dr med. Joanna Bugajska

Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy

Informacja przygotowana na posiedzenie Rady Ochrony PracyStyczeń 2013 r.

Plan prezentacji:

Wprowadzenie   Występowanie i zapobieganie problemom zdrowotnym związanym z nadmiernym obciążeniem układu mięśniowo – szkieletowego Występowanie i zapobieganie problemom   zdrowotnym związanym ze stresem Podsumowanie

Wprowadzenie

Choroba zawodowaZa chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana:• działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia 

występujących w środowisku pracy albo • w związku ze sposobem wykonywania pracy

Kodeks pracy, art. 2351

Dolegliwość zdrowotna, która powstała lub pogłębiła się w wyniku niekorzystnych czynników 

występujących w środowisku pracy lub specyfiki pracy 

i była odczuwana w okresie ostatnich 12 miesięcy, bez względu na jej ciężkość i czas trwania

np. narażenia na pyły, związki chemiczne

np. praca w hałasie,pod ciągłą presją czasu

Źródło: GUS (2008), Wypadki przy pracy i problemy zdrowotne związane z pracą

Problemy zdrowotne 

związane z pracą

Choroby zawodowe

• Czy Pana(i) praca ma wpływ na Pana(i) zdrowie?

Źródło:European Working Conditions Survey (2010)

• EU Labour Force Survey 2007Odsetek respondentów raportujących najbardziej istotne problemy zdrowotne związane z

pracą w populacji pracowników odczuwających problemy zdrowotne związane z pracą

Występowanie i zapobieganie problemom zdrowotnym związanych z nadmiernym 

obciążeniem układu mięśniowo –szkieletowego

Wyniki badań Roquelance Y, i inni 2006W Arthritis Care and Research vol.55, No 5, 765 - 778

W badanej populacji, 2685 pracowników:

50% miało niespecyficzne dolegliwości w obrębie układu ruchu

u 13% potwierdzono klinicznie występowanie co najmniej 1 zespołu przeciążeniowego

Wyniki badań Roquelance Y, i inni 2006W Arthritis Care and Research vol.55,

No 5, 765 - 778

Spośród zespołów przeciążeniowychnajczęściej występowały:

• Zespół kanału nadgarstka (Carpal Tunnel Syndrome)

• Zapalenie boczne nadkłykcia kości łokciowej (Epicondylitis lateralis)

• Zapalenie ścięgien pasa rotacyjnego barku (Rotator cuff syndrom)

Występowanie dolegliwości bólowych podczas pracy w pozycji siedzącej u kobiet/mężczyzn w

Polsce (w %)

kręgosłup szyjny(60,8% / 32,9%)

kręgosłup piersiowy(27,0% / 14,8%)

kręgosłup lędźwiowo-krzyżowy(63,9% / 41,3%)

nogi(61,0% / 56,1%)

barki(36,1% / 16,7%)

ramiona(37,9% / 20,0%)

przedramiona(30,4% / 18,1%)

ręce(51,1% / 29,7%)

źródło: Bugajska J. i inni 2007;Reumatologia 45(6): 355-361

Program wieloletni „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy”; II etap

kręgosłup szyjny(23,9% / 29,0%)

kręgosłup piersiowy(14,2% / 22,6%)

kręgosłup lędźwiowo-krzyżowy(41,3% / 38,7%)

nogi(50,2% / 34,5%)

barki(19,2% / 12,9%)

ramiona(19,6% / 25,8%)

przedramiona(17,8% / 29,0%)

ręce(32,4% / 22,6%)

źródło: Bugajska J. i inni 2007;Reumatologia 45(6): 355-361

Występowanie dolegliwości bólowych podczas pracy w pozycji stojącej u kobiet / mężczyzn w

Polsce (w %)

Program wieloletni „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy”; II etap

Zespoły przeciążeniowe okolicy stawu łokciowego i przedramienia (wg „Criteria document for evaluating the work-relatedness of upper-extremity musculoskelatal disorders”, Sluiter J.K, i in. 2001.

)

Test Izometryczny opór podczas wyprostowywania nadgarstka

(dla zapalenia nadkłykcia bocznego).

Test Izometryczny opor podczas zginania nadgarstka (dla zapalenia

nadkłykcia przyśrodkowego).

Test nacisku i zgięcia w stawie łokciowym (ucisk nerwu łokciowego)

7,3

7,8

13,4

33,6

5,3

7,6

15,4

0 5 10 15 20 25 30 35

z. ścięgien zginaczynadgarstka

z. ścięgien prost.nadgarstka

z. Guyona

z. cieśni kanału nadgarstka

zap. nadkłykciaprzyśrodkowego

zap. nadkłykcia bocznego

z. ścięgien zginaczynadgarstka

II badanie

Częstość występowania zespołów przeciążeniowych wśród pracowników w Polsce

(Bugajska J. i in. 2012)

(%)Program wieloletni „Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy”; II etap

Choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy

Choroby obwodowego układu nerwowego

Choroby zawodoweRozp. R. M. z dn. 30 czerwca 2009 r.

(Dz. U. Nr 105, poz. 869)

Zapadalność na zawodowe choroby układu ruchu i choroby obwodowego układu nerwowego związane 

ze sposobem wykonywania pracy w Polsce w latach 2003 – 2011wg. Rejestr Chorób Zawodowych, IMP im. J. Nofera

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

60

80

100

120

140

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

współczynnik zachorow

anLiczba

 przypad

ków

liczba przypadków zachorowań

współczynnik zachorowań na 100 000 zatrudnionych

0

0,5

1

1,5

2

50

100

150

200

250

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Wspólczynnik zachorow

ań

Liczba

 przypad

ków

liczba przypadków zachorowań

współczynnik zachorowań na 100 000 zatrudnionych

choroby układu ruchu 

choroby obwodowego układu nerwowego

Złożona etiologia chorób układu ruchu związanych ze sposobem wykonywania pracy

MSDCzynniki indywidualne:• wiek• płeć• budowa ciała• BMI• styl życia• wcześniejsze urazy• kondycja fizyczna• choroby przewlekłe• indywidualne czynniki psychologiczne

• …

Czynniki fizyczne związane z ergonomią pracy• dźwiganie ładunków• wymuszona pozycja ciała• powtarzalne ruchy• drgania ogólne i miejscowe• mikroklimat zimny i wilgotny•kombinacje czynników•…Czynniki psychospołeczne• wysokie wymagania pracy, niski poziom kontroli

• niski  poziom wsparcia (współpracowników, kadry  kierowniczej)

• niska satysfakcja z pracy, niepewność pracy• monotonia pracy• …

Narażenie na czynniki szkodliwe (%pracowników*) w 2005 r. i w 2010 r. (wg IV and V-th European Working Conditions Survay 2007, 2012)

* narażeni więcej niż ¼ zmiany roboczej

Związek pomiędzy poziomem obciążenia pracą a ryzykiem wystąpienia MSD

„Zarówno zbyt mała jak i zbyt duża ekspozycja wpływa na zwiększenie ryzyka MSD”

Źródło: (Hartmann & Spallek, 2009)

Cinderella effect – zakłada osobowościową tendencję do dużego (nadmiernego)

zaangażowania w pracę co jeśli nałoży się na podobnie duże wymagania życia rodzinnego

może prowadzić do odczuwania stresu i dolegliwości mięśniowo-szkieletowych.

Hagg G. Electromyographical kinesiology, 1991: 141-144.

Rozp. MPiPS w spr. bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych (Dz.U. 2000 Nr 26 Poz. 313 z 

późn. zm.)

Przemieszczanie Przenoszenie ładunków

Zespołowo na pracownika

Praca stała 30 kg 25 kg

Praca dorywcza * 50 kg 42 kg

Pchanie/ciągnięcie

Siła potrzebna do zapoczątkowania 

ruchu

Pchanie 300 N

Ciągnięcie 250 N

Przetaczanie /wtaczanie

Masa ręcznie przetaczanych przedmiotów

Po powierzchnipoziomej 300 kg **

Po powierzchnipochyłej 50 kg **

* - wykonywana do 4 razy na godzinę** - pod warunkiem zachowania wartości sił pchania i ciągnięcia

Rozp. RM w spr. wykazu prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet (Dz.U. 1996 Nr 114 poz. 545 z 

późn. zm.)

Przenoszenie ładunków

Przenoszenie pod górę

Praca stała 12 kg 8 kg

Praca dorywcza * 20 kg 15 kg

PrzewożenieMasa ładunku wraz z masą 

wózka

Na wózkach 2, 3 i 4‐kołowych 80 kg

Na wózkach po szynach 300 kg

* - wykonywana do 4 razy na godzinę

Rozp. RM w spr. wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. 

2004 Nr 200 poz. 2047)

Przemieszczanie Dziewczęta Chłopcy

Praca stała 8 kg 14 kg

Praca dorywcza * 12 kg 20 kg

* - wykonywana do 4 razy na godzinęRozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianymi warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz.U. 2004 Nr 200 poz. 2047)

Ręczna obsługa dźwigni, korb i kół sterowniczych

Dziewczęta Chłopcy

Praca stała 40 N 60 N

Praca dorywcza * 70 N 100 N

Zastosowanie goniometrii do oceny pozycji ciała

Zastosowanie elektromiografii do oceny obciążenia i zmęczenia mięśni

Ocena pozycji ciała motorniczego podczas pracy

Pomiar z zastosowaniem okulografu umożliwił stwierdzenie, czy elementy, na których najdłużej i najczęściej skupiany jest wzrok pracownika, znajdują się w polu jego widzenia i nie powodują przyjmowania wymuszonej –niewygodnej pozycji ciała.

Zastosowanie okulografu

Zastosowanie technik rzeczywistości wirtualnej 

Używanie technik VR w celu dostosowania stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych

Wieloczynnikowa etiologia dolegliwości układu mięśniowo-szkieletowego wymaga wielopłaszczyznowego podejścia obejmującego zarówno:

• kształtowanie fizycznych i psychicznych warunków pracy, organizacji pracy,

• wczesną identyfikację osób z zaburzeniami układu ruchu,

• oddziaływanie na czynniki indywidualne poprzez promocję „zdrowego” stylu życia, wspieranie pracownika w sferze radzenia sobie ze stresem.

Występowanie i zapobieganie problemom zdrowotnym związanych z czynnikami 

psychospołecznymi

Dolegliwości związane z pracą wg oceny pracowników EU 27 (%) (wg Fourth European Working Conditions Survey 2008)

BÓL PLECÓW

BÓL MIĘŚNI

ZMĘCZENIE

STRES

BÓL GŁOWY

URAZY

BEZSENNOŚĆ

PROBLEMY ZE WZROKIEM

PROBLEMY ZE SŁUCHEM

PROBLEMY SKÓRNE

24,7

22,8

22,6

22,3

15,5

9,7

8,7

7,8

7,2

6,6

INNE < 5

Odczuwanie chronicznego lub powtarzającego się  stresu w pracy, a szczególnie:• Zbyt wysokich wymagań pracy • Zbyt małej kontroli w pracy, czyli możliwości 

wpływania na swoją pracę• Braku wsparcia społecznego w pracy• Niepewności pracy 

(Widerszal‐Bazyl M.: Stres związany z pracą, W: Ryzyko zawodowe. Metodyczne podstawy oceny, Pod red.: Zawieska W.M. CIOP‐PIB, Warszawa, 2007) 

• Wysokie wymagania pracy są związane z ryzykiem depresji i zaburzeń lękowych

• Brak wsparcia społecznego jest związany z pojawieniem się zaburzeń lękowych

• Niepewność pracy – z depresją 

(„Wymagania czasowe pracy oraz styl przywództwa stosowany w organizacji a dobrostan psychiczny i poczucie narażenia na mobbing wśród pracowników”. Program Wieloletni pn. „Dostosowywanie warunków pracy w Polsce do standardów w Unii Europejskiej” II etap,  R. 1.01)

• Realistyczne wymagania pracy – ograniczanie długiego czasu pracy, który zaburza równowagę praca‐życie prywatne

• Zmniejszenie niepewności pracy ‐ szkolenia pracowników oraz  prawidłową komunikację  podczas restrukturyzacji przedsiębiorstw

• Zwiększenie możliwości kontrolowania swojej pracy poprzez większą swobodę w decydowaniu o tempie pracy, sposobie jej wykonywania

• Udzielanie wsparcia informacyjnego oraz emocjonalnego pracownikom przez przełożonych

(Jané‐Llopis, E. & Anderson, P. (2005). Mental Health Promotion and Mental Disorder Prevention. A policy for Europe. Nijmegen: Radboud University Nijmegen)

• Terapia poznawczo‐behawioralna skoncentrowana na problemach zawodowych

• Szkolenia na temat metod rozwiązywania konfliktów, zwiększania spójności społecznej w miejscu pracy, radzenia sobie ze stresem w pracy, itp.  

• Programy prozdrowotne, np. badania profilaktyczne, ćwiczenia fizyczne, zmiana diety, itp.

(Lagerveld i in., (2012). Work‐Focused Treatment of Common Mental Disorders and Return toWork: A Comparative Outcome Study. Journal of Occupational Health Psychology Vol. 17, No. 2, 220–234). 

Podsumowanie

1) Podstawowym kierunkiem działań dla

zapobiegania chorobom zawodowym i

problemom zdrowotnym związanym z pracą

jest

PROFILAKTYKA TECHNICZNA i ORGANIZACYJNĄ

2) Profilaktyka techniczna to:

Projektowanie i konstrukcja maszyn,urządzeń technicznych, procesów pracy istanowisk pracy zgodnie z zasadamibezpieczeństwa i ergonomii (uwzględniającepsychofizyczne zdolności pracownika)

3) Profilaktyka organizacyjna to zarządzaniebezpieczeństwem i higieną pracy (w sposóbspójny z zarządzaniem produkcją i finansamifirmy), w tym:

badania profilaktyczne celowane na wczesnewykrycie skutków oddziaływania czynnikówryzykaszkolenia profesjonalne podnoszące wiedzę

pracowników i pracodawców w zakresiedotyczącym czynników ryzyka w ich pracyplanowanie procesów pracy w sposób

elastyczny, odpowiadający pracownikom igwarantującym efektywność ich pracy

4) Prawidłowo prowadzona profilaktyka techniczna i organizacyjna wpływa na

poprawę jakości życiazmniejszenie absencji chorobowejzmniejszenie rent z tytułu wypadków i chorób

zawodowych oraz innych problemówzdrowotnych związanych z pracąwydłużenie aktywności zawodowej w zdrowiu