Inżynieria genetyczna czy rolnictwo ekologiczne?

Fakty i mity

O pszczołach im

archwi – cztery historie

Wy

pyta

cie

– m

y od

pow

iada

my

O IFOAM 2003

ISBN 28317 0698 X

c

Społeczny Instytut Ekologiczny jest organizacją pozarządową działającą od 1990 roku. Jego statutowe cele to pomoc

merytoryczna i organizacyjna dla ruchu ekologicznego w Polsce, promowanie i wzmacnianie roli inicjatyw ekologicznych

w procesie ekorozwoju, działania na rzecz edukacji ekologicznej i aktywizacji społeczeństwa.

Od trzech lat Społeczny Instytut Ekologiczny prowadzi ogólnopolską kampanię na rzecz dostępu społeczeństwa do informacji,

a zwłaszcza o genetycznie modyfikowanych organizmach i zagrożeniach jakie stwarzają dla środowiska, a także realizuje

programy aktywizujące rolników, szczególnie kobiety, w działaniach na rzecz ekorozwoju.

IUCN – The World Conservation Union – Światowa Unia Ochrony Przyrody powstała w 1948 r. skupia ponad 980 członków

oraz 10 000 naukowców i ekspertów z ponad 140 krajów. Misją IUCN jest wpływanie, zachęcanie i pomaganie

społeczeństwom całego świata w dziele ochrony integralności i różnorodności przyrody oraz osiągnięcie sprawiedliwego

i ekologicznie zrównoważonego korzystania z zasobów naturalnych. IUCN bazuje na doświadczeniu swoich organizacji

członkowskich, współpracowników oraz partnerów, wzmacniając jednocześnie ich możliwości działania i przyczyniając się do

wspierania światowych koalicji, których celem jest ochrona zasobów naturalnych na skalę lokalną, regionalną i globalną.

PPoollsskkiiee wwyyddaanniiee::Fundacja IUCN – Polandul. Narbutta 40/2102-541 Warszawatel.: +48 22 8810552fax: +48 22 8810554www.iucn-ce.org.pl

Społeczny Instytut Ekologicznyul. Raszyńska 32/4402-026 Warszawa,tel.: / fax +48 22 6689792indian@bore.most.org.plwww.sie.most.org.pl

PPrroodduukkccjjaa::Carta Blanca

Te pytania są bardzo przydatne przy ocenie no-

wych technologii. W przypadku GMO (genetycznie

modyfikowanych organizmów) korzyści nie osiąga

ani konsument, ani producent; korzystają jedynie

koncerny, które je wytwarzają i sprzedają.

Jeśli rolnicy sądzą, iż potrzebne są im odmiany od-

porne na herbicydy, to tylko dlatego, że zostali

wciągnięci w system produkcji zależny od dużej iloś-

ci środków ochrony roślin.

Inżynieria genetyczna jest kolejnym krokiem w śle-

pej uliczce, prowadzącym do dalszej degradacji śro-

dowiska, do ubezwłasnowolnienia rolników i do

większego ryzyka dla zdrowia każdego z nas.

Rolnictwo ekologiczne zdecydowanie odrzuca

GMO z przyczyn ekonomicznych, etycznych, poli-

tycznych, z powodu nadmiernego ryzyka i dlatego,

że po prostu nie ma potrzeby ich wprowadzania.

Mamy alternatywę dla GMO. Miliony gospodarstw

ekologicznych – wielkich czy małych, bogatych czy

biednych – dowodzą codziennie, że rolnictwo eko-

logiczne może wytwarzać wystarczającą ilość bez-

piecznej żywności dla każdego. I to bez użycia GMO.

Kto na tym korzysta? Kto tego potrzebuje? Dokąd to prowadzi?

Gunnar Rundgren

Przewodniczący IFOAM

Gąsienice motyli z rodziny omacnicowatych są najgroźniejszymi szkodnikami kukurydzy w Afryce. W połączeniu z chwastami z rodzaju Striga

mogą zniszczyć całe plony. Międzynarodowy Instytut Badawczy ICIPE w Kenii, razem z miejscowymi rolnikami, opracował jednak efektywną strategię

„Odpychaj i przyciągaj” („Push-and-Pull”). Wokół pola kukurydzy rolnicy wysiewają trzy rzędy trawy słoniowej (Pennisetum purpureum). Trawa ta wytwa-

rza substancje chemiczne przywabiające larwy omacnicowatych z pola kukurydzy. Większość z nich ginie w lepkim soku trawy słoniowej. Między rzędami

kukurydzy rolnicy sieją manayupę (Desmodium) – roślinę, która z kolei wydziela substancję odstraszającą gąsienice. Poza tym manayupa hamuje rozwój

gatunku Striga. To doskonały przykład strategii typu „Odpychaj i przyciągaj”, która zapewnia zdrową kukurydzę, więcej żywności i ochronę gleby.

Innym podejściem do ochrony przed gąsienicami jest zmodyfikowana genetycznie kukurydza Bt. Ta kukurydza, zawierająca geny pewnej bakterii glebowej,

wytwarza toksynę zwalczającą omacnicowate. Syngenta – międzynarodowy koncern ze Szwajcarii – we współpracy z jednym z kenijskich instytutów roz-

począł projekt dotyczący kukurydzy Bt w Kenii. Czy jednak ma sens inwestowanie wszystkiego w niezbadaną do końca i ryzykowną technologię? Tym bar-

dziej, że zwiększa ona uzależnienie drobnych rolników...

„Odpychaj i przyciągaj” – nowatorska i naturalna metoda kontroli szkodników w Afryce

Po lewej: Pola pani Ouzo były cał-kowicie zniszczone przez gąsienice.Teraz – stosując strategię „Odpy-chaj i przyciągaj” – pani Ouzo mawysokie plony

Pośrodku: Gąsienica motyla z rodziny omacnicowatych nakukurydzy

Po prawej: Fragment reklamy firmy biotechnologicznej: wizjamonokultury

Ryż bogaty w wit. A – genetycznie zmodyfiko-

wany ryż wytwarzający prowitaminę A – jest

oferowany krajom Trzeciego Świata jako pana-

ceum na powszechne niedobory tej witaminy.

Jest jednak pewien problem: dorosły człowiek mu-

siałby zjeść 9 kg gotowanego ryżu, by zaspokoić

dzienne zapotrzebowanie na wit. A (zamiast tego

wystarczyłyby dwie marchewki). Wciąż nie ma od-

powiedzi na pytanie, jak transgeniczny ryż sprawdzi

się w praktyce. Nic nie wiadomo także o długofalo-

wych zagrożeniach dla ekosystemów i ludzkiego

zdrowia. Poza tym ryż bogaty w wit. A chroniony

jest wieloma patentami. „Problem w tym, że trans-

geniczny ryż nie rozwiąże kwestii awitaminozy. Ta

technologia nie może spełnić pokładanych w niej

nadziei, bo dla tak złożonych problemów nie ma

prostego, cudownego rozwiązania” – mówi indyj-

ska uczona Vandana Shiva.

NAJWAŻNIEJSZE jednak, że istnieje wiele lep-

szych, tańszych i już sprawdzonych rozwiązań.

Przyczyna niedoboru wit. A i wielu innych chorób

leży w całkowicie niezbilansowanej diecie: jedzeniu

ryżu, ryżu i jeszcze raz ryżu! Podstawowym

wyzwaniem jest więc zmiana nawyków żywienio-

wych. Małe ogródki z warzywami liściowymi, owo-

ce i liście roślin dziko rosnących, suszone plastry

mango, suszone liście baobabu, słodkie ziemniaki...

Nawet Bank Światowy uznał, że powrót do stoso-

wania lokalnych odmian roślin i konserwowanie

bogatych w wit. A warzyw i owoców to tani i efek-

tywny sposób, dzięki któremu znacząco maleje licz-

ba dzieci zagrożonych awitaminozą.

Ryż z witaminą A – wielka iluzja?

Po lewej: Bogactwo różnorod-ności – najlepsza profilaktyka niedoboru witaminy A

Po prawej: Zmodyfikowanygenetycznie ryż chroniony jest patentami

Szara pleśń jest najgroźniejszą chorobą ataku-

jącą truskawki. Nowa, pomysłowa i ekologiczna

metoda ochrony przed szarą pleśnią wykorzystuje

pszczoły i trzmiele. Kiedy pszczoła opuszcza ul,

przechodzi przez „wycieraczkę” zawierającą anti-

dotum na szarą pleśń. Jest nim nieszkodliwy grzyb.

Gdy pszczoły zapylają kwiaty truskawek, precyzyj-

nie dostarczają do kwiatów zarodniki tego nieszko-

dliwego grzyba. Porasta on kwiaty, zabezpieczając

truskawki przed infekcją szarej pleśni. Niedawne

badania przeprowadzone w USA i Szwajcarii wyka-

zały, że plony truskawek mogą wzrosnąć ponad

dwukrotnie dzięki pomocy „latających lekarzy”.

Kolejne odkrycia nowoczesnego rolnictwa ekolo-

gicznego: rośliny „rozmawiają” ze sobą. Sadzonki

pomidorów zaatakowane przez gąsienice zaczynają

wydzielać obronne związki chemiczne. Zapachowy

sygnał SOS ostrzega też sąsiednie rośliny, które

dzięki temu również zaczynają produkować sub-

stancje obronne, mimo że nie zostały jeszcze zaata-

kowane (alarmujący zapach – jaśminian metylu –

jest często stosowany w perfumach i dlatego pod-

czas doświadczenia proszono kobiety o nieużywa-

nie perfum, by nie wprowadzać roślin w błąd).

Uczeni próbują dociec, czy można używać tych za-

pachów do ostrzegania upraw pomidorów przed

atakiem gąsienic. Rośliny byłyby wówczas doskona-

le przygotowane do odparcia wroga. Pomysłowa

strategia, wykorzystująca zjawiska przyrodnicze.

Wykorzystanie pszczół jako „latających lekarzy”

Po lewej: Trzmiel Po prawej: Flakon perfum: pomidory „rozmawiają” ze sobąw języku zapachów

Kukurydza wywodzi się z terenów Meksyku

i Peru. Tam też można znaleźć największą róż-

norodność odmian uprawnych i dzikich. Ten „kuku-

rydziany matecznik”, z jego zadziwiającą różnorod-

nością genetyczną, ma ogromne znaczenie dla

przyszłości upraw kukurydzy, a przez to – dla

bezpieczeństwa żywnościowego świata.

Ale ten „matecznik” jest już zanieczyszczony. Bada-

nia amerykańskich uczonych wykazały, że nawet

w odległych dolinach Meksyku lokalne odmiany ku-

kurydzy zawierają geny z transgenicznej kukurydzy

Bt. „Te wyniki nas zaskoczyły. Nie spodziewaliśmy

się niczego takiego i to jest chyba najgorsze. Ozna-

cza to, że całe dzikie gatunki mogą w efekcie zostać

genetycznie zanieczyszczone. I to już wkrótce.” –

mówi Ignacio Chapella – naukowiec z University of

California w USA, którego zespół prowadził badania.

Badania z Meksyku wskazują, że geny z roślin trans-

genicznych mogą szybciej niż przypuszczano poko-

nywać duże odległości i przemieszczać się między

odmianami.

Zanieczyszczenie genetyczne – poważny problem

Po lewej: Bogactwo odmian hodowlanych kukurydzy

Po prawej: Inżynieria genetycznaw laboratorium

Wy pytacie – my odpowiadamy

1. Co to takiego: „Inżynieria genetyczna”? Inżynieria genetyczna to nowa technologia polega-jąca na manipulowaniu genami. Naukowcy potrafiąprzenosić geny między dwoma niespokrewnionymigatunkami. Jest to możliwe dzięki uniwersalnemu„językowi genów” – kodowi genetycznemu, któryjest taki sam u wszystkich żywych istot – zwierząt,roślin i mikroorganizmów. Dla przykładu: geny z ry-by mogą zostać przeniesione do pomidora, abyotrzymać odmianę pomidorów odporną na mróz.Tak zmienione pomidory są genetycznie „zmusza-ne” do produkcji substancji pochodzących z ryby,właśnie dzięki uniwersalności „języka genów”. Takwięc pomidory wytwarzają „antymrozową” sub-stancję, która w naturze jest produkowana przezryby i umożliwia im przeżycie w lodowato zimnej wodzie.

Inżynieria genetyczna umożliwia przełamanie, usta-nowionych przez miliony lat ewolucji, barier międzygatunkami. Nigdy przedtem nie można było prze-nosić genów zwierząt do roślin albo genów ludzi dobakterii i odwrotnie. Poprzez łączenie genów nie-spokrewnionych organizmów i trwałe zmiany w ichkodzie genetycznym, tworzone są nowe organizmy.Będą one mogły przekazywać swoje zmienione genypotomstwu w drodze „klasycznego” dziedziczenia.

Inżynieria genetyczna jest technologią wielkich kor-poracji, stosowaną przede wszystkim w rolnictwieprzemysłowym. W roku 2000:

• całą biotechnologię rolniczą zdominowało zaled-wie pięć międzynarodowych koncernów,

• 98% transgenicznych upraw znajdowało sięw trzech krajach: USA, Kanadzie i Argentynie,

• dominowały dwie cechy: ponad 70% wszystkichroślin transgenicznych było roślinami odpornymina herbicydy, a ponad 20% było roślinami Bt –odpornymi na owady.

2. Czym jest rolnictwo ekologiczne?Rolnictwo ekologiczne jest zrównoważoną formąprodukcji żywności. Wykorzystuje i wzbogaca róż-norodność biologiczną, cykle biologiczne i stan bio-logiczny gleby. Bazuje na jak najmniejszym wyko-rzystaniu środków pochodzących spoza gospodar-stwa i na metodach, które przywracają, utrzymująi wzbogacają ekologiczną harmonię. W rolnictwieekologicznym nie stosuje się syntetycznych pestycy-dów, herbicydów czy nawozów. Podstawą jest żyzna, zdrowa, płodna gleba i przemyślany płodo-zmian. Dzięki temu gospodarstwo pozostaje w biolo-gicznej równowadze, z obfitością pożytecznych owa-dów i innych organizmów będących naturalnymiwrogami szkodników oraz z glebą bogatą w mikro-organizmy i dżdżownice zapewniające jej dobrąkondycję. Jeśli zachodzi konieczność interwencji,aby zapobiec zniszczeniom plonów, stosuje się róż-ne substancje pochodzenia naturalnego (np. ekstrak-ty z miodli indyjskiej i złocienia) i czynniki biologicz-ne (np. biedronki w przypadku inwazji mszyc). Ekologiczny chów zwierząt koncentruje się na do-brostanie zwierzęcia i takich metodach chowu, które

Vandana Shiva, przewod-nicząca Research Founda-tion for Science, Techno-logy and Ecology z Indii.Laureatka tzw. Alterna-tywnej Nagrody Noblaz 1993 r.:

„Rośliny modyfikowane ge-netycznie są patentowane.Rolnikom nie wolno zacho-wać lub wymieniać ziarnaz własnych plonów. Z po-wodu patentów tysiącletnia tradycja staje się przestęp-stwem. Tak być nie może.Jestem przekonana, że rol-nictwo ekologiczne jest jedy-nym rozwiązaniem – zarów-no dla Południa, jak i dla Pół-nocy”.

pozwalają ograniczyć interwencje weterynarzy. Tametoda produkcji rolnej jest przyjazna dla środowi-ska i przynosi korzyści zdrowotne ludziom. Założe-niem rolnictwa ekologicznego jest, że zdrowieczłowieka jest bezpośrednio związane z jakościążywności, którą jemy i w konsekwencji ze zdro-wiem gleby. Rolnictwo ekologiczne polega zarów-no na rozległej wiedzy i doświadczeniu rolników,jak i na nowoczesnej nauce, która dostarcza inno-wacyjnych technologii.

„Rolnictwo ekologiczne” jest terminem zdefiniowa-nym przez standardy IFOAM – całość produkcjii przetwarzania żywności ekologicznej podlega ścisłym regulacjom.

3. Dlaczego inżynieria genetycznai rolnictwo ekologiczne wzajemniesię wykluczają? Rolnictwo ekologiczne i inżynieria genetyczna todwa przeciwstawne światopoglądy, dwie różne fi-lozofie i dwie odmienne opcje dla przyszłości.

Podstawową zasadą rolnictwa ekologicznego jestholizm. Zamiast patrzenia na odrębne fragmenty,w centrum zainteresowania jest całe gospodarstwojako jeden żyjący organizm. Rolnictwo ekologiczneszuka ogólnej równowagi, poprzez zwiększanieróżnorodności biologicznej (np. na obrzeżach pólsieje się np. rośliny kwitnące, by przyciągnąć do upraw pożyteczne owady). Ekologiczne pesty-cydy są stosowane wyłącznie w przypadkach wy-

jątkowych zagrożeń i tylko jako działanie uzupeł-niające.

Z kolei inżynieria genetyczna z kompleksowych za-gadnień wyodrębnia pojedynczy problem, dla któ-rego próbuje znaleźć technologiczne rozwiązanie.Podstawą inżynierii genetycznej jest poszukiwanierozwiązań w postaci pojedynczego czynnika, pod-czas gdy wszystkie zagadnienia środowiskowe i rol-nicze są wielopłaszczyznowe. Oto przykład: kuku-rydza Bt wydziela toksynę, która zabija szkodniki –gąsienice motyli z rodziny omacnicowatych. Ale coz innymi, pożytecznymi owadami (jak złotooki, mo-narchy czy pazie), które też są eliminowane? Jakiegrożą nam konsekwencje, jeśli toksyna Bt zaburzyzależności biologiczne w glebie? Albo gdy szkodnikisię na nią uodpornią?

4. Jaka jest różnica między uprawą konwencjonalną a inżynierią genetyczną?Zwolennicy inżynierii genetycznej często twierdzą,że robią to samo, co dzieje się w uprawach konwencjonalnych. Tylko szybciej i precyzyjniej.Prawdą jest, że przenoszenie genów zachodzi także podczas konwencjonalnej uprawy roślin, alejedynie między osobnikami tego samego gatunkulub, w pewnych przypadkach, gatunków blisko spokrewnionych. Ryż może się krzyżować z różnymigatunkami ryżu, ale nie np. z orzechem. Inżynieriagenetyczna nie zna tych ograniczeń. Tak więc np.modyfikowany genetycznie ryż bogaty w wit. A, ma

Hans Herren, DyrektorICIPE z Kenii, laureatWorld Food Prize z 1995 r.:

„Gdy odwiedzam rolnicze instytuty badawcze w Afrycelub w Indiach, widzę labora-toria biologicznego zwalcza-nia szkodników na poły pu-ste, z powybijanymi szybami.Z kolei laboratoria biotech-nologiczne są nowiuteńkie,z nowym sprzętem i uwijają-cymi się tam pracownikami.Projekty biologicznej ochro-ny plonów, takie jak nasze, sąmniej spektakularne, nie takekscytujące. I w tym widzęproblem”.

wstawione geny z narcyza, bakterii i wirusów.W efekcie powstała nowa forma życia.

5. Czy inżynieria genetyczna mawpływ na rolnictwo ekologiczne?Standardy ustanowione przez IFOAM kategorycz-nie wykluczają organizmy modyfikowane genetycz-nie i składniki zawierające GMO z systemu produk-cji ekologicznej. Jednak stosowanie organizmówtransgenicznych powoduje, że na różnych etapachmoże się pojawić problem zanieczyszczeń: • Na polu: pyłki genetycznie modyfikowanych ro-

ślin są przenoszone przez wiatr lub owady na są-siednie pola i w ten sposób zanieczyszczają inneuprawy. Dowiedziono, że pszczoły mogą przeno-sić pyłek nawet na odległość 3 km.

• Podczas produkcji nasion: hodowla oraz roz-mnażanie nasion i sadzonek przeznaczonych dla rolnictwa ekologicznego są również zagrożo-ne zanieczyszczeniem pyłkiem z roślin transge-nicznych.

• Podczas zbiorów plonów, transportu i prze-twórstwa: na każdym etapie od pola do przetwór-cy (podczas transportu samochodem, koleją, czystatkiem; w silosach; w przetwórniach itd.) istniejewiele możliwości zanieczyszczenia. Tylko oddzie-lenie produktów może zminimalizować ryzyko.

Rolnicy, przetwórcy i handlowcy chcący wytwarzaći sprzedawać produkty ekologiczne wolne od GMOoraz konsumenci chcący je kupować stają w obli-czu poważnego problemu zanieczyszczenia gene-tycznego.

Kolejnym problemem jest możliwość uodpornie-nia się szkodników na toksynę Bt z transgeni-cznych roślin. Opryski preparatami zawierającymibakterię Bacillus thuringiensis są również stosowane w rolnictwie ekologicznym, gdyż jest to naturalny,skuteczny środek owadobójczy. Jednak gdy pojawi się zjawisko odporności, opryski te staną się bez-użyteczne.

6. Czy inżynieria genetyczna wyżywi głodujących? Żadna z dotychczasowych rewolucji w rolnictwienie rozwiązała kwestii głodu na świecie. Głód jestproblemem społecznym i politycznym, a nie proble-mem technologii produkcji żywności. Dziś mamydo czynienia z globalną nadprodukcją żywności. In-żynieria genetyczna może wręcz doprowadzić dozmniejszenia bezpieczeństwa żywnościowego i po-głębienia głodu, ponieważ zachęca do tworzeniamonokultur, bardzo podatnych na choroby i atakiszkodników. Sprawia też, że rolnicy stają się bar-dziej zależni od międzynarodowych koncernów,które domagają się opłat za opatentowane transge-niczne rośliny i nasiona oraz za środki chemicznejochrony roślin i nawozy. Rolnictwo, w którym wy-korzystuje się GMO, jest kontynuacją rolnictwaprzemysłowego, ze wszystkimi jego problemami,tylko w większym, groźniejszym wymiarze. Po-przez intensywną promocję przemysłowego, bio-technologicznego rolnictwa będą nadal degradowa-ne naturalne źródła żywności – bioróżnorodność,zdrowa gleba i czysta woda.

Regina Fuhrer, przewod-nicząca Swiss OrganicFarmers Association:

„Jestem rolnikiem ekologicz-nym. Jest dla mnie oczywiste,że inżynieria genetyczna po-winna być trzymana z dala odrolnictwa. Ryzyko zanie-czyszczeń jest stanowczozbyt duże. Ale przedewszystkim – mamy dużo lep-sze rozwiązania, które trak-tują naturę z szacunkiemi troską”.

Dr Tewolde Gebre Egziab-her z Etiopii, przywódcakrajów Trzeciego Świataw międzynarodowych ne-gocjacjach dotyczącychpatentów, inżynierii gene-tycznej i bioróżnorodnoś-ci, laureat tzw. Alterna-tywnej Nagrody Noblaw 2000 r.:

„Patentując odmiany roślinuprawnych wielkie koncernyuzależniają naszych rolnikówod swoich nasion. Upatrujęw tym wielkie zagrożenie dla ogólnoświatowego bez-pieczeństwa żywnościowegoi różnorodności biologicznej”.

Zalecana lektura dodatkowa: Akta IFOAM „Rolnictwo ekologiczne i bezpieczeństwo żyw-nościowe”, dostępne na stronach internetowych lub w biurzeIFOAM.

7. Czy rolnictwo ekologiczne wyżywi głodujących? Podstawowym pytaniem, jakie musi sobie postawićzrównoważone rolnictwo ekologiczne brzmi: w jakisposób rolnicy mogą zwiększyć plony stosując tanie,lokalne i proste technologie i nie niszcząc przy tymśrodowiska? Rolnicy ekologiczni wzięli los w swojeręce i, jak dowodzi wiele przykładów, często udajeim się zwiększyć produkcję. Znaczący wzrost widaćzwłaszcza w krajach rozwijających się. Oto jedenz przykładów: na Kubie stosuje się tradycyjną metodęzwaną „rolnictwem trzech sióstr”. Polega ona na jednoczesnej uprawie kukurydzy, fasoli i kasawy,co daje łącznie dwukrotnie wyższe plony, niż sumazbiorów tych roślin w monokulturach. Łodygi kuku-rydzy służą jako tyczki dla fasoli, która z kolei wiążeazot w glebie. Kasawa za to doskonale rośnie w zacienionych i wilgotnych warunkach panującychwśród łodyg kukurydzy i fasoli. A rosnąc – hamujerozwój chwastów.

Żywność dla wszystkich – to projekt na lata. Jegopowodzenie mogą zapewnić tylko ochrona różno-rodności biologicznej i różnorodności kulturowejwielu odmian rolnictwa przystosowanych do lokalnych warunków. „Dla nas rolnictwo ekologicz-ne nie jest luksusem, tylko jedyną dostępną metodąwalki z głodem i ubóstwem” – mówi Tewolde Eg-ziabher, przywódca krajów Trzeciego Świataw międzynarodowych negocjacjach dotyczącychpatentów, inżynierii genetycznej i różnorodnościbiologicznej.

8. Czy inżynieria genetyczna wpływana różnorodność biologiczną? Wielu ekspertów obawia się, że inżynieria gene-tyczna dramatycznie przyspieszy spadek różnorod-ności biologicznej. Dla przykładu: jedno z badań an-gielskich przewiduje, że masowe stosowanie trans-genicznych odmian odpornych na herbicydy dopro-wadzi do wymarcia i tak już zagrożonego skowron-ka. Ptak ten żywi się nasionami chwastów. W mo-nokulturach transgenicznych roślin odpornych naherbicydy wiele chwastów zostanie zniszczonych.To może zagrozić nie tylko skowronkom, ale i wie-lu innym ptakom i owadom żywiącym się chwastami.

Inżynieria genetyczna tworzy nową jakość w rolnic-twie przemysłowym, która reprezentuje silną ten-dencję do tworzenia monokultur. A to oznaczautratę różnorodności biologicznej.

Inżynieria genetyczna usuwa też bariery, któreprzez miliony lat chroniły tożsamość poszczegól-nych gatunków. „Istnieją zapewne ważne powody,dla których w klasycznej uprawie nie można łączyćgenów roślin i zwierząt. Te powody umożliwiłyprzetrwanie życia na ziemi, a my je ignorujemy – nanaszą własną zgubę” – piszą członkowie amerykań-skiego instytutu Sierra Club.

9. Czy rolnictwo ekologiczne wpływana różnorodność biologiczną? Rolnictwo ekologiczne z założenia bazuje na różnorodności biologicznej. Wiele z jego praktyk

Miguel Altieri, profesorekologii rolniczej na Uni-versity of Berkeley w USA:

„Wykazaliśmy na setkachprzykładów, że rolnictwoekologiczne na małą skalęw krajach Południa możeprowadzić do niezwykłegowzrostu produktywności.W niektórych przypadkachplony wzrosły o 100%. Klu-czem do sukcesu była za każ-dym razem różnorodnośćzamiast monokultury. Inży-nieria genetyczna forsuje je-dnak monokultury. To niejest rozwiązanie dla Połu-dnia”.

zachowuje i rozwija różnorodność, na przykładprzez: • Łączenie uprawy roślin i chowu zwierząt.

Rolnicy uprawiający ryż w Bangladeszu zaprzesta-li stosowania pestycydów, a zamiast tego zaczęlihodować ryby na polach ryżowych i uprawiaćwarzywa na groblach między polami – zwiększa-jąc przez to różnorodność biologiczną.

• Stosowanie płodozmianu. Jest to rutynowapraktyka w rolnictwie ekologicznym.

• Drzewa, żywopłoty i miedze utrzymująróżnorodność naturalnych wrogów szkodników,takich jak pająki, ptaki i chrząszcze, którepomagają kontrolować liczebność szkodników.

• Używanie wyłącznie naturalnych nawozów.Dzięki temu zwiększa się urodzajność gleby i róż-norodność żyjących w niej organizmów.

10. Czy inżynieria genetyczna może wpływać na nasze zdrowie?Może tak. A może nie. Genetycznie modyfikowanażywność jest tworem nowym, zawierającym białka,jakich nigdy przedtem nie jedliśmy. Nigdy nie jedliś-my białek bakterii w kukurydzy, ani białek rybyw pomidorach, czy białek wirusa w ziemniakach.Nasz organizm nie ma doświadczenia w radzeniusobie z takimi tworami. Nie ma też możliwości prze-widzenia, czy taka nowa żywność za 5 czy 10 lat niespowoduje alergii lub innych przewlekłych chorób. Inżynieria genetyczna nie jest technologią precyzyjną:nie znaleziono dotychczas sposobu na precyzyjnewstawienie genu w określone miejsce w komórce

biorcy. Geny trafiają więc w losowe miejsca. Ale ge-ny nie funkcjonują w próżni – oddziaływują na sie-bie nawzajem. Wprowadzone fragmenty DNA mo-gą rozbijać inne geny; mogą też zaburzać relacjemiędzy naturalnie występującymi genami. Prawdo-podobnie żadna silnie toksyczna żywność nie trafina rynek, ale nikt nie potrafi przewidzieć potencjal-nych szkodliwych efektów długofalowych.

Według naukowców żywność transgeniczna możebyć szkodliwa z następujących przyczyn: • Reakcje układu odpornościowego (w tym alergie)

na nowe substancje zawarte w GMO. • Geny odporności na antybiotyki, często stosowa-

ne w inżynierii genetycznej, mogą zostać przeka-zane do patogenów w jelitach. Choroby powo-dowane przez te patogeny nie mogą być leczoneprzy użyciu tych antybiotyków.

• Nowo wprowadzone geny mogą zmieniać ak-tywność genów naturalnych, a przez to wywoły-wać nieoczekiwane skutki wtórne.

11. Jakie są ekologiczne konsekwencje wprowadzania GMO do środowiska? GMO są żywymi istotami, mogą się rozprzestrze-niać i rozmnażać. Mogą przekazywać swoje „obce”geny dzikim gatunkom. Gdy organizmy modyfiko-wane genetycznie zostaną uwolnione do środowi-ska, będzie rzeczą praktycznie niemożliwą ściągnię-cie ich z powrotem do laboratorium. Otwieramypuszkę Pandory.

Zalecana lektura dodatkowa: Akta IFOAM „Różnorodność biologiczna a rolnictwo ekolo-giczne” dostępne na stronach internetowych lub w biurzeIFOAM.

Hardy Vogtmann, Ho-norowy przewodniczącyIFOAM, szef niemieckiejFederalnej Agencji Ochro-ny Przyrody (BfN):

„Zielona biotechnologia pre-tenduje do miana przyjaznejdla środowiska i ograniczają-cej chemizację rolnictwa. Je-stem wobec tego sceptycz-ny. Nasza przyszłość leżyw decentralizacji i rozwiąza-niach prawdziwie ekologicz-nych”.

Mae Van Ho, ProfesorBiologii na The Open Uni-versity w Wielkiej Bry-tanii:

„Jestem naukowcem, którykocha naukę i wierzy, że na-uka i technika mogą pomóczbudować lepszy świati zwalczyć globalny głód. Alemusi to być właściwy rodzajnauki i techniki, i musi byćwybrany oraz zaakceptowa-ny przez ludzi. Przyroda todynamiczna sieć zależności.Zwolennicy inżynierii gene-tycznej utknęli w wieku me-chaniki, a ich technologia niejest dosyć innowacyjna!”

Możliwe negatywne konsekwencje dla środowiskato m. in.: • Zanieczyszczenie dziko rosnących gatunków pył-

kiem z transgenicznych roślin. • Uodpornienie się szkodników i patogenów. • Niekorzystny wpływ transgenicznych upraw na

organizmy glebowe. Stwierdzono, że toksyna Btmoże przetrwać w ziemi miesiącami, co zagrażacałej sieci zależności między glebą a wytwarzanążywnością.

• Modyfikowane genetycznie ryby rosną szybcieji osiągają większe rozmiary. Gigantyczne ryby trans-geniczne, w przypadku ucieczki z gospodarstwhodowlanych, mogą wygrać konkurencję z ryba-mi naturalnymi i doprowadzić do ich wyginięcia.

• Bakterie i wirusy są modyfikowane genetyczniepod względem wielu cech. Jeżeli wydostaną sięspod kontroli, bądź zostaną celowo uwolnione,to możemy być świadkiem poważniejszych kon-sekwencji, niż w przypadku roślin czy zwierząt,a to dlatego, że drobnoustroje rozmnażają sięi mutują znacznie szybciej.

12. Skąd pochodzi idea patentowania GMO?Dawniej nikomu nie przychodziło do głowy, by pa-tentować geny i komórki roślin, zwierząt, czy ludzi.Nikt nie pomyślał nawet, że zwierzęcy czy ludzkigen może kiedykolwiek być postrzegany jako „wy-nalazek” lub „własność intelektualna” jakiejś wiel-kiej firmy. Jednak w czasach rozwoju inżynierii ge-netycznej przemysł rozszerzył system patentowa-

nia z przedmiotów nieożywionych na istoty żywe.Robi to, by ochronić swoje inwestycje w inżynierięgenetyczną. Ale czy to w porządku, by patentowaćpomidora w taki sam sposób, jak nowy związekchemiczny, czy nowy model odkurzacza? Jeżeli sta-wiamy go na tej samej pozycji, co zwyczajowo pa-tentowane sprzęty, jeśli nie istnieje już różnica mię-dzy żywą istotą i martwą rzeczą, to dramatycznejzmianie ulegnie nasz stosunek do zwierząt, roślin,innych ludzi i wreszcie – do nas samych.

Rolnicy muszą wnosić opłaty licencyjne za każdeopatentowane ziarno, za każdą opatentowaną kurę.Jak również za kurczęta tej kury i wszystkie kolejnekurze pokolenia przez 20 lat. Rolnikowi uprawiają-cemu transgeniczne rośliny nie wolno zachować te-gorocznych zbiorów do zasiewów w kolejnym se-zonie. Niektórzy rolnicy z USA i Kanady zostali jużza to pozwani do sądu przez firmę Monsanto. Wrazz patentowaniem ziarna rolnikom odbiera się kon-trolę nad uprawą i przenosi się ją z poziomu lokal-nego w ręce prywatnych koncernów. Wielu kryty-ków uznaje to za główne zagrożenie dla światowe-go bezpieczeństwa żywnościowego i różnorodno-ści biologicznej.

Cecilia Oh, prawnik, ba-dacz pracujący dla ThirdWorld Network (TWN):

„Wiele krajów TrzeciegoŚwiata protestuje przeciwpatentowaniu nasion i ży-wych istot. Tworzą procedu-ry i modelowe prawo, bychronić swoją różnorodnośćupraw i wiedzę rolnikówprzed kontrolą wielkich kor-poracji. To daje mi nadzieję”.

Międzynarodowa Federacja Rolnictwa Ekolo-gicznego (International Federation of OrganicAgriculture Movements – IFOAM) w chwiliobecnej zrzesza ok. 750 organizacji członkowskichi instytucji od Albanii do Zimbabwe. Międzynarodo-wa współpraca i promocja rolnictwa ekologicznegojest głównym zadaniem federacji, która ma charak-ter organizacji demokratycznej, typu „grass-roots”.

IFOAM stwarza możliwość wymiany wiedzy i in-formacji m. in. podczas licznych konferencji mię-dzynarodowych, kontynentalnych i regionalnych.Informacja o rolnictwie ekologicznym jest takżerozpowszechniana przez publikacje IFOAM, takiejak materiały konferencyjne i magazyn „Ekologiai Rolnictwo”.

Więcej informacji:

IFOAM Centrala, Ökozentrum Imsbach, 66636 Tholey-Theley, Niemcy

Telefon: +49-6853-919890 Fax: +49-6853-919899headofice@ifoam.orgwww.ifoam.org

Zamawianie broszur:

Centrala IFOAM

Bibliografia i informacje źródłowe dostępnena stronie:www.blueridge-institute.ch lub w centrali IFOAM

Informacje o inżynierii genetycznej i rolnictwie ekologicznym:

www.ifoam.org www.biogene.org www.blueridge-institute.ch www.fao.org/organicag www.grain.org www.greenpeace.org www.twnside.org.sg

IFOAM:

AAuuttoorr: Florianne Koechlin,

Blueridge Institute, Szwajcaria

WWssppóółłpprraaccoowwnniiccyy:: David Frost (Wielka Brytania)

Bernward Geier (IFOAM, Niemcy) Gerald Hermann (Niemcy) Eric Wyss (FiBL, Szwajcaria)

PPrroojjeekktt ggrraaffiicczznnyy:: Dinner Dinge, Bazylea, Szwajcaria

ZZddjjęęcciiee nnaa ookkłłaaddccee:: Navdanya, New Delhi, Indie

WWyyddaannee pprrzzeezz:: IFOAM

Publikacja wspierana przezBlueridge Institut