąd nastąpi po okresie milenium.66 Tendencje millenarystyczne- przekonanie, że istniejemy u kresu czasu oraz, że mesjasz lub ktoś podobny wkrótce powróci na świat i położy kres wszystkiemu.67 S. Bruce, op. cit., str. 20

31

Natomiast Wg „Nowej encyklopedii powszechnej PWN”

fundamentalizm to „ogólna nazwa ruchów religijnych uznających nadrzędną

wartość tradycji religijnych i niechęć do wszelkich zmian odczuwanych jako

naruszenie tożsamości wyznaniowej (…) nastawiony negatywnie do

tendencji modernistycznych (…) w islamie w XX wieku (zwany także

islamizmem i integryzmem islamskim) określa się tradycjonalizm

muzułmański, który przeciwstawia się tendencjom reformatorskim w islamie;

głównym dążeniem muzułmańskich ruchów fundamentalistycznych (…) jest

oparcie państwa na prawie islamu”68.

Wśród badaczy zjawiska występuje tendencja do spłycania pojęcia

fundamentalizmu poprzez próbę wyeksponowania wiodącej cechy badanego

zjawiska. Tego rodzaju definicje przytacza A. Mrozek-Dumanowska

w „Poszukiwaniach prawdziwej wiary”. Przykładem może być twierdzenie M.

Marty i A. Appleby, że „główną cechą ruchów fundamentalistycznych

o zasięgu międzykulturowym jest reakcja obronna spowodowana poczuciem

zagrożenia własnej tożsamości kulturowej”69. Można więc powiedzieć, że

fundamentalizm stanowi niejako powrót do źródeł własnej kultury i jest

zarazem reakcją obronną własnej tożsamości. W tym przypadku łączy się to

z powrotem do korzeni w postaci Biblii, Koranu, Tory i Wed.

Z kolei J. D. Hunter uważa, że „wszystkie odłamy fundamentalizmu

religijnego są przekonane o tym, że historia rozwija się w złym kierunku, lub

że pozostaje ona niespełniona”70. Aktualnie istniejący system wartości jest

negowany przez wszystkie ruchy, fundamentalistyczne, które dążą do jego

zmiany. W kontekście jednej cechy ujmuje fundamentalizm Ch. Mouffe, który

zakłada, że jest to kompleks gry językowej stanowiącej „powiązania

specyficznych cech i reguł danego języka z aktualną sytuacją polityczno-

społeczną danej grupy językowej”71. W przypadku fundamentalizmu istnieje

tendencja do wprowadzania pojęć kluczowych dla własnej tradycji

68 Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 7, op. cit., s. 451.69 M. E. Marty, R. S. Appleby, Fundamentalism Observed, Chicago-Londyn 1991, VII-IX., s. 13.70 J. D. Hunter, Fundamentalism: An Introduction to a General Theory, Jewish Fundamentalism in Comparative Perspective. Religion, Ideology and the Crisis of Modernity, New York University 1993, s. 31. 71 Ch. Mouffe, Radical Democracy: Modern or Postmodern, Universal Abandon: The Politics of Postmodernism, University of Minnessota Press, 1988, s. 176.

32

i wykorzystania ich do odmiennej konfiguracji gry językowej. Celem jest

zmiana systemu wartości.

Niektórzy badacze twierdzili jednak, że żadna angielska nazwa nie jest

w stanie oddać pewnego pragnienia odzyskania utraconego czasu zgodnie

i wspólnie wyznawanej wiary, że zamiast tego powinniśmy używać

wywodzącego się z języka francuskiego terminu integryzm.

Wątek ten w kontekście islamu porusza J. Danecki w „Podstawowych

wiadomościach o islamie”. Według Daneckiego jedynie w języku francuskim

istnieją terminy istniejące obok samego pojęcia fundamentalizmu. Są to

„integryzm”, który oznacza wszechobejmujący charakter jakiejś ideologii lub

religii. Odnosząc to islamu, oznacza to, że próbuje on pełnić w dzisiejszym

świecie taką samą funkcję, jaką przypisywano mu w dziejach klasycznych.

Obok „integryzmu” funkcjonuje też pojęcie „islamizmu”, oznaczające także

wszechobejmujący, by nie powiedzieć „totalitarny”, charakter islamu. Jest to,

więc rozwiązywanie wszystkich problemów społecznych za pomocą religii,

nie zmieniając przy tym dogmatów wiary. Niemiecka arabistka, G. Kramer

twierdzi, że pojęcia integryzmu i fundamentalizmu należy rozważać na

różnych płaszczyznach, przy czy to pierwsze oznacza wszechogarniający

charakter islamu i integrowanie przy tym wszystkich aspektów życia

wyznawców tej religii. Fundamentalizm jest zaś procesem historycznym

i odwoływaniem się do przeszłości72. Pomimo tego, że fundamentalizm jest

obecnie terminem obiegowym stosowanym wobec wszelkich ruchów

w obrębie religii monoteistycznych to jednak w europejskich lub

amerykańskich mediach odnosi się do ruchów odnowy islamu lub częściej do

ich najbardziej radykalnych odłamów. Nie dostrzega się, że fundamentalizm

w uproszczeniu jest pojęciem odnoszącym się do wszystkich religii i zwykle

odwołuje się do Świętej Księgi (którejkolwiek z religii), jako jedynego

i nieomylnego źródła prawdy73.

72 J. Danecki, Podstawowe…, t. 2, op. cit., s. 125-126.73 A. Mrozek-Dumanowska, Między ascetyzmem a reformacją, Warszawa 1994, s. 67.

33

2.2.Fundamentalizm religijny- Islam

„Islam ustanowił porządek sprawiedliwości, ustalając to, co słuszne

i niesłuszne, to, co jest dobre i moralnie piękne i co złe i moralnie brzydkie.

W muzułmańskiej teorii prawa – jedynie Bóg, źródło wszelkiej wiedzy, władzy

i sprawiedliwości, posiada znajomość prawa doskonałego”74. Islamiści

uważają, iż uniwersalny kodeks postępowania zawarty w naukach islamu

obejmuje wszystkie dziedziny życia, w tym także polityczne i reguluje prawo.

Prawo islamskie tzw. szaria. Obejmuje i reguluje wszystkie czynności

człowieka należącego do społeczności muzułmańskiej. Każdy czyn

muzułmanina, choćby najdrobniejszy jest niejako przewidziany

i sklasyfikowany przez jurystów muzułmańskich. Islam jako religia

uniwersalna skierowana w przekonaniu jego wyznawców do całej ludzkości

dążył do likwidacji dawnych podziałów społecznych i etnicznych75. Celem

proroka było możliwie jak najszersze rozprzestrzenienie nowej religii, która

miała stać się ostatecznym, najdoskonalszym przekazem monoteistycznego

Boga. Następcy Mahometa z determinacją kontynuowali dzieło niosąc

„słowo” stwórcy, tym bardziej, iż tendencje do ekspansji i podboju plemiona

Beduinów przejawiały od najdawniejszych czasów.

Jednym z kluczowych haseł myśli muzułmańskiej, które ukształtowały

fundamentalizm był panislamizm76. Wspólnym mianownikiem dla rosnących

w siłę ruchów fundamentalnych w islamie, niezależnie od nurtu, jaki

reprezentują są: uznanie Koranu, duma z własnej przeszłości, upolitycznienie

religii i antyeuropejskość, tj. nastawienie przeciwko cywilizacji Zachodu77.

74J. Kellera, Islam, w: Zarys dziejów religii, pod red. J. Kellera, Warszawa 1986r, .s. 770.75 Wyraźnie wskazują na ten fakt wersety: „Stworzyliśmy was jako rody i ludy, abyście uznali, że najgodniejszym wobec Boga jest ten wśród was, który jest najpobożniejszym” (59:3), szerzej w: Święty Koran, Warszawa 1996, s. 1201. 76 Panislamizm (z greckiego pan = 'wszystko' + 'islam') - doktryna religijno-polityczna głosząca potrzebę zjednoczenia wszystkich wyznawców islamu i wyzwolenia się spod wpływów europejskich. Koncepcja ta powstała na Bliskim Wschodzie w XIX w. Należy nadmienić, iż począwszy od XVIII w. pojawiły się ośrodki w świecie muzułmańskim, które nawoływały do moralnego odrodzenia przez powrót do Koranu i tradycji proroka., szerzej w: J. Danecki, Arabowie, Warszawa 2001, s. 379. 77 J. Karczmarek, Problemy współczesnego świata. Terroryzm i konflikty zbrojne a fundamentalizm islamski, Wrocław 1999, s. 65.

34

2.2.1.Geneza fundamentalizmu islamskiego

Punktem wyjściowym dla tradycyjnych muzułmanów jest podział

świata na dwa obszary; strefę panowania islamu i resztę świata,

postrzeganego jako – teren wojny. Obowiązkiem każdego muzułmanina było

poszerzanie strefy islamistów, kosztem reszty świata. Miało to pewien sens

miedzy IX a XII wiekiem, kiedy to islam przechodził dynamiczny rozwój,

a jego zasięg był tak wielki, że niewielu muzułmanów miało jakiś bliższy

kontakt ze światem nie islamskim. Pomimo tego, już wtedy rozpoczęto

dyskusje na temat „czystości” religijnej islamu. Razem z rozwojem

muzułmańskiej filozofii i mistyki, a także nowymi problemami, z którymi

musiało poradzić sobie rozwijające się społeczeństwo. W dyskusji tej

największą rolę odegrała kształtująca się wówczas szkoła hanbalicka, której

twórcą był Ahmad Ibn Hanbal78.

Uczony ten opowiadał się ze dosłowną interpretacją tekstu Koranu

i tradycji, odrzucał wszelkie posługiwanie się rozumowym dialektyzmem,

a uzasadnianie świętych tekstów uważał za profanację.

Jego zwolennik, działający w X wieku Al-Barbahari, starał się narzucić

„poszanowanie moralności publicznej”: napadał na sprzedawców wina,

rozbijał instrumenty muzyczne, zarzucał złe prowadzenie kobietom,

prześladował uczonych szkoły szafi’ickiej79, których obarczał winą za

stosowania w swym rytuale zwyczajów właściwych szyizmowi. Działalność

Al-Barbahariego zyskała popularność wśród biedniejszej ludności miast i wsi, 78 Jedna z czterech głównych szkół prawnych islamu (to właśnie na nią najczęściej powołują się współcześni fundamentaliści islamscy). Hanbalici są najbardziej konserwatywną szkołą prawna islamu sunnickiego, która rozwinęła się z zasad nauczanych przez Ibn Hanbala. Poglądy Ibn Hanbala zostały usystematyzowane przez jego uczniów, m. in. Abu Bakra al-Challala (zmarłego w 855 r.) i w X w. przez Al-Barbahariego (zmarłego w 941 r.). Szkoła hanbalicka rozwinęła się jako ortodoksyjna reakcja na spekulatywną teologię i sufizm. Ibn Hanbal dyskutował z mutazylitami, odrzucając ich twierdzenie, że Koran został stworzony w czasie, a nie objawiony, szerzej w: J. Danielecki, Arabowie op. cit., s. 293.79 Szafi'ici, zwolennicy szkoły (mazhab) prawa muzułmańskiego, którą założył Asz - Szafi'i. Do najważniejszych przedstawicieli szkoły należał Al - Mawardi. Szkoła szafi’icka słynie z umiarkowania, reprezentuje stanowisko pośrednie między tradycjonalizmem i racjonalizmem. szerzej w: Tamże, s. 293.

35

a jej rezultatem były nie tylko liczne demonstracje, ale i akty przemocy.

Działalność oraz gwałty hanbalitów tak się nasiliły, że kalif Ar-Radi w 935r.

wydął oświadczenie, w którym potępił ich doktrynę80. W 1071 r. hanbalizm

został uznany przez kalifa Al-Kadira za oficjalną szkołę prawną. Jednak

pomimo umocnienia się jej w Damaszku w epoce Ajjubidów (1171-1250)

oraz popularności jej kaznodziejów (m.in. Ibn al-Dżauziego) w ostatecznej

ewolucji sunnizmu zwyciężyła bardziej racjonalna szkoła aszarycka81,

próbująca pogodzić sprawy rozumu i wiary.

Napięcie między zwolennikami tych dwóch szkół utrzymywało się jednak

przez wieki, a walka między nimi brutalna82. Lista obfitująca w tego typu

wydarzenia jest niezwykle długa, ale, co warto podkreślić, nie jest to zjawisko

charakterystyczne jedynie dla islamu.

W XIII wieku pojawił się poważny problem, związany z reakcją na

obcych. Byli nimi przybyli z Azji Centralnej Mongołowie. Wówczas w obliczu

zagrożenia, przywódcy religijni chętnie sięgali po nauki Ibn Tajmijja83;

nieposłusznym i niewierny - to wróg Allacha i jego proroka. Wróg Boga

zasługuje na karę, a karą jest dżihad, czyli walka84.

Przy użyciu takiej ideologii uzasadniali moralną konieczność „dżihadu”85.

80 „Atakujecie najlepszych ze wspólnoty; oskarżacie o bezbożność i zboczenie z drogi cnoty zwolenników Muhammada; zachęcacie do przyjmowania w religii jawnych i przewrotnych doktryn nieznanych Koranowi...”, szerzej w: J. D. Sourdel, Cywilizacja islamu, Warszawa 1980, s. 178.81 Imamici, dwunastowcy, isna aszarijja, najliczniejszy odłam szyitów, który wyodrębnił się w IX w.; i. przyjęli zasadę imamizmu, uznają dziedziczną linię 12 imamów (rozpoczyna ją kalif Ali Ibn Abi Talib, a kończy Muhammad al-Mahdi, który miał zniknąć ok. 874), w przeciwieństwie do isma'ilitów i zajdytów (uznających linię 7 i 4-5 imamów). W 1502 doktrynę imamicką ogłoszono w Persji religią państwową, szerzej w: J. Danielecki, Arabowie op. cit., ,s. 286.82 Po jednym z kazań Ibn al-Kuszajriego (aszarjjia) hanbalici zorganizowali demonstrację. W  dpowiedzi aszaryccy studenci napadli na skupiska hanbalickie. To z kolei sprowokowało hanbalitów - w akcie odwetu ukamienowali kaznodzieję przeciwników, szerzej w: Islam a terroryzm, pod red. A. Parzymies, Warszawa 2003, s. 45 i n.83Ibn Tąjmijja (1263-1328 Jeden z teologów, dla których powrót do przeszłości stanowił wartość podstawową, hanbalicki teolog i prawnik . To właśnie on odegrał ważną rolę w kształtowaniu się muzułmańskiego fundamentalizmu. Na jego dziełach i fatwie (opinii rozstrzygającej w sprawach wiary) opierały się muzułmańskie nurty tradycjonalistów i z jego ideologii czerpały powstałe kilka wieków później ugrupowania fundamentalistyczne, szczególnie wahabici i Bractwo Muzułmańskie. Ibn Tąjmijja opowiadał się za koniecznością walki o islam, stał się głównym ideologiem „świętej wojny"84 E. Wnuk – Lisowska, Fundamentalizm i dżihad op. cit., s.112-113.85 W XIII wieku, znacznych podbojów dokonywali Mongołowie. Choć prowadziły one do podporządkowania znaczących obszarów, to jednak nie zmieniły wiele w istniejących kulturach. Mongolscy władcy wtapiali się w lokalne tradycje podbitych ludów i stawiali się Chińczykami, Turkami i Irańczykami, szerzej w J. Danielecki, Arabowie op. cit, s. 127 i n.

36

Od XVI wieku potęga zachodu rosła, Europa zaczęła się gwałtownie

rozwijać ekonomicznie jak i naukowo, pojawiły się nowe teorie polityczne.

W raz z upływem czasu dysproporcje w poziome technicznym i naukowym

cywilizacji pogłębiały się. Od końca XVIII wieku ingerencja Zachodu nie tylko

w politykę, lecz w różne sfery życia mieszkańców państw określanych

mianem muzułmańskich, zaczęła być coraz bardziej wyraźna.

W XIX wieku nastąpiło drastyczne pogorszenie sytuacji, gdy władcy

znajdującego się już w stanie rozkładu imperium osmańskiego stali po

stronie niemieckiej, a wiek gospodarczego upadku zwieńczyła klęska

militarna.

2.2.2.Fundamentalizm islamski jako zjawisko

J. Danecki źródeł fundamentalizmu islamskiego upatruje w XIX-

wiecznych nurtach modernistycznych, tzw. salafiyy86i i poglądach

Muhammada Rasida Ridy87. Dla współczesnych fundamentalistów islamskich

religia muzułmańska w obecnej formie jest nie do przyjęcia, należy, więc

wrócić do źródeł, likwidując przy tym myśl lub reformy „narosłe” w ciągu

wieków. Cechą charakterystyczną dla fundamentalizmu islamskiego jest jego

organizowanie się. Już w latach dwudziestych minionego wieku, zaczęły

powstawać pierwsze ugrupowania islamskie mające charakter partii

politycznych. Pierwsze było Stowarzyszenie Braci Muzułmanów88 założone

przez Egipcjanina Hasana al-Banna. Głosili oni potrzebę powrotu do

pierwotnych nauk Koranu i sunny, podkreślając przy tym potrzebę

całkowitego opanowania wszystkich sfer życia przez islam. Panislamizm

przejawiał się w dążeniu do „przywrócenia społeczności muzułmańskiej

86 Salafiyya - oddanie szacunku ideom przodków.87 Muhammad Rasida Rida (1865-1935). Przedstawiciel fundamentalizmu z nurtu salafiyy. Rida dążył do oczyszczenia religii z wszelkich „nowinek" - bid'a oraz bezwarunkowego powrotu do Koranu. Zabiegał o odtworzenie kalifatu i stworzenie państwa arabskiego, które działałoby, opierając się na szariacie, szerzej w: The Islamic Traditions of Wahhabism and Salafiyya , (URL) http://fpc.state.gov/fpc/34547.htm, z 15 VI 2005.88 Ideologia Braci to mieszanina fundamentalizmu z panislamizmem.

37

należnego jej miejsca w świecie (…)”89. Po II wojnie światowej Bracia

zyskiwali poparcie w coraz szerszych kręgach społecznych jako odpowiedź

na coraz większą dominację kulturową Zachodu. Organizacja jest obecnie

nielegalna w większości krajów muzułmańskich, a jej ekstremistyczne

odłamy są odpowiedzialne za wiele zamachów terrorystycznych.

B. Tibi zarzuca fundamentalistom, że w większym stopniu ich działanie

jest nasycone ideologią polityczną niż misją odnowy religijnej. Zaznacza przy

tym jednak, że sami fundamentaliści są „bożymi wojownikami”, walczącymi

zupełnie szczerze ze swoim państwem lub „globalnemu porządkowi” i są

gotowi oddać życie, by ustanowić rządy Boga lub zniszczyć jego wrogów90.

S. Huntington wciela fundamentalizm w znacznie szerszy ruch

odrodzenia islamu podkreślając przy tym, że nie jest to ruch ekstremistyczny,

ale powszechny. Z kolei J. L. Esposito określa przebudzenie islamu

w codziennym życiu jako wzmożone praktyki religijne, większa liczba

programów religijnych (przeglądając kanały satelitarne z łatwością

znajdziemy te zajmujące się studiowaniem Koranu) i publikacji91.

Ali E. Hillal Dessouki postrzega ruch odrodzenia islamu jako nie tylko

próbę nadania większego znaczenia prawu muzułmańskiemu, ale wręcz

nadanie mu roli jedynego obowiązującego, a także m. in. dążenia do

zwiększenia liczby szkół religijnych oraz dominacji fundamentalistów wśród

opozycji wobec świeckich rządów w krajach muzułmańskich92. Tendencję

uchwycili politycy akcentując islamski charakter państwa lub reżimu. Król

Maroka, Hasan II, zaczął podkreślać, że pochodzi od Proroka, a prezydent

Tunezji, Ben Ali, zaczął w swoich wystąpieniach częściej odwoływać się do

Allacha93.

Fundamentalizm muzułmański wyróżnia jego uniwersalność, a co za

tym idzie zasięg. Obejmuje bowiem nie tylko kraje muzułmańskie, ale też

państwa, gdzie wyznawcy islamu należą do mniejszości. Fundamentaliści

89 J. Danecki, Podstawowe…, t. 2., op. cit., s. 127.90 B. Tibi, Fundamentalizm religijny, Warszawa 1997, s. 24-25.91 S. Huntington, Zderzenie cywilizacji, Warszawa 2000, s. 154. 92 Tamże.93 Tamże, s. 163.

38

potępiają demokrację jako import z Zachodu, odwołując się do poglądu, że

jest ona przeszczepiona na grunt muzułmański w celu podzielenia ummy94.

A. Mrozek-Dumanowska w książce „Islam a demokracja” zarzuca

organizacjom fundamentalistycznym, że przyznają sobie nadrzędne prawo

do decydowania, co jest islamistyczne, a co nie. Unieważnione wybory

w Algierii w 1991 czy też działania Stanów Zjednoczonych wobec Iraku

zniechęcają tamtejsze społeczeństwa i dają argumenty wrogom demokracji95.

J. Danecki do innych cech fundamentalizmu oprócz wspomnianego

już upolitycznienia, zalicza jego antyeuropejskość, która przejawia się

w traktowaniu kultury europejskiej jako źródła wszelkiego zła. Obecnie

zamienia się to w szczególną nienawiść do Stanów Zjednoczonych, jako

patrona Izraela. Izrael do dzisiaj pozostaje symbolem zachodniej ingerencji

w świecie islamu. Nie ma tutaj mowy o „zwykłym” antysemityzmie,

pojmowanym w rozumieniu europejskim, ale właśnie traktowaniu Żydów

i Izraela jako część Zachodu przeszczepioną na terytorium muzułmanów96.

B. Tibi w pewien sposób demaskuje fundamentalistów,

a w szczególności ugrupowania terrorystyczne, uzasadniając swoją tezę, że

w gruncie rzeczy nie chodzi o religię, a o politykę. W „Fundamentalizmie

religijnym” przytacza część Koranu mówiącą, że każdego, kto zabije innego

muzułmanina czeka wieczne potępienie. Pomimo tego, ze islamie nie ma

większej świętości niż Koran, to terrorystów, uważających się za sługi Boga,

nie powstrzymuje to przed mordowaniem swoich współwyznawców.

W Algierii członkowie Muzułmańskiego Frontu Ocalenia, w jednym tylko roku

1994 zabili 20 tys. muzułmanów, a rok później ginęło już tysiąc ludzi

tygodniowo. Przykłady przytaczane przez Tibiego zdają się potwierdzać

bardziej regułę niż przypadkowe incydenty, który idzie jeszcze dalej

nazywając wprost fundamentalizm islamski „totalitarną ideologią opartą na

świadomie dobranym zastępczym elemencie – islamie”97.

94 Ogólnie pojmowana społeczność wyznawców islamu na całym świecie.95 A. Mrozek-Dumanowska, Islam a demokracja, Warszawa 1999, s. 88.96 J. Danecki, Podstawowe…, t. 2, op. cit., s. 124-125.97 B. Tibi, op. cit., s. 31.

39

Podsumowując powyższą analizę możemy uznać, że u źródeł obecnej

fali islamskiego integryzmu leżą historyczne niepowodzenia procesów

modernizacyjnych począwszy od lat pięćdziesiątych XX wieku. A ogólnie

rzecz ujmując, fundamentalizmy opierają się na przekonaniu, że pewne

źródło idei, zazwyczaj jakiś tekst, jest nieomylne i kompletne.

Fundamentalizm muzułmański wyróżnia jego uniwersalność, a co za tym

idzie zasięg. Obejmuje bowiem nie tylko kraje muzułmańskie, ale też

państwa, gdzie wyznawcy islamu należą do mniejszości. Fundamentaliści

potępiają demokrację jako import z Zachodu, odwołując się do poglądu, że

jest ona przeszczepiona na grunt muzułmański w celu podzielenia ummy.

Fundamentalizm islamski jako sposób adaptacji do wymagań rzeczywistości

oraz element wytyczający drogę rozwoju dla społeczności państw islamskich

rozprzestrzenił się masowo w ostatnich trzech dekadach XX w. Analizując

przesłanki zawarte w tezach prekursorów ruchu fundamentalistów islamskich

można zauważyć, iż świadczą one o nieuchronności zmian w duchu nauk

islamu. Zmiany te nie polegają na prostym powrocie do korzeni religii, lecz

reinterpretacji pod dyktando doraźnych potrzeb i celów politycznych.

Deklarowany powrót do „czystego” islamu98 łączy się przeważnie z krytyką

postawy teologów i stosowaniem osądu indywidualnego99, który we

wczesnym okresie islamu był zastrzeżony wyłączne dla najwyższych

autorytetów w zakresie nauk Koranu100. A.Mrozek-Dumanowska w książce

„Islam a demokracja” zarzuca organizacjom, fundamentalistycznym, że

przyznają sobie nadrzędne prawo do decydowania, co jest islamistyczne,

a co nie101. Ironia fundamentalistów tkwi w tym, że niejednokrotnie łączą one

98 R. Malik, Fundamentalizm oznacza czystość. Rozmowa z Rezą Astaneparastem, ambasadorem Iranu w Polsce, „Rzeczpospolita”, z 24 IV 1995.99 Idżtihad, opinia i samodzielny wniosek uczonego muzułmańskiego, próba interpretacji Koranu, skrajna forma może prowadzić do niebezpiecznych tez reformacji, zdaniem uczonych islamskich: „bramy idżtihadu zamknęły się ostatecznie w czasach Imama al – Ghazzalego(RA)”, szerzej w S. H. Nasr, Idee i wartości islamu, Warszawa 1988, s. 175.100 Alimanowie, Ulemowie, ulema (z arabskiego "uczeni"), muzułmańscy teologowie. Tytuł określający zwykle sędziów (mufti, kadi). Ulemowie są obrońcami czystości islamu i przestrzegania przepisów religijnych. W kalifacie bagdadzkim (750-1258) tworzyli silną konserwatywną grupę, która wywierała wpływ na wszystkie dziedziny życia, szerzej w: S. H. Nasr, Idee i wartości islamu... , s. 174.101 A. Mrozek-Dumanowska, Islam a demokracja, Warszawa 1999, s. 88.

40

w sobie przywiązanie do wybiórczo postrzeganej przeszłości ze skłonnością

do wykorzystania nowoczesnej technologii.

2.3.Państwa wspierające fundamentalistów islamskich.

Na przełomie XX i XXI w. Obserwuje się wzrost aktywności

radykalnych ugrupowań islamskich, które dla osiągnięcia swych celów

sięgają do aktów przemocy102. Analizy pochodzące z 2004 r. ukazują jak

wielki odsetek wśród wszelkich ugrupowań i organizacji stanowią.

Terrorystyczne grupy islamskie. Obecnie zauważyć można nie tylko

ilościowy, ale również jakościowy rozwój radykalnych organizacji islamskich,

które stanowią coraz większe wyzwanie dla rządów zainteresowanych

państw·.

Przedstawiciele fundamentalnych ruchów islamskich odrzucają

wartości wywodzące się z kulturowego modernizmu takie jak: pluralizm,

sekularyzm i liberalna tolerancja zastępując je swymi ideami103.

Muzułmańscy fundamentaliści nie tylko potępiają demokracje, ale i odrzucają

całą ideę świeckiego państwa jako niezgodną z Koranem, który sprzeciwia

się władzy faraonów104. Demokracja przedstawicielska będąc produktem

przemian ekonomiczno – społecznych i kulturowych, związanych z rewolucją

przemysłową, nie posiada swego odpowiednika na gruncie islamu105.

102 W porównaniu z tymi grupami terrorystycznymi podkreśla się regres w działalność organizacji o charakterze etniczno – narodowym, separatystycznym lub ideologicznym, szerzej w: ibidem, s. 86.103 B. Tibi, Fundamentalizm religijny…, s. 26.104 Określenie władcy, który rządzi we własnym imieniu, a nie w imieniu Allaha, który legitymizuje swoją władze na podstawie świeckiej legitymacji władzy państwowej, szerzej w: J. Bielawski, Islam..op. cit., s. 277. 105 Warto zauważyć, iż w samym j. arabskich brak terminu, który określałby demokrację czy liberalizm, funkcjonują tylko zapożyczenia, kopie słów europejskich: „dimugratijja” czy „liberalijja”, szerzej w: .A. Mrozek – Dumanowska, Islam a demokracj… op. cit., s. 18.

41

W erze postkolonialnej nowo wykształcone państwa nie ukształtowały

instytucji demokratycznych, popadając w większości w neotradycjonalizm106.

Potwierdzeniem takiego stanu rzeczy może być fakt, iż w większości

tych państw liberalizacja ekonomiczna i polityczna jest wprowadzona przez

rząd, który autorytarnie, arbitralnie dokonuje zmian w systemie politycznym.

Zmiany te mają jednak charakter powierzchowny i nie prowadzą do

„wypuszczania” z rąk kontroli politycznej107. Mają, zatem naturę „obronną”,

zmierzając do utrzymania dotychczasowego systemu. Rządy państw

Bliskiego Wschodu z powodzeniem stosują ograniczony pluralizm108.

Dodatkowym czynnikiem może być brak w państwach islamu przesłanek

ważnych dla kształtowania się znanych w państwach zachodnich form

demokracji, takich jak: struktura narodowa, instytucje obywatelskie,

uprzemysłowienie, wartości laickie, tradycja.

Islamskie ugrupowania terrorystyczne nie istniałyby gdyby nie

mocodawcy, którzy wspierają je politycznie i finansowo. Nikt nie ma

wątpliwości, że Iran wspiera największe organizacje terrorystyczne, takie jak

Hezbollah. To samą zresztą robią Syria i Sudan, a do niedawna Libia

(rządzący nią pułkownik Kadafi, zdaje się zmieniać swoją politykę wobec

Zachodu). W tym wydaniu terroryzm staje się swoistym działaniem

wojennym, mogącym służyć osiągnięciu wybranych celów przez państwa, nie

prowokując jednak przy tym otwartego konfliktu zbrojnego. Jak mocną bronią

może być terror pokazuje przykład Hiszpanii, gdzie po ataku na dworzec

w Madrycie, poparcie dla prawicy i premiera Aznara załamało się

w błyskawicznym tempie? Terroryzm staje się też drogą do szerszej

106 W wielu krajach kręgu islamu, mimo pewnych zmian ustrojowych, nadal obowiązywał i obowiązuje patriarchalizm, utrzymywany dzięki rozbudowanemu systemowi biurokracji, często połączony z rozbudowaną funkcją rozdzielczo – zaopatrzeniowa państwa, zwłaszcza w krajach tzw.: naftowych. szerzej w: Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków politycznych.. op. cit., s. 261. 107 Najlepszym przykładem może być Turcja, dla której elity świeckie za pomocą prawa i armii starają się utrzymać świecki charakter państwa, szerzej w: D. Kołodziejczyk, Turcja, Warszawa 2000, ss. 327, Leksykon wiedzy o Turcji, pod red. T. Majdy, Warszawa 2003, ss. 297;108 Pewnym katalizatorem przemian politycznego systemu państw arabskich, stała paradoksalnie wojna w zatoce Perskiej (1990-1991), która uwypukliła kryzys legitymizacji władzy w tym regionie świata, szerzej w: Mrozek – Dumanowska, Islam a demokracja op. cit., s. 16.

42

aktywności politycznej, a po śmierci Jasera Arafata, miejsce dla Hamasu we

władzach Autonomii Palestyńskiej jest sprawą otwartą.

W islamie radykalne ugrupowania, a właściwie grupy o charakterze

terrorystycznym pod względem postulatów częstokroć nie odbiegają od

siebie znacząco, mimo faktu przynależności do różnych społeczności,

państw czy regionów geograficznych109.

Wspólnym mianownikiem dla żądań wysuwanych przez przywódców tych

grup jest radykalnie deklarowana niechęć do wszystkiego, co obce

kulturowo, począwszy od dóbr konsumpcyjnych, a skończywszy na

założeniach systemów politycznych państw Zachodu.

Nie ulega też wątpliwości, że podstawowym celem fundamentalistów

islamskich, mimo ataków na Stany Zjednoczone, pozostaje Izrael. Terroryzm,

zdaje się być jedyną bronią, na jaką stać wspierające go państwa arabskie,

gdyż Izrael dysponuje zarówno bronią jądrową jak i jednymi z najlepiej

wyposażonych jednostek wojskowych na świecie. Problem rozpala

nieuregulowana kwestia pokoju z Palestyńczykami, wśród których nietrudno

znaleźć ludzi gotowych na wszystko.

Do innych państw otwarcie lub pośrednio wspierających ruchy

fundamentalistyczne należą;

Syria – w stolicy państwa, Damaszku, znajdują się centra organizacji

takich jak Hamas, Islamski Dżihad, Ludowy Front Wyzwolenia

Palestyny110;

Sudan – ośrodki szkoleniowe dla Hamasu i Islamskiego Dżihadu,

a także ekstremistów muzułmańskich z Bośni i islamskich republik

byłego ZSRR;

109U. S. Department of State, Patterns of Global Terrorism 2004., (URL) http://www.state.gov/s/ct/rls/pgtrpt/2004/html/10252.htm, z 15 III 2005; OFFICE OF FOREIGN ASSETS CONTROL, U. S. Department of State, Patterns of Global Terrorism 2004, (URL) http://www.state.gov/s/ct/rls/pgtrpt/2004/html/10254.htm, z 15 III 2005, U.S. Department of the Treasury, (URL) http://www.treasury.gov/offices/enforcement/ofac/sanctions/terrorism.html, z 15 III 2005.110 Tamże.

43

Arabia Saudyjska – wsparcie finansowe dla Hamasu i Islamskiego

Dżihadu;

Pakistan – choć władze oficjalnie terroryzmu nie wspierają, to znaleźli

tu schronienie zarówno członkowie Al-Qaidy jak i reżim talibów. Nie

brakuje także baz szkoleniowych dla członków Hamasu i Islamskiego

Dżihadu111;

Liban – stąd Hezbollah dokonuje ostrzału rakietowego na tereny

graniczne Izraela. W Libanie znajdują się bazy Hamasu i Islamskiego

Dżihadu;

Libia – państwo do niedawna wspierające wszelkie formy terroryzmu,

obecnie zdaje się zmieniać swoją politykę wobec Stanów

Zjednoczonych.

2.3.1.Iran

Iran określa się mianem centrum islamskiego terroryzmu. Islamska

rewolucja, która tam wybuchła stanowi jeden z najbardziej zadziwiających

niedawnych sukcesów fundamentalizmu. Ustanowiona tam islamska

republika stała się modelem dla wszystkich fundamentalistów, a jego geneza

pokazuje wyraźnie społeczne napięcia, które mogą sprzyjać

fundamentalistycznym reakcją.

Dlatego też, chciałabym szerzej omówić współczesną historie tego kraju,

ponieważ uważam, że pomoże to w ogólnym zobrazowaniu zagadnienia.

Iran jest niezwykłym krajem pod tym względem, że przeważa tam

szyicki, a nie sunnicki odłam islamu. Iran był również niezwykły, pod

względem niezależności, jaką cieszyli się w nim przywódcy religijni. W innych

państwach islamskich podatki na cele wyznaniowe i inne źródła finansowania

111 Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia… op. cit. s. 382- 386. 44

instytucji religijnych kontrolowane były przez władze świeckie imamitom

udało się jednak udało się zachować wolność polityczną, ponieważ utrzymali

niezależność finansową. Ta praktyczna przewaga opierała sie na jednym

z elementów myśli szyickiej, który przypadkowo zrodził nad wyraz skuteczny

typ organizacji społecznej. Choć w teorii wszyscy muzułmanie są równi

w obliczu Boga, w praktyce ci, którzy byli doskonale wyszkoleni

w interpretowaniu Koranu i hadis112 cieszyli sie znaczącymi wpływami

społecznymi113. W połowie XIX wieku upowszechnił się pogląd, że każdy

muzułmanin powinien wybrać sobie jakiś wzór do naśladowania114.

Przywódcy ci zajmowali kolejne w nierefolmowanej hierarchii sądowej.

W odróżnieniu od Egiptu czy Turcji, Iran dysponował potężną instytucją

religijną. Iran różnił się od nich także pod względem gospodarczym,

mianowicie pozostał słabo rozwinięty. Zarówno Wielka Brytania oraz Rosja

pragnęły, aby Iran pozostał krajem rolniczym, w którym mocarstwa te starały

się utrzymać swoje wpływy.

W wyniku programu racjonalnej modernizacji w 1930 roku, tempo zmian było

o wiele większe niż w wielu innych krajach islamskich. Jeden jednak problem

był wspólny wszystkim krajom graniczącym bądź pozostającym w kontakcie

z potęgami Zachodu. Kraje te stanęły przed trudnym wyborem podążania za

przykładem zachodu w nadziei zdobycia podobnego bogactwa materialnego,

czy tez odrzucenia, odwrócenia sie od zachodnich modeli, dążąc do

odnalezienia własnego rozwiązania.

Dokonany w 1921 roku przez Reza Chan-a zamach stanu wywołał lawinę

przemian. Pięć lat po zamachu Reza Chan obwołał się szachem oraz

przybrał nazwisko Pahlawi115. W szybkim tempie szachowi, udało sie

zbudować spójne i jednorodne państwo narodowe.

112 Hadisy- czyli opowieści o zachowaniach proroka Mahometa.113 F.Halliday, Islam i mit konfrontacji, Warszawa 2002,s.151 114 Wśród szyitów „wzorem do nasladowania” byl muzułmański nauczyciel mający prawo interpretowania kanonu oraz postępowania wedle jego nakazów i orzeczeń. 115 Reza Szach Pahlawi obierając za nazwisko nowej dynastii słowo Pahlavi używane do określenia języka średnioperskiego i partyjskiego, którymi posługiwano się przed podbojem arabskim. http://en.wikipedia.org/wiki/Pahlavi

45

Szach wierzył, że gospodarczy rozwój wymaga społecznych przemian

i kulturowych reform. Uznawał on, hidżab116 za oznakę zacofania i zakazał

jego noszenia. Czador był oznaka społecznego niedorozwoju zabronił także

zasłaniania twarzy.

Podejmując tego typu działania szach zraził do siebie religijnych

tradycjonalistów i doprowadził do znacznego społecznego wyobcowania.

W czasie II wojny światowej szach stanął po stronie Osi. Wielka Brytania

obawiała się sie utracenia irańskiej ropy naftowej, a Rosja, że Niemcy

wykorzystają Iran jako bazę ataku na jej południowe flanki. Gdy szach

odmówił współpracy z aliantami, brytyjskie i radzieckie oddziały dokonały

inwazji i obaliły szacha, osadzając na tronie jego dwudziestoletniego syna,

drugiego i zarazem ostatniego członka dynastii Pahlawi.

Nowy szach kontynuował rozpoczęty przez ojca program modernizacji, stając

sie celem ataków ze strony radykałów. W końcu pod wpływem presji został

zmuszony do zaakceptowania doktora Mohammeda Mossadeka na

stanowisku premiera117.Szach odzyskał władzę w wyniku zamachu

wojskowego inspirowanego i opłacanego przez Wielką Brytanie i USA118.

Kontynuował on swoja Białą Rewolucje, która w jeszcze większym stopniu

uzależniła kraj od zachodniego kapitału i politycznego przywództwa.

Wiele jeszcze można by mówić o Białej Rewolucji, lecz sam problem

nie jest zbyt skąplikowany. Bogactwo pochodzące z ropy naftowej dawało

możliwość rozwoju gospodarczego oraz stanowiło obietnicę materialnego

dobrobytu, lecz działo się to w sposób, który podkopywał społecznie

znaczące sektory tradycyjnej gospodarki. Ropa naftowa nie tylko nie

wyzwoliła Iranu, lecz wręcz przeciwnie, wzmogła jego zależności od

Zachodu. Porażka centralnie planowanego rozwoju w Iranie była o wiele

116 Hidżab pochodzące od słowa haja, czyli skromność, tradycyjnie oznacza muzułmański skromny sposób ubierania się - zarówno kobiecy jak i męski. Tamże.117 Mossadek znacjonalizował w 1951r. Przemysł naftowy i odebrał Angielsko-Irańskiej Kompanii Naftowej sprawowaną nad nią wcześniej kontrole. W kontekście zimnej wojny Zachód nie był przygotowany na rozciągnięcie wpływów Związku Radzieckiego na południe aż po Zatoke Perską. Nikt nie mógł zachować neutralności. F.Halliday, op. cit. ,s.52118 Tamże.

46

bardziej widowiskowa niż, ta, która miała miejsce w Egipcie, lecz

sprowadzała się do tego samego; próba wprowadzenia etatyzmu zakończyła

sie niepowodzeniem. Odpowiedzią szacha na rosnącą krytykę było nasilenie

represyjnych działań państwowych. Stopniowe powiększanie się zakresu

ataków religijnej opozycji można prześledzić na podstawie stanowisk, jakie

zajmował ajatollah119 Chomeini, duchowny o stale rosnących wpływach,

działający w Qom, duchownym centrum kraju o znaczeniu symbolicznym120.

Ruhollah Chomeini121 swa pierwszą publiczną krytykę ogłosił w 1941 roku.

Co interesujące na tym etapie nie wysuwał jeszcze propozycji przejęcia

władzy przez przywódców religijnych? Nie sugerowali nawet, by bojkotowali

oni politykę rządu. Krytyki stały się bardziej zaciekłe w odpowiedzi na ustawy

o samorządzie lokalnym z 1962 roku przyznające prawo wyborcze kobietom

i ludności niemuzułmańskiej. Nowa ustawa jak sugerował Chomeini

opracowana została przez żydowskich szpiegów i syjonistów, którzy przybyli

do Iranu w przebraniu bahaitów. Ruch bahaitów, powstał w wyniku rozłamu

wśród szyitów w latach 60. XIX wieku, stanowił przysparzającą najmniej

kłopotów mniejszość. Jego członkowie byli jednak prześladowani w sposób

szczególny, dlatego, że niegdyś było im dane poznać prawdę, od której się

później odwrócili. Przyznawali oni również o wiele wyższą niż większość

islamskich sekt pozycję kobietom i nie pochwalali poligamii.

W tym miejscu chciałabym podkreślić wy odbicie

fundamentalistycznego myślenia: konstruowanie pojedynczej postaci wroga

z całego szeregu odrębnych budzących irytacje przeciwników. Podejmowane

przez szacha ataki na umme, przemiany stosunków pomiędzy płciami, jego

tolerancja wobec bahaizmu, słabość Iranu na arenie międzynarodowej, nowe

119 Ajatollah( od arab. Ajat Allah; cudowny znak Boga)wysoki tytuł znawcy teologii i prawa w szyizmie imamickim. Tytuł ten wprowadzono pod koniec XIX wiwku. Ajaatollahowie uważani są za namiestników dwunastego imama. Upoważnieni sa do tworzenia prawa, stąd niekiedy tytułuje się ich takze- mardża at-taklid(źródło do naśladowania) http://en.wikipedia.org/wiki/Ayatollah120 Qom, miasto w Iranie, jest jednym z najświetszych miast Iranu i najważniejszym ośrodkiem teologicznym, tu urodził się Chomeini. Znajduje sie w nim niezliczona ilość meczetów i szkół koranniczych . Qom jest celem wielu świetych pielgrzymek dla muzułmanów.121 Ruhollah Chomeini (1902-1989)szyicki przywódca religijny i polityczny,ajatollah. Pochodził z odziny szyickich nauczycieli duchownych. Odebrał staranne wykształcenie religijne przez co zyskał uznanie jako naukowiec i wykładowca akademicki zajmujący się gnostyckim nurtem szyizmu. Jednocześnie angażował sięw działalność religijną. S. Bruce, op. cit., s. 66.

47

powstałe państwo Izrael- wszystko to zostało sprowadzone do postaci

pojedynczego problemu, mającego wspólną przyczynę.

Znaczącą zachętę dla aktywistów islamskich w Iranie stanowiła

ogólnoświatowa fala antykolonialnych ruchów niepodległościowych.

Szczególnie znacząca postacią dla dążeń rewolucyjnych w Iranie był Ali

Szariati. Nowatorstwo Szariatiego polegało na nadaniu radykalnego

charakteru islamskiej odnowie religijnej poprzez powiązanie jej

z międzynarodowym antyimperializmem122. Twierdził on, że walka

o sprawiedliwość społeczną stanowi prawdziwą istotę islamu. Tego rodzaju

postawy mogły stanowiły niebezpieczeństwo dla ajatollahów, jednak

dostrzegali oni płynące korzyści, pozwalające rościć sobie prawo do

przewodzenia całemu szeregowi ruchów przeciwnych szachowi.

W konsekwencji zjednoczenia się religijnych i świeckich ruchów opozycji pod

wodzą ajatollaha Chomeiniego, przebywającego wówczas na wygnaniu we

Francji, doszło do obalenia szacha. W 1979 szach uciekł z Iranu

pozostawiając podzielony kraj pod przywództwem Szahpura Bachtira.

Jednakże jego rządy zostały obalone przez zwolenników Chomeiniego123.

Fundamentalizm irański nie był ani konserwatywny ani tradycjonalny.

Fundamentaliści wykorzystali przeszłość jako źródło retoryki i symboliki.

Choć sednem ich krytyki działalności szacha było to, że zapomniał on

o islamskiej przeszłości kraju. Wyjątkowość rewolucji irańskiej polega przede

wszystkim na roli, jaką odegrała w niej religia. Zauważywszy sposób, w jaki

usiłuje się wprowadzić prawodawstwo muzułmańskie w wielu dziedzinach,

pierwiastek religijny niósł ze sobą próbę przekształcenia prawa, kultury

i polityki na wzór jakby VII-wieczny

Upływ czasu pozwala nam spojrzeć na rewolucje z dystansu; w retrospekcji

można miedzy innymi zauważyć to, jak islam został ukształtowany przez

żądania polityczne i potrzeby rządzących. Wraz ze śmiercią ajatollaha

Chomeiniego( 3 czerwca 1989r.) zakończyło się pierwsze dziesięciolecie

istnienia Muzułmańskiej Republiki Iranu. Konsolidacja władzy po 1979 roku 122 F. Halliday, op. cit., s. 68.123 Tamże, s. 55.

48

i jej trwanie po śmierci Chomeiniego dostarcza nam wiele materiałów do

analizy, czym w praktyce jest fundamentalizm w terminach kontroli

politycznej i społecznej. Ilustruje także największą ułomność ruchów

fundamentalistycznych w ogóle; to znaczy brak programu gospodarczego.

Obecnie państwo to jawnie wspiera organizację terrorystyczną

Hezbollah, a także udziela schronienia członkom Hamasu i Islamskiego

Dżihadu organizując także obozy szkoleniowe dla członków tych

organizacji124. Iran został zaliczony przez prezydenta Stanów Zjednoczonych

do państw tzw. „osi zła”.

Motywy postępowania fundamentalistów muzułmańskich są trudne do

zrozumienia dla zachodnich rządów, postępujących według zupełnie innego

systemu wartości. Zastanawiające jest dla mnie, dlaczego fundamentalizm

i z nim związane grupy terrorystyczne zakorzeniły się tak bardzo w świecie

arabskim. Odpowiedz może faktycznie leżeć w religii; islamie, gdyż,

podstawowym powołaniem muzułmanina jest posłuszeństwo wobec woli

Allacha oraz wewnętrzne zmagania z grzechem. Jednakże analogicznie jest

w innych religiach, takich jak chrześcijanizm czy judaizm. Różnica jest jednak

w tym, że muzułmanie dostosowują styl swojego życia do słów płynących ze

„Świętej Księgi”. W islamie nie ma podziału na życie publiczne i prywatne.

Należy także pamiętać, że ogromny wpływ odgrywa w tym również

wielowiekowa historia krajów ropy naftowej z Zachodem oraz z innymi

krajami niemuzułamskimi leżącymi na Bliskim Wschodzie. W tym wieloletnia

walka muzułmanów z państwem Izrael….

Silne powiązanie religii z polityką oraz ogólne niezadowolenie społeczności

pozwala członkom grup fundamentalistycznych interpretować słowa Allacha

w taki sposób, że znajdują usprawiedliwienie i poparcie dla swoich działań.

Fundamentaliści głęboko wierzą, że nieludzka przemoc może powstrzymać

wpływ „chorej” zachodniej cywilizacji.

124 K. Jałoszyński, Terroryzm…, op. cit., s. 79. 49

Motywowani religijnie terroryści wybierają poświęcenie własnego życia za

swoje przekonania. Zamachowcy samobójcy stali się symbolem ataków

terrorystycznych, zapoczątkowanych na szeroką skale przez

fundamentalistów islamskich.

Zdobycie możliwości wglądu w umysły terrorystów jest na tyle fascynujące,

szczególnie jeśli dotyczy to ludzi całkowicie oddanych swojej sprawie, jak

zamachowcy samobójcy, o których będę mówiła szerzej w kolejnym

rozdziale mojej pracy. Łatwo jest odrzucać terrorystów, uznając ich za

szalonych fanatyków, jednak w rzeczywistości muszą mieć oni silne umysły,

pozwalające im na radzenie sobie z długimi okresami skrupulatnych

przygotowań pomiędzy pełnej przemocy działalności.

Rozdział III

Islamskie organizacje terrorystyczne

Wspólnym postulatem wysuwanym w programach wszystkich

fundamentalistycznych grup islamskich jest plan budowy państw

islamistycznych. Charakterystycznymi cechami wspólnymi tych

teoretycznych koncepcji są: szczególna pozycja prawa szariatu i założenie

suwerenności Boga, a tym samym odrzucenie władzy świeckiej

W koncepcjach tych neguje się wszelki indywidualizm, a podkreśla silnie

50

nakaz bezwzględnego posłuszeństwa ludzi względem Boga. Schemat taki

występuje bez względu na odłam islamu, z którego tradycji wywodzi się dana

grupa fundamentalistów islamskich. Za każdym razem taki model teoretyczny

uważany jest przez liderów tych ugrupowań za idealne rozwiązanie, łączące

w sobie szczytne wartości islamu i odpowiedź na wyzwania

współczesności125. Ten zadziwiający powrót do religii islamu może mieć

dwojakie podłoże. Z jednej strony jest przejawem ruchu rewitalizacyjnego na

gruncie doktryny, a z drugiej zdaniem islamistów protestem przeciw

utrzymującej się ingerencji państw Zachodu w wewnętrzne sprawy państw

islamskich.

Zdaniem ortodoksów islamskich przywódcy polityczni opierający swoją

władze na prawach świeckich w narzuconym przez zachód modelu państwa

są niepożądani w społeczności islamskiej, ponieważ osłabiają siłę Ummy

przez jej dodatkową fragmentaryzację126.

Dla ortodoksów Umma oznacza stosunki łączące muzułmanina

w większą całością, co nabrało wymiaru moralnego. Odejście od Ummy

stanowiło posunięcie naganne, zrywnie kontaktu nie tylko z ludźmi,

ale również z Bogiem. Powstanie Ummy wprowadziło bardzo ostry podział na

muzułmanów i niewiernych.

3.1.Organizacje terrorystyczne jako przejaw fundamentalizmu

islamskiego.

125 Zwracając się w kierunku własnych źródeł religijnych, podbudowujących nadzieje na pomyślne rozwiązanie potęgujących się trudności życia codziennego, muzułmanie odwracają się od obcej ideologii, szerzej w: A. Mrozek – Dumanowskiej, Współczesny ruch odnowy islamu…, s. 22.126 Idea Ummy okazała się celnym odkryciem, stworzyła nową jakość w stosunkach na Półwyspie Arabskim. Stanowiła ona nie tylko polityczny alians, ale poczucie zorganizowanej wspólnoty mającej swoją własną ideologię. Islam stał się głównym narzędziem integracji społecznej, co dawało muzułmanom poczucie wspólnoty wykraczającej poza podziały plemienne, choć te istnieją do naszych czasów. Umma stanowiła swego rodzaju fenomen, który pozostawał ponad podziałami i nie naruszał ich, szerzej w: J. Danecki, Arabowie…, s. 129.

51

Większość organizacji fundamentalistów islamskich zakłada powstanie

teokratycznych republik w obrębie dotychczasowych granic własnego

państwa. Cześć przywódców ugrupowań islamskich, tak jak w przypadku

Jemaah Islamiya (JI)127, pragnie połączyć w jedno islamskie państwo trzy

dotychczas suwerenne organizmy państwowe lub wcielić w granice

istniejącego państwa część terytorium innego podmiotu.

W takich właśnie programach uwidacznia się w sposób najbardziej

oczywisty upolitycznienie programów tych organizacji opartych na

założeniach islamu i powołujących się w swych działaniach na autorytet

Koranu. Przenikają się w nich interesy poszczególnych grup etnicznych oraz

ich promotorów.

Interesującym aspektem funkcjonowania islamskich grup

terrorystycznych jest publikowanie przez ich przywódców programów

w postaci fatwy128, które kierowane są do ogółu wierzących muzułmanów.

Przeważnie nie zawierają one wskazówek „bogobojnego” życia, tylko

stanowią apele nawołujące do wojny i nienawiści. Oprócz postulatów czysto

politycznych, cześć z ugrupowań przedstawia swoje działanie jako

odpowiedź na zagrożenie ze strony innych organizacji posługujących się

aktami terroryzmu, które dotykają wyznawców Allacha.

3.1.1.Partia Boga....Hezbollah, Liban.

Hezbollah jest polityczno – wojskowo - religijną organizacją

zrzeszającą wiele radykalnych formacji szyickich przychylających się do

127 Celem działalności tej radykalne grupy islamskiej, o charakterze zbrojnym jest powstanie na terytorium Malezji, Singapuru i południowych Filipin, państwa wyznaniowego, na kształt Islamskiej Republiki Iranu, działalność tej organizacji władze Malezji odkryły w 1997 roku. 128 Jest to odezwa duchowych i politycznych przywódców islamu, skierowana do wiernych, która określa ramy zachowania i postrzegania problemów politycznych, społecznych i ekonomicznych, z jakim spotykają się członkowie społeczności islamskiej, ma ona skłonić ich do refleksji i pomóc w wyborze najlepszej drogi postępowania, zgodnej z nakazami doktryny religijnej w: H. Abdalati, Spojrzenie w islam..., s. 22.

52

ideologii Chomeiniego. W Libanie ruch wyznaczył sobie za cel

utworzenie fundamentalistycznego państwa szyickiego.

Celem działalności Hezbollachu jest idea stworzenia zjednoczonego

państwa islamskiego, które mogłoby się oprzeć wpływa zachodniej

kultury.

Powstanie Hezbollahu zainspirowała rewolucja w Iranie w 1979r.,

oraz izraelska operacja w Libanie w 1982 r. Jednak, by zanalizować

i poznać Hezbollah należy sięgnąć głębiej, do historii państwa Liban.

Nazwa „Liban” używana była za panowania Osmanów

w odniesieniu do niezbyt ściśle określonego regionu otaczającego góry

Liban. Okolice te były zamieszkiwane przez maronitów129,mniejszość

stanowili druzdowie, wyznawcy jednego z odłamów islamu.

Kontrole nad tym obszarem po I wojnie światowej uzyskała

Francja. Z braku silnego państwa dobrobytu większość Libańczyków

w o wiele niższym stopniu identyfikowała się ze swoją grupą etniczną,

z której się wywodziła i ze swymi tradycyjnymi przywódcami. Ogromny

wpływ na dalszy los Libanu miało powstanie państwa Izrael w 1948

roku, w konsekwencji czego było przybywanie pierwszych uchodźców

palestyńskich do Libanu.

Choć w latach 60-tych gospodarka zaczęła kwitnąć, świadomość

narodowa nad wyraz wzrastała wolno.

Kolejny upadek Libanu spowodowany został pojawieniem się

i działalnością na jego terytorium Organizacji Wyzwolenia Palestyny.

Pod koniec lat siedemdziesiątych i na początku lat osiemdziesiątych

Izrael najechał na terytorium Libanu, gdzie z pomocą maronitów podjął

129 Maronici-ugrupowanie religijne katolików, powstałe w VI w. i do 53

próbę usunięcia OWP130 z obozów dla uchodźców rozlokowanych na

południowych przedmieściach Bejrutu. Stany Zjednoczone

wynegocjowały zawieszenie broni, umożliwiające wycofanie się

bojowników i przywódców OWP.

W 1989 roku po czternastu latach wojny domowej, masakrach ludności

cywilnej, podkładaniu bomb w samochodach, porwań

i przetrzymywaniu zakładników, Stanom Zjednoczonym udało się, wraz

z Arabią Saudyjską, doprowadzić do zawarcia porozumienia, które

utrzymywało w mocy zasadę wyznaniowego podziału władzy

państwowej, by muzułmanie otrzymali połowę ogólnej sumy miejsc

w parlamencie i wzmocnili pozycje muzułmańskiego premiera dla

zrównoważenia uprawnień chrześcijańskiego prezydenta.

Kryzys libański otworzył irańskim fundamentalistom doskonały

rynek zbytu dla eksportowanego przez nich rewolucyjnego islamu.

Państwo było od południa okresowo najeżdżane i opanowywane przez

Żydów. Zachodnie cesarstwa często mieszały się w wewnętrzne sprawy

krajów Bliskiego Wschodu z uwagi na własny interes.

Najazd izraelskich czołgów na Liban 6 czerwca 1982 roku131, miał

na celu zniszczenia znajdujących się tam baz Organizacji Wyzwolenia

Palestyny. Miejscowym partyzantom szyickim pomocy udzielił Iran

wysyłając do Libanu członków Irańskiej Straży Rewolucyjnej, aby

pomogli tam zorganizować ruch islamski, którego członkowie wdzieliby

udział w dżihadzie przeciwko Izraelowi. Tak narodził sie jeszcze jeden

wróg Izraela – Hezbollah (Hizb’allah- Partia Boga). Można, więc uznać,

że organizacja sponsorowana jest przez Iran.

130 OWP- Organizacja Wzwolenia Palestyny.131 H.Jaber Hezbollah, Warszawa 2001, str.15.

54

Okupacja izraelska wywołała masowe powstawanie regionalnych

ruchów oporu. Niektóre wioski takie jak Dżibszeet i Maarakeh, stało się

znanych zarazem jako „łuk oporu”132 oraz jako postrach dla izraelskich

żołnierzy. W miarę jak nowi bojownicy przenikali na południe Libanu

z doliny Bekaa, rozkręcało się koło przemocy.

W czasie inwazji na Liban oddziały sił zbrojnych Izraela dotarły aż

po stolicę Libanu i poddały zachodni Bejrut wyniszczającemu atakowi

i oblężeniu. W sierpniu siły OWP zostały z Bejrutu ewakuowane pod

nadzorem sił wielonarodowych, a w 1983 roki Izrael rozpoczął

wycofywanie swoich sił na linię rzeki Awali, na północ od Sydonu.

Wycofanie się sił izraelskich z części terytorium Libanu zbiegło się

pojawieniem się Hezbollahu na arenie politycznej oraz społecznej

i w pierwszą rocznice śmierci Harba133 . W dzień po wycofaniu sie

oddziałów izraelskich z Sydonu , zaczęły tam napływać grupy

bojowników Hezbollahu.

Jeden z znamiennych bojowników Chalil Dżarradi134 w swojej

wiosce Maarakeh kierował grupą bojowników, często narażając własne

życie i brał bezpośredni udział w atakach na żołnierzy izraelskich.

W jednym z wywiadów, udzielonym gazecie „Al-Safir”, Dżarradi

powiedział: „Niech Izraelczycy przyjdą do Maarakeh, czy do innej

z siedmiu wiosek, w niewielkiej sile, a nie w cztery tysiące żołnierza

i wspierających ich śmigłowców. My, bowiem wierzymy w nasz kraj,

w naszą ziemię. Prawnie się nam ona należy, więc mamy prawo jej

bronić i wyzwolić ja spod obcej okupacji. Ruch oporu nie jest kierowany 132 H.Jaber, op. cit.,.27.133 Ragheb Harb, szejk, jeden z ważniejszych męczenników Hezbollahu . jeden z pierwszych, który nawoływał do stawienia oporu. Zamordowany podczas powrotu do domu, zginął od strzalu-trafiony został trzema kulami w głowę.134 Ch. Dżarradi, lokalny nauczyciel teologi islamskiej, kierował operacjami z Husseinija w swojej wiosce Maarakeh.

55

przez kogokolwiek, przez przywódców, liderów. Kierują nami tylko

nakazy islamu.”135 Przytoczyłam tutaj ta wypowiedź, gdyż uważam, iż,

stanowi ona o podstawach ideologicznych, Hezbollahu, którą stanowi

islam.

Organizacja także bazuje na przekonaniach głoszonych przez

Chomeiniego, mówiące o stworzeniu wszechislamskiego państwa

rządzonego przez duchownych muzułmańskich. Jej członkowie uważają,

że tylko w ten sposób uda sie ocalić kraj przed nadchodzącym z zachodu

rozkładem. Drugim z celów formacji jest całkowita likwidacja państwa

Izrael, oraz przywrócenie dawnych ziem Palestynie. Wyzwolenie

Jerozolimy, jej powrót do islamu stanowi dla nich religijny obowiązek.

Hezbollah żadna także całkowitego wycofania zachodnich instytucji

z terenu Libanu. Działania organizacji przyczyniły sie do izolacji

południowego Libanu136.

Hezbollah nie jest typową organizacją terrorystyczną, a raczej

zorganizowaną partyzantką, której głównym celem pozostają formacje

wojskowe i wielu uważa je za siły narodowowyzwoleńcze137, choć na

pewno nie reprezentują one w całości społeczeństwa Libanu.

Popularność wśród trzymilionowej społeczności szyickiej w Libanie

wynosi ok. 40%, co potwierdziły wybory parlamentarne w 1992 roku,

w których Hezbollah zdobył osiem mandatów. Organizacji nie popierają

jednak chrześcijanie, którzy uważają ją za główny czynnik destabilizujący

w regionie138. Mimo wszystko poparcie dla Hezbollahu jest duże,

135 H.Jaber,op. cit., s. 28.136 Południowy Liban , ktory był atrakcja turystuczna uległ degradacji, zabroniono sporzywania alkoholu,kapieli w basenach damsko-męskich, kobietom zabroniono noszenia strojów kapielowych. Region ten był jak w stanie wojny.Szerzej w H.Jaber, op. cit., s. 33.137 Amerykanie zaliczają Hezbollah do grup terrorystycznych, podczas gdy rząd w Bejrucie uważa Partię Boga za siły narodowowyzwoleńcze.138 http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/1908671.stm.

56

szczególnie, że stawia nie tylko opór siłom izraelskim, ale także

dokonuje akcji odwetowych za ataki sił Izraela na libańskie obiekty

cywilne.

Członkowie organizacji egzekwowali swoje idee czynami- najczęściej

atakami terroru. Przeprowadził on wiele szeroko zakrojonych

zakrojonych ataków terrorystycznym przeciwko przeciwko celom

izraelskim, oraz międzynarodowych w Libanie.

Na przestrzeni lat organizacja ta przekształcała się, pod wieloma

względami. Pod wpływem irańskich rewolucjonistów organizacja uległa

transformacji z niewielkich grup do doskonale zorganizowanej

organizacji, z zapleczem militarnym139. Hezbollah ewoluował także

z ruchu wyzwoleńczego do fundamentalnej organizacji terrorystycznej.

W struktury Hezbollahu wchodzi rada konsultatywna (szura),

w której składzie jest 12 duchownych pod przewodnictwem naczelnego

sekretarza. Sekretarzem Generalnym i świeckim dowódcom Partia Boga

jest Hassan Nasrallah140. Za duchowego ojca ugrupowania uznaje się

Mohammeda Husejna, Fadlallaha, który jest zarazem głównym sędzią

prawa koranniczego w Libanie. On sam jednak zachowuje raczej

bezpieczny dystans od samej organizacji.

Organizacja posiada specjalne komisje, zajmujące się problemami

ideologicznymi, militarnymi, politycznymi, prawnymi, informacyjnymi

oraz społecznymi. W celu utrzymania bezpieczeństwa wewnętrznego

dowództwo służby bezpieczeństwa odpowiedzialne za porwania

obywateli Zachodu składa się z 12 ludzi pochodzących z różnych klanów.

139 Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia… op. cit., s.392.140 Sayyed Hassan Nasrallah, ur. 1960 w południowym Bejrucie jako najstarszy z dziewięciorga dzieci ubogiego kupca, libański polityk, szyita.

57

Podczas najważniejszych operacji jest wspierana przez skrzydło

Hezbollahu- Islamski Opór141.

Śmierci Chomeiniego oraz zawarcie porozumienia w Taif po

piętnastu latach wojny domowej przyniosły Libanowi pokój. W 1991

roku działania Hezbollahu związane z porwaniami ucichły142 . Hezbollah

zaprzestał ataków antyzachodnich, a wzmógł działania partyzanckie

przeciwko wojskom izraelskim.

Hezbollah stanowi obecnie zarówno moralne, jak ideologiczne

oparcie dla radykalnych palestyńskich ugrupowań islamskich, takich jak

Hamas czy Islamski Dżihad, w ich kampanii terrorystycznej przeciwko

Izraelowi. Zakres i natura kampanii terrorystycznej Hezbollahu ukazuje

ścisłą zależność od Iranu. W swoich aktach terroru stosowali liczne

uprowadzenia oraz ataki samobójcze.Bezkompromisowy 91 .Duch

ideoligi odzwierciedlony jest w symbolu organizacji; na którym widnieje

uniesiona ręka z karabinem na tle kuli ziemskiej i hasło „Boska partia na

pewno zatriumfuje”143, oraz w części dolnej „Rewolucja islamska

w Libanie”144.

3.1.2 .HAMAS; Islamski Ruch Oporu, Palestyna

Hamas jest skrótem od Harakat al- Mauqawamah al- Islamija

(Islamski Ruch Oporu)145. Natomiast Hamas po arabsku oznacza odwagę

141 Islamski Opór (Islamic Resistance) składa się z ponad 5000 doskonale wyszkolonych i świetnie uzbrojonych bojowników.142 Stało sie tak w wyniku trójstronnej ugody zawartej pod auspicjami ONZ, na mocy której uwolniono 450 Libanczyków i Palestyńczyków przetrzymywanych przez Izrael.143 Werset zaczerpnięty z Koranu , od którego Hezbollah przyjął nazwę.144 Przez ten napis uwidacznia sie wpływ Iranu, nawiązanie bądź kontynuacja Białej Rewolucji w Iranie.145 Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia... op. cit., s.396.

58

i waleczność. Źródła organizacyjne i ideologiczne Hamasu pochodzą od

ruchu Bractwo Muzułmańskie146. Celem Bractwa system istotnych działań

społecznych, które nazywają Da’wah.

Organizacja powstała w 1987 r. w strefie Gazy po wybuchu intifady

z inspiracji członków Stowarzyszenia Braci Muzułmańskich. Organizacja

bardzo szybko znalazła poparcie wśród Palestyńczyków, poniekąd dzięki

swym bardzo radykalnym hasłom i bezkompromisowej postawie.

W dokumencie zwanym Zobowiązaniem Hamasu z 18 sierpnia 1988 można

przeczytać, że „Izrael będzie istniał tak długo dopóki islam nie zrówna go

z powierzchnią ziemi”, ponadto głosi także, ze rozpoczyna świętą wojnę

z państwem izraelskim, a „konferencje pokojowe to tylko strata czasu”147.

Ruch Hamasu został prawnie zarejestrowany w Izraelu w 1978 roku, przez

szejka Ahmeda Jassina148, duchowego lidera ruchu, jako nieprzynosząca

zysku organizacja pod nazwą „al-Mujama”. Stowarzyszenie to przede

wszystkim podejmowało działania mające na celu nakłanianie społeczności

do ściślejszego przestrzegania islamu. W toku intifadyHamas nabrał tempa,

rozszerzając swoje działania na Zachodni Brzeg Jordanu, aby w efekcie stać

sie dominującym fundamentalistycznym ruchem islamskim na Terytoriach

okupowanych.

Hamas finansowany był głównie przez prywatnych sponsorów z całego

świata, płacących islamski podatek religijny zwany zakatem149. Większość

funduszy Hamasu trafia do na akcje charytatywne, prowadzenie szpitali

i meczetów. Hamas uczestniczył także w działalności związków zawodowych

i izb handlowych. Działalność zbrojna podjął po wybuchu, w 1987 roku

palestyńskiego powstania zwanego intifadą150. Po wojnie w zatoce Perskiej

Hamas stał się wiodącym ugrupowaniem terrorystycznym na Terytoriach 146 Bractwo Muzułmańskie powstało w latach dwudziestych XX wieku w Egipcie i odnowił swoją działalność w latach siedemdziesiątych w świecie arabskim,głównie w Jordani i Egipcie.147 http://hatikvah.uni.opole.pl/PL-Hamas.htm.148 Szejk Ahmad Ismail Jassin (1936) członek Bractwa Muzułmańskiego, jeden z załozycieli Hamasu.149 Zakat; prawo wspólnoty muzułmanów do nadwyżki indywidualnego majątku wyznawcy islamu. W państwach muzulmańskich jest to obowiązkowy podatek. Stanowi on minimalną oczekiwaną kwotę, wielu muzułmanów ofiaruje znacznie większe kwoty na cele charytatywne. http://hatikvah.uni.opole.pl/PL-Hamas.htm.150 Słowo intifada oznacza w języku arabskim nagłe otrząśnięcie się ze snu, a także drżenie lub dreszcze z powodu choroby czy strachu. Powstanie Palestyńczyków przeciwko izraelskiej okupacji terytoriów zamieszkałych przez arabów. Miały miejsce dwa takie powstania; I intifada obejmującą lata 1987-1991 oraz II intifada obejmująca lata 2000-2004. Tamże.

59

Okupowanych, a także w samym Izraelu. Dziś jest druga, po Fatah, co do

znaczenia grupą, a czasami postrzegany jest nawet jako groźny konkurent

dla sowieckiego ruchu nacjonalistycznego. Obecnie stanowi najsilniejszą

grupę stanowiąca zagrożenie dla procesu pokojowego, a eskalacja jego

działalności terrorystycznej poprzez samobójcze ataki bombowe na cele

cywilne w Izraelu w 1996 roku niemal doprowadziła do zerwania rozmów

pokojowych.

Statut Hamasu odrzucił koncesyjny styl OWP, ponieważ

odzwierciedlał zile wpływy „zachodnich misjonarzy, orientalistów

i kolonialistów”. Hamas przyjął dżihad jako obowiązek każdego

muzułmanina. Mimo, że Hamas uważa zniszczenie Izraela za priorytet, jego

celem jest także zintegrowanie społeczeństwa od podstaw, poprzez sieć

meczetów, instytucji oraz ugrupowań społecznych.

Struktura organizacji zmieniła się po aresztowaniu duchowego

przywódcy, Jassina, kiedy to ujawniły się wpływy z innych krajów, takich jak;

Jordan, Syria, Stany Zjednoczone. Jednak mimo aresztowania Jassina,

częściowo kontrolował on działalność organizacji. Jego uwolnienie było

jednym z głównych żądań Hamasu151.

W skład dowództwa Hamasu, oprócz głównego duchowego przywódcy,

szejka Jassina, wchodzi naczelna rada konsultatywna, którą tworzy religijna

starszyzna kapłanów. Pochodzą oni częściowo z terytoriów okupowanych,

oraz w większości z zewnątrz.

Za ataki terrorystyczne odpowiedzialne jest militarne skrzydło Hamasu-

Brygady Izz al-Din al-Kassem152 .

Terroryzm Hamasu ma dwa cele taktyczne. Pierwszym jest trzymanie

społeczności żydowskiej w strachu, co miałoby doprowadzić do powstania

wewnętrznej, izraelskiej opozycji sprzeciwiającej się okupacji i budowaniu

osiedli żydowskich. Drugim zadaniem jest sprowokowanie Izraelczyków do

zemsty, co wywoła u Palestyńczyków niepokój, który później mogłaby

wykorzystać Hamas. Hamas odegrał ważną rolę w pełnej przemocy

islamskiej działalności wywrotowej i radykalnych operacjach

151 Dom Wydawniczy Bellona,Encyklopeia… op. cit.,s. 396.152 Brygady Izz al-Din al-Kassem, założone w 1991 r., a nazwane na cześć charyzmatycznego duchownego zabitego w 1935r., gdy stawiał opór brytyjczykom. Tamże, s. 397.

60

terrorystycznych, skierowanych zarówno przeciwko Izraelczykom, jak

i arabskim kolaborantom. Na początku stosowali głównie „tradycyjne” metody

terrorystyczne: podpalenia, samochody – pułapki, podkładanie bomb

i porwania. Z biegiem czasu ugrupowanie „wyspecjalizowało” się

w samobójczych atakach bombowych.

3.1.3.Al-Qaida, Afganistan.

Al-Qaida (baza), to międzynarodowa „grupa wsparcia” finansująca

i kierująca działalnością islamskich bojowników na całym świecie. Uważana

za najgroźniejszą organizację terrorystyczną świata, walczącą ze wszystkimi

narodami i rządami, które nie kierują się skrajną interpretacją islamu.

Powstała podczas wojny ze Związkiem Radzieckim w Afganistanie, a jej

rdzeń stanowią weterani wojenni z całego islamskiego świata. Al-Qaida

założył ok roku 1988 saudyjski milioner i islamski bojownik, Osama bin

Laden, po zamachu na USA w dniu 11.09.2001 r., uważany za jednego

z najniebezpieczniejszych terrorystów na świecie. Osama bin Laden wkroczył

na drogę wojownika świętej wojny w 1979r., kiedy sowieckie wojska

najechały Afganistan. Przeniósł swoje interesy, w tym kilkaset lojalnych

pracowników i ciężki sprzęt z Arabii Saudyjskiej do Afganistanu, by bronić

islamskie ziemie przed niewiernymi. Pierwszym krokiem było stworzenie

zorganizowanego programu, poboru. Wraz z przywódca Palestyńskiego

Bradztwa Muzułmańskiego, zorganizował urząd rekrutacyjny – Maktab al-

Khidamat (MAK)153. Utworzył sieć biur naboru na całym świecie, także

w Europie i Stanach Zjednoczonych. W ciągu niespełna roku bin Laden

dysponowała tysiącami ochotników trenowanymi w jego prywatnych

obozach. Kwaterujący w Afganistanie bin Laden utworzył potężną

międzynarodową sieć łączącą wszystkich muzułmańskich ekstremistów

w różnych krajach.

153 Maktab al- Khidamat, MAK- Urząd Słuzby Wojskowej, zachęcal młodych Arabów z całego świata do wstepowania w szeregi bojowników walczących o wyzwolenie Afganistanu. http://en.wikipedia.org/wiki/Maktab_al-Khadamat

61

Osama bin Laden pochodzi z Arabii Saudyjskiej gdzie jego rodzina

dorobiła się pokaźnej fortuny w branży budowlanej. W okresie interwencji

radzieckiej w Afganistanie wspomagał mudżahedinów, współpracując

z siłami specjalnymi Stanów Zjednoczonych i Pakistanu. Jego stosunek

zmienił się radykalnie po wojnie z Irakiem o wyzwolenie Kuwejtu, w wyniku

której amerykańscy żołnierze zostali rozmieszczeni na terenie jego rodzinnej

Arabii Saudyjskiej . Pozostawienie amerykańskich baz wojskowych w Arabii

po zakończeniu operacji „Pustynna Burza” przez radykalnie nastawionych

fundamentalistów muzułmańskich zostało odebrane jako swego rodzaju

obraza honoru narodowego. Pozbycie się wpływów Zachodu i Zachodniej

cywilizacji stało się głównym celem ideowym ugrupowań

fundamentalistycznych w świecie muzułmańskim, a w obliczu przewagi

militarnej przeciwnika sposobem realizacji tego celu stał się terroryzm154.

Wkrótce większość zamachów terrorystyczny kojarzono z Osamą bin

Ladenem: eksplozję w Adenie w 1992 r.; nieudany zamach na prezydenta

Clintona na Filipinach; zamach na amerykańskie bazy wojskowe w Rijadzie

i Dahranie w 1996 r.; wysadzenie w powietrze w 1998 r. ambasad USA

w Nairobi i Dar es-Salaam; zatopienie w 2000 r. w adeńskim porcie

amerykańskiego okrętu wojennego USS. "Cole"155. Osama bin Laden, stał się

tym samym najbardziej poszukiwanym terrorystą na świecie.

Należy zauważyć, iż dopiero od połowy lat dziewięćdziesiątych XX

wieku Osama bin Ladin zaczął mówić otwarcie o amerykańskim

imperializmie i jego roli w procesie rozkładu Ummy islamskiej, od początku

lat siedemdziesiątych XX w.156 Aby odciągnąć uwagę od faktycznych

przyczyn antyamerykańskiej postawy, w swoich wypowiedziach podkreślał

fakt uznania niepodległości Izraela przez sekularyzowany rząd Egiptu, który

stworzył niebezpieczny precedens w stosunkach państw islamskich regionu 154 Rocznik strategiczny 2001/2002, s. 340-341, Jadwiga Kiwerska, Świat w latach 1989 – 2004, Poznań 2005, s. 326-328.155 Tamże.156 W kwietniu 1995 r. w wywiadzie dla francuskiego dziennikarza przywódca Al-Kaidy twierdził: „ (…) sprzeciwiając się ateistycznemu ZSRR, Saudowie wybrali mnie jako reprezentanta w Afganistanie. Ja nie walczyłem z komunizmem zapominając o zagrożeniu z Zachodu”; „ Dla nas nie była ważna walka z ZSRR w obronie interesów USA tylko, manifestowanie muzułmańskiej solidarności (...); komunizm był pierwszym celem, Ameryka będzie następnym. To jest dopiero początek walki do śmierci albo do zwycięstwa”, International Islamic Front for Jihad Against the Jews and Crusaders, (URL) http: //www.ict.org.il /inter_ter / orgdet .cfm? orgid=74, z 24 III 2004.

62

Bliskiego Wschodu157. Widząc słabnące zainteresowanie swoją działalnością

ze strony państw arabskich, przywódcy Al – Kaidy zaczęli się domagać

prawa do odgrywania większej roli politycznej w regionie Bliskiego

Wschodu158, szczególne pretensje wysuwano w deklaracjach w stosunku do

władz Arabii Saudyjskiej159.

Kolejnym krokiem zapowiadającym rozprawię z polityką USA

w regionie Bliskiego Wschodu był wywiad z marca 1997 r. dla amerykańskiej

stacji informacyjnej CNN, w którym Osama bin Laden zapowiedział, iż: „(...)

My deklarowaliśmy dżihad przeciw rządowi USA, ponieważ rząd ten jest

niesprawiedliwy, zbrodniczy i tyrański, popełnia czyny ohydne

i niesprawiedliwe w swoim imieniu lub popiera działania Izraela. Przez te

czyny deklarowaliśmy dżihad przeciw wam tak jak nakazuje nam nasza

religia. Słowo najwyższego Boga każe nam wypędzić Amerykanów jak

najdalej od muzułmańskich krajów. Nasz dżihad kierowany jest przede

wszystkim przeciwko wszystkim żołnierzom amerykańskim i cywilom w kraju

Dwóch Świętych Miejsc oraz cywilnym celom w Stanach Zjednoczonych”160.

Al Kaida jest przykładem struktury terrorystycznej nowego typu. To

sieć wielonarodowa, złożona i powiązana, z co najmniej kilkunastoma

organizacjami fundamentalistycznymi działającymi samodzielnie w różnych

częściach świata. Jednoczy je nienawiść do Zachodu, prozachodnich

i „świeckich” rządów w świecie muzułmańskim oraz wpływ

fundamentalistycznej interpretacji sunnickiego odłamu islamu. Poszczególne

organizacje są rozproszone, częściowo „uśpione” i dodrze zakonspirowane.

Al Kaida stanowi strukturę samofinansującą się, nie jest bezpośrednio

157 Szerzej w: J. Bryła, Bliski i Środkowy Wschód w stosunkach… op. cit., s. 147. 158

Panująca dynastia Saudów przybrała tytuł Strażników Dwóch Świętych Meczetów, aby poprawić własny wizerunek, gdyż „skostniały” system polityczny coraz bardziej staje się podatny na niepokoje wewnętrzne, które wykorzystuje „raczkująca” opozycja, szerzej w: W. Giełżyński, Pełnia półksiężyca, „Wprost”, 19 IV 1998.159 3 sierpnia 1995 r. Osama bin Laden wydał komunikat: „Otwarty list do Króla Fahda”, w którym zarzucał rządom Saudów m. in: brak poparcia dla sunickiego islamu, nieudolną politykę obronną, trwonienie publicznych petrodolarów , obecność niemuzułmańskich obrońców w królestwie, wzywał do partyzanckiej walki przeciw siłą USA stacjonującym na terenie Arabii Saudyjskiej. The International Policy Institute for Cunter – Terrorism, Al-Qaida, (URL) http: //www.ict.org.il /inter_ter / orgdet.cfm?orgid=74,z 24 III 2003.160 Findlaw, CNN March 1997 interview with Osama bin Laden, (URL) http://news.findlaw.com/cnn/docs/binladen/binladenintvw-cnn.pdf, z 24 III 2004.

63

finansowo wspierana ani politycznie kontrolowana przez rządy konkretnego

państwa161. Obserwując rozwój Al - Kaidy, profesjonalną koordynację jej

działań, strukturę można stwierdzić, iż zaczęła ona przypominać agendę na

kształt wywiadu i kontrwywiadu162. Organizacja ta zasługuje na szczególną

uwagę ze względu przynajmniej na trzy znamienite cechy: potencjał ludzki,

zasięg terytorialny prowadzonych działań oraz źródła finansowania.

Pierwiastek ludzki w tej organizacji stanowi o jej sukcesie. Ze względu

na przygotowanie taktyczne, trening fizyczny i psychologiczny członkowie.

Al. - Kaidy mogli rzucać wyzwanie USA. Kierownictwo Al - Kaidy dzięki

posiadanym możliwościom technicznym publikowało nawet podręczniki

dotyczące zasad i wariantów walk partyzanckich w terenie zurbanizowanym.

Jednym z podstawowych źródeł finansowania był przywódca Osama

bin Laden, który dzięki osobistemu majątkowi i koneksjom rodzinnym

dysponował majątkiem co najmniej w wysokości 300 mln dolarów USA.

Oprócz zysków z inwestycji w „legalne” przedsięwzięcia ugrupowanie to

mogło liczyć na duże wsparcie pochodzące głównie z regionu Bliskiego

Wschodu163. O wspieranie tego ugrupowania podejrzewanych było wiele

banków i agend rządowych państw Zatoki Perskiej, m.in. Dubami islamie

Bank164. Oprócz darowizn od zaprzyjaźnionych z Al -Aidą grup

przedsiębiorców i finansistów, pomoc płynęła szerokim strumieniem od

organizacji charytatywnych, przykładem może być: Mery International Relief

Agency165. Bojownicy zdobywali też środki finansowe w akcjach zbrojnych,

różnego rodzajach napadach i wymuszeniach. Obecnie trudna jest do

oszacowania kwota, jaką uzyskała ta organizacja z handlu bronią

i narkotykami166.

161 W. Szymborski, Doktryna Busha. Bydgoszcz 2004, s. 94-95.162P. L. Williams, Al. – Kaida op. cit., s. 32 .163 Przedstawiciele władz Arabii Saudyjskiej w 1999 roku, oświadczyli, że tylko z ich państwa na swoją działalność organizacja ta otrzymała około 50 mln dolarów USA, zebranych w formie jałmużny ,szerzej w: Overview of State-Sponsored Terrorism, Department of State Publication Office of the Secretary of State Released by the Office of the Coordinator for Counterterrorism, (URL)http://www.usis.usemb.se/terror/rpt2000/overviewstate.html, z kwietnia 2004. 164 P. L. Williams, op. cit., s. 179., 165 Tamże s. 47.166 Wydaje się, że jedynie najwyżsi przedstawiciele afgańskiego reżimu Talibów mogliby oszacować domniemane kwoty z wymienionych wcześniej procederów. Tym bardziej, że sam reżim wielokrotnie był oskarżany przez społeczność międzynarodową o podobne praktyki oraz wspieranie

64

Należy zauważyć, iż stosunek tzw. świata islamu do osoby Osamy bin

Ladena nie był jednoznaczny. Przywódcy państw, elity intelektualne

odżegnywały się od jego ekstremizmu i metod walki, postrzegając Lagena

jako źródło kompromitacji wysiłków politycznych o wiary muzułmańskiej.

Zdawali sobie sprawę, iż lider Al –Qaidy uzurpował sobie prawo do

występowania w roli rzecznika uciśnionych z Trzeciego Świata. Natomiast

dla arabskiej ulicy stał się symbolem, śmiałkiem, który oficjalnie nawoływał

do walki z Ameryką. Arabska ulica nienawidząca Ameryki, w pierwszej

kolejności za wsparcie dla Izraela w konflikcie o palestyńskie ziemie,

następnie za amerykańskie ataki rakietowe na Afganistan w 1998 roku

(w odwecie za zamachy bombowe w Kenii i Tanzanii) uczyniła go „idolem”

dla biedoty ze slumsów od Bejrutu po Manilę. Im bardziej działalność jego

budziła rozgłos, tym łatwiej było mu zdobywać rekrutów, a także możnych

sponsorów.

3.1.4. Inne islamskie organizacje terrorystyczne

Ilość organizacji o charakterze terrorystycznym nie pozwala mi na

omówienie tego tematu całkowicie, jednakże w tym podrozdziale chciałabym,

choć nakreślić istnienie wiekszej liczby islamskich ugrupowań

terrorystycznych.

Abu Sajaf, Filipiny – Niewielka grupa islamska walcząca

o ustanowienie muzułmańskiego państwa w stylu irańskim na

Mindano, wyspie położonej na południe od Filipin. Działalność

terrorystyczna grupy to ataki bombowe, zabójstwa, porwania

i wymuszenia od firm i bogatych biznesmenów.

międzynarodowego terroryzmu, szerzej w: A. Rashid, Talibowie, op. cit., ss. 416.65

Al-Dżama’a al- Islamija (Grupa Islamska), Egipt – Powstała w latach

siedemdziesiątych XX wieku, początkowo jako ruch. Głosił, że

państwa muzułmańskie maja być rządzone przez Koran. Grupa nie

cieszy sie poparciem społecznym, jest silnie podzielona. Jej ataki są

poważne i przynoszą wiele szkód.

Brygada, 17 ( Force 17), Palestyna – powstała we wczesnych latach

siedemdziesiatych. Utworzona została przez oficerów organizacji al-

Fatah, wkrótce po wydaleniu OWP z Jordanii. Działalność

terrorystyczna ułatwia sieć infrastruktury w różnych krajach.

Dżamaat ul- Fuqra, Pakistan – islamska sekta pragnąca oczyścić

islam. Ugrupowanie atakuje rozmaite cele, w tym także innych

muzułmanów.

Fatah, Rada Rewolucyjna, Liban – Palestyńska Fatah znana także

jako Abu Nidala, powstała w 1947r., Organizacja utrzymuje, że walka

przeciwko Izraelowi jest święta zasadą. Przeprowadziła liczne ataki.

Fatah tanzim, Palestyna – powstała w 1995r.,powołana przez Jasira

Arafata i dowództwo Fatah. Stanowiła przeciwwagę dla

fundamentalistów islamskich przeciwnych Arafatowi i OWP.

Front Wyzwolenia Palestyny, Liban – powstała w kwietniu 1977r.,

w rezultacie rozłamu Ludowego Frontu Wyzwolenia Palestyny.

Organizacja prowadzi walkę zbrojna z Izraelem.

66

Grupa Dżihad, Egipt – istnieje od końca lat siedemdziesiątych,

podzielona na dwa odłamy. Celem wspólnym jest obalenie

istniejącego rządu oraz wprowadzenie reżimem islamskim.

Zbrojna Grupa Islamska, Algieria – ugrupowanie rozpoczęło

działalność w 1992r., islamska grupa ekstremistyczna, której celem

było obalenie świeckiego rządu Algierii. W ostatnich latach organizacja

włączyła sie do kampanii terrorystycznej, której skutkiem było kilka

masakr cywilów.

3.2. Za sprawą ważniejszą niż życie....Zamachowcy

samobójcy

Zamachowcy samobójcy, czyli ludzie, którzy decydują się oddać

własne życie, podejmują walkę za wyższe ideały i cele, unicestwiając własne

życie167. Wczesnymi takimi formami byli żydowscy sykariusze w starożytności

, przez średniowiecznych assasynów i muzułmańskich bojowników przeciwko

zachodnim imperiom kolonialnym. Zjawisko to objęło w ostatnich dwudziestu

latach objęło Iran, Liban, Izrael, Sir Lanke, a teraz staje nam się bliższe,

ponieważ widmo zagrożenia takim atakiem jest obecnie prawdopodobne w

każdej części świata....

Choć droga samobójczych zamachów jest bardzo rozgałęziona, to wcale

jednak nie jest dowolna. Zaczęły ta broń stosować nieliczne ugrupowania tj.

167 Ch. Reuter, Zamachowcy samobójcy,Warszawa 2003,str.15.67

Hamas i Hezbollah, nie korzysta zaś z nich IRA168 podobnie jak Czerwone

Brygady we Włoszech, świetlisty Szlak w Peru, ale także OWP i inne grupy

palestyńskiej partyzantki miejskiej, czy muzułmańscy bojownicy w Bośni czy

Kosowie. Warto tutaj podkreślić pewien paradoks, tzn., Co sprawiło, że idea

zabijania w połączeniu z ofiarowaniem życia pojawiła się w islamie,

aczkolwiek w niektórych przypadkach nie została zaakceptowana. Ci sami

wyznawcy jednej religii, muzułmanie, podzielili sie na zwolenników

i przeciwników tej taktyki. Z drugiej strony widnieją ugrupowania, które

z islamem nie maja nic wspólnego a sięgnęli po ten środek wali, jak świecka

Partia Pracujących Kurdystanu w Turcji, czy też separatyści tamilscy, którzy

są przeważnie wyznawcami hinduizmu. Jeżeli nie religia, to, co mobilizuje

pewną część ludzi to podjęcia tak drastycznych kroków.....

Straszliwy terror związany z zamachami samobójczymi po raz

pierwszy w czasach nowożytnych stał sie udziałem załóg amerykańskich

okrętów wojennych na Pacyfiku, podczas II wojny światowej. W 1944r., kiedy

to Takijiro Onishi objął dowództwo japońskiej jednostki lotniczej w Manilii,

zaproponował on nowa taktykę walki, polegającą na samobójczych atakach

lotniczych. Z punktu widzenia Japończyków, ataki kamikadze, jak nazwano

pilotów samobójców, miały wiele zalet; nalot mogli przeprowadzać

niedoświadczeni piloci, samolot kamikadze był trudny do zwalczenia,

ponieważ, żeby go powstrzymać trzeba było go zestrzelić. Heroizm pilotów

wpływał na morale Japończyków i potęgował strach u przeciwników.

Piloci – samobójcy wierzyli, że przynoszą Japonii chwałę. Onishi

mówił; „Juz jesteście Bogami”. Nie brakowało ochotników. Między 6 kwietnia

1945r., a 22 czerwca 1945r., w dziesięciu atakach kamikadze uczestniczyło

1456 samolotów. Tuz przed misją jeden z pilotów napisał: „Proszę mi

pogratulować , ponieważ dano mi zaszczyt możliwości śmierci”. Japońscy

lotnicy kamikadze jednak przeminęli wraz z końcem wojny169.

168 Irlandzka Armia Republikańsk, powstała w 1969r.,jako tajne skrzydło Sinn Fein, legalnego ruchupolitycznego, starajacego sie o usunięcie sił brytyjskich z Irlandii, szerzej w R. M. Barnas, op cit., s. 115.169 Ch. Reuter, op. cit., ,s. 15.

68

Samobójcze zamachy bombowe na szeroka skale odrodziły się

w latach siedemdziesiątych w niektórych krajach arabskich. Początkowo

sporadyczne samobójcze ataki bombowe stosowali Palestyńczycy. Taktyka

ta rozwinęła sie po inwazji Izraela na Liban w 1982 roku. Islamskie

ugrupowania terrorystyczne działające na Bliskim Wschodzie zaczęły

permanentnie stosować ta „metodę walki”.

Hezbollah stworzył motywowana religijnie armię partyzancką

i rozpoczęła wysyłanie zamachowców samobójców przeciwko

Izraelczykom170. Islam zabrania samobójstwa, jednak śmierć w świetlej

wojnie zapewnia wiernym miejsce w raju.

W listopadzie 1982 r., młody mężczyzna wjechał samochodem osobowym

wypełnionym materiałami wybuchowymi w budynek izraelskiego dowództwa

w Tyrze. Hezbollah w bym czasie formalnie jeszcze nie istniał, ale

przedstawia ten atak jako jeden z pierwszych przeprowadzonych przez jego

członków171. W kolejnych latach organizacja przeprowadziła liczne ataki

terrorystyczne z zastosowaniem „żywych bomb”. Podczas niektórych akcji

terrorystycznych uwidocznił sie pewien problem w stosowaniu tej broni, otóż

wśród ofiar ataków znajdowali sie muzułmanie. Jak to miało miejsce miedzy

innymi w Tyrze, kiedy to podczas zamachu, gdy samochód- bomba, uderzył

w kwaterę armii izraelskiej, zginęło 80 osób w tym jednak było 15

Palestyńczyków i Libańczyków?. I na to znaleźli usprawiedliwienie duchowni

blisko związani z Hezbollahem. „Odnaleźli” oni w prawie pozwolenie na

zabijanie muzułmanów, w przypadku gdyby wrogowie używali muzułmanów

jako żywych tarcz. Stopniowo przez lata powstała kultura męczennictwa.

Samobójcze ataki nie mnoga być z definicji samobójstwem, używa asie wiec

w stosunku do nich pojęcia amaljiat al-istiszhadijja; czyli męczeńska

operacja.

Amerykańska badaczka terroryzmu Martha Crenshaw, zanalizowała

spektrum przyczyn, kiedy i w jakich sytuacjach staja w szczególności

samobójcze ataki, a w ogólności terroryzm. „Stawiania opór rządowi może

170 Dom Wydawniczy Bellona.Encyklopedia.. op. cit., s. 256171 H.Jabel op. cit., s.68.

69

w prawdzie prowadzić do jego osłabienia, ale równie dobrze do jego

wzmocnienia, gdy więcej osób będzie się identyfikować z grupą i domagać

się zemsty. Studia próbujące ustalić co osłabia terroryzm wskazuje na inne

czynniki:słabnące poparcie ze strony ludności, demoralizacja, lecz także

przeświadczenie przywódców, że terroryzm spełnił swój cel i nie jest juz

potrzebny”172 .

Hezbollah w pewnym sensie awansował, z pozycji słabszego przeszedł do

ofensywy. Odniósł zbyt wielki sukces i nie musi juz wymagać od swoich

zwolenników, by poświęcali dla niego Zycie. Hezbollah nadał zamachom

samobójczym nowy wymiar. Opracował cały mechanizm posługiwania się tą

metoda walki, zadbał nawet o odpowiednią promocje. Zachowania, które dla

nas są abstrakcyjne w tej społeczności są codziennością. Rodziny martwych

zamachowców są dumne z swoich bliskich, którzy idą wałczyć z wrogiem

a bronią w tej walce jest własne życie. Niejednokrotnie czyn ten jest

powielany w rodzinach, tzn. po ojcu idzie syn, za synem córka.... Rodziny

męczenników są obdarzane szczególnym szacunkiem.

Samobójcze ataki to broń bezsilnych bądź desperatów. Opierając się na

szyickiej tradycji roli ofiary, Hezbollah czerpał jednak tyle energii, że teraz nie

chce już być ofiarą i pragnie się pozbyć aury niemocy. Kulturę ofiary ma

zastąpić kultura zwycięzcy, za jakiego uważa się Hezbollah.

We wrześniu 1993r., został podpisany izraelsko palestyński układ

pokojowy. Hamas, który nie zgadzał się nawet na uznanie Izraela, rozpoczął

działania przeciwko OWP. W celu zwiększenia swojej wydajności Hamas

wszedł w sojusz z Iranem, aby sabotować proces pokojowy. W zamian za

zwiększenie ataków na Izrael, Iran obiecał Hamasowi pomoc finansową

w wysokości 30 mln dolarów rocznie173. Doprowadziło to do wyłonienia się

z brygady al-Kasem, samobójczych męczenników, zainspirowanych

proirańską organizacją Hezbollah w Libanie. Duża część z tego rocznego

budżetu idzie na utrzymanie meczetów, szkół, sierocińców, szpitali. Hamas

troszczy się o rodziny samobójców, umozliwia on życie jak i śmierć.

172 Ch. Reuter, op. cit., s. 92.173 Dom Wydawniczy Bellona, Encyklopedia… op. cit., s. 399.

70

Idea męczeństwa z islamu czerpie całe osadzenie samobójczego ataku

w sieci splecionej z sur Koranu, fatw i obietnic raju. Dla islamskiego kodeksu

postępowania jest decydująca różnicą czy zamach jest samobójstwem czy

nie. Albowiem od najdawniejszych czasów samobójstwo w świecie islamu

stanowiło temat tabu. Śmierć w walce była chwalebna, ale śmierć z obcej

reki. Specjalna opcja pozwalająca na zabicie innych ludzi, stosując człowieka

jako chodzącą bombę, nie mogła być dziełem Proroka, z jednako prostego

powodu; w czasach Mahometa nie było ładunków wybuchowych.... Jedyną

dostępną bronią był miecz bądź broń podobnego typu. Jednostka

pozostawała w walce jednostką, skazaną na własne umiejętności a nie na

wynalazki techniki.

Zamachowcy – samobójcy są niekonwencjonalną bronią w rękach

fanatycznych przywódców. Kwestionują oni każdy rozkaz, żadna groźba nie

może ich zastraszyć, dlatego wzbudzają tak ogromny strach.

Wiele możnaby jeszcze napisać na temat zamachowców samobójców, gdyż

w nieskończoność można analizować portrety psychologiczne takich

zamachowców. Przyglądać się z różnych stron i w różnych kontekstach.

Niemniej jednak ja zaprzestane ta tej krótkiej analizie, ponieważ uważam, że

ten fragmenty jednoznacznie nakreśla prawdziwą istotę samobójczych

ataków. Podstawą tej działalności nalewno nie jest islam, religia w tym

przypadku jest jedynie narzędziem stosowanym do manipulacji naiwnymi

jednostkami. Podsumowując temat ten chciałabym przytoczyć pewien cytat,

który oddaje powagę problemu: „Nie roszczeń sobie jednak pretensji do

osądzania innych, może musieliśmy pójść tą straszliwą okrężną drogą, żeby

wyciągnąć z niej naukę. Nie sądzie by to była wola Boga, kiedy ktoś tak

porostu odrzuca swoje życie”174.

Słowa te padają z ust kobiety, której trzynastoletni syn zginął jako jeden

z zamachowców-samobójców..

174 Ch. Reuter, op. cit., s. 353.71

Zakończenie

Zamachy z 11 września w sposób dramatyczny ujawniły współczesne

zagrożenia ze strony struktur terrorystycznych. Zmusiły do zastanowienia

nad adekwatnymi formami walki z nimi, zrozumienie mechanizmów działania

oraz przyczyn, co leży u źródeł zjawiska, gdyż sięgając do podstaw łatwiej

jest zrozumieć problem. Po wydarzeniach w Madrycie stało się jasne, że

terroryzm może doprowadzić do zmiany wyników wyborczych, co wywołało

szok w państwach demokratycznych. Wiadomo, że terroryzm jest stary jak

świat, ale obecnie wraz z procesem globalizacji, stał się globalny.

Wojna przeciwko Irakowi również była uzasadniona oskarżeniami

o współpracę z organizacjami terrorystycznymi, chociaż dowody na to były

mało przekonujące. Z punktu widzenia fundamentalistów jednak okupacja

kolejnego kraju muzułmańskiego stała się potwierdzeniem ich twierdzeń

o płynącym stąd zagrożeniu dla świata islamu. Obecność wojsk

72

zachodnich w Iraku stała się więc okazją do wzmożenia aktywności militarnej

wymierzonej przeciwko siłom okupacyjnym175.

Państwa muszą toczyć wojnę z tworem bezpaństwowym, nie

mającym granic, którego nie można tak po prostu najechać i zgnieść. Można

zadać sobie oczywiście pytanie jak będzie wyglądał terroryzm przyszłości

(być może najbliższej). Nie ma wątpliwości, że w XXI w. coraz mniejszą rolę

odgrywać będą państwa narodowe a coraz większą międzynarodowy kapitał

czyli ponadpaństwowe korporacje, a przychody niektórych są wyższe niż

jednego państwa. Jak walczyć z terroryzmem i wrogiem, którego nie widać?

Czy możliwe jest zdefiniowanie warunków, w jakich samobójcze

zamachy mogą stać się regularnymi środkami walki lub terroru. Samobójczy

atak stawia na głowie wszelkie reguły wojny i władzy i dlatego

konwencjonalne metody zwalczania są bezskuteczne, a nawet mogą odnosić

skutek odwrotny od pożądanego. Albowiem śmierć utraciła swoją grozę dla

kogoś, kto męczeństwo traktuje jako wybawienie. W efekcie utraciła także

swoją moc władza, która nie może grozić czymś więcej niż śmiercią...... Na to

pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Istnieje pogląd, że należy

zwalczać źródła zapalne terroryzmu, czyli po prostu hamując rozrost biedy

i wspomagając regiony III świata. Oczywiście tego typu działanie jest

potrzebne, chociażby z powodu zwykłej solidarności międzyludzkiej. Czy

jednak zastopuje to terroryzm? Nie sądzę, tym bardziej, że jest to zjawisko

natury politycznej i w polityce ma on swoje korzenie. Za każdym atakiem

stoją duże prywatne lub państwowe pieniądze – biedni ludzie nie mający nic

do stracenia są tylko instrumentem w rękach ludobójców, chcących osiągnąć

cel czy to polityczny czy czysto ekonomiczny. Nie jest, więc do końca

prawdą, że jest to walka biednych z bogatymi. Jest to raczej początek

nowego rodzaju walki politycznej lub gospodarczej, w której życie ludzkie

traktowane jest instrumentalnie, a cel zawsze jest ten sam – władza

i pieniądze.

Religia jest powszechnie wykorzystywana dla uzasadnienia

zasadniczo świeckich konfliktów narodowych bądź etnicznych, nawet, gdy 175 Rocznik strategiczny 2003/2004, Warszawa 2004, s 308-309.

73

walczące strony są tego samego wyznania. Uważam, iż fałszywe jest

twierdzenie, że islam jest zagrożeniem dla Zachodu w jakimś ogólnym

sensie. Zagrożenie wojskowe ze strony zjednoczonych przez imperium

osmańskie sił islamu dawno przeminęło. W rzeczywistości kraje islamu

realizują własne, narodowe interesy, niejednokrotnie zwalczając się

nawzajem; Iran z Irakiem, Egipt z Libią, Algieria z Marokiem. Rzecz jasna,

kraj muzułmański wyposażony w urządzenia nuklearne mogłaby wyrządzić

znaczne szkody, podobnie jak Chiny czy Izrael, ale i tak byłoby to niewiele

w porównaniu z tym, co taki kraj mógłby wycierpieć od swoich przeciwników.

Bez sensu jest szukanie w islamie odpowiedzi na pytania polityczne

i społeczne. Przyjęte a priori odpowiedzi na te pytania określają interpretacje

tekstów. Niemuzułmanie wyjaśniający działanie niektórych muzułmanów na

podstawie religii nie pojmują istoty zagadnienia. Podobnie ja ci muzułmanie,

którzy próbują usprawiedliwić swoje działania odnosząc się do religii.

Prawdziwym zagrożeniem są fundamentaliści oraz działania polityczne, które

zachodzą na arenie międzynarodowej. Powstawanie ruchów

fundamentalistycznych i powoływanie się na islam dla usprawiedliwienia

działań politycznych nie są to zjawiska ogólne i transhistoryczne; stanowiła

wynik działania konkretnych sił w poszczególnych społeczeństwach

współczesnych. Innymi słowy mówiąc jest to odpowiedź na obecne problemy

często natury społecznej i politycznej. Gdziekolwiek pojawia się

fundamentalizm nie mamy doczynienia ze skutkiem jakiejś ponadczasowej

siły, ale z dzisiejszymi problemami tych społeczeństw i wspólnot,

np. wtrącaniem się państw do życia codziennego, zmianami

w prawodawstwie, dominacją zewnętrzną, zmianami kulturowymi

i społecznymi...Żaden z tych problemów nie ogranicza się do świata

muzułmańskiego, a każdy z nich w znacznym stopniu wystąpił w wyniku

niedawnych zmian. Sprawa między islamem a Zachodem jest bardziej

złożona i bardziej zależna od współczesnych problemów, niż by chcieli

zwolennicy i przeciwnicy fundamentalizmu islamskiego.

74

Bibliografia

Opracowania:

Abdalati H., Spojrzenie w islam, Warszawa 2002.

Alexander Y., Hoenig M., Superterroryzm, Warszawa 2001.

Alexander Y., Swetnam M. S., Siewcy Śmierci, Warszawa 2001.

Antoszewski A., Herbut R., Leksykon politologii Wrocław, 1999.

Armstrong K., Krótka historia islamu, Wrocław 2004.

Barnas R. M., Terroryzm; Od Asasynów do Osamy bin Ladena, Wrocław 2001.

Bielawski J., Koran, Warszawa 1986.

Borucki M., Terroryzm zło naszych czasów, Warszawa 2002.

Bruce S., Fundamentalizm, Warszawa 2006.

Ciechanowski G. i Sielski J., Konflikty współczesnego świata, red., Toruń 2006.

Danecki J., Arabowie, Warszawa 2001.

75

Danecki J., Podstawowe wiadomości o islamie, Warszawa 1998.

Davies N., Europa, Kraków 1999.

Fiedler R., Wojciechowski S., Totalitaryzm – przeszłość czy realne zagrożenie,

Poznań 2001.

Firley M., Kaczmarek J., Szum skrzydeł Azraela, Poznań 2003.

Halliday F., Islam i mit konfrontacji, Warszawa 2002.

Hoffman B., Oblicza terroryzmu, Warszawa 1999.

Huntington S., Zderzenie cywilizacji, Warszawa 2000.

Jaber H., Hezbollah, Warszawa 2001.

Jałoszyński K., Terroryzm fundamentalistów islamskich, Warszawa 2001.

Jałoszyński K., Zagrożenie terroryzmem w wybranych krajach Europy Zachodniej

oraz w Stanach Zjednoczonych, Warszawa 2001.

Kaczmarek J., Terroryzm i konflikty zbrojne a fundamentalizm islamski, Wrocław

2001.

Karczmarek J., Problemy współczesnego świata. Terroryzm i konflikty zbrojne a

fundamentalizm islamski, Wrocław 1999.

Kellera J., Islam, w: Zarys dziejów religii, Warszawa 1986.

Karolczak K., Encyklopedia terroryzmu, Warszawa 1995.

Kisielewski Tadeusz A., Imperium americanum?, Warszawa 2004.

Kiwerska J., Świat w latach 1989 – 2004, Poznań 2005.

Kukułka J., Historia współczesnych stosunków międzynarodowych 1945-1996,

Warszawa 1997.

Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych z almanachem,

Warszawa 2000.

Landau E., Osama ben Laden – Wojna z Zachodem, Warszawa 2001.

Majdy T. (red.), Leksykon wiedzy o Turcji, Warszawa 2003.

76

Malendowski W., i Mojsiewicz Cz., (red.), Stosunki międzynarodowe, Wrocław 2004.

Modrzejewska-Leśniewska J., Talibowie, Pułtusk 2001.

Mojsiewicz Cz., Leksykon problemów międzynarodowych i konfliktów zbrojnych,

Wrocław 1999.

Mojsiewicz Cz., Leksykon współczesnych międzynarodowych stosunków

politycznych, Wrocław 2000.

Mrozek-Dumanowska A., Islam a demokracja, Warszawa 1999.

Mrozek-Dumanowska A., Między ascetyzmem a reformacją, Warszawa 1994.

Mrożek-Dumanowska A., W poszukiwaniu prawdziwej wiary, Warszawa 1995.

Muszyńskiego J., Warszawa 1981.

Nowa encyklopedia powszechna PWN, Warszawa 1997.

Palmer R. R., The Age od the Democratic Revolution, vol. 2: The Struggle,

Princeton 1970.

Pawłowski A., Terroryzm w Europie XIX-XX wieku, Zielona Góra 1980.

Pikulski S., Prawne środki zwalczania terroryzmu, Olsztyn 2000.

Parzymies A. (red.), Islam a terroryzm, Warszawa 2003.

Reuter Ch., Zamachowcy – samobójcy, współczesna historia, Warszawa 2003.

Rocznik Strategiczny 1998/1999, Warszawa 1999.

Rocznik strategiczny 2001/2002, Warszawa 2002.

Rocznik strategiczny 2002/2003, Warszawa 2003.

Rocznik strategiczny 2003/2004, Warszawa 2004 .

Rocznik strategiczny 2004/2005, Warszawa 2005.

Rocznik strategiczny 2005/2006, Warszawa 2006.

Ryszka F., Terroryzm polityczny. Wstęp do problematyki fenomenu, w: Terroryzm

polityczny, Warszawa 1999.

77

Schultz R., Conceptualizing Political Terorism: A. Typology, Los Angeles 1978.

Słownik Polityki, Wiedza Powszechna, Warszawa 1999.

Sourdel J. D., Cywilizacja islamu, Warszawa 1980.

Szymborski W., Doktryna Busha. Bydgoszcz 2004.

Świeca J., Bliskowschodni proces pokojowy, Uniwersytet Śląski, Katowice 1996.

Świeca J., Regionalne i globalne oddziaływania międzynarodowe w kryzysie

bliskowschodnim, Katowice 1993.

Tibi B., Fundamentalizm religijny, Warszawa 1997.

Wnuk – Lisowska E., Fundamentalizm i dżihad, Warszawa 2002

Williams P. L., Al.-Kaida, Poznań 2007.

Witkowski I., Supertajne bronie islamu, Warszawa 1999.

Zasiewicz B. (red.), Encyklopedia Terroryzmu, Warszawa 2004.

Artykuły

Dickey, Opowieści arabskie, „Newsweek”, nr 14 z 7 kwietnia 2002 r.

Giełżyński W., Pełnia półksiężyca, „Wprost”, 19 IV 1998.

Tomasiewicz J., Wróg bez twarzy, Żołnierz Polski, 10/2001.

Rybarczyk M., Starcie nad Zatoką, „Newsweek”, nr5, 4 lutego 2007 r., s. 52.

„Rzeczpospolita”, z 24 IV 1995., Fundamentalizm oznacza czystość. Rozmowa z

Rezą Astaneparastem, ambasadorem Iranu w Polsce.

Zawadzki M., Iran kontratakuje, „Gazeta Wyborcza”, 9 lutego 2007 r., s. 13.

Źródła internetowe

http://www.arabia.pl/content/view/259568/2/

http://www.arabia.pl/content/view/280224/2/

http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,53600,3719132.html

78

http://pl.wikipedia.org/wiki/Al-D%C5%BCazira.

http://en.wikipedia.org/wiki/Ayatollah

http:// www.izrael.badacz.org/historia/camp_david.html

http://en.wikipedia.org/wiki/Pahlavi

http://fpc.state.gov/fpc/34547.htm

http://www.state.gov/s/ct/rls/pgtrpt/2004/html/10252.htm

http: //www.ict.org.il /inter_ter / orgdet.cfm?orgid=74

http://news.findlaw.com/cnn/docs/binladen/binladenintvw-cnn.pdf

http://www.usis.usemb.se/terror/rpt2000/overviewstate.html

79