Inicjatywy klastrowe na gruncie ekonomii społecznej - EFORT · Nie waŜne jest, jak nazwiemy...

Projekt „Podlaska Sieć Partnerstw na rzecz Ekonomii Społecznej” nr POKL.07.02.02-20-016/09

1

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego oraz BudŜet Państwa

Inicjatywy klastrowe

na gruncie ekonomii społecznej

Białystok 2011

2


1. Charakterystyka klastra

Najstarszy opisany w literaturze przykład klastra prawdopodobnie wywodzi się

z okresu 4000-35000 lat p.n.e. z terenu obecnego południowego Iraku. WzdłuŜ

dolin rzek Tygrysu i Eufratu znajdowała się wówczas struktura miast sumeryjskich,

która posiadała wydzielone okręgi specjalizujące się w określonym rzemiośle,

które tworzyły swego rodzaju sieć wzajemnych współzaleŜności. Wówczas takie

geograficznie wyspecjalizowane skupisko podmiotów nie nazywało się klastrem,

nie miało swej nazwy, po prostu istniało, gdyŜ było praktycznym rozwiązaniem

organizacyjnym.

Pojęcie ,,klaster” pojawiło się znacznie później, a dopiero od 1990 r. - daty

publikacji dzieła M. Portera ,,The Competitive Advantage of Nations” - pojęcie

klastra stało się popularne.1

Obecnie w literaturze istnieje szereg róŜnych definicji klastra, które próbują

wyjaśnić czym jest klaster i w czym tkwi istota przedsięwzięć w tym obszarze.

Według M. Portera klaster to „geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm,

wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających

w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji (np. uniwersytetów,

jednostek normalizacyjnych i stowarzyszeń branŜowych) w poszczególnych

dziedzinach, konkurujących między sobą, ale równieŜ współpracujących. Ponadto

klastry osiągają masę krytyczną (niezbędna liczba firm i innych instytucji

tworzących efekt aglomeracji) i odnoszące niezwykłe sukcesy konkurencyjne w

określonych dziedzinach działalności, są uderzająca cechą niemal kaŜdej

gospodarki narodowej, regionalnej, stanowej, a nawet wielkomiejskiej, głównie w

krajach gospodarczo rozwiniętych.”2 Rozwinięty klaster powinien wywierać duŜy

wpływ na regionalną i narodową gospodarkę oraz charakteryzować się znacznym

potencjałem konkurencyjnym w wymiarze międzynarodowym.

Inne podejście do omawianego zagadnienia reprezentuje rozporządzenie

Ministra Gospodarki z 2 grudnia 2006 r., zgodnie z którym klaster to „przestrzenna

1 E. Skawińska, R.I. Zalewski, Klastry biznesowe w rozwoju konkurencyjności i innowacyjności regionów. Świat – Europa – Polska., Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2009, s. 19

2 M.E. Porter, Porter o konkurencji., PWE, Warszawa 2001 , s.246-248

3


i sektorowa koncentracja podmiotów działających na rzecz rozwoju

gospodarczego lub innowacyjności oraz co najmniej dziesięciu przedsiębiorców,

wykonujących działalność gospodarczą na terenie jednego lub kilku sąsiednich

województw, konkurujących i współpracujących w tych samych lub pokrewnych

branŜach oraz powiązanych rozbudowaną siecią relacji o formalnym i

nieformalnym charakterze, przy czym, co najmniej połowę podmiotów

funkcjonujących w ramach klastra stanowią przedsiębiorcy.”3

Klastry powstają we wszystkich sektorach gospodarki, przy czym

charakteryzują się róŜnym poziomem innowacyjności i zaawansowania

technologicznego, a tym samym odmiennymi strategiami i perspektywami

rozwoju.4 Obejmują przedsiębiorstwa zlokalizowane blisko siebie, pochodzące z

pokrewnych branŜ, środowiska rządowego, naukowego, finansowego, a takŜe

instytucje otoczenia biznesu.5

Pomimo istnienia wielu, często róŜnych określeń klastra moŜna podać

pewne cechy, które są typowe dla tego typu przedsięwzięcia.

Do cech charakterystycznych klastra zaliczymy następujące elementy:6

lokalna koncentracja firm – z reguły na niewielkim obszarze skupia się

znaczna liczba przedsiębiorstw;

przynaleŜność firm do tej samej lub kilku powiązanych ze sobą branŜ –

klaster skupia róŜnorodne podmioty bezpośrednio lub pośrednio

związane z jego tematyką, w klastrze funkcjonują nie tylko

przedsiębiorstwa związane

z głównym nurtem produkcji, ale takŜe wiele firm zaplecza, świadczących

usługi dla biznesu (administracja, prawo, finanse, marketing,

zarządzanie);

ukierunkowanie rozwoju – rozwój klastra sprzyja wzrostowi specjalizacji

3 M. Nawrocki, Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie podlaskim – doświadczenia samorządu województwa., Urząd Marszałkowski w Białymstoku, s. 2

4 T. Brodzicki, S. Szultka, P. Tamowicz, E. Wojnicka, Polityka wspierania klastrów. Najlepsze praktyki. Rekomendacje dla Polski., Niebieskie Księgi 2004, Rekomendacje nr 11, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2004, s. 7-8

5 Ö. Sölvell, G. Lindqvist, Ch. Ketels, Zielona Księga Inicjatyw Klastrowych. Inicjatywy Klastrowe w gospodarkach rozwijających się i w fazie transformacji., Center for Strategy and Competitiveness, Sztokholm, Szwecja 2003/2006, s. 21

6 http://www.turyzm.edu.pl/wlodarczyk/klaster.pdf , s. 4, 14.03.2011 r.

4


funkcjonujących na danym terenie przedsiębiorstw i instytucji oraz

wpływa na kształtowanie monokultury gospodarczej;

silne powiązania pomiędzy uczestnikami klastra – związki te mają bardzo

zróŜnicowany i wielokierunkowych charakter: wszyscy uczestnicy klastra

konkurują ze sobą, ale jednocześnie i współpracują;

współpraca firm z ośrodkami badawczo-rozwojowymi i naukowymi –

ścisłe powiązanie świata biznesu ze światem nauki jest jedną z

najwaŜniejszych cech klastrów, umoŜliwia bowiem dostęp do wyników

badań naukowych i transfer innowacji;

współpraca z władzami lokalnymi – to przede wszystkim od

samorządów zaleŜą warunki, w jakich funkcjonuje i rozwija się klaster;

synergia efektów współpracy – dyfuzja wiedzy, współpraca z władzami

lokalnymi oraz przyjazna rywalizacja przedsiębiorstw multiplikują

efektywność działań wszystkich członków klastra: obniŜają koszty

produkcji, promocji, dystrybucji, sprzyjają wzrostowi konkurencyjności

zarówno poszczególnych firm, jak i całej branŜy, ułatwiają pozyskiwanie

środków finansowych z budŜetu lokalnego, państwa czy Unii Europejskiej.

wytworzenie specyficznej toŜsamości klastra, w tym respektowanej

przez jego uczestników wewnętrznej kultury organizacyjnej oraz

systemu identyfikacji wizualnej, promowanie i uŜywanie wspólnego znaku

towarowego.

Reasumując powyŜsze rozwaŜania moŜna stwierdzić, iŜ wyznacznikami klastra

są:7

przestrzenna koncentrację podmiotów;

ponad branŜowy charakter;

powiązania podmiotów odpowiadające współzaleŜnościom strategicznym;

powiązania podmiotów odpowiadające relacjom społecznym.

7 J. Góra, Model dynamiki klastra jako narzędzie badania moŜliwości adaptacyjno – rozwojowych klastra., WyŜsza Szkoła Handlowa we Wrocławiu, Wydział Ekonomiczno – MenedŜerski, Katedra Zarządzania, s. 7

5


2. Proces kształtowania się klastra

Nie moŜna powiedzieć, Ŝe dany klaster powstał, poniewaŜ klaster nie

powstaje z dnia na dzień, z chwilą podpisania umowy, czy teŜ jakiegoś innego

dokumentu. Nie powstaje, a wykształca się w wyniku pewnego specyficznego

procesu. Przechodzi przez róŜne fazy rozwoju, ewoluując od małej sieci

zaleŜności do coraz to większej.

Etapy powstawania modelowego klastra są następujące:8

powstanie pionierskich firm często bazujących na specyficznej lokalnej

wiedzy;

tworzenie się wyspecjalizowanych dostawców firm usługowych oraz rynku

wykwalifikowanej siły roboczej;

formowanie się nowych organizacji obsługujących firmy działające w

klastrze;

przyciąganie do klastra firm z zewnątrz i wykwalifikowanych pracowników;

tworzenie się pozarynkowych relacji pomiędzy uczestnikami klastra, które

sprzyjają szybszemu przepływowi wiedzy i informacji;

upadek klastra z powodu ,,skostnienia” i niezdolności do zmian.

Inne podejście do procesu kształtowania się klastra wyróŜnia nie etapy, a cykle

rozwoju i tak w rozwoju klastrów wyróŜnić moŜna następujące cykle Ŝycia:9

embrionalne – są to zaląŜki tworzących się klastrów; współpraca między

firmami zaczyna się rozwijać, takie twory pojawiają się z reguły na młodych

rynkach;

wzrostowe – rozrastają się i mają przestrzeń do dalszego rozwoju;

posiadają bardzo dobrą dynamikę powiązań;

dojrzałe – są to w pełni wykształcone struktury, które napotykają bariery

do dalszego wzrostu;

schyłkowe – twory osiągnęły juŜ maksymalny rozmiar i zaczynają się

zmniejszać, upadek klastrów moŜe być związany z kurczeniem się rynku, w

8 S. Szultki, Klastry. Innowacyjne wyzwanie dla Polski., Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2004, s. 10 9 P. Kraciński, Koło Naukowe Ekonomistów SGGW, Ekoturystyka- forma aktywności gospodarczej na obszarach

wiejskich na przykładzie podlaskiej wsi Okopy., s. 4

6


tej fazie klastry mają moŜliwość przeorganizowania się i rozpoczęcia cyklu

Ŝycia od początku.

Nie waŜne jest, jak nazwiemy poszczególne etapy tworzenia się klastra,

najwaŜniejsze jest by zrodziła się inicjatywa, która ulegnie procesowi rozwoju i w

wyniku której powstanie silna sieć współpracujących podmiotów w której kaŜdy z

nich osiąga określone korzyści.

3. Uwarunkowania rozwoju klastra

Istnieje szeroka gama czynników oddziałujących na powstanie, rozwój i

osiągnięcie sukcesu przez klaster.

Wśród podstawowych czynników wpływających na powodzenie struktur

klastrowych wymienia się:10

wysoki poziom kompetencji i jakości zasobów ludzkich;

przyjazne otoczenie instytucjonalno-regulacyjne;

wzajemne zaufanie w relacjach uczestników klastra;

zorientowanie struktury klastrowej ,,na zewnątrz”;

elastyczność i jak najmniejszy poziom sformalizowania struktury;

tworzenie struktur klastrowych w obszarach działalności, które mają

perspektywy rozwoju.

Inny podział uwarunkowań rozwoju klastra obejmuje takie elementy, jak:11

B+R – istnienie dostępu do podmiotów związanych ze sferą badawczo-

rozwojową w zakresie branŜ tworzących klaster;

wiedza i umiejętności siły roboczej czy są dopasowane do potrzeb klastra;

rozwój zasobów ludzkich – czy istnieje moŜliwość dokształcenia

pracowników i przygotowanie ich do zmian zachodzących w ramach

klastra;

dostępność kapitału finansowego niezbędnego do rozwoju klastra;

bliskość dostawców;

10 Raport 2010, Klastry jako potencjała rozwoju – województwa podlaskiego., Fundacja BFKK, Seria Wydawnicza RAPORTY, Białystok 2010, s. 11

11 B. Mikołajczyk, A. Kurczewska, J. Fila, Klastry na świecie. Studia przypadków., Difin, Warszawa 2009, s. 26-27

7


dostęp do wyspecjalizowanych usług – istnienie na danym regionie

instytucji publicznych działających jako centra rozwoju technologii, centra

rozwoju MŚP;

czy w pobliŜu znajdują się producenci maszyn i urządzeń niezbędnych

do funkcjonowania klastra;

instytucje społeczne – istnienie zrzeszeń, stowarzyszeń, ich liczebność i

aktywność przejawiająca się w działaniu;

siła powiązań – istnienie kooperacji wśród firm i jak duŜe jest natęŜenie tych

działań, dzielenie się zasobami i informacjami, wspólne rozwiązywanie

problemów;

wspólna wizja i przywództwo – świadomość firm, ze funkcjonują jako

system i mają wspólną wizję przyszłości jako lidera;

przedsiębiorczość i innowacyjność.

PowyŜsze uwarunkowania powodują, ze klaster moŜe szybko i dynamicznie się

rozwijać. Przy czym dynamiczne środowisko klastra charakteryzują się zwykle:12

intensywną rywalizacją o prestiŜ na poziomie lokalnym oraz „sporami”,

stymulującymi stałe usprawnianie oraz zmiany i tworzenie podstaw do

bardziej zaawansowanej i zróŜnicowanej bazy dostawców;

dynamiczną konkurencją wynikającą z wejścia na rynek nowych firm, w tym

spin-off większych podmiotów;

intensywną współpracą organizowaną w ramach róŜnych instytucji

otoczenia biznesu, takich jak organizacje zawodowe, izby handlowe,

organizacje klastrów, itp. Klastry wchodzą równieŜ w intensywne związki

nieformalne oparte na kontaktach personalnych;

dostępem do ciągle specjalizujących się i zaawansowanych elementów

produkcji (kapitał ludzki, finansowy, infrastruktura) oraz do określonych

klastrów, powiązania z uniwersytetami oraz publicznymi, prywatnymi

instytucjami badawczymi;

powiązaniami z pokrewnymi branŜami przemysłu, wspólna pula talentów

12 Ö. Sölvell, G. Lindqvist, Ch. Ketels, Zielona Księga …, s. 21

8


oraz nowości technologicznych;

bliskością wymagających i zaawansowanych nabywców.

Inne uwarunkowania funkcjonowania klastra moŜna rozpatrywać w ujęciu:13

a. uwarunkowań geograficznych:

połoŜenie geograficzne,

czynniki naturalne,

dostęp do określonych zasobów naturalnych,

dostęp do infrastruktury wodnej,

infrastruktura transportowa;

b. uwarunkowań historycznych:

związane z tradycją danej działalności gospodarczej na określonym terenie

oraz dostęp do określonych zasobów naturalnych;

c. uwarunkowań gospodarczych:

potencjał rynku zbytu,

dostępność i poziom ośrodka naukowego,

poziom wykwalifikowania i koszty związane z dostępem do zasobów

ludzkich,

dostęp do specyficznej wiedzy i wyspecjalizowanych umiejętności,

stopień rozwoju rynków finansowych,

warunki i koszty prowadzenia działalności gospodarczej;

d. uwarunkowań politycznych:

poziom prawodawstwa,

charakter prowadzonej polityki.

Prócz czynników o charakterze pozytywnym istnieją równieŜ te mające

negatywny wpływ na powstanie i funkcjonowanie klastra.

Wśród barier rozwoju klastrów moŜemy wymienić:14

13 K. Kładź, A.M. Kowalski, Stan rozwoju klastrów w Polsce., [w:]Polska. Raport o konkurencyjności 2010. Klastry przemysłowe a przewagi konkurencyjne., Instytut Gospodarki Światowej, SGH w Warszawie, Warszawa 2010, s. 266-267

14 B. Szymoniuk, Klastry wiejskie na Lubelszczyźnie – praktyka grupowej przedsiębiorczości, H. Brdulak, E. Duliniec, T. Gołębiowski, Partnerstwo przedsiębiorstw jako czynnik ograniczania ryzyka działalności gospodarczej., Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2009, s. 241

9


niski poziom zaufania między przedsiębiorcami i niechęć do współpracy;

niewiedza na temat wzajemnego, pozytywnego wpływu pomiędzy firmami;

niespójność przepisów prawnych;

brak ujednolicenia działań pomiędzy instytucjami otoczenia biznesu;

niedostateczny stopień badań naukowych oraz współpracy pomiędzy

przedsiębiorstwami a jednostkami naukowo-badawczymi.

4. Typologia klastrów

W poniŜszym zestawieniu tabelarycznym przedstawione zostały róŜne typy

klastrów w zaleŜności od przyjętego kryterium podziału.

10


TABELA 1 Typologia klastrów.

Kryterium podziału Typy klastrów

Stadium rozwoju

• embrionalne • wzrostowe • dojrzałe • schyłkowe

Zdolność do kreowania miejsc pracy • o wzrastającym zatrudnieniu • o stabilnym zatrudnieniu • o malejącym zatrudnieniu

Zasięg terytorialny klastra

• lokalne • regionalnej • krajowe • ponadnarodowe

Liczba horyzontalnie powiązanych sektorów • wąskie • szerokie

Liczba stadiów łańcucha produkcji • Głębokie (obejmujące kilka lub

wszystkie etapy procesu produkcji) • płytkie (jeden lub kilka etapów)

Pozycja konkurencyjna Liderzy światowi lub krajowi o przeciętnej lub słabej pozycji konkurencyjnej

Pomiar zaawansowania technologicznego • Wysokich technologii • średnich technologii • niskich technologii

Sposób kształtowania się procesów innowacyjnych w obrębie klastra

• Oparte na wiedzy • oparte na korzyściach skali • uzaleŜnione od dostawcy • wyspecjalizowanych dostawców

Wielkość i struktura własności podmiotów wchodzących w skład klastra

• dominacja małych i średnich przedsiębiorstw typu hub-and-spoke

• satelitarne Źródło: M. Gotz, Atrakcyjność klastra dla lokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych., Instytut Zachodni, Poznań

2009, s. 39

11


5. Modele klastra

Według I.R. Gordona, Ph. McCanna istnieją trzy modele klastra. Zostały

one przedstawione poniŜej w tabeli.15

TABELA 2 Modele klastra

Model klastra Rodzaj korzyści dla firm zlokalizowanych w klastrze Źródło korzyści

Model czystych korzyści aglomeracji

• Lokalne zasoby, wyspecjalizowana siła robocza, niŜsze koszty jej poszukiwania

• lokalne zaopatrzenie w czynniki nie podlegając handlowi dzięki występowaniu korzyści skali

• doskonały przepływ informacji i idei, wiedza o rynkach i produktach

wewnątrz klastra

Model kompleksów przemysłowych

• NiŜsze koszty transportu i logistyczne • Większa pewność w dokonywaniu transakcji

wewnątrz klastra

Model sieci społecznych

• Zlokalizowane zaufanie i relacje międzyludzkie tzw. zasoby relacyjne

• zinstytucjonalizowane praktyki, konwencje i normy tzw. tkanka instytucjonalna

wewnątrz klastra

Źródło: M. Gotz, Atrakcyjność klastra dla lokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych., Instytut Zachodni, Poznań

2009, s. 51-52

6. ,,Aktorzy” występujący w klastrze

Klaster, jako geograficzne skupisko podmiotów w swej strukturze zawiera róŜnego

rodzaju podmioty. Wśród podstawowych podmiotów, które moŜemy spotkać w

strukturze klastra wymienia się:16

firmy,

instytucje finansowe,

instytucje otoczenia biznesu,

rząd,

środowisko badawcze.

7. Korzyści z funkcjonowania klastra

Korzyści z funkcjonowania klastra moŜna rozpatrywać w ujęciu:17

15 M. Gotz, Atrakcyjność klastra dla lokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych., Instytut Zachodni, Poznań 2009, s. 51

16 Ö. Sölvell, G. Lindqvist, Ch. Ketels, Zielona Księga …, s. 20

12


a. mikroekonomicznym (z punktu widzenia pojedynczego przedsiębiorstwa):

ułatwiony dostęp do róŜnego typu informacji;

większa moŜliwość identyfikacji nisz produkcyjnych i dostępu do rynków

eksportowych;

rozwój kapitału ludzkiego;

zwiększenie zdolności produkcyjnych i elastyczności działania dzięki

większym moŜliwościom relokacji zasobów;

zmniejszenie niepewności i ryzyka w działalności gospodarczej w wyniku

stworzenia atmosfery wzajemnego zaufania w zmieniającym się otoczeniu.

b. mezoekonomicznym (korzyści dla gospodarki regionu):

tworzenie lokalnej kultury innowacyjności i przedsiębiorczości oraz

aktywizacja gospodarcza regionu;

przyspieszenie transferu wiedzy oraz specjalistycznego know0how do

gospodarki regionu;

zwiększenie konkurencyjności rynku przez zagęszczenie rywali rynkowych;

tworzenie nowych miejsc pracy w wyniku dynamicznego tworzenia nowych

podmiotów gospodarczych w tym firm typu spin-off;

koncentracja zasobów i środków na finansowanie działalności

gospodarczej, co umoŜliwia osiągnięcie odpowiedniej masy krytycznej dla

nowych inwestycji;

koncentracja i rozwój zasobów czynników produkcji;

poprawa wizerunku regionu.

c. makroekonomicznym (wpływ na gospodarkę narodową):

wpływ na poprawę koniunktury gospodarczej;

zwieszenie poziomu innowacyjności gospodarki;

przyciąganie BIZ;

aktywizacja działalności gospodarczej, co przekłada się na wzrost PKB.

17 K. Kładź, A.M. Kowalski, Stan rozwoju klastrów w Polsce., [w:]Polska. Raport o konkurencyjności 2010. Klastry przemysłowe a przewagi konkurencyjne., Instytut Gospodarki Światowej, SGH w Warszawie, Warszawa 2010, s. 266-267

13


Dzięki łączeniu w klastry, małe i średnie przedsiębiorstwa mogą uzyskać szereg

pozytywnych efektów w tym m.in.:18

silniejszą pozycję na rynku, pozwalającą na konkurowanie z producentami

masowymi;

zwiększenie elastyczności i moŜliwości reakcji na zapotrzebowania rynku;

lepszy podział kompetencji, nowe moŜliwości organizacyjne, dostęp do

innowacji;

technicznych i informacji;

wymianę doświadczeń;

redukcję kosztów transakcji.

8. Pojecie inicjatywy klastrowej

Wraz z rozwojem klastrów w powszechnym uŜyciu stał się zwrot ,,inicjatywa

klastrowa”. W literaturze spotykamy się z wieloma róŜnymi definicjami tego

pojęcia.

Jedna z definicji głosi, Ŝe inicjatywa klastrowa polega na zorganizowanym

działaniu, które ma na celu intensyfikację wzrostu oraz zwiększenie

konkurencyjności klastra w regionie, przy zaangaŜowaniu firm funkcjonujących w

ramach klastra, rządu lub środowiska badawczego.19 Ponadto inicjatywy klastrowe

to działania podejmowane przez wiele grup podmiotów, celem tworzenia lub

poprawy siły klastra, których działania mogą zaleŜeć od siebie w róŜny sposób. To

równieŜ świadomie podejmowane wysiłki celem poprawy konkurencyjności w

wynika angaŜowania do współdziałania firm, władz rządowych

i samorządowych, uniwersytetów i instytucji B+R w związku w wytworzeniem

określonych produktów lub usług.20

Inicjatywy klastrowe rozwijają się w czasie, dlatego postrzegane są jako proces,

który musi odzwierciedlać stosunki zachodzące w najbliŜszym otoczeniu –

18 Raport PARP, Tworzenie grup kooperacyjnych przedsiębiorstw., 2005, s. 5-6 19 Ö. Sölvell, G. Lindqvist, Ch. Ketels, Zielona Księga Inicjatyw… , s. 39 20 Raport 2010, Klastry jako potencjała rozwoju – województwa podlaskiego., Fundacja BFKK, Seria Wydawnicza

RAPORTY, Białystok 2010, s. 10

14


otoczeniu lokalnym, tzn. powinny być dostosowane do bazy zasobów lokalnych, a

takŜe oparty na lokalnych tradycjach politycznych i przemysłowych.21

9. Klaster a sieć

W początkowej fazie rozwoju klastra powstaje zjawisko tzw. kooperacji.

Kooperencja jest to układ strumieni jednoczesnych i współzaleŜnych relacji

konkurencji i kooperacji między konkurentami zachowującymi swoją odrębność

organizacyjną. Relacje kooperencyjne tworzone są dla realizacji konkretnych

celów strategicznych w określonym i wydłuŜonym horyzoncie czasowym.22

Działania kooperacyjne wraz z upływem czasu angaŜują coraz to większą liczbę

podmiotów, wykształcają się coraz to silniejsze współzaleŜności i powiązania,

które z czasem przekształcają się w klaster. W trakcie formułowania się klastra

powstaje ,,sieć” wzajemnych relacji pomiędzy podmiotami uczestniczącymi w

klastrze.

Bardzo często pojęcie sieci utoŜsamiane jest z pojęciem klastra, jednak

niektóre źródła literaturowe róŜnicują te dwa pojęcia. RóŜnice pomiędzy siecią a

klastrem przedstawione zostały w poniŜszym zestawieniu tabelarycznym.

21 Ö. Sölvell, G. Lindqvist, Ch. Ketels, Zielona Księga …, s. 18 22 J. Cygler, Kooperencja przedsiębiorstw. Czynniki sektorowe i korporacyjne., Oficyna wydawnicza, SGH w Warszawie,

Warszawa 2009, s. 19

15


TABELA 3 Porównanie sieci z klastrem

Determinanty Sieci Klastry

członkostwo zamknięte otwarte

Relacje, związki współpraca Kooperacja i konkurencja

Podstawa porozumienia kontrakt Normy społeczne

Wartość dodana Koncentracja na kluczowych

kompetencjach Korzyści zewnętrzne

Główne korzyści Wzrost zysków i sprzedaŜy Dostęp do dostawców, usług oraz rynku pracy

Podstawa korzyści zewnętrznych Podział funkcji i zasobów Lokalizacja / bliskość

Wspólne cele Korzyści biznesowe brak

Bliskość geograficzna Mało istotna niezbędna Źródło: K. Kładź, Klastry – forma współpracy przedsiębiorstw., [w:] H. Brdulak, E. Duliniec, T. Gołębiowski, Partnerstwo

przedsiębiorstw jako czynnik ograniczania ryzyka działalności gospodarczej., Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna

Handlowa w Warszawie, Warszawa 2009, s. 238

10. Przykłady inicjatyw klastrowych na gruncie ekonomii

społecznej

a. Okopski klaster ekonomii społecznej23

Okopy to mała wieś połoŜona w województwie podlaskim, w powiecie

sokólski, w odległości około 5 km od Suchowoli.

W Okopach z ideą utworzenia klastra wyszedł właściciel gospodarstwa

ekoturystycznego „Uroczanka”. Liderem przedsięwzięcia ma być natomiast

gospodarstwo państwa Małgorzaty i Antoniego oraz Michała Romanów, które ma

pełnić funkcję koordynatora rozwoju klastra. Gospodarstwo te oferuje noclegi w

odrestaurowanej wiejskiej zabudowie, ale przewidziano równieŜ stworzenie

informacji turystycznej, gospody oraz organizowanie warsztatów twórczych m.in. z

plecionkarstwa, garncarstwa. Główną atrakcją ma być przede wszystkim kontakt z

przyrodą. Kolejnym elementem klastra o podobnym profilu jest gospodarstwo

23 Całość informacji zawartych w poniŜszym opracowaniu pochodzi z opracowania badania P. Kracińskiego, pt. Ekoturystyka- forma aktywności gospodarczej na obszarach wiejskich na przykładzie podlaskiej wsi Okopy., przeprowadzonego przez Koło Naukowe Ekonomistów SGGW, s.1-6

16


ekoturystyczne „Nad Stawem”, które udostępnia turystom pomieszczenia w domu,

jak równieŜ posiada oddalony o kilkadziesiąt metrów domek kempingowy. Trzecim

elementem tworzącym klaster jest stadnina koni, która dzięki turystom będzie

miała większe obroty, a gospodarstwa turystyczne szerszą gamę atrakcji.

Włączenie okolicznych gospodarstw rolnych do sieci ma polegać głównie na

dostarczaniu przez nie płodów rolnych oraz produktów kuchni regionalnej dla

turystów.

Ponadto do klastra zamierzają włączyć się lokalne przedsiębiorstwa

handlowo - produkcyjne. Szczególne miejsce wśród nich zająć moŜe miejscowa

cukiernia, która specjalizuje się w wypieku sękacza Suchowolskiego. Poza wyŜej

wymienionymi podmiotami do klastra wejść mają równieŜ instytucje, organizacje

pozarządowe oraz uczelnie wyŜsze. Klaster ma funkcjonować jako stowarzyszenie

o nazwie Okopska Organizacja Turystyczna, na podstawie Ustawy z dnia 7

kwietnia 1989 „Prawo o stowarzyszeniach”.

Okopska inicjatywa klastrowa w obecnym kształcie jest w fazie

embrionalnej, tworzą się dopiero jej pewne struktury. Jest tworem słabym, a o jego

słabości świadczy fakt funkcjonowania jedynie dwóch punktów noclegowych, z

czego jeden jest liderem przedsięwzięcia. Inicjatywa okopska by mogła zaistnieć

musi zostać wsparta innymi przedsięwzięciami o podobnym charakterze z jej

najbliŜszego otoczenia, jak równieŜ potrzeba by wsparcia udzieliły władze

samorządowe oraz inne podmioty z bezpośredniego otoczenia. Jedynie wówczas

moŜna oczekiwać pozytywnych rezultatów z podjętego przedsięwzięcia.

Rysunek poniŜej przedstawia podmioty zaangaŜowane w rozwój i wdraŜanie

okopskiej inicjatywy klastrowej.

17


RYSUNEK 1 Okopska inicjatywa klastrowa

Źródło: P. Kracińskiego, Ekoturystyka- forma aktywności gospodarczej na obszarach wiejskich na przykładzie podlaskiej wsi

Okopy., przeprowadzonego przez Koło Naukowe Ekonomistów SGGW, s. 5

b. Pomorski Klaster Ekonomii Społecznej24

Klaster Ekonomii Społecznej powstał w województwie pomorskim głównie jako

odpowiedź na potrzeby rynku pracy zgłaszane przez trzeci sektor, który w

ostatnim okresie ulega profesjonalizacji. MoŜe być równieŜ traktowany, jako próba

nadrobienia zaległości cywilizacyjnych. Klaster ponadto wzbogaca dotychczasowe

praktyki w zakresie spółdzielczości socjalnej o nowe formy i doświadczenia

przyczyniające się do uzyskania efektu synergii. W sieci wielkie i małe

przedsięwzięcia gospodarcze mogą osiągnąć znacznie więcej niŜ gdyby miały

pracować same - mogą to osiągnąć dzięki wzajemnemu współdziałaniu

24 Opracowanie na podstawie http://www.ekonomiaspoleczna.pl/wiadomosc/632832.html, 30.03.2011 r.

18


przedsiębiorstw, dostawców usług, instytucji akademickich oraz producentów

skoncentrowanych na tym samym obszarze.

Podstawowe korzyści z utworzenia pomorskiego klastra ekonomii społecznej

są następujące:

efekty synergii i skali dla wszystkich uczestników klastra;

wyŜsza sprawność działania i niŜsze koszty działalności;

wzrost siły przetargowej w lokalnych i regionalnych kontaktach i relacjach

ułatwiony „branding”;

wspólne opracowywanie programów szkoleniowych;

tworzenie klastrowych centrów umiejętności i doskonałości w ramach

inkubatora ekonomii społecznej;

udział przedstawicieli, koordynatora klastra w seminariach, warsztatach,

konferencjach krajowych i zagranicznych;

ocena pozycji konkurencyjnej klastra – analiza segmentów rynku;

analiza poziomu innowacyjności inicjatyw społecznych;

opracowanie strategii rozwoju klastra oraz planu jej wdroŜenia;

współpraca z lokalnymi szkołami i uczelniami.

c. Cieszyński Klaster ekonomii społecznej25

W 1996 r. powstał pierwszy program współpracy władz Cieszyna z

organizacjami pozarządowymi, jak równieŜ w tym roku powstało Stowarzyszenie

Pomocy Wzajemnej „Być Razem”, jako reakcja na bierność i instytucjonalizację

systemu pomocy społecznej. Stowarzyszenie rozpoczęło budowę systemu

wsparcia i pomocy dla osób znajdujących się w trudnej sytuacji Ŝyciowej.

Następnie w 1997 r. Stowarzyszenie we współpracy z gminą Cieszyn i

holenderskimi fundacjami uruchomiło pierwszy całodobowy ośrodek

,,Pozarządowe Centrum Pomocy Rodzinie”, który obecnie nosi nazwę Centrum

25 J. Chmiel, Cieszyński klaster – droga do trójsektorowego partnerstwa., http://www.wspolnota.org.pl/artykul/13625,cieszy%C5%84ski-klaster-droga-do-tr%C3%B3jsektorowego-partnerstwa, 30.03.2011 r.

19


Profilaktyki Edukacji i Terapii „Kontakt". Ośrodek oferuje pomoc psychologiczną,

prawną, terapię zajęciową oraz grupy wsparcia. Następnie powstał hostel dla

kobiet i dzieci, ofiar przemocy i innych przestępstw „Przeciw Przemocy –

Wyrównać Szanse”, Centrum Edukacji Socjalnej wraz z dwoma Domami

Wspólnoty, Dom Matki i Dziecka, MłodzieŜowy Klub „Graciarnia” oraz Centrum

Wolontariatu. W pracę stowarzyszenia angaŜuje się około 50 wolontariuszy

(studentów socjologii i pedagogiki), którzy uczestniczą w róŜnych programach,

m.in. „Starszy Brat – Starsza Siostra” (dla dzieci z rodzin niepełnych), „Nie bądź

sam” (dla osób starszych), „Douczanie” (dla dzieci z ubogich rodzin),

organizujących ogólnopolski Festiwal Sztuki Bezdomnej czy wypoczynek letni dla

dzieci. Sieć współpracy rozszerzyła się równieŜ na miasta partnerskie Cieszyna m.

in do klastra dołączyła kopenhaska Szkoła im. H.Ch. Kofoeda.

W 2007 r. powołano Fundację Rozwoju Przedsiębiorczości Społecznej „Być

Razem”, której zadaniem jest prowadzenie przedsiębiorstwa społecznego,

wspieranie spółdzielni socjalnych, firm nastawionych równieŜ na przedsięwzięcia o

charakterze społecznym, stowarzyszeń oraz innych form aktywności budowanych

w oparciu o solidarność, wzajemność i współdziałanie. I to właśnie Fundacja

została liderem projektu „W stronę klastra – promocja ekonomii społecznej”.

Projekt zakończył się w listopadzie 2010 r. i jego zwieńczeniem było podpisanie

porozumienia o współpracy, które polegało na partnerstwie i współdziałaniu trzech

sektorów – administracji publicznej, biznesu i organizacji pozarządowych (w sumie

15 podmiotów). We wstępie porozumienia o utworzeniu cieszyńskiego klastra

zapisano, Ŝe strony porozumienia uznają współpracę międzysektorową za

skuteczny sposób rozwiązywania problemów społecznych, za cel stawiają sobie

dąŜenie do podejmowania działań partnerskich dla dobra społeczności lokalnej,

uczestników porozumienia, osób wykluczonych społecznie, a takŜe na rzecz

rozwoju „biznesu odpowiedzialnego społecznie”. Klaster ma przynieść korzyści

wszystkim jego uczestnikom.

W realizacji cieszyńskiego klastra ekonomii społecznej uczestniczyły

następujące podmioty:

20


I sektor (administracja publiczna) – Powiatowy Urząd Pracy w Cieszynie,

Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Cieszynie, Śląski Zamek Sztuki

i Przedsiębiorczości w Cieszynie.

II sektor (przedsiębiorcy) – Studio Edukacji „Creator” Laura Majboroda-

Andrukiewicz, Firma AMR – Stal Mariusz Rudziński, Firma RAST Tomasz

Cholewik, Pracownia Krawiecka Stylizacja i Projektowanie Renata Weber,

Open2be Michał Paluch, Unitem Sp. z o.o, Karol Jagucki.

III sektor (organizacje pozarządowe) – Fundacja Rozwoju

Przedsiębiorczości „Być Razem” (lider projektu), Stowarzyszenie Pomocy

Wzajemnej „Być Razem”, Fundacja Kultury Audiowizualnej „Strefa Szarej”,

Stowarzyszenie „Serfenta”, Cieszyńskie Stowarzyszenie Ochrony Zdrowia

„Więź”, Spółdzielnia Socjalna „Nowy Horyzont”.

11. Zakończenie

Klastry uwaŜane są za obecnie za motory rozwoju poziomu regionalnej

konkurencyjności. Natomiast polskie przedsiębiorstwa charakteryzują się niską

skłonnością do współpracy ze sferą nauki, z innymi przedsiębiorstwami oraz z

innymi instytucjami otoczenia biznesu. Wynika to najczęściej z braku zaufania

oraz niedostrzeganiem szans wspólnego rozwoju, poprzez poprawianie własnej

pozycji konkurencyjnej w wyniku współpracy.26

Inicjatywy klastrowe na gruncie ekonomii społecznej w Polsce dopiero się

rodzą, ale najwaŜniejszy jest fakt, Ŝe powstają i się rozwijają dając szansę

szerszego wdroŜenia ekonomii społecznej wśród społeczeństwa.

26 A. Bilikiewicz - Stoch, Warunki powstawania klastra turystycznego – obszar karkonoski., [w:] L. Jakubow (red.) Współdziałanie władz samorządowych, uczelni i przedsiębiorstw w rozwoju lokalnym., Edukacja WyŜsza Szkoła Zarządzania, Wrocław 2008, s. 248

21


Bibliografia:

1. Bialikiewicz-Stoch A., Warunki powstawania klastra turystycznego – obszar

karkonoski., [w:] L. Jakubow (red.) Współdziałanie władz samorządowych, uczelni i

przedsiębiorstw w rozwoju lokalnym., Edukacja WyŜsza Szkoła Zarządzania, Wrocław

2008

2. Brodzicki T., Szultka S., Tamowicz P., Wojnicka E., Polityka wspierania klastrów.

Najlepsze praktyki. Rekomendacje dla Polski., Niebieskie Księgi 2004, Rekomendacje

nr 11, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2004

3. Chmiel J., Cieszyński klaster – droga do trójsektorowego partnerstwa.,

http://www.wspolnota.org.pl/artykul/13625,cieszy%C5%84ski-klaster-droga-do-

tr%C3%B3jsektorowego-partnerstwa, 30.03.2011 r.

4. Cygler J., Kooperencja przedsiębiorstw. Czynniki sektorowe i korporacyjne., Oficyna

wydawnicza, SGH w Warszawie, Warszawa 2009

5. Gotz M., Atrakcyjność klastra dla lokalizacji bezpośrednich inwestycji zagranicznych.,

Instytut Zachodni, Poznań 2009

6. Góra J., Model dynamiki klastra jako narzędzie badania moŜliwości adaptacyjno –

rozwojowych klastra., WyŜsza Szkoła Handlowa we Wrocławiu, Wydział Ekonomiczno

– MenedŜerski, Katedra Zarządzania

7. Kładź K. , Klastry – forma współpracy przedsiębiorstw., [w:] H. Brdulak, E. Duliniec, T.

Gołębiowski, Partnerstwo przedsiębiorstw jako czynnik ograniczania ryzyka

działalności gospodarczej., Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w

Warszawie, Warszawa 2009

8. Kracińskiego P., Ekoturystyka- forma aktywności gospodarczej na obszarach wiejskich

na przykładzie podlaskiej wsi Okopy., przeprowadzonego przez Koło Naukowe

Ekonomistów SGGW

9. Mikołajczyk B., Kurczewska A., Fila J., Klastry na świecie. Studia przypadków., Difin,

Warszawa 2009

10. Nawrocki M., Klastry i inicjatywy klastrowe w województwie podlaskim –

doświadczenia samorządu województwa., Urząd Marszałkowski w Białymstoku

11. Porter M. E., Porter o konkurencji., PWE, Warszawa 2001

12. Raport PARP, Tworzenie grup kooperacyjnych przedsiębiorstw., 2005

13. Raport 2010, Klastry jako potencjała rozwoju – województwa podlaskiego., Fundacja

BFKK, Seria Wydawnicza RAPORTY, Białystok 2010

14. Skawińska E., Zalewski R.I., Klastry biznesowe w rozwoju konkurencyjności i

innowacyjności regionów. Świat – Europa – Polska., Polskie Wydawnictwo

Ekonomiczne, Warszawa 2009

22


15. Sölvell Ö., Lindqvist G., Ketels Ch., Zielona Księga Inicjatyw Klastrowych. Inicjatywy

Klastrowe w gospodarkach rozwijających się i w fazie transformacji., Center for

Strategy and Competitiveness, Sztokholm, Szwecja 2003/2006

16. Szultki S., Klastry. Innowacyjne wyzwanie dla Polski., Instytut Badań nad Gospodarką

Rynkową, Gdańsk 2004

17. Szymoniuk B., Klastry wiejskie na Lubelszczyźnie – praktyka grupowej

przedsiębiorczości, H. Brdulak, E. Duliniec, T. Gołębiowski, Partnerstwo

przedsiębiorstw jako czynnik ograniczania ryzyka działalności gospodarczej., Oficyna

Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2009

18. Opracowanie na podstawie badania P. Kracińskiego, pt. Ekoturystyka- forma

aktywności gospodarczej na obszarach wiejskich na przykładzie podlaskiej wsi

Okopy., przeprowadzonego przez Koło Naukowe Ekonomistów SGGW

19. http://www.ekonomiaspoleczna.pl/wiadomosc/632832.html, 30.03.2011 r.

Inicjatywy klastrowe na gruncie ekonomii społecznej - EFORT · Nie waŜne jest, jak nazwiemy...

Documents

Transcript of Inicjatywy klastrowe na gruncie ekonomii społecznej - EFORT · Nie waŜne jest, jak nazwiemy...