Informacja

w sprawie promowania wykorzystania biomasy pochodzenia rolniczego dla celów energetycznych oraz zmian powierzchni gruntów wykorzystywanych

pod uprawy energetyczne

Zgodnie z przyjętym przez UE w 2008 roku pakietem energetyczno- klimatycznym,

Polska zobowiązana jest do zapewnienia 15% udziału energii ze źródeł

odnawialnych w całkowitym zużyciu energii w kraju do 2020 r.. a udział energii ze

źródeł odnawialnych w transporcie ma wynieść 10%. Ze względu na uwarunkowania

klimatyczne, w Polsce największym potencjalnym źródłem tej energii jest biomasa.

Realizując unijne zobowiązania w zakresie odnawialnych źródeł energii, szczególnie

istotne jest promowanie zrównoważonego wykorzystania rolniczej przestrzeni

produkcyjnej. W tym celu, aby nie dopuścić do sytuacji, w której zagrożona byłaby

produkcja żywności, konieczne jest monitorowanie wykorzystania biomasy

pochodzenia rolniczego oraz powierzchni gruntów przeznaczanych pod uprawy

energetyczne.

I. Promowanie wykorzystania biomasy pochodzenia rolniczego na cele

energetyczne

1. Wsparcie do upraw roślin

W latach 2011-2014 do upraw roślin na gruntach rolnych przeznaczanych na cele

energetyczne, w tym do produkcji biopaliw, przysługiwało wsparcie finansowe

w ramach jednolitej płatności obszarowej. Wsparcie to, przysługiwało do

wszystkich gruntów uprawnych utrzymywanych w dobrej kulturze rolnej i nie było

uzależnione od sposobu zagospodarowania zbiorów.

Do jednolitej płatności obszarowej kwalifikowały się również uprawy zagajników

o krótkiej rotacji tj. jednolite gatunkowo uprawy drzew z rodzaju brzoza, topola

oraz wierzba o powierzchni co najmniej 0,1 ha, w których zbiór plonu dokonywany

jest w cyklu nie dłuższym niż 8 lat w przypadku upraw brzozy i 6 lat w przypadku

pozostałych upraw.

Ogólne zasady wsparcia dostępne dla wszystkich producentów rolnych sprawiały,

że rolnicy uprawiający zboża oraz rzepak wykorzystywane do produkcji biopaliw

oprócz wsparcia w ramach jednolitej płatności obszarowej, do 2013 r. mogli

również uzyskać uzupełniającą płatność podstawową, która przysługiwała

w okresie przejściowym (wyrównywania dopłat z budżetu krajowego).

Tabela 1. Stawki jednolitej płatności obszarowej oraz uzupełniającej płatności podstawowej w latach 2011-2014.

Rok Jednolita płatność

obszarowa [zł/ha]

Uzupełniająca płatność podstawowa

[zł/ha]

2011 710,57 274,23

2012 732,06 211,80

2

2013 830,30 139,39

2014 910,87 - Źródło: Rozporządzenia MRiRW wydawane na podstawie ustawy z dnia 26 stycznia 2007 r. o płatnościach

w ramach systemów wsparcia bezpośredniego. 2. Wsparcie rozwoju odnawialnych źródeł energii w ramach Programu

Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013

Rozwój energetyki odnawialnej był bezpośrednio i pośrednio wspierany w ramach

PROW 2007-2013. Działanie: Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności

wiejskiej, adresowane do jednostek samorządu terytorialnego uwzględniało

w swym zakresie wsparcie inwestycji związanych z wytwarzaniem lub dystrybucją

energii ze źródeł odnawialnych (wiatru, wody, energii geotermalnej, słońca,

biogazu albo biomasy). Do końca roku 2014 zatwierdzono do realizacji łącznie

124 projekty, których dofinansowanie wyniesie ponad 50 mln zł.

Działania: „Różnicowanie działalności rolniczej”, adresowane do rolników

i członków ich rodzin oraz „Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw”

przeznaczone dla przedsiębiorców z obszarów wiejskich, uwzględniały wsparcie

inwestycji dotyczących wytwarzania produktów energetycznych z biomasy. Do

końca roku 2014 zrealizowano 181 projekty, które uzyskały łącznie

dofinansowanie w wysokości ponad 16 mln zł. Uwzględniając projekty znajdujące

się w trakcie realizacji należy stwierdzić, że łącznie w ramach ww. działań PROW

w omawianym zakresie zrealizowanych będzie ponad 240 projektów.

Wykorzystanie energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych w celu poprawienia

warunków prowadzenia działalności kulturalnej lub gospodarczej stanowiło jeden

z obszarów wsparcia w ramach podejścia Leader. W tym zakresie zrealizowanych

będzie prawie 290 projektów, których dofinansowanie wyniesie ponad 8,4 mln zł.

3. Opracowania i ekspertyzy

W celu promowania wykorzystania biomasy pochodzenia rolniczego na cele

energetyczne, w latach 2011-2014 zostały przygotowane następujące

opracowania:

Ekspertyza pt.: „Poziom emisji gazów cieplarnianych (CO2, N2O i CH4) dla

upraw pszenicy, pszenżyta, kukurydzy i żyta przeznaczonych do produkcji

bioetanolu oraz upraw rzepaku przeznaczonych do produkcji biodiesla”,

wykonana przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy

Instytut Badawczy – Puławy 2011 r.

Publikacja pt.: „Budowa i eksploatacja biogazowni rolniczych - poradnik dla

inwestorów zainteresowanych budową biogazowni rolniczych”, opracowana

przez Instytut Technologiczno - Przyrodniczy w Falentach Oddział w Poznaniu

– Poznań 2011r.

Ekspertyza pt.: „Odnawialne źródła energii - ekspertyza dotycząca

ekonomicznych uwarunkowań rozwoju poszczególnych rodzajów źródeł energii

odnawialnej na obszarach wiejskich oraz ich wpływu na poprawę opłacalności

3

produkcji rolniczej w Polsce w kontekście WPR”, wykonana przez Instytut

Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - Państwowy Instytut

Badawczy – Warszawa 2012 r.

Powyższe opracowania dostępne są na stronie internetowej Ministerstwa

Rolnictwa i Rozwoju Wsi www.minrol.gov.pl w dziale „Opracowania i publikacje”.

4. Kształcenie certyfikowanych instalatorów mikro i małych instalacji

odnawialnych źródeł energii

Od 2014 r. w szkołach rolniczych nadzorowanych przez Ministra Rolnictwa

i Rozwoju Wsi wprowadzono możliwość kształcenia w zawodzie „technik

urządzeń i systemów energetyki odnawialnej”. Absolwenci, którzy uzyskają

dyplom potwierdzający kwalifikacje w tym zawodzie, mogą uzyskać certyfikat

instalatora mikro i małych instalacji odnawialnych źródeł energii wydawany przez

Prezesa Urzędu Dozoru Technicznego na podstawie przepisów rozdziału 7

ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz. U z 2015 r.

poz. 478). Certyfikat uprawnia do instalowania następujących rodzajów instalacji

odnawialnego źródła energii:

kotłów i pieców na biomasę,

systemów fotowoltaicznych,

słonecznych systemów grzewczych,

pomp ciepła,

płytkich systemów geotermalnych.

W roku szkolnym 2014/2015 kształcenie w tym zawodzie rozpoczęto po raz

pierwszy w 4 szkołach rolniczych.

II. Monitorowanie zmian powierzchni gruntów przeznaczanych pod uprawy

wykorzystywane na cele energetyczne

Wykorzystanie surowców rolniczych do produkcji biopaliw ciekłych i paliw

ciekłych, biogazu oraz ciepła może skutkować przeznaczeniem części

powierzchni uprawnej pod produkcję biomasy do celów energetycznych.

W przypadku upraw takich jak rzepak i zboża, służących do wytwarzania

biokomponentów stosowanych w paliwach transportowych, powstające produkty

uboczne mogą być wykorzystane do produkcji pasz dla zwierząt. W ten sposób

rozwój sektora biopaliw ciekłych w Polsce zwiększa możliwości pozyskania

cennych komponentów białkowych w postaci śruty rzepakowej lub suszonego

wywaru gorzelnianego zbożowego (ang. Dried Distillers Grains with Solubles –

DDGS). Ocenia się, że powierzchnia przeznaczana pod uprawy surowców

wykorzystywanych do produkcji biopaliw wynosi około 500-600 tys. ha. Należy

jednakże uwzględniać fakt, iż w przypadku rzepaku około 60% pozyskiwanej

masy surowca w postaci śruty rzepakowej jest zagospodarowywanej na pasze.

Zatem znaczna część z powierzchni gruntów jest faktycznie wykorzystywana

w produkcji zwierzęcej a nie wyłącznie dla produkcji biopaliw.

4

Niewielka część gruntów przeznaczana jest pod uprawy kukurydzy i traw, na

kiszonki stanowiące uzupełnienie substratów do produkcji biogazu rolniczego.

Szacuje się, że w 2014 r. pod tego rodzaju uprawy przeznaczono niewiele ponad

9 tys. ha.

Część gruntów przeznaczana jest pod uprawy wieloletnie takie jak zagajniki

krótkiej rotacji (brzoza, wierzba i topola), które potencjalnie mogą być

wykorzystane jako surowiec energetyczny. W 2014 r. pod tego rodzaju uprawy

zajęte było około 13,5 tys. ha.

Tabela 2. Szacunkowa powierzchnia uprawy surowców rolnych wykorzystywanych do

produkcji biokomponentów (bioetanol i estry) [w ha]

Rodzaj surowca 2011r. 2012r. 2013r. 2014r.

kukurydza 43 843 52 799 57 599 58 805

rzepak 396 985 562 705 543 258 494 582

pszenica 7 010 - - -

jęczmień 1 182 - - -

pszenżyto 21 - - -

żyto 3 1 204 475

ziemniaki - 36 309 112

RAZEM 449 045 615 540 601 370 553 975 Źródło: oszacowania własne MRiRW

Tabela 3. Szacunkowa powierzchnia uprawy surowców rolnych wykorzystywanych

w biogazowniach rolniczych [w ha]

Rodzaj surowca 2011r. 2012r. 2013r. 2014r.

kiszonka z kukurydzy 2195 4842 5915 8717

kiszonka z traw 305 67 75 424

RAZEM 2 500 4 909 5 990 9 141 Źródło: Obliczenia własne MRiRW na podstawie danych ARR i GUS

Tabela 4. Powierzchnie zagajników o krótkiej rotacji [w ha]

Województwo 2011r. 2012r. 2013r. 2014r.

Dolnośląskie 643 863 978 1 002

Kujawsko-pomorskie 272 268 319 288

Lubelskie 419 539 569 600

Lubuskie 881 758 789 805

Łódzkie 245 288 317 358

Małopolskie 121 128 155 169

Mazowieckie 472 523 510 595

Opolskie 278 283 295 349

Podkarpackie 940 1 046 1 146 1 206

Podlaskie 472 511 434 474

Pomorskie 669 1 700 1 730 1 962

Śląskie 259 274 306 262

Świętokrzyskie 181 184 201 389

Warmińsko-Mazurskie 791 2 020 2 566 3 569

Wielkopolskie 406 426 451 477

Zachodniopomorskie 569 533 718 995

RAZEM 7 619 10 344 11 486 13 499

Źródło: dane ARiMR

5

Tabela 5. Powierzchnia użytków rolnych w dobrej kulturze oraz szacunkowa

powierzchnia gruntów wykorzystywanych pod uprawy na cele energetyczne [w tys. ha]

Wyszczególnienie 2011r. 2012r. 2013r. 2014r. Użytki rolnych będące w dobrej kulturze rolnej 14 780 14 529 14 410 14 424

Szacunkowa powierzchnia gruntów pod uprawami wykorzystywanymi na cele energetyczne 459,2 630,8 618,8 576,6

Udział gruntów rolnych wykorzystywanych do celów energetycznych w powierzchni użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej

3,1% 4,3% 4,3% 4,0%

Źródło: dane GUS oraz oszacowania MRiRW

Szacunki dotyczące powierzchni gruntów rolnych przeznaczanych pod uprawy na

cele energetyczne wskazują, że wykorzystanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej

w Polsce odbywa się w sposób zrównoważony, bez zagrożenia dla produkcji

żywności.

III. Monitorowanie zużycia surowców rolnych do produkcji biokomponentów

stosowanych w paliwach ciekłych i biopaliwach ciekłych oraz biogazu

rolniczego

1. Ilości i rodzaje surowców wykorzystywanych do wytwarzania

biokomponentów stosowanych w paliwach transportowych

Podstawowymi biokomponentami wykorzystywanymi w produkcji paliw

silnikowych są:

estry – wykorzystywane jako składnik oleju napędowego, wytwarzane

głównie z oleju rzepakowego,

bioetanol - stanowiący składnik benzyn, produkowany przede wszystkim

ze zbóż (kukurydzy) i produktów ich przetwarzania.

Tabela 6. Podstawowe surowce pochodzenia rolniczego oraz produkty ich przetwórstwa

użyte do wytworzenia estrów [tony]

Rodzaj surowca 2011r. 2012r. 2013r. 2014r.

olej rzepakowy 355 617 582 962 630 300 677 863

olej sojowy 1 278 2 765 25 12 822

kwasy tłuszczowe 2 796 3 774 3 458 3 805

rzepak 205 5 130 1 761

tłuszcze zwierzęce 2 459 502 1 007

biomasa olejowa 501

olej zużyty pofryturowy 5 348 6 548 327

olej roślinny 3 207 824 58

oleina palmowa 2 556 1 932 13 988

olej słonecznikowy 3 015

RAZEM 364 911 603 003 660 775 698 144 Źródło: dane ARR

6

Tabela 7. Podstawowe surowce pochodzenia rolniczego oraz produkty ich przetwórstwa

użyte do wytworzenia bioetanolu [tony]

Rodzaj surowca 2011r. 2012r. 2013r. 2014r.

kukurydza 314 795 388 073 379 004 387 527

destylat rolniczy 18 423 48 719 75 409 37 395

porektyfikat 10 003 10 632 8 005 8 729

melas 12 303 9 654 9 877 5 360

ziemniaki 867 6 516 3 126

żyto 8 3 584 1 495

syrop cukrowy 280

zlewki alkoholowe 111 140 109 102

alkohol rektyfikowany 74

orkisz 26

otręby 3 018 4 972

cukier 1 457

spirytus odwodniony 23

pszenica 28 951

jęczmień 3 864

fuzle 295

pszenżyto 71

przedgon 65

zlewki wódek 17

RAZEM 388 906 461 106 485 956 444 114 Źródło: dane ARR

2. Ilości i rodzaje surowców wykorzystywanych do wytwarzania energii

z biogazu rolniczego

Do produkcji biogazu rolniczego w Polsce wykorzystywane są głównie produkty

uboczne rolnictwa i pozostałości z przemysłu rolno-spożywczego (80%

wszystkich surowców), które nie stanowią konkurencji dla rynku żywnościowego,

w szczególności jeśli chodzi o wykorzystanie gruntów rolnych.

Tabela 8. Surowce wykorzystywane do produkcji biogazu rolniczego [tony]

Rodzaj surowca 2011 r. 2012 r. 2013 r. 2014r.

gnojowica 265 961 349 173 455 583 574 069

kiszonka z kukurydzy 108 876 241 590 287 471 416 683

pozostałości z warzyw i owoców 10 984 86 109 268 599 355 974

wywar pogorzelniany 30 465 146 607 354 877 349 366

wysłodki 6 922 37 082 101 661 189 735

obornik 11 641 23 503 30 778 36 507

pulpa ziemniaczana 7 258 6 627 10 274 22 477

serwatka 1 933 12 854 12 859 21 207

osady technologiczne z przemysłu spożywczego 16 585

odpady, szlamy i osady białkowo – tłuszczowe 286 3 017 11 125 16 425

odpad zbożowy 224 13 885

pomiot kurzy / pomiot ptasi 7 906 12 340

kiszonka z traw 7 217 1 683 1 845 10 545

odpady czekoladowe 343 2 059 9 873

odpadowa masa roślinna 293 2 403 9 041

7

zboże 1 612 691 336 8 594

pasza 239 8 436

zielonka 1 952 2 198 8 189

odpady z przetwórstwa spożywczego 792 7 896

kiszonka ze zbóż 5 974 348 486 7 039

odpady poubojowe 663 5 481 5 829

treści żołądkowe 1 278 1 057 636 5 070

jabłka 4 419

przeterminowana żywność 37 87 4 326

osady z przetwórstwa produktów roślinnych 50 3 742 3 559

słoma 153 1 196 1 856

płynne resztki pszenne 865 1 532 1 485

osady drożdżowe 230 1 749 1 326

ciasto odpadowe 674 1 146

hydrolizat białkowy 338 647

gliceryna 303 6 255 621

poferment 619

mieszanina lecytyny i mydeł 8 907 2 086 441 324

odpady z produkcji lodów 201 263

odpady gastronomiczne 205

wytłoki poekstrakcyjne 38 97

kawa 96 52

mąka, bułka, panierka 102 450 6

osad mleczarski 282

RAZEM 469 416 917 766 1 574 463 2 126 716 Źródło: dane ARR