INFORMAT

OPRACOWANE DLA ZESPOŁU SZKÓL W BIBICACH

LOGOPEDA SZKOLNY: mgr Magdalena Horwat

INFORMATOR LOGOPEDYCZNY BIBICE

NR 1

OPRACOWANE DLA ZESPOŁU SZKÓL W BIBICACH

LOGOPEDA – MAGDALENA HORWAT

1 | S t r o n a

OR LOGOPEDYCZNY

OPRACOWANE DLA ZESPOŁU SZKÓL W BIBICACH

MAGDALENA HORWAT

2 | S t r o n a

GODZINY PRACY W ROKU SZKOLNYM 2014/2015:

O SOBIE Ukończyłam studia logopedyczne na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie. W 2014 r.

zakończyłam studia podyplomowe na kierunku neurologopedia. Aktualnie uczęszczam na

kurs surdopedagogiki. Współpracuję z placówkami oświatowymi i prowadzę prywatny

gabinet logopedyczny. Systematycznie poszerzam wiedzę na kursach i szkoleniach. Jako

logopeda zdobywałam doświadczenie zawodowe prowadząc przez okres studiów

wolontariaty z osobami z autyzmem, zespołem Downa, z dziećmi z wadami wymowy, z

osobami niedosłyszącymi. Odbyłam również praktyki w wielu placówkach edukacyjnych.

Dodatkowo wielokrotnie brałam udział w warsztatach, organizowanych przez Uniwersytet

Pedagogiczny w Krakowie, podczas których udzielane były bezpłatne porady psychologów,

terapeutów, logopedów. Największą radość sprawia mi możliwość niesienia pomocy innym i

satysfakcja, że można czyjeś życie zmienić na lepsze. Każda osoba uczęszczająca na zajęcia

ma prowadzony zeszyt, gdzie są notowane, wklejane ćwiczenia i który uczeń zawsze zabiera

z sobą. Taka forma ułatwia pracę w domu i pozwalają na utrwalanie ćwiczeń przerabianych,

podczas zajęć.

ADHD ADD

PON. 8.00-15.00

WT. 8.00-15.00

ŚR. 12.30-17.00

CZW. 8.00-14.30

PT. 8.00-14.30

3 | S t r o n a

DEFINICJA ADHD, ADD ADHD - Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest zaburzeniem psychicznym okresu dzieciństwa,

prowadzącym do istotnego upośledzenia funkcjonowania oraz zwiększającym ryzyko wystąpienia

innych zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenia zachowania i nadużywanie substancji

psychoaktywnych.. Choroba objawia się zaburzeniami koncentracji, nadmierną impulsywnością

i nadruchliwością. Jego częstość wśród dzieci w wieku 7-13 lat jest oceniana na 3-5%, z przewagą

występowania u chłopców.

Na określenie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej u dzieci, używa się obecnie dwóch nazw:

• amerykańskiej - AttentionDeficitHyperactivityDisorder(ADHD), czyli zespół nadpobudliwości

psychoruchowej z zaburzeniami koncentracji uwagi,

• europejskiej - HyperkineticDisorder, czyli ZESPOŁ HIPERKINETYCZNY lub zaburzenia

hiperkinetyczne.

ADD – deficyt koncentracji uwagi bez zachowań nadpobudliwych i impulsywnych

PRZYCZYNY ADHD:

• czynniki genetyczne.

• czynniki środowiskowe, które mogą nasilać objawy ADHD - np. ekspozycja dziecka na

szkodliwe czynniki w czasie ciąży jak np. dym papierosowy, czy problemy okołoporodowe.

Obecnie, inaczej niż jeszcze kilkanaście lat temu, uważa się, że ADHD nie jest wynikiem

uszkodzenia układu nerwowego, lecz opóźnionym dojrzewaniem niektórych struktur mózgu.

Za takim wyjaśnieniem przemawia zmniejszanie się nasilenia lub ustępowanie objawów wraz

z wiekiem u znacznej liczby pacjentów.

Na poziomie biochemicznym, u osób z ADHD dochodzi prawdopodobnie do osłabienia działania dwu

substancji, tzw. neuroprzekaźników - dopaminy i noradrenaliny uczestniczących - w przekazywaniu

pobudzeń w układnie nerwowym.

OBJAWY ADHD Charakterystyczne jest występowanie trzech grup objawów:

zaburzeń koncentracji uwagi, nadmiernej impulsywności i nadruchliwości. Zwykle objawy są wyraźnie

widoczne już między 5 a 7 rokiem życia

1. zaburzenia koncentracji uwagi - krótki czas skupienia się, brak umiejętności długotrwałej

pracy nad jednym zadaniem, dziecko nie jest w stanie skupić się na szczegółach, jest mało

spostrzegawcze, łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców, gubi i zapomina

rzeczy, słucha nieuważnie, nie pamięta, co miało zrobić, często buja w obłokach, w środku

zdania zapomina, o czym mówiło.

2. nadmierna impulsywność - częste wtrącanie się do rozmowy, wyrywanie się z odpowiedzią

zanim zostanie zadane pytanie, przypadkowe i nieumyślne niszczenie rzeczy, brak

umiejętności zaplanowania swoich działań na przyszłość, podejmowanie pochopnych decyzji,

wydaje się agresywne, bo nie potrafi powstrzymywać się od natychmiastowego zaspokajania

potrzeb, łatwo, bez zastanowienia, akceptuje cudze pomysły. Kiedy zdrowi ludzie wpadają na

jakiś pomysł zastanawiają się, czy warto go realizować, a następnie, w zależności od

wyciągniętych wniosków, wykonują go lub nie. U dziecka z ADHD, z powodu kłopotów z

4 | S t r o n a

zahamowaniem reakcji proces ten przebiega odmiennie - pojawia się pomysł i natychmiast

jego realizacja.

3. nadruchliwość - niepokój w obrębie miejsca siedzenia - machanie nogami, rękami, wiercenie

się; nadmierna gadatliwość, przymus chodzenia, nie jest w stanie usiedzieć na miejscu, ma

często nerwowe ruchy rąk albo nóg, nie umie spokojnie bawić się ani odpoczywać, wiecznie

ma wokół siebie bałagan, często jest nadmiernie gadatliwe, hałaśliwe, często robi rzeczy

bardzo ryzykowne, nie umiejąc przewidzieć konsekwencji, ma kłopoty z wieczornym

zaśnięciem.

4. kłopoty w relacjach z dziećmi - ma zazwyczaj nie najlepszą pozycję w grupie, jest samotne,

nie umie przegrywać, musi koncentrować na sobie uwagę, jest zazwyczaj niepewne i

nieśmiałe, ma złe zdanie na własny temat, nie umie czekać na swoją kolej.

Dziecko z ADHD nie znosi zmian, trudno przewidzieć, co zrobi. Łatwo się zniechęca, łatwo się

denerwuje, chce natychmiastowej pochwały. Takie dzieci należy częściej nagradzać niż karać.

BIBLIOGRAFIA: 1. Nadpobudliwość psychoruchowa u dzieci. Prawie wszystko, co chcielibyście wiedzieć. T.

Wolańczyk, A. Kołakowski, M. Skotnicka, Lublin 1999 r.,

2. Farmakologiczne leczenie zespołu deficytu uwagi z nadruchliwością. F. Robakowski, A. Rajewski,

Warszawa 2004 r.,

3. Dziecko z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Objawy i sposoby pomocy. T.

Wolańczyk, A. Kołakowski, A. Pisula, M. Skotnicka.

Oraz strony internetowej Polskiego Towarzystwa ADHD: http://www.ptadhd.pl

DYSLEKSJA- DOTYCZY CORAZ WIĘKSZEJ ILOŚCI DZIECI. CZYM JEST I JAK Z NIĄ WALCZYĆ?

5 | S t r o n a

DYSLEKSJA rozumiana jest już nie tylko jako trudności z nauką czytania i pisania, ale – zgodnie

z definicją zaproponowaną przez prof. Jagodę Cieszyńską, jako trudności z linearnym

uporządkowaniem wszelkiego rodzaju informacji, u podstaw których leży brak dominacji lewej półkuli

i prawidłowego kształtowania się lateralizacji. Bezpośrednim skutkiem tego jest wzrastająca liczba

dzieci z problemami rozwojowymi ze spektrum dysleksji. Dotyczy to wszelkich umiejętności (w tym

czytania i pisania), które wykorzystują lewopółkulowy mechanizm sekwencji.

DYSLEKSJA CO WARTO O NIEJ WIEDZIEĆ? Prawdopodobieństwo wystąpienia dysleksji u płci męskiej jest dwukrotnie większe niż u dziewczynek!

Badania neuroobrazowania mózgu wykazały, iż aktywacja mózgu u osób z dysleksją jest niższa w

obrębie lewego płata skroniowego i występuje bilateralny- dwupółkulowy sposób pobudzenia, przez co

dziecko może szybciej się męczyć.

• DYSLEKSJA- trudności w czytaniu, zaburzenie techniki jak i tempa czytania oraz rozumienia

treści

• DYSGRAFIA- niski poziom graficzny pisma

• DYSORTOGRAFIA- trudności w opanowaniu prawidłowej pisowni, często pomimo znajomości

zasad

PO CZYM ROZPOZNAĆ, ŻE NASZE DZIECKO JEST DZIECKIEM Z RYZYKA DYSLEKSJI?

SŁABA SPRAWNOŚC MANUALNA:

- niezręczność

- problemy z malowaniem, rysowaniem, odwzorowywaniem

- często niechlujnie prowadzone zeszyty

- problemy z układankami

• WSPÓŁWYSTĘPOWANIE:

- wad wymowy

- kłopoty z rozróżnianiem dźwięków

- często lewostronna bądź skrzyżowana lateralizacja

- niezborność, niezgrabność ruchowa na zajęciach sportowych

• PROBLEMY, które mogą wystąpić:

� - dokonywaniu prawidłowej analizy i syntezy wzrokowej- przejawiające się w:

- zaburzenie inwentarza liter- mylenie liter podobnych graficznie: * p;bb;dh;np;dp;gd;gj;gl;łł;tl;tk;lm;wm;nn;uy;ur;na;ąe;ęc;ej;if;to;óz;źż;ź

- trudności w odczytywaniu dwuznaków

- pomijanie znaków diakrytycznych

� Przeprowadzaniu operacji myślowych:

� zniekształceni a wyrazów przez domyślanie się ich treści z kontekstu

� trudności w rozumieniu przeczytanego tekstu

� Pamięciowym opanowaniem ciągów zautomatyzowanych- (dni tygodnia, nazw

miesięcy, alfabetu, nr telefonu )

6 | S t r o n a

� Trudności w pamięciowej nauce wierszy, zapamiętywaniu imion, nazwisk, nazw

własnych, kolorów, nazw miejscowości, tytułów książek, dat- nawet daty własnych

urodzin

� problemy z oznaczaniem czasu na zegarze, kierunków na mapie

� problemy z opanowaniem działań matematycznych- substytucje działań, metatezy

cyfr, problemy z pamięciowym opanowaniem tabliczki mnożenia

� z orientacją przestrzenną, stąd wynikające kłopoty w nauce geografii („czytanie

mapy”), chemii (wzory strukturalne)

ZALECENIA I WSKAZÓWKI DO PRACY: Terapia osób z dysleksją polega na usprawnianiu zaburzonych funkcji (wzroku, słuchu i ruchu).

1. Pilnowanie prawidłowego kierunku (od lewej do prawej i od góry do dołu) wykonywania zadań

związanych z:

-rysowaniem, przerysowywaniem, odwzorowywaniem

- układaniem obrazków tematycznych, atematycznych

- nauką pisania

2. Pomoc dziecku w pracach graficznych poprzez wskazywanie początku- zaznaczanie go

czerwoną kredką

3. Uczenie rysowania figur, znaków literopodobnych, liter poprzez ramy w postaci kropek lub

rysowanie po śladzie z zaznaczeniem początku czerwona kropką i obok narysowaną strzałką

wskazującą kierunek rysowania i pisania- jeśli jest to możliwe

4. stosowanie wielu ćwiczeń grafomotorycznych doskonalących technikę pisania

5. stosowanie ćwiczeń związanych z analizą i syntezą wzrokową, analizą i syntezą słuchową,

operacjami myślowymi, pamięcią symultaniczną

6. najskuteczniejszym uczeniem jest uczenie polisensoryczne: jednoczesne zaangażowanie

wielu zmysłów: słuchu, wzroku i kinestezji.

DZIECI DYSLEKTUCZNE NIE POWINNY: • czytać głośno w obecności całej klasy, ponieważ potęguje to napięcie emocjonalne, w wyniku czego

dzieci te czytają gorzej. Mogą czytać głośno wówczas, gdy opanowały zadany tekst w domu lub w

czasie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych,

• czytać zbyt długich czytanek - należy wyznaczyć pewną część do czytania głośnego w celu

doskonalenia techniki czytania,

• pisać dyktand (nauczyciel winien zastąpić je, szczególnie w początkowym okresie nauki, pisaniem

z pamięci),

DYSLEKSJA- BIBLIOGRAFIA

7 | S t r o n a

Wydawnictwo edukacyjne: 1. „Terapia dzieci zagrożonych dysleksją. Stymulacja lewej półkuli mózgu.” Marta Korendo

2. „Czytanie programowane. Ćwiczenia dla dzieci z dysleksją.” Katarzyna Sedivy

3. „Gdzie taki sam? Ćwiczenia percepcji wzrokowej dla dzieci i młodzieży z dysleksją.” Katarzyna

Myśliwiec

4. „Kocham się uczyć.”- J. Cieszyńska

5. „Twardy orzech do zgryzienia.”

Wydawnictwo WIR: 1. „Analiza i synteza wzrokowa.”

www.konferencje-logopedyczne.pl : 1. „Zestaw układanek.”- „Układanki Symultaniczno-Sekwencyjne” oraz „Układanki

lewopółkulowe.” Prof. dr hab. Jagoda Cieszyńska, mgr Agata Dębicka

2. „Ćwiczenia pamięci symultanicznej i sekwencyjnej.” wyd 2. - Prof. dr hab. Jagoda Cieszyńska,

mgr Agata Dębicka

Z tej samej strony w zakładce- DO POBRANIA- artykuły na temat:

3. „Zagrożenie dysleksją. Zaburzenia linearnego przetwarzania informacji”.

4. „Strategie czytania uczniów dyslektycznych.”

5. „Dysleksja – problem wciąż nieznany.”

6. „Dysleksja – problem cywilizacyjny.”

Inne propozycje: 1. „Czarne czy Białe. Symultaniczne i sekwencyjne strategie uczenia się .” Bala Agnieszka

8 | S t r o n a

Uczeń kierowany na badanie psychologiczno– pedagogiczne pod kątem dysleksji powinien:

•znać zasady poprawnej pisowni wymagane na danym etapie kształcenia

•przynieść na badanie zeszyt z języka polskiego (zapisany)

•jeśli jest to badanie kontrolne – przynieść zeszyt z ćwiczeniami w pisaniu.

Nauczyciel kierując ucznia na badanie powinien:

•pomóc dziecku w opanowaniu podstawowych zasad poprawnej pisowni wymaganych na danym

etapie edukacji,

•napisać opinię o uczniu, w której przedstawi istotę problemu i własne spostrzeżenia,

•regularnie kontrolować zeszyt do dodatkowych ćwiczeń w pisaniu, udzielać wskazówek do tych

ćwiczeń.

Rodzic powinien:

•dokładnie zapoznać się z treścią wydanej opinii,

•pomagać i mobilizować dziecko do ćwiczeń zaleconych przez poradnię.

WYMAGANIA PORADNI REJONOWEJ,

30-076 KRAKÓW UL. ZAKĄTEK 2 tel. 12 422-27-12

LATERALIZACJACO TO JEST I JAK WPŁYWA NA NASZE ŻYCIE?

9 | S t r o n a

LATERALIZACJA czyli dominacja stronna. Dominacja stronna dotyczy narządu wzroku, słuchu

oraz nogi i ręki. Kształtuje się około 3 r. życia. Chociaż niektóre źródła podają, że między 7-10 r. życia.

U dzieci zdominowanych prawostronnie lateralizacja kształtuje się szybciej niż u osób z lateralizacją

lewostronną lub skrzyżowaną. „Lateralizacja (stronność) związana jest z dominowaniem jednej z

półkul mózgowych. Przewaga jednej półkuli decyduje nie tylko o funkcjach motorycznych, lecz

wpływa na całą osobowość człowieka.” 1

LATERALIZACJ MOŻE BYĆ: • jednostronna (jednorodna)- prawo lub lewostronna – wszystkie funkcje zdominowane są po

jednej stronie

• skrzyżowana- część funkcji znajduje się po prawej stronie, część po lewej stronie

• nieustalona- brak dominacji oka, ucha, ręki, nogi

Lateralizacja skrzyżowana oraz nieustalona negatywnie wpływają na naukę dziecka w szkole.

Zaburzony proces lateralizacji powoduje opóźnienie w rozwoju orientacji przestrzennej oraz

koordynacji wzrokowo- ruchowej. Zauważa się także problemy w zakresie dużej motoryki- mniejsza

sprawność ruchowa oraz małej motoryki- dzieci te mają niską sprawność rąk. Niechętnie podejmują

zadania związane z rysowaniem, malowaniem, pisaniem oraz czytaniem. Często zdarza się mylenie

stron lew-prawa, oraz kierunków góra-dół. Pomyłki zdarzają się podczas przepisywania oraz czytania

cyfr oraz liter o podobnych kształtach np.

• p;bb;dh;np;dp;gd;gj;gl;łł;tl;tk;lm;wm;nn;uy;ur;na;ąe;ęc;ej;if;to;óz;źż;ź

• 6-9, 2-7,

Odwracają je, przestawiają kolejność liter i cyfr, np. kos-sok, 18-81. Mogą wystąpić przypadki tzw.

pisma lustrzanego. Oprócz trudności związanych z nauką czytania i pisania, w późniejszym czasie

mogą wystąpić trudności w nauce przedmiotów takich jak:

• Geografia, język polski, języki obce, geometria, wychowanie fizyczne

PAMIĘTAJMY, że dzieci leworęczne nie mogą być „przestawiane”, ponieważ taka zamiana jest

ostrą interwencją w ludzki mózg. To mózg decyduje, czy będziemy prawo, czy leworęczni.

Leworęczność przekazywana jest najczęściej genetycznie. Przestawianie z leworęczności na

praworęczność powodować może nie tylko zakłócenia w procesie pisania i czytania, ale również

powoduje zaburzenia koncentracji, pamięci, może wywołać JĄKANIE, nocne moczenie. Interwencja w

lateralizację ma niekorzystny wpływ na psychikę dziecka.

Opóźnieniu, niezakończeniu formowania się wzorca lateralizacji najczęściej towarzyszą PROBLEMYz:

• wadami wymowy

• przemieszanie kolejności sylab- problemy z SEKWENCJAMI

Przy skrzyżowanej lub nieustalonej lateralizacji trzeba stymulować lewą półkulę mózgu i ograniczyć

do minimum oglądanie telewizji, używanie komputera. Należy zachęcać dziecko do słuchania

nagranych bajek - najlepsze są bajki z dialogami, nie - czytane (np. "Bajki - Grajki" z udziałem aktorów

starszego pokolenia).

1„Lateralizacja- cóż to takiego? Irena Hałuszczak w: „Biuletyn stowarzyszenia terapeutów pedagogicznych.

Terapeuta” Białystok 2002

10 | S t r o n a

JAK POMÓC DZIECKU LEWORĘCZNEMU?

1. ZAAKCEPTOWAĆ leworęczność

2. Zostawić możliwość WYBORU RĘKI bez żadnych nacisków, którą ręką jako wiodącą będzie

wykonywało czynności takie jak ubieranie się, czesanie, jedzenie, rysowanie, rzucanie,

wycinanie, pisanie

3. Stworzyć SWOBODĘ RUCHU- w ławce dziecko powinno siedzieć zawsze po lewej stronie

kolegi

4. Zwrócić uwagę na WŁAŚCIWĄ POSTAWĘ dziecka przy pisaniu:

• zeszyt powinien leżeć ukośnie, lewy róg zeszytu ma być przesunięty do góry, aby

dziecko miało możliwość kontroli tego co pisze, nie zasłaniając ręką

• zeszyt musi być przesunięty od dolnego brzegu ławki, czy stołu, co umożliwi na ławce

oparcie całego przedramienia piszącej ręki

• dziecko nie powinno wykręcać dłoni w kształcie haka nad pisanym tekstem

• należy zwrócić uwagę na poprawny chwyt narzędzia do pisania, rysowania-

nieprawidłowe trzymanie narzędzia może powodować nadmierne napięcie

mięśniowe, co powoduje męczenie się i wpływa na jakość graficzną pisma i jego

szybkość. Narzędziami wspomagającymi prawidłowy chwyt są trójkątne kredki,

pisaki, specjalnie wyprofilowane narzędzia do pisania oraz trójkątne nakładki na

narzędzia do pisania

5. USPRAWNIĆ motorykę rąk poprzez:

• Zabawy manualne typu: nawlekanie koralików, lepienie z plastopianki, ciastoliny,

plasteliny, wydzieranki, rysowanie po śladzie, kalkowanie, odwzorowywanie,

obrysowywanie, przewlekanie kolorowego sznurka przez dziurki, zawiązywanie

kokardek, układanki i inne zadania ćwiczące małą motorykę

• Niewyręczanie dziecka w codziennych czynnościach takich jak : ubieranie się, mycie,

jedzenie, zawiązywanie butów, zapinanie guzików

6. Ćwiczenie prawidłowego KIERUNKU PISANIA:

• pilnowanie prawidłowego kierunku (od lewej do prawej i od góry do dołu)

wykonywania zadań związanych z:

-rysowaniem, przerysowywaniem, odwzorowywaniem

- układaniem obrazków tematycznych, atematycznych

- nauką pisania

• pomoc dziecku w pracach graficznych poprzez wskazywanie początku- zaznaczanie

go czerwona kredka

• uczenie rysowania figur, znaków literopodobnych, liter poprzez ramy w postaci

kropek lub rysowanie po śladzie z zaznaczeniem początku czerwona kropką i obok

narysowaną strzałką wskazującą kierunek rysowania i pisania- jeśli jest to możliwe

• dziecko powinno jak najdłużej posługiwać się ołówkiem, aby mogło wymazać i

poprawić

11 | S t r o n a

LEWOUSZNOŚĆ, LEWOOCZNOŚĆ, LEWORĘCZNOŚĆ I JEJ TOWARZYSZĄCE

1. LEWOUSZNOŚĆ- w przypadku badania lateralizacji i stwierdzenia lewouszności u

chłopców możemy się spodziewać PROBLEMÓW Z CZYTANIEM I MÓWIENIEM. Okazuje się ,

że wśród pacjentów z niepłynnością mowy (JĄKAJĄCYCH SIĘ) objętych terapią w Instytucie

Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie większość (powyżej 90 %) stanowią osoby

zlateralizowanelewousznie (diagnoza Metodą Tomatisa).

Lewouszność może mieć wpływ na utratę niektórych informacji werbalnych, zwłaszcza w

sytuacjach, gdy jest duży hałas- kanał dźwiękowy do lewego ucha pokonuje dłuższą drogę, niż

do ucha prawego. Dlatego nasze dzieci nie zapisują do końca treści zadania domowego lub w

ogóle nie notują.

2. LEWOOCZNOŚĆ niesie ze sobą groźbę tendencji do ODWRACANIA kierunku - dzieci

preferują często prawą stronę przestrzeni (np. układają od prawej do lewej, zaczynają

rysować po prawej stronie kartki, patrzą na prawą stronę w książce). Trzeba wypracowywać

kierunek od lewej do prawej, np. przez układanie klocków w sekwencje, liczenie z

pokazywaniem paluszkiem, rysowanie elementów w szeregu. Lewooczność wpływa na

czytanie, poprzez zniekształcanie słów oraz na pisanie- odwracanie liter, cyfr.

3. LEWORĘCZNOŚĆ- największa liczba osób, która posiada DYSLEKSJĘ, to osoby

leworęczne. Pismo dostosowane jest do czynności prawej ręki. Ułożenie lewej ręki podczas

czynności graficznych powoduje, że dziecko zamazuje, zasłania zapisany tekst i nie jest

wstanie ciągle go kontrolować. Inne jest ułożenie dłoni jest powiązane z wygięciem w stawie

nadgarstkowym. Jest to powodem wzmożonego napięcia mięśniowego, nadmiernego

nacisku na narzędzie do pisania, łamania grafitu ołówka. Leworęczność jest również

powodem zwolnionego tempa czynności graficznych i szybszego męczenia. Dzieci leworęczne

często przyjmują niewłaściwe ułożenie ciała, co sprzyja wadom postawy.

12 | S t r o n a

MOCZENIE NOCNE MOCZENIE to zaburzenie charakteryzujące się mimowolnym oddawaniem moczu podczas dnia

i/lub w nocy, które nie jest spowodowane zaburzeniami neurologicznymi, napadami padaczkowymi

lub nieprawidłowością budowy dróg moczowych. Moczenie może występować tylko w dzień lub tylko

w nocy, a czasem przez całą dobę. W Polsce moczenie nocne występuje u około 300 tys. dzieci,

częściej u chłopców.

DLACZEGO DZIECKO SIĘ MOCZY? Lekarze podkreślają, że moczenie nocne samo w sobie nie jest chorobą, lecz dość często

występującym wśród dzieci objawem jakiegoś problemu natury emocjonalnej. Incydentalnie

przydarza się wielu dzieciom, szczególnie podczas choroby. Zaburzenie to może być również

uwarunkowane genetycznie. Badania wykazują bowiem, że w rodzinach, w których oboje rodzice

moczyli się w dzieciństwie, ryzyko wystąpienia moczenia u dziecka wynosi aż 77 proc. Jeśli tylko jeden

z rodziców miał ten problem, to ryzyko zmniejsza się do 43 proc.

Badania prowadzone w latach 80. wykazały, że u pacjentów z tak zwanym pierwotnym izolowanym

moczeniem nocnym, czyli moczeniem tylko w nocy bez współistnienia innych schorzeń układu

moczowego oraz bez dłuższej przerwy w moczeniu, stwierdza się w godzinach nocnych niedobór

substancji o nazwie wazopresyna. Ten hormon jest uwalniany z tylnego płata przysadki do krwi w

cyklu dobowym – w nocy następuje jego zwiększone uwalnianie. Zadaniem wazopresyny jest

pobudzanie receptorów znajdujących się w nerkach i zwiększone wchłanianie wody z moczu. U dzieci,

które nie mają kłopotów z moczeniem się, nerki produkują w nocy znacznie mniej moczu niż w ciągu

dnia. Związane jest to właśnie ze zwiększonym wydzielaniem w czasie snu wazopresyny. Pęcherz

moczowy o prawidłowej pojemności może dzięki temu utrzymać gromadzący się mocz do rana.

Natomiast dzieci z pierwotnym izolowanym moczeniem nocnym nie zagęszczają odpowiednio moczu

i produkują nadmierną jego ilość, gdyż nie dochodzi do wzrostu wydzielania wazopresyny w

godzinach nocnych. Obecnie można farmakologicznie zmniejszyć wydzielanie moczu

Osiągnięcie pełnej i świadomej kontroli oddawania moczu nie u wszystkich dzieci przebiega w sposób

prawidłowy. Jeżeli dochodzi do opóźnienia dojrzewania skomplikowanych mechanizmów

regulujących czynność układu moczowego, dziecko nie jest w stanie kontrolować w pełni oddawania

moczu. W efekcie nadczynności pęcherza moczowego dziecko nie potrafi zahamować spontanicznych

skurczów ściany pęcherza, występujących okresowo podczas gromadzenia się moczu w pęcherzu.

Mimowolne skurcze powodują występowanie gwałtownego, nagłego uczucia silnego parcia na

pęcherz, doprowadzającego do oddania moczu. Aby nie dopuścić do zmoczenia bielizny, dziecko

wypracowuje różnorodne sposoby mające na celu chwilowe wstrzymanie mimowolnego opróżnienia

pęcherza. Najczęściej polega to na krzyżowaniu nóg, przywodzeniu ud, siadaniu. W ten sposób

dziecko stara się „walczyć z pęcherzem”. Tego typu zachowanie dziecka określa się jako objaw

„kucania”. Rodzice zwykle interpretują tego typu zachowanie dziecka jako lenistwo, a nawet

posądzają je o złą wolę. W rzeczywistości jest tak, że pęcherz moczowy nie poddaje się w pełni

świadomej kontroli. Dzieci takie oddają mocz w ciągu dnia częściej niż ich rówieśnicy i w

konsekwencji mają zmniejszoną pojemność pęcherza moczowego, która nie zapewnia utrzymania do

rana moczu wydzielanego przez nerki w nocy. Dzieci ze zmniejszoną pojemnością pęcherza moczą się

przeważnie nad ranem.

13 | S t r o n a

Istnieje także hipoteza, że u części dzieci przyczyną moczenia jest zbyt głęboki sen, który

uniemożliwia wybudzenie się w chwili wypełnienia pęcherza.

Moczenie jest częstsze wśród dzieci narażonych na silne emocje i stresy. Niejednokrotnie zdarza się,

że dziecko, które od miesięcy, a nawet od lat miało „suche” noce, zaczyna się moczyć po jakimś

wydarzeniu, które naruszyło jego poczucie bezpieczeństwa: po przeprowadzce do nowego miasta,

utracie kogoś bliskiego, pobycie w szpitalu, narodzinach braciszka lub siostrzyczki. Moczenie nocne

może być sygnałem pojawienia się negatywnych uczuć u dziecka, np. zazdrości o nowo narodzonego

brata lub siostrę.

TERAPIA DZIECI MOCZĄCYCH SIĘ Dziecko powinno być chwalone za każdą „suchą noc”, a nie krytykowane czy karane za każde

zmoczenie się. Pieluchy lub plastikowe pieluchomajtki u dzieci powyżej 4. roku życia nie powinny być

stosowane. Takie postępowanie hamuje motywację i powoduje, że dziecko nie wstaje w nocy, nawet

gdy poczuje potrzebę oddania moczu – bo jest zabezpieczone. W pomieszczeniu, gdzie znajduje się

materac lub tapczan nasiąknięty moczem, pojawia się nieprzyjemny zapach, dlatego należy

podkładać pod prześcieradło nieprzemakalną folię, dającą się łatwo umyć. Dziecko powinno wiedzieć,

co zrobić z mokrą piżamą i mokrym prześcieradłem.

Za najbardziej skuteczną metodę behawioralną uważa się tzw. budzik śródnocny. Dziecko wstaje w

nocy, kiedy zadzwoni budzik, ma wtedy oddać mocz lub, w razie potrzeby, zmienić piżamę i pościel na

swoim łóżku. Skuteczność tej metody kształtuje się na poziomie 50-100 proc. Zalecane jest

stosowanie trzech rodzajów ćwiczeń. W dzień dziecko ma uczyć się oddawania moczu z przerwami

(najlepiej dwiema), ćwicząc przy tym mięśnie zwieraczy. Drugim ćwiczeniem jest przetrzymywanie

moczu raz dziennie. Dziecko musi usiąść i skupić się na jak najdłuższym trzymaniu moczu. Trzecim

ćwiczeniem jest uciskanie pęcherza przed pójściem spać. Kiedy dziecko leży na plecach, rodzic ręką

około 10 razy uciska na pęcherz, a dziecko ma w tym czasie udawać, że siusia. Ćwiczenia powinny być

prowadzone w nastroju zabawy.

Jeżeli metoda nie przynosi rezultatów, dołącza się do niej leczenie farmakologiczne. Przed snem

podaje się dezmopresynę w postaci tabletki lub aerozolu do nosa. Jest to syntetyczna, działająca do

10 godzin forma wazopresyny – hormonu antydiuretycznego produkowanego przez przysadkę, który

poprawia zwrotne wchłanianie wody z moczu w kanalikach nerkowych, a tym samym zmniejsza ilość

moczu. Innym lekiem stosowanym w leczeniu moczenia jest przeciwdepresyjna imipramina,

spłycająca głębokie fazy snu. Stosuje się też leki uspokajające (np. luminal) i homeopatyczne.

Zalecane jest też stosowanie alarmów brzęczykowych – aparatów z metalową podkładką pod

prześcieradło i dzwonkiem, który budzi dziecko już przy minimalnym zmoczeniu i wymaga od niego

wstania z łóżka w celu wyłączenia alarmu i udania się do toalety. O sukcesie można mówić, gdy

dziecko prześpi dwa tygodnie bez epizodu zmoczenia się.

14 | S t r o n a

DEFINICJA ADHD, ADD .................................................................................................................... 3

DYSLEKSJA CO WARTO O NIEJ WIEDZIEĆ? .................................................................................. 5

LATERALIZACJA ............................................................................................................................... 9

JAK POMÓC DZIECKU LEWORĘCZNEMU? ................................................................................. 10

LEWOUSZNOŚĆ, LEWOOCZNOŚĆ, LEWORĘCZNOŚC I JEJ TOWARZYSZĄCE ......................... 11

MOCZENIE NOCNE .......................................................................................................................... 12