Ibn Acîbe el-Haseniçindekiler (90)BELEDSÛRES 9 SûreHakkndaBilgi 9 HuzuraUlamakiçinMücâhede 15...

Ibn Acîbe el-Hasen(kuddise srruhû)

SEMERKflND:260Kur’an Kitapl: 38

yayin©semerkand.com978-605-4565-53-5 (tk.)

ISBN: 978-605-159-079-0

Edttör

Ali Sözer

Yazar : Ibn Acibe el-Haseni

Tercüme : Doç. Dr. Dilaver Selvi

Redaksiyon : Prof. Dr. Abdulaziz Hatip

Tahric : Doç. Dr. Dilaver Selvi

Dipnotlar : Doç. Dr. Dilaver Selvi

Tashih : Mehmet Günyüzlü

Adem Ürün

Kapak : Mustafa Akbulut

Yüksel Yücel

ç Tasanm : M. Vehbi Ümit

Bask : Sistem Matbaaclk

Davutpaa Cad.

Ylanl Ayazma Sok. No: 8

Davutpaa-lstanbul

Tel: 0 212 482 11 01

(yaygn datm)

Ocak 2015, stanbul

1. Bask

© Bu eserin tüm yayn haklan

Semerkand Basm Yayn Datm A.. 'ye aittir.

GENEL DAITIM

POZTF TOIBÖVE Eyipsültan Mat Esma Sokak No 3 Samandra-Sancaktepe-lstanbul

i * _ T*:Q21 6 564 26 26 Fda: 021 6 56426 36 onine saç seneftandpaafiamajoiTi

T ,—. H-M AVRUPA E ROL Medien GmöH Köine r Str 256 5 1 1 4 9 K ö I n

un*. . . . . ~ Ttl

:

02203/36S490Fax: G2203/3694910www.semerkandonle.<Je

fî Tefsîril-Kur ani'l-Mecîd

KUR'AN'IN TEFSR ve TASAVVUFÎ ARETLER

11

bn Acîbe el-Hasenî im

EMDOÇ. DR. DLAVERSELV

SEMERKHND

içindekiler

(90) BELED SÛRES 9

Sûre Hakknda Bilgi 9

Huzura Ulamak için Mücâhede 15

(91) EMS SÛRES 19


Azgnlarn Ac Akbeti 24

(92) LEYL SÛRES 27


Diinva da Ahiret de Yüce Allah'a Aittir 31

(93) DUHÂ SÛRES 37


Hz. Peygambere Verilen Nimetler 42

(94) NRÂH SÛRES 51


Hz. Peygamberin Gösünün Açlmas 53

Hz. Peygamberin annn Yüceltilmesi 55

(95) TIN SÛRES 59


nsann En Güzel Biçimde Yaratlmas 62

6 BAHRU'L-MEDID TEFSR

l

(96) ALAK SÛRES 69


slâm'n lk Emri: Yaratan Rabb'inin Adyla Oku! 70

Nankörlere ve Azgnlara Uyar 73

(97) KADR SÛRES 79


Kadir Gecesi Hangi Gecedir? 61

(98) BEYYNE SÛRES 67


Kâfirlerin ve Müminlerin Ahiretteki Halleri ‘»3

(99) ZLZÂL SÛRES <*9

Sûre Hakknda Bilgi w

Zilzâl Sûresinin Fazileti 100

(100) ÂDYÂT SÛRES twSûre Hakknda Bilgi 109

Sûrenin ni Sebebi 1 12

(101) KÂRA SÛRES 115


(102) TEKÂSÜR SÛRES 123


Sûrenin Fazileti 123

(103) ASR SÛRES 133


ÇNDEKLER 7

(104)HÜMEZE SÛRES 137


(105)

FÎL SÛRES 145


Fil Olay 147

Önemli Bir Fayda 150

(106) KUREY SÛRES 153


(107) MÂÛN SÛRES 15?


(108)

KEVSER SÛRES îfci


Kevser Nedir? lw>

Kevser Sûresindeki ncelikler 171

Sûredeki Dier ncelikler 172

Hz. Peygamber'in Neslinin Kzyla Devam Etmesinin Hikmeti 173

(109)

KÂFRÛN SÛRES 175


Kâfirûn Sûresinin Fazileti 176

(110)

NASR SÛRES sSûre Hakknda Bilgi sTebihle Hamdin Birlikte Söyleni Hikmeti 186

Nimete ükür Edebi 187

Sürekli stifarn Sebebi 187

fi BAHRÜ'L-MEDÎD TEFSR

(111) TEBBET SÛRES 191

Sûre Hakknda Bilgi 19i

(112) HLÂS SÛRES 199


Sûrenin ni Sebebi 200

hlâs Sûresinin Fazileti 2(4

(113) FELAK SÛRES 211


Sûrenin ni Sebebi 2 2

(114) NÂS SÛRES 219


SON SÖZ 225

ÇNDEKLER (1-11 CLT) 227

NDEKS 2*i5

(90) BELED SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi; Beled sûresi Mekke döneminde inmi olup

yirmi âyettir. Sûre, adn ilk âyetteki "beled" kelimesinden almtr.

Beled, "ehir, belde" demektir.

Önceki Sûre ile Balants: Allah Teâlâ önceki sûrenin sonun-

da Allah ile huzur bulmu mutmainne ruhtan bahsetti. Bu sûrede de

Rabb'ine kavumadan önce ruha rahatln bulunmadn, aksine,

dünyada bulunduu sürece skmt ve meakkat içinde olacan bildi-

rerek buyurdu ki:

^ j

'

•| ^

'S'» 's'»

us us uss0 uûji * J-r Ouuu* ,Uii v

*4* jxk jj ö\ 4. :.i40 14 o-* olun Lûh- 0:\ 0 ruJ Su Uüii q Aui© ti% fJ â j

> / •/

0 ;uus0 cujs0 "jz* ü juo fJ

10 Cüz: 3090. BKLEP SÛRES l-Jll

Bismillâhirrahmânirrahîm.

1. Andolsun bu beldeye.

2. Kî sen bu beldede oturmaktasn.

3. Babaya ve ondan meydana gelen çocua yemin ederim ki,

4. üphesiz biz, insan bir sknt ve meakkat içinde yarattk.

5. nsan, kendisine kimsenin güç yetiremeyeceini mi sanyor?

6."Ynla mal harcadm" diyor.

7. Kendisini kimsenin görmediini mi sanyor

?

8-9. Biz ona iki göz, bir dil, iki dudak vermedik mi?

10. Ayrca ona iki yol gösterdik.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "Andolsun bu beldeye." Allah Teâlâ, Bcl-

de-i Harâm'a yani Mekke-i Mükerreme'ye ve dier eylere yemin ede-

rek bildirdi ki insan birçok meakkat ve skntyla iç içe yaratlmtr.

ki yemin arasnda getirilen ara cümlede öyle buyrulmutur:

"Sen bu beldede oturmaktasn." Sen orada bulunduun ve oturdu-

un için kendisine yemin etmeye deer.

Ayette "oturmaktasn" anlam verdiimiz "hil" kelimesi birçok

manaya gelmektedir. Bir yere inip konaklamak, yerleip kalmak, helal

etmek, mubah görmek, serbest olmak, ihramdan çkmak, yaplan ye-

minin sorumluluundan çkmak gibi ... Mekke'nin harem bölgesinin

dnda kalan bölgeye de "hil" denir.

Buna göre âyete u manalar da verilmitir:

Sen o beldede (Mekke) hürmeti çinenmi durumdasn. Mekke'de

hayvan avlamak, insan öldürmek ve aaçlar koparmak helâl deilken,

kâfirler sana eziyet ettiler.

CÜ2: 30 90. BELED SÜRES 1-10 11

Bu izaha göre bazlar ilk âyete u anlam vermitir: Bu beldeye

yemin etmiyorum. Yani içinde sana eziyet edilen bu beldeye yemin

etmiyorum. Ancak bu görü zayftr.

Bir dier mana: Sen bu beldede serbestsin; bir kâfiri Öldürme ve

bakasna helâl olmayan dier eyler sana helâl klnd; orada istedii-

ni yapabilirsin. Bu, tercih edilecek bir görütür. Bu karara Hz. Peygam-

ber' in [saiiallahu aleyhi veseUem] u hadisinden varyoruz:

"üphesiz bu belde haram bölgedir. Allah Teâlâ gökleri ve yeri yaratt

giin Mekke'yi haran bölge yapt.O benden önce hiç kimseye helâl klmad-

gibi, benden sonra gelecek hiç kimse için de helâl klmad. Bana da sadece

gündüzün birkaç saati helâl klnd."'-

Yani Mekke'nin fethi gününde Allah Resûlü'ne birkaç saat istedi-

ini yapmas için izin verildi. Hz. Peygamber |sailallahu aleyhi veselleml o

süre içinde müriklerin en azllarndan bn Hattal'n öldürülmesini

emretti; görevliler onu, Kâbe'nin örtüsüne sarlm halde buldular, fa-

kat öldürdüler. Ayn saatler içinde birkaç mürik daha öldürüldü.

unu sorabilirsin: Beled sûresi Mekke'de inmitir. Mekke'nin fethi

ise hicretin sekizinci senesinde gerçeklemitir. Bu durumda âyetle ha-

disin bildirdii durum nasl açklanr?

Ben (bn Acibe) derim ki: "Âyet, Mekke'nin fethedileceine dair

bir vaat ve müjdedir. Açklama için bn Cüzey'in tefsirine baknz. Bir-

çok âyet vardr ki Mekke'de inmitir, onun haber verdii durum ise

hicretten sonra Medine döneminde gerçeklemitir. u âyetler bu du-

ruma örnektir:

"Malnn zekâtn vrtneyen o müriklerin vay haline!" (Fusslet 41/6-7).

Fusslet sûresi Mekke'de inmi, zekât ise Medine'ye hicretten sonra

emredilmitir.

1 Buhâri, Cerâiz, 7h, lim, .19, Sayd, 9, 10; Vlüslim, Hac. 445, 447; Eb Davud, Menâsik, 89;

Nesâî, Hac, 110; bn Mâce, Menâsik, 103; Ahned, Miitnel, 1/253.

12 Cüz: 3(90. BE1.ED_SÛRES 1-10

"srâilollar'ndan bir ahit dc onun hak olduuna ahitlik etti" (Ahkâ-

4^/10). Sûre Mekke'de inmitir, srâiloullan'ndan bir ahit (Abdullah

b. Selâm) ise Hz. Peygamberdin ve Kurian'n hak olduuna hicretten

sonra Medine'de ahitlik etmitir. Buna benzer âyetler çoktur.

Devamndaki âyette öyle buyruluyor: "Babaya ve ondan meydana

gelen çocua yemin ederim ki ..."Yani Âdem'e ve onun neslinden gelen

bütün çocuklanna yemin ederim. Kendisine yemin edilen baba ve ço-

cuu hakknda u yorumlar da yaplmtr:

Nuh'a ve oluna yemin ederim.

brahim'e ve oluna yemin ederim.

• •

brahim'e, olu smail'e ve onun soyundan gelen Muhammed'e

Isallailahu aleyhi vesellem| yemin ederim. u durum bu görüü destekle-

mektedir: Mekke Hz. brahim'in bina edip harem bölgesi yapt, Hz.

smail'in büyüyüp yetitii ve Peygamberimiz Hz. Muhammed'in |sa -

laUahu aleyhi ve>ellem| meskeni olan bir yerdir.

Dier bir yorum: Muhammed'e Isallailahu aleyhi vesellem] ve oluna

yemin ederim ki.

Ayette bütün babalarn ve çocuklarnn kastedildiini söyleyenler

de olmutur.

Yeminle bildirilen durum öyle haber veriliyor:"üphesiz biz, in-

san yani bütün insan cinsini bir sknt ve meakkat içinde yarattk." Ger-

çekten insann dünyadaki meakkati, anne rahminde kendisine run

verilmesiyle balayp ruhunun bedenden çekilmesine kadar devam

etmektedir. nsan doduktan bir zaman sonra, hayat tanma, okuma

ve yazmay Örenme meakkatiyle yüz yüze gelmektedir. Sonra, dinî

görevleri ve geçim ilerini yerine getirme meakkati, dünya ve ahiretin

dertleri balamaktadr. nsan sonra ölüm acsn tatmakta, kabirde sual

skntsn yaamakta, sonra yeniden dirilmenin yorgunluu, iddetli

hesabn çilesi ve srat köprüsünden geçmenin dehetiyle yüz yüze gel-

Cüz: 30 1390. BEL FD SÜRES 1-10

mektedir. Ksaca insana cennete girmeden önce rahat yoktur. Cennet-

ten önce yaanan bunca sknt, zorluk, keder ve üzüntülerin hikmeti,

insana cennetin tadn farkettirmek ve kymetini öretmek içindir. n-

san dorudan cennete konsayd, onun gerçek tadn anlamaz, kyme-

tini bilmezdi. Bu durum, avam halk içindir. Seçkin ariflere gelince, on-

lar, Cenâb- Hakk'n marifetine ulatklarnda rahata kavumulardr

ve üzerlerindeki yük, sknt ve meakkat alnmtr. Çünkü onlar, ken-

dilerinin ve her eyin ezelî kudret tarafndan tandn yakînen gör-

müler ve yüce Allah'a teslim olmulardr. Onlar, üzerlerinden yükü

atp sahibine teslim olunca, Allah da onlarn ilerini görmeyi üzerine

alm ve kendilerine her konuda yetmitir. u âyette ifade edildii gibi:

"Kim Allah'a tevekkül ederse (güvenip dayanrsa) Allah ona yeter" (Talâk

65/3).

Devamndaki âyette öyle buyruluyor: "nsat, kendisine hiç kimse-

nin güç yetiremeyeceini mi sanyor? " Yani kâfir insan, kendisini yeniden

diriltmeye kimsenin güç yetiremeyeceini mi sanyor?

Yahut baz insanlar, kimsenin onu malup edemeyeceini mi

zannediyor? Buna göre âyet, belirli ahslar hakknda inmitir. Onun

Ebül-Eed Üseyd b. Kelede el-Cumahî olduu söylenmitir. Ebül-E-

ed, çok kuvvetli ve kuvvetiyle övünen bir adamd. Öyle ki ayaklarnn

altna Ukâz derisini serer ve, "Kim beni yerimden oynatrsa ona unu

unu veririm!" derdi. On kii deriyi çeker, deri parça parça olur fakat

o yerinden oynamazd.

Ayette kastedilen kimsenin, Amr b. Abdüved olduu da söylen-

mitir. O da çok kuvvetli biriydi. Medine'de Hendek Sava'nda atyla

hendei geçmiti. Onu Hz. Ali |radyaiiahu anh| öldürdü.

Bu marur adam,"Ynla

,

çok mal harcadm der." Bununla Câhiliye

dönemindeki harcamalarm kastediyor. O bunu övünmek ve gösteri

olsun diye yapard.

14 90. BEUZD SÛRES 1-10 Cüz: 30

"O, gösteri ve adn duyurmak için mal harcarken kendisini kimse-

nin görmediini, Allah Teâlâ'nm onu görmediini ve hesaba çekip ceza-

sn vermeyeceini mi sanyor7" üphesiz Allah onu her an görmekte-

dir; ona yaptklarnn karln verir.

Cenâb- Hak sonra, ona verdii nimetleri hatrlatarak öyle bu-

yurdu: "Biz ona görülecek eyleri görecei iki göz, içindeki düünceleri

ifade edecei bir dil ve azn kapataca, konuma, yeme içme, üfleme

ve dier ilerde kullanaca iki dudak vermedik mi? Ona iki yol yani cen-

nete götüren hayr yoluyla cehenneme götüren er yolunu gösterdik

Bu âyet,"üphesiz biz ona (doru ve yanl) yolu gösterdik; ister ükretsin

ister nankör/iik yapsn!" (nsin 76/3) âyetiyle ayn manadadr.

Bazlar âyete, "nsan doduu zaman ona annesinin iki memesini

gösterdik, onu bulmasn ve emmesini ilham ettik" anlamm vermitir.

1-10. Âyetlerin Tasavvuf! aretleri

Allah Teâlâ, mana (gayb) âlemine yemin etti. O, yüce zata ait sr-

lardr. Yüce Allah babaya yemin etti. Baba ile iaret edilen, en büyük

ruhtur. Ondan doanlara da yemin etti. Onlar ise dier ruhlardr.

üphesiz Allah insan bir sknt ve meakkat içinde yaratt. Bu,

zahirdeki ve bâtndaki yorgunluktur. Fakat aslna dönen kimse için

yani kudsî ruhanî ruh için bir sknt kalmaz. Bu halde ruh, tabiatn

yorgunluundan kurtulup rahata erer.

Müfessir Kevâî, ariflerden birinden nakille demitir ki: "nsan,

tabiatyla kald ve haline baland sürece bir zulmet ve bela içinde-

dir; tabiatnn balanndan kurtulup insan! vasflarndan fâni olduu

yani maddi karanlklardan armp Allah' müahede ettii zaman ise

huzur ve rahatlk içinde olur."

Özetle unu söyleyebiliriz: Allah Teâlâ'v, müahedeye daval bir

marifetle tanyan arifin dnda, bütün insanlar bir sknt ve meakkat*

içindedirler. Arif ise tam bir holuk ve huzur, cennet ve rza içindedir.

Cüz: 30 VU. BELED SURES 3-10 15

Cahil kimse, üzerindeki arlklar (hayat yükünü, gaflet ve isyan

arlklarn) kimsenin kaldrmaya güç yetiremeyeceini mi sanyor?

Bunun için mi, kendi iini kendi görmeye çalyor? (ilerini âlemlerin

Rabb'ine havale etmiyor). Halbuki o, bize tevekkül ederek ilerini gör-

meyi bize braktnda, onun her yükünü çekmeye ve bütün ilerini

görmeye güç sahibiyiz.

Biz ona iki göz vermedik mi? nsan onlarla, gökleri ve yeri kimin

tadn görsün! Gökleri ve yeri tayan zat, onun yüklerini tamaya

güç sahibi deil midir? Elbette güç sahibidir; öyleyse insan, Allah'a te-

vekkül ederek nefsini, kendi akl ve tedbiriyle i görme skntsndan

kurtarsn. O'nun dnda, insann herhangi bir iini gören kimse, bunu

kendi bana yapmyor; ona bu ii yaptran da yüce Allah'tr.

Biz insana, Mevlâ'snn nimetlerine ükredecei bir dil verdik. Ona

ayrca, kendisini mâlâyâni eyleri konumaktan koruyacak iki dudak

verdik. Ona eriat ve hakikat yolunu gösterdik; onlara girdiinde bize

ular.

Huzura Ulamak çin Mücâhede

Cenâb- Hak sonra insana, onu rahata ulatracak yola girmesini

ve bu konuda nefsiyle mücâhede etmesini emrederek öyle buyurdu:

yjj dii Cv i;Ut u jL^ 0 k.rjan mJ^ •

- ^

->s t

* Z . 9

^ ^ *

\’y^\ys ijiîi p O lyp tJLL*

i* - * * • t * ^ *

as

' I

y l' t

(Tv _)ll»}! jü ^ t

:i»0 LLÜI JjUjJP L3VU \/j-&

Cüz: 3016_ _ 90. BELF.D SÛRES 11-20

11. Fakat o, sarp yokua atlmad.

12. Sarp yoku nedir bilir misin?

13. O köle azat etmektir.

14-15. Yahut iddetli bir açlk gününde kendisiyle yaknl olan

yetime yemek yedirmektir.

16. Yahut yerde sürünen bir yoksulu doyurmaktr.

17. Sonra da iman ederek birbirlerine sabrt ve merhameti tavsiye

edenlerden olmaktr.

18. te onlar, amel defterleri sandan verilen cennetliklerdir.

19. Âyetlerimizi inkâr edenler ise amel defterleri solundan verilen

cehennem liklerd i r.

20. Üzerlerinde etraf smsk kapatlm bir ate vardr.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "Fakat o, sarp yokua atlinad." nsan

nefsine zor gelen salih amelleri yapmad.

"Sarp yoku nedir bilir misin? O köle âznt etmektir." Yahut azat olmas

içir maddi yardmda bulunmaktr.

Müfessir bn Cüzey demitir ki: "Kâfirlerden esirleri kurtarmann

sevab daha büyüktür. Çünkü bu esiri kurtarmak, neye mal olursa o -

sun müslümanlara vaciptir. Fakat bu, kefaretler için caiz deildir."

"Yahut iddetli bir açlk gününde kendisiyle yaknl olan ackm yeti-

me yemek yedirmektir. Yahut yerde sürünen bir yoksulu doyurmaktr Soma

da iman etmektir." Yani imanda devam edenlerden olmaktr. Çünkü bü-

tün bunlar, iman ile fayda verir.

"Ayrca günahlardan kaçnmak ve taatleri yapmak için yahut baa

gelen musibetlere kar birbirlerine sabr tavsiye edenlerden olmaktr. Bir

Cüz: 30 90. BELKD SÛRES 11-20 17

de aralarnda, birbirlerine merhametli olmay tavsiye edenlerden olmaktr.

te onlar,yani bahsedilen bu vasflara sahip olanlar amel defterleri san-

dan verilen cennetliklerdir." Onlar, uur ve bereket sahibi kimselerdir.

"Hakka delil olarak önlerine koyduumuz âyetlerimizi, apaçk de-

lilleri yahut Kurian' inkâr edenlere gelince, onlar, amel defterleri solundan

verilen uursuz bedbaht cehennemlik kimselerdir. Üzerlerinde kaplar ka-

patlm bir ate iKirdr."


Ey Allah'a ulamak isteyen kimse, senin zor olan yapman gerek-

mez mi? Bu, nefsin alkanlklarn deitirerek, onun hevâsn (kötü

arzularn) terkederek ve nefsi sevmedii ilerin içine iterek hak yolu-

na girmektir.

Hasan- Basri [rahmctuilahi alevh| demitir ki: "Vallahi, insann önün-

deki engel çok çetindir, onu amak oldukça zordur. Bu zor i, insann

nefsiyle, hevâsvla ve düman olan eytanla mücadele etmesidir."

a

Ayette, bu zor i öyle açkland: O, esiri, esaret bandan kurtarp

hürriyetine kavuturmaktr. Yani nefsi, mâsivann (Allah'tan baka her

eyin) bandan kurtararak onu hürriyetine kavuturmaktr.

Yahut nefsi, kusur ve ayplarndan kurtarmaktr.

Yahut nefsi, insanlarn elindekilere tamah etmekten kurtarmaktr,

çünkü tamah, zillet aacnn tohumudur.

Yahut nefsi, kâinat hapishanesinden kurtarp kâinat yaratan mü-

ahede fezasna yükseltmektir.

Yahut gafil ve cahil kimseyi, uyar, öüt ve terbiye ile nefsinin ba-

ndan kurtarmaktr.

Zor fakat gerekli ilerden biri de iman ve yakn yönünden aç kal-

m (iman ve marifeti zayf) ruhu doyurmaktr.

18 90. BFLED SÛRES 11-20 Cüz: ~ü

Bu gerekli ilerden biri de manen yetim kalm, ruhanî babas ol-

mayan yani kendisini terbiye edecek eyhi bulunmayan kimseyi iman

ve yakînini artracak eylerle destekleyip ruhen kuvvetlendirmektir.

Bu gerekli ilerden biri de tevhid srlarndan yana fakir, maddi

eylere çaklp kalm kimselerin elinden tutarak onlar manevi srlarn

semasna yükseltmektir.4

Sonra, insann yapmas gereken en önemli ey, seçkin ariflerin v<>-

luna inanarak manevi seyrin meakkatine kar birbirlerine sabn, mer-

hameti, sevgiyi ve ilgiliyi tavsiye edenlerden olmaktr. Manevi yolda

giden dervilerin ahlâk budur. Onlar, uur ve bereket sahibi kimse-

lerdir. Bunlarn aksine velilerin yolunu inkâr edenlere gelince, onlar,

uursuz kimselerdir.

Hayrl ilerde muvaffak olmak sadece yüce Allah'n yardmyla

mümkündür.

Allah Teâlâ, efendimiz Muhammed'e, onun âline ve ashabna en

güzel ekilde salât ve selâm etsin.

Bclcd sûresinin tefsiri burada tamamland.

(91) EMS SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: ems sûresi Mekke döneminde inmi olup

on be âyettir. Sure, adn birinci âyetteki "ems" kelimesinden alm-

tr. ems, "güne" demektir.

• • • • A

Önceki Sûre ile Balants: Önceki sûrede, "Ayetlerimizi inkâr eden-

ine gelince, onlar, amel defterleri solundan verilen kimselerdir. Üzerlerinde

kaplar kapatlm bir ate vardr

"

(Bekti <x>/i9-20) buyruldu. Allah Teâlâ, bu

sûrede de yeminle onlarn helâk oluundan bahsederek öyle buyurdu:

s**

/ , / /

0 liU S 0 jjss^150

U3 0 IfeL: iüJjij0 0J-03^

0 1*3^ 0 l*3_iU3^30< '

i > - ^ I ^ ^ ^ ^ ,/_ i ^

W-—'> L'J j

20 91. EMS SÛRFS 1-10 Cü/: 30

Bismillâhirrahmânirrahtm.

1. Günee ve onun aydnlna,

2. Onu izlediinde aya

,

3. Günei ortaya çkardnda gündüze,

4. Onu bürüdüünde geceye,

5. Göe ve ottu bina edene,

6. Yere ve onu yayp döeyene

,

7. Nefse ve onu düzgün ekilde biçimlendirene,

8. Sonra da ona kötülük duygusunu ve takvastn ilham edene ye-

min olsun ki,

9. Nefsini artndtnp temizleyen kurtuldu.

10. Onu kötülüklere gömüp kirleten kimse de ziyana urad .

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "Günee ve onun aydnlna yemin ol-

sun/’ Yani parlayp her taraf sardnda ...

"Aydnlk vc parlaklkta onu izlediinde aya yemin olsun." Bu, ka-

meri ayn ilk yarsnda gerçekleir; güne battnda ay, onun peinden

gelerek yeryüzünek verir, günein yerine geçer.

"Günei ortaya çkardnda gündüze yemin olsun." Güne gündüz

parlak bir ekilde ortaya çkar, herkesin görecei ekilden yayar.

Bu durum, günün balamas ve günenn etrafa yaylmas annda

olur; çünkü bu vakitte güne tam olarak parlar.

Âyete u manalar verenler de olmutur:

Karanl yok ettii zaman gündüze yemin olsun.

Cüz: 30 2191. EMS SÛR ES 1-10

Yeryüzünü aydnlatt zaman gündüze yemin olsun.

"Onu bürüdüünde geceye yemin olsun." Yani günei bürüyüp her

taraf karanlk yapt zaman geceye yemin olsun.

"Göe ve onu sonsuz kudretiyle harika ekilde bina edene;yere ve onu

her tarafndan yayp döeyene yemin olsun." Devamndaki âyette yemin

öyle devam ediyor:

"Nefse i'c onu diizgiin ekilde biçimlendirene yemin olsun." Sonsuz

hikmet sahibi Allah, nefsi, kemal halini kazanacak ekilde, en salam

biçimde yaratt.

Nefisten kastn Hz. Âdem'in nefsi olduunu söyleyenler bulundu-

u gibi, bütün nefisler olduunu söyleyenle de olmutur. Bütün nefis-

lerin kastedilmesi daha uygundur.

"Sonra da ona kötülük duygusunu ve taklasm ilham edene yemin olsun

ki ..." Yani Allah ona, takva ve isyan duygusunu ilham etti, ona güna-

hn çirkinliini ve taati güzelliini öretti. Yahut ona, günahlarn ve

takvann yolunu gösterdi; ona her ikisini yapabilecek bir kuvvet verdi.

Âyete u mana da verilmitir: ekavetini (cehennemlik olmasn)

dilediklerine günah duygusunu ilham etti, o da günaha kotu; saadete

(cennete) eritirmeyi dilediklerine ise takva duygusunu ilham etti, o da

o yolda kotu.

"Nefsini (irk, inkâr, isyan ve gaflet kirlerinden) arndrp temizle-

yen kurtuldu.

"

Yani nefsini man ve taatle temizleyip slah eden kimse,

arzulad bütün güzellikleri elde etti, korktuu bütün skntlardan

kurtuldu.

"Onu kötülüklere gömüp kirleten, azdran kimse de ziyana urad."

•

Derime demitir ki: "Allah Teâlâ'nn temizledii nefis kurtuldu, az-

drd nefis ise ziyana urad.

Temizlik ve kirletmenin, kulun fiili olmas da mümkündür.

22 _ 91. EMS SÛRES 1-10 Cüz: 30

Yeminle haber verilen durum gizli tutulmu olup u olabilir: üp-

hesiz Allah, Semûd kavminin üzerine azap indirip köklerini kazdgibi, Kurey'ten inkâr edenleri de helak edip köklerini kazr.

Bazlar, yeminle haber verilen eyin, "Nefsini arndrp temizleyen

kurtuldu ..." âyeti olduunu söylemitir. Bazlar ise,"Semûd kavmi, az-

gnlyla hakk yalanlad " âyeti olduunu söylemitir. Birinci tesbit en

güzelidir. En dorusunu Allah Teâlâ bilir.

1-10. Âyetlerin Tasavvufî aretleri

Ayette, kendisine yemin edilen varlklar ve durumlar insann iç

âlemindeki baz durumlara iaret etmektedir. öyle ki:

Günele, kalpte parlayan irfan güneine iaret edilmektedir. rfan

güneininn yaymasnn balangc, fenâ fillâh halinin evvelidir.

Âyetteki ay ile, kalpteki imana iaret edilmektedir. Fenâ fillâh ha-

lindeki kul, kendisi kemale erip dier insanlar da kemale erdirmek

için hikmet âlemine (insanlarn arasna) indiinde, iman, irfan güne-

ini takip eder.

Gündüzle iaret edilen durum, kulun irfan halinde temkin sahi-

bi olmasdr. Kalp, kâinatn sahibini müahede ettiinde irfan nuu,

maddi varlklarn karanln örter ve onu kökünden temizler.

Gece ile iaret edilen durum, kalbin gaflete düüp Rabb'inin zik-

rinden ve murakabesinden kopmasdr. Cenâb- Hak, bazan kalbe ka-

hr tecellisi ile tecelli eder ve kulu imtihan etmek için kalbini örter. Bu

durumda kulun ne yaptna bakar; daralp, skntya düüp Allah'a

m yöneliyor yoksa hepten geveyip elinde olan da m kaybediyor,

bu ortaya çkar. Buna kabz hali de denir. Kabz, kalbin tutulmas, da-

ralmas, kapanmas ve sklmasdr. Kabzn peinden bast hali gelir ki

o, kalbin açlmas, rahatlamas, aydnlanmas ve Allah ile huzur halini

elde etmesidir. Her iki hal, srasyla kula gelir giderler. Allah Teâlâ,

onlarn birbirini takip etmesine yemin etti.

Cüz: 30_ _ 9 1. EMS SÛRES 1 -10 _ 23

Sema ile iaret edilen, ruhlarn semasdr. Onun bina edilmesi, ru-

hun yükseltilmesidir.

Yer ile iaret edilen, insann bedenidir. Onun yaylp döenmesi,

bedenin kulluk vazifeleri için hazrlanmasdr.

Allah Teâlâ nefsi düzenleyip ekillendirdi, onu lâhî yaknlk ve

Allah'tan uzaklk için hazr hale getirdi. Ona verdii akl nuru ile ken-

disine günah ve takvann ne olduunu öretti.

Vertecübî (Rûzbihân- Baklî) demitir ki: "Allah nefsin sfatn dü-

zelterek ona ekil verdi, üzerine ezel nuruyla damga vurdu. Sonra ona

lutfu ile zatna giden yolu vastasz olarak öretti. 'Ona günahn ve tak-

vann ne olduunu ilham etti' âyeti bunu haber vermektedir. Nefse önce

kahr yolunu (günah) öretti, böylece nefis, helak sebebi olacak ileri

tand. Sonra ona lutuf yolunu (takvay) tantt, böylece nefis kendisini

kurtulua erdirecek eyleri tanyp örendi. Bundan kast nefsin, kahr

vc lutuf yoluyla hakk tanmas ve böylece yüce yaratcs hakknda

tam bir marifete ulamasdr."-

Kueyrî demitir ki: "Ona günahn ve takvasn ilham etti, yani

nefsi kendi haline terkettiindc nefis günaha dald; onu takvada mu-

vaffak ettiinde ise takva halini korudu.

öyle denilmitir: Nefsin günah, (kendisine garanti edilmi) rzk

elde etmek için çrpnmasdr. Takvas ise kendisine takdir edilen lâhî

hükme raz olmasdr.

Kurtulua eren ve helak olan nefis hakknda denilmitir ki: "Nef-

sini günah ve ayplardan, yapt iyiliklere bir karlk beklemekten te-

mizleyen, ayrca nefsini ilâh taksimlere itirazdan ve haram ilemekten

uzaklatran kurtuldu. Nefsine hainlik eden, onun kontrolünü ihmal

eden ve onu günahlarla kirleten kimse ise zarar etti."'’

2 Rû/bihân- Baklî, Arâisii‘1- Beyân, 3/509.

3 Kueyrî, U’ttîifü 1 fânt. 6/292-293.

Cüz: .'iO24 _ 91. EMS SURES IMS

Hakîm et-Tirmizî'nin, Nevâdirül-Usûl adl eserinde yapt açk-

lamalarn özeti udur: Nefsini günah kirleri içine gömen kimse, bir

eyik almayan bir çukura gömen kimse gibidir. Hevâ ve ehvet de

böyledir, kalbin üzerini örterler, ona lâhî yaknlk ve vuslat nurunun

ulamasn engellerler.

*

Azgnlarn Ac Akbeti

Cenâb- Hak sonra, nefisini inkâr ve isyanla kirleten baz kimsele-

rin bana gelenleri anlatarak öyle buyurdu:

^ *

11. Semûd kavmi, azgnlk yaparak hakk yalanlad.

12. Hani unlarn en bedbaht olan (fesat çkarmak için) ileri atlmt.

13. Allah'n resulü de onlara öyle demiti: "Allah'n devesine kö-

tülük etmeyin ve onun su içmesini engellemeyin!"

14. Fakat onlar, onu yalanladlar ve deveyi boazladlar. Bunun

üzerine Rab'leri, iledikleri suçlar sebebiyle inerlerine azap indirdi ve

onlar yerle bir etti.

15. Allah bu iin sonundan korkmaz!

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "Semûd kavmi, azgnlk yaparak hakk

yalanlad.” Yani azgnlklar sebebiyle hakk yalanladlar; çünkü onlarA

buna sevkedcn azgnlklaryd. Ayette, onlarn benzeri halde olanlara

Cüz: 3ü 91. EMS SÜRES 11-15 _ 25

bir öüt ve azgnlk yapan kimselere bir tehdit mevcuttur. Zira inkâr

ve isyanla azgnlk yapmak, dünyada ve ahirette helâk ve perian ol-

may gerektiren en çirkin günahtr.

"Hani onlarn en bedbaht olan fesat çkarmak için harekete geçip ileri

atlmt." Yani Semûd kavminin en azgn olan adam, bu iin bamçekti. O, Kudâr b. Salif isminde biridir.' Yahut o, deveyi kesmek için

hareket eden ekyalarn badr.

”Allah'n resûl Salih ialeyhisselâm] onlara yani Semûd kavmine dedi

ki: Allah’n devesine kötülük etmeyin ve onun su içmesini engellemeyin!''

Âyette, "Allah'n resûlü" ifadesinin kullanlmas, ona itaatin ge-

rektiini ve buna karn onlarn yapt bu isyann ileri derecede bir

azgnlk olduunu bildirmek içindir. "Allah'n devesi" ifadesinde de

ayn sr ve uyan mevcuttur.

Mana udur: Allah'm devesini kesmekten saknn yahut onun hak-

kn gözetin, belirlenen vakti gelince su içmesine engel olmayn.

"Fakat onlar onu yalanladlar; Hz. Salih'in |aleyhisselâm|, 'Oa bir kötü-

lük yapmayn, yoksa sizi ac bir azap yakalar’ (A'râf 7/73) sözünü yalanlad-

lar, 'Ve deveyi boazladlar.’" Deveyi boazlayan bir kii olduu halde,

bunun hepsine nisbet edilmesi, dierlerinin yaplan ie raz olduklan

içindir. Deveyi tek kiinin kestiini u âyetten anlyoruz:

"Onlar, en yakn arkadalarn çardlar, o da bça çkarp deveyi kes-

ti" (Kamer 54/29).

Katâde demitir ki: "Bize ulaan bir habere göre, deveyi kesen

adam, onlarn büyükleri ve küçükleri, erkekleri ve kadnlar bu duru-

ma raz olmadkça onu kesmedi ." 5

"Bunun üzerine Rablcri, iledikleri suçlar sebebiyle üzerlerine azap in-

dirdi v onlar yerle bir etti." nen azap hepsini birden sard, onlardan bü-

4 Kurtub, el-Câmi* li-Ahkârti'l-Kur'ân, 30/70.

5 Kurtubi, t\, 30/70.

26 91. EMS SÜRES 11-15 _ Cüz: ?0

yük küçük kimse kurtulamad. Yahut azap Semûd kavmini binalaryla

birlikte yerle bir etti. Âyetin ifade ekli unu bildiriyor: Haline tövbe

etmeyen ve hak davetçiye kar gelen bütün günahkârlarn akbeti bu-

dur. Öyle ise bütün günahkârlar bu durumdan ibret alsnlar!

"Allah, bu iin sonundan korkmaz!" Yani onlar helak ettikten sonra,

insanlarda olduu gibi, kimsenin kendisine hesap sormasndan kork-

maz. Çünkü O, kendi mülkünde tasarrufta bulunmaktadr. Âyette be-

lirtildii gibi:"O'na yaptnn hesab sorulmaz, insanlar ise yaptklarndan

hesaba çekilirler" (Enbiyâ 21/23).


Kueyrî demitir ki: "Semûd kavmi gibi azgnlk ftratnda yara-

tlan nefis, azgnl sebebiyle hayvan ehvetlere ve bedenî lezzetlere

dalarak kalbi yalanlad. Peine düülen azgn hevâ, ruhu öldürmek

için harekete geçti. Allah'n iç âlemde elçisi olan salih kalp, onlara, 'Hy

azgn netsin askerleri (hevâ, ehvet, öhret ve gaflet) ruhu brakn da

keif ve müahede ile manevi âlemin nurlarndan istifade etsin' dedi.

Fakat nefis ve ordusu kalbi yalanladlar; nefsanî zulmet ve hayvan

ehvetleriyle ruhu öldürdüler. Rableri de nefse ve ordularnn üzeri-

ne, iledikleri günahlar sebebiyle Allah'tan uzaklk ve lâhî huzurdan

kovulma azabn indirdi, onlar yerle bir etti; hepsini ayn ekilde ceza-

landrd. Allah, bütün âlemlerden müstani olduu (hiç kimseye ihti-

yac bulunmad) için, bunun sonucundan korkmaz."

Allah Teâlâ, efendimiz Muhammcd'e, onun âline ve ashabna en


ems sûresinin tefsiri burada tamamland.

(92) LEYL SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Leyi sûresi Mekke döneminde inmi olup

yirmi bir âyettir. Leyi, "gece" demektir.

Önceki Sûre ile Balants: Önceki sûrede, "Nefsini arndrp te-

mizleyen kurtuldu. Onu kötülüklere gömüp kirleten kimse de ziyana urad

"

buyruldu. Allah Teâlâ bu sûrede, kurtuluun elde edilecei ve insan

zarara götüren eyleri açklayarak öyle buyurdu:

>» >•

• t

j ç âli;o 'J&r9J*\y ü'ao Uö

’Mj g> c * -

i} ^ u; © l’^LS O

28 92. I.L'YL SÛRF.S J_- 11 _ Cüz: ‘O

Bismillâk irrakmanirrahîm.

1. Karanltt ile ortal bürüdüü zaman geceye,

2. Açlp aydnland zaman gündüze,

3. Erkei ve diiyi yaratana yemin olsun ki,

4. Sizin ileriniz çeit çeittir.

5. Kim (malndan Allah için) verir ve Allah'a kar gelmekten sak-

ntrsa,

6. En güzel sözü (kelime-i tevhidi) tasdik ederse,

7. Biz onu en kolay yola ulatrrz.

8. Fakat kim cimrilik eder, kendini Allah'a muhtaç görmezse,

9. En güzel sözü (kelime-i tevhidi) yalanlarsa,

10. Biz de onu en zor olana kolayca iletiriz.

11. Helake yuvarland zaman, mal ona birfayda vermez.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki:"Karanl ile günei veya her eyi bürü-

düü zamm geceye yemin olsun."

Kuevrî demitir ki: "Gece, ufku ve gökle yer arasn kaplad za-

man, karanl ile her eyi örter." 6

"Açlp aydnland zaman gündüze yemin olsun. " Yani ile ortaya

çkt, açlp aydnland zaman gündüze yemin olsun.

"Erkei ve diiyi yaratana yetilin olsun." Yani ayn sudan erkei ve

diiyi yaratan sonsuz güç sahibine yemin olsun.

Bazlar, âyette yemin edilen erkek ve diinin, Hz. Âdem ile Hz.

Havva olduunu söylemitir. Onunla bütün insan cinsinin erkek ve

6 Kueyrî, Letâfül-lârâl, 6/295.

Cüz: 30 2992. I.F.Y1. SÛRF.S M 1

diilerinin kastedildiini söyleyenler mevcut olduu gibi, insanla bir-

likte dier hayvan cinsinin de kastedildiini söyleyenler de olmutur .

7

Yeminle bildirilen haber udur: “Sizin ileriniz çeit çeittir.” Yani

sizin amelleriniz ve çalmalarnz fakl farkldr.

Cenâb- Hak sonra, bu farkl amelleri açklayarak öyle buyurdu:

"Kim malnn hakkn verir, Allah'n yasaklad haramlardan saknr

vc en güzeli, en güzel hasleti tasdik ederse, biz onu en kolay yola ulatrrz.

"

"En güzel" hakknda u açklamalar yaplmtr:

En güzel haslet ki o, imandr.

En güzel kelime ki o, kelime-i tevhiddir yani, "Lâ ilahe illallah"

sözüdür.

En güzel millet ki o, slâm'dr.

En güzel mükâfat ki o, cennettir.

Onu tasdikin manas, Allah Teâlâ'nn vaat ettiklerinin onu bu müj-

delere ulatracan kesin bilmesi, bu konuda kalbine hiçbir üphe ve

tereddüt gelmemesidir.

"Biz onu en kolay yola ulatrrz. " Yani ona, kendisini rahatlk ve ko-

layla ulatracak yolu hazrlarz. Cennete girmek ve onu temin eden

ileri yapmak gibi ...

• a

Ibn Atyye demitir ki: "Ayetin manas udur: Onu hayrl ilerde

yava yava ilerleterek, ona bu yolu kolaylatrdmz açkça gösteri-

riz. Bu kolaylatrma, Allah'n ezelde verdii bir hükümdür."

"Fakat kim, malnda cimrilik eder, onu hayr yollarnda harcamaz ve

kendini Allah'a muhtaç görmezse, yani Allah katndaki eylerden gönlü-

nü çeker, sanki onlara hiçbir ihtiyac yokmu gibi davranp Allah'tan

korkmazsa. Yahut dünya mal ve ehvetleriyle yetinip ahiret nimetle-

7 Kurtubî, n.tf.’., 30/73.

30 92. LEYL SÛRES 1-11 Cüz:_3Ç

rine hiç yönelmezse, ayrca en güzeli yani kelime-i tevhidi ve yukarda

bahsedilen güzellikleri yalanlarsa, biz de onu en zor olana kolayca iletiriz .

"

Yani kendisini aslnda zor ve meakkatli olan ilere hazrlayp salarz.

Cehenneme ve ona götüren ilere girmek gibi ... Kul kendi tercihi ile

bu ileri seçince, onlar yapmak kendisine kolaylatrlr.

Müfessirlerin imam Fahreddin-i Râzî demitir ki: "Sonu rahata

çkan her ey ve bütün övülecek iler, âyette bahsedilen kolayn içine

girer. Bütün taatler, bu özelliktedir. Sonu yorgunluk ve skntya çkan

her ey de âyette bahsedilen zorun kapsamna girer. Bütün günahlar

bu özelliktedir."8

"Helake yuvarland zaman, o cimrilik ettii inal ona birfayda vermez .

"

Âyete u mana da verilmitir: Kabir çukuruna veya cehenneme

yuvarland zaman mal kendisine bir fayda vermez. Böyle bir halden

yüce Allah'a snrz.


Allah Teâlâ'nn bu âyetlerde yemin ettii eylerle iç âlemdeki du-

rumlara iaret edilmektedir. Cenâb- Hak, gece gibi olan manevi perde-

ye yemin etti. O, perdeli kalpleri sardnda insan karanlk içinde kalr.

lâhî tecelli ise gündüze benzemektedir. O, safi kalpleri sardnda kalp

aydnlk olur. Kalbin perdelenmesi celâl ve kahr tecellisi, kalbin nurla

aydnlanmas ise cemal ve lutuf tecellisidir. Allah Teâlâ her iki tecel-

liye ve bütün canllar yaratan kudretine yemin ederek unu bildirdi:

nsanlarn ileri çeit çeittir. Kim Allah yolunda maln ve cann verir

ve onu yüce Mevlâ'sndan alkoyan her eyden saknrsa, biz kendisini,

huzurumuza ulatran en kolay yola girmeye muvaffak ederiz.

Vertecübî (Rûzbihân- Baklî) demitir ki: "Allah Teâlâ ona, kendisi

ne ulatran yolu kolaylatrr, ondan kulluk vazifelerindeki zorluk ve

sknty kaldrr."

8 Râ/i. MtitiHhiil Gaub, 31/181.

Cüz: 30 92. LEYL SÛRES 12-21 _____ 31

Kueyri ise âyete u anlam vermitir: "Ona taatleri kolaylatrrz,

haramlar çirkin gösteririz, kendisine lâhî yaknla ulama evki ve-

ririz, iman sevdiririz ve kalbinde ihsan halini süsleriz."0

Fakat kim malnda ve cannda cimrilik eder, Rabb'ini müahede

derecesinde tanmaya yönelmez ve iman makamyla yetinirse, biz de

onun için zor olan kolaylatrrz. O, dünya sevgisi ve mal toplamakla

megul olmak gibi, lâhî huzurdan uzak kalmak ve kalbinin perdelen-

me yoludur. Allah'tan uzaklk çukurlarna yuvarlandnda mal ona

hiçbir fayda salamaz.

Dünya da Ahiret de Yüce Allah'a Aittir

Cenâb- Hak insanlarn ilerinin çeit çeit olduunu belirttikten

sonra, kiinin yapmas gerekeni açklayarak öyle buyurdu:

f,Ü 0JM ÜJ 5)j0U#CU 01

y*

y 1 s* Z _ '

t

s- ^ /

0 III M 0^^ Y ' /•

0 0 jvi\ U3 Ni 0^ ^

12. üphesiz doru yolu göstermek bize aittir.

13. üphesiz ahiret de dünya da bizimdir.

14. Sz alev saçan bir atee kar uyaryorum.

15-16. Ona, sadece yalanlayp yiiz çeviren bedbaht kimse girer.

17-18. Allah'tan çok korkan ve temizlenmek için maln hayr yo-

lunda veren kimse ondan uzak tutulur.

v Kueyri, ij 6/296.

32 _ _ _ _ _ 92^ LEY L SÛRES 1 2-21 _____ Sü3 : 30

19. O, hiç kimseye, maln ondan gördüü bir iyilie karlk ola-

rak vermez.

20. Sadece yüce Rabb'inin rzasna ulamak için verir.

21. Elbette kendisi de (istediine kavuarak) honut olacaktr.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "üphesiz doru yolu göstermek bize atr-

tir." Delillerini ortaya koyarak ve lâhî hükümleri açklayarak, insan-

lara hak yolunu göstermek bize aittir.

Yahut sonsuz hikmetlerle verdiimiz kararn gereini yapmak bize

düer. öyle ki: Biz insanlar ibadet için yarattk. Bu durumda onlara

doru yolu ve ona götüren sebepleri açklamak bizim görevimizdir. Biz

de bunu fazlasyla yaptk. Doru yola tevik etmek ve yanl yoldan sa-

kndrmak için her iki yola girenin durumunu açkladk. Bundan ortaya

çkt ki hidayet, insan hedefe ulatran eye yöneltmektir, yoksa sadece

delili ortaya koymak deildir. Bu açklama Ebüssuûd'a aittir.

"üphesiz son da ilk de (ahiret de dünya da) bize aittir Yani onlarda

dilediimiz gibi her türlü tasarrufta bulunmak bize aittir. Onlarda di-

lediimizi yaparz; dilediimize dünyay veririz, dilediimize ahireti

veririz. Yahut dilediimize her ikisini birden veririz veya dilediimizi

her ikisinden mahrum brakrz. Kim onlar bizden bakasndan isterse

hata etmi olur.

Âyete u anlam da verilmitir: Dünyada ve ahirette bulunan her

ey bize aittir; sizin bizim hidayet yolumuzu tcrketmeniz bize bir zarar

vermez.

"Sizi alev saçan bir ateekar uyaryorum. Sizi bövle bir atele korku-

tuyorum. Ona, sadece Allah'n peygamberini yalanlayp imandan yüz çe-

viren bedbaht kimse girer." Yani o atee ebedî olarak yalnz ezelde hakk-

larnda cehennemlik olma hükmü verilmi kimseler girer.

Cüz: 30 92. LEYL SÛRES 12-21 33

‘Allah tan çok korkan, inkâr ve isyanlardan son derece saknan, on-

lara dalmak öyle dursun, yanma bile yanamayan kimse ondan uzak

tutulur." inkârdan saknan, fakat günahlardan saknmayan kimse ise

ateten bu derece uzak tutulmaz.

"Bu kimse temizlenmek için, yani gösteri ve duyurmak için deil

Allah katnda temiz olmay isteyerek malm fakirlere verir." Yahut o,

malnn zekâtn verir; böylece maln fakirin hakkndan, kalbini de

mal sevgisinden temizler.

Yahut o, malm Allah rzas için vererek günahlardan ve ayplar-

dan temizlenir.

"O, hiç kimseye, malm ondan gördiiii bir iyilie karlk olarak vr-

mc2." Yani o kimsenin minneti altnda olup gördüü bir iyilie karlkverme durumunda deildir. O, birinden iyilik görmü de buna karlk

olarak ona iyilik yapyor deildir.

"O yapt iyilii sadece yüce Rabb'inin rzasna ulamak için yapar,

verdii mal sadece Allah için verir."

Âyet, Hz. Ebû Bekir [radyallahu anh] hakknda inmitir. O, Bilâl-i Ha-

beî'yi [t adyallahu anhj, ona eziyet eden müriklerden Allah rzas için

satn alp azat ettiinde bu âyet indi. Bunun için öyle denilmitir: Ön-

ceki âyet geçen "en aki" yani en azgn ve bedbaht kimse, Ebû Cehil ile

Ümeyye b. Haleftir.

Abdullah b. Abbas'n [radyallahu anh] öyle dedii rivayet edilmitir:

"Mürikler Bilâl'e ikence ediyorlard. Bilâl ise, 'Ahad ahad' (Al-

lah birdir, Allah birdir) diyordu. O srada Hz. Peygamber Bilâl' in ya-

nndan geçti. Ona, 'Seni bu ahad ahad demen kurtaracak' buyurdu. Sonra

onun durumunu Ebû Bekir'e haber vererek, 'Bilâl Allah yolunda ikence

görüyor!’ dedi. Ebû Bekir, Resûlullah'n [sailallahu aleyhi vesellem| ne de-

mek istediini anlad; gidip Bilâl' 1 rtl 10 altn karlnda Umeyye b.

Haleften satn ald ve azat etti/'11

10 Rtl: Bir ölçü birimi. Msr'da 460,8, Suriye'de 3,202 gramdr.

11 Kurtubî. el-Câmi0li-Ahkâmil-Kur'âtt , 30/79.

92. l.EYL SÛRES 12-2134

Cüz: 3D

öyle denilmitir: Hz. Ebû Bekir, Ümeyye b. Halefe Nistas ismin-

deki bir kölesini vererek ona karlk Bilâl'i satn ald. Nistas, mürik

bir köleydi. Zengindi. Hz. Ebû Bekir ona, "Müslüman ol, bütün maln

senin olsun!" dedi, fakat Nistas buna yanamad, Hz. Ebû Bekir de onu

Ümeyye b. Halefe vererek onun yerine Bilâl'i ald ve azat etti. Bunun

üzerine mürikler, "Bilâl'in Ebû Bekir'e yapt bir iyilik var ki buna

karlk onu âzat etti" dediler. Bunun üzerine bu âyet indi.12

Urve demitir ki: "Ebû Bekir, yedi kiiyi âzat etti; hepsi de Allah

yolunda ikence görüyorlard. Bilâl ve Âmir b. Füheyre de bunlardan-

dr. Ebû Bekir, müslüman olduunda 40.000 dirhemi vard, onlar Al

lah yolunda harcad." 1 -

Abdullah b. Zübeyr demitir ki: "Ebû Bekir, zayf köleleri satn alp

âzat ediyordu. Bunu gören babas ona, 'Keke sana destek verecek, zor

durumda arka çkacak kimseleri satn alsaydn!' dedi. Ebû Bekir de,

'Ben de böyle yaparak (ahirette azaba kar) arkam kuvvetlendirmek,

tehlikeyi savmak istiyorum' dedi. O zaman hakknda bu âyet indi."u

Ebû Bekir'in ismi Abdullah b. Osman'dr. Câhiliye devrinde ona

Abdülkâbe derlerdi. Hz. Peygamber Mhilahu aleyhi vesellem] Abdullah

olarak deitirdi.

Son âyette öyle buyruluyor: "Elbette kendisi de istediine kavu-

arak honut olacaktr." Vallahi biz, Allah için yapt bütün iyiliklerin

karln ona veririz, o da raz olur.

*

Ayet, Allah için iyilik yapan bu insann ulamak istedii bütün

eylere en üstün ve en mükemmel ekliyle ulaacana dair güzel bir

müjdedir. Çünkü onunla Allah nzas gerçekleir. Bu, Hz. Peygamber'e

[soiiaiiahu aleyhi vesellem] verilen u müjde gibidir:

"Rabb'in sana verecek ve sen raz olacaksn " (Duhâ 93/5).

l?

12 Kurtubî, 30/79.

13 Sd'lcbî, cl-Kcff vl-Beyân, b/473.

14 5a' lebi, 6/473.

15 bk. Ebibsuud, a.g. «•., 6/438.

Cüz: 30 92. I.LVL SL K LSI 12-21 35

A •

12-21. Ayetlerin Tasavvufî iaretleri

Hakikate ulamak isteyen kimseye yolu açklamak bize aittir. Biz,

içinde Hak yolcusuna lazm olan hiçbir eyi eksik etmediimiz bir ki-

tap (Kur'an') indirdik. nsanlar doru yola ulatran bir peygamber

gönderdik. Onun için her devirde halifeler bulundurduk. Onlar, emri-

mizle insanlar kudsî huzurumuza ulatrrlar.

steyene ahireti vermek bize aittir. Dünya da onu talep eden için-

dir. Biz, talep edenlere zatmzn srlarn açp gösterdik.

Sizi alevli bir atee kar uyaryorum. O, Allah'tan uzak kalma ate-

idir. Ona sadece, ezelde bizden uzak kalmas takdir edilenler girer.

mam Kueyrî, "O, yalanlad v yiiz çevirdi

"

âyetinin iaretlerin-

de demitir ki: "Yani o, velilerin, eyhlerin ve süvrii sülük erbabnn

üzerinde zuhur eden hakk yalanlad: onlarn iradn ve nasihatlerini

kabulden, onlarn müahede ve kefe dayal marifetlerini ve manevi

vecdlerini dinlemekten yüz çevirdi. Takva sahibi olan kimse o ateten

uzak tutulur. Yani mâsivadan saknan kimse, Allah'tan uzaklk yolun-

dan ve kalbinin perdelenmesi azabndan uzak tutulur, böyle bir tehli-

keden korunur. O, ayplardan ve enaniyetten temizlenip Allah'a yak-

lamak için maln verir. O bu mal, kendisine bir iyilik etmi de ona

karlk vermek durumunda olduu kimseye vermez. Yani onun iyilik

ve ihsan, bir maddi karlk için deildir. O sadece yüce Rabb'i için

verir. Yani O'nun yüce zatn tanmak için verir. O, Cenâb- Hakk'n

mukaddes zatn sürekli müahede ederek raz olacaktr."



Leyi sûresinin tefsiri burada tamamland.

(93) DUHÂ SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Duhâ sûresi Mekke'de inmi olup on bir

âyettir. Duhâ, "kuluk vakti" demektir. Sûre, adm ilk âyette geçen bu

kelimeden almtr.

Önceki Sûre ile Balants: Önceki sûrede, Ebû Bekir-i Sddk [ra

dyallahu .mh] için, "(Muhakkak ona yaptklarnn karln vereceiz) ve o,

raz olacak " buyruldu. Bu sûrede ise Hz. Peygamber için,

"Rabb'in sana (her istediini) verecek ve sen honut olacaksn" buyrul-

du. Allah Teâlâ, Sddk- Ekber'e, onu raz edecek eyleri vereceini

bildirdikten sonra, bunu peygamberi Hz.. Muhammed [sallallahu aleyhi

vesilemi için de yapacam haber vererek öyle buyurdu.

0 Js Uj JJS u0J.yu'3 0 ^ rii^

38 Cüz: 3093. DUHÂ SÛRKS l-5_

Bismillâfirrahmânirrahtm.

1. Andolsun duhâ (kuluk) vaktine

2. Ve sükûna erdiinde geceye ki,

3. Rabb'in seni terketmedi ve sana darlmad.

4. Gerçekten senin için ahiret, dünyadan daha hayrldr.

5. Rabb'in sana (her istediini) verecek ve sen raz olacaksn.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "Andolsun kuluk vaktine."

Kuluk vakti, gündüzün evvelinden balayp güne yükselene

kadar devam eden vakittir. Özellikle bu vakte yemin edilmesi, onun

fayda ve faziletini gösterir. Bir vaktin fazileti, içinde olan mühim i ve

olaylardan ileri gelir. Allah Teâlâ, Musa {aievhisselâmj ile özel olarak ku-

luk vaktinde konumutur. Yine Firavun'un sihirbazlan o vakit içinde

iman edip secdeye kapanmlardr.

Kulukla bütün gündüzün kastedildii de söylenmitir. Çünkü

peinden gelen âyette onun mukabili olarak öyle buyrulmutur:

"Ve sükûna erdiinde geceye yemin olsun ki." Gecenin mukabili gün-

düzdür. Gecenin sakinliinden kast, onda insanlarn sakin olmas, ses

ve gürültülerin durmasdr. Bununla gecenin karanlnn çöküp her

yan kaplamas da kastedilmi olabilir.

Bir dier görüe göre, üzerine yemin edilen duhâ (kuluk) vakti,

Hz. Musa'nn yüce Allah'a münâcât edip özel konuma yapt vakit-

tir; gece ise Mi'rac gecesidir.

Yeminden sonra cevap cümlesi gelir. Bu âyetteki cevap cümlesi

udur: "Rabb’in seni terketmedi ve sana darlmad Yani seni peygamber

olarak tercih ettii zamandan bu yana seni hiç terketmedi. Seni sevdi

ve sana hiç kzmad.

39Cüz.̂ 30 _ 93. DUHA SÛRES 1-5

Rivayet edildiine göre, Hz. Peygamber'e bir ara vahiy gelmesi ge-

cikti. Bu durum günlerce devam etti. Bunu frsat bilen mürikler,

"Rabb'i Muhammed'i terketti ve ona kzd!" diye laf etmeye bala-

dlar. Bunun üzerine bu âyetler inerek onlarn düüncelerini reddetti;

Resûlullah'a [sal lallahu aleyhi vosellem] verilecek ikram ve ihsanlan müjde-

ledi. Bu âyetlerle Allah Teâlâ, habibine dünyada vahiy ve dier ikram-

larn sürekli yapacan bildirdii gibi, ahirette onlardan daha büyük

nimetler vereceini haber vererek öyle buyurdu:

"üphesiz senin için ahiret, dünyadan daha hayrldr."

Bu konuda öyle denmitir: Ahiret onun için daha hayrldr, çün-

kü oradaki nimetler her türlü skntdan temiz ve uzaktr. Dünya ise

fânidir, bir sürü sknt, zorluk ve zarar ile doludur. Resûlullah'a |sj1-

lallahu aleyhi veselieml verilen peygamberlik erefi her ne kadar dengi bu-

lunmayan bir eref ve fazilet ise de yine de bu dünyada nefse sknt ve

meakkat verecek pek çok ey mevcuttur.

Bu âyetin önceki âyetlerle balants udur: Allah Teâlâ, önceki

âyetlerde habibini terketme ve kendisine kzma diye bir eyin olma-

dn, ona vahyetmeye devam ettiini, çünkü onun Allah'n habibi ol-

duunu, bundan daha büyük bir erefin bulunmayacan bildirdi. Bu

âyette de ona ahirette verecei nimet ve ereflerin daha büyük olaca-

n haber verdi. Kendisine verilecek ahiret nimetlerinden bazs un-

lardr: Bütün peygamberlerden önce kendisine efaat-i uzmann yani

en büyük ve umumi efaat yetkisinin verilmesi. Ümmetinin dier üm-

metlerin haline ahitlik etmesi. Onun efaatiyle müminlerin dereceleri-

nin yükseltilmesi ve yüksek makamlara çkarlmas. Bunlann dnda,

kelimeyle ifade edilemeyecek daha pek çok ikram ve kerametler.

"Rabb'in sana her istediini verecek ve sen raz alacaksn."

Bu âyet, Allah Teâlâ'nn Hz. Peygamber'e |saiuiahu .aleyhi vesilem

|

dünyada ihsan ettii pek çok nimeti içermektedir. Bu nimetlerden ba-

zlar unlardr:

40 Cüz: 3093. DUHÂ SÛRESN 1

Kendisine verilen yakînî iman, öncekilerin ve sonrakilerin ilmi,

peygamberliinin her yana yaylmas, kendi asrnda ve kendisinden

sonra gelen halife ve sultanlarn devrinde gerçekleen fetihlerle dini-

nin yücelmesi, davetinin her yana yaylmas, slâm'n douda ve bat-

da tannmas. Bunlardan baka, bir de ahirette kendisi için hazrlanan

ve sadece yüce Allah'n bildii daha nice nimetler vardr.

bn Abbas iradyallahu anh|, Hz. Peygamber'e ahirette verecek nimet-

lerin bir ksmm öyle haber vermitir: "Allah Teâlâ habibine cennette

beyaz inciden yaplm 1000 kök verir. Onun topra misktendir. Her

kökte kendisine layk ekilde zevce ve hizmetçiler bulunur." 16

Dier hadiste öyle nakledilir:

Bu âyet-i kerime indii zaman Resûl-i Ekrem [sallallahu aleyhi vesellemf

öyle buyurdu:

"ümmetimden bir kii cehennemde kald sürece ben raz olmam (ancak

bütün ümmetimi alp cennetegirdiim zaman honut olurum)."v

Ehl-i beyt âlimlerinden Muhammed Bakr [rahmetuliahi alevh]

"Rabb'in sana (her istediini) verecek w sen honut olacaksn

"

âyeti hak

knda demitir ki:

"Kuriân- Kerîm'de müminler için en ümit verici âyet budur. Âyet-

te kastedilen, Resûlullah'm ümmetine efaat etmesidir." 18

Bir defasnda Allah Resûlü, kz Fâtma'mn yanma gitti. Fâtma'nm

üzerinde yün ve kldan yaplm bir elbise vard. El deirmeni ile bu-

day öütüyor, bir yandan da küçük çocuunu emziriyordu. Resûlullah

[saiiailahu aleyhi veseilem] kzn bu halde görünce hüzünlendi, gözlerinden

ya boand. Ona hitaben.

16 Hâkim, Müftedrck, 2/256; Taberânî, vl-Kebîr, ] 0/337; Süyutî, ed-Dürrül-Metsûr, 8/542.

17 Süyutî, ed-Dürrü 1-Mensûr, 8/542.

18 Ebû Nujym, Hilyrtül-Ettyâ, 3/209-210 (Beyrut 1997); Süyutî, ed-Dürrül-Mensur, 8/543.

Cüz: 30 _ 93._DUHÂ_SÛRESJ-5_ _41

"Kzm, tfarn ahret nimetlerinin tadn elde etmek için bu gün dünyann

ac veskntlarn önceden çek, sabret " buyurdu ve peinden,

"Rabb'in sana her istediini verecek ve sen honut olacaksn" âyetini

okudu. 19


mam Kueyrî demitir ki: "Yüce Allah ilk iki âyetteki yeminle,

Resûlullah'n [sallallahu aleyhi vcsellem] ruh güneinin beeriyetinek ver-

mesi annda kalbinin kazand gündüz gibi parlakla iaret etmekte-

dir. Gece ile de lâhî hükme teslim olan tabiatnda cereyan eden beerî

hallere iaret etmitir. Sonra yüce Allah ona unu demek istedi:

Rabb'in, senin zahirinden peygamberlik feyzini keserek seni ter-

ketmedi; kalbinden de velayet feyzini keserek sana kzmad. Senin

sonraki halin, öncekiden daha hayrldr. Yani, senin nihayetteki halle-

rin, balangçtaki hallerinden daha faziletlidir.

Allah Resûlü'nün sonraki halinin öncekinden daha faziletli ve ha-

yrl olmasnn sebebi udur: O, eriat ve tarikat kanatlaryla hakikat

semasnda sürekli uçmakta, lâhî yaknlk ve ikram makamlarnda

durmadan yükselmektedir. Böylece mana âleminde elde ettii her yeni

makam, bir öncekinden daha hayrl ve daha yüksektir."

Bu sûre-i celilede Hz. Peygamber'e jsallallahu aleyhi vesellem] yaplan

hitaplarn, ayrca onun ârifibillâh halifelerine yaplm olmas müm-

kündür. En dorusunu yüce Allah bilir.

19 Süvûlî, ed-Dürrül-Mentitr, 8/343.

Cüz: 5042 _ _ 93 DUHÂ SÜRES 6-11

Hz. Peygamber'e Verilen Nimetler

Cenâb- Hak sonra. Hz. Peygamber'e verdii nimetlerden bahse-

derek öyle buyurdu:

'*33O l-ÜJ-*-33Q i-5J

1—* t* :

6. O sen/ yeri/n bulup barndrmad m?

7. Seni dinî hükümlerden habersiz bulup da yol göstermedi mi?

8. Seni fakir bulup zengin etmedi mi?

9. Sakn yetimi ezip üzme.

10. Senden bir ey isteyeni azarlama.

11. Rabb’inin nimetini minnet ve ükranla an.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "O seni yelim bulup barndrmad m?"

Yani Allah seni baba ve annenden yetim kalm buldu; seni önce dede-

nin, sonra amcann bakm ve himayesinde büyüttü. Rivayet edildiine

göre Hz. Peygamber [salldliahu aleyhi vesellem], anne rahminde iken babas

vefat etti. Kendisi henüz alt aylk idi. Sekiz (veya alt) yandayken de

annesi Âmine vefat etti. Onun bakmn önce dedesi Abdülmuttalib, o

ölünce amcas Ebû Tâlib üstlendi. Amcas onun bakm ve terbiyesindeJ

elinden geleni yapt, ona kar çok güzel davrand. Âyette bahsedilen

barndrma ii budur.

Cü?: 304393. DUH A SÛRES 6-11

mam Kueyri der ki: "Onun terbiye ve bakmn bizzat Allah üst-

lendi, kendisini rahmeti altnda büyüttü, özel lutuf ve gözetimiyle ter-

biye etti." 2u

Hz. Peygamberin [saiiaiiahu aleyhi vescllem] yetim braklmasmm bir

hikmeti udur: Allah Teâlâ, habibini kendisinin dnda kimsenin min-

neti altna sokmamtr.

Arapça'da yetimin bir manas da "benzeri ve misli olmayan, tek-

ten" demektir. Mesela, pahada emsali olmayan bir inciye, "Dürretün

yetimetün" derler. Buna göre âyetin anlam öyle olur: Rabb'in seni

erefte emsalsiz, fazilette benzersiz buldu da özel olarak huzuruna alp

barndrd.

"Seni dinî hükümlerden habersiz bulp da yol göstermedi mi?”

Yani Rabb'in seni akllarn ulaamayaca lâhî hükümlerden ha-

bersiz bulup sana onlar öretti, hepsinin hakikatine ulatrd. u âyet

bu duruma iaret etmektedir:

"te böylece sana da emrimizle Kr'an' uahyettik. Sen daha önce kitap

nedir, iman nedir bilmezdin" (ûrâ 42/52).

mam Kueyri demitir ki: "Âyetin bir manas udur: Sen ilâh hü-

kümlerin tafsilatn bilmiyordun, onlan sana gösterdik, hepsinin tafsi-

latn örettik."

Âyete verilen dier bir mana udur: Sen peygamberlie ait temel

esaslar bilmiyordun, onlar sana örettik.

Kad yâz'n belirttii gibi, müfessirlerden hiçbiri, bu âyetteki "dal-

le" fiiline, imandan ve hak yoldan sapt manas vermemitir.

(Dalle fiilinin aknla dütü, kayboldu, kaybetti, unuttu, bula-

mad, boa gitti gibi anlamlan da vardr. Bu âyetteki fiile, "hak yoldan

sapt" anlamn deil, dier manalardan birini vermek uygun düer.

Müfessirler de böyle yapmtr).

20 Kueyri, Letaifiil-ârât, 6/299.

u 93. DUHÂ SÛRES 6-11 Cüz: 3Ü

Hz. Peygamber7

in kaybolmasyla ilgili u olaylar nakledilmitir:

Resûlullah [sailailahu aleyhi vcsellem) çocukken Mekke'nin bir mahalle-

sinde kayboldu. Dedesi ve dier insanlar aradlar bulamadlar. Kendi-

sine Ebû Cehil rastlad, getirip dedesi Abdülmuttalib'e teslim etti.

Yine bir defasnda Hz. Peygamber [sailailahu aleyhi veseiiemi çocukken

kayboldu. Aradlar bulamadlar. Bunun üzerine dedesi Abdülmuttalib

Kabe'ye gitti, yedi defa tavaf etti, Kabe'nin örtüsünü sanlarak onu bul-

durmas için Allah'a yalvard. O srada gökten gizliden gelen bir ses

iittiler; öyle diyordu:

"Ey insanlar, üzülüp feryat etmeyin. Muhammed'in bir Rabb'i var

ki onu kendi haline brakp zayi etmez. Muhammed Tihâme vadisinde

semüre aacmn yanndadr, oraya bakn!"

Bu sözleri iiten Abdülmuttalib ve Varaka b. Nevfel hemen koa-

rak oraya gittiler, baktlar ki Resûl-i Ekrem [sailailahu aleyhi vesellemj aa-

cn yanmda durumu dallan ve yapraklanyla oynuyor.

Yine bir defasnda sütannesi Halime Resûlullah' Kâbe'nin kap-

snda kaybetti. Kendisini sütten kesmi, dedesi Abdülmuttalib'e teslim

etmeye getirmiti.

Bir kaybolma olay da am yolculuu srasnda yaanmtr. Hz.

Peygamber gençlik yllarnda yapt bu yolculua amcas Ebû Tâlib ile

birlikte çkmt. Rivayete göre, karanlk bir gecede blis gelip Resûl-i

Ekrem'in [sailailahu aleyhi vesellem] devesinin yularm tuttu, yolun dna ç-

kard. O srada Cebrail falevhisselâm) geldi, blîs'ebir üfledi, blis Hindis-

tan topraklanna frlad. Sonra Cebrail Allah Resûlü'nü kafileye getirdi .- 1

»N

Ayetin son ksmndaki, "Sana yol gösterdi" ksmna u anlam veril-

mitir:

Allah Teâlâ sana hak dinlerin usul ve metotlarm gösterdi, her eyi

açklayan kitaptan vahyettii hükümlerin hakikatleri açklad ve sana

bilmediin eyleri öretti.

21 Rivayetler için bk. Begavî, MeâUntii't -Tenzil, 8/456; Sa'Ieb, ct-Kefvel-Bcyâu. 6/480-482.

Çüz: 30 93. DUHÂ SÜRES 6-J1 45

"Seni fakir bulup zengin etmedi mi?" Sen dünya mal yönünden fa-

kirdin, Allah seni kendisiyle zengin etti, kimseye muhtaç etmedi. Allah

seni Hatice ile evlendirdi; o senin geçim yükünü üstlendi. Yahut Allah

sana ganimetlerdenayrd payla seni zengin etti. Bu konuda Resûlul-

lah [sallallahu aleyhi veselleml öyle buyurmutur:

"Benim rzkm, kltç-mtzrak altnda (cihadda) yapld."22

Devamndaki âyette öyle buyruluyor:"Sakn yetimi ezip üzme."

Müfessirler bu âyete u manalar vermilerdir: Zayf olduu için

sakn yetimin malna el koyma, onun hakkn üzerine geçirme. Ken-

di yetimlik halini hatrla. Yetimi hakk olan eylerden menederek onu

üzme. Yetimi üzme ekilleri çoktur. Onun hakk olan eyi kendisine

vermemek hepsini içine alr.

Ksaca âyet unu diyor: Ey erefli peygamberim, sen yetimle ilgini

kesme, onlara kar efkatli muamelene devam et.

Yetimlerle ilgilenme konusunda pek çok hadis-i erif rivayet edil-

mitir. Bunlardan birkaç tanesini hatrlatalm.

Resûlullah [sallallahu aleyhi veselleml buyurmutur ki:

"Bir yetimin bakmm üstlenen kimse, ana kar muamelesinde Allah'tan

korkarak hareket ederse, o kimse cennette benimle u ekilde beraberdir." Al-

lah Resulü bu yaknl ifade etmek için, ehadet parma ile orta par-

mambirletirerekgösterdi .

23

Hz. Peygamber dier bir hadisinde öyle buyurmutur:

"Yetim alad zaman, Rahmân't ar titrer. Bunun üzerine Allah

Teâlâ, meleklerine,

'Ey meleklerim, babasn toprak altnda kaybettiim u yetimi kim alat-

yor?' diye sorar. Melekler,

22 Ahmed, Müsned , 2/50; bn Ebû eybe, Musannef, 5/313.

22 Buhiirî, Edeb, nr. 6005; Müslim, Zühd, ar. 42.

46 93. DUHÂ SÛRF.S 6-11 Cüz: 30

‘Rabbimiz, en iyi sev bilirsin' der. O zaman Allah Teâlâ öyle buyurur:

‘Ey meleklerim, sizi ahit tu tarak söylüyorum, kim bu yetimin alama-

sn dindirir ve gönlünü ho ederse ben de kyamet günü onu honut ve raz

ederim

Z

"74

Hz. Ömer [radyallahu atl], bir yetim görünce onun ban okar ve

kendisine bir eyler verirdi.

Enes jrad yallahu anh] der ki: "Kim bir yetimi himayesine alr, onun

bakmm üstlenir ve ihtiyaçlarn görürse, bu kendisini ahirette cehen-

nemden koruyan bir perde olur."

Bir hadis-i erifte öyle buyrulur:"Kim bir yetimin ban okarsa ye-

timin bandaki saç adedince kendisine sevap yazlr.”2-'

Devamndaki âyette öyle buyruluyor:"Senden bir ey isteyeni azar-

lama." Yani onu tersleme, kendisine yüzünü ekitme, ona kaba ve sert

konuma; güzel muamele et; bir ey veremeyecek durumda olsan bile,

kendisini güzelce çevir.

brahim b. Edhem demitir ki: "Bize gelip bir ey isteyenler ne gü-

zel kimselerdir; onlar bizim ahirete azmz (orada bize lazm olacak

sevaplan) tamaktadrlar."

brahim en-Nehaî der ki: "Sizden sadaka isteyen kimse ahiret pos-

tacsdr. Kapnza gelerek sanki öyle der: 'Bana yapacanz hayrla

ahiretteki yaknlarnza bir ey göndermek istiyor musunuz?'"

Resûlullah [saiiaiiahu aleyhi veseUem] bu konuda öyle buyurmutur:

"Sizden biri, kapsna gelip bir ey isteyen kimseyi eli bo çevirmesin.

Gelen kimsenin bileklerinde altndan bilezikler olsa bile, eer istiyorsa gücii-

nüzce bir eyler verin.

24 îbn Adî, el Kân il, 3/142 (Beyrut 1997) Son ksm hari^. Ebu Nuaym, Târîhu sfahan, 2/299.

25 Ahmed, Müstted, 5/250; Ebu Nuaym, Hilyctû 1-EuI/â, 8/178-179, Begavi, erhu's-Sünne,

nr. 3456; Tdberâni, rl-Krlrir, nr. 782 i.

26 Bezzar, Kegfin-E^lâr nr. 952; Heysemi, ez-Zevâid, 3/101-102, Ali el-Müttakî, Kenzül-

Urnmâl, nr. 16289.

clü f: 30 9X DU1 IÂ SL' RHS6-J

1 _ _ J7

Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi vesellem| dier hadislerinde öyle bu-

yurmutur:

"Senden bir ey istemeye yelen kimse at üzerinde de olsa, ona (giicütce

bir eyler) irer."2

~

"Bir dilenci, (vermeye bir ey bulamadn için özür dileyerek yumuak-

lkla) üç defa geri çevirdiin halde gitmeyip istemede srar ederse, onu azarla-

manda sana birgünah yoktur.

Hasan- Basrî irahmetullahi aleyh) demitir ki: "Âyetteki isteyen kimse,

ilme dair bir ey soran kimsedir."

"Ve Rabb'inin nimetini minnet ve ükranla an." Yani ükretmek, ilan

etmek ve eserlerini göstermek için Allah'n nimetlerini an. Allah Teâlâ

buradaki nimetle, Hz. Peygamber'e ihsan ettii bütün nimetleri kastet-

mektedir. Bu nimetlerin içine dünyada kendisine verilen ve ahirette ve-

rilmesi vaat edilen bütün nimetler girer. Bunlarn en banda gelen pey-

gamberlik nimeti de bunlardan biridir. Yine kendisine öretilen ilimler

ve vahyedilen Kur'an da ükredilecek ve anlacak nimetlerin içindedir.

Hz. Peygamber [saliailahu aleyhi vesellem) bir hadisinde öyle buyur

mutur:

"Kulun kendisine verilen nimetlerden bahsetmesi bir ükürdür."29

Bunun için önceki salihlerden bazlar, "Allah bana u nimeti ver-

di, u makam nasip etti: Ben sabah namazn (tayy-i mekân yoluyla)

falanca yerde kldm ..." gibi sözler söylemilerdir. Bu tür eyler ancak

verilen nimete ükür yahut insanlar hayrl ilerde kendisine uymaya

tevik için söylenebüir. Övünmek veya gösteri için söylemekse caiz

deildir.

27 Ayn konuda bk. Fbu Davud, nr. 1665; Ahmed, Miitned, 1/201; Tabcrânî, el-Kebh, 22/203;

Heysemî, fz-Zczvud. 3/101

18 Taberânî, et-Ez<sal, nr 4830; Hevsemî, ez-Zevid, 3/99; Siyû ti, es-Sagir, nr. 651

.

29 Ahmed, Müfitcd, 4/278; Beyhaki, uahül-mân, nr. 4419; Süyûti, e>-Sagir, nr. 3398.

48 93. DUHÂ SÛRES 6-11 Cüz: 30

Müfessir bn Cüzey-i Gmât der ki:

"Allah Teâlâ bu sûrede önce habibine verdii üç nimeti söyledi,

sonra onlara mukabil üç tane tavsiyede bulundu. Bu nimet ve tavsiye-

ler öyledir.

'O seni yetim bulup barndrmad m?' âyetinde bahsedilen nimete

karlk olarak, ‘Sakn yetimi ezip üzme' tavsiyesi yapld.

'O seniarm bulup da yol göstermedi m?' âyetinde bahsedilen ni-

mete karlk olarak, ‘Senden bir ey isteyeni azarlama' tavsiyesi yapld.

'Senifakir bulup zengin etmedi mi?1

âyetinde bahsedilen nimete kar-

lk olarak, ‘Rabb'inin nimetim minnet veükranla an' tavsiyesi yapld." ’’

Hz. Peygamber, Duhâ sûresini okuyunca, sonunda "Allahüekber"

diyerek tekbir getirmitir. Böylece bu sûrenin sonunda tekbir getirmek

sünnet olmutur. mam Bezzî'nin rivayetine göre Resûlullah Efendi-

miz |saUaiiahu aleyhi vesellem], bu sûresinin ve Nâs sûresine kadar dier

bütün sûrelerin sonunda tekbir getirilmesini emretmitir .-1


Ey Resûl-i Ekrem, Allah seni, bütün dünyevî alakalardan syrlmve kendisinden baka her eyden gönlünü çekmi bir halde bulup seni

huzuruna alarak himaye etmedi mi?

Cenâb- Hakk'a vönelen herkesin volu budur. Kul hevâsndan ta-* *

mamen syrlp kalbinde Allah'tan baka her eyi silip atmadkça yüce

Allah onu huzuruna kabul etmez.

mam Kuevri der ki: "Âyeteu mana da verilmitir: Ey Peygamber,

sen bulunduun makamda tekten oldun, sana o makamda ortak olan

hiç kimse bulunmad; bu sebeple Rabb'in seni özel yaknlna ald.

30 bn Cüzey, et-Teshil li-LIlûmi't-Tertzîl, 2/491.

31 Hâkim, Müsitdrck, 3/204; Beyhaki, uabü l-lmStt, nr. 2079; Süyûti, ed-Dürrii1-Mensur, 8/^39.

49Cüz: 30 93. DUHÂ SÛRES_6-11

‘O seniarm bulup da yol göstermedi mi?' âyetine u manalar ve-

rilmitir:

Rabb'in seni, kendi muhabbeti içinde tamamen kaybolmu ve hay-

rette kalm buldu, seni lutfuyla lâhî muhabbetin zirvesine ulatrd.

Rabb'in seni yüce zatnn hakikatini idrakten hayret içinde buldu,

seni nuruyla kemale erdirip kendisine kavuturdu."

mam Kueyrî âyeteu manann verildiini de nakleder:

"Resûlüm sen, benim seni nasl ve ne derece sevdiimi bilmiyor-

dun; sana zatm tanttm, seni nasl sevdiimi örettim."

Bir dier mana:

"Resûlüm sen, benim katmdaki kymetini bilmiyordun, sana seni

tanttm, katmdaki kadrü kymetini örettim."

Allah seni, yüce zat dndaki herkesten (gönlünü çekmi, ümi-

dini kesmi) bir fakirlik halinde buldu, kendisiyle zengin etti, zat d-

ndaki herkesten kurtard. Senin mal deil ancak kendisinden ilim

ve irfan istemene izin verdi; çünkü onlarda kanaat olmaz. Bunun için

öyle buyurdu:

"Resûlüm, deki: Rabbim, ilmimi artr."71

Kûtül-Kulûb'da denir ki;

"Allah Teâlâ habibi Hz. Muhammed'i [sallailahu alovhi vcsellem), maddi

eylerle deil, kendi zatyla zengin etti. Onun Allah katnda öyle yüce

bir mertebesi vard ki Cenâb- Hak onu dünya ile zengin yapmaya ya-

hut madde ile honut etmeye raz olmad, ancak yüce zat ile zengin ve

memnun etti."

Allah Teâlâ'nn zenginlii madde ile olmayp yüce zat ile olduu

gibi, Hz. Peygamber de [sallailahu aleyhi veseilem), madde ile deil yüce

Mevlâ's ile zengin olmutur.

32 Tâhâ 2D/1 14.

50 _ _ 93. DUHÂ SÛRES 6-11 Cüz: 30

Allah kendilerinden raz olsun, veliler de böyledir. Velilerde Allah

Teâlâ'nn el-Ganî (hiç kimseye ihtiyac olmayan, her eyden zengin ve

yüce) ism-i erifi tecelli etmi, böylece veliler de madde ile deil yüce

Mevlâ ile zengin olmulardr. Bu açklamay Celâleyt Tefsiri üzerine ha-

iye yazan Abdurrahman- Fâsî yapmtr.

Ben (bn Acibe) derim ki: Bu sûrede Allah Teâlâ peygamberi Hz.

Muhammed'e [saibUahu aleyhi vescilem] hangi tavsiyelerde bulunmu ise

ayn tavsiyeleri onun halifelerine de yapmtr.3'

Hayrl ilerde muvaffak olmak sadece yüce Allah'n yardm ile

mümkündür.



Duhâ sûresinin tefsiri burada tamamland.

33 Nimetullah-i Nahcuvâni [rahmetullahi aleyh], bu sûrenin tefsirinin sonunda der ki:

"Ey Muhammed aleyhi sselâma tâbi olan mümin! Son de Cenâb- Hakk'n sana ihsan

ettii nimetleri sürekli düün ve hep onlar an. Sana yaplan ihsanlara daima ükret.

Nimetlerdeki haklan yerine getir. Rabb'inin rahmetine güven. O'nun nimetlerine ük-

redenierden ol. Sürekli O nun lutuf ve kereminden bahset. O'nun sonsuz rahmetinden

ümidini kesme. Sakn hiçbir halde O'nu unutma. Sabah akam Rabb'ini hamd ile tebih

el" (Nahcuvâni/ cl-Fevâtihu Vlâhiyyc, 2/517 [Kahire, ts.|).

(94) NRAH SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: nirah sûresi Mekke'de inmi olup sekiz

âyettir. Önceki sûrede anlatlan nimetler bu sûrede tamamlanmtr.

Bu yönüyle ikisi sanki bir sûre gibidir. Bu iki sûrede saylan nimetlerin

hepsi, Hz. Peygamber'in [saliallahu aleyhi veseIlem] ümidini kuvvetlendir-

mek ve kâfirlerin eziyetlerine kar kalb-i erifini teskin etmek içindir.

Bunun için nimetlerin peinden, "Her zorlukla birlikte muhakkak bir ko-

laylk vardr" müjdesi verilmitir. Cenâb- Hak buyurdu ki:

52 CÜz: 3094. NRAH SÛRES 1-8


1. Resulüm, senin gösünü açp geniletmedik mi?

2. Üzerindeki (peygamberlik) yükünü hafifletip arlm kaldrma-

dk m?3. O yük ki senin belini bükmütü.

4. Senin ann ve adn yüceltmedik mi?

5. Hiç üphesiz, her zorlukla birlikte muhakkak bir kolaylk vardr.

6. Gerçekten, her zorlukla beraber muhakkak bir kolaylk vardr.

7. Bir ii bitirince hemen (baka hayrl bir) ie koyul.

8. Her halinde Rabb'ine yönet.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki"Resulüm , senin için gösiinii açp geni-

letmedik mi?" Yani senin gösünü açp genilettik.^ Öyle geniledi ki

*4 Büyük müfessir Fahreddin-i Râzi, Hz. Peygamberin jsallallahu aleyhi vesellem| kalbinin

deil de niçin gösünün açldn öyle cevaplandm*: "tiöüs, eytann vesvese verdii

bir yerdir, 'insanlarn gösüne irsiw £*rrr eytanlarn errinden, insanlarn Rabb'ittc san(Ni 14/1-5) âyetlerinde bu durum ifade edilmitir. Göüsten bu vesvesenin giderilip

hayrl düüncelere çevrilmesi nnun nurla açlmasdr. Bunun için kalp deil, özellikle

göüs denilmitir. Arifibillâh Hakim et-Tirmizî der ki: 'Kalp, akl ve marifet yeridir. ey*tann asl hedefi orasdr. Bunun için eytan önce göse gelir. Göüs, kalbi içinde barnd-ran ve koruyan bir kale gibidir. Eer eytan açk yer bulursa, oraya dalar ve askerlerini de

indirir. Kalbe üzüntü, gam ve keder saçar. O zaman kalp daralr, taatin lezzetini, slâm'ntadn bulamaz. Rer kalbin düman olan eytan ilk hücumunda dar atlr ve geri çev-

rilirse kalp emniyette olur, darl gider, göüs geniler; bu durumda insann güzel kul-

luk yapmas kolay olur'" (Râzi, Mefdtihul-Gayb, 11/206 [Beyrut 1995]}.

Hakim et-Tirmizî [rahmetullahi aleyh], BtyânüVFark adl eserinde der ki: "Hz. Peygam-berdin kalbinin daralmas avam insanlarda olduu gibi eytann vesvesesinden deildir.

Bütün peygamberler bundan korunmutur. Onlarn gösünü daraltan ey, kâfirlerin Al-

lah'a ortak komalar yahut Onu yalanlamalardr. Kalbin daralmasnn bir sonu yoktur.

Herkesin kalbi, cehaleti ve kzgnl ölçüsünde daralr. Allah'n hidayet nuruyla açlnca,

gösün açlp genilemesinin de bir sonu yoktur. Göüs Hakk’a kapal olunca, bâtla açlr.

Bâtla kar kapal olunca Hakk'a açlr. '8/2 senin gösünü açmadk m?' âyeti, Hz. Peygam-

berin gösünün ilâh nurlarla açldn ve bâtla tamamen kapand ifade etmektedir.

Müminin gönlü ise çou zaman vesvese, gam, üzüntü, ihtiyaç peinde koma, birçok

hadiseyle karlama ve bana gelen musibetler yüzünden daralr durur. Mümin, bâtl

ve haram bir eyin anlatldm iitince de kalbi tahammül edemez, daralr. Çünkü Al-

lah Teâlâ onun kalbini Islâm nuru ile açp geniletmitir; artk o, Rabb'inden gelen bir

nur ile hareket eder; her eye nurla bakar, iin iç yüzünü görür" (bk. Hakim et-Tirmizî,

BeyânüVFark, s. 41-42 (Kahire 1958]).

53Cüz: 3 0 94. NRAH SURES 1-8

gayb ve ehadet âlemini içine alacak duruma geldi. Mana âleminden

ald nuru, feyzi ve ilmi dier insanlara verecek bir kabiliyet kazand.

nsanlarn içinde bulunmas, onun melekût âleminden nur almasna

mani olmad. nsanlarn ileriyle megul olmas, kendisini Hakk'm

müahedesinde kaybolmaktan alkoymad.

Hz. Peygamberim Gösünün Açlmas

Hz. Peygamberim gösünün açlmas konusunda u rivayetler de

nakledilmitir:

Resûlullah [sallallahu alovh vesellem] çocukken Cebrâil laleyhisselâml ge-

lip gösünü açm, kalbindeki siyah bir parçay çkarp atmtr. Son-

ra kalb-i erifini altn bir tastaki zemzemle ykayp yerine koymu ve

gösünü kapatmtr. ^

Rcsûl-i Ekrem'in gösünün açlma olay bir de Mi'rac gecesi ol-

mutur. Yine Cebrâil |ak*yhisseiâm| gelip gösünü açm, kalb-i erifini

ilim ve imanla doldurmutur.

36

"Gösünü açmadkm?" eklindeki soru ifadesi, olaym kesin olarak

gerçekletiini bildirmek içindir. Öyle ki bu soruya verilecek tek ce-

vap, "Evet, açtn yâ Rabbi" olacaktr.

Ayetteki "senin için" ifadesi, gösün açlmasnn Hz. Peygamberim

menfaat ve faydasma olduunu bildirmek, onun kalb-i erifine sürür

bahetmek ve peinde olduu eylere kar evkini artrmak içindir.

Bu, Resûlullah'n [sailaltahu aleyhi vesellem|, bir sknt annda daha fazla

temkin sahibi olmas için yaplmtr.

Ayetin bir manas udur: Ey resûlüm, biz senin kalbini iman, pey-

gamberlik nuru, ilim ve hikmetle açp genilettik.

Abdurrahman- Fâsî, Celâley haiyesinde der ki: "Bu âyette Allah

Teâlâ'mn Hz. Peygamberie verdii fazilet ve üstünlük ortaya çkmak-

35 Müslim. mân, 261; Ahmed, Miisned, 3/121; Kbû Ya'Iâ, MsmcJ, nr. 3507.

,V> bk. Buhâri, Salât, 1, Menâktbü'l-Ensâr, 42; Müslim, mâr, 264; Nesâî, Salât, 1; Ahmed,

MBSHtti, 3/148 149.

54 94. NRAH SÛRES 1-8 Cüz: 30

tadr. öyle ki Hz. Musa |alcyhîsselâm], 'Rabbitt, gösümü genilet' (Tâhâ

2ü/25) diye Allah'tan istekte bulundu. Resûlullah [saiiaiiahu aleyhi vesetMni

ise böyle bir istekte bulunmadan, yüce Allah kendisine bu nimeti bah-

etti. Bu, onun dier peygamberlere üstünlüünü gösterir. Bu âyetten,

Allah Resûlü'nün tebli görevindeki ar yükün hafifletildii anlal-

maktadr; çünkü bu hal içinde o, yüce Rabb'i ile beraberdir. Bu âye-• •

tin peinden gelen, 'Üzerindeki (peygamberlik) yükünü hafifletip arlmkaldrmadk m?’ âyeti de bu anlama uygundur. Gösün açlmas, lâhî

nurla genilemesidir."

" Üzerindeki (peygamberlik) yükünü hafifletip arlm kaldrmadk

m?" Yani senden o yükün arln aldk, zorluunu giderdik.

"O yük ki senin belini bükmütü." Yani üzerindeki yük kendisine

arlk vermiti, öyle ki yükün arlndan saadetli srtndan ses ge-

liyordu. Bu âyette u deniyor: Peygamberlik yükünün ve onu yerine

getirmenin arln hafiflettik.

A.

Ayetin metninde geçen "vizr" kelimesi, "arlk" veya "ar yük"

manasna geldii gibi, "günah" ve "kusur" manasna da gelir. Buna

göre âyete, "Allah setlin kusurlarn affetti" anlam da verilmitir. Hz.

Peygamber'in [salhllahu aleyhi vesellem] dier insanlarn iledii cinsten

bir kusuru yoktur. Onun için düünülebilecek tek ey, iki hayrl i

içinde en faziletli olan terkedip ondan bir derece düük olan güzel ii

yapmaktr. Bu durumlarda peygamberlere lâhî uyan gelebilir.

bn Arafe der ki: "Bu âyet hakknda en uygun açklama udur:

Âyetteki 'kaldrdk' manas verilen "vedea" fiiline uzaklatrmak ma-

nasn vermek daha uygundur. Buna göre anlam öyle olur: Ey resû-

lüm, senin gibi peygamber olan kimselerin bana gelmesi düünülen

her türlü kusuru senden uzaklatrdk.

Ayrca günah manasna gelen 'vizr' kelimesi, mecazi olarak aryük anlamna da gelir. Bu âyette kelimeyi 'günah' manasnda deil,

ar yük' manasnda anlamaldr."

Birinci fiile "kaldrdk" anlamn verince, vizr kelimesine de "aryük" anlamn vermelidir. O zaman âyetin manas öyle olur:

Cüz: 30 94. NRAH SURES 1-8 85

Resûlüm, peygamberlik görevini icra ederken bana gelen her

türlü keder ve üzüntü yükünü senden aldk, yükünü hafiflettik, iini

kolaylatrdk.

Burada unu hatrlatrm: Her makamn günah saylan kendine has

durumlar vardr. Salihler için güzel olan birtakm eyler, lâhî huzurda

kabul görmü arifler için kusur saylr. Kulun yükseldii her makamda,

kendisinden, öncekine göre daha fazla edep istenir. Sanki Hz. Peygam-

ber isaiiaiiahu aleyhi veseiiem|, Cenâb- Hakk'n kendisine ihsan ettii ma-

kamlarn hakkn verememekten korkuyordu, bunun için üzülüyordu,

bundan dolay srtnda ar bir yük olumutu. Bunun üzerine Cenâb-

Hak, ondan bu arl giderdi, kendisinin bütün günahlarn affettiini

müjdeledi. Bu ekilde onu üzüntü ve kederden kurtard.

Hz. Peygamberim annn Yüceltilmesi

Yüce Allah, habibinin skntsn giderdii gibi, u âyetle de onun

erefini artrmtr:

"Senin anm ve adm yüceltmedik mi?" Yani ey resûlüm, biz senin

ismini yücelttik, onu douda ve batda bütün âleme yaydk.

Resûlullah'n [saiiaiiahu aleyhi veseiiem| adnn ve annn yüceltilme-

sine örnek olarak unlan sayabiliriz: Cenâb- Hak, kelime-i ehadette,

ezanda, kamette, Tahiyyat'ta, hamd ile balanan her yerde habibinin

ismini kendi ismiyle birlikte and. Kur'an'n birçok yerinde de habibini

kendi zatyla birlikte zikretti. u âyetler buna örnektir:

"Allah'a itaat edin; resulüne de itaat edin" (Nisâ 4/54).

"Kim Allah'a ve Resulü ne itaat ederse, Allah onu altndan rmaklar akan

içinde ebedî kalacaklar cennetlere kor" (\'iw 4/1 3 ).

"Onlarn Allah ve Resûlii'nü raz etmeleri daha gereklidir" (Tevbo 9/52 ).

Hz. Peygamberim Miallahu aleyhi vcsdlemi adnn yüceltilmesine ör-

nek olarak unlan da zikredebiliriz: Allah Teâlâ kendisine, "Resûlul-

lah" ve "Nebiyyullah" ismini verdi. Onu önceki kitaplarda anp bütün

peygamberlere ve ümmetlerine tantt.

56 94. NRA H SÛRES 1-8 __ _ Cü£_30

Müfessir bn Atyye der ki: "'Adnn yüceltilmesi ve âleme duyurul-

mas Hz. Peygamber [sallallahu aleyhi veseiiem] için bir nimettir. nsanlann

ilerini yürüten kimselerin tannmas ve isimlerinin insanlar arasnda

yaylmas da güzel bir durumdur. Kendini ibadete vermi kimselerin

ise adnn bilinmemesi, ahsnn tannmamas daha güzeldir."

Ben de derim ki: En güzeli, eyh Ebül-Abbas- Mürsi'nin [rahmetui-

lahi aleyhi söyledii gibi udur: "Kim ibadet ve taatiyle mehur olmay

severse o, öhretin kuludur. Kim gizli kalmay severse o, bu halin ku-

ludur. Kim Allah' severse, onun gizli kalmasnda veya mehur olma-

snda bir saknca yoktur."

Adnn ve iinin gizli kalmas, manevi terbiyenin bandaki mürid

için daha selâmetlidir. Allah'a vâsl olmu arifinse, insanlann içinde

tannmas daha erefli ve kemale ermesi için daha gereklidir.

Allah Teâlâ, bu âyetin peinden habibini, kâfirlerden gördüü ezi-

yetlere kar teselli etti ve ona müjde vererek buyurdu ki:

"H/ç üphesiz, her zorlukla birlikte muhakkak bir kolaylk vardr. Ger-

çekten , her zorlukla beraber muhakkak bir kolaylk vardr."

Bu âyetlerde deniyor ki: Resulüm, senin müriklerden gördüün

bela ve eziyetlerin zorluuyla birlikte, bir kolaylk da vardr. Bu da

Cenâb- Hakk'n seni destekleyip onlara galip getirmesidir.

Bir rivayete göre mürikler, Hz. Peygamberi ve müslümanlar

fakirliklerinden dolay ayplyorlard. Öyle ki bir ara Resûlullah'n

I sallallahu aleyhi vesellem] aklna müriklerin slâm'dan yüz çevirmesinin

müslümanlarn fakirliinden kaynakland düüncesi geldi. O zaman

Cenâb- hak, kendisine ihsan etmi olduu en yüce nimetleri hatrlatt,

onun fakir olmadn bildirdi. Peinden de,"Hiç üphesiz, her zorlukla

birlikte muhakkak bir kolaylk vardr

"

buyurdu. Bununla ona sanki öyle

demek istedi: Resulüm, biz seni hangi hal içinde bulundurursak bu-

lunduralm, sen hiçbir durumda Allah'm rahmetinden ümidini kesme!

Bu âyetin peinden tekrar ayn ekilde her zorluktan sonra bir ko-

layln bulunduunun belirtilmesi, Allah Resûlü'nü teselli etmek ve

57Cüz^_30 94^N§RÂJrî SÛRES 1-8

kalb-i erefini kuvvetlendirmek içindir. Onun için bu sûre indii za-

man, Hz. Peygamber [saiiallahu aleyhi vesellem] öyle buyurmutur:

"Tek zorluk, hiçbir zaman iki kolayla galip gelemez."r

Âyetin Arapça terkibindeki bir incelikten dolay, zorluk manas

bir, kolaylk iki defa zikredilmi olmaktadr. Buna iaret olarak hadiste

böyle buyrulmutur.

Devamndaki âyetlerde öyle buyrulmaktadr:

"Bir ii bitirince hemen baka hayrl bir ie koyul." Yani dini tebli

veya cihad iinden dönünce ibadete koyul; Rabb'inin sana verdii ni-M

metlere ve vaat ettii ihsanlara ükür için nefsini yor. Ayeteu anlam-

lar da verilmitir:

Halk davet iini bitirince Hakk'a ibadete koyul.

Namazn bitirince duaya sarl.

Peygamber olarak ümmetine Hakk'a tebli görevini bitirince onla-

ra efaat etmene vesile olacak ilere yönel.

Ashâb- kirâmdan bn Mesud [radyallahu anh] der ki: "Ben, bir mü-

minin dünyasna veya ahiretine yarayan bir i yapmadan öylece booturmasn hiç ho görmem." 3*

"Her halinde Rabb'ine yönel." Bir ey isterken sadece O'ndan iste;

O'ndan bakasndan bir ey isteme. Senin bütün ihtiyaçlarn görüp

dardan kurtarmaya gücü yeten sadece O'dur; bakasnn böyle bir

gücü yoktur.

* a

Ayete, "insanlar Rabb'inin katndaki nimetlere rabet ettir, tevik

et" manas da verilmitir. Bu mana, son kelimeyi, "raib" eklinde

okuyanlara göre verilmitir.

37 Hâkim, Müstedrek, 2/527; Beyhakî, uaJfül-mth, nr. 10013; Süyûtî, ed-Diniil-Mensur.

8/551.

38 Tabirini, el-Kebîr, nr. 8538; Heys^mî, ez-Z^vaA, 4/63.

58_ 94.JNRÂH SÛRES 1-S _ _ _ Cüz: 30


Bu sûrede Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi vesellemj için dile getirilen ni-

metler ve iler, onun Allah'a davet eden ârifibillâh halifelerine de aynen

söylenmi saylr. Arif olan zata öyle denilmektedir: Senin kalbini mari-

fetimle geniletmedik mi? Bize yöneldiinde kusurlarn affetmedik mi?

Yahut öyle denir: Senden manevi yolculuun arlklarn aldk,

yükünü hafiflettik, seni bize tadk. Böylece sen yükü tayan deil,

tarafmzca tanan oldun. Seni insanlar bize davet etmen için hazrla-

dmzda ismini yücelttik, seni halka duyurduk. Daha önce, manevi

seyrin srasnda insanlar seni bizden alkoymasn ve megul etmesin

diye adn gizlemitik. Hiç üphesiz manevi terbiyedeki mücâhede-

nin zorluuyla birlikte, Hakk' müahede kolayl vardr. nsanlan

Hakk'a davet ve onlar uyarma iini bitirince, nefsini sürekli lâhî hu-

zurda olmaya zorla ve buna sabret

öyle de denebilir: Ey arif kulum, kendi nefsini kemale erdirme ii-

ni tamamlaynca, dier insanlarn da kemale ermesi için çal; halkn

hidayete ermesi yolunda bütün gayretini sarfet, tamamen bu ie yönel.**

Hayrlar ilerde muvaffak olmak sadece yüce Allah'n yardm ile

mümkündür.



nirah sûresinin tefsiri burada tamamland.

39 Nimetullah- Nahcuvânî [rahmetullahi aleyh], tl-Fnrâtihtl-lâhiyye adb tefsirinde, hu

sûrenin tefsirini u nasihatle bitirir "Ey Allah'a kavumay isteyen ve 0*nun kapsna

gönül veren Hak yolcusu! Seni Rabb'inin aktnda fâni olmaktan alkoyan bütün kotu

arzu ve emelleri kalbinden at. Gönlünü dünya adna her eyden çek. Bütün varlnla

Cenâb- Hakk'a yönel, O'nda fâni ol. Benlisinden yynJ. Kendinde bir ey görme; hiçbir

evi kendinden bilme. Boylcce iradenle nefsini öldür. Öldür ki Hak Teâlâ'ya ulaasn,

O'nun huzurunda kabul göresin, sevgisinde ebediyen baki kalasn. Yüce Allah, lutuf ve

keremiyle bi/leri, gönlünü dünyadan çekip Mevlâ'sna veren bahtiyarlardan yapsn*'

(bk. NJahcuvânî, el-Fevâtihu l-tlâhiyye, 2/518).

(95) TN SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Tin sûresi Mekke'de inmi olup sekiz âyettir.

Önceki Sûre ile Balants: Allah Teâlâ nirah sûresinde halkn

en hayrls Hz. Muhammcd'e jsaiiaiiahu aleyhi vosdicmi verdii nimetler-

den bahsetmitir. Bu sûrede ise en güzel kvamda yaratt dier insan-

larn halini anlatmaktadr.

jlLj o^ I JJ ! iÜ;ojJJ-i Luli

» >

jUjii oUJûji tjJLi-j ijJj jjjj v O

$ 5_yrudi i j_üi $ x; jJîsü uJ0

60 95. TN SÛRES 1-8 Cüz: 30


1. Yemin olsun incire ve zeytine,

2. Sînâ dana

,

3. Ve u emin beldeye ki,

4. Gerçekten biz insan en güzel biçimde yarattk.

5. Sonra da onu enaa derecelere döndürdük.

6. Fakat iman edip salih amel ileyenler müstesna. Onlar için hiç

bitmeyen ve eksilmeyen bir mükâfat vardr.

7. Bundan sonra (ey insan) sana, ahiret gününü yalanlatan nedir?

8. Allah , hüküm verenlerin en üstünü deil midir?

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "Yemin uhu incire v zeytine." Allah

Teâlâ, bu iki nimete yemin etmitir; çünkü onlarda insanlar için pek

çok fayda vardr.

Rivayet edildiine göre, Hz. Peygamber'e [sallallahu aleyhi vese!1em| bir

tabak incir hediye edildi; ondan bir miktar yedi ve sonra ashabna öy-

le buyurdu:

"Siz de yiyin ; eer cennetten bir meyvenin indiini söylemi olsaydm,

inciri söylerdim; çiinkii cennetin meyveleri çekirdeksizdir (onlarda birfazlalk

v da atlacak bir ey bulunmaz). ncir yiyin. ncir, basura iyi gelir, eklem

hastalnafayda vrir. "w

ncirin pek çok faydas saylmtr. Bunlardan bazs unlardr: n-

cir, atlacak bir eyi olmayan ho bir meyvedir. Yumuak bir gdadr.

Hazm kolaydr. Faydas çoktur. Yumuaktr, insann içini yumuatr.

Balgam söker. Böbrekleri temizler. Mesanedeki kum ve ta döker.

40 Sa'lebî, el-Kefi'C Beyân, 6/492.

Cüz: 30 6195. TÎN_SÛRES 1-8

Bedene kuvvet verir, imanlatr. Cier ve dalan gözeneklerini açar,

kan dolamn ve terlemeyi kolaylatrr.

Ali b. Musa Rza (rahmetuilahi aleyh]41 demitir ki:

"ncir, az kokusunu giderir, saçlar uzatr, felçten korur."

Zeytine gelince, o hem meyve hem gda hem de devadr. Onun tek

özellii ya olsayd bile bu onun fayda ve faziletini anlatmaya yeterli

olurdu. Zeytinin aac mübarek (bereketli) bir aaçtr. Buna âyetler a-

hitlik etmektedir (bk. Nur 24/35; Mü'minûn 23/20).

Muâz b. Cebel [radvallahu anh], bir zeytin aacnn yanndan geçti;

dalndan bir parça ald ve misvak olarak kulland. Sonra öyle dedi:

Hz. Peygamber' in [sallallahu aleyhi vesellem] öyle buyurduunu iittim:

"Zeytin aacndan ne güzel misvak olur. O mübarek bir aaçtr. Aza

ho bir koku verir ve di çürümesini önler. O, benim ve benden önceki pey-

gamberlerin misvak olarak kulland bir aaçtr. "*2

• A

fbn Abbas Jradyailahu anh] demitir ki: "Ayette anlatlan incirle zey-

tin u sizin yediiniz incir ve zeytindir."

A

Ayetteki "incir" ve "zeytin" ile onlarn yetitii iki dan kastedil-

diini söyleyen âlimler de olmutur .

43

"Sina dana da yemin ederim."

Tûrisînâ, Allah Teâlâ'mn Hz. Musa [aleyhisselâm] ile özel konuma

yapt dadr.

"Ve u emin beldeye de yemin ederim ki ..." Âyette geçen emin belde,

Mekke'dir. Allah Teâlâ ona özel bir eref vermitir. Orann emin ol-

mas, oraya mümin olarak giren kimsenin özel koruma altnda olmas

sebebiyledir. Çok güvenilir bir kimsenin kendisine emanet edilen eyi

41 Ehl-i bey t'ten Musa Kâ/.m’n oludur. Allah hepsinden raz olsun.

42 Taherânî, el-Evstal. nr. 682; Heysem}, ez-Ztrvâid, 2/100.

43 Bu konudaki rivayetler için bk. Süyûti, ed-Dürriil Mensur, 8/543-556.

62 95. TN SÛRES 1-8 Cuz:_30

güzelce koruduu gibi, Mekke'ye giren de öyle korunur. Dünya ve ahi-

ret hayrlaryla dolu olan bu iki beldeye yemin edilmesinin hikmeti, bir

açklamaya gerek brakmayacak ekilde açktr.

insann En Güzel Biçimde Yaratlmas

Yukardaki yeminlerle bildirilmek istenen gerçek udur:

"Gerçekten biz insan en güzel biçimde yarattk. " Âyet, bütün insan

cinsini kastediyor. Yüce Allah her insan biçim ve manasyla, zahiri ve

bâtnyla en güzel ekilde yaratm ve onlara en güzel dengeyi vermi-

tir. Kendilerini ayakta yürüyecek ekilde, âzalan birbirine uyumlu bir

biçimde ve Allah Teâlâ'mn sfatlarndan bazsma sahip bir ekilde ya-

ratmtr. Cenâb- Hak kendisinde bulunan kudret, ilim, hayat, iitme,

görme ve konuma sfatlarn hallerine uygun biçimde insanlara da

vermitir. Hz. Peygamberim [sallaliahu aleyhi vesellem] u sözü bu duruma

iaret etmektedir:

"Allah Âdem'i kendi suretinde yaratt."H

Hadisin bir rivayetinde öyle buyrulur: "Allah Âdemi Rahnân' su-

retinde (O'nun sfatlarn yanstacak ekilde) yaratt .

"

nsann tad alacak halleri açklamak çok uzun sürer.4 '

44 Buhâri. sti’zâr 1: Müslim. Birr, 1, Cennet, 28; Ahmed, Miisncti, V1W'. îbn Hibbân, el

hsan, nr. 6162; Begavi, erltu'*-Sinme, nr. 3298.

45 Kad Yahya b. Eksem [rahmetullahi alcvh|, bu âyetteki gü/el yaratla, yüz güzelli

anlamn vermitir. Bu konuda u ilginç olay nakledilir: Zamann halifesi (Yle'mûn)

bir gece hanmt ile birlikte mehtapl bir gecede ba baa konuuyorlard. Halife, bi'

ara hanmna, "Eer sen u dolunaydan daha güzel deilsen öyle öyle olsun" diye

büyük bir yemin etti. Sabah olunca sözün hükmünü âlimlere sordu. Hepsi hanm aydan

daha güzel olmad için yemininde yalana olduunu söylediler. Durum Kad Yahya

b. Eksem'e intikal etti. Kad, halifenin sözünde yalana olmadm, kendisine bir eygerekmediini söyledi. Soruyu soranlar, "Nasl olur, bu fetvanla üstatlarna muhalefet

etmi oluyorsun" dediler. Kad, "Fetva ilme göre verilir; bu konudaki fetvay hepimizden

daha âlim olan yüce Allah vermitir. O insan tantrken. Gerçekten biz insan en güzt l

biçimde yarattk' buyurmaktadr; bu âyete göre, halifenin hanm da aydan güzeldir" dedi

(bk. Raz, Mefâtihul-Gnyb, 32/11; Bursev, Rûhul-Beyân, 10/561 (Beyrut 2001).

"Sonra da onu en aa derecelere döndürdük." Yani bu derece güzel

ve üstün biçimde yaratlan insanlardan bir ksmn cehennemlik yap-

tk. Bu halleriyle onlar bütün varlklardan daha çirkin ve hepsinden

daha aa durumdadr. Çünkü onlar, kendilerine verilen güzel özel-

liklerin gereini yapmadlar, gerçek nsanî özelliklerini kullanmadlar.

Eer o sfatlarn gereini yapsalard en üstün mertebelere çkarlard.

Âyete u mana da verilmitir:

Biz insan ömrünün en kötü devresine ve perianlk haline dön-

dürdük. Bu devre, gençlikten sonraki ihtiyarlk ve kuvvetten sonraki

zayflk dönemidir. u âyet bu durumu ifade etmektedir:

"Biz kime uzun ömür verirsek,yaratlta onu tersine (eski güçsüz hali-

ne) çeviririz " (Yâsîn 36/68). Yani biz, uzun ömür verdiimiz insan o düz-

gün ve dengeli halinden sonra, yaratln tersine çevirerek sûret ve

ekil olarak en kötü duruma döndürürüz. O zaman, daha önce dik du-

ran beli bükülür, siyah saçlan beyazlar, derisi buruur, gözleri görmez,

kulaklar iitmez olur.

Devamndaki âyette öyle buyruluyor: "Fakat iman edip salih amel

ileyenler müstesna. Onlar için hiç bitmeyen v eksilmeyen bir mükâfat var-

dr." Bu âyete iki türlü mana verilebilir.*

1. Önceki âyete balayarak. O zaman mana öyle: Sonra da onu en

aa derecelere indirdik, ancak iman edenleri deil.

2. Önceki âyete balamadan müstakil olarak. O zaman mana öyle

olur: Fakat kim ihtiyarlk halinde iman ve eder ve salih amel yaparsa,

ihtiyarlk haline ve o hal içinde ibadetin meakkatine sabrettiklerinden

dolay, kendilerine hiç kesilmeyecek bir mükâfat ve sevap vardr; özel-

likle çok ileri yata bunu yaptklarnda sevaplar daha fazladr.

Enes (radyallahu anh] Hz. Peygambcr'n [sallallahu aleyhi veselleml öyle

buyurduunu rivayet etmitir:

64 _ 95. JTÎN SÛRES 1-8 Cüz: 30

"Bir mümin elli yana ulat zaman, Allah onun hesabn kolaylatrr,

yükünü hafifletir. Altm yana ulat zaman, Allah ona kendisine yönel-

mesini nasip eder. Yetmi yana ulat zaman, göktekiler onu sever. Seksen

yana ulat zaman, iyilikleri yazlr, Allah onun kusurlarn affeder. Dok-

san yama ulat zaman, günahlar affedilir, ailesi için efaatçi (rahmet sebe-

bi) olur; artk o, Allah'n yeryüzünde bir esiridir. Yüz yana ulat zaman,

bir amel yapamazsa, kendisine shhatli ve gençken yapt hayrl amellerin

sevabyazlr.

Devamndaki âyette öyle buyruluyor:"Bundan sonra (ey insan)

sana ahiret güniinii yalanlatan nedir?" Yani ey insan, hesap gününü is-

pat eden bu kadar güzel açklama ve kesin delillerden sonra, sana onu

yalanlatan nedir?

Ayet unu demek istiyor: Hiç üphesiz insann bir damla meniden

yaratlmas, sonra bir insan olarak düzgün vaziyette ekillendirilmesi,

belirli mertebelerden geçirilerek en son düzgün bir hale getirilmesi

daha sonra da ihtiyarlk haliyle ömrün en güçsüz ve perian haline

döndürülmesi, yüce yaratcnn varlna ve kudretine en açk delildir

Bu alacak ekil ve halde insan yaratmaya gücü yeten bir zat, elbette

onu öldükten sonra diriltip tekrar yaratmaktan aciz deildir. Öyleyse*

ey inkâra insan, senin hesap gününü yalanlamana sebep nedir?

Bu yalanlama Hz. Peygamber [saliallahu aleyhi vesellem] için de olabi-

lir. O zaman âyetin anlam öyle olur: Bu kesin delillerden sonra seni

yalanlayan kimdir?

"Allah, hiikünt verenlerin en üstiinii deil midir?" Bu âyet kâfirler için

bir tehdit içermektedir. Hiç üphesiz Allah, kâfirler için hak ettikleri

ekilde hüküm verir. Allah hüküm verenlerin en üstünüdür. Resulüm,

sen üzülme, Allah seninle seni yalanlayan kimselerin arasnda en gü-

zel hükmü verir.

46 Ahmed, Mü$ned, 3/218; Bezzâr, Müsirti, nr. 3587; Ebû Ya'lâ, Miisntd, 4246, 4247; Hey-

sem!, ez-Zemd, 10/204-205.

Cüz:_30 _ _ _ 95^TÎN SÛRES l-8_ _ _ _ 65

Âyetin lafznda geçen "hükm"e, hikmet manas da verilmitir.

Hikmet, bir eyi güzel ve salam yapmak anlamndadr. Buna göre

anlam öyle olur: nsan yaratan ve onu en güzel biçimde ekillendiren

Allah, her iini en güzel yapan deil midir?

Hz. Peygamber [saiuiahu aleyhi veseiiem] bu âyeti okuduu zaman,

"Belâ ve ette ala zâlike mhc'-âhidm (E>et yâ Rabbi, sen her iini en güzel

ekilde yapansn: ben buna ahidim)" derdi ve böyle söylenmesini emre-

derdi.47

#> _ *

1-8. Ayetlerin Tasavvuf! iaretleri

Bu konuda mam Kueyrî'nin [rahmetuiiahi aleyh] söylediklerinin öze-

ti udur;

Allah Teâiâ bu sûrede son derece erefli olan dört eye yemin et-A

mitir: Birincisi, kalbe yemin etmitir. Ayetteki "tin" kalbe iaret eder.

Bu kalp, akla dayal üphe ve vehimlerden arnd zaman, onda le-

dünnî ve manevi ilimler ortaya çkar.

kincisi, ruha yemin etmitir. Zeytinle iaret edilen ey nsanî ruh-

tur. Bu ruh, srrn nuruyla aydnlannca, içindeki kemalat ortaya çkar.

u âyette ruhtaki bu kabiliyete iaret edilmektedir:

"O (kandil) mübarek zeytin aacndan elde edilen yadan tututurulur.

O öyle bir yardr ki neredeyse, kendisine bir ate demese dek verir" (\ûr

24/35).

Üçüncüsü, srra yemin etmitir. Tûrisînâ ile srra iaret edilmitir.

Sr, lâhî tecelli yeridir, Hakk' müahede, O'nunla konuma ve dert-

leme mahallidir.

Dördüncüsü, emin beldeye yemin etmitir. Yeryüzünde emin kim-

se, Allah'n halifesi olan ariftir. Arifin emniyet hali, temkin halinden

47 bk. Ebî Davud, Sala I, ISO (nr. 887); Tirmizî, Tefsîru Sûre (95), nr. 3347; Ahmed, Müstcd,

2/249; Beyhaki, Sünen, 2/310; Begavî, tr/ru s-5i?m«*, nr. 623.

66 Cüz: 3095. TÎN SÛRES

sonra elde ettii gizlilik hâlidir. Bu, lâhî hüküm ve hikmetlerin edebi-

ne göre amel etme ve ibadetleri yerine getirmek için sebeplere dönme

makamdr. Bu makam, "Gerçekten biz insan en güzel biçimde yarattk"

âyetiyle üzerine yemin edilen kâmil insanlk makamdr.

Kueyrî der ki: "Âyetin manas udur: Biz insan, lâhî tecellilere

en üst seviyede mazhar olmu bir vaziyette ve lâhî emaneti tayacak

kabiliyette yarattk; onu rahmani sfatlarla donattk. Ruhunu, ruhanî

âlemin merkezi yaptk. Ftratn farkl mizaçlar toplayacak ekilde ve

en dengeli biçimde düzenledik. Onu kâinat içinde en geni ve en kap-

sayc özellikte ortaya çkarttk."

Sehl b. Abdullah- Tüsterî, u sözüyle insann bu özelliine iaret

eder:

"Ey insan, kâinatta mevcut olan her ey sende toplanmtr."

airlerden biri de insann bu özelliini öyle dile getirir:

"Ey içindeki srdan habersiz olan insan, cevherine iyi bak; ba-

karsan kendinde bütün kâinat derced ilmi görürsün. Sen zâhirin ve

batnnla cn mükemmel ekilde yaratlm bir varlksn. Ey lâhî srlar

içinde toplayan insan, deerini iyi bil!"

bn Atâullah- skender! |rahmctullahî aleyh] LetâifüVMinen adl ese-

rinde, müridi eyh Ebül-Abbas'n |rahmetuUahi aleyhi öyle dediini

nakleder:

"Bir gece Tîn sûresini okuyordum; 'Gerçekten biz insan en güzel bi

çimde yarattk. Sonra ottu en aa derecelere döndürdük’ âyetine geldim.

Bunun manasnn ne olduunu düünmeye baladm. O srada ban.

levh-i mahfuz açld; bir de baktm ki orada unlar yazl: "Biz insa-

n ruh ve akü yönünden en güzel biçimde (varlklar içinde en yüksek

mertebede) yarattk. Sonra nefsine ve hevâsma uyduu için onu en

aa derecelere indirdik."4"*

48 bn Aiâliah- skenderî, Lelûifül-Minen, s. 107 (Beyrut, ts.).

Cüz. 30 _ __ _ 9xJÎN SÛRES 1-8 _ 67

"Ancak iman edip salih amel yapanlar " âyetinde bahsedilenler, güzel

yaratl hali içinde kalan ruh ve akl sahipleridir. Dier insanlar ise

nefsine ve hevâsna uyanlardr.4'*

En dorusunu Allah Teâlâ bilir .

50



Tîn sûresinin tefsiri burada tamamland.

49 smail HaJck Bursevi |rahmetullahi aleyh] der ki: "Baz insanlar ehvet denizine dalar-

lar, hayvan hislerinin peine düerler, cismanî ve eytani lezzetlerle oyalanr dururlar,

zulüm yaparlar. Böylece iç âlemleri tersine döner, insanlk vasf deiir. Allah katnda

itibard görünüe deildir. Allah insann kalbine bakar, içine itibar eder.D görünüü

güzel olan nice insanlar vardr kî iç âlemleri çok kötü ve çirkin vaziyettedir. Kyamet

günü herkes iç âleminin durumuna göre snfsnf haredilir" (bk. Bursevi, Rûhul-Btyân,

10/562). Dünyada güzel bir insan biçiminde iken mahere hayvan, ylan, eytan, kaplan

gibi en çirkin suretlerde gelenler çok olur. Bu halden yüce Allah'a snrz.50 Nimetullah-i Nahcuvânî [rahmetullahi aleyh], bu sûrenin tefsirini u nasihatle bitirir:

"Ey sonu cennete giden tevhid yolunda sabit kalmak isteyen ümmet-i Muhammed, bu

sûre üzerinde çok iyi düün ve ondaki senin için gerekli olan en mühim eyleri alp

uygula. Bütün varln ile yüce Allah'a yönel. Salih amellere sarl. Yanl ilerden ve

haramlardan kaçn. Sakn dünyann basit ilerine bulama, alçak eyleriyle kendini kir-

letme. Bo hayal ve temennilere dalmaktan sakn. Çünkü bu eyler seni alçaltr, enaaderecelere indirir, atee iter, seni pimanlk ve perianlk içinde brakr" (Nahcuvânî,

el-Frt'âtihul-llâhiyye, 2/519).

(96) ALAK SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Alak sûresi Mekke'de inmi olup on dokuz

âyettir.

Önceki Sûre ile Balants: Allah Teâlâ bir önceki sûreyi kendisi-

nin hüküm verenlerin en üstünü olduunu bildirerek tamamlamtr.

O'nun esiz hükümlerinden biri de Hz. Muhammed'e [saiiaiiahu aleyhi

vesellem] nübüvvet ve risâlet tacn giydirmesi, ona kitab ve hikmeti ö-

retmesidir.

Bu sûre, Kur'an'n vahyedilen ilk sûresidir; vahiy ve âyetlerin inii

bu sûre ilebalamtr/1

S bk. Hâkim, Müsledrek, 2/220; Ebû Nuaym, Hlyetü bEvliyâ, 1/256-257; Heysemî, ez-

T&vaid, 7/139; Mira danda surenin hepsi deil, ilk be âyeti inmitir. Dier ksm daha

sonra nazil olmutur (bk. Beyhakî, Delâilü'rhNübümv, 2/157-158 (Beyrut 1985]; Süvûtî,

ed-Dürrü 7-Mensur, 8/560).

70 Cüz: 30<*t>. Al.AK SURES 1 -5

slâm'n lk Emri: Yaratan Rabb'inin Adyla Oku!

Yüce Allah'n sonsuz hikmetlerinden biri de insan bir nutfeden

(bir damla meniden) yaratmas, sonra onu deiik evrelerden geçire-

rek en mükemmel hale ulatrmasdr. Cenâb- Hak ilk inen âyetlerde

buyurdu ki:

• •

A OA j-, O 3-^ jA^ Af-Uo J-fötA O ^33

* * • »


1. Yaratan Rabb'inin adyla oku.

2. O, insan bir nutfeden (rahimde alanm yumurtadan) yaratt.

3. Oku! Rabb'in, çok büyük kerem (ltufv ihsan) sahibidir.

4. O Rab ki kalemle (yazmay) öretti.

5. nsana bilmedii eyleri öretti.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "Yaratan Rabb'inin adyla oku."

Bu hitap vahyin ilk inii annda Hz. Peygamber'e (sallallahu aleyhi

veseliem) yaplmtr. Kendisine öyle denmitir: Bu KuPan' Rabb'inin

ismiyle balayarak oku! Yahut O'ndan yardm isteyerek oku.

Âyette, "Rabb'inin ismiyle " ifadesinde, Cenâb- Hakk'n rablik sfat

söylenerek O'nun her eyin sahibi olduuna, varlklar terbiye ettii-

ne, onlar layk olduklar makama derece derece ulatrdna dikkat

71Cüz: 30 96. Al, AK SÛRES 1-5

çekilmitir. Bununla aynca Hz. Peygamberdin de |sallallahu aleyhi vcsellem]

kendisine nice ilim ve hikmetleri içeren bir kitabn vahyedilmesiyle,

insanlar beeri ve ruhanî yönden en mükemmel makamlara ulatra-

cak bir tebli yaptna ve terbiye verdiine iaret edilmitir.

"O, yaratandr.’’ Bu ifadede O'nun neyi yaratt belirtilmemitir.

Bunun içine yaratlan her ey girer. Çünkü O'ndan baka bir yaratc

yoktur. Her eyi yaratan sadece O'dur. Bütün varlklar, O'nun takdir ve

hükmüyle var olmulardr. Takdir ve yaratlma yönüyle hepsi ayndr.

"O, insan bir nutfeden (rahimde alanm yumurtadan) yaratt." Bura-

da dier varlklar içinden özellikle insann dile getirilmesi, onun ere-

fini bildirmek içindir. Bunun bir dier sebebi de vahyin insana inmi

olmasdr.

Önceki âyeti, "O insan yaratandr" eklinde anlamak mümkün-

dür. Birinci âyette bu mana kapal bir ekilde söylenmi, peinden

gelen âyette açklanmtr. Bu, insann yaratnn büyüklüünü ifade

etmek ve ftratndaki alacak güzellikleri göstermek içindir.

Önceki sûrede Allah Teâlâ'nm insan en güzel biçimde yaratt

zikredildi. Bu sûrede ise ksaca insann yaratl esnasnda geçtii ev-

relerden bahsedildi, aynca kendisine verilen nimetler dile getirildi. Ar-

dndan, insann nasl azgnlat ve bu insann ahirette hangi hallerle

karlaaca söylendi. Sûrenin bu ksm, önceki sûrede geçen, "Ger-

çekten biz insan en güzel biçimde yarattk. Sonra da onu en aa derecelere

döndürdük’’

âyetlerinin bir tefsiri gibidir.

Allah Teâlâ insann ilk yaratln anlatrken, "Onu bir nutfeden

yaratt " buyurdu. Ayetin lafznda geçen ve "nutfe" olarak tercüme et-

tiimiz "alak" ifadesi, özel bir mana içindir. Bu kelime "balanmak,

tutunmak, yapmak, toplamak, birletirmek, ilgi duymak ve sevmek"

gibi anlamlara gelir. nsann temelini oluturan bu maddenin özellii

insana da yansmtr. nsan kelimesinin bir manas da bünyesinde bir-

çok eyi toplayandr.

Cüz: 3072 96. ALAK SÜRES 1-5

nsann yaratl safhasndaki bu halde u duruma da bir iaret

vardr: Dinin balangc da insann balangc gibidir. nsan Önce za-

yf bir haldedir, sonra yava yava kuvvetlenerek kemale erer. Din de

böyledir.

Sonra okuma emri tekrarlanarak öyle buyruldu:

'‘Oku!" Yani sana emredileni yap. Bu ifade, istenen eyi yapmasn

kuvvetle emretmek için tekrarland. Bir de peinden gelen, “Rabb'in,

çok büyük kerem sahibidir " sözüne bir hazrlk yaplm oldu. Hz. Pey-

gamber |sallallahu aleyhi vesellem], melein ilk, "Oku!" emrine karlk,

"Ben okuma bilmem " diye özür beyan etmiti. O bu sözüyle, okumann

daha önce okuyup yazanlarn ii olduunu, kendisinin ise ümmî olup

kimseden böyle bir ders almadn belirtmek istemiti. Bunun üzerine

tekrar kendisine "Oku!" emri verildi. te o zaman,

"Sana isminden vardm isteyerek okuman emreden Rabbin, çok bü-

yük kerem sahibidir" buyruldu. O, herkesten çok ikram ve ihsan sahibi-

dir. Kullarna çok büyük nimetler ikram eder. Öyle cömerttir ki kendi-

sine isyan edenlere hilimle davranr, müsamaha gösterir, onlar hemen

cezalandrmaz. Bundan daha büyük bir kerem ve ihsan olur mu?

"O Rab ki insana kalemle (yazmay) iv bilmedii eyleri öretti.

"

Cenâb-

Hakk'n kullarna hiç bilmedikleri eyleri öretmesi, onlar cehalet ka-

ranlndan ilmin nuruna ulatrmas, O'nun sonsuz kerem ve ihsann

göstermektedir. Bu âyette ayrca birçok fayda ve faziletinden dolay

yaz yazma sanatna da dikkat çekilmitir. Bilindii gibi, ilimlerin kita-

ba geçirilmesi, hikmetlerin kaydedilmesi, önceki insanlarn haberleri-

nin zapt, Allah Teâlâ'nm indirdii kitaplarn yazlmas ancak yaz ile

olmaktadr. Eer yaz olmasayd, din ve dünya ileri düzgün gitmezdi.

Yüce Allah'n ince hikmetini anlatmayau kalem ve yazdan baka bir

delil olmasayd, bunlar bile yeterli olurdu.

Cüz: 30 7396. A LAK SÛRES 1-5

A

Ibn Aur-i Fâsî bu konuda der ki:

"Allah'n yaratt her varlkta ve yapt ilerde alacak eyler var-

dr. Öyle ki bu varlk âlemindeki hakikatler sürekli deiir durur. Sen bu

varlklarla gözünle konu (onlara gönül ve ibret gözüyle bak); onlarn

dilini ba kula iitmez. Cenâb- Hakk'n hitab hazrdr (yüce Mevlâ,

kâinatn diliyle herkese hitap etmektedir); fakat onu anlayanlar gittiler."


Bütün ilerinde Rabb'inle olman için O'nunla (O'ndan yardm is-

teyerek ve her iinde O'nu müahede ederek) oku. Allah Teâlâ, bütün

varlklar, onlara baklp yüce zatnn tannmas için yaratt, varlk âle-

minde tecellilerine en fazla mazhar olan insan bir damla basit sudan

ortaya çkartt. Sonra onu, ilimle en yüksek mertebelere yükseltti. nsa-

n, pis bir su seviyesinden ilim ve marifetin zirvesine ulatrd. nsana

yapt bu ihsan anlatmak için,

"Oku! Rabb'in çok kerem zv ihsan sahibidir" buyurdu. O Rabb'in ki

sana saysz ikramlarda bulundu; sana bilmediklerini öretti. Yine ORabb'in insana, kalemle yazmay ve bilmedii nice eyleri öretti.

Nankörlere ve Azgnlara Uyan

nsan bu nimetlere ükretmedii takdirde Cenâb- Hak onu u e-

kilde uyard:

1 < -W . .1 - / V . ^ ^ î

ji 0 i\j o 0 ji_uy o

0^ m rj^0^ - • rf'j' OJ

*i . i

74 96. ALAK SÛR KS 6-19 Cüz: 30

IjL;1 X

6. Gerçeku ki insan azar.

7. Kendini zengin ve yeterligördüü için.

8. üphesiz dönü Rabb'inedir.

9. Gördün mü u engelleyeni,

10. Namaz klarken kulu Muhammed'i.

11. Söyle bakalm, ya o (peygamber) doru yolda bulunuyor,

12. Yahut takvay emrediyorsa! (Ona uymak gerekmez mi?)

13. Ne dersin, o (azgn insan hakk) yalanlyor ve doru yoldan yüz

çeviriyorsa! (Yapt doru mudur?)

14. O insan, Allah’n (yaplan her ii) gördüünü bilmez mi?

15. Hayr, hayr! Eer vazgeçmezse muhakkak onu alnndan (per-

çeminden) yakalarz (cehenneme atarz).

16. O yalana, günahkâr alndan.

17. Haydi o, kendi meclisini (adamlarm ve taraftarlarm) çatrstn

(da görelim).

18. Biz de zebanileri çaracaz.

19. Hayr! Ona uyma! (Sen namaz klp) secde et de Allah'a yakla!

Cü/: 30 96. ALAK SÛRES 6-19 75

Tefsir

nsan bu nimetlere ükretmedii takdirde Allah Teâlâ onu u ekil-

de uyard: "Hayr, o azgn insann söyledikleri ve yaptklar doru de-

ildir. Gerçeku ki insan azar." Allah ona ükretmesi için nice nimetler

vermiken, o kalkt inkâra gitti, azgnlk yapt. Gerçekten insan (kalbi

kör olunca) haddi aar ve Rabb'inin emrine kar kibirlenir.

Sûrenin altnc âyetinden sonuna kadar olan ksm, daha sonraki

bir zamanda Ebû Cehil hakknda inmitir. Mehur olan görü budur.

"Kendini zengin ve yeterli gördüü için." nsan, kendini zengin, ye-

terli ve kudret sahibi görüp hiç kimseye ihtiyac olmadn düündü-

ü zaman azar. nsann genelde azma sebebi budur. nsan tevazuya

sevkeden ise fakirlik, yani kendini aciz görme, yüce Rabb'ine muhtaç

bilme halidir.

Allah Teâlâ sonra, haddi aan insan bu azgnlnn sonucundan

sakndrd ve ona hitap ederek öyle buyurdu:

"üphesiz senin dönüün Rabb'inedir." O sana bu azgnlnn kar-

l olan cezay verecektir.

"Gördün mü kulu Muhammed’i namaz klarken engelleyen u adam!"

Yani Allah'n peygamberi Muhammed'i fsallallahu aleyhi vesdlemj namaz-

dan alkoyan, namaz klarken onu engellemeye çalan u Ebû Cehil

denen herifi gördün mü? O ne kötü bir i yapyor. Ayet onun ne kadar

çirkin bir halde olduunu ve ne kadar tuhaf bir i yaptn anlatyor.

Ayrca onun, gözü gören herkesin garip karlayaca çirkin bir i yap-

tn bildiriyor.

Rivayet edildiine göre, Ebû Cehil Kurey'ten bir grup insanla bir-

likteydi. Onlara, "Eer Muhammed'i Kabe'de namaz klarken görür-

sem, ayamla boynuna basacam" dedi. O srada Hz. Peygamber [sal-

lallahu aleyhi vesellem| namaz klyordu. Onu görünce yanma doru geldi.

Sonra eliyle bir eyden korunarak gerisin geri dönüp kaçt. Ona,

76 _ _96. ALAK SÛRES b-19 Cüz:_30

"Ne oldu, niye geri durdun?" diye sorduklarnda Ebû Cehil,

"Benimle onun arasnda ateten bir hendek olutu, bana korkunç

bir ey ve bir kanat engel oldu!" dedi. Bu olay üzerine âyetler indi. Resû-

lullah |sallaliahu aleyhi vesellem| o anda ne olduunu öyle haber vermitir:

"Eer o srada bana yaklasayd melekler onu parça parça ederdi."'2

*

Ayetteki,"Gordiin müu adam?" ifadesindeki görme, ba gözünün

görmesidir. Bu kelime bazan "akln görüü ve kalbin bilmesi" için de

kullanlr. O zaman "bilmek" manasnda olur. Görmek fiili u âyetler-

de "bilmek ve haber vermek" anlamnda kullanlmtr:

"Gördün mii, ya o (peygamber) doru yolda bulunuyor yahut takvay

emrediyorsa! Ne dersin, onu engelleyen kimse hakk yalanlyor ve doru

yoldan yüz çeviriyorsa/"

Görmek, bir eyi bilmenin sebebidir. "Gördün mü?" demek, "Bu

konuda ne biliyorsun, ne dersin?" demektir. Âyetlerdeki hitap, kendi-

sine hitap edilmesi uygun olan herkesedir. Bununla, akl bamda olan

herkesin bu tür olaylar düünüp deerlendirmesi, doru ile yanl,

hakl ile haksz bilmesi istenmektedir.

Yukardaki üç âyete cevap olarak öyle buyrulmutur:

"O insan, Allah'n (yaplan her ii) gördüünü bilmez mi?"

Bu âyetlerde iki gruba da ayr ayn hitap edilmektedir. öyle ki:

Allah Teâlâ önce âyetleri inkâr edenlere öyle sesleniyor: Ey kâfir

insan, eer o peygamberin ii ve namaz doruysa, o peygamber Al-

lah'a davetiyle de takvay emrediyorsa, sen onu niçin inkâr ediyorsun,

kendisine neden kar geliyorsun?

Sonra hak tarafndakine dönerek onu öyle teselli ediyor: Ey mü-

min, eer o kâfir kimse hakk yalanlyor ve hidayet yolundan yüz çevi-

riyorsa onun yaptnn ne deeri var; sen iine bak!

52 Buhari, Tefsîru'UKuf'ân (Sûre 96), 5 (nr. 4958); Aynî, Umdetül-Kâri, 13/503*504; Müslim.

Münâfikîn, 38.

Cüz: 30 7796. A LAK SÛRES 6-19

Gaznevî der ki: '"Ber o peygamber hidayet üzere bulunuyor ve

takvay emrediyorsa' âyetinin cevab söylenmemitir. Bu cevap udur:

ayet o peygamber doru yolda ise ona uymak farz deil midir? Yani ey

hakk yalanlayan, hidayetten yüz çeviren kâfir kimse, sen böyle bir kulu

namazdan nasl alkoyarsn? Allah'n seni gördüünü bilmez misin?"

“Hayr! Allah'a ibadete mani olan kimsenin yapt doru deil.

Eer vazgeçmezse, muhakkak onu alnndan, perçeminden yakalarz, cehen-

neme atarz, O yalanc, günahkâr alndan. Haydi o, kavminin topland

meclisi, adamlarn ve taraftarlarn çarsn da görelim!"

Rivayet edildiine göre Ebû Cehil, Hz. Peygamber namaz klarken

yanna gitti. Ona, "Seni namazdan menetmedim mi?" dedi. Resûlullah

|sallallahu aleyhi vosdlem] ona ar ve sert konutu. Ebû Cehil,

"Beni tehdit mi ediyorsun? Benim bu vadide (Mekke) adamlanm

ve taraftarlarm senden daha çoktur" dedi. O zaman bu âyetler indi.

Allah Teâlâ buyurdu ki:

"O adamlarn çarsn; biz de zebanileri çaracaz

Yani onu atee sürüklemesi için azap meleklerini çaracaz. Hz.

Peygamber [sallallahu aleyhi vesellem] bu olay hakknda öyle buyurmutur:

“Eer Ebû Cehil adamlarn çarmayd, azap melekleri onu milletin gözii

önündeyakalayp azap ederdi. "w

“Hayr! Onun söyledii doru deil. Sen ona uyma!" Yani sen bu-

lunduun doru yolda devam et; onun isyanndan ve kendisinden yüz

çevir."Yalanclara uyma'' (Kalem 68/8) âyeti de bu manadadr.

"Sen namaz klp secde et de Allah'a yakla /" Yani sen hiçbir gev-

eklik ve zafiyet göstermeden namazna ve secdene devam et; böylece

Rabb'ine yakla.

53 bk. Tirmizî, Tefsîrü'l-Kur'ân, 84 (nr. 3349); Nesâ, cs-Sünenül-Kübrâ, nr. 11684; Taberi,

Câmi 1-Beyât, Alak sûresi tefsiri. Baz rivayetlerde, "Onu azap melekltr yakalard" sözü

bn Abbas’a [radvallahu anh] ait olarak nakledilmitir.

78 _ 96. ALAK SL'RESt 6-»9 Cü*:JO


Kim Allah'a yönelen ve namazna devam eden bir kimseyi inkâr

ederse, onun hakknda da bu âyetlerdeki uyanlar söylenir. O da, "Gör-

dün mü namaz klaru engelleyen ve onunla alay eden u kulu!" diye

knanr. Allah’a dönmü kimseye de öyle denir:

Sakn, seni namazdan ve hak yoldan alkoymak isteyen o kimseye

uyma! Sen kalbinle ve bütün bedeninle secdeye var, bu ekilde yüce

Mevlâ'na yakla; böyle yap ki O'na kavuma nimetine eresin.'*

Hayrl ilide muvaffak olmak sadece yüce Allah'n yardm ile

mümkündür.

Allah Teâlâ, efendimiz Muhammed'e, onun Ehl-i beyt'ine ve asha-

bna en güzel ekilde salât ve selâm etsin.

Alak sûresinin tefsiri burada tamamland.

34 Nimetullah-i Nahcuvâni [rahmetullahi aleyh], bu sûrenin tefsirini u nasihatle bitirir:

"Ey Cenâb- Hakk'a yaklamak ve ulamak isteyen Hak yolcusu! Allah senin bu arzu ve

isteminde yardmcn olsun. Sen sana emredilen bütün taat ve ibadetlere ihlâsla ve tam

bir boyun büküklüfcü içinde devam et; çünkü Allah Teâlâ 'ya yaklamann tek yolu, kalp

krkl, boyun büküklüü, yalvarma ve bütün beerî eylerden kalbi çekip Allah'n

muhabbetinde fâni olmadr. Bir de iradeli olarak nefsi öldürmek, onun bütün kötü ar-

zularn ve bo isteklerini kalpten silip atmak gerekir. Bovle yaparsan Cenâb- Hakk'a

kavuur, CYnunla ebedi bir hayat bulursun. Yüce Allah bizleri, lutfuvla bu vasflara sa-

hip kullarndan eylesin" (bk. Nahcuvâni, el-Fevitihul-lâhiyye, 2/521).

(97) KADR SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Kadr sûresi Medine'de inmitir. Bu, Abdul-

lah b. Abbas'n görüüdür. Onun Mekke'de indii de söylenmitir.

Kadr sûresi be âyettir. Sûre, Kadir gecesinden bahsettii için bu ismi

almtr.

Önceki Sûre ile Balants; Cenâb- Hak önceki sûrede secde ede-

rek Allah'a yaklama emrini verdi. Bu sûrede ise Allah'a yaklamann

büyük ölçüde gerçekletii vakitten bahsederek öyle buyurdu:

j i

1

A ^ I

| ^

*

O

80 97. K ADR SURES 1-5 Cüz: 30


1. üphesiz biz onu (Kur'an') Kadirgecesinde indirdik.

2. Kadir gecesinin ne olduunu bilir misin?

3. Kadir gecesi bin aydan hayrldr.

4. O gecede, Rab'terinin izniyle melekler ve Rûh (Cebrâil), her i

için iner dururlar.

5. O, fecrin douuna kadar süren selâm ve selâmet gecesidir.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "üphesiz biz onu, Kur'an' Kadir gece-

sinde indirdik."

Allah Teâlâ, "Onu biz indirdik" ifadesiyle Kur'an'n indirilmesini

kendisine nisbet ederek onun ann yüceltmitir. Bu ifade ayn zaman-

da Cenâb- Hakk'n ona ne kadar önem verdiini de göstermektedir.

Ayette, Kur'an ismi açkça söylenmemi, bunun yerine "o” zamiri kul-

lanlmtr. Bu, Kur'an'n herkes tarafndan bilinen bir kitap olduunu

bildirmek içindir. Sanki "o kitap" denince, bütün zihinlerde hazr olan

ve beliren eyin Kur'an olduu belirtilmitir.

öyle bir görü de vardr: Bu âyette, "Onu indirdik"sözüyle, bir

önceki sûrede, "Oku!" emriyle okunmas istenen ey kastedilmitir.

Bu durumda sûre, önceki sûreye mana olarak bitimi olup onun bir

devam olmaktadr.

"Kadir gecesinin ne olduunu bilir misin?" Allah Teâlâ bu âyetle

Kur'an' indirdii gecenin ann yüceltmitir. Bu âyette, o gecenin

kymetini insann idrak edemeyeceine de iaret edilmektedir. Onun

kymetini sadece bütün gayb bilen AUah bilir. Nitekim yüce Allah o

gecenin kymetini öyle bildirmitir:

Cüz: 30 _ _ _ 97. KADR SÛRES 1-5 81

"Kadir gecesi bin aydan hayrldr." Yani bu gece, içinde Kadir gece-

si bulunmayan bin aydan daha hayrldr. Bu âyet, Hz. Peygamberi

[saiiaiiahu aleyhi veseiiemj o gecenin kymetini bilmeye tevik eden âyetin

peinden onun kymetini ksaca ifade etmitir. Bu tevik ayn zamanda

o gecenin kymetinin bilinmesi konusunda bir müjde tamaktadr ve

bu müjde verilmitir. Her iki âyette de açkça "Kadir gecesi" ifadesinin

kullanlmas, onun büyüklüünü kuvvetle ifade etmek içindir.

Kuriarin Kadir gecesinde indirilmesine gelince; bununla iki eykastedilmi olabilir:

1. Kur'an dünya semasna bütünüyle toptan o gece indirilmitir.

Rivayet edildiine göre Kur'an, levh-i mahfuzdan dünya semasna Ka-

dir gecesinde toptan bir defada indirilmitir. Sonra yirmi üç sene için-

de Hz. Peygamber'e [sallallahu aleyhi vesellem] parça parça indirilmitir. 55

2. Kur'an bu gecede indirilmeye balanmtr. Bu görü daha açk

ve kuvvetlidir.

Bu geceye Kadir gecesi denmesi, o gecede bütün ilerin hükme ba-

lanmasndan ve o sene içinde olacak eylerin ortaya çkarlp görevli

meleklere bildirilmesinden dolaydr. u âyette bu ifade edilmektedir:

"Ogecede her hikmetli i hükme balanr" (Duhân 44/4). Buna göre "kadr",

"takdiretme, belirleme" manasmdadr.

Bu geceye Kadir gecesi denmesinin dier bir sebebi, onun dier

gecelere göre çok erefli ve kymetli olmasndandr. Buna göre "kadr",

"eref" anlamndadr.

Kadir Gecesi Hangi Gecedir?

Mehur olan görüe göre Kadir gecesi, ramazan aynn 27. gecesidir.

Rivayet edildiine göre sahabeden Übey b. Kâ'b [radyailahu anh]. Kadir

gecesinin ramazan aynn 27. gecesi olduunu yemin ederek söylerdi.^

55 Bu konudaki rivayet için bk. Süyûtî, ed'Durrü PMensûr, 8/567-568.

56 bk. Müslim, Miisâ fi rin, l7S(nr. 762); Ebû Davud, nr. 1378;Tinnizî. nr. 793, 3351; Ahmed,Miiattetl, 5/130.

82 97. KADR SURES 1-5 Cüz: 30

Bu konuda baka görüler de vardr.57 Kadir gecesinin aranmas

gereken zaman, ramazann son on günündeki tek gecelerdir.

Bu gecenin gizli tutulmasnn birçok sim vardr. Bunlardan biri

de bu geceyi arayan kimsenin, bütün geceleri ihya ederek daha fazla

sevaba ulamasdr. Be vakit namaz içinde orta namazn gizlenmesi

de böyledir. Bunun gibi gizlenen baka eyler daha vardr ki orüann

bazs unlardr:

(Kendisiyle edilen dualarn kabul edildii) ism-i a'zam yüce Al-

lah'n isimleri içinde gizlenmitir.

Dualarn kabul edildii saat cuma gününde gizlenmitir.

Yüce Allah'n nzas ibadet ve taatlerin içinde gizlidir. Allah'n, ku-

lunun hangi ibadet ve taatinden raz olaca bize gizlidir. Bunun için

hiçbir ibadet ve taati küçük görmeyip imkân ölçüsünde her türlü ha-

yrl ii yapmaya çalmaldr.

Yüce Allah'n gazab günahlarn içinde gizlidir. Bunun için hiçbir

günah küçük ve basit görmeyip hepsinden saknmaya çalmaldr.

Kullar içinde kimin Allah dostu olduu da gizlenmitir. Bunun

sebebi, belki bu kimse Allah dostudur diyerek herkese kar güzel zan-

la bakmak ve edepli davranmaktr.

Âyette, "Bin aydan hayrldr" eklinde özellikle bin saysnn zikre-

dilmesi, iki sebeple olabilir:

Biri, bununla haynn çokluu anlatlmtr.

Dieri de bu konuda nakledilen u rivayetlerdir:

Bir defasnda Resûlullah [sailallahu aleyhi vcsellem) ashabna srâiloul-

lan'ndan bir adamdan bahsetti. Onun silahn kuanarak Allah yolun-

da bin ay cihad ettiini haber verdi. Bunu dinleyen müminler onun

haline ardlar, ameline hayran oldular, kendi amelleri gözlerinde

57 Deiik görüler için bk. Süyûtî, ed-Diîrrül-Mensûr, 8/571-584.

Cüz: 30 97. KADK SURES 1-5 83

küçüldü, buna üzüldüler. Bunun üzerine Allah Teâlâ onlara bu gazi-

nin bin aylk amelinden daha hayrl olan Kadir gecesini verdi.

Bir dier rivayet udur:

Hz. Peygamber [sallallahu aleyhi veselleml, dier bütün ümmetlerin

ömürlerinin çok uzun olduunu gördü; onlara göre ümmetinin öm-

rünü ksa buldu. Dier ümmetlerin yapt amelleri ümmetinin yapa-

mayacandan korktu, buna üzüldü. Bunun üzerine Allah Teâlâ, ona

Kadir gecesini verdi ve bu geceyi dier ümmetlerin bin ayndan daha

hayrl yapt.

öyle de denilmitir: Hz. Süleyman'n [aleyhisselâm] saltanat 500 ay

sürdü. Zülkameyn'in jaleyhisselâm] mülk ve hükümdarl da 500 ay sür-

dü. kisinin toplam 1000 ay eder. Cenâb- Hak, Kadir gecesini ihya

eden kimse için onlarn saltanatndan daha hayrl yapt.

Allah Teâlâ, daha sonra bu gecenin niçin faziletli olduunu öyle

açklad:

"O gecede, Rablerinin izniyle melekler ve Ruh (Cebrail), her i için iner

dururlar."

Âyette geçen "ruh", ya Cebrâil'dir [aleyhissel3m| ya da meleklerin sa-

dece bu gece gördükleri dier bir melektir.

Yahut âyetteki ruhtan kast, lâhî rahmettir.

Meleklerin inmesiyle kastedilen udur: Bu gecede melekler yeryü-

züne inerler, insanlara selâm verirler, onlarn dualarna âmin derler.

lgili rivayetlerde böyle anlatlmtr.

Bir baka görüe göre, melekler yeryüzüne deil, dünya semas-

na inerler. Bu inileri kendi balanna deil, Allah'n izniyle olur. Ken-

dilerine bildirilen ve verilen her ii görmeye gelirler. Bunlar, Cenâb-

Hakk'n gelecek seneye kadar olmasn takdir ettii ilerdir.

Rivayet edüdiine göre Allah Teâlâ, yeni sene içinde olacak bütün

ileri meleklerine bildirir.

84 9 7. KADR SÜRES 1-5 _ Ciiz:_30

öyle de denmitir: Yeni sene içinde olacak iler. aban aynn on

beinci gecesinde yani Berat gecesinde gayb ilminde ortaya çkarlr,

Kadir gecesinde de meleklere bildirilir. Onun için meleklerin bu çok

mühim iler için inmeleri Ö2ellikle söylenmitir. Onlarn bu iler için

inmeleri, müminlere selâm vermek ve dualarna "âmin" demek için

inmelerine engel deildir. Nitekim o gece için âyette,

"O, batan sona selâm iv selâmet gecesidir" buyrulmutur. Yani o gece

müminler için selâm ve selâmet gecesidir.

O geceye "selâm" denmesi, meleklerin insanlara çokça selâm ver-

mesindendir. Rivayet edildiine göre melekler o gece, ayakta olan,

oturan. Kuran okuyan ve namaz klan her mümine selâm verirler.

Bu gece aym zamanda selâmet gecesidir. Allah Teâlâ, bu gecede

sadece hayr ve selâmet olan eyleri takdir eder; dier gecelerde ise

hem selâmet hem de bela ve musibet takdir eder.

bn Abbas [rachyallahu anhl demitir ki: "Sûredeki 'o' anlamna gelen

'hiye' zamiri, Kadir gecesinin ramazann 27. gecesi olduuna iaret et-

mektedir; çünkü bu kelime sûrenin yirmi yedinci kelimesidir."

Bu gecenin bitii öyle belirtilmitir:

"O, fecrin douuna kadar devam eder." Yani o gece fecirle (tan yeri-

nin aarmasyla) biter.

Yahut melekler fecre kadar selâm verirler.

Bir mana da udur: Melekler fecre kadar srasyla grup grup inerler.

1-5- Âyetlerin Tasavvufî aretleri

Kalp ehli ârifler için bütün vakitler Kadir gecesidir. Onlara göre

bütün mekânlar (yüce Allah'a döndükleri ve göz ya döktükleri)

Arafat gibidir. Bütün günler cuma gibi mübarektir. Çünkü zamann

Cüz: 30 97. K ADR SÜRES 1^5 85

ve mekânn yüceltilmesinden kast, onlarda meydana gelen ilâh ya-A

kmlk, keif ve müahededir. Ariflere göre bütün vakitler bu manada

eittir; onlar her zaman yüce Allah'a yaknlk içindedirler. Bu konuda

ariflerden bir air öyle demitir:

"Ey yüce dost, eer zatmda sizin cemalinizi müahede etmesey-

dim, bu dünyada bir saat yaamaya raz olmazdm. Benim yüce Kadir

gecem, vakitlerimin seninle mâmur olmasdr. Hiç üphesiz seven se-

nin muhabbetinde tan fâi olduu zaman, her yer onun için (Kabe'yi

ziyaret için ihrama girilecek) bir mîkat mahalli olur, âk baka mîka-

ta ihtiyaç hissetmez (Çünkü âk, kalbiyle sürekli Rabb'ini müahede

eder, hep O'nun huzurunda bulunur)."

Bir dieri de öyle der:

"Eer bilinse, benim her gecem Kadir gecesidir. Ayn ekilde, dos-*

tumla bulutuum her gün de cuma günüdür. Ak için dostun kap-

sna her gidi ve geli bir sa'y ve hac gibidir. Onun kapsnda durmak

nice vakfeye denktir."

eyh Ebül-Abbas- Mürsî [rahmetullahi aleyh]der ki: 'Allah'a hamdol-

sun, bizlerin bütün vakitleri Kadir gecesi gibi bereketli ve faziletlidir."

Gerçekten âriflerin hali böyledir; çünkü onlarn bütün ibadetleri

kalbin tefekkürü, ibret alnmas ve Hakk' müahede içinde gerçekle-

ir. Bir haberde geçtii gibi, “Uyank kalple bir saat hakikatleri tefekkür

etmek, gaflet içinde yaplan yetmi yllk ibadetten daha hayrldr."M Hatta

müahede halinde yaplacak bir tefekkür, bundan daha faziletlidir. Bu

konuda bir arif der ki:

"Yüce Allah ile geçen her anmn kymeti, gaflet içinde yaplan

binlerce hacca bedeldir."

58 Hadis için bk. Ebü'-eyh, Ktlâbul-Azame, nr. 44; Süyûti, c’s-Stfyir, nr. 5897.

86 _971_KADR SÜRES 1-5 Cüz: 30

öyle denilmitir: Tefekkürün sevab, kalpten perdenin açlmas ve

kulun Cenâb- Hakk'n zatn müahede etmesidir. Bu da hiçbir eyle

kyas edilemeyecek kadar üstün bir eydir.-1"


mümkündür.



Kadr sûresinin tefsiri burada tamamland.

.V» Nimetullah-i Nahcuvânî [rahmctullahi aleyh], bu surenin tefsirini u nasihatle bitirir:

"Ey Kadir gecesini ihyaya azmeden ve ona ulama evkiyle yanan Hak yolcusu! Sen

hayalnn bütün gecelerini ihya için paçalar sva, gayret et. Kadir gecesi onlarn içinde

gizlidir. Ksaca, hiçbir annda yüce Rabb'ini unutma. Ekiyle yaparsan, bütün gecelerin

dünyadan ve findekilerden daha hayrl olur" (Nahcuvânî, el FcvâtihuVÛShiyye, 2/522).

(98) BEYYNE SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Sûrenin nerede indii hakknda farkl gö-

rüler söylenmitir. Mekke'de inmi olduu en mehur olandr. Medi-

ne'de indii de söylenmitir. Beyyine sûresi sekiz âyettir. Sûre adn, ilk

âyette geçen "beyyine" kelimesinden almtr. Beyyine, "apaçk delil,

hüccet" demektir.

• •

Önceki Sûre ile Balants: Bu sûrede Hz. Peygamber Mhiiahu

aleyhi vescllem] tarafndan insanlara okunan tertemiz sahifelerden bahse-

dilmitir. Bu sahifeler yani Kur'an ise Kadir gecesi indirilmitir. Allah

Teâlâ öyle buyurdu:

98. BEYYNE SÛRES 1-5 Cüz: 30


1. Ehl-i kitap ve müriklerden inkâr edenler kendilerine apaçk de-

lilgelmedikçe inkâr brakacak deillerdi.

2. (Bu delil) Allah tarafndan gönderilip kendilerine tertemiz sahi-

feleri (Kur'an’) okuyan peygamberdir.

3. O sayfalarda (Kur'an'da) en doru hükümler vardr.

4. Kendilerine kitap verilenler ancak o açk delil (peygamber) ken-

dilerine geldikten sonra (onun hakknda) ayrla dütüler.

5. Halbuki onlara, dini yalnz Allah için yaayarak ve Hanîf ola-

rak (biitih irk çeitlerinden uzak kalarak) Allah'a kulluk etmeleri, namaz

klmalar ve zekât vermeleri emredilmiti, ite salam din budur.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki:"Ehl-i kitap ve müriklerden inkâr edenler

kendilerine apaçk delil gelmedikçe inkârlar brakacak deillerdi.

"

Âyetteki inkarclar, Hz. Peygamber'i [sallaüahu aleyhi vesellcm] ve ona

indirilen Kur'an' inkâr edenlerdir.

Ehl-i kitap, yahudi ve hristiyanlardr.

Mürikler ise putlara tapanlardr.

Bu âyete birkaç mana verilmitir.

Bir manas udur: Onlar kendilerine Hz. Peygamber [saüailahu aley-

hi vesellem] gönderilinceye kadar kâfirlii terketmediler. O gönderilince

bazs iman etti, bazs kâfirlikte sabit kald.

Bir dier mana udur: Onlara bulunduklar halin yanl olduunu

açklayan apaçk delil gelinceye kadar dinlerinden ayrlmadlar. Hak

din gelince, önlerine doruyu gösteren delil konmu oldu.

Cüz: 30 98. BEYYNE_SÛRES 1-5 89

Âyetin bir anlam da udur: Allah Teâlâ kendilerine Hz. Muham-

med'i [sallallahu aleyhi ve$eltem| göndererek önlerine apaçk delili koyma-

dan onlar dünyadan ayrlmadlar. Eer bu delil önlerine konmasayd

ahirette öyle derlerdi:

"Rabbimiz, bize bir peygamber gönderseydin de u perianla ve alçakl-

a dümeden senin âyetlerine uysaydk! " (Tâhâ 20/134).*'

Allah Teâlâ, bu delinin ne olduunu öyle açklad:

"Bu delil Allah tarafndan gönderilip kendilerine tertemiz sahifeleri

(Kur'an') okuyan peygamberdir." Yani Hz. Muhammed'dir (sallallahu alev-

hi vesellemj

nsanlarn önüne konan en açk ve en büyük delil Hz. Muham-

med'dir [sallallahu aleyhi vescllem]. O, insanlara içinde en salam delil, hü-

küm ve hikmetler bulunan Kur'an' okumaktadr. Bu okuma, yazl bir

metinden deil, ezberinden olmaktadr. Kur'an, Hz. Peygamber'e yazl

bir metin olarak verilmemi, kalbine vahyed ilerek ezberine konmutur.

Çünkü o ümmî idi, okuma yazma bilmiyordu. Fakat o, sahifelerde yaz-

l olanlar manen okuyunca, sanki sahifeleri okumu gibi oldu. Cenâb-

Hak sonra, bu sahifelerde bulunan eyi açklayarak öyle buyurdu:

"O sayfalarda yani Kur'an'da en doru hükümler vardr." O, içinde

en doru hükümleri içeren bir kitaptr. O ayn zamanda önceki hak

kitaplarn hükümlerini de içinde bulundurduu için, "Onda salam

kitaplarn hükümleri vardr" denilmesi uygun oldu.

60 Ebüssuûd, âyete dierlerinden farkl olarak u manay vermitir: "Ehl-i kitap'tan ve

müriklerden inkâr edenler, kendilerine apaçk delil gelinceye kadar, daha önce verdik-

leri, hakka uyma vc ahir zamanda gönderilecek peygambere iman etme konusundaki

vaatlerinden ayrlmadlar. Çünkü Ehl-i kitap Hz. Peygamber'in geleceini biliyor, onu

bekliyor ve mürik Araplarla bunu söylüyorlard. Hatta dümanlaryla savata, onu ve-

sile ederek Allah'tan yardm ve zafer diliyorlard (Bakara 2/89). O, kitaplarndan tan-

dklar ve bekledikleri peygamber apaçk delille. Kurbanla (ve mucizelerle gelince) onuinkâr ettiler (bk. Ebüssuûd, râdii 1-Akli't-Selim, 6/454-455).

90 Cu/: 3098. BEYYNK SÛRES 1-5

Devamndaki âyette öyle buyruluyor:

“Kendilerine kitap Z’erilenler ancak o açk delil yani peygamber kendile-

rine geldikten sonra onun hakknda ayrla dütüler."

Onlarn Hz. Muhammed'in [sallallahu alevhj vesellem] peygamberlii

hakknda ihtilafa dümeleri bilmemekten, cehaletten kaynaklanmyor-

du; tam tersine yahudi ve hristiyanlar onun hak peygamber olduunu

biliyorlard. Bunun için kimi hasedinden onu inkâr etti, kimi de insafa

gelip ona iman etti.

Bu âyette sadece Ehl-i kitap söylendi, halbuki ilk âyette, mürik-

lerle Ehl-i kitap birlikte söylenmiti. Bunun sebebi udur: Ehl-i kitap

yahudi ve hristiyanlar, Hz. Peygamber hakknda salam bilgi sahi-

biydiler; çünkü ellerindeki Tevrat ve Incil'de Hz. Muhammed (Müallahu

aleyhi vesellem| hakknda bilgi mevcuttu. Müriklerin ise böyle salam

bir bilgileri yoktu. Onun için Ehl-i kitabn bu konuda aynla dümesi,

daha fazla knanacak bir durumdur.

Buna göre ilk âyete u mana da verilmitir: Ehl-i kitap ve mü-

riklerden inkarclar kendilerine apaçk delil gelinceye kadar Hz. Mu-

hammed'in [salialiahu aleyhi veseiiem) peygamberlii hakknda bir aynla

dümediler. Allah onu peygamber olarak gönderince, aynla düüp

farkl eyler söylemeye baladlar.

"Halbuki onlara, dini yalnz Allah için yaayarak ve Hanîf olarak (bütiin

irk çeitlerinden uzak kalarak) Allah'a kulluk etmeleri, namaz klmalar ve

zekât vermeleri emredilmiti." Yani onlara Tevrat ve Incil'de, Allah'a hiçbir

varl ortak komadan ve nifaka da dümeden sadece O'na kulluk yap-

malar emredilmiti; fakat onlar bu hükmü bozdular ve deitirdiler.

Dini Allah'a has klmak, onu srf Allah rzas için yaamaktr. Bu-

nun bir manas da kendini dine adamaktr.

Müfessir bn Cüzey der ki: "Mâlikîler bu âyetten, abdestte niyetin

farz olduu sonucunu çkarmlardr; fakat bu, âyetin kastndan uzak

Cüzj 30 98. BEYY.ME SÜRES 1-5 91

bir hükümdür. Âyetteki ihlâsla kastedilen ey, Allah'n birliini kabul

etmek, irkten uzaklamak yahut amellerde riyay (insanlara gösteri

için ibadet etmeyi) terketmektir. Bilindii gibi Hz. Peygamber [sallallahu

aleyhi vesellem] riyay gizli irk olarak tantmtr .

61

Allah Teâlâ kudsî bir hadiste öyle buyurmaktadr:

"Ben irkten en fazla uzak olanm. Kim bir amel yapar da ona benimle

birlikte bakasn da ortak ederse ben aradan çekilirim; onunla irk kotuu

kimseyi ba baa brakrm (U kimsenin böyle bir amelden alaca bir sevap

olmad gibi, vebali onun olur)" b2

bn Cüzey'in açklamalarnn bir ksm aada âyetlerin tasavvuf!

iaretleri ksmnda gelecektir.

Hanîf olmak, bütün bozuk inanç ve itikadlardan uzaklap tevhid

üzere kalmak ve Islâm'a tam yönelmektir.

"Onlara namaz klmalar ve zekât vermeleri emredildi " âyetini iki ma-

nada anlamak mümkündür:

Birincisi, bununla, Ehl-i kitabn kendi kitaplarnda emredilen na-

maz ve zekât kastedilmitir. O zaman anlam açktr. Dier manas ise

Ehl-i kitaba kendi kitaplannda emredilen namaz ve zekât yeni dinle

de emred ilmektedir. Bu durumda onlarn yapmas, bu yeni dine gir-

meleridir.

"te dosdoru din budur ." Yani tevhid üzere kurulu, namaz ve

zekât emreden slâm, en doru, en salam dindir. Âyetin lafznda ge-

çen "zâlike" zamiri, uzaa iaret için kullanlr. Bununla, emredilen bu

eylerin yüksek erefi ve yücelii kastedilmitir.

61 Riyann bir çeit irk olduunu bildiren hadisler için bk. bn Mace, Zühd, 21; AhmeJ,

Mü>ned, 5/428; Hâkim, Müstedrek, 4/329/330; Beyhakî, uabü 1-ntâ, nr. 4831.

62 bk. bn Mâce, nr. 4202; Ahmed, Mü$nedt 2/301; bn Hibbân, Sûhîh, nr. 395.

92 98. BEYYINK SÜR ES 1-5 Cüz: 30


Allah tarafndan seçilmi rabbani âlimlerin varln inkâr eden ilim

ehli ve cahiller, kendilerine bu zatlar tantan salam delil ortaya konana

kadar inkâra devam ettiler; ancak delili görenlerin çou inkâr ve ihmal-

lerinden vazgeçtiler. Bu delil, Hz. Peygamberim [salldliahu aleyhi veseilem|

halifesi kâmil müridin ortaya çkmasdr. Bu halife onlara yüce Allah'n

kitabn en güzel ekilde okuyup anlatmaktadr. nsanlar kâmil müridi

tasdik konusunda, ancak o ortaya çktktan sonra farkl gruplara ayrl-

dlar; bazlar ona tâbi ve teslim oldu; bazlar yanamad, onu anlamad,

tanmad, inkâr etti. Halbuki onlara her ilerinde ihlâsl olmak, kalpleri-

ni bütün manevi kirlerden temizlemek emredilmiti. Bu da ancak kâmil

müridin sohbetine ve terbiyesine girmekle mümkün olur.

Müfessir bn Cüzev, bu âyetin tefsirinde ihlâs üzerinde durmu ve

onu öyle açklamtr:

"Bil ki ameller üç çeittir. Bunlar emirler, yasaklar ve yaplmas

mubah klman ilerdir. Bunlarn hepsinde ihlâsl olmak gerekir.

Yaplmas emredilen amellerde ihlâs, ameli sadece Allah nzas için

yapmaktr. Bu da amele Allah rzasndan baka hiçbir eyi kartrma-

maktr. Böyle olursa amel hâlis olur.

Eer amel Allah rzasnn dnda bir dünya menfaati, insanlarn

övgüsü veya baka bir sebep için yaplrsa bu, srf gösteri için yapl-

m bir amel olup Allah katnda makbul deildir, reddedilir.

ayet amelde hem Allah rzas hem de baka niyetler bulunursa,

bunda açklama isteyen yönler ve farkl ihtimaller vardr."

Burada unu hatrlataym: Bu konuda mam Gazâlî'nin söyledik-

lerini Bakara sûresinin 198. âvetini tefsir ederken daha önce naklettik.

Oraya baklabilir. Meselenin özeti udur: Bir amelde böyle iki niyet

bulununca, baklr; hangi niyet galip ise ona göre hüküm verilir.

Cü/: 30 9398. BEYYN E SÛRES 1-5

Müfessir bn Cüzey'in açklamalarna dönüyoruz:

"Yaplmas yasaklanan ilerdeki ihlâsa gelince; eer bir kimse bu

ileri hiçbir niyeti olmadan terkederse, sorumluluktan kurtulmu olur,

fakat onu terkettii için kendisine bir sevap yazlmaz. ayet kötü ileri

Allah rzas için terkederse, günahtan kurtulmu olur, ayrca kendisine

sevap da yazlr.

Yeme içme, uyuma ve cima gibi mubah ilere gelince, eer bunlar

niyetsiz yaparsa kendisine bir sevap yazlmaz. ayet onlar Allah rzas

için yaparsa kendisine sevap vardr. Bu tür mubah ilerde niyet Allah

rzas olunca, onlar bir çeit hayra dönüür. Mesela, yemek yiyen kim-

se, bunu ibadet etmeye gücü olsun diye yaparsa, yine hanmyla cima

eden bir kimse bununla iffetini korumaya, günahlardan korunmaya

niyet ederse bunlar bir çeit hayr olur. Dier mubahlar da böyledir."M

hlasn üç derecesi vardr:

Birincisi, hiçbir insan nazar- dikkate almadan, dünyada ya da

ahirette elde edecei bir menfaat için Allah'a kulluk yapmaktr.

kincisi, sadece ahiret nimetlerini isteyerek Allah'a kulluk yap-

maktr.

Üçüncüsü, kul olduunu bilerek ve muhabbetle Allah'a kulluk

yapmaktr.

Kâfirlerin ve Müminlerin Aliretteki Halleri

Allah Teâlâ Ehl-i kitabn ve müriklerin dünyadaki halini açkla-

dktan sonra, ahiretteki halini açklayarak öyle buyurdu:

63 Fbn Cüzey, et-Teahil l-Ulûmi't-Tevzîl, 2/502.

94 98. BEYYINE SURES 6-8 Cü/: 30

y . s

y.^*^jry-o <:p \ ^ duiy oujû!

f-P it 5M l*i ^jJU- J43Y I L*^;^^O*

O *4j^ ,vu -Ui üi ^ijj

- ^ * 1 4 i • f i ^' \ v

6. Ef/- kitap ve müriklerden olan inkarclar, içinde ebedî ola-

rak kalacaktan cehennem ateindedirler. te kâinattaki varhklann

en erlileri onlardr.

7. man edip salih ameller ileyenlere gelince, kâinattaki varlkla-

rn en hayrls da onlardr.

8. Onlann Rab'ler katndaki mükâfatlan, altndan rmaklar

akan, içinde devaml olarak kalacaktan adn cennetleridir. Allah ken-

dilerinden honut olmu, onlar da Allah’tan honut olmulardr. Bun-

lar Rabb'inden korkan huu sahipleri içindir

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "Ehl-i kitap v müriklerden olan inkarc-

lar, içimle ebedî olarak kalacaklar cehennem ateindedirler. Onlar, kâinattaki

vrlklarn en erli olanlardr."

Onlar, yaratlm varlklar içinde en erli, en zararl ve en düük

kimselerdir. man edip salih amel ileyenlerin ise hali öyle açklan-

mtr:

"man edip salih ameller ileyenlere gelince, onlar kâinattaki iHirlklarn

en hayrlsdr. Onlann Rab'ler katndaki mükâfatlar, altndan rmaklar

akan, içinde dc>aml olarak kalacaklar adn cennetleridir. Allah kendilerinden

honut olmu , onlar da Allah'tan honut olmulardr."

95Cüz: 30 98_BEYYNH SÛRF.S_6-8

Onlar, yüce Allah'tan raz olmulardr; çünkü O'nun rahmetiyle

bütün güzel arzularna ulamlardr. Allah onlara gözlerin hiç gör-

medii, kulaklarn iitmedii ve akln hayal bile edemedii nimetler

ikram etmitir.

"Bunlar Rabb'inden korkan huu sahipleri içindir." Gerçekten Al-

lah'tan hakk ile korkan âlimlerin özellii olan kalpteki bu huu, bütün

ilmi ve amelî kemalatn sebebidir. Bunlar da dünya ve ahiret saadetini

temin eden eylerdir.

Burada yüce Allah'n her eyin sahibi olduunu ve her eye terbi-

ye verdiini ifade eden Rab sfatnn kullanlmas, kalpteki korkunun

sebebini anlatmak içindir; bir de bu ifade mümini, sahip olduu terbi-

yeye aldanmaktan (Rabb'ini unutup kendine güvenmekten) sakndr-

maktadr. Bu açklama müfessir Ebüssuûd'a aittir.'4

"Onlar kâinattaki varlklarn en hayrlsdr” âyeti, mümin insanlarn,

meleklerden daha faziletli olduunu göstermektedir. Bu konuda Nisa

sûresinin 172. âyetini tefsir ederken geni açklama geçmitir.

Kuevrî der ki: "Bu âyet, müminlerin meleklerden daha faziletli

olduunu göstermektedir."

Abdurrahman- Fâsî, Celâleyn Tefsiri üzerine yazd haiyede der

ki: "Müminler, bütün varlklarn en hayrllardr."

Sonra bu hâiyede öyle bir olay nakledilmitir: Hz. sa [aie> hisselimi

bir defasnda daha önce ölmü bir adam mucize olarak Allah'n izniy-

le diriltti. Ona ahiretteki durumunu sordu. Adam cennette bulundu-

unu ve yanna gelen bir melein öyle dediini söyledi:

"nsanlar içinde öyle kimseler var ki Allah katnda meleklerden

daha erefli ve üstündür."

Sonra haiye sahibi. Hakim et-Tirmizî'nin Nevâdiriil-Usûl adl ese-

rinden u nakli yapmtr:

t>4 bk. Ebüssuud, râUt Akl'*-$elim, 9/187.

Cüz: 30% 98. BEYYNE SÛRES 6-8

"Hiç üphesiz (kâmil) miitnin, Allah katnda mukarreb meleklerden daha

ereflidir.

"

Âlimlerden biri demitir ki:

"Meleklerin akl vardr, ehvet duygusu yoktur. Hayvanlarn eh-

veti vardr, akl yoktur, insann ise hem akl hem ehveti vardr. Kimin

akl ehvetine galip gelirse o kimse, melekler gibi yahut onlardan daha

faziletli olur. Kimin de ehveti aklna gelip gelirse, o kimse hayvanlar

gibi yahut onlardan daha sapkn olur."

6-8. Âyetierin Tasavvuf! aretleri

lim sahiplerinden ve baka gruplardan kimler yüce Allah'n seç-

kin dostlarn inkâr ederse, onlar için Hak'tan perdelenme ve kopma

cehennemi vardr. Kimler de bu yüce velilere inanr ve terbiyeleri altna

girerse, onlara içinde sürekli kalacaklar marifet cennetleri vardr. Al-

lah onlardan raz olmutur; çünkü onlar kendine yaklatrmtr. Onlar

da Allah'tan raz olmulardr; zira bütün ileri ona teslim edip sadece

O'ndan uzak kalmaktan ve huzurundan kovulmaktan korkmulardr.

Müfessirlerin imam Fahreddin-i Râzî [rahmetiiahî aleyh] demitir ki:

"Bil ki insan, ceset ve ruhtan olumutur. Bedenin cenneti, Kur'an'da

anlatlan cennettir. Ruhun cenneti ise Rabb'inin rzasdr. nsann ba-

langc cennette olmutur, nihayeti ise akl ve ruh âlemidir. Bunun için

âyette salih müminlerin mükâfat cennetle balad, Allah nzas ile nok-

taland." 65

Vertecübî (Rûzbihân- Baklî) Vâstî'den naklen der ki: "Allah'r

rzas ve gazab iki ezelî sfatdr. Ezeldeki hükme göre, ebedî olarak

devam ederler. Bu iki sfat, Allah'n makbul kullan ile rahmetten mah

rum kullar üzerinde deiik ekilde tezahür eder. Birincilerin üzerin

de rza nuru parlar; kincileri ise bir karanlk sarar."

65 Rizî, Mefâtîhul-Cayb. 32752.

Cüz: 30_ 98. BEYYNF. SÛRF.S 6-8 _ 97

Sehl b. Abdullah- Tüsterî demitir ki: "Hayet, kalpte gizlidir,

huû ise açktr /' 66

Evet, hayetin yeri kalptir; huû ise hayetin âzalarda görülen ek-

lidir.h7


mümkündür.



Beyyine sûresinin tefsiri burada tamamland.

66 Rûzbihân- Baklî, Arâisül-Btyân, 3/520; ayrca bk. Sülcmî, Hakâiku 'l-Tefsîr, 2/412.

67 Nimetullah-i Nahcuvâru (rahmetullahi aleyh], bu surenin tefsirini u nasihatle bitirir:

"Ey Cenâb- Hakka yönelen, CTnun kabul ve n/asini bekleyen Hak yolcusu! Bu saade-

te ulaman için, kalbini bütün manevi kirlerden ve hastalklardan arndrman gerekir.

lâhî takdire teslim ol, tecelliye rza göster, onlara ters olan her evi içinden at. Kalbini,

seni ilâh yaknlktan uzaklatran bütün bid at ve bâtl ilere meyilden tem/le. Herhalinde Cenâb- Hakk a teslim ol, O'nun ilerine rza göster, sevinç ve üzüntü hallerinde

hep O'na yönel. Zenginlik ve fakirlik hallerinde O*na güven. unu bil ki CTnun mülkün-

de ancak kendisinin dedii olur (bk. Nahcuvânî, el-Fcvâtihul-lâhiyye, 2/524).

(99) ZLZÂL SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Zilzâl sûresi Mekke'de indirilmitir. Medi-

ne'de indirildiini söyleyenler de vardr. SekLz âyettir. Sûre, ismini ilk

âyette geçen "zilzâl", kelimesinden almtr. Zilzâl, "deprem ve id-

detli sarsnt" anlamndadr.

Önceki Sûre ile Balants: Önceki sûrede, "Onlarn Rableri katnda-

ki mükâfatlan adn cennetleridir" (Bevyine98/8) buyruldu. Bu sûrede, o mükâ-

fatn verilecei zamandan bahsedildi. Sanki inkâr eden kimse, "Bu ceza

ve mükâfat ne zaman verilecek?" diye sormu, ona cevap olarak,

"Yerküre iddetli bir sarsntyla salland zaman" denilmitir. Pein-

den gelen Âdiyât sûresinde ise o günü inkâr ederek hiçbir hazrlk

yapmayanlarn görecei azap anlatlmtr.

100_ _ 99^ZLZÂL_SCRE5 1-8 __ _ Cüz: 10

Zilzâl Sûresinin Fazileti

Hz. Peygamber Zilzâl sûresini, içinde pek çok manay toplayan

benzeri az bir sûre olarak tantmtr.6"

Resûlullah [sallallahu aleyhi vesellem] buyurmutur ki:

"Zilzâl sûresi Kur’an'm ycrsma denktir. hlâs sûresi, Kur’an’m üçte bi-

rine denktir. Kâfirini sûresi Kur’at'n dörtte birine denktir.

Resûl-i Ekrem'e bir adam geldi. KuPan'dan hangi sûreleri okuya-

can sordu. Allah Resûlü,

"Elif lam râ ile balayan üç süreyi (Yunus, Hûd ve Yusuf sûrelerini)

oku!" buyurdu. Adam,

"Benim yam çok ilerledi, kalbim zorlanyor, dilim arlat. Bun-

lar bana ar gelir" dedi. Allah Resûlü, adama Hâmîmlerden üç sûreyi

okumasm tavsiye etti. Adam yine zorlanacan söyledi. Allah' tes

bihle balayan üç sûreyi tavsiye etti, adam onlarda da zorlanacan

söyledi ve peinden,

"Ey Allah'n resûlü, bana, içinde bütün manalar toplayan bir sûre

okuyunuz" dedi. Hz. Peygamber, Zilzâl sûresini sonuna kadar okudu.

Adam sûreyi dinleyince,

"Vallahi ondaki mana bana yeter. Ben onu okurum. Daha fazlasn

yapamam" dedi ve izin alp gitti. Resûlullah (sallallahu aleyhi vesellem] ada-

mn peinden iki defa öyle buyurdu:

"Bu dediini yaparsa adamcaz kurtuldu."70

Cenâb- Hak bu sûrede öyle buyurdu:

6$ Buhârî, Tefsîru Sûre, 99; Müslim, Zekât, 24-26; Nesâî, Hay], 1.

69 Tirmizî, Fezâil, 10; Süyütî, ed-DtirrüVMensûr, 8/591.

70 Ebû Davud, Salât, 9 (nr. 1399); Ahmed, Miisned, 2/169; Hâkim, Müstcdrek, 2/532; Ibn

Hibbân, Sahih, nr. 773; Süyut, ed-DürrüVMcnfur, 8/590.

Cüz: 30 10199. 7.I1.ZÂL SÛRES 1-8

r

o L*jüuî >y$'^>'3o j >y* 1 î

y ' / 3 / | . s. J- ^ . t JT^ f

' * \ * * . ' ^ \ VT^ I ^ t I + . i ' •• ' "

JüSüL,ö d»JL>o Jljîv© LjJ UoLSVl JL5)^ 0 ^ '

jÜ© JjJUiî i 61LS.Î J-liJI JLjû j-tl*© L-jJ ^}î

) * + A * ^ # r 1« ^ •*t • » J-' / / • ^ t* :• * / •/

05 • ^ <j~*J© ö jr! ' J-H*- Ü^-A©


1. Yeryüzü iddetli bir ekilde sarsldnda,

2. Yer, içindeki arlklar dar çkardnda,

3. Ve insan, "Ne oluyor buna!" dedii vakit,

4. fe o £W« (yeri, üzerinde olup bitenleri anlatr,

5. Rabb'inin ona bildirmesiyle (bunu yapar).

6. O grm insanlar amellerini görmeleri (karlm almalar) için

grup grup kabirlerinden çkp hesap yerine gelirler.

7. Kim zerre miktar hayryapmsa onu görür.

8. Kim de zerre miktar er ilemise onu görür.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "Yeryüzü iddetli bir ekilde sarsldn-

da.’’ Yani yeryüzü iddetli bir ekilde, pe pee kuvvetle sarsld za-

man. Bu sarslma yüce Allah'n dilemesine göre kendine has çok ayr

bir sarslmadr. Öyle bir sarslr ki daha ötesi yoktur.

102 Cüz: 3099 ZLZÂL SÜRES i -8

Yahut yer öyle bir sarslr ki derecesi ölçülemez.

bn Arafeder ki: "Âyette sarslan yerden kast, yerin birinci taba-

kasdr; çünkü yerin ikinci tabakasnda (kyamet kopunca dar ç-

karlacak) ölüler yoktur. Gök bilimcilere göre gökler, tabaka halinde

birbirini sarmaktadr. Yerler de böyledir. Bize göre, göklerin arasnda

belli bir boluun olmas mümkündür. îsrâ ve mi'rac olayn anlatan

hadisin zâhirî ifadelerinden bu anlalyor (Çünkü Hz. Peygamber (sai-

lailahu aleyhi vesellem], bir gökten dierine mi'racla yükselerek gitmitir.

Demek aralarnda bir mesafe vardr)."

Yeryüzünün bu sarsnts sûra ikinci defa üfürülmesi esnasnda

olacaktr. Bunu u âyetten anlyoruz:

"Yer içindeki arlklar dar çkardnda." Yani yer, içindeki ölüleri

ve hâzineleri dar çkaracaktr. Bu âyette yerin açkça söylenmesi, ola-

y kesin olarak ifade etmek içindir. Aynca bunda, yerin baka bir yere

çevrileceine de bir iaret vardr.

"Ve insan, 'Ne oluyor buna!' dedii vakit" Bu sözü her insan söyle-

yecektir. Çünkü yerin iddetli sarsnts herkesi kaplayacaktr. nsanlar

yeryüzünün iddetli sarsntsn ve içindeki ölüleri dar frlattn,

dalarn yürütülüp toz duman edildiini görünce, seyrettii bu kor-

kunç haller karsnda, "Buna ne oluyor!" diye hayretini dile getirecek-

tir. Bunu herkes söyleyecektir. Müminler, olaym büyüklüünü ifade

için, kâfirlerse hayret ve aknlklarndan böyle diyeceklerdir.

"te o yün (yer), üzerinde olup bitenleri arlatr." Yeryüzü bu ekilde

sarsld ve kyamet koptuu zaman, yer insanlara üzerinde olan her

eyi bildirir.

öyle denilmitir: Allah Teâlâ yeri konuturur, o da üzerine hayr

er ne yaplmsa hepsini bir bir haber verir. Bu konuda Hz. Peygam-

berim [sallatbhu aleyhi veselk-mj öyle buyurduu rivayet edilmitir:

"Yeryüzü, üzerinde kim ne yapmsa, ‘u yünde u kimse unu yapt’

eklinde hepsini haber verir."T1

71 Tirmizi, Tefsîru Sure, 99 (nr. 3364); Ahmed, Miisned, 2/374; Hâkim, Müslcdrck, 2/532.

Cüz^30 _ _ 99. ZLZÂL SÛRES 1-8 _ 103

"Bunu Rabb'initt ona bildirmesiyle yapar." Allah ona konumasn

vahyeder, yani "konu" diye emreder, o da konuur.

"Ogün insanlar amellerini görmeleri, yani amellerinin karln gö-

rüp almalar için grup grup kabirlerinden çkp hesap yerine gelirler.

"

Yani yukarda anlatlan durum meydana geldiinde, insanlar ka-

birlerinden çkarlar, tabaka ve gruplar halinde hesap yerine gelirler.

Kiminin yüzü bembeyaz parlar, emniyet ve güven içinde gelir. Kimi-

nin yüzü simsiyahtr, korku ve dehet içinde hesap yerine varr. Bu

durum bir baka âyette öyle anlatlr:

"Sûra üfüriildüünde grup grup (hesaba)gelirsiniz" (Nebe' 78/18).

a

Ayete u mana da verilmitir: Onlar hesap yerinden deiik grup-

lar halinde ayrlrlar; amel defterini sandan alanlar cennete, amel

defterini solundan veya arkasndan alanlar cehenneme sevkedilirler.

Herkesin hayr veya er olarak yapt amelin karln görmesi için

böyle yaplr.

"Kim zerre miktar hayr yapmsa onu görür. Kim de zerre miktar er

ilemise onu görür."

Zerre, maddenin bölünemeyen en küçük parçasdr. Küçük karn-

caya da "zerre" denir. Yine, günein nlar çinde havada gözüken toz

parçacklarna da "zerre" denmitir.

Hayr anlatan âyetin müminler hakknda, erri anlatan âyetin de

kâfirler hakknda olduu söylenmitir.

ibn Abbas Iradyallahu anhl der ki:

"Mümin olsun kâfir olsun kim dünyada iyi veya kötü bir amel ya-

parsa, ahirette onu muhakkak görür. Mümin, yapm olduu bütün

iyilik ve kötülükleri ahirette karsnda görür; Allah onun kötülükleri-

ni affeder, iyiliklerine sevap verir. Kâfire gelince, Allah onun iyilikleri-

ni reddeder, kötülüklerinin cezasn verir."

104 99. ZLZÂL SÛRES 1-8 _ Cüz: 30

Muhammed b. Kâ'b el-Kurazî öyle demitir:

"Kâfir kimse, yapt iyi ilerin karln dünyada görür. Onun

karl ailesinde, malnda ve çocuklarnda kendisine verilir. Öyle ki

Allah katnda hiçbir hayr bulunmadan dünyadan çkp gider. Mümin-

se, günahlarnn cezasn dünyada çeker. Bu cezay kendisinde, aile-

sinde ve malnda karlaaca imtihanlarla çeker. Öyle olur ki Allah

katnda (cezasn çekmedii) hiçbir kötülüü kalmadan dünyadan ç-

kar gider."

Hz. Peygamber (sallallahu aleyhi vesellemi bu konuda öyle buyurmutur

"Bir kul günahndan tövbe edince Allah günahlarn yazc meleklerine

unutturur, ayn ekilde ona ahitlik edecek âzalarma ve yeryüzüne de o gü-

nahlar unutturur. Öyle olur ki onun aleyhine ahitlik edecek hiç kimse bu-

lunmadan kul Allah'a kavuur."72

Müfessir bn Cüzey der ki:"Kim zerre miktar er ilemise onu gö-

rür" âyeti, kâfirler için aynen uygulanr. Müminlere gelince, onlarn i-

ledikleri günahlarndan dolay azap görmeleri ancak u alt artla olur:

1. Müminin iledii günah büyük günahsa,

2. Bu günahlara tövbe etmeden ölmüse,

3. Bu günahlardan dolay mizanda hayr taraf ar gelmemise,

4. Kendisine efaat edilmemise,

5. Bedir'e katlanlar gibi, günahlarnn affedilmesini hak etmi bir

kimse deilse,

6. Allah Teâlâ onu rahmetiyle affetmemise, mümin (geçici olarak,

günah kadar) azap görür. Günahkâr müminin durumu Allah'a kal-

mtr; O, dilerse azap eder, dilerse affeder."73

72 sfahan, et-7vgb, nr. 751; Ali el-Müttaki, Kenzül-Ummâl, nr. 10179; Miinziri, et-Tergîb, nr. 4602.

73 bn Cüzev, et-Te^hil li Ulûntî't Tenzil , 2^504.

Cüz: 30 99. ZLZÂL SÛRESn-8 _ 105

Sûrenin Tasavvfî aretleri

Nefislerin topra yani ftrat (manevi terbiye altnda) kendine has

bir ekilde sarsldnda, nefis lâhî tecelliler ve hallerle hareket ettiril-

diinde ve insan bütünüyle nefsinden gaybet halini (ondan tamamen

syrlp Hakk'a yönelmeyi) elde ettiinde, irfan günei parlar, bu gü-

ne bütün varlklar sarar; o güne aydnlnda kalp her eyde Allah'

müahede eder. eyh Ebü'l-Abbas- Mürsî Irahmctullahi aleyh] bu konuda

nazm halinde öyle der:

"Nefislerin iddetle sarsld ve tabiatlarn yerle bir edildii günü

görsevdin, o gün Hakk'n güneinin her yan sardn ve aydnlatt-

n görürdün. te o gün gerçek er kiiler, Allah dostlan ortaya çkar."

Nefisler lâhî akla sarslp nurla temizlenince, içindeki ilimleri

ortaya çkarr. O gün, nurla aydnlanm nefisler Rabb'inin ilham ile

içlerinde sakl bulunan srlar haber verirler, ortaya çkanrlar.

O gün insanlar, deiik gruplar halinde fenadan bekaya ularlar.

Onlarn kiminde hakikat hali galiptir, kiminde eriat hali galiptir, kimi

orta haldedir.

öyle de denebilir: Hakk'a ulaan kullarn kiminde kabz (manevi

tutukluk) ve sertlik hali galiptir. Kiminde bast (kalp huzuru, genilik

ve manevi nee) haliyle yumuaklk galiptir. Bu kimse insanlara daha

faydaldr. En dorusunu Allah bilir.

Böylece herkes müahedesinde elde ettii manevi nimet ve dere-

celerle Allah yolunda yapt mücâhedesinin karln görmü olur.

Kim bu yolda, nefsinin hazlanndan ve kötü âdetlerinden birini terke-

derek zerre kadar hayr yapmsa onu görür. Kim de nefisinin zahirde-

ki arzularna uymay artrarak zerre kadar kötülük etmise onu görür.

Çünkü zâhirde nefse ne kadar uyulursa, iç âlemde o nisbette noksanlk

olur. Ancak kul müahedesinde temkin sahibi olursa, nefsin mubah

hazlarn vermek, onun manevi haline bir noksanlk getirmez.

106 99. JZLZAL SÜRESJ^-8 _ J^üz. 30

Sûfî müfessirlerden Necmeddin-i Dâye [rahmetullah aleyh],

cf-Te'vîlâtü’n-Necmiyye adl tefsirinde der ki:

"Herkes eliyle kazand yani bizzat yapt amelleri görsün diye

hesap yerine getirilir. Her amel kendine has bir ekilde gözükür. Allah

için yaplan salih ameller nurlu bir vaziyette gözükürken, kötü iler ka-

rardk olarak gözükür. Aynca her amelin manevi bir ekli vardr. nsan

yapt ileri, kendine has bir ekil içinde görür. Mesela, salih ameller

çok giizel bir ekil ve surette gözükür Kötü ameller ise deiik hayvan

sûretlerinde gözükür. Bu durum salih amel sahiplerini sevindirirken,

kötü amel sahiplerini haddinden fazla üzer ve perian eder.

Ayet, müminleri, küçük de olsa her türlü hayra tevik etmektedir.

Bir kuru üzüm tanesi, bir dilim ekmek ve benzeri bir madde ile de

olsa hayr yapmaldr. Yine bu âyetler, en küçük bir kötülükten de in-

san sakndrmaktadr. Bu kötülük çok küçük bir hakszlk, haram ka-

zanç, aldatmak, bir kere haince bakmak, bir kere harama adm atmak

gibi basit görülen iler olabilir. nsan kusurun küçüklüüne deil, onu

kime kar yaptna bakmaldr. Yüce Allah'a kar cüret ve edepsiz-

likle ilenen küçük kusurlar, tövbe edilmezse birikerek çoalr, küçük

iken büyük olur; insan yakar." 74

Allah Resulü bu konuda u önemli bir uyar yapmaktadr:

"Günahlarn küçüklerinden de saknn. Küçük günahlardan sokulma-

yan kimselerin hali una benzer: Bir grup insan yolculuk yaparken bir vadide

konaklarlar. Kendilerine ate lazmdr. Herkes bir odun parças getirir. Bu

parçalar birikince büyük biryn olur. Onu yakarlar, ekmeklerini piirir iv

dier ilerini görürler. Küçük günahlar çekinmeden ileyen kimse de bir gibi

hesaba çekildiinde (biriken ottca günah) kendisini yakar, helak eder.'ri

7a bk. Bursev, Ruhu 1-Beyârt, 10/594 (Mana özetlenerek alnd. Bu ksm, tercüme ettiimiz

tefsirde mevcut deildir).

75 Ahmed, Müsned, 5/331; Taberânî, el- Kebîr, nr. 5872; Bevhak, uabül-mân, nr. 7267;

üyu ti, es-$a$tr, nr. 2916-2917.

Cüz: 30^ _ _ 99^ZLZÂL_SÛRES 1-8 107


mümkün olur.

76



Zilzâl sûresinin tefsiri burada tamamland.

76 Nimetullah-i Nahcuvânî [rahmetullahi aleyh], bu sûrenin tefsiriniu nasihatle bitirmitir:

"Ey Cenab- Hakk'a yönelmi mümin! Salih amellere sarl. hlâs ve huu ile güzel

amellerini artr. Bütün bozuk ve kötü ilerden elini çek; çek ki ahirette en güzel karlgöresin. Bütün i, hal ve amellerinde bu âyetleri göz önünde tut. Böyle yaparsan sürekli

zikir halinde olursun ve yaptn amellerin ne sonuç vereceini çok iyi anlarsn. Allah

Teâlâ bizi, lutuf ve keremiyle, sürekli zikreden, her uyandan öüt alan ve bu âyetlerin

gereince amel eden kullarndan eylesin" (Nahcuvânî, el-Fcvâtihu 'I-Üâhiyye, 2/525).

(100) ÂDYÂT SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Âdivât sûresi Mekke'de nazil olmutur. Me-

dine'de nazil olduunu söyleyenler de vardr. On bir âyettir.

Önceki Sûre ile Balants: Allah Teâlâ önceki sûrede insan amel-

lerinin karln görecei haberiyle korkuttu. Bu sûrede de insann

nimetlere kar çok nankör olduunu belirtti. Yani insan, kendisine ve-

rilen nimetlere kar nankörlük yapar, dünya sevgisine dalar. Bu du-

rumda ona hiçbir nasihat fayda vermez; ancak Allah'n koruduklar

müstesna ... Cenâb- Hak buyurdu ki:w

o! O 'L-Ü oLJjj-ÜIÛ l^4iolJaUJl5

OLÜVI %\ 0 \*XJr <-> ,'^'J0 ^ O'/U0

> t j * ^ . I t • 1 / ) î / ' > t «*• ^ I

>\J -j j. *4 «ü dUi ^^-U- W Lp\ ^

0 *Jl 0 l^JÜÜ J-4ÂJI

0 f-e f_*3 ot 0 ip u

Cüz: 30110 101) ADI VAT SLR ES 1-_U


1. Yemin olsun (Allah yolunda) hani hani kounlara,

2. (Nallaryla talara) çarparak kvtlctm saçanlara,

3. (Anszn) sabah dümana baskn yapanlara,

4. O anda tozu dumana katanlara,

5. Ve dümann içine dalanlara ki,

6. Gerçekten insan, Rabb'ine kar pek nankördür.

7. Hiç üphesiz o, bu haline ahittir.

8. Ayrca insan mal sevgisine de atn derecede dükündür.

9. nsan, kabirlerdekiler diriltilip dar atldnda,

10. Ve kalplerde gizlenen her ey ortaya çkarldnda (Rabb'ine

hesap vereceini ve her yaptnn karln göreceini) bilmiyor mu? (Bu-

nun kesin olarak bana geleceini bilsin).

11. üphesiz Rab'leri o gün onlarn her eyinden haberdardr.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki:"Yemin olsun Allah yolunda harl harl

kounlara." Allah Teâlâ bu âyetlerde, gazilerin cihad esnasnda harl ha-

rl nefes çkararak koan atlanna yemin etmitir. îbn Abbas [radvallahu

anh], atlarn çkarttklar sesleri anlatmaya çalrken, "h, h" eklinde

ses verdiklerini söylemitir. Bu atlarn ve üzerindeki yiitlerin gurur

duyulacak güzel hallerinden birkaç daha öyle saylmtr:

"Nallaryla talara çarparak kvlcm saçanlara. Anszn sabah diima

na baskn yapanlara ..."

Dümana baskn genelde sabah yaplr. Düman farknda olmasn

diye gece yol alnr; sabah olunca saldr gerçekletirilir; çünkü gündüz

olunca yapacaklar ileri ve saknacaklar eyleri görme imkân olur.

Düman takip etme, saldr, esir alma gibi atlara nisbet edilen iler,

Cüz. 3(J 100. ÂDYÂ7 SÛRES M 111

aslnda onlarn üzerindeki gazilere aittir. Ancak saldrda at temel araç

olduu için, onlar dile getirilmitir.

"O anda tozu dumana katanlara ..." O atlar ki süratle koar, hzla

dümana saldrr ve o anda tozu dumana katar. Atlann saldr esnasn-

da tozu dumana katma halinin sabahleyin olduu belirtilmitir; çünkü

bu i gece gözükmez. Ayn ekilde ayaklaryla talara çarpp ate ç-

karma iinin de gece olduu belirtilmitir. O da ancak gece belli olur.

Ksaca, atlar gece süratle koarak yol alr ve bu esnada ayaklanndan

kvlcm çkarrlar. Tozu dumana katma ii ise ancak sabah görünür.

“Ve dümann içine dalanlara ki ..." Dümann içine dalma ie de

sabah olur. Bu yeminlerle unlar bildirilmitir:

"Gerçekten intan, Rabb'ine kar pek nankördür."

Nankör insann hali öyle tarif edilmitir:

O, yol arkadana hiçbir ey vermez, tek bana yer, hizmetinde

olanlar döver.

öyle de denmitir: Nankör kimse, Rabb'ine itiraz eder, Allah'n

ilerini kusurlu bulur, sürekli sknt ve musibetleri sayar durur, ka-

vutuu nimet ve rahatlklar unutur.

Bu kimse her haliyle isyan içindedir; ya büyük günah iler ya inkâ-

ra girer yahut Allah'n nimetlerine kar ükürde kusur eder. O lâhî

huzura hazrlanma konusunda son derece vurdumduymaz, Cenâb-

Hakk'a kar tazim ve hürmette kusurlu ve gevektir. Gelecei ve ahi-

reti için hiç hazrlanmaz. lerisi için bir hayr yapp göndermez. Bu

hal onun gafletinden, Rabb'ini tanmamasndan, O'nun kendisinden

ne istediini, ahireti için ne beklediini, rzkn nasl garanti ettiini

bilmemesinden kaynaklanmaktadr. Bunun için Allah Teâlâ bu insan

knadktan sonra, onu u ekilde tehdit edip korkutmutur:

"nsan, kabirlerdekiler diriltilip dar atldnda, kalplerde gizlenen her

ey ortaya çkarldnda, Rabb'ine hesap vereceini ve her yaptnnkarln göreceini bilmiyor mu?"

112 100. ÂDYÂT SÛRES 1-11 _ Cüz: 30

A

Ayette nankör olarak tantlan insan/ Allah Teâlâ'nn koruduklar

hariç, bütün insanlardr. Âyetin zahirinden anlalan ve mehur olanA

görü budur. Ayetteki insanla, Velîd b. Mugîre ve onun dndaki be-

lirli kimseler de kastedilmi olabilir.

Sûrenin ni Sebebi

Sûrenin ini sebebi olarak u olay nakledilir;

Hz. Peygamber Benî Kinâne kabilesine bir grup asker gönderdi.

Balarna Münzir b. Amr' emîr tayin etti. Münzir, kinci Akabe Bia-

t'nda on iki temsilciden biriydi. Bir ay kendilerinden haber alnamad.

Bunu frsat bilen münafklar, "Onlarn hepsi öldürüldü!" diye yaygara

çkardlar. O srada bu sûre indi ve onlarn ölmediini, selâmet içinde

olduklarn müjdeledi .77 Bu, Resûlullah [sailailahu aleyhi vesilemi için bir

müjde, yaygaraclar için de bir üzüntü sebebi oldu.

Bu olay, sûrenin Medine'de inmi olmasn gerektiriyor. Bu ise

çounluun görüüne ters düüyor. Çounlua göre sûre, Mekke'de

inmitir.

Devamndaki âyette öyle buyruluyor.

"Hiç üphesiz >, bu haline ahittir." nsan, kendisindeki bu özellii

iyi tanr; çünkü üzerinde belirtileri gözüküp durmaktadr.

"Ayrca insan mal sevgisine de ar derecede dükündür .

"

nsanda mal sevgisi çok kuvvetlidir, insan mal elde etmek için

kendini çok zorlar, bir sürü skntya sokar; onun için kendisini paralar.

A •

Ayete u anlam da verilmitir: insan mal konusunda çok cimridir,

yani mal çok sevdii ve ondan infak etmek kendisine çok ar geldii

için cimrilik yapar, elini sk tutar. nsann nankör olduunu bildiren

âyetin peinden onun böyle knanacak bir özellikle tantlmas, müna-

fklan nifaka sevkeden eylerden birinin de mal sevgisi olduuna iaret

77 Sa'lebî, el-Kefivl Beyân, 6/523, Ebüssuid, râdii VAkli's-ScUm, 6/461.

Cüz: 30 100. ÂDYÂT SÛRES 1-11 _ 113

eder. Çünkü onlar, içlerinden inkâr ederken dtan mümin olduklarn

söyleyerek mallarn korumakta ve ganimetlerden pay almaktadrlar.

Allah Teâlâ, nankörleri öyle korkuttu: "nsan, unu bilmiyor mu?

Kabirlerdekiler diriltilip dar atldnda, kalplerde gizlenen her ey ortaya

çkarldnda ..." Yani insan kalbindeki hayr-er her ey birbirinden

ayrlp ortaya konduunda sonunun nereye varacan, Allah'n onun

içindeki ve dndaki her haline vâkf olduunu bilmez mi? nsan unuiyi bilsin:

Allah, insann yüce zatna kar yapt kusurlara, taatteki nok-

sanlklarna, kötü arzularna ve ehvetine uymasna, dünyay ahirete

tercih etmesine, nefsinin hazlann yerine getirip Rabb'inin haklarn

yerine getirmemesine ve kulluk görevlerini yerine getirmedeki ihmali-

ne karlk onu hesaba çekecek ve gereken cezay verecektir.

"üphesiz Rab leri o gibi onlarn fer eyinden haberdardr."

Yani Allah onlarn yapt ilerin zahirini ve bâtnn bilir. Bu öyle

bir bilgidir ki her amele ne karlk gerektiini kesin tesbit eder. Hiç

kimseye hakszlk yaplmaz, zulmedilmez. Bunun için özellikle "o

gün" ifadesi kullanlmtr; yoksa Allah Teâlâ'nn ilmi zaten her eyi

kuatmaktadr; O, olmu ve olacak her eyi bilmektedir.

Sûrenin Tasavvufî iaretleri

Allah Teâlâ ak ile kendisine yönelmi ruhlara yemin etmektedir. Bu

kudsî ruhlar kalpteki kötü düüncelere saldrp onlar murakabe kuv-

vetiyle silip yok ederler. Kalp cevherinden fikir ve ibret nurunu ortaya

çkarrlar. Kalpteki dünya, hevâ, nefis ve eytan dümanlarna hücum

edip, müahede nurlarnn parlamas esnasnda onlar muhalefet klc

ile ezip kahrederler. Tövbe ve hidayet rüzgâryla kötülük ve günah toz-

larn havaya kaldrp yok eder, kalbi onlardan temizlerler. Ondan son-

ra manevi ilimlerin ve srlarn içine dalarlar, onlardan ganimet ve gda

olarak elde ettiklerini kalp hâzinelerinde ve sr depolarnda saklarlar.

114 _ 100. ÂDYÂT SÛRF.S 1-11 _ Cüz: 30

Evet, insan saysz nimetler içinde yüzdüü halde, Rabb'ine karçok nankördür; sahip olduu nimetleri bilmez ve onlara ükretmez.

Bunun sebebi, insann gaflette oluu ve nimetleri tefekkür etmeyiidir.

Gerçekten bu insan gafil ve cahildir.

Vertecübî (Rûzbihân- Baklî) demitir ki: "nsan, Allah Teâlâ'nn

verdii nimetleri hakk ile bilemez. nsan gerçekten nankördür: çünkü

kendisine nimet vereni tanmamaktadr."

Baklî sonra Vâstî'nin öyle dediini nakletmitir: "Nankör kimse,

kendisinin yapt taatleri sayp durur, fakat Allah'n kendisine lütfet-

tii ihsan ve kerametleri unutur." 78

nsan bütün hallerine ahittir; inkârn, isyann, tabiatnn cimri-

liini bilir. Yine insan mal çok sever; öyle ki onu yüce Mevlâ'sn ta-

nmaya tercih eder; ite o zaman apaçk bir ekilde perian olur. Bu

insan, kabrinden kalkt zaman bana ne geleceini bümivor mu? Ogünde erefli insanlarla rezil olanlar ortaya çkar. Kalplerde bulunan

marifet ve her çeit kemalat ortaya konur. Hiç üphesiz Rabb'in, o gün

her eyden haberdardr; herkese hak ettii karl verir; iyiler iyilikle-

rinin, nefsine tâbi olanlar da iledikleri kötülüklerin karln görür.~,,


mümkün olur.

Allah Teâlâ, efendimiz Muhammed'e, onun Ehl-i beyt ine ve asha-


A

Adiyât sûresinin tefsiri burada tamamland.

78 Ruzbihân- Baklî, Arâi$ü1»Bqtin, 3/523.

79 Kad Beyzâvî de [rahmetullahi aleyh] bu sûredeki yeminlerin, zahirî dümanlara karsaldran atlara ve onlar süren mücahidlere yapld gibi, kalpteki manevi dümanlara

kar saldrya geçen ve onlan kalpten atan kudsî ruhlara da yaplm olabileceini

belirtir (bk. Beyzâvî, Emârii'f-Tenztl, 2/615).

Nimetullah-i Nahcuvânî dc tefsirinde bu sûredeki yeminlerin ayn zamanda kudsî

ruhlara da yapldn, onlann Allah'a seyirleri srasnda karlarna çkan nefis, eytan,

dünya, hevâ gibi dümanlaryla âyetlerde anlatld gibi mücadele ettiklerini belirtir

{bk. Nahcuvânî, el-Fevâtihul-âhiyyc, 2/525),

(101) KÂRA SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi; Kâria sûresi Mekke'de inmi olup on bir

âvettir.j

• I • •

Önceki Sûre ile Balants: Önceki sûrede, "üpheniz Rableri o yii

n

onlarn her eyinden haberdardr" cÂdiyât oo/ > buyruldu. Allah Teâlâ, on-

lara hesap gününde amellerinin karln verecektir. Bu karlk ver-

me ii de bu sûrede iaret edilen kyamet günii olacaktr. Allah Teâlâ

buyurdu ki:

yj\'

*4JJ 1

lJjG L^lüi LÜI

W ' J

2Îi LJti O js-jdül' JuJ

1

5 $ * O

J Lir-S-J

116 101. KARIA SURES 1-tl Cüz: 30


1. iddetlice çalan!

2. Nedir o iddetlice çalan?

3. O dehetli ses nedir bilir misin?

4. O gün insanlar, darmadatmk olmu kelebekler gibidir.

5. Dalar da atlm renkli yün gibi olur.

6. O gün kimin tartlar ar gelirse;

7. te o, honut kalaca biryaay içinde olur.

8. Kimin de tartlan hafifgelirse;

9. Onun içine girecei yer hâviyedir.

10. Hâviye nedir bilir misin?

11. O, kzgn bir atetir!

Tefsir

Kâria, "kuvvetlice vuran, dehetle kapy çalan" demektir. Âyette

anlatlan iddetli ses, kyametin koptuunu bildiren sestir. Kyametin

balangc, sûra birinci defa üfürülmesidir. Kyametin sonu ise Cenâb-

Hak tarafndan bütün halkn hesabnn görülüp aralarndaki davalarn

bitirilmesidir.

Kyametin koptuunu ilan eden bu ses, kalplere ve kulaklara öyle

iddetli bir ekilde çarpar ki insann her yann korku kaplar. Onun

için bu sese kâria denmitir. Onun isminin açkça söylenmesi, deheti-

ni kuvvetle anlatmak içindir.

"O dehetli ses nedir bilir misin?"

Bu soru da kyametin dehet ve korkunçluunu kuvvetle anlat-

mak içindir. Soru, bu iin meydana gelmesinin insann bilgisi dndabir ey olduunu da ifade etmektedir. Yani âyet unu demek istiyor:

Cüz: 30 101. KÂRA SÛRES 1-11 117

"Bu dehetli sesin durumunu sana kim bildirdi?" Hem sen bunu nere-

den bileceksin?"

Allah Teâlâ bu âyetin peinden o ann durumunu öyle haber verdi:

"O gün insanlar, darmadank olmu kelebekler gibidir

Önceki âyetlerde kyamet anndaki dehetli sesin büyüklüünden

bahsedilip Hz. Peygamber [saliailahu aleyhi vesellem] onu bilmeye tevik

edildikten sonra, bu âyetlerde sanki öyle denildi: Hatrla o günü; o

gün insanlar çoklukta, saa sola dalmada, acizlik ve zillette, strap

ve dehette etrafa dalm kelebekler gibidirler. Kelebeklerin atee

doru kotuklar gibi, insanlar da kendilerini hesap yerine çaran da-

vetçiyi koarak takip ederler. Bu durum Kamer sûresinde öyle geçer:

"Ogün onlar sanki etrafadalm çekirge siiriisü gibidirler " (Kamer 54/7).

Ebû Ubeyde, âyette "fera" olarak geçen hayvann sinek olmad-

n belirtmitir. Bu hayvan, kendini atee veyaa atan kelebektir.

Ona "pervane" de denir.

Müfessir Kevâî öyle der: "nsanlarn kyamet günü yeniden di-

rilme annda kelebeklere benzetilmesi, birbirine karmalar, o andaki

zayflklar, çokluklar ve birbirlerinin üstüne ylmalar sebebiyledir.

Bu, o günün korkunçluunu anlatmak içindir. u âyette de insanlarn

bu durumu anlatlr:

'O gün onlar sanki etrafa dalm çekirge sürüsü gibidirler' (Kamer 54/7).

Kelebee 'fera' denmesi, onun hemen etrafa dalmas ve çok ha-

fif olmas sebebiyledir."

Baz âlimler, bu benzetmenin kâfirler için yapld görüünü ter-

cih etmilerdir; çünkü dank kelebeklerin atee dümeleri gibi kâfir-

ler de cehenneme düerler.

"Dalar da atlm renkli yün gibi olur." O gün dalar havada atlan,

parçalar birbirinden ayrlm renkli yün gibi dank olur. Halbuki

118 101. KÂRA SÛRES 1-11 Cü/.: 30

âyette belirtildii gibi (Nemi 27/88) dalar daha önce yerinde sabit ve do-

nuk gözükmekteydi.

Bu iki durum, dehetli sesin sûra ikinci üfürmeden sonra meydana

getirecei neticedir. O günde yüce Allah yerleri deitirip baka bir yer

haline getirir. Dalar âyette geçtii gibi, yerlerinden sökülüp korkunç

bir halde yürütülür. Bunlar, maherdekilerin seyretmesi için yaplr.

Gerçi dalarn birbirine çarpp parçalanmas sûra birinci üfürme sra-

snda olur; fakat onlarn yürümesi ve dümdüz yaplmas sûra ikinci

üfürmeden sonra olur. Bu durumlar dier âyetlerde öyle anlatlr:

"Sana dalarn durumunu sorarlar. De ki: Rabbin (kyamet günü) onlar

(kum gibi) ufalayp datacak. BÖylece bulunduklar yeri dümdüz ve bombo

brakacaktr. Ogiinde (insanlar) davetçiye (srafil 'e) uyarlar" (Tâhâ 20/105- 108).

u âyet de yeryüzünün durumunu haber vermektedir:

"O gün yer. deitirilip baka bir yere çevrilir

"

(brahim u/48).

•

insanlarn davetçiye yani Isrâfil'e uyarak mahere gelmeleri, bütün

halkn yüce Allah'n huzuruna getirilmesi sûra ikinci üfürmeden sonra

olacaktr. Müfessir Ebüssuud (rahmetullahi aleyh] böyle demitir. Bu ko-

nuda derim ki: Dalarn yerinde durup da yeryüzünün birbirine çar-

plp ufalanmas anlalmas zor bir durumdur. Çünkü bir âyette öyle

buyrulmaktadr:

"O gün yer ve dalar yerinden kaldrlp birbirine bir defa çarplr, ikisi

de dalp toz olur" (Hakka 69/14).

Bu âyet, dalarn yerle birbirine çarplp düzlenmesinin kabirler-

den kalkmadan önce olduunu belirtmektedir. Bu iki âyetin verdii

haberlerin arasn öylece birletirmek mümkündür: Dalann bir ksmyerle birbirine çarplp ufalanr. Bu, insanlarn mahere gidii srasnda

olur. Bir ksm da maherdeküerin seyretmesi için sonraya braklr. n-

sanlar maherde iken o olaylar bir yandan olur. O günde ne yapacam

en iyi yüce Allah bilir. Hem zaten sen gidecek ve göreceksin.

Cüz: 30 101. KÂRA SÛRESjj-l 1 _ 119

Yüce Allah, yukardaki âyetlerde bütün halk saran deheti zikret-

tikten sonra, herkese ait özel durumu öyle belirtti:

"O gün kimit tartlan ameli ar gelirse ..." Tartda ar gelen amel,

hakka uyularak yaplan amellerdir. Bu amelin Allah katnda bir ar-

l ve deeri vardr.Ar gelen eyin tart ve terazi olduu da söylen-

mitir.

Abdullah b. Abbas iradvaiiahu anh] der ki: "O, ölçüyü belirten dili ve

iki ketesi olan bir terazidir. Onda ameller tartlr."

Bu konuda âlimler öyle demitir: Amellerin yazld sahifeler te-

raziye konur. Bütün insanlar ona bakar. Adaleti göstermek ve kulun

itirazm ortadan kaldrmak için böyle yaplr.

Enes [radyailahu anh] demitir ki: "Kyamet günü her insann amel

terazisine bir melek görevlendirilir. Hesab görülecek insan getirilir,

terazinin önünde durdurulur. Ameli tartlr. Eer terazisi ar gelir-

se, melek adamn ismini söyleyerek bütün halkn duyaca bir ekilde

öyle seslenir: "Herkes bilsin, filan kimse öyle bir saadet elde etti ki

bundan sonra ebediyen azap görmez, rahmetten mahrum olmaz."

Eer hesab görülen kimsenin amel terazisi hafif gelirse melek öy-

le seslenir: "Filan kimse azab hak etti, artk bundan sonra ebediyen

saadetibulamaz."*0

Mizan hakknda öyle de denilmitir:

Ahiretteki mizan, (maddi bir alet deil) doru karar ve adaletli hü-

kümden ibarettir. Âlimlerden Mücâhid, A'me ve Dahhâk bu görüte-

dir. Daha sonraki âlimlerden çou bu görüü tercih etmitir. Bu görü

sahipleri öyle der:

"Terazi ile bütün maddi cisimlerin miktarlarn tesbit etmek müm-

kün deildir; amellerin miktarn bilmek nasl mümkün olur."

80 Sa'lebî, cl-Kefvcl-Beyan, 6/529.

120 Cüz: 30101 . KÂR A SÜ R ES M 1

Ancak mehur olan görü, bu terazinin (ekli ve ölçmesi farkl olsa

da) görülen ve bilinen bir ey olduudur.

bn Abbas'tan rivayet edildiine göre, kyamet günü salih ameller

güzel bir surette getirilir; kötü ameller ise çirkin bir surette getirilir ve

mizana konur.

Kimin tarts ar gelirse âyet onun hakknda u müjdeyi veriyor:

"te o, honut kalaca bir yaay içinde olur." O bu hayattan raz

olduu gibi, kendisinden de honut ve raz olunur.

Dier kimsenin durumu ise öyle belirtilmitir: "Kimin de tartlar

hafifgelirse ..." Bunun sebebi o kimsenin hep bâtla uyup hayr sayla-

cak hiçbir amelinin bulunmamasdr. Yahut, hayr ameli bulunsa da

kötülüklerinin fazla olmasdr. Bu kimsenin sonu öyle belirtilir:

"Onun içine girecei yer hâviyedir." Hâviye, cehennemin isimle-

rinden biridir. Son derece derin olduu için ona bu isim verilmitir.

Rivayet edildiine göre cehennemlikler hâviyenin içinde yetmi sene

yuvarlanr da dibine ancak ular.

Ayette cehennemlik kimsenin varaca yere "üm" denmitir. Üm,

"anne" manasna gelir. Bir çocuun annesinin kucana giripsndgibi, cehennemlikler de atein içine girecei için ona bu isim verilmitir.

Katâde ve bakalar da cehennemlik kimse atein içine ba aaatlaca için ona bu ismin verildiini söylemilerdir. Birinci görü âye-

tin u ksmna daha uygundur:

"Hâviye nedir bilir misin?" Önceki âyetlerde kapal dile getirilen

ev, bu ve devamndaki âyette açklanmtr. Böyle bir soru ile veril-

mek istenen bir mesaj da udur: O öyle büyük ve tehlikeli bir eydir

ki bilinen ölçülerin dndadr; onun büyüklüünü anlamak akl aar

"O, kzgn bir atetir!" Yani kzgnlk ve hararette son noktadadr

Bununla una iaret edilmitir: O ate öyle hararetli ve kzgndr k

101. KÂRA SÛRES 1-11 121Cüz: 30

onun yannda dünya ateine kzgn denmez. Hadis-i erifte ifade edil-

dii gibi, dünya ateinin harareti, cehennem ateinin hararetinin yet-

mite biri kadardr .

81

Sûrenin Tasavvufî aretleri

Kulun manevi terbiyesinde fenâ makamna ulamas annda zât

tecellinin ualan kalbine iddetlice vurur. Hem öyle bir vurur ki kalp-

ler lâhî nur içinde hayret ve dehet içinde kalr. O gün, Hakk'a vâsl

olan ârifin gözünde insanlar havada uçuan kelebekler gibi zayf, aciz

ve çaresiz yahut havadaki toz gibi gözükür.

Eer o makamda varlklarn halini bir inceleyecek olsan, kendileri-

ne ait bir vücut, deer ve kuvvet bulamazsn; orada sadece Allah' bu-

lursun. Yani ârifin nazarnda insanlar böyle çaresiz ve küçük gözükür.

Bu durumda onun kalbinde insanlardan korkma ve çekinme diye bir

ey kalmaz.

Yine fenâ fillâh makamnda akllar, havaya atlm yün gibi zayf

gözükür. lâhî nurun tecellisi annda akl bata kalmaz, hayrete düer.

Çünkü akl nura göre çok zayftr. Güne doduunda gökteki ay nasl

zayf ve hükümsüz kalyorsa, nur parlaynca akln durumu da öyledir.

Allah katnda kymeti olan ve mizanda ar gelen amel srf Hak

için yaplan ameldir. Mizanda ancak hak olan ve Hak için yaplan

ameller ar gelir. Hak, bâtl ile karlatnda bâtl ezer, yok eder.

Hayrl amelleri ar gelen kimse ho bir hayat içindedir; çünkü o, ma-

rifet cennetlerine girmitir. te asl ho, tatl ve güzel hayat odur. Kim

de hevâsna uyduu için amel terazisi hafif gelirse, onun da girecei

yer atetir. Bu, Hak’tan kopma ve rahmetten mahrum kalma ateidir.

Bu mahrumiyet ve hevâ atei içinde ba aa çaklp kalr. Onda ek,

vehim, vesvese ile yanar durur; tedbir derdiyle kavrulur, kendince ter-

cih skntlar içinde kvranr. Hakk'a teslim olmamann çilesini çeker.

S Hadis için bk. Buhâri, Bed'ül-Halk, 10; Müslim, Connet, 30; Tirmizî. Cehennem, 7; bnMâee, Zühd, 38.

122 101. KÂRA SÛRES 1-11 Cüz: 30

Bir haberdeu söz nakledilmitir: "Ahirette amel terazileri ar ge-

lenler ancak dünyada hakka uyanlardr. Amelin arl dünyada ol-

maktadr. çine hak konan bir terazinin ar gelmesi haktr ve kesindir.

Ahirette sadece dünyada bâtla uyanlarn amel terazisi hafif gelir. çine

bâtl konan bir terazinin hafif gelmesi de kesindir."



Kâria sûresinin tefsiri burada tamamland.

(102) TEKÂSÜR SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Tekâsür sûresi Mekke'de inmi olup sekiz

âyettir.

Sûrenin Fazileti

Hz. Peygamber [saiiallahu aleyhi ve^fllom],"Sizden biri, her giin biti âyet

okumaya güç yetiremez mi?" buyurdu. Sahabiler,

“Her gün bin âyet okumaya kimin gücü yeter?" diye sordular.

Resûlullah Efendimiz,

"Sizden biri el-hâkünü 't- tekâsür sûresini okumaya güç yetiremez mi?

(Onu okuyan kimse, bin âyet okumu gibi sevap alr, ilim örenir )" 1'2 buyurdu.

Önceki Sûre ile Balants: Cenâb- Hak, önceki sûrede kyametin

dehetini arlatt; bu sûrede ise insanlan o güne hazrlanmaktan alko-

yan eylerden bahsederek öyle buyurdu:

82 Hâkim, Mütedrek, 1/567; Beyhakî, uabül-mân, nr. 2518.

124 Cüz: 30102. TEKÂSÜR SÛRES 1-8

Bistnillâhirrahmânirrahîm.

1. Çoklukla övünmek sizi o kadar oyalad ki,

2. Nihayet kabirlere kadar gidip ziyaret ettiniz.

3. Hayr! (Yaptnz doru deil). Yaknda bunu bileceksiniz!

4. Elbette yaknda (gerçei) bileceksiniz!

5. Gerçek öyle deil! Kesin bir ekilde bilmi olsaydnz (böyle yap

mazdnz).

6. Mutlaka cehennem ateini göreceksiniz.

7. Sonra ahirette onu kesin olarak gözle göreceksiniz.

8. Nihayet o gün (dünyada sizi Hak'tan alkoyan ) nimetlerden mu-

hakkak hesaba çekileceksiniz.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: " Çoklukla övünmek sizi o kadar oyalad ki

..." Yani birbirinize kar kabile ve mal çokluu ile övünüp böbürlen-

meniz sizi oyalad.

Cüz: 30 102. TEKÂSÜ R SÛR ES 1-8 125

Rivayet edildiine göre, Abdümenâfoullar ile Sehmoullar ka-

bileleri, birbirine kar üyelerinin çokluu ile övündüler. Karlkl ola-

rak büyüklerini ve ileri gelen erafm saydlar. Her biri, “Bizim sizden

daha fazla büyüümüz var, daha kymetli erafmz mevcut ve daha

kalabalz" dedi. Abdümenâfoullar daha fazla geldi. Sehmoullan,

"Câhiliye devrindeki fitne ve savalar bizi helak etti, adamlar-

mz öldürüldü; siz bizi ölülerimizle birlikte sayn" dediler. Bunun için

kabristana gittiler. Kabirdeki ölülerini saydlar. Bu defa Sehmoullan

daha fazla geldi w

Buna göre âyetin manas u olur: Sizler, dirilerinizin çokluu ile

övünmekle oyalandnz; hatta saynz çoaltmak istediniz ve bunun

için kabirlere ölüleri saymaya kadar gittiniz.

Ayette onlarn bu ekilde ölülerini saymalan "kabirleri ziyaret et-

mek" eklinde ifade edilmitir; bu onlarla alay etmek ve yaptklarn

knamak için söylenmitir.

öyle denilmitir: Onlar, kabirleri ziyaret eder ve, "Bu filandr; ufalancadr" diyerek ölülerle övünürlerdi.

Ayete u anlam da verilmitir: Sizi mal biriktirme derdi ve evlat

çoaltma hevesi oyalad; ölüp kabre girene kadar böyle gittiniz, dün-

yay kazanma peinde ömrünüzü zayi ettiniz, ahiretiniz için önemli ve

gerekli olan eyler için çalmaktan yüz çevirdiniz. Buna göre, "kabir-

leri ziyaret ettiniz" demek, "ölüp kabre girdiniz" demektir.

Abdullah b. ehhîr |rad>yaiiahu anh], babasndan öyle nakleder:

Hz. Peygamber [saUaüahu aleyhi vescllem] “Sizi mal ve evlat çokluu ile

övünme oyalad" âyetini okudu ve sonra öyle buyurdu:

"nsanolu malm, malm der durur. Halbuki ey insan, senin maln sade-

ce yiyip erittiin, giyip eskittiin ve bir de Allah yolunda verip ahirete gönder-

83 Sa'lebi, a.g.e., 6/530.

126 102. TEKÂSÜR SÛRES 1-8 Cü/: 30

diindir ,

54 Bunlarn dndakiler, brakp gidilecek ve bakalarna terkedilecek

eylerdir.

Âyette bahsedilen ve yerilen çokluk, insan Allah'tan alkoyan ev-

lerdir. Bu knama, ilimde, marifette, taat ve güzel ahlâklarda ilerleme-

yi ve bunlardan fazlaca elde etmeyi içine almaz. Bunlar dinimizce de

istenen ve tevik edilen eylerdir; çünkü onlarla iki cihan saadeti elde

edilir.

Âyetteki "sizi oyalad" ifadesi de bu söylediimizi desteklemekte

ve burada kastedilen eyin, özellikle inam Allah' zikirden ve ahire-

te hazrlanmaktan alkoyan eyler olduuna iaret etmektedir. Öyle ki

insan Allah'n zikrinden kopmadan bütün dünyay ele geçirse knan-

maz. Bu bir oyalanma ve aldanma da deildir. Bu durumu ifade eden

bir hadis-i erifte öyle buyrulmutur:

"Allah'n zikri ve Allah için yaplan eyler hariç, diinya ve içindekiler

lanetlenmitir. "*•

mam Fahreddin-i Râzî der ki: "Âyette, 'Çokluk sizi undan veya

bundan alkoydu’ denmedi; onun insan neden alkoyduu belirtilme-

di. Bundan gaye, alkoymann içine girme ihtimali olan her eyi ifade

etmesidir. Bu, daha kapsaml ve etkili bir ifade eklidir. Böyle ifade

edilince, insan oyalayan ve aldatan bütün durumlar akla gelir. O za-

man âyetin manas u olur:

Mal ve evlat çokluu ile övünme sizi, Allah'n zikrinden, kyamet

hallerini düünmekten ve ahirete hazrlanmaktan alkoydu."*7

• m.

Müiessir Ibn Atyye der ki: "Alimler,'Nihayet kabirleri ziyaret ettiniz'

âyetinin tefsirinde farkl eyler söylemilerdir. Baz âlimler demitir ki:

'Bu âyette, vefat etmi atalarla övünmek ve onlarn adn yüceltmek

M Müslim, Zühd, 3; Tirmiz, Zühd, 31; Ncsâ, Vesaya, 1.

55 Müslim, Zühd, 4.

K* Tirmizi, Zühd, 14; bn Mâce, Zühd, 3.

87 Râzî, Mefaiihu bGtiyb, 32/74.

Cüz: 30 102. THKÂSÜR SÜRER 1-8 127

için kabirlerini çokça ziyaret etmek knanmtr.' Hz. Peygamber bu

konuda öyle buyurmutur:

'Sîzlere kabir ziyaretini yasaklamtm, artk kabirleri ziyaret edebilirsi-

niz. Ancak kimse oralarda çirkin ve kötü sözler konumasn.' w

Resûlullah'n [sallallahu aleyhi veseilem] önceleri kabir ziyaretini yasak-

lamas âyetteki durumdan dolay idi. Daha sonra buna izin vermitir.

Bu izin kabirdekilerin halinden ibret almak içindir; yoksa kabirlerle ve

kabirdekilerle övünmek için deildir. Günümüzde baz insanlar bunu

yapmaktadr; onlar sürekli kabristanda bulunurlar, eref olsun diye

ölmülerinin kabirlerini güzel beyaz talar ile yapar, yükseltir, süsler,

boyar, içine kandillik koyarlar. Bunlar yanltr."*1'

bn Arafe el-Mâlikî der ki: "Kabir ziyareti her zaman deil, belli za-

man aralklarnda yaplmas istenen bir eydir; mesela ayda bir olabilir.1)0

Büyüklerden biri derdi ki: Bir müridi manevi yolun bamda (farz

olan ilim, amel ve zikre yönelmek yerine) sk sk kabirleri ziyaret eder-

ken ve tasavvufa dair büyük kitaplar incelerken görürseniz, onun so-

nunun hayra çkmayacan bilin. Çünkü o, kendisine lazm olan ilim

ve ileri brakp imdilik fayda vermeyecek eylere yönelmitir."

Yani bu kimse, iin zâhirini anlatan ilimlerle bir ey elde edemez.

Bir de u var ki bâtn ilim, zahirî eylerle megul olunca gever, geri-

ler. Bu durumda uygun olan udur: lim örenmeye ehil olan bir kim-

se, önce nasibi kadar ilim tahsil etmeli, sonra ehlinin yanma giderek

bâtn ilmi örenmelidir. Yoksa sadece tasavvuf kitaplarn incelemek-

le, müridsiz Hakk'a vâsl olamaz. Bu ekilde belki velilere kar bir

K8 Müslim, Cenâiz, 105-106; F.bü Davud, Cenâiz, 81; Nesâ, Cenâiz, 101; bn Mâce, Cenâ2 ,

48; Ahmed, Miisnt’d. 2/441; Hakim, ti-Müstedrck, 1/376.

89 bn Atyye, el-Muhnrn'riil-Mz, 5/518 (Beyrut 2001 ).

90 Hadis- erifte, özellikle kadnlarn bir zaruret yokken sk sk kabir ziyaretlerine gitme-

leri uygun görülmemitir (bk. Ebû Davud, nr. 3236; Tirmizi, nr. 1056; Ahmed. Mihneti,

2/338; Makim, MüsttUrvk, 1/374). Bunun sebebi, kabir ziyaretine ibre! almak için deil

övünmek için gidilmesi, bu arada saç ba yolarak at yakmak, ölüme, kadere kzmakgibi haram olan ilerin yaplmas; kabirlere para atmak, be/ balamak, mum yakmak,

kabre doru namaz klmak gibi bid'atlarn ilenmesi, ksaca hayrl bir iin kötülüe alet

edilmesidir. Edebine göre yaplan ziyaretler ise sünnet ve sevaptr.

128 102. TCKÂSÜR SÛRF.S t-8 Cüz: 30

muhabbet sahibi olabilir. Bununla da ancak himmeti zayf kimseler

yetinir. Halbuki mürid edinmenin amac, irad olup yüce Allah'a dost

olmaktr.

Allah Teâlâ, daha sonra mal ve evlat çokluu ile övünmeden sa-

kndrarak öyle buyurdu:

"Hayr! (Yaptnz doru deil). Yaknda (bunu) bileceksiniz!"

Yani içinde bulunduunuz durum ve yaptnz i doru deil.

Yahut gerçek durum, o kimselerin düündüü gibi deildir. Bu ifade,

müriklerin durum ve tutumlarn ret içindir. Ayrca una da dikkat

çekilmektedir: Akll kimsenin en büyük derdi ve himmeti dünya ol-

mamaldr; böyle olan kimsenin sonu vahimdir.

Âyette u denmek isteniyor: Sizler akbetini görünce yaptnziin kötülüünü bileceksiniz.

"Daha sonra o içinde olduunuz halin hesab görülürken ne kadar

kötü bir i yaptnz yine bileceksiniz ." Bu ikinci ifade birinciden daha

vurgulu ve daha dehetlidir. Birinci görme, ölüm armda veya kabirde

olur; kincisi ise hair annda gerçekleir.

"Gerçek öyle deil! Kesin bir ekilde bilmi olsaydnz böyle yapmaz-

dnz."

Eer önünüzde olan ve sizi bekleyen eyleri, tereddütsüz kabul

ettiiniz eyleri bildiiniz gibi kesin bir ilimle bilseydiniz, ibadet ve

taate öyle sarlrdnz ki tarif edilemez.

Müfessirlerin imam Fahreddin-i Raz der ki: "Bu âyet, âlimler için

de büyük tehdit içermektedir; çünkü âyet una iaret ediyor: Eer mal

ve evlat çokluu ile övünmenin nasl bir âfet olduu yakînen bilinse,

onlar bu yaptklarn terkederlerdi. Bundan u da anlalr: Kim fazla

mal ve evlat ile övünmeyi terketmezse o kimse henüz yakîne ulama-

mtr. lmiyle amel etmeyen âlimlere ne kadar yazk; gerçekten çok

yazk onlara!"

Cüz: 30 102. TEKÂSÜR SÛRES 1-8 129

Devamndaki âyette öyle buyruluyor:"Mutlaka cehennem ateini

göreceksiniz." Bu ekilde azap vaadi kuvvetle ifade edilmi ve tehdit

daha iddetli yaplm olmaktadr.

"Sonra ahirette onu kesin olarak gözle göreceksiniz.” Olayn bir kere

daha dile getirilmesi, önceki manay kuvvetlendirmek içindir.

A

Ayetlerdeki iki defa görme olay öyle de izah edilmitir: Birinci

görme, cehennemi uzaktan görmektir, ikinci görme ise içine girerek

görmektir.

Yahut birinci görme kalple, ikinci görme bizzat gözle olur. Bunun

için ikinci görüe, aynel-yakîn denmitir. Yani gözle görme, yakînin tâ

kendisidir ve yakn bu görme ile gerçekleir. Müahede ilmi, yakînin

en son mertebesidir.

"Nihayet o gün dünyada sizi Hak'tan alkoyan nimetlerden muhakkak

hesaba çekileceksiniz." Yani sizi dinden ve dinî vazifelerden alkoyan ni-

metlerden hesaba çekileceksiniz.

A

Ayetteki hitap, özellikle bütün himmet ve gayretini nimetlerle ke-

yif sürmeye hasreden, sadece güzel eyler yemek ve güzel elbiseler

giymek için yaayan, bütün vakitlerini oyun elence ile geçiren, ilme

ve amele önem vermeyen, kendini ibadet ve taat yükünün altna sok-

mayan kimseler içindir. Sahip olduu nimetleri Allah için taat yapma-

ya kuvvet bulmak ve onlarn ükrünü yerine getirmek için kullanan

kimse bu tehditten uzaktr.

Bir hadis-i erifte öyle buyrulmutur:

"Allah Teâlâ buyurur ki: 'Üç nimet var ki kuluma onlardan ükür he-

sab sormam; bunlarn dndaki nimetlerden sorarm. Hesap sormayacan

nimetler unlardr: Onu barndran ev. Belini dorultan , onu ayakta tutan

günlük yiyecek. Avretini örtecek elbise.'"* 1

91 Ali el-Müttakî, Kenzu'l-Ummâl, nr. 6488; Süyûtî, ed-Dürriiî-Menûr, 8/619.

130 10 2. TEKÂ5ÜR SÛRES 1-8 _ Cüz: 30

Kyamet günü bütün insanlar, dünyada kendilerine verilen nimet-

lerden hesaba çekilir. Allah Teâlâ kullarnn halini en iyi bilir. Kâfire,

kendisine nimeti veren Rabb'ine bakasn ortak kotuu için onu k-

namak ve azarlamak için hesap sorulur. Mümine ise kendisine verilen

nimetin ükründen hesap sorulur.

Bu konuda derim ki: Her kim nimeti elde ederken ve kullanrken

edebe dikkat ederse ona hesap sorulmaz. Bu edep udur: Nimeti asl

verenin yüce Allah olduunu görmek ve bilmek, nimeti alrken, yer-

ken ve kullanrken Allah' zikretmek, nimetin sonunda Allah'a ükret-

mek. Böyle yapan kimseye hesap sorulmaz yahut sorulursa bu o nime-

tin meziyet ve erefini göstermek içindir. Ebû Hayseme hadisinde Hz.

Peygamberim isaiiailahu aleyhi veseiiem] u sözü bu duruma bir örnektir:

"te bunlar, kendisinden hesap sorulacanz (güzel) nimetlerdir."*12

En dorusunu Allah bilir.

Sûrenin Tasavvuf! aretleri

Mal ve evlatlar çoaltma yahut zahirî ilimlerle sürekli megul olma

sizi, müahedeye dayal marifeti elde etmek için yüce Allah'a yönelmek-

ten alkoydu; öyle ki kalbinizi uyandrmadan gaflet içinde öldünüz. Ha-

yr, bu yaptnz doru deil. Müahede ehli olanlar, mukarrebn ile

yüce makamlara çktnda, delüle yetinenler de amel defterini san-

dan alan avam halk ile kaldnda, yaptnz iin âkbetini göreceksiniz.

Hayr, yaptnz doru deil; ayet iin hakikatini yakînen bilsey-

diniz bütün hallerinizde Allah'a yönelirdiniz. Böyle devam ederseniz

mutlaka cehennemi göreceksiniz. Bu cehennem Allah'tan kopma, O'na

vuslattan mahrum kalma cehennemidir. O cehennemi ba gözünüzle

kesin olarak göreceksiniz. Sonra, size verilen nimetlerin ükrünü ye-

rine getirip getirmediinizden hesaba çekileceksiniz. Nimetin ükrü,

nimette onu vereni görmektir.

92 I irmzî, Ziihd, 39 (nr. 23*9); Hâkim, \iü>tcdrek, 4^1 31

Cüz: 30 ] 02 TF.KÂSL'R SÛRES 1-8 131

Bir defasmda rüya âleminde iki tane yal zat gördüm. Onlara,

"ükrün hakikati nedir?" diye sordum. çlerinden biri,

"Nimetin ükrü, onunla sahibine isyan etmemektir" dedi. Ben,

"Bu avam halkn ükrüdür; havassn (seçilmi ariflerin) ükrü ne-

dir?" diye sordum; sükût ettiler. O zaman ben,

"Havassn ükrü, sürekli nimeti vereni müahede içinde olmaktr"

dedim.

Evet, iin asl böyledir. Nimetle isyan etmemeyi âbid ve zâhidler

içinde baz salihler de yapabilir. Nimet sahibini müahede hali ise böy-

le deildir; onu herkes yapamaz. O, zâhirî ve bâtn ilimlerde derinle-

mi, temkin sahibi ariflere hastr.

Meâric sûresinin tefsirinde ilmel-yakin, aynel-yakin ve hak-

kal-yakîn halleri arasndaki farklar söylemitik. Oraya baklabilir .

93


mümkün olur.

Allah Teâlâ, efendimiz Muhammed'e, onun Ehl-i bevt'ine ve asha-


Tekâsür sûresinin tefsiri burada tamamland.

93 Nimetullah-i Nahcuvânî |rahmetullahi aleyh], bu sûrenin tefsirini u nasihatle bitir-

mitir: "Ey ahirete ait butun inançlarnda yakn ilme sahip olan ümmet-i MuhammediSenin sürekli ahireti hatrlaman vc onu devaml göz önünde tutman gerekir. Öyle ol ki

bu konudaki ilmin gözle görmek ve bizzat tatmak gibi üphesiz olsun. Ahi re t halleri

bana gelmeden bu ilmi elde etmeye çal. Dünyann geçici fâni süslerine yaklama;

onun ebedî olmayan nimetlerine aldanma. htiyacn görecek eylerle verin. Her du-

rumda iffetli ol, namusunu koru. Özellikle eytann kardei olan, sürpkli ma] derdivle

yanan, makam hevesiyle kavrulan, akranna üstün gelmek için çrpnan insanlarla içli

dl olma. unu bil ki kötü ahlâkl kimselerle sohbet, insan manevi srlan örenmek-

ten ve lâhî nurlar müahededen alkovar, Ey Rabbimiz! Bize tarafndan öyle bir cezbe

ver ki bizi sana çekip bütün bo ilerden ve atelerden korusun. Bizi, selâm yurdu olan

cennetine ulatrsn" (bk. Nahcuvânî, el Fwâtihu1-lnhiuw, 2/528).

(103) ASR SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Asr sûresi Mekke'de inmi olup üç âyettir.94

Önceki Sûre ile Balants: Önceki sûrede, dünya ile oyalanmann

ve dünya malnn çokluu ile övünmenin ömrü zayi ettii anlatld.

Bu hal bir hüsrandr; apaçk bir zarardr. Cenâb- Hak bu sûrede de o

hüsran haline yemin ederek buyurdu ki:

jL*} ^Ui jj ^ ö\jLiy\ ö \ o

0 L

M4 îmam âhi [rahmetullahi aleyh} bu sûre hakknda demitir ki: "Eer insanlara bu sûre-

den bakas indirilmesiydi, (tad mana ve mesajla) bu sûre onlara yeterdi" (Bursev,

Rûhul- Beyân, 10/612). Bu sûrenin, Kur'an'n bütün ilimlerini (özetle) içerdii belirtil-

mitir. Çünkü Kur'an'n bütün ilimlerini bu sûrede özetlenen u dört alanda toplamak

mümkündür; man, salih amel, iyilii emir, kötülükten sakndrma.

1-W _ 103. ASH SURH5 1-3 _ _ Cü/. 30


1. Asra yemin ederim ki,

2. insan gerçekten zarar içindedir.

3. Ancak iman edip salih ameller ileyenler, birbirlerine hakk ve

sabn tavsiye edenler müstesnadr.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "Asra yemin ederim ki ..." Allah Teâlâ bu

âyette, büyük faziletinden dolay ikindi namazna yemin etmitir; ikin-

di namaznn salâtül-vüstâ (orta namaz) olduu söylenmitir. Âyette,

bu namaz özel olarak söylenmi ve korunmas istenmitir (Bakara 2/238).

Asrn, öle ile akam arasndaki vakit olduu da söylenmitir. Al-

lah Teâlâ, öleden önceki duhâ vaktine yemin ettii gibi, bu vakte de

yemin etmitir.

a.

Ayette yemin edilen asrn, Hz. Peygamber'in |sa!iallahu aleyhi vesellem)

ve ashabnn yaad Asr- saadet olduu da söylenmitir. Çünkü o

asr, dier bütün asrlardan daha faziletlidir.

Âyette yemin edilen asrn, bütün asrlar ve zaman dilimleri oldu-

u da söylenmitir. Çünkü zaman, faydal ve zararl bütün olaylar

içinde tamaktadr.

Yaplan bu yeminin cevab öyle verilmitir:"nsan gerçekten zarar

çimledir. " nsan, kazanç ve çalmalarnda ömrünü nefsanî haz ve borzularnn peinde sarf etmekle büyük bir zarar içindedir.

"Ancak iman

'dip salih ameller ileyenler zarar içinde deildir." Çünkü onlar, dünyay

rakp ahireti satn almlar, böylece asl kazana elde edip mesut ol-

nulardr.

Âyete u mana da verilmitir: man edip salih amel yapanlar, hiç

arar etmeyecekleri bir ticaret yapm olurlar; çünkü onlar fâni ve basit

COz; 30 _ _ _ _ _ _ 103. ASR SÛRES 1-3 _ _ _ 135

olan dünyay satmlar, ebedî olan deerli eyleri tercih etmilerdir.

Basit ve kötü eyleri brakp kendüerine ahirette fayda verecek salih

amellere sarlmlardr. Bu ne kârl bir alveritir! Âyetin bu ksm,

onlarn nefislerini kemale erdirdiini ifade etmektedir. Onlarn dier

iki önemli vasfndan öyle bahsedilmitir:

"Bir de birbirlerine hakk tavsiye edenler. " Âyetin bu ksm ise kâmil-

lerin dier insanlar kemale erdirdiklerini anlatmaktadr. Yani onlar,

kendilerine ve dier insanlara hak olan ileri, inkâr mümkün olmayan

hakikatleri, güzellikleri her iki dünyada da yok olmayan doru eyle-

ri tavsiye etmektedir. Hak olan eylerin hepsi hayrdr. Yüce Allah'a

iman etmek, bütün inanç ve amellerde Allah'n kitabna ve peygambe-

rine uymak hayrlarn badr.

"Ve birbirine sabr tavsiye edenler." Tavsiye edilen ilk sabr, nefs-i

emmârenin sevkettii kötülüklere kar sabrdr. Dier bir sabr çeidi,

yaplmas nefse ar gelen taatleri yerine getirme konusunda sabrdr.

Bir dier sabr, Cenâb- Hak tarafndan gönderilen skntlara sabrdr.

Sabrn bir çeidi de sahip olunan nimetlere hakk ile ükretmeye sab-

retmektir.

Sabr tavsiye etmek, hakk tavsiyenin içine girerken, ayrca söy-

lenmesi, ona çok itina gösterilmesi gerektiini ortaya koymak içindir.

öyle demek de mümkündür:

Hakk tavsiye ibadetlerde olur. Bu, Allah Teâlâ'y raz edecek ileri

yapmaktr. Sabr tavsiye ise bütün kulluk ilerinde olur; bu da yüce

Allah'n her iine rza göstermektir.

Sabrdan kast, sadece nefsi arzulad eylerden uzak tutmak de-

ildir; sabr ayn zamanda Hak Teâlâ'dan gelen eyleri güzel karla-

mak, onlara içi ve dyla raz olmaktr.9^

95 Açklamalar için bk. Ebüssuud, r<âdül-Akh 's-Selim, 6/468.

136 1 03. ASR SÛRES[ 1-3 _Cüz: 30


Allah' ak ile zikredenlerin yaad zamana yemin olsun ki nef-

sine bakp kendini bir ey sanarak Rabb'inden perdelenen insan zarar

içindedir. Ancak, seçkin kullarn iman ettii gibi yakînen iman eden ve

onlar gibi salih amel yapanlar bunun dndadr.

Salih amel, nefsin engellerini geçip lâhî lutuflara ulamak ve fay-

dal eyleri elde etmek için çalmaktr. Onlar bu ekilde kalpten per-

denin açlmas nimetine ulatlar. Böylece Allah’tan baka kimseyi gör-

mediler; yüce sevgilinin müahedesine dalp kendi nefislerinden, var-

lklarndan ve bakasnn varln görmekten uzak kaldlar. Kendileri

kemale erdikten sonra, bakalarm kemale erdirmekle megul oldular.

Allah Teâlâ'nn buyurduu gibi, onlar hep hakk tavsiye ettiler.

Yani doru olan ileri yaptlar. Nefse ar gelen budur. Ama onlann

nefsine hiçbir hayrl i ar gelmez oldu.

Yahut onlar, herkese, Hakk'a yönelmeyi, bu yolun meakkatine

sabretmeyi, gönlü lâhî huzurda tutmay, düünceyi Hakk'a balama-

y tavsiye ettiler.


mümkündür.


>na en güzel ekilde salât ve selâm etsin.

Asr sûresinin tefsiri burada tamamland.

(104) HÜMEZE SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Hümeze sûresi Mekke'de inmi olup dokuz

âyettir. Övünmek ve haram iler için mal biriktirmek insan için bir fe-

lakettir. Allah Teâlâ bu kimseyi yerip kötüleyerek öyle buyurdu:

O k&j ^^ o^ *3-^ J-^3

q Lujji ^ j4iy © iii> Uu ol

j-Uo;

©

îjljJI il jL5 O L-UJJ•«

,/v -** ^ j ** * • i ^ j t • T ^ ü tvn^ ^ a y* l ^

* ö . jl % j 1 p

V»

\

138 _ _ 104. HÜMF.ZE SÛRRSM-9 _ _ Cü/: 30


1. Arkadan çekitirmeyi, yüze kar elenmeyi âdet edinen bütün

kimselerin vay haline!

2. O sürekli mal toplar ve onu sayp durur.

3. Birde o, malnn kendisini ebedi klacam zanneder.

4. Hayr (öyle deil)! üphesiz o, hutameye atlacaktr.

5. Hutame nedir bilir misin?

6. O, Allah'n tututurulmu bir ateidir.

7. O öyle bir atetir ki insann kalbinin içini sarar (tâ cierini yakar).

8. O ate mahzeni onlarn üzerine kapatlp kilitlenir.

9. (Onlar) uzatlm sütunlara bal olarak (azap görürler).

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki:"Arkadan çekitirmeyi, yüze kar elen-

meyi âdet edinen bütün kimselerin vay haline!"

Veyl ona, vay haline demek, helak olsun diye beddua etmektir.

Bu ifade, knanan bir eyin kötülüünü iddetle anlatmak için de

kullanlr.

A

Ayette geçen "hemz" ve "hümeze", "krmak ve incitmek" anlam-

larna gelir. "Lemz" ve "lümeze" ise "birini arkasndan çekitirmek,

onunla alay etmek, erefini zedelemek" manalarna gelir.

A •

Ayetin anlam udur: insanlar krp inciten, onlan küçük düüren

ve ereflerini çinemekle uraan kimselere yazklar olsun.

Müfessir bn Cüzey öyle demitir: "Ayette knanan kimse, sürekli

insanlar ayplayan ve onlarn haysiyetini zedeleyen kimsedir. Bu iki

Cüz: 30 104. HÜMF.ZE SÛRFS 1-0 130

iin (hemz ile lemz) tarifinde farkl eyler söylenmitir. Bu görüler

özetle öyledir:

Hemz (krp incitme) insann yüzüne kar olur; lemz (erefini ze-

deleme) ise insann arkasndan yaplr. Bunun aksi de söylenmitir.

ncitme elle olur, dieri dille olur.

kisinin benzer eyler olduu da söylenmitir.

Bu sûre, Ahnes b. erik hakknda inmitir. Bu adam, insanlar hak-A ••

knda çok kötü konuurdu. Ayetin, Umeyye b. Halef ve Velîd b. Mugî-

re hakknda indii de söylenmitir.

Âyetin ini sebebi hususi olsa da manas umumidir. Kim bu vasf-

lar tayorsa, o kimse âyetin tehdidi altna girer."'*’

"O, sürekli mal toplar w onu sayp durur/' Yani baa gelecek âfet ve

musibetlere kar bir hazrlk olsun diye mal bir kenarda biriktirir.

"Bir de o, malnn kendisini ebedî klacan zanneder." Yani bu mal sa-A

vesinde hiç ölmeyeceini ve dünyada sürekli kalacam düünür. Aye-

tin bu ifadesi, insan salih amele tevik etmektedir. Gerçekten insan

ahirette dâimi nimetler içinde tutacak olan onlardr. Mala gelince, o, hiç

kimseye ebedî bir hayat kazandramaz. nsan ebediletiren hayrl ilim

ve salih ameldir. Hz. Ali'nin [radvailahu anh| u sözü bu konuyla ilgilidir:

A

"Mal biriktirenler, hayatta iken (manen) ölüdürler. Alimler ise zaman

durdukça hayrla anlp insanlarn arasnda kalmaya devam ederler."

Mal biriktiren kimsenin, malyla ebedî kalma düüncesi, dünyaya

dair olabilecei gibi, ahirete dair de olabilir. u âyet bu kimsenin te-

mennisini haber vermektedir:

"O inkâra zâlim kimse dedi ki: Kyametin kopacan sanmyorum. Eer

Rabbim'e döndürülecek olsam dahi, imdiki halimden daha iyisini bulacam

ümit ediyorum !" (Kehf 18/36).

% bn Cüzey, et-Tt'$hü li-Ulumi't-T'nzl, 2/512.

140 Cüz: 30104. HÜME2 F. SÜRES 1-9

"Hayr, onun yapt doru deil! üphesiz o, hutameye atlacaktr."

Onun hesab ve düüncesi doru deil. Bu kimse atee atlacaktr. Oöyle bir atetir ki içine atlan krp geçirir, yakar bitirir.

"Hutame nedir bilir misin?" Bu soru, atein dehetini bildirmek için

sorulmutur. Yani o atein dehetini ancak Allah bilir, O bildirmezse

kimse bilemez.

"O, Allah'n tututurulmu bir ateidir." O, Allah'n emri ve kudre-

tiyle tututurulmu bir ateidir.

"O Öyle bir atetir ki insann kalbinin içini sarar, tâ yüreini yakar."

Yani o ate onlann içlerine girer, göüslerine ular ve gönüllerini sa-

rar. Gönül, kalbin en orta noktasdr. nsann bedeninde gönülden

daha nazik ve hassas bir yer yoktur. Kendisine dokunacak azck bir

acdan en fazla gönül incinir. Onu cehennem ateinin tamamen sarma-

s durumunda acs nasl olur düünün!

A

öyle de denilmitir: Ayette gönlün söylenmesinin sebebi udur:

nsan vücudunda inkârn ve bozuk düüncelerin yeri gönül olduu

için, bu suçlarn cezas da ayn yere uygulanacaktr.

"O ate, onlarn üzerine kapatlp kilitlenir. Onlar, uzatlm sütunlara

bal olarak azap görürler." Yani üzerlerine kaplar kapanr, bu kaplarn

üzerine de büyük sütunlar dayanr. Bu, azaptan çklarn önlemek ve

bütün kurtulu ümitlerini bitirmek için yaplan bir emniyet uygulama-

sdr. Bir hadis-i erifte öyle buyrulmutur:

"Mümin aklldr, ilerigörülüdür, yapt ii iyi bilir, düünerek hareket

eder, acele etmez, bilgilidir, üpheli eylerden de kaçnr. Münafk ise insanla-

rn gybetini yapar, onlarla alay edip incitir,çok yer, düünüp aratrmadan

hareket eder, nereden kazandna ve nereye harcadna hiç aldr etmez.

97 Deylemî, Firdei'SüVAhbâr, nr 7830. Daha ksa bir rivayet için bk. Süyûtî, es-Sûgîr. nr

9158; Kudâî, MüsneJ, nr. 251.

Cii/: 30 104. HÜMEZE SÛRES 1-9 141

Sûrenin Tasavvuf! iaretleri

Yazklar olsun kendi ayplarm brakp insanlarn ayplan ile u-raanlara.

Vertecübî (Rûzbihân- Baklî) demitir ki: "Varlklara ve olaylara

ezelde takdir edilen nasiplerine göre bakmayp halka hasetle uraan-

lara yazklar olsun, onlar için kalplerinin perdelenmesi azab vardr.

Bu kimseler bütün himmetleriyle dünya mal toplamaya yönelir ve ka-

zandklarndan da kimseye vermezler."

"O, sürekli mal toplar ve otu sayp durur

"

âyeti, kim olursa olsun,

mal toplayarak onu sayp duranlar kmamaktadr. Zamanmzdaki Sa-

lih insanlara hayret edilir; onlar ihtiyaçlan dnda yn yn dünya

mal toplarlar, bir de bu halleriyle kalkp seçkin velilere verilen büyük

makamlara ulamak isterler. Bu, çok büyük bir hatadr. Kalpte dün-

ya pislii ile marifet nasl buluur? Kalp aynasn varlklarn suretleri

kaplam iken, kalp nasl temiz olur ve içinde nurlark verir?

Ariflerden biri der ki: "Kalbi dünya sevgisiyle dolu zenginlerin

ibadeti, çöplüklerde namaz klmaya benzer. Fakirlerin ibadeti ise te-

miz ve güzel mescidlerde namaz klmaya benzer."

"Bir de o, malnn kendisini ebedîklacan zanneder" âyeti una iaret

eder: Yani o kimse, malnn kendisini Allah ile baki klacan zanne-

der. Hayr öyle deildir.

Rûzbihân- Baklî demitir ki: "Allah Tcâlâ, yüce zatn tanmayan

cahil kimseninu vasfn bildirdi: O, malnn kendisini Cenâb- Hakk'a

ulatracan düünür. Hayr, vallahi o mal ile Hakk'a ulaamaz; kul

Allah'a ancak O'nn yardm ile ular."

Ebû Bekir b. Tahir demitir ki: "O kimse malnn kendisini ebedî

saadet makamna ulatracan zanneder."

Hayr, bu mümkün deildir. Böyle düünen kimse, önüne gelen

her eyi yakp ykan bir atee atlr. Bu ate, dünya sevgisidir. Bu sev-

»42 104. HÜMEZE SÛRES 1-9 _ Cûz^30

gi kalbe girince, orada karlat güzel kulluk tadru ve marifeti yok

eder. Bu sevgi ile kalpte hiçbir nur kalmaz. Bu, Allah'n tututurulmu

bir ateidir. Dünya sevgisi öyle bir atetir ki gönlü sarar, orada bulu-

nan iman ve irfan bozar, yakar, ykar, yok eder. Bu ate gönlü tama-

men kaplar. Artk o kimselerin en büyük derdi ve ilimdeki tek hedefi

dünyalk eyler olur.

Yine Vertecüb (Rûzbihân- Baklî) demitir ki: "Allah'n iki türlü

atei vardr. Biri kahr, dieri lutuf ateidir. Kahrnn atei, inkârclarn

kalbini O'nun yüceliini anlamaktan uzaklatrmasdr. Lutuf atei ise

sevdii arif ve âk kullarnn kalbinde muhabbet ateini yakmasdr."

Sonra Vertecüb, Cafer'in1

* öyle dediini nakleder: "Müminin kal-

binde muhabbet atei tututuu zaman, Allah'tan baka bütün düün-

celeri ve O'nun zikrinden baka bütün zikirleri yakar, yok eder."^

mam Kuevri irahmotullahi aleyh] der ki: "Allah'tan baka bir eyle

zengin olan kimse, aslnda fakirdir. O'nun dndaki bir eyde huzur

aramak vahettir. O'ndan bakasnda izzet aramak zillettir.

Asl fakir, Rabb'ini unutup kendini mal ile zengin gören kimsedir.

Düük kimse, dünyalk makam ile yetinip marifetten mahrum olan

kimsedir. Müflis kimse, Rabb'inin rahmetini unutup taatinin kendi-

ne yettiini düünen kimsedir. Zelil, Allah'tan bakas ile yetinen ve

avunan kimsedir. Aziz ise Allah ile zengin olan ve O'ndan bakasna

gönül vermeyen kimsedir.

öyle denilmitir: "Müminin kalbinde marifet nuru parlad za-

man, orada Allah'tan gayri bütün istek, arzu ve dertleri yakar, temiz-

ler. O zaman kulun bütün mükülleri hallolur.

Bu nur öyle bir eydir ki hadiste belirtildii gibi, yann kyamet

günü cehennem mümine öyle seslenir:

^ Buradaki Cafer, F.hl-i beyt'ten Cafer-i Sâdk [rahmetullahi aleyh] olabilecei gibi,

velilerden Cafer-i Huldî de [kuddise srruhû] olabilir.

W Nakiller için bk. Ruzbihân-t Baklî, AraisiH-Beyân, 3/526.

Cüz: 30 104. KÜM EZE SÛRES 1-9 143

"Ey mümin, üzerimden çabuk geç; yoksa nurun ateimi söndürecek!""*3

Nimetullah-i Nahcuvânî [rahmetullahi aleyh], bu sûrenin tefsirini unasihatle bitirmitir:

"Ey lâhî kahrn tecellisinden ve sonuçlarndan korkan ümmet-i

Muhammedi Bütün ahlâk ve davranlarnda dengeli ol, adaletten

ayrlma, insanlara yumuak ve güler yüzlü davran. Kalbin temiz ve

uyank olsun. Kimse ile çekime. Kimseye dümanlk yapma. Kalbinde

nefsanî düünceler bulundurma ve eytanî iddialarda bulunma. Me-

sela, sahte eyhlik derdine düme. Dervilik gösterileriyle urama.

Gösteriten sakn. Nefsinin kötü arzularna uyma. Makam derdiyle

yanma. Servet biriktirmek için çrpnma. Mal, evlat, hizmetçi ve binek

gibi dünyalk eyleri çoaltmakla urama. Herkese Allah rzas için

yakn ol. nsanlar idare et; onlarla uyum içinde yaa. Nifak ve ayr-

lktan sakn. Ksaca, bütün mümin kardelerini kendi nefsine tercih et.

Onlarn haklarn güzel yerine getir. Böyle yaparsan yüce Allah'n hak-

larn daha güzel yerine getirmi olursun. Allah da seni sever. Herkese

Allah'n ahlâk ile davran. Sana ölüm gelene kadar herkese, kâinattaki

bütün varlklara iyi davranarak Rabb'ine güzel kulluk yap ." 101


mümkündür.



Hümeze sûresinin tefsiri burada tamamland.

100 Kuevrî, Lctâifiil-ârât, h/3 19-320. 1 ladis için bk. Taberânî, el- Kebîr, 22/238; Hevsemî, ez-

Zn'âid, 10/360.

101 Nahcuvânî, ’I-Fevâtihu 1-lâhiyt/', 2/530. Bu ksm tarafmzca eklendi (mütercim).

(105) FÎL SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Fil sûresi Mekke'de inmi olup be âyettir.

Önceki Sûre ile Balants: Bu sûre, insanlarla alay eden ve onlar

arkadan çekitirip ereflerini çineyen kimseler için bir tehdit içermek-

tedir. Onlara u denmek isteniyor: Eer bu kötü davranlarnzdan vaz-

geçmezseniz, dünyada, fil ordusunun bana gelen felaket sizin de ba-

nza gelir, burada helak edilir, zelil olursunuz. Cenâb- Hak buyurdu ki:

H^ *

rCv*.D J

fj

"L * g*j —j'j ^ J

1 ^ ^ ^^

t c l ^ - o .."t-* • • C

D Ur» S

1 *** y o-4# 0 ^ ^ s* \ s '

146 105. FÎL SÛRES 1-5 Cüz: 30


1. Rabb'in fil ordusuna ne yaptî görmedin mi?

2. Onlann kötü planlarm boa çkarmad m?

3. Onlann üstüne sürü halinde kular gönderdi.

4. O kular, onlann üzerlerine atete piirilmi çamurdan talar

atyordu.

5. Böylece Allah onlan yenilip çinenmi ekine çevirdi.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki:"Rabb'in fil ordusuna ne yapt görmedin

mi?" Ayetteki hitap Hz. Peygamberedir [sallalUhu aleyhi vesellem]. Yahut

bu olay iiten herkesedir. Buradaki soru, bilinmeyen bir eyi sorup ö-

renmek için deil, olayn meydana geldiini kesin olarak ifade etmek

içindir. Âyetteki "görme", bilme manasndadr. Buna göre anlam öyle

olur: Habibim sen, sana gelen mütevâtir derecesindeki haberlerle ve

zahirî neticeleriyle, gözle görmek derecesinde kesin olarak Fil olayru

bilmedin mi?

Âyette, "Görmedin mi Rabb'in ne yapt?" ifadesinde görme olaynn

yüce Allah'n iine balanmas, hadisenin büyüklüünü, olu eklinin

dehetini, onun alacak eklini, yüce Allah'n kudretinin büyüklüü-

ne delil oluunu, ilminin kemalini, hikmetinin yüceliini, beyti olan

Kabe'nin izzetini ve peygamberi Hz. Muhammed'in [saiiaiiahu aleyhi ve-

silem] erefini bildirmek içindir. Hiç üphesiz bu olay, onun peygam-

berlii öncesinde gerçekleen ve geliini haber veren mucize olaylar-

dandr. Buna "irhâsât" denir. Rivayet edildiine göre Fil olay, Hz.

Peygamber'in doduu sene meydana gelmitir. 111 -

102 Süyûtî, ’d-Dürrül-Mi'nsûr, 8/633.

Cüz: 30 105. FL SÜRES 1-5 147

Fil Olay

Âyette ksaca bahsedilen Fil olay öyle olmutur:

Zamann Habeistan Kral Necâî tarafndan Yemen'e vali yaplan

Ebreheb. Sabbâh el-Erem, San'a'da bir kilise yaptrd. Kilisenin ismini

Kulleys koydu. Ebrehe hristiyand. Yapt kilise ile Kabe'ye giden ha-

clar oraya çekmeyi, Kabe yerine orann ziyaret edilmesini istiyordu.

Kinâne kabilesinden bir adam kalkp San'a'ya geldi, bir gece kilisi-

nin içine pisledi. Vâkdî'nin nakline göre adam, pislikleri kilisenin ön

taratma, mihrap ksmna sürüp kirletti. Kilisenin içine ölmü ve kok-

mu hayvan lei att. Bunu yapan kimse Nüfeyl el-Hadramî idi.

Bu durumu örenen Ebrehe çok kzd, Araplarn ziyaret ettii

Kabe'yi ykacana yemin etti. Ordusuyla Habeistan'dan yola çkt.

Yannda bir de fil vard. Filin ismi Mahmud'du. ri cüsseli çok büyük

bir fildi. Bu fili ona Habeistan Kral Necâî göndermiti. Ondan baka

on iki fil daha vard. Fillerin sekiz tane olduunu söyleyenler de vardr.

Ebrehe, Mugammis denen yere varnca konaklad. Mekke'nin reisi

Abdülmuttalib onunla görümeye geldi. Ebrehe'ye, bu iten vazgeç-

mesi için Tihâme bölgesinin mallarnn üçte birini vermeyi teklif etti,

Ebrehe kabul etmedi .105 Ordusunu saldrya hazrlad. Fili öne geçirdi.

Ebrehe'nin elinde esir olan ve ordusuna klavuzluk yapan Has'am ka-

bilesinden Nüfeyl b. Habîb, filin yanma yanat, kulan tutarak,

"Mahmud, olduun yere çök; sen Allah'n haremi olan (korumaya

ald, isyan ve zulmü haram kld) bir yerdesin. Sen en iyisi geldi-

in yere selâmetle geri dön!" diye seslendi ve kendisi koarak daadoru gitti. Fil kendini yere atp çöktü. Onu hareme Kabe taratma

yönelttiklerinde çöküp kalyor, yerinden kalkmyordu. Filin yönünü

Yemen'e veya baka bir tarafa çevirdiklerinde ise kalkp kouyordu.

Bu durum defalarca devam etti. Fili Kabe'nin üzerine yürütmeye mu-

ini bk. âm, Sübiilii T-Hüdâ, 1/218 (Beyrut 1993).

148 105. FL SÛRES 1-5 Cü/: 30

vaffak olamadlar. Öyle urarlarken yüce Allah deniz tarafndan bir

ku sürüsü gönderdi. Bu sürü bir kara bulut gibi geldi, ordunun üze-

rinde durdu. Her ku, üç ta tayordu. Biri gagasnda, ikisi ayakla-

rnda bulunuyordu. Bu talar, mercimekten büyük, nohuttan küçüktü.

Kular talan atmaya baladlar. Atlan ta, adamm bandan giriyor,

arkasndan çkyor, adamn içini yakyordu. Her tan üzerinde kime

atlacaksa onun ismi yazlyd. Askerler kaçmaya baladlar, hepsi

yollarda ve su balarnda ölüp helak oldular.

Ebrehe de bu talardan nasibini ald.Ald ta darbesiyle parmak-

lar ve dier organlar parça parça dökülmeye balad. Nihayet kalbi

parçalanp öldü.

Ebrehe'nin veziri ilk anda talanmaktan kurtulmutu. Kaçarak

Habeistan'a gitti. Onu bir ku takip ediyordu. Vezir, Necâî'nin huzu-

runa çkp olay anlatt. O srada ku, vezirin banda dolanp duruyor-

du. Olay batan sona anlatnca, ku azmdaki ta brakt. Ta vezire

isabet etti ve hükümdann önünde yere yklp öldü.

öyle bir olay da rivayet edilmitir:

Ebrehe'nin adamlar, Abdülmuttalib'in 200 devesini almlard.

Abdülmuttalib onlarn durumunu görümek üzere Ebrehe'nin yanma

gitti. Ebrehe onu görünce, kendisini gözünde büyüttü; ona saygyla

davrand. Abdülmuttalib, iri yapl, güzel yüzlü ve heybetli bir zatt.

Ebrehe'nin yanma varnca, kendisini öyle tanttlar:

"Bu zat Kurey'in reisidir. Mekke kervanlarnn sahibidir. Ovalar-

da insanlar, dalarda vahi hayvanlar doyurur. Cömert ve iyiliksever

bir kimsedir."

Bunlar iiten Ebrehe tahtndan inip onunla birlikte yerdeki sergi-

nin üzerine oturdu. Onu kendi yanna oturttuu da söylenmitir.

Ebrehe, tercümanna,

"Ona sor bakalm, ihtiyac nedir?" dedi. Tercüman sordu. Abdül-

muttalib,

149Cüz: 30 105. FÎL SÜRES 1 -5

"Adamlarn develerimi alm, onlan geri vermenizi istiyorum!"

dedi. Ebrehe, bu istei tuhaf karlayarak,

"Ben onun ve babalarnn dininin en kutsal, en erefli yeri olan

Kabe'yi ykmaya geldim. O bana bu konuda bir ey söylemiyor da de-

velerinin derdine dümü!" dedi. Abdülmuttalib,

"Ben develerin sahibiyim; Kabe'yi de koruyacak bir sahibi vardr!"

dedi. Ebrehe,

"Onu benden kimse koruyamaz!" dedi. Abdülmuttalib,

"te sen, ite Kabe! stediini yap!" dedi. Kendisine develeri veril-

di. Oda alp döndü. Sonra Kabe'ye geldi. Kabe'nin kapsndaki halkaya

yapp yüce Allah'a samimiyetle dua etti. Kabe'yi ve kendilerini koru-

masn istedi. Yannda Kurey'ten bir grup insan da vard. O böyle dua

ederken Yemen tarafndan gelen bir ku sürüsü gördü. Onlara baknca,

"Vallahi bunlar garip bir ku sürüsü. Necid ve Tihâme kularna

benzemiyor!" dedi. Kabe'nin halkasn brakt. Yanndakilerle daa çe-

kildi; Ebrehe' nin ne yapacan gözetlemeye baladlar. te o srada

Allah Tcâlâ Ebrehc'nin ordusunun üzerine bir ku sürüsü gönderdi ve

ondan sonra olan oldu.

Denildiini göre Ebrehe, Hz. Peygamberim |sa!iaiiahu aleyhi vesellem]

zamannda yaayan ve müslüman olan Necâî'nin dedesidir. O srada

Habeistan'n bandaki Necâî baka biridir.

Hz. Âie'nin |radyailahu anhâ] öyle dedii rivayet edilmitir:

"Ben filin sürücüsü ile bakcsn gördüm. kisinin de gözleri kör,

ayaklar felç olmutu; Mekke'de insanlardan yiyecek istiyorlard.""*4

Devamndaki âyetlerde öyle buyruluyor: "Onlarn kötü planlarn

boa çkarmad m

V

Bu âyette, Allah Teâlâ'nn onlara ne yapt özet-

le belirtilmitir. Soru, olayn anlatld gibi olduunu vurgulamak ve

104 bn Hijâm, Stre. 1/59; bn Kesir, et-Bidâye, 2/174; Ebu Nuavm, Delâilü'n-Niibüvv, 1/120.

105. FL SURES 1*5150 Cü/: 50

tasdik ettirmek içindir. Allah Teâlâ, onlar yerle bir ederek Kâbe'yi yk-

ma planlarn altüst etmitir.

"Onlarn üstüne sürü halinde kular gönderdi."

Hz. Aie [radyaiiahuanhâj, bu kulann krlangçlara çok benzediini

söylemitir.

Ebül-Cüz der ki: "Allah Tealâ, kulan srf bu i için o vakit havada

yaratt."

Muhammed b. Kâ'b der ki: "Bu kular, siyah renkte deniz kula-

ryd."

Onlarn krmz ve siyah renkte yarasaya benzeyen kular olduu

da söylenmitir.

"O kular, onlarn üzerlerine atete piirilmi çamurdan talar atyor-

du. " Yani tula gibi atete piirilmi talar atyorlard. bn Abbas |wd-

yallahu anh] demitir ki: "Ben, Ümmü Hânî'nin evinde bu talardan bir

ölçek gördüm."

"Böylece Allah onlar yenilmi ekine çevirdi." Yani onlar, kurtçuklar

tarafndan yenmi ekin gibi delik deik yapt.

Yahut onlar hayvan tarafndan yenilerek azda çinenip iyice

öütülen saman gibi yapt. Bu benzetmede onlar hakknda u üç du-

rum anlatlmak istenmitir: Deersizlik, alçalma ve telef.

Yahut onlar hayvanlarn yiyerek datt saman gibi yapt.

Önemli Bir Fayda

mam Gazâlî [rahmetullahi alevh|, birçok salih ve kalp ehli kimseden

unu nakletmitir:

"Kim sabah namazmn farznda, birinci rekâtta Fatiha ile nirah

sûresini (Elemnerahleke), ikinci rekâtta da Fatiha ile Fil sûresini okur-

sa ona hiçbir düman zarar veremez."

imam Gazâlî bunu el-Cevâhir adl eserinde söylemitir.

Cü/: 30_ 105. FL SÛRES 1-5 151


Arifin kalbi, varlklar için yüce Allah'a yönelecekleri manevi bir

kâbedir. O kalp, Cenâb- Hakk'n evidir. Bo düünce ve vesvese or-

dular oray harap etmek ister. Allah, zahirdeki evini Ebrehe'den koru-

duu gibi, arifin kalbini de bu tür saldrlara kar korur. Bu durumda

denir ki;

Ey muhatap! Rabb'inin fil ordusuna ne yaptn görmedin mi? Bu

ordu, (manevi kalp için) hayvani ahlâklar, vahi sfatlar, kötü ve ba-

sit düüncelerdir. Allah, arifin gönlüne hücum eden bu dümanlarn

hilesini bozmad m? Allah onlarn üzerine lâhî varidat kular gön-

derdi; onlar, kalbe hücum eden bu eylerin üzerine zikir talar ve fikir

nurlan attlar. Bu zikir ve nurlar kötü ahlâklan kalpten çkartt; onlar

yenilmi saman gibi ezip mahvetti; kalbi temizledi .

105

En dorusunu Allah Teâlâ bilir.

Cenâb- Hak, efendimiz Muhammed'e, onun ehline ve ashabna en


Fîl sûresinin tefsiri burada tamamland.

105 mam Kueyri [rahmetullahi aleyhi, bu sürenin tefsirinde u sözü nakleder: "Abdül-

muttalib, u günkü inanc üzere, Allah’a yönelip O ndan beytine (Kabe) gelecek belay

defetmesi için ihlâs ve samimiyetle dua etti; Allah da nnun duasn boa çkarmad,kabul etti. Bir mümin de ihlâsla Rabb'ine dua ederse, yüce Allah onun da duasn boaçkarmaz. Bir de AbdülmuttaJib, kendisi için deil, Allah'n evi için istekte bulunmutu.Allah için olan hiçbir ey boa gitmez" (Kueyri, Utâifül-ârât, 6/322).

(106) KUREY SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Kurey sûresi Mekke'de inmi olup dört

âyettir.

Önceki Sûre ile Balants: Önceki sûrede fil ordusunun helak

edilmesi, Kabe gibi Kurey7i de muhafaza etmek için gerçeklemitir.

Bunun için yüce Allah onlara yapt bu iyilii hatrlatp ona ükret-

melerini emrederek öyle buyurdu:

154 _ _ 1U6. KL'RF.Y SÛRES Jj4 _ _ _ Cüz: 30


1. Kurey'in güvenliini salad,

2.K ve yaz seyahatlerini emniyet içinde gerçekletirdii için,

3. Onlar,u evin Rabb'ine kulluk etsinler.

4. O Rab, onlar açlktan kurtaran ve her çeit korkudan güvende

klandr.

Tefsir

Allah Teâlâ'nn Kurey'e yapt iyilikler pek çoktur. Onlara den-

mek isteniyor ki: Allah'n size yapt dier nimetleri unutmu olsanz

da hiç deilse O'nun size salad can güvenlii ve yol emniyeti için

ibadet edin.

Bazlar, Kurey sûresi ile Fîl sûresini bir sûre olarak görmüler

ve bu sûrenin bandaki lâm harf-i cerrini önceki sûrenin son âyetine

balayarak mana vermilerdir. Buna göre mana öyle olur:

"Allah Kurey'e kasteden Habe fil ordusunu helak etti ki insanlar

bu sayede onlann adn iitsin, onlara son derece hürmet ve sayg gös-

tersinler ve böylece onlarn yol güvenlii salansn."

Ancak âlimlerin çounluuna göre, aralarnda mana irtibat bu-

lunsa da iki sûre birbirinden ayn müstakil birer sûredir.

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "Kurey'in güvenliinizalad ..." Yani

Kurey, kendilerine can emniyeti ve yol güvenlii salad için bu

beytin (Kabe'nin) sahibine kulluk etsin.

Kureyliler iki yöne yolculuk yaparlard.Kn Yemen tarafna, ya-

zn da am bölgesine giderlerdi. Oralardan erzak ve eya getirip tica-

ret yaparlard. Yoluculuk srasnda güven ve emniyet içinde olurlard;

çünkü onlar Allah'n haram bölgesinde (belirli eyleri haram klp özel

koruma altna ald yerde) oturmaktaydlar ve erefli evinin sahipli-

Cüz: 30 106. KURF.Y SÛRF.S 1-4

ini yapmaktaydlar. Bu sebeple onlara bir saldr olmazd. Halbuki

dier insanlann yollan kesilir, mallar yamalanrd.

Kurey, Nadr b. Kinâne'nin oullarna verilen bir isimdir. Fihr b.

Mâlik'in çocuklarna verilen isim olduu da söylenmitir.

Kurey'e niçin bu isim verildii hakknda unlar söylenmitir:

Kurey, "kir" kelimesinden türetilmi ism-i tasgir (küçültme) ka-

lbnda bir isimdir. Kir, denizde yaayan iri cüsseli bir hayvandr. Bu

hayvan, gemilere taklr onlar megul ederdi, kendisiyle ancak atele

ba edilirdi. iddet ve sertlikte bu hayvana benzedii için, Kurey'e de

bu isim verilmitir.

Dier bir görü öyledir:

Kurey, "kar" kelimesinden türemitir. Kar, toplamak ve kazan-

mak anlamndadr. Kurey, çokça ticaret yapt ve beldelerde dolat-

için ona bu isim verilmitir.

Dier bir görüe göre, Kurev'in atalarndan Kusay b. Kilâb, da-nk airetleri bir bayrak altna toplad veya bu insanlar Harem çevre-

sinde Kâbe'nin etrafnda topland için onlara Kurey ismi verilmi-

tir. Kelimenin, "toplamak" manas da vardr.

"Onlar, kendilerim açlktan kurtaran < evin Rabb'ine kulluk etsinler .

"

Allah onlara, Kâbe'nin etrafnda oturmalar sebebiyle, emniyet

içinde yolculuk yapmay temin etti ve bu sayede onlara kolay nzk yo-

lunu açt; onlar daha önce dütükleri iddetli açlktan kurtard.

Kelbî demitir ki: "am'dan ilk ticaret izni (vize) alan ve onunla

am'a yolculuk yapan Abdümenâf'n olu Hâim'dir."

Allah Teâlâ, rahmet peygamberi Hz. Muhammed'i (saliallahu aleyhi

vesellem] peygamber olarak gönderip Kurey müslüman olunca, Allah

o bölgenin insanlarm bu iki yolculuun zahmetinden kurtard. Hz.

Peygamberim bereketine Mekke'ye her yandan nzk akmaya balad.

156 106. KUREV SÜRES 1 -4 Cüz: 30

Velilerden Mâlik b. Dinar [rahmetullahi aleyhj der ki: "Allah'n gözün-

den düen (gazabna urayan) her ümmete Allah iddetli açlk çektirir.

Öyle ki açlk cierlerini eritir."

Resûlullah (sallallahu aleyhi vesellcm] öyle dua ederdi: ‘'Allahm, iddetli

açlktan sanasnrn. O, insann bana gelen ne kötii bir haldir."11*

Buradaki kötülenen açlk, çok ileri derecede olan, insann dengesi-

ni bozan ve içinde bir kuvvet brakmayan açlktr. Yoksa orta haldeki

bir açlk, sûfîlere göre övülmütür.

Allah Teâlâ sonra öyle buyurdu: "O sizi korkudan güvende kld "

Yani büyük bir korkudan güvende kld. Emin klndklar korku hak-

knda unlar söylenmitir:

Bu, fil ordusunun korkusudur.

Yolculuk srasnda insanlarn saldrmas korkusudur.

Bölgeyi saran açlk ve ktlk korkusudur. Anlatldna göre Ku-

rey öyle bir ktlkyaamtr ki açlktan ölmü leleri ve atlm kemik-

leri yemilerdir. Allah Teâlâ, Hz. Peygamberim |sallallahu aleyhi veselleml

duas bereketine onlardan bu ktl kaldrmtr.

Onlardan giderilen bir korku da cüzzam hastala korkusudur.

Onlarn beldesine bu hastalk girmemitir. Bu da Hz. brahim'in [aley-

hisselâm],"Rabbin , buray güvenli bir belde yap!" (Bakara 2/126) duasnn be-

reketine olmutur.


Allah Teâlâ, evi olan Kâbe'nin ehlini felaketlerden koruduu gibi,

kendisine bal âk kullarn da korur. Dünyann bütün süs ve alâyi-

inden kalbini çekip kendini yüce Mevlâ'ya adayan bir insan, nereye

gitse emniyettedir. Onun etrafmdaki dier insanlar, bir sürü âfet ve fe-

laketlere maruz kalrken. Hakk a âk kul özel bir himaye içinde yaar

106 Ebû Davud, Vitir, 32 (nr. 1547); bn Mâce, Etime, 53 (nr. 3354); Nesaî, Istiâze, 19.

Cüz: 30 106. KURKY SÜRES 1-4 157

Ben bu durumu bizzat gördüm. Bir zamanlar Ttvân ehri muha-

sara edildiinde, oradan her çkan kimse ya soyguncular tarafndan

gasbediliyor ya da öldürülüyordu. Biz ise Allah'n korumasyla, iste-

diimiz her yere emniyet içinde gidiyorduk. Çünkü biz ve arkada-

larmz, Allah dostlarnn giysisini giyiyorduk; üzerimizde dervilere

ait cübbe, elimizde tebih ve omuzumuzda seccademiz bulunuyordu.

Eer biri bu kyafeti çkarrsa, o yakalanyor ve eziyet görüyordu. Der-

vilerden biri özel elbisesini çkarp yolculua çkmt, yolda yakala-

np mal elinden alnd. Durum eyhine ulamca dervie,

"Sen ölçüye dikkat etmedin, haddi atm. Nefsinin keyfi için ölçü-

süz hareket eden kimsenin zarar görmesi daha evlâdr" dedi.

Hakk'a yönelmi kimseye denir ki:

Bu beytin sahibine, yani peinde olduunuz gönül evinin Rabb'ine

ibadet edin. O Allah ki sizi, yöneldiiniz her taraftan rzklandrmakta,

lazm olan eyi size salamakta, sizi manevi yolculukta açlk ve korku-

lardan emin klmaktadr.


Allah Teâlâ, efendimiz Muhammed'e, onun ailesine ve ashabna

en güzel ekilde salât ve selâm etsin.

Kurey sûrenin tefsiri burada tamamland.

(107) MÂÛN SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Mâûn sûresi Mekke'de inmitir. Medine'de

indiini söyleyenlerde vardr. Yars Mekke'de varisi Medine'de inmi-

tir diyenler de olmutur. Yedi âyettir.

Önceki Sûre ile Balants: Allah Teâlâ, önceki sûrede Kurey'e,

onlara ihsan ettii nimetlere karlk bir ükür olarak kendisine ibadet

yapmay emretti. Bu sûrede de hesap gününü yalanlayan ve ükre ya-

namayan kimsenin durumundan bahsederek öyle buyurdu:

S- ' \ s ' \

ri O r4^. «i#e> *

©. 6/uiiû jU& jJi © Li

160 107. MÂÜN SÛRES 1-7 Cüz: 30

Bismillâhirrahmânirrdkîm.

1. Dini (hesap gününü) yalanlayan gördün mü?

2. Bu kimse, yetimi itip kakar,

3. Yoksulu doyurmaya tevik etmez.

4. Yazklar olsun o namaz klanlara ki,

5. Onlar namazlarndan gaflet içindedirler.

6. Onlar (ibadetlerinde) gösteri yaparlar,

7. Ve (en ufak bir) hayra da mani olurlar.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "Dini, hesap gününü yalanlayan gör-

dün mü?" Buradaki soru, bilinmeyen bir eye cevap aramak için de-

ildir. Onun amac, anlatlan eye dinleyicinin dikkatini çekmek, onu

bahsedilen eyi bilme konusunda evklendirmektir. Bu soruda hayret

ve aknlk manas da mevcuttur.

Âyetteki hitap, Hz. Peygamberedir [saüaliahu aleyhi vesellcm]. Yahut

iiten herkesedir. Âyette geçen "görmek", bilmek anlamndadr.

"Bu kimse, yetimi itip kakar. " Ayetin bir manas udur:

"Din gününü yahut slâm' yalanlayan kimseyi tanyor musun?

Eer onun kim olduunu bilmek istiyorsan o, yetimi iddetle itip ka-

kan, onu çirkin bir ekilde azarlayp geri çeviren kimsedir."

Âyette bahsedilen kimsenin, Ebû Cehil olduu söylenmitir. O, bir

yetimin malnn bakmm üstlenmiti. Yetim ona çplak bir vaziyette

gelip kendi malndan vermesini istedi. Ebû Cehil, onu iddetli bir e-S

kilde azarlayarak geri çevirdi, malndan vermedi. Ayet onun bu haline

iaret ediyor.

107. MÂÛN SÛRES 1-7 161Cüz: 30

Âyette bahsedilen kimsenin, Velîd b. Mugîre veya Âs b. Vâil oldu-

u da söylenmitir. Âyetin bahsettii ahslar içinde Ebû Süfyân'n da

ismi geçmektedir. Anlatldna göre bir gün Ebû Süfyân bir deve kes-

ti. O srada bir yetim gelerek bir parça et istedi, Ebû Süfyân da elindeki

asa ile ona vurarak geri çevirdi. Bu durum, o müslüman olmadan önce

meydana gelmitir.

Âyetin belli bir ahs deil, bu vasftaki bütün insanlar kastettii

söylenmitir.

"Yoksulu doyurmaya tevik etmez. " Bu kimse, ailesini ve zengin kim-

seleri yoksula bir ey vermeye tevik etmez. O, kimseyi tevik etme-

yince, kendisi bizzat yoksula hiçbir ey vermez. Âyette, iyilie engel

olmak, hesap gününü yalanlamann bir göstergesi saylmtr; çünkü

o kimse eer ahirete iman etseydi, hesaba ve azaba yakînen inansayd,

Allah'n azabndan ve gazabndan korkar, cimrilik yapmazd.

"Yazklar olsun o namaz klanlara ki onlar namazlarndan gaflet içinde-

dirler; ona önem vermezler. Onlar, insanlar kendilerini sevsin ve övsün

diye ibadetlerinde gösteri yaparlar. Ve en ufak bir hayra da mani olurlar.

Yani mallarndan, verilmesi farz olan zekât vermezler."

.a

Ayetin bu ksm, münafklar hakknda inmitir. Çünkü onlar, na-

maz önemsemez, onun farz olduuna inanmazlard.

Kevâî, bir âlimden naklen der ki: "Âyette bahsedilen gaflet, na-

mazn içinde olan gaflet deildir. Namaz içinde az çok gaflet hali ya-

amayan kimse neredeyse yoktur. Hz. Peygamber'in de [sallallahu aleyhi

vesellem] bazan namazda okuduu âyeti unutma eklinde yanld ol-

mutur (Bu, ümmete o durumda ne yaplacan göstermek için mey-

dana gelmitir).

Hz. Enes'in |radyallahu anh] u sözü, yukardaki görüü destekle-

mektedir:

'Allah'a hamdolsun ki âyette, 'Namazdan gaflet edenler' dendi;

'Namazn içinde gaflete düenler, denmedi."

162 107. MÂÛN SÜRES 1-7 Cüz. 30

Namazdan gaflet, namaz terketmek, onu ciddiye almamak ve ona

yönelmemek anlamndadr. Eer, 'Namazn içinde gaflete düenlere

yazklar olsun denseydi' iimiz çok zordu. Çünkü bundan tamamen

kurtulmak çok zor bir itir."

Kevâî sonra, bn Atâ'nm u sözünü nakleder: "Kur'an'da iddetli

her tehditten sonra, muhakkak daha yumuak bir tehdit gelir. Ancak,

‘Yazklar olsun o namaz klanlara ki ...'âyetinden sonra, daha yumuak

bir tehdit gelmemitir. Bu âyette, hiç kalp huzuru olmadan namaz

klanlar azapla tehdit edilmitir, onu hepten terkedenlerin hali nasl

olur, düünün!"

bn Atâ'ya, "Namaz nedir?" diye sorulunca öyle demitir:

"Namaz, ancak Allah'n bilecei bir ekilde kulun yüce Rabb'ine

ulamas ve O’nunla bulumasdr."

Bundan sonra Kevâî der ki: "Âyette, 'Onlar (ibadetlerinde)gösteri

yaparlar' buvrulmutur. Bu unu gösteriyor: Kim namazna srf Allah

nzas için balar, namaza ve dinin dier ibadetlerine son derece hür-

met ve tazim içindeyken, bir yanlma ve gaflet haline düerse, bu âye-

tin tehdidi altna girmez."

Kevâî sonra öyle der: "Gösteriten kaçnmak ve kurtulmak ger-

çekten son derece zor bir itir. Birhadis-i erifte öyle buyrulmutur:

'Riya (ibadet ve amelde insanlara gösteri yapma duygusu ), karanlk bir

gecede siyah bir ta üzerinde yürüyen siyah karncann ayak izinden daha

gizli ve farkedilemeyecek derecede sinsidir.’"107

Âlimlerden biri demitir ki: "Onlar amellerini Allah için yapmaz-

lar, ihlâsn hakikatine ulamak için de çalmazlar. Bu durumda onlara

Allah tarafndan kendilerini insanlar için amel etmekten alkoyacak ve

onlar için amelini süslemekten kurtaracak bir manevi yardm gelmez."

lir Bira/ farkl lafzlarla bk. Ahmed. Miism'd, 4/403; Hâkim, Mmh’drek. 2/290; Hevsemi,

Zevâul. 10/223.

Cüz: 30 107. MAUN SURFSI 1-7 U>3

"Ve onlar en ufak hayra mani olurlar/' Âyette "en ufak hayr" ma-

nas verdiimiz "mâûn'\ bir evde kullanlan balta, su, ate ve benzeriA

eyalardr. Alimler der ki: "Bu tür eylerin bir zaruret annda emanet

olarak istendiinde verilmemesi dinen sakncaldr. Bir zaruret yokken

istendiinde verilmemesi ise güzel ahlâka yakmaz."

krime [rahmeiulljhi aleyhj der ki: "Âyetteki tehdit bu eyleri verme-

yenlere deildir; oradaki tehdit, mal ve eyalar toplayp onlar namaz-

da düünüp dururken gaflete düen ve onlardan hiç kimseye verme-

yenleredir."

• « • a

Ibn Aziz (veya Ibn Uzeyz) der ki: "Ayetteki mâûn, Câhiliye devrin-

de her türlü hediyeye ve fayda getiren eye denirdi. slam'da ise zekât

ve hayr cinsinden olan taate 'mâûn' denir."

A.

öyle de denilmitir: "Ayette bahsedilen hayr, bir müslümann di-

er müslüman kardeinden istifade edecei normal eylerdir. Bunlar

emanet, yardm isteme ve benzeri iyiliklerdir."

Ferrâ, bu hayrn "su" olduunu söylemitir.

Buhârî'de ise öyle geçer: "Bu hayr, bütün iyilik çeitleridir. En

yüksei zekât, en basiti ise bir eyay emanet vermektir."

En dorusunu Allah bilir.


Din slâm, iman ve ihsan hallerine hakk ile sahip olmaktr. Kim

bu üç makam elde ederse, iç âlemi bütün kötü ve ho olmayan ey-

lerden yana tertemiz olur. Bu durumda onun kalbinde halka kar ef-

kat, acma, ihsan ve cömertlik oluur ve kul, ihlâs makamn elde eder,

yüce Allah'a güzel kulluk yapmann tadn alr.

hsan makamn (vüce Allah' müahede halini) elde etmeyen kim-

senin kalbi katlk, cimrilik ve gizli riyadan kurtulamaz. Çou kez onun

için bu âyetlerde anlatlan durumlar geçerli olur, hepsi onda bulunur.

164 107. MAUN SÛRES 1-7 Cüz: 30

mam Kueyri, '‘Yazklar olsun o namaz klanlara ki onlar, namazlarn-

dan gaflet içindedirler " âyeti hakknda der ki: "Bu âyet, namazn sr ve

inceliklerinden perdeli olan, ondaki manevi ilim ve hallerden habersiz

bulunan, bir de onun zâhirî ilim ve hükümlerini bilmeyen kimselere

iaret etmektedir.

'Onlar gösteri yaparlar.' Yani amel ve hallerini manevi karanlk

içindeki nefislerine ait görerek gösteri yapp onu boa çkarrlar.

'Ve hayr engellerler.' Yani doru yolunda giden kimseye fayda ve-

recek irad ve nasihati esirgerler."

Kueyrî'nin ifadelerini mana olarak naklettik.

Hayrlarda muvaffak olmak ancak yüce Allah'n yardm ile müm-

kün olur.


en güzel ekilde salât ve selâm etsin.

Maun sûresinin tefsiri burada tamamland.

(108) KEVSER SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Kevser sûresi Mekke'de inmi olup üç âyettir.

Önceki Sûre ile Balants: Allah Teâlâ, önceki sûrede eli sk cim-

ri kimseleri knayp kötüledi. Bu sûrede ise Peygamber'ine eli açk ol-

may ve cömertlii emretti. Cömertlik insann en kymetli malndan

olaca için, ona deve kurban etmesini emretti. Çünkü deve, o günkü

insanlara göre en kymetli mald. Cenâb- Hak buyurdu ki:

iLiî 5]0 >5ij 0 Ic>û l

166 Cüz: 30108. KEVSER SÛRES 1-3


1. (Resulüm!) üphesiz biz sana kevseri verdik.

2. O halde sen de Rabb'in için namaz ktl ve kurban kes.

3. Asl soyu (ve sonu) kesik olan, sana kzp kin besleyendir.

Tefsiri

Cenâb- Hak buyuruyor ki:"Resulüm ! üphesiz biz suna kevseri ver-

dik." Yani sana pek çok hayr verdik. Allah Teâlâ habibine peygam-

berlikle öyle bir eref vermitir ki onda dünya ve ahiret hayr, bütün

âlemin reislii ve iki cihan saadeti mevcuttur.

Kevser Nedir?

Hz. Peygamber'e [sallaliahu aleyhi vesellem] verilen kevserin cennette

bir nehir olduu söylenmitir. Bu nehrin içecei baldan tatl, sütten

beyaz, kardan souk, kaymaktan yumuaktr. ki taraf inci ve zeber-

ced döelidir. Bardaklar altndan olup gökteki yldzlar saysncadr.

Ondan bir defa içen kimse, ebediyen bir daha susamaz. Bundan sonra

keyif için içer.

Ahirette bu nehre ilk varacak olanlar fakir muhacirlerdir. Onlar,

dünyada iken, doru dürüst elbise bulamayan, saç ba dank, zen-

gin ve güzel kadnlarla evlenemeyen, hallerini gizlediklerinden dola-

y kendilerine sultanlarn kaplar açlmayan kimselerdir. Onlarn her

biri ihtiyacm içinde saklayarak ve skntsn gönlünde tayarak dün-

yadan ayrlmtr. Onlar zahiren böyle fakirdiler, fakat manen öyle naz

sahibiydiler ki ellerini açp da yüce Allah'tan bir eyin olmasn iste-

selerdi, Allah onlarn isteini verirdi (Ancak onlar Allah'tan ahireti ve

lâhî rzay istediler; yüce Mevlâ da bunlar kendilerine lütfetti).

Abdullah b. Abbas |radyaliahu anh] kevseri, pek çok hayr olarak tef-

sir ederdi. Kendisine, "O, cennette bir nehir deil midir?" diye soru-

lunca öyle demitir:

Cüz: 30 108. KEVSER SÛRES 1-3 167

"O nehir de Allah Resûlü'ne verilen çok hayrn içindedir."

Allah Resûlü'ne verilen kevserin (çok hayrn) ne olduu konusun-

da çok ey söylenmitir .

108 Bunlardan bazs unlardr:

Evlatlarnn ve kendisine tâbi olan ümmetinin çok olmas.

Ümmeti içinde âlimlerin çok olmas.

Kendisine, dünya ve ahiret hayrn içinde toplayan Kur'ân-

Kerîm' in verilmesi.

Rivayet edildiine göre, Hz. Peygamber [sallallahu aleyhi veselleml yüce

Allah'a,

"Yâ Rabbi! brahim'i kendine halil (dost) seçtin. Musa ile özel olarak ko-

nutun. Bana özel olarak neyi verdin?" diye yalvard. O zaman,

"Seni yetim olarak bulup barndrmad m?" âyeti indi. Hz. Peygam-

ber bununla yetinmedi, daha fazla istedi. O zaman,

"Biz sana kevseri verdik" âyeti indi. Resûlullah [sallallahu aleyhi veseüem]

yine yetinmedi, daha fazlasn istedi. Yetinmemekte de haklyd, çün-

kü yüce Allah'tan gelen eylere kanaat etmek, bir çeit mahrumiyettir.

Elindekiyle avunup yetinmek, Allah'tan daha fazla gelecek eylerin

yolunu keser. O zaman Cebrâil [aleyhissdâm] indi ve Resûl-i Ekrem'e,

"Yüce Allah sana selâm ediyor ve öyle buyuruyor: "brahim'i

kendime halil edinmi, Musa ile özel olarak konumusam, seni de

kendime habib (özel sevgili) yaptm. zzet ve celâlime yemin ederim ki

habibimi hiç kimseye tercih etmem."

1C8 mam Fahreddin-iRaz [rahmetullahi aleyh], Allah Resûlü'ne verilen kevserin (çok haynn)

ne olduu hakknda on be görü nakletmitir. Bunlar özetle unlardr: 1, Cennette bir

nehir. 2. Cennette bir havuz. 3. Evlatlarnn (seyyid ve eriflerin) yokluu. 4 . Ümmetinin

âlimlerinin çok olmas. 5. Peygamberlik. 6. Kur'ân- Kerîm. 7. slâm. 8. Kendisine tâbi olan

ümmetinin çokluu. 9. Kendisine verilen üstünlük ve faziletler. 10. Adnn yüceltilmesi.

II. lim. 12. Güzel ahlâk. 13. Makam- mahmûd yani en büyük efaat yetkisi. 14. Kevser

sûresi ve içinde bahsedilen nimetler. 15. Allah Teâlâ'nn Hz. Resulullah'a verdii bütün

nimet, hayr, eref ve faziletler (bk. Râzi, Mefâtîhtl-Gayb, 32/116-120).

168 108. KEVSER SÛRES 1-3 Cüz: 30

O zaman Hz. Peygamber raz oldu ve rahatlad.

Devamndaki âyette öyle buyruluyor:

"O halde sen de Rabb'in için namaz kl." Allah Teâlâ Resûlullah'a ik-

ram ve ihsan ettii nimetleri kâinatta hiç kimseye vermemitir, verme-

yecektir de. Bütün bu nimetler, ona emredilen eyleri en güzel ekilde

yerine getirmesini gerektirir. Bunun için kendisine öyle denmitir:

Habibim, srf Rabb'in için namaz klmaya devam et. O Rab ki kâinat-

ta bir benzeri olmayan en güzel nimetleri sana ihsan etmitir. Sen de bu

esiz nimetlerin ükrünü yerine getirmek için, namazdan gafil olanlarn

ve onu gösteri için klanlarn tersine, ihlâsla Rabb'ine kulluk et, namaz

kl. Gerçekten namaz, bütün ükür çeitlerini içinde toplamaktadr.

"Ve kurban kes."

Bu âyette u denmek isteniyor: Deve kurban et. Deve, Araplar için

en kymetli bir mald. Kestiin kurban fakirlere ve muhtaçlara sadaka

olarak dat. Onlan geri çeviren, bir ey vermeden gönderen ve kendi-

lerine basit eyalan bile vermekten çekinen kalbi kat kimselerin aksi-

ne, sen onlara ikramda bulun.

Âyetteki namaz ve kurban hakknda farkl görüler söylenmitir.

• a

ibn Atyye'nin öyle dedii nakledilmitir: "Ayette emredilen na-

maz (Müzdelife'de) cemaat halinde klnan sabah namazdr, kurban

ise Mina'da kesilen kurbandr."

*

Dier bir görü udur: Ayette emredilen namaz bayram namaz,

kurban ise kurban bayram günlerinde kesilen kurbandr. 11"

Dier bir görü udur: Namaz kl emri, bütün namazlan içerir.

Nahr ise namazda sa eli sol elin üzerine koyup gösün altnda bala-

maktr. Bunun, tekbir esnasnda elleri göüs hizasna kadar kaldrmak

109 Hanefilor, bayram namazlarnn ve kurbann vacip oluuna bu sûredeki, Rabb'in için

namaz kl, kurban kes” emrini delil göstermilerdir.

Cüz: 30 10 8. KEVSER SÜRES 1-3 169

olduunu söyleyenler de vardr.

bn Abbas'n iradyaliahu anh] son âyete öyle mana verdii rivayet

edilmitir: "Namazda gösünle kbleye yönel."

Ferrâ ve Kelbî de âyete böyle anlam vermilerdir.

1 ’*1

"As/ soyu ve sonu kesik olan, sana kzp kin besleyendir.

"

Kim olursa olsun, sana kzan ve dümanlk eden kimse var ya asl

soyu kesik olan odur. Onun geride bir nesli kalmayaca gibi, güzellik-

le anlan bir ad da bulunmayacaktr.

Resulüm, sana gelince, kyamete kadar senin soyun devam ede-

cek, adn ve sann anlacak, faziletin ve ahlâkn yaylp duracaktr.

Mümin olarak doan ve yaayan herkes senin evladn ve takipçindr.

smin günde be defa ezanla minarelerde anlp yüceltilecektir. Her

âlim ve zikir ehli senin adn anp duracaktr. Bu durum, kyamete ka-

dar devam edecektir. Önce Allah'n ismi, sonra senin ismin anlacaktr.

Bunlar dünyada olacak eylerdir, ahirette ise senin için öyle nimet ve

erefler hazrlanmtr ki insanlar onu ifade edemezler. Senin gibi biri-

ne soyu kesik denemez; asl soyu ve arkas kesik olan kimse, dünyada

ve ahirette unutulmu o sana kzan kimsedir.

Denilir ki bu âyet Âs b. Vâil hakknda inmitir. Bu herif, Hz. Pey-

gamberim [salhllahu aleyhi vesdlem] olu Abdullah vefat ed ince ona, "Soyu

kesildi, nesli kurudu!" derdi.

Bir defasnda As b. Vâil Resûlullah'n yanna gitmiti. Ona, "Ki-

minle birlikteydin?" diye sorulunca, "Soyu kesikle!" dedi. Aym ekil-

de Kurey mürikleri de kendisine, "Soyu kesik, zavall" derlerdi. Al-

lah kendisine lanet etsin, yahudi airlerinden Kâ'b b. Eref Mekke'ye

gelince, Kureylilerii Hz. Peygamberim (sallallahu aleyhi vesellem] aleyhine

kkrtyordu. Kurey mürikleri, ona,

1 Ki Nakiller için bk. irbîni, SirâciH-Münir. 8/444 (Beyrut 2(X>4); üyu ti, cd-Dürriil-Mensûr

,

8/650-651.

170 108. KEVSER SÛRES 1-3 Cüz: 30

"Biz Kabe'deki su ve bakm hizmetlerini gören kimseleriz. Sen ise

Medine'nin ileri gelen bir reisisin. Söylesene, biz mi hayrlyz yoksa

kavmi içinde u ovu kesik, nesli kurumu kimse mi daha hayrl?"

diye sordular. O da, "Sizler daha hayrlsnz!" dedi. Bunun üzerine

Kâ'b b. Eref hakknda u âyet indi:

"Kendilerine kitaptan (Tevrat'tan) bir pay verilmi kimselere bakmaz m-sn? Onlar Allah'tan baka putlara tapyorlar ve inkâr edenler için de. ‘Bun-

lar müminlerden daha hayrldr' diyorlar " (Nisâ 4/51).

Mürikler hakknda da Kevser sûresindeki u âyet indi:

“Gerçekten soyu kesik olan, sana buzeden ve dümanlk yapandr.

"


Bu sûrede ResûluUah'a (sallallahu aleyhi vesilem! buyrulduu gibi,

onun ahlâk ile ahlâklanm ve izinden hiç ayrlmayan halifesine de

denir ki:

Ey dostum, biz sana kevseri yani pek çok hayn verdik. Çünkü ma-

rifetullah elde eden {Allah Teâlâ'v tanyan ve bütün varln O'nun

yolunda harcayan) kimse her türlü hayr elde etmitir. Bu kul Rabb'ine

der ki: Seni bulan kimse, neyi kaybetmitir ki!

Marifet ehline yaplan hitap öyle devam eder: Bütün kalbini top-

layarak Rabb'in için namaz kl, nefsini ve onun kötü arzularn kalpten

silip at. Gerçek u ki sana buzeden ve dümanlk yapan kimsenin ar-

kas kesik, ii bitiktir. Sana gelince senin adn bu âlemde devaml ha-

yrla anlacaktr, senin hayatn ölümle bitmeyecektir. Takva ehli, âkkullarn ölümü, peinden ölüm olmayan ebedî bir hayat demektir.

Cüneyd-i Badâdî [rahmetullahi aleyhi, “Sana buzeden vedümanlk ya-

pan kimsenin soyu kesiktir" âyetine u manay vermitin "O kimse sana

kar yapmak istedii kötü emellerine ulaamayacaktr, onun sana za-

rar verme yolu kesiktir."

Allah Teâlâ, efendimiz Muhammed'e ve ailesine salât etsin.

Cü^: 30 1 00. KEVSER SÜRES 1-3 371


Müfessirlerin imam Fahreddin-i Râzî [rahmetuliahi aleyhi demitir ki:

Bu sûrede, bir önceki Mâûn sûresinde bahsedilen eylere, zdd ile bir

karlk verilmi gibidir. öyle ki: Allah Teâlâ, önceki sûrede münafk-

larn u dört özelliinden bahsetti:

1.Ar derecede cimrilik ve eli sklk.

2. Namaz terketmek.

3. Namazda ve dier ibadetlerde insanlara gösteri yapmak.

4. Zekât vermemek, hayr yapmamak.

Kevser sûresinde ise bunlarn zdd olan u dört eyden bahsedildi:

1. Cömertlik. lk âyette, "Biz tana bol hayr verdik" denildi. Bu, sen

de bolca hayr yap, eli sk ve cimri olma demektir.

2. Namaza ve kullua devam. "Namaz kl" âyeti bunu istiyor.

3. hlâs. Ayetin, “Rabb'in için" ksm bunu istemektedir. Bu, insan-

lara gösteri yapma, her iini ve ibadetini srf Allah rzas için yap de-

mektir.

4. nsanlara hayr yapmak. "Kurban ket” emri bunu gerektiriyor.

Kurban, en hayrl maldan kesilir. nsan en hayrl maln kesip muh-

taçlara datnca, artk geride saklayaca hiçbir hayr brakmaz; her

eyini sevdii Allah yolunda harcayabilir.

Yine Fahreddin-i Râz [rahmctuilahi aleyhi, bu sûredeki bir baka hik-

mete öyle dikkat çeker.

Bu sûrede Allah'a giden hak yolcularnn hali özetle anlatlmakta-

dr. öyle ki: Allah'a giden hak yolcular üç derecede bulunurlar:

En yüksek derece, kalple ve ruhla yüce Allah'n nurunda kaybol-

maktr; "Biz tana kevteri verdik” âyeti buna iaret eder. Bu hal Allah ver-

111 Bu ksm, konuyu tamamlayn olarak tarafmzca eklenmitir (mütercim).

172 108. KEVSER SÜRES 1-3 _ Cüz: 30

gisidir. Her ruhun kabiliyeti, alma gücü ve nasibi bir deildir. Bu ite

en önde olan Resûlullah Efendimiz'in [sallallahu aleyhi vesellem] saadetli

ruhudur. Marifet ve ilahi akta önder odur.

ikinci derece, sürekli bedenle yaplacak ibadet ve taatlerle megul

olmaktr;"Rabb'in için namaz kl" âyeti bu hale iaret etmektedir.

• %

üçüncü derece, nefsi bo arzularndan alkoymak, onun kötü istek-

lerine engel olmak, ksaca üphe ve haramlardan saknmaktr; "Kurban

kes

"

âyeti de bu hale iaret etmektir. Bunun manas, "Kalbindeki boarzulan, kötü düünceleri silip at" demektir.

Râzî, "Asri soyu kesik olan (ve arkas olmayan) kimse, sam buzedendir"

âyetine u manay vermitir; "Seni bu kötü ilere ve geçici zevklere

çararak sana kötülük yapmak isteyen nefsin hali fânidir, geçicidir,

devamll yoktur. Rabb'in katnda dâimi kalacak ve sana fayda vere-

cek olan eyler, salih ameller, ruhanî marifetler ve manevi ilimlerdir.

Senonla rayönel"m

Sûredeki Dier incelikler

Allah Teala, hiç kimseye vermedii nimet, makam ve erefi ihsan

ettii habibi Hz. Muhammed'e Jsallaiiahu aleyhi vesellem], bunlara bir ükür

olarak iki ey emretmitir:

1. Son nefese kadar ihlâsla namaz klp ibadet yapmak.

2. Allah'n kullarna mal ve canyla hizmet etmek.

Bunlar yapan kimseyi dümanlarna kar koruma iini de yine

yüce Allah üstlenmitir.

Demek ki kulun manevi makamlan arttkça imaru, ihlâs, marifeti,

muhabbeti ve hizmeti artar.

Yüce Allah bir kulunu iman, ilim ve salih amelle dünyada erefli

yaparsa, onu ahirette zelil etmez, yalnz brakmaz.

112 Râzî, Mcfâtîhul-Cayb. 32/1 1 1.

Cüz: 30 _ JOfCKFVSER SÜRES 1-3 173

Her nimet ükür ister. En güzel ükür, nimetin içinde onu vereni

görmek ve kalbi ona vermektir.

Yüce Allah, karlksz ikram eder, sebepsiz nimet verir. O'ndan

bir ey isterken, rahmetinden baka bir ey düünmemelidir. Kulun is-

tedii eyin olmasn, yapt bir amele balamas ihlâsa terstir, edebe

aykrdr. Yine günahlarn perde yapp O'ndan istemekten çekinmek

de Allah'n sevmedii bir eydir. Her kul yüce Mevlâ'sndan bir eyisterken O'nun rahmetine güvenip istemeli, bu arada iyi veya kötü bir

amelini aklna getirmemelidir.

Hz. Peygamber'in Neslinin Kzyla Devam Etmesinin Hikmeti

• ¥

Önce unu hatrlatalm ki bu hüküm yüce Allah'a aittir ve i olup

bitmitir. O'nun her hükmü hikmetli, her ii güzeldir. Ancak bu hük-

mün baz hikmetlerini görmek mümkündür.

Bu konuda büyük müfessir Elmall Hamdi Yazr [rahmetultahi aleyh}

tefsirinde güzel bir açklama yapmtr. Bu açklamann özü udur:

Hz. Peygamber'in, kendisinden sonra erkek evladnn yaamama-

snn iki önemli hikmeti vardr: Biri, onun son peygamber olmas, di-

eri de imamet ve veliliin nesebe bal olmamasdr .

111

Bunlar, tefsirden de istifadeyle biraz izah edelim:

Resûlullah'n [sallallahu aleyhi vesellem], ruhanî yönden olduu gibi,

cismanî kuvvet yönünden de en yüksek seviyede olduunu göstermek

için, Allah kendisine hem erkek hem kz evlat vermitir. Fakat pey-

gamberlik kendisiyle son bulduu için erkek çocuklar, kendisinden

önce, masum yalannda küçükken alnmtr.

Eer erkek çocuklar yaasayd, peygamber olamayacaklard. Bu,

bazlarnn gözünde onlar için bir noksanlk görülecekti. Peygamber

olamayacaklar için, önderlik ve veliliine vâris olmalar söz konusu

olacakt. Bu da birkaç yönden mahzurlu olabilirdi:

1 13 Elmall, Hak Dini, 9/538-539 (sad. A7m Datm).

174 10*. KEVSER SÛRES 1-3 _ Cüz: 30

Önce, imametin (önderliin) ve veliliin babadan oula geçtii

zannedilecekti. Halbuki dinde böyle bir prensip yoktur. slâm'da ima-

metin ölçüsü, temelde ehliyet ve yetkin olmaktr; veliliin ölçüsü ise

takvadr. eref, nesepte deil, edeptedir. Eer nesepten gelende edep

ve takva bulunursa bu çok güzeldir. Bulunmazsa, bu defa nesebin e-

refinin zedelenmesi söz konusudur.

Resûl-i Ekrem'in (sailailahu aleyhi vesellemi, peygamberliinin en

önemli özellii, onun bütün insanlara gönderilmi olmasdr. Yani ona

bütün insanlar yaknlk elde edebilir, ilmine ve edebine vâris olabilir,

ehil olunca ümmetine imamlk (önderlik) yapabilir, hakkn verince

velilik mertebesine yükselebilir.

Eer Hz. Pevgamber'in, kendisinden sonra erkek evlatlar bulu-

nup da imamete ehil bulunmasalar veya velilik yönünden noksan ol-

salard, bu durum da ümmet için bir imtihan ve fitne sebebi olabilirdi.

Bu ve benzeri hikmetlerle, erkek çocuklarnn masum iken ebedî sa-

adet yurduna alnmalar, hem kendileri hem rahmet peygamberi ve

hem de ümmeti için en hayrl olmutur.

Hz. Peygamber'in |saltolk\hu aleyhi vesellemj kz çocuklar için peygam-

berlik ve imâmet düünülmedii için, bu skntlar söz konusu deil-

dir. Allah Resûlü'nün âleme edep örnei olacak ve Muhammedî nuru

tayacak saadetli gül nesli, kzlar yoluyla devam etmitir; kyamete

kadar da devam edecektir.

Bu durumla Câhiliye Araplar'nn baz yanl anlaylar da dü-

zeltilmitir. Bunlarn en önemlisi, bir insann erkek evlad olmazsa,

neslinin tamamen kuruyaca anlaydr. Dieri ise kz çocuklarnn

hiç hesaba katlmayp onlarn nesep gibi, mirastan da mahrum bra-

klmalardr.


Hamdolsun âlemlerin Rabb'i Allah’a.

(109) KÂFRÛN SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Kâfirûn sûresi Mekke'de nazil olmu olup

alt âyettir.

Önceki Sûre ile Balants: Önceki sûrede geçen, "Asl soyu kesik

olan (v arkac olmayan) kimse, sana buzcdedir" âyetiyle kastedilenler

Mekke'deki kâfirlerdir. Allah Teâlâ bu sûrede peygamberine kâfirlerden

uzak kalmay ve onlardan dinini korumay emrederek öyle buyurdu:

fili tj o ui4*W o L#L5j' i •

r > > • K > • T •~ k

jjijli fsîi TjO fijlp U JLjliÜ Tj0 lil Ur I y' ^ A Z' t ./* ^ \ % * I I X

J û-i* r53 J-r*' u


1. De ki: "Ey kâfirler!"

2. "Ben sizin taptklarnza tapmam"

3. "Sîzler de benim taptma tapmazstnz."

4. "Hem ben sizin taptnza (daha önce de) tapm deilim."

5. "Zaten siz de benim taptma (hiçbir vakit) tapmadnz."

6. "Artk sizin dininiz size, benim dinim de banadr."

Kâfirûn Sûresinin Fazileti

Hz. Peygamber buyurmutur ki: "Kâfirim suresi Kur'an'm dörtte bi-

rine denktir. hlâs sûresi Kur'an'm üçte birine denktir. "m

"Gece /atacam zaman Kâfirûn sûresini okursan irkten uzak olursun

(O gece ölürsen imanl gidersin). "m

Resûlullah [saiialiahu aleyhi vesellem], Ciibeyr b. Mut'im'e, "Ey Cübeyr!

Bir yolculua çktn zaman arkadalarn içinde hali en güzel yol az en

bereketli kimse olmak ister misin?" diye sordu. Cübeyr de {radyaliahu anhj,

"Anam babam sana feda olsun, tabii isterim" diye cevap verdi.

Resûlullah Efendimiz öyle buyurdu:

"Öyleyse u be sûreyi oku: Kul yâ eyyiihel-kâfirûn, zâ câc nasrullah.

Ihlâs, Felak ve Nâs. Her sûreye besmele ile bala, besmele ile bitir."

Cübeyr [radyaliahu aü] demitir ki:

"Ben önceleri zengin bir adamdm; binleriyle yola çktmda on-

lann endam veaz en bereketsiz olan ben oluyordum. Resûlul-

1 14 Tirmizî, Fezâil, 10; Süyûtî, ed-Diirriil-Mcnsûr, 8/591, 656.

115 Ebü Davud, nr. 5055; Tirmiz, nr. 3403; Nesâi, nr. 1 1709; Hâkim, Müstcdrek, 1/565.

Cüz: 30 109. KÂFRÛN SÛRES 1-6 177

lah'n [sallailahu aleyhi veseUeml örettikleriyle amel ettikten sonra, arka-

dalarm içinde hali en güzel veaz en bereketli kimse ben oldum ." 116

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "De ki: Ey kâfirler!" Bu âyetteki hitap,

Allah Teâlâ'nm, ileride iman etmeyeceklerini bildii belirli kâfirlere-

dir. Rivayet edildiine göre, Kurey'in ileri gelenlerinden bir grup Hz.

Peygamber'e [sallailahu aleyhi vesellcm] gelerek,

"Ey Muhammed, gel, sen bizim dinimize uy, biz de senin dinine

uyalm. Bir sene sen bizim ilâhlarmza ibadet et, bir sene de biz senin

ilâhna ibadet edelim; bakalm, eer senin dinin daha hayrl ise biz

sana katlrz, ayet bizim dinimiz daha hayrl ise sen bize katlrsn."

Bu teklife Allah Resulü, "Bakasn kendisine ortak etmekten Allah'a sm-rz" karlm verdi. Bunun üzerini bu sûre indi. Allah Resulü, ertesi

gün sabahtan Mescid-i Harâm'a gitti, orada Kurey'ten bir grup insan

bulunuyordu. Onlara bu sûreyi okudu; onlar da onun, kendi dinlerine

uyma iinden ümitlerini kestiler.

Sûrede öyle deniyor:

Habibim onlara de ki: Ben sizin taptnz putlara asla ibadet et-

meyeceim. Siz de u anda benim ibadet ettiim ilâhma ibadet etmi-

yorsunuz. Hem ben daha önce de asla sizin yaptnz gibi putlara iba-

det etmedim. O zaman böyle bir ey olmamken, imdi hak din slâm

gelince böyle bir ey benden nasl beklenir? Zaten siz de hiçbir zaman

benim yaptm ekilde Allah'a ibadet etmediniz.

Sizin Allah'a irk komaktan ibaret olan bozuk dininiz size aittir;

sizin istediiniz ve düündüünüz gibi ona dair benim yapacam hiç-

bir ey yoktur. Bouna ümitlenmeyin. Bu, imkânsz bir eydir. Nitekim

116 Ebû Ya'lâ, Miism’d, nr. 7419; Heysemî, ez-Zevâid, 10/133-134; Süyût, ed-Diirrü 1-Mensur,

S/591, 658.

178 109. KÂFRÛN SÛRES 1*6 Cüz: 30

benim hak dinim de bana aittir; sizin için ezelde cehennemlik olma

hükmü verildii için, siz de bu dinden bir pay sahibi olamazsnz. Bu,

önceki âyetlerin de ortaya koyduu gibi kesin bir durumdur. En do-

rusunu Allah Teâlâ bilir.


Avam halk, Hak yoluna girmi bir müridin dünyaya ve onun zevk-

lerine geri dönmesini istediklerinde müride denir ki:

Ey Hak yolucusu, seni bu yoldan döndürmek isteyenlere de ki:

Ey, gerçek tevhidin elde edilmesinden ibaret olan bu yolu, yani

varlklar terkedip bütünüyle Allah'a balanma yolunu inkâr eden-

ler! Ben sizin ibadet edercesine içine daldnz dünyaya ve dünyann

zevklerine ibadet etmem (onlara boyun emem, kalbimi vermem).

Ben sizin delisi olduunuz dünyaya kalbimi kaptrmam, ileride de

ona dönmeyeceim. Hem siz de benim gibi srf Cenâb- Hakk'a bala-

np muhabbetle ibadet yapmyorsunuz. Yani buna gücünüz yetmiyor,

yapamyorsunuz. Ben de u anda sizin yaptnz gibi kalbi dünyaya

kaptrm bir vaziyette gaflet içinde ibadet etmiyorum. Sizin sebeplere

bal olarak zorluk ve zahmet içinde yaadnz din size aittir. Benim

de kalbimi bütün sebepleri yaratan yüce Allah'a balayp holuk için-

de yaadm din bana aittir.

öyle de denebilir:

Sizin vesvese, bo düünce ve kuruntularla karm dininiz size

aittir; yakn iman üzere kurulu Allah için yaanan safi din de bana

aittir.

Delile dayal dininiz size aittir, bizzat müahedeye dayal din de

bana aittir.

Cüz: 30 109 KÂFRÛN SÛRES 1-6 179

Müahede ehli ariflere göre, sadece delil ve haberde kalan kimse-

ler, avam halk oluturur. Seyyid Ebül-Hasan- âzelî de ikuddisesrruhû]

böyledemitir .

117


mümkündür.

Allah Teâlâ, efendimiz Muhammed’e, onun ehline ve ashabna

salât ve selâm etsin.

Kâfirûn sûresinin tefsiri burada tamamland.

1 17 Nimetullah-i Nahcuvâni [rahmetullahi aleyh], bu sûrenin tefsiriniu nasihatle bitirmi-

tir "Ey bütün bâtl cimlerden, bozuk fikirlerden ve bo düüncelerden kaçp hak yola

giren ümmet-i Muhammedi Sakn gaflet, dalâlet, cehalet ve üphe sahipleriyle bera-

ber olma. Hiçbir durumda onlarn meclisinde bulunma. Onlar seni haktan uzaklatn r,

bâtl ve bo eylere meylettirir. Çünkü insan tabiat, kiminle beraber olursa, onun hu-

yunu kapar, halinden etkilenir, bo sözüne kaplr. Böylece bid'atlara meyleder, bozuk

fikirleri savunur hale gelir. Allah Teâlâ, lutuf ve ihsan ile bizleri bu hallerden korusun"

(Nahcuvânî, el-Fevâtihuî-Üâhiyye, 2/535).

(110) NASR SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Nasr sûresi Medine'de inmi olup üç âyettir.

Sûre, ismini birinci âyetteki “nasr" kelimesinden almtr. Nasr, “yar-

dm, nusret, zafer" demektir.

Önceki Sûre ile Balants: Allah Teâlâ önceki sûrede Hz. Peygam-

ber'e kâfirlerin dininden ve volundan uzak kalmasn emretti. Bu sûre-*

de ise kâfirlere ve onlann bâtl yoluna kar lâhî yardm müjdeledi,

ayrca Resûlullah'a [sallallahu aleyhi veseHem] ümmetinden ayrlmaya hazr-

lanmasn yani vefatnn yakn olduunu bildirerek öyle buyurdu:

I

' #

\

^ ÖJA; J-LJI O ^ l\Jr S

0 tfyj ol? <1\ JjL43 0 Lrlyl

Cüz: 30182 110 NASR SÛRES 1-3

Bismillâhirrahmânirrahim.

1. Allah'n yardm ve fetih geldii vakit,

2. Ve insanlarn bölük bölük Allah'n dinine girmekte olduklarn

gördüün zaman

,

3. Rabb'ine hamdederek O'nu tebih et ve O'ndan mafiret dile.

Çünkü O, tövbeleri çok kabul edendir.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "Dümanlara kar Allah'n yardm ve

fetih geldii vakit ..."

A

Ayette bahsedilen fetih, Mekke fethidir yahut dier beldelerin fet-

hidir. Bu sûrenin Mekke'nin fethinden önce indiini söylediimizde

unu diyebiliriz: Onlarn fethedileceini önceden bildirmek, peygam-

berliin alametlerindendir. Çounluun görüü de budur. Buna göre

mana öyle olur:

Sana Allah'n yardm geldiinde, senin Araplar'a üstünlüünü

kabul ettirdiinde, Mekke'nin ve dier Arap beldelerinin fethi gerçek-

letiinde, tebih ve istifar çoalt. Böylece lâhî huzura çkmaya ha-

zrlanm ve sana verilen nimetlere ükretmi ol.

"Fetih geldiinde" tabiri, onun yaknda gerçekleeceini bildir-

mek içindir.

Rivayete göre bu sûre. Veda haccmda terik günleri içinde Mina'da

indi. Hz. Peygamber bundan sonra seksengünyaad. 118

Âyetin ifadesinden u da anlalmaktadr: nsanlarn slâm'a grup

grup girdiklerinin görülmesi sona ermeyecek, Resûl-i Ekrem'den [sallal-

Uhu aleyhi veseiiem| sonra da devam edecektir.

1 18 Kurtubi, el-Câmt' l-Ahkâmil-Kura, 30/207-208.

Cüz: 30 110. NASR SÛRES 1-3 183

Mekke'nin fethi, hicretin sekizinci senesinde ramazan aynn onun-

da gerçeklemitir. Hz. Peygamberim |sallallahu aleyhi veseiiem] beraberin-

de muhacir, ensarve dier Arap kabilelerinden 10.000 kii vard. Allah

Resûlü, Mekke'de on be gün kald. Mekke'ye girdiinde Kabe'nin ka-

psnn önünde durarak öyle buyurdu:

"La ilahe illâllahü vahdehû lâ erike leh , sadaka va'deh ve nasara abdeh ve

hezemel ahzâbe vahdeh " (Allah'tan baka ilâh yoktur. O'ntn bir orta da

yoktur. O, kuluna doru söyledi, ona vardm etti ve düman ordularn

tek bana hezimete uratt).

Sonra Mekkeliler'e dönerek,

"Ey Mekkeliler, benim size ne yapacam düünüyorsunuz?" diye sor-

du. Onlar da,

"Güzel davranacan düünüyoruz. Çünkü sen, çok erefli ve cö-

mert bir kardesin" dediler. Allah Resûlü onlara,

"Gidiniz, hepiniz serbest brakldnz (esir muamelesi veya ölihn cezas

görmeyeceksiniz)” buyurdu, hepsini serbest brakt. Halbuki onlar ken-

diliinden teslim olmam, savaarak ele geçirilmiti ve slâm ordusu

için kendileri esir, mallan ganimet idi. Bunun için Mekkeliler'e, "âzat

edilmi kimseler" denir. Sonra Mekkeliler, toptan müslüman oldular,

gelip Allah Resûlü'ne slâm' kabul ettiklerine dair biat yaptlar. Hz.

Peygamber isallallahu aleyhi vesellem] daha sonra Hevâzin üzerine yürüdü.

"nsanlarn bölük böliik Allah'n dinine girmekte olduklarn gördüün

zaman ..."

Yani insanlarn gruplar halinde slâm'a girilerini bizzat gördüün

veya haberini alp bildiin vakit.

« • •

Ayette, Allah'n dini ile Islâm kastedilmitir; çünkü Islâm'dan ba-

ka Allah'a nisbet edilecek baka bir din mevcut deildir.

nsanlarn slâm'a girileri, gruplar halinde pe pee gerçeklemi-

tir. Bazan bir kabile veya millet toptan slâm'a girmitir. Halbuki daha

110. N'ASR SÛRES 1-3 Cüz: 30184

önceleri slâm'a giriler tek tek oluyordu. Bunun için Araplar öyle

derdi:

"Muhammed, Allah'n fil ordusundan koruduu Harem'i (Mek-

ke) ele geçirirse, sizin ona kar koyacak hiçbir gücünüz kalmaz."

Mekke fethedilince oradakiler, bir sava olmakszn gelip müslü-

man oldular. Mekke fethinden sonra, dier kavim ve kabilelerden de

pek çok insan slâm'a girdi. Tebük Seferi'nde Hz. Peygamber' in yann-

da 70.000kii bulunuyordu.

Ebû Muhammed b. Abdülber der ki: "Resûlullah [«llallahu aleyhi ve-

selleml vefat edince, Araplar içinde hiç kâfir yoktu. Bir rivayete göre,

Hz. Peygamber vefat ettii zaman müslümanlann says 114.000'di."

"te o zaman Rabb'ine hamdederek O'nu tebih et ve Ondan mafiret

dile. Çünkü O, tövbeleri çok kabul edendir."

Yani Allah'n yardmn ve fethi gördüün zaman Allah'a hamde-

derek O'nu tebih et, sübhânellah de, O'nun için namaz kl. Bunca ni-

met karsnda tevazu göstermek ve nefsindeki bütün benlik duygula-

rn ezip yok etmek için Rabb’ine istifar et, sürekli O'ndan affn iste.

üphesiz, Allah tövbeleri çok kabul edendir.

A

Rivayet edildiine göre Hz. Aie [radvaiUhu anhâj öyle demitir:

"Mekke fethedilip Arap kabileleri slâm'a girince, Resûlullah [sai-

laiiahu aleyhi veseUem], Kur'an'n bu sûredeki emrine uyarak skça öyle

demeye balad:

'Sübhânekellâhiimrte ve bihamdik estafiruke veetûbü ileyk"' (Allahm,

seni anna yakmayan her eyden uzak tutar yüceltirim. Sana ham-

dederim. Sendenaffm isterim). 120

119 Kaynaklar Tebük için hazrlanan ordunun Medine'deki saysnn 30.000 kii olduu-

nu kaydetmektedir (bk. bn Sa'd, Tahakât , 2/125; bn Kesîr, el-Bidâyet 5/7; Koksal, mlân

Tarihi, 7/284). Müellif, 70.000 derken, bununla, orduya yolda katlanlan da ekleyen bir

rivayeti vermi olabilir.

120 Buhârî, Tefsru Sûre, 110 (nr. 4967); Müslim. Salâl, 217.

Cüz: 30 185110 . NASR SÜRES 1-3

M

Yine bir defasnda Resûlullah [sâllallahu aleyhi vesellemj, Hz. Aie'ye

Iradtyaliahu anhâj öyle demitir: "B sûreden ecelimin yaklatn anlyo-

rum." 12 '

Hz. Abbas ve Hz. Ömer de [radyallahu anhümâl bu sûreden Resûl-i

Ekrem'in [sallallahu aleyhi vesellemj vefatnn yaklat sonucu çkarmlar;

Allah Resûlü onlar dorulamtr. Aym sonucu Abdullah b. Abbas ve

dierlerideçkarmlardr. 1-


Ey mürid! Ey Allah'a yönelmi sâlik! Sana nefsinin engellerini

ama kuvveti vererek Allah'n yardm geldiinde ve sen bu yolda

nefsine kar zafer elde ettiinde, yani manevi fetih gerçekletiinde,

Rabb'ine hamdederek O'nu tebih et, yücelt.

Allah'n kuluna nasip edecei manevi fetih, onu fena makamna

ulatrmas ve kendisine hakikat srlarn göstermesidir.

Ey mürid, sen bu makama ve hale ulatktan sonra, (senin vesilen-

le) insanlarn grup grup Allah'n yoluna girdiklerini gördüün zaman

Rabb'ini tebih et (O'nu bütün noksan sfatlardan uzak tutup yücelt).

O'nun mülkünde kimseyi O'na ortak koma, sakn ikilie düme, tev-

hidden uzaklama. Ayrca nefsinde bir varlk görme (kibir ve ucb) teh-

likesine kar sürekli Rabb'ine istifar et, O'ndan affn iste.

Kueyrî der ki: "Bu konuda öyle denilmitir: Allah'n kuluna yar-

dm, onu nefsinden fâni etmesi, beeriyetin kalbe perde olacak halle-

rinden kurtarmas ve nefse ail bütün kötü düüncelerden uzaklatr-

masdr.

Allah'n kuluna nasip ettii manevi fetih ise kulunu zatna yak-

lama mahalline yükseltmesi, kendisine özel yalanlk derecesini ihsan

121 Bu konudaki rivayetler için bk. bn Hacer, f'ethul-Bâri, 9/260-262; Süyütî. ed-PiirriiV

Mensur, 8/663.

122 Raz, Mefâtihu 7 -Cnyb, 32/151.

Cü/: 30186 110. NASR SÛRES 1-3

etmesi, ona cem' makamn (her yerde ve her eyde Allah' müahede

mertebesini) vermesi ve çok yüksek marifetlere ulatrmasdr. Bu çok

özel bir ihsandr; çünkü bütün iman sahipleri, o hale ulama hasretiyle

yanmaktadr.

Vertecübî (Rûzbihân- Baklî) demitir ki:

'"Rabb'itte hamdederek O’nu tebih et' âyetinin bir manas udur:

Resûlüm sen, kendi yapacan tebihle deil, Allah Teâlâ'nn zatn öv-

düü ekilde O'nu tebih et. Aynca, senin yaptn hamd, yüceltme,

amel ve elde ettiin marifetlerdeki kusurlann için istifar et. Bunlarn

hepsinde bir kusur bulunduunu bil. Çünkü yaratlm bir varln

hali. Rahman olan Allah'n cemalini hakk ile idrak etmeye müsait de-

ildir. Yüce Allah' en güzel kendisi tanr, över, yüceltir. Bunun için

Allah, yüceliini anlamaktan aciz kalan, CYnun ikram ve ihsanlarn

gerçek manada bilmediini itiraf eden kulun tövbesini kabul eder." 123



Nasr sûresinin tefsiri burada tamamland.

Nasr Sûresindeki Baz Hikmetler124

Burada, sûredeki baz tabirleri ve hikmetleri açklayacaz.

Tebihle Hamdin Birlikte Söyleni Hikmeti

mam Süheylî [rahmetullahi aleyhi der ki: "Bu sürede olduu gibi

Kur'ân- Hakîm'de, hamd ile tebih sürekli birlikte söylenir. Bunun sr-

r udur: Allah Teâlâ'nn marifeti iki ksma ayrlr. Biri zatn tanmak,

dieri de isim ve sfatlarn tanmaktr. Biri olmadan dier ksmn ispat

edilmesi mümkün deildir. Zatn varln ispat, akln gereidir. lâhi

isim ve sfatlarn ispat ise ancak Kurian ve Sünnetle olur. Akl ile yüce

123 Ruzbihân- Baklî, Arâi*ü'l- Beyân. 3/530-531.

124 Bu ksm, dier tefsirlerden tarafmzca eklenmitir (mütercim).

Cü/: 30 110. NASR SURES 1-3 187

zat bilinir, din ile de lâhî isim ve sfatlar örenilir. Akim yapaca i,

yüce zatn, sonradan yaratlmadn ve yaratlm hiçbir varla ben-

zemeyeceini anlamak, O'ndan bu sfatlar nefyetmektir, ite bu, O'nu

tebih etmek, yani noksan sfatlardan ve yaratlmlara ait hallerden

uzak tutmaktr.

Akl önce gelir, din sonra gelir. Din, akla yüce yaratn hakknda

doru bak öretir; böylece akl yüce yaratcsn tanr. Din sonra akla

bilmedii daha çok eyi öretir. Böylece tebih etmekle hamd ve sena-

nn bir arada yaplmas gerekli olur. Bunun için bize yüce Allah' te-

bih etmekle hamd birlikte emredilmitir." 1 z'

Nimete ükür Edebi

Bu sûredeki, "Rabb'ini hamd ile tebih et" emrine, "namaz kl" ma-

nas da verilmitir. Çünkü tebih, namazn bir parçasdr. Sûrede, fe-

tihten sonra tebih ve istifar emredilmitir. Allah Resûlü de kendisine

Mekke fethi nasip olunca, ilk i olarak sekiz rekât namaz kld. Bunun

bir ksm ükür, bir ksm da kuluk namaz idi.

Daha sonra bütün müslüman kumandanlar, kendilerine bir fetih

nasip olunca bu ükür namazn klmlardr. 12*

Her mümin, özel bir nimete kavuunca bu ükür namazn klma-

ldr. Çünkü her nimet ükür ister. Mesela evlenen, çocuu olan, ha-

yrl bir hizmeti baaryla tamamlayan, bir imtihan baaran, okulunu

bitirip baar diplomas alan, dünya çapnda güzel ilere imza atan her

mümin, kendisine nasip olan nimete ükretmelidir. Allah'a isyan olan

ilerle ükür olmaz; o nankörlük ve vefaszlk olur.

Sürekli stifarn Sebebi

Fahreddin-i Razî |rahm«*hllahi aleyh 1, bil sûrede Resûlullah'a {*allallahu

aleyhi vesollom| emredilen istifarn sebeplerini açklarken der ki:

125 Bursevî, RVul-Beyân, 10/642.

126 Ahrned, Mütncd, 6/342; Koksal, htâm Tarihi, 6/418-419 (stanbul 2004).

188 110. NASR SÜRES 1-3 Cüz: 30

1. Hz. Peygamber'in istifar, tebih yerine geçer, çünkü, "Rabbim

beni affet" demek, Allah' çok affedici sfatyla zikrederek yüceltmektir.

2. Onun bu ekilde kulluk yapmas, dier insanlara örnek olmas

içindir. Çünkü hiçbir mükellef kul yapt ibadette hiç kusur olmad-

ndan emin olamaz. Burada una da iaret edilmektedir: Resûl-i Ek-

rem ar derecede ibadet ve taat yaparken ve ayrca Allah tarafndan

bütün günahlardan korunmu iken, istifardan uzak kalmyorsa, ba-

kas nasl uzak kalr ve benim istifar yapmaya ihtiyacm yok diyebilir?

3. Hz. Peygamber'in istifarnn bir sebebi de kendisine ihsan edi-

len saysz nimetlere ükürden aciz kaldn görmesidir.

4. Bu istifarn bir sebebi de seyrü sülükte meydana gelen ku-

surlardr. Çünkü Allah'a giden bir kul, kullukta bir makama ular.

Ondan sonra baka bir makama yükselir. Bu arada önceki makamnnoksanlarn görür ve onun için Allah Teâlâ'ya istifar eder. Yüce Mev-

lâ'ya seyir mertebelerinin bir sonu bulunmad için, bu istifarn da

bir sonu yoktur.

Hz. Peygambere verilen istifar emri, onun ümmeti için istifar et-

mesi gerektii anlamna da gelir. O zaman kastedilen ey açktr. Çün-

kü yüce Allah baka bir âvet-i kerimede resûlüne öyle emretmitir:

"Resulüm sen, kendin için istifar et, ayrca ümmetinin erkek iv kadnla-

r için de istifar et" (Muhammed 47/19).

Allah Resûlü'nün ümmeti pek çok olunca (ve her birinin çeitli

kusurlan bulununca), onlar için yaplacak bu istifar daha önemli ve

daha gerekli olur. Hz. Peygamber [salialiahu aleyhi vesilemi her meclisin

sonunda muhakkak istifar ederdi. 127

Ariflerden Abdurrahman- Tâhî [kuddise smhûj, bu sûrede emredi-

len istifarn hikmetini öyle açklamtr: "Tarikatn amac, nefsin aciz

ve zelil olduunun farkna varmaktr. Fazilet ükürdedir. ükretmek

ise elimizde deildir. nsanda bulunan her iyi haslet, yüce Allah'n bir

127 Raz, Mefâtîhul-Gayb, 32/149-150.

110. NASR SÛRES 1-3 189Cü/: 30

ihsandr. Kötülükler ise kendi nefsimizdendir. Kul, ükretmeye Al-

lah'n yardmyla muvaffak olduuna göre, kendisine nisbet edecei

hiçbir ey kalmaz. Böylece kul, kusurlu olmaktan hiç kurtulamaz.

Bu durumda insan, her iyilii yüce Rabb'inden bilmeli, bütün kö-

tülük ve kusurlar da nefsinden görüp devaml mafiret dilemelidir." 12s

Bunun için arifler, sadece bir kusur ve günahtan sonra deil, kl-

nan bir namaz, çekilen bir zikir, okunan bir Kur'an ve yaplan bir ha-

yrdan sonra da istifar ederler. Bu edep, bu sûredeki emre uygun ola-

rak yaplmaktadr. Çünkü insana nasip olan bütün hayrlar, Cenâb-

Hakk'n ona açt manevi bir fetih ve lâhî bir yardmdr. Bu yardma

ulaan bir kula düen vazife, nefsini övmek, amelini beenmek deil,

onu kendisine nasip eden Rabb'ini yüceltmek, O'na hamdederek kul-

luktaki kusuruna istifar etmektir. Böylece, hem nimetin asl sahibi

unutulmam hem de benlie düülerek amel boa çkarlmam olur.

Bir insan manen ve maddeten yükseldikçe ükrü, tevazusu ve ede-

bi artmyorsa, onun Allah'tan uzakl artar. u halde, herkes için, her

zaman en güzel amel, hamd, ükür, zikir, tövbe ve istifardr.

Resûlullah Efendimiz [sallallahu aleyhi vcsellem], her kulun her zaman

tövbe ve istifar etmesi gerektiini öyle belirtmitir:

"Bütün insanlar hata eder. Hata edenlerin en hayrls ise çokça tövbe

edenlerdir." 1*

"Ey insanlar! Allah'a tövbe ediniz. Ben, günde yetmitenfazla, -bir riva-

yette yiiz defa- Allah 'a tövbe ediyorum .

"

1 30

"Kalbimi (nurdan birtakm) perdeler kaplar ve bu sebepten dolay Allah

Teâlâ'ya günde yiiz defa istifar ederim. "n

128 Abdurrahmân- Tâhî, aretler, s. 119.

129 Tirmizî, Kyâme, 49; Ahmcd, Mü sned, 3/197; Hâkim, Mütedrek, 4/244.

130 Buhâri, Daavât, 3; Müslim, Zikir, 42.

131 Müslim, Zikir, 41; Ebû Davud, Vitir, 2f>.

(111) TEBBET SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Tebbet sûresi Mekke'de inmi olup be ayettir.

Önceki Sûre ile Balants: Allah Teâlâ önceki sûrede kusurla-

rndan dolay tövbe edenlerin tövbesini kabul edeceini bildirdi. Bu

müjde, günahna piman olanlar içindir; Ebû Leheb gibi günahta inat

ve srar edenler için deildir. Onun için ezelde, azap görme hükmü

verilmitir. Allah Teâlâ bu durumu açklayarak öyle buyurdu:

•

I LZ

Dili- ÜÎUJ0 olî fjU 0

192 111. TEBBET SÛRES 1-5 Cüz: 50


1. Ebû Leheb'in iki eli kurusun! Kurudu da.

2. Ona malt ve kazandklar hiçbirfayda vermedi.

3. O, alevli bir atee girecek.

4. Kars da (atee girecek); odun tayc olarak,

5. (Hem de) boynunda hurma lifinden bükülmü bir ip olduu halde.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "Ebû Leheb’it iki eli kurusun! Kurudu

da." Ebû Leheb'in asl ismi Abdüluzzâ'dr. Abdülmuttalib'Ln oludur.

Hz. Peygamber'in amcasdr. Onun helakini anlatmak için elin kuru-

mas ifadesinin seçilmesinin ve azabn ele isnat edilmesinin sebebi uolaydr:

Kur'an'da, "Yakt akrabalarn uyar! " (uarâ 26/214) âyeti inince, Resû-

lullah jsaiijiiahu aleyhi vcsellemi Safa tepesine çkarak,

"Ey insanlar, önemli bir haberim var, toplann!" diye seslendi. Her

yönden insanlar toplandlar. Resûlullah onlara,

"Ey Abdülmuttaliboullar, ey Fihroullar! Ne dersiniz; u dan ete-

inde size saldrmak üzere hazrlanm bir atl süvari grubu var desem, bana

inanr msnz?" diye sordu. Onlar da,

"Evet inanrz" dediler. O zaman Hz. Peygamber,

"Ben sizlere önünüzde çetin bir azabn bulunduunu söylüyor ve sizi

ondan sakndryorum, (Allah'a iman edin ve o azaptan kurtulun)" dedi.

Bunlar iiten Ebû Leheb,

"Yazklar olsun sana, bizleri bunun için mi çardn?" dedi ve

yerden bir ta alarak Hz. Peygamber'e doru frlatt. Sonra çekip gitti.

Halk dald. Olay üzerine bu sûre indi.

111. TEBBET SÛRES 1-5 193Cüz: 30

Âyette,"Ebû Leheb'in eli kurusun, zaten kurudu da!" dendi. Bundan

kast, sadece eli deil, bütünüyle kendisidir. El, bütün beden yerine

kullanlmtr. u âyette de durum böyledir:

"Otta denir ki: te bu aalama ve azap, senin iki elinin kazand (bü-

tün bedeninle ilediin günahlar) yüziindendir" (Hac 22/10).

Âyetteki "kurudu da" ifadesi, bu iin kesin olduunu bildirmek

içindir.

Âyette, onun ismi yerine "alevli atein babas" manasndaki Ebü

Leheb künyesinin kullanlmas, kendisinin cehennemlik olduuna da

iaret etmektedir. Bir de o, bu künye ile mehur olmutu. Bunun bir

dier sebebi de udur: Ebû Leheb'in asl ismi Abdüluzzâ'dr. Uzzâ bir• ^

putun ismidir, isim, "Uzzâ'nn kulu" anlamndadr. Ayette böyle çir-

kin bir ismin kullanlmas kötü bulunmutur.

"Ona mal ve kazandklar hiçbir fayda vermedi." Yani eli kuruyup

helak olunca, bunlar ona bir fayda vermedi. Asl mal ve onunla yapt-

ticaretleri kendisini kurtarmad.

Dier bir mana öyledir:

Ona halk içinde kazand itibar ve etrafnda toplad tabileri bir

fayda vermedi.

Bir dier mana: Ona babasndan miras kalan mal ve kendi kazanc

bir fayda vermedi.

Bir dier mana: Onun Hz. Peygamber'e [saiiaiiahu aleyhi veseiiem] kar-

yapt hile ve dümanlklar kendisine bir fayda vermedi, emeline

ulaamad.

Bir dier mana: Kendisine göre bir deeri var zannettii ameli onu

kurtarmad, bir iine yaramad. u âyet bu tür amellerin durumunu

bildirmektedir:

"Onlarn yapt her ameli ele alrz, (içlerinde bir hayr olmad için)

onu toz duman eder kaybederiz" (Furkân 25/23).

m 111. TEBBtT SÛRFS 1-5 Cüz : 30

Ibn Abbas [radyallahu anhj, "elinin kazand" âyetine, "çocuu" an-

lamn vermitir. Rivayet edildiine göre Ebû Leheb, "Eer kardeimin

olu Muhammed'in söyledikleri doru ise ben malm ve olumu feda

ederek o azaptan kurtulurum" derdi. Fakat ümidini balad olu

helâk oldu, temennisi gerçeklemedi. Olu Utbe'yi am yolculuu s-

rasnda bir aslan parçalad.

Utbe, babas Ebû Leheb gibi Hz. Peygamber'e [sailailahu aleyhi vesi-

lem] dümanlk yapyordu. Bir defa yüzüne kar yapt bir hakaretten

dolay, Allah Resûlü onun için,"Allahm, ona köpeklerinden birini musal-

lat et" diye beddua etti. Allah ona, bir aslan musallat etti.

Ebû Leheb'in kendisi de. Bedir Sava'ndan yedi gün sonra, taun

cinsi kara kzl hastalndan öldü. Hastal srasnda öyle bir hal ald

ki insanlar hastalk kendilerine geçmesin diye ondan uzaklatlar.

Ondan taun hastal gibi korkuyorlard. Ölünce üç gün kendi haline

terkedilmi olarak kald, vücudu deiti. Yaknlan yanaamad, sonra

zencilerden birkaç kiiye ücret verdiler, adamlar onu götürüp topraa

gömdüler. Sonu Allah Teâlâ'nn belirttii gibi oldu. Bu dünyadaki ha-

lidir. Ahiretteki hali ise övle alatld:

"O, alevli bir atee girecek."

Ebû Leheb, üphesiz ahirette iyice tutuup alevleri parlam bü-

yük bir atee girecek. Bu, cehennem ateidir.

Ebû Leheb'in bu haberden sonra imana davet edilmesinin ve

imanla mükellef yaplmasnn hükmü hakknda âlimler farkl eyler

söylemilerdir.

A

Ayetin zahirî lafz Ebû Leheb'in sadece atee gireceinden bahse-

diyor. Fakat bunda onun iman etmeden öleceine dair bir iaret vardr

ve öyle olmutur. Bu da ayr bir gayb haberidir. Gerçi günahlar affe-

dilmeyen müminler de geçici bir süre cehennem ateine gireceklerdir,

ancak kalplerinde zerre kadar da olsa bulunan imann bereketiyle so-

nunda ateten çkp cennete gireceklerdir.

Cü z: 30 _ 11 1. TEBBET SÜRFS 1-? N5

"Kars da atee girecek; odut tayc olarak .

"

Ebû Leheb'in karsnn ismi Ümmü Cemilc'dir. Babasnn ad

Harb'dir. Ebû Süfyân'n kz kardeidir. Bu kadn, srtnda diken, pt-

rak ve hurma dikeni tar, onlar getirip geceleyin Hz. Pevgambe'in

geçecei yollara serperdi. Resûlullah {sallailahu aleyhi vesellem), bir ipein

üzerinde yürüvormu gibi o dikenlerin üzerinde yürürdü, dikenler

ayana batmazd.

Onun odun tamasnn bir manas da insanlarn arasnda laf geti-

rip götürmesi ve ara bozmasdr. Laf getirip götüren ve insanlarn ara-

sn bozanlar için, "Aralarnda odun tayor, fitne atei yakyor" denir.

"Odun tayc olarak" ifadesi, onu knamak ve ayplamak içindir.

Bunun bir manas da udur: Ebû Leheb'in kars, kyamet günü

srtnda zakkum ve diken gibi cehennem odunlan tayacaktr.

Katâde'nin öyle dedii rivayet edilir: "Ebû Leheb'in kars, mal

çok olmakla birlikte ar cimriliinden dolay srtnda odun tard.

Bunun için âyette cimriliinden dolay aypland."

"Hem de boynunda hurma lifinden bükülmü bir ip olduu halde.” Ebû

Leheb'in karsnn omuzunda hurma liflerinden örülmü bir ip bulu-

nur, onunla odun tayp dururdu. Oduncularn yapt gibi, ipi omu-

zuna balard. Onun bu ekilde anlatlmas, kendisini küçük düür-

mek ve odunculara benzeyen halini tasvir ederek anlatmak içindir. Bir

dier sebebi de onu ve kocasn üzüntüye sevketmektir. Çünkü onlar

Kurey içinde asil ve erefli bir aile olarak biliniyorlard.

öyle rivayet edilmitir: Bu âyet-i kerime indii zaman Ebû Le-

heb'in kars, Hz. Peygamber'in evine geldi. Elinde de bir ta vard.

çeri girdi. Evde Resûlullah [sallallahu aleyhi vescllcm|, Ebû Bekir-i Sddkla

[radyallahu anh) birlikte oturuyordu. Allah Teâlâ onun gözlerini perde-

ledi, kadn Allah Resûlü'nü görmedi, sadece Ebû Bekir'i gördü. Ona,

196 111. TEBBF.T SÛRES 1-5 _ Cüz: 31)

"Muhammed nerede? ittiime göre o beni hicvediyormu {aypla-

yp knyormu); eer onu görürsem azna u ta ile vuracam!" dedi.

Kadn bunlan söylerken Resûlullah [sallaüahu aleyhi vesellem] oturduu yer-

de ona bakyor ve tebessüm ediyordu. Ebû Bekir de [radyallahu anhj,

"Yok, öyle bir ey olmad" diyerek kadm bandan savd. O da

elinde ta söylenerek dönüp gitti.

Gözü kör olan kimse, günei nasl görecek ki!

Bu âyette kadnn lâhî rahmetten uzaklatrldna ve hayrlar-

dan mahrum oluuna temsil yoluyla bir iaret vardr. Gerçekten onun

hakk yalanlama ve inkâr hrs an boyutlara varmtr.

Mürre el-Hemedânî demitir ki: "Ebû Leheb'in kars Ümmü Ce-

mile, her gün bir yük ptrak dikeni getirir, onlar müslümanlarn geçe-

cei yollara atard. Bir gece srtnda bir yük dikenle gelirken yoruldu,

dinlenmek için bir tanbana oturdu. Tam o srada bir melek arkadan

onu yüküyle birlikte çekti, kadn yuvarlanp srt üstü dütü, boazna

dolanan ipiyle boularaköldü gitti.

"

nz


Ebû Leheb’in eli kurudu, kendisi helak oldu, asrlar boyu Kur'an'da

çirkin halinin ve vasfnn anlatlmasyla rezil rüsva oldu; çünkü o, kü-

für ve inkârm ilk ilan edendi. Bu haliyle o, slâm'da inkarclarn baoldu. Her kim Allah Teâlâ'nn seçilmi velilerini (halk irad eden kâmil

müridleri) inkâr ederse, Ebû Leheb'in yolunda gitmi olur. Ona mal

ve kazanc fayda vermez. Bu münkir kimse, Allah'tan kopma ve lâhî

rahmetten uzaklama ateine girecektir. O ate yakc ve alevli bir ate-

tir. Bu kimsenin (münkirlikte) ei, yani nefsi de omuzunda hzlan ipiyle

günah odunlarn tayp duracaktr. Hzlân, insann lâhî yardm ve

rahmetten mahrum edilip kendi nefsiyle ba baa braklmasdr.

132 Saebî, el-Kef rl-Beyân, 6/590.

Cüz: 30 111. TF.BBET SURES 1-5 197

Nimetullah-i Nahcuvânî irahmetullahi aleyh], sûrenin tefsirini u na-

sihatle bitirir:

"Ey Mevlâ'ya yönelen Hak yolcusu! Yüce Allah seni iki dünyann

helak ve perianlndan korusun. Sen Kur'an'n anlatt kssa, hü-

küm, ibret ve misallerin içinde sakl iaretleri çok iyi düün, Allah'n

sana verdii imkân, güç ve takat nisbetinde onlardan payna düeni al,

lâhî mesaj iyi anla. unu bil ki Kur'an'da anlatlan her ey insanlar

irad etmek ve kemale erdirmek içindir.

Sana bu sûrenin iaretinden unu anlamak düer: nsanlara gü-

zel muamele etmek, arkadalk ve komuluk edeplerine riyat etmek,

özellikle irfan sahibi Allah dostlarna kar çok nazik ve edepli olmak

gerekir. Ayrca dünya nimetlerinin ve lezzetlerinin basitliini görmeye

çal. Onlarn elde durmadn, yok olup gittiini ve arkada bir pi-

manlk ve üzüntü braktn gör. Gör de ona göre tedbirini al; yüce

Allah'ayönel ." 1 *3


mümkündür.



Tebbet sûresinin tefsiri burada tamamland.

133 Nahcuvânî, t'l Feuitihul -lâhiye, 2/535. Bu ksm tarafmzca eklendi (mütercim).

(112) HLÂS SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: hlâs sûresi Mekke'de inmitir. Medine'de

indiini söyleyenler de vardr. Bu sûrenin, bir defa Mekke'de, bir de

Medine'de olmak üzere iki defa indii de söylenmitir. Dört âyettir.

Önceki Sûre ile Balants: Allah Teâlâ önceki sûrede Ebû Leheb'i

kmad ve inkârndan dolay ona azap vaat etti. Bu sûrede de bizleri

alevli ateten kurtaracak tevhid inancn öretti.

Bu sûrenin pek çok ismi vardr. Tevhid, ihlâs, necat, velayet, mari-

fet, cemal, snma, samed, esas, nur ve emân isimleri bunlardan baz-

lardr. Bu isimler içinde hlâs ismi mehurdur ve sûre onunla tannr.

Bu sûreye hlâs sûresi denmesinin baz sebepleri unlardr:

Bu sûrede yüce Allah irkten uzak tutulmaktadr.

Bu sûre, hâlis tevhid inancn ilemektedir.

Bu sûre, Allah'a has olup sadece Candan bahseden bir sûredir.

Onda dünya veya ahiretle ilgili bir ey yoktur.

112. HLÂS SÛRES 1-4 Cüz: 30200

Bu sûre, kalbi nifak, irk ve günah kirlerinden temizler. Okuyan,

eytandan, dünyann hastalk ve dertlerinden, ölüm anndaki sknt-

lardan, ahiretin dehetinden ve cehennemin ateinden kurtarr. 114

hlâs sûresine "snma sûresi" de denmitir; çünkü bu sûre ile

maddi ve manevi dümanlardan, zararlardan yüce Allah'a snlr.

hlâs, Felak ve Nâs sûrelerinin üçüne birden "Muavvizât" denir.

Bu, "kendileriyle Allah’a snlan sûreler" demektir.

Felak ve Nâs sûrelerinin ikisine ise "Muâvizeteyn" (iki snmasûresi) denir.

Sûrenin ni Sebebi

Sûrenin ini sebebi olarak unlar nakledilmitir:

Mürikler Hz. Peygamber'e gelerek, "Bize, kendisine davet etti-

in Rabb'ini tant, O'nun sfatlarndan bahset. Rabb'in altndan mdrgümüten midir, nasldr?" dediler. Resûluliah [saiialiahu aleyhi veseüemi

sükût buyurdu, o anda bir cevap vermedi. Sonra bu sûre indi.135

Sûrede yüce Allah'n tek olduu ve bütün varlklarn O'na muhtaç

olup hepsinin ihtiyacn gördüü belirtilince, mürikler,

"360 tane put bizim ihtiyaçlarmz göremezken, senin tek ilâhn

bütün mahlûkatm ihtiyaçlarn nasl görür?" dedüer o zaman Sâffât

sûresinin ilk dört âveti indi.136

*

Dier rivayete göre yahudiler, Hz. Peygamber'e [saiialiahu aleyhi ve-

sellem], "Bize Rabb'ini tant, O'nun hangi sfatlara sahip olduundan

bahset" dediler. Resûluliah [saiialiahu aleyhi vesellemj o anda vahiy alma

134 hlâs sûresinin isim vc manalar için bk. Raz, Mefâtîhul-Cayb, 32/161-162; Burs«?vi,

Ruhul-Beyân. 10/ 656.

135 Tirmizi, Tefhim Sûre (112), 1*2; Ahmed, Müsmd, 5/134.

136 Kâz, Mefâtihul Cayb, 32/161.

Cüz: 30 _ 112. HLÂS SÛR ES 1 -4 201

haline girdi, titremeye balad, kendisinden geçti, Cebrail [alcyhisselâm]

bu sûreyi indirdi 117

Bu rivayetlere baklarak, îhlâs sûresinin Mekke ve Medine'de ayr

ayr iki defa indii belirtilmitir. Cenâb- Hak buyurdu ki:

Bismillâhirrahmâninahîm.

1. De ki: O, Allah birdir

.

2. Allah sameddir (hiçbir varla ihtiyac yoktur, butim varlklar O'a

muhtaçtr).

3. O, dourmam ve domamtr.

4. O'nur dengi (ve benzeri) hiçbir varlk yoktur.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "De ki: O, Allah birdir

Kendisine ibadet edilmesini hak eden, varl zorunlu olan, bütün

kemal sfatlarna sahip bulunan Allah, tektir; O'nun zatnda, sfatlarn-

da ve fiillerinde bir orta yoktur. O, bölünüp parçalanmaz. Zatna bir

snr çizilmez, yücelii say ile anlatlmaz. O, Evvel'dir; bir balangcA

yoktur. Ahir'dir; bir sonu yoktur. Zâhir'dir; varlnn delilleri herkes

için açktr. Bâtn'dr; zuhuru herkes için gizlidir.

137 Süyûtî, ccl-Dii rrii û r, 8/670-671.

202 Cü/: 30112. HLÂS SÜRES 1-4

Yüce Allah'n tek olmasnn üç manas vardr:

1. Yüce Allah, ilâh olarak tektir; âlemde ikinci bir ilâh yoktur. Bu,

adedi ortadan kaldrr.

2. Yüce Allah, zat ve sfatlaryla tektir; O'nun bir ei, orta, ben-

zeri ve dengi yoktur.

3. Yüce Allah, vücut olarak tektir. Zatnda bir bölünme ve parça-

lanma olmaz.

Bu âyetin kast, yüce Allah'n bir ortann olmaddr. Bu ekilde

müriklerin O'na ortak edinme beklentileri reddedilmi olmaktadr.

Bu açklama müfessir bn Cüzey'e aittir.B8

"A ilah sameddir."

Samed, bütün ihtiyaçlar için müracaat edilen, kendisi hiç kimseye

muhtaç olmayan, zatnn dndaki bütün varlklarn her an muhtaç

olduu, her eyin kendisiyle ayakta durduu yüce zat demektir.

Samede u manalar da verilmitir:

Samed, ebedî olan, varlnn bir sonu bulunmayandr.

Samed, dilediini yapan ve istedii gibi hükmedendir.

Samed, yediren, doyuran, fakat kendisi yiyip içmeyen, kimse tara-

fndan doyurulmayan ve böyle bir eye ihtiyac olmayandr.

Allah Teâlâ âyette, kendisinin samed olduunu belirtirken, bunu

ma'rife (belirlilik taks alan) bir kelime ile ifade etmitir. Bundan uanlalr: Ayetle ilk muhatap olan Araplar, samed deyince bunun ne

manaya geldiini anlyorlard. Onun için bu ifade ile yetindi. Fakat

yüce Allah tek olduunu ifade ederken, "O birdir" deyip yetinmedi,

tek ve bir oluunu açklad.

138 bk. bn Cüzey, *t-Te$hil li-Ulûmi't-Tfnil, 2/524.

Cu*: 30 112. HLÂ5 SÜRES 1-4 20.1

"Allah sameddir" âyetinde Allah ism-i erifi tekrar söylendi. Bu-

nunla una iaret edildi: Kim samed sfatna sahip deilse o, ilâhhktan

uzaktr, onun zikriyle tatlanmak da mümkün deildir.

kinci âyet, birincinin neticesi gibidir.

Bu sûrede önce yüce Allah'n, bütün kemal sfatlarna sahip olma-

y gerektiren ilâhl anlatld. Sonra zatnda hiçbir ekilde parçalanma,

bölünme, çoalma gibi beeri hallerin bulunmad söylendi. Zatnn

hakikatinde ve sahip olduu özelliklerde kimsenin O'na ortak olmas-

nn mümkün olmad belirtildi. Sonra, yüce Allah'n hiçbir varla ih-

tiyaç duymad, tam tersine bütün varlklarn vücut bulma, varlndevam ettirme ve dier hallerinde sürekli O’na muhtaç olduu ortaya

kondu. Böylece O'nun gerçek ilâh olduu belirtilmi ve samed sfatna

bal olarak sahip olduu özellikler dile getirilmi oldu.

Allah Teâlâ, bundan sonra, önceki âyetlerin hükmü içinde mana

olarak mevcut olan baz hükümleri ayrca öyle açklad:

"O, (hiçbir i'arl) dourmad .

"

Yani O'ndan hiçbir varlk domad. Bununla müriklerin ve H-

ristiyanlarn yanl itikadlan reddedilmitir. Çünkü onlar, mürikler

meleklerin Allah'n kz, hristiyanlarn ise Hz. sa'nn Allah'n olu ol-

duuna inanyorlard. Bunun için ifade geçmi zaman kipiyle (mazi sî-

gas) ile ifade edildi. Yani geçmite böyle bir ey olmad; O'ndan hiçbir

çocuk domad; çünkü hiçbir ey O'nun cinsi deildir. Kimse O'nun

cinsi olmaynca hiçbir varlk O'na e olamaz ve bu yolla bir çocuu

olmas da düünülemez. Bu durum bir âyette öyle belirtilmitir:

"O, göklerin ve gerin esiz garatcsdr. O'nun bir ei olmad halde

nasl çocuu olabilir! Her eyi O yaratmtr. O, her eyi hakk ile bilendir"

(tn'âm 6/101).

Allah Teâlâ'nn, kendisine yardm edecek veya O'nun adna ileri-

ni görecek kimseye ihtiyac yoktur; çünkü O'nun, samed oluundan ve

mutlak zenginliinden dolay binlerine ihtiyaç duymas imkânszdr.

204 112. HLÂS SÛRES 1-4 Cüz: 30

"O, dorulmad da .

"

Yani, Allah, hiçbir varlktan meydana gelmedi. Önce, imdi ve ge-

lecek zaman içinde O'nun yoklua nisbet edilmesi, yani bir zaman di-

liminde yok olduunun düünülmesi imkânszdr.

Önceki âyette yüce Allah'n hiçbir varlktan domad mana ola-

rak anlald halde, burada bir kere daha açkça söylenmesi, unaiaret etmek içindir: Bu iki durum birbirinin lazmdr. Biri olmaynca

dieri de olmaz. u durum herkes tarafndan bilinmektedir: Bir varlk

dourmusa, kendi de dorulmutur. Kendisi bir varlktan doma-msa, ondan da bir ey domaz.

"Onun dengi (ve benzeri) hiçbir varlk yoktur.

"

Hiçbir varlk, e veya baka biri olarak O'na denk, emsal ve benzer

deildir.

Bu sûre-i celile, ksa olmakla birlikte Allah hakkndaki bütün bilgi-

leri ve O'nun kudsî sfatlarn özetle içermekte, bu sfatlar inkâr eden-

leri reddetmektedir.

hlâs Sûresinin Fazileti

Hz. Peygamber [saltaiiahu aleyhi vesellem] bir hadisinde öyle buyur-

mutur:

"Kul hiivellahü ehad sûresi, Kur'an'n üçte birine denktir."'*

Kur'an'n ana konularn üç alanda toplamak mümkündür. Bunlar

inanç esaslar, hükümler ve kssalardr. Derin bir ekilde baklrsa, bu

sûrenin bütün inanç esaslarn içerdii görülür.

Bu manadaki bir hadiste öyle buyrulur:

"Sizden biri, her gece Kur'an’n üçte birini okumaktan aciz mdr?" As-

139 Müslim, Müsâfirm, 259 (nr. 812); Tirmizî, Fezâilül Kur'ân, 11 (nr. 2900).

Cüz: 30 112. IHLÂS SÛRES 1-4 205

"Bir kimse bir gecede Kur'an'n üçte birini nasl okuyabilir?" diye

sordular; Resûlullah (saiiaiiahu aleyhi veseiiem] öyle buyurdu:

"Kul hüvellahü ehad sûresini bir defa okursa, bu Kur'an’n üçte birine

denktir.’™

mam Müslim'in rivayet ettii hadiste öyle buyrulur:

"Yüce Allah Kur’an’ üç ana bölüme ayrd. Kul hüvellahü ehad sûresini

(onda ilenen tevhid inancm) Kur'an'n ana bölümlerinden biri yapt.’’ 1 *'

Hz. Peygamber jsaiiaiiahu aleyhi veseiiem], dier bir hadisinde öyle

buyurmutur:

"Yedi kat gökler ve yedi kat yer, Kul hüvellahü ehad sûresindeki tevhidi

ispatiçinyaratld."u-

Yani, bütün kâinat bu sûrede anlatld gibi yüce Allah'n birliini

ispat etmek ve yüce zatn tantmak için yaratlmtr.

Resûlullah [saiiallahu aleyhi vesellem| bir adamn hlâs sûresini okudu-

unu iittiinde,

"Ona vacip oldu" buyurdu. Oradakiler,

"Ona ne vacip oldu?" diye sorduklarnda, Hz. Peygamber,

"Cennet vacip oldu

"

buyurdu. 141

Sehl b. Sa'd es-Sâidî [radyallahu anh| öyle naklediyor:

Bir adam Hz. Peygamber'e gelerek fakirlikten ve geçim darln-

dan ikâyette bulundu. Resûlullah (saiiallahu aleyhi vesellem] adama,

"Evine girdiin zaman içeride biri harsa ona selâm ver; eer kimse yoksa

bana selâm zvr (salavat getir) ve Kul hiivellahii ehad sûresini oku" buyurdu.

141) Müslim, Müsâfirîfl, 259 (nr 811 ); Tirmizî, Fozâilü'l-Kur'ân, 11 (nr. 28%).

141 Müslim, Müsâfirîn, 260.

142 AL el-Müttak, Kenziil-Ummâl, nr. 2265; Zeylai, Tahricü 1-Efuutis vel-Âsâr, 4/331 (Dâru

bn Hüzeyme, 1414 hicri); Süyûtî, es-Sagtr, nr. 1020.

143 Tirmzî, Fezâilül-Kur'ân. 11 (nr. 2897); Hâkim, Müztedrek, 1/566; .\esiî, AnteliH-Ynm, nr 70Z

206 112. HLÂS SÛRES 1-4 Çü/: 30

Adam söylendii gibi yapt; Allah Teâlâ ona bol nzk gönderdi, öyle ki

gelen nzk kendisine yettii gibi komularna da ondan ikramda bu-

lundu 1*4

Resûl-i Ekrem Mlallahu aleyhi veseilem] dier bir hadisinde öyle bu-

yurmutur:

"Kim bir giinde iki yiiz defa Kul hiivellahü ehad sûresini okursa, Allah

Teâlâ onun elli senelik günahm affeder, ancak bu günah bir borç (kul hakk

ise) ise onu affetmez."14 ’’

hlâs sûresinin fazileti hakknda mam Süyûtî'nin el-Câmiu's-Sagîr

adl hadis kitabnda pek çok hadis nakledilmitir. Ancak biz uzatp

okuyucuyu usandrma korkusuyla hepsine yer vermedik.


Bu sûre, müahede sahibi seçkin velilerin tevhid anlayyla, delil

üzere iman eden umum halkn tevhid anlayn içermektedir.

Seçkin velilerin tevhid anlaynda iki makam vardr. Biri, ceberut

âleminin srlarnn kefedildii makam, dieri de melekût âleminin

nurlarnn seyredildii makamdr. 14'’ hlâs sûresindeki "hüve" lafz,

ceberut âleminin aslî, latîf srlarnn kefedildii makama iaret etmek-

tedir. Allah lafz ise ceberût denizinden fkran kesif nurlann seyredil-

dii makama iaret etmektedir.

Müahedenin hakikati, latif olan nurlarn kesif (youn) hale yani

müahede edilecek duruma gelmesidir. Muayenenin (varlklarn asln

görmenin) hakikati ise kesif olan eylerin latif hale gelmesidir Buna

göre muayene, daha ince ve srldr. Varlklar, ceberût denizinden

144 Kurtubî, el-Cam' li-Ahkânil-Kur'âtt, 20/224.

145 Tirmizî, Fezâilül-Kur'ân, 11(nr. 2898);

146 Be duyu organ ile görülmeyen, içinde meleklerin yaad, artan dünya semasna

kadar olan âleme melekût âlemi, duyu organlar ile görülen ve hissedilen âleme müa-hede âlemi, bunlarn dndaki ilahi tecellilerin zuhur ettii âleme ceberût âlemi denir.

112. HLÂS SL K I'S 1-4Cüz: 30 20 !

kaynayan kesif nurlar halinde görmek müahededir. Bu nurlar latif

hale gelip her eyi kaplayan latif denize ulatnda ve ahadiyyet deni-

zi her eyi kapladnda ona muayene denir.

Allah Teâlâ'nn tek oluunu, hiçbir eye muhtaç olmayp her eyin

O'na muhtaç olmasn, bir varlktan domaktan ve kendisi çocuk edin-

mekten uzak oluunu anlamak için insanlar bir delile ihtiyaç duyar.a

Bu, iman makamdr. Müahede hali ise ihsan makamdr. Ayet, ilâhn

hakikatini insan aklna yaklatrarak anlatmaktadr.

Kueyrî [rohmctuliahi aleyh] der ki: "öyle denilmitir: Allah Teâlâ haki-

kati srlara 'hüve' sözüyle açt, ruhlara 'Allah' sözüyle açt, kalplere 'ehad'

sözüyle açt; müminlerin nefislerine ise sûrenin kalan ksmyla açt.

Sûre hakknda u açklama da yaplmtr:

Allah'ta fâni olan âklarn hakikati kefi 'hüve' iledir. Muvahhid-A A

lerin kefi 'Allah' sözüyledir. Ariflerin kefi 'ehad' sözüyledir. Alimle-

rin kefi ise sûrenin kalan ksmyla olur.

Bu konuda bir açklama da öyledir:

Allah Teâlâ, seçilmi velilerin içindeki has kullarma 'hüve' (O) laf-

zyla hitap etti; onlar da sadece O'nunla oldular ve O'nunla kaldlar.

Yüce Allah seçkin kullarna 'Allah' sözüyle hitap etti; onlar da hep Allah

ile megul oldular. Sonra onlardan aa mertebede olanlar için daha

fazla beyanda bulundu ve zatnn 'ehad' (tek) olduunu belirtti. On-

lardan aa derecede olanlara zatru tantmak için daha fazla beyanda

bulundu ve zatnn 'samed' olduunu bildirdi. Bu ekilde derecesi dü-

ük olan dier müminlere de dier sfatlarn söyleyerek zatn tantt." 147

Hakim et-Tirmizî [rahmetuliahi aleyh], Nevâdirül-Usûl adl eserinde

der ki: "Hüve lafz, Allah Teâlâ için bir isimdir, zamir deildir. Asl,

hakikat manasndaki hüveyitten gelir."

147 bk. Kueyrî, Lflâifiil-ârât, 6/332.

208 112. HLÂ5 SÛRES 1-4 Cüz: 30

Dier açklamalar için bu esere baklabilir.

âzelî yolunun büyüklerinden eyh Abdurrahman Arif demitir ki:

"Sözün özü udur: 'Hüve7lafzyla yüce Allah'a iaret edilmesi,

Cenâb- Hakk'n nurlan içinde kaybolmu ve hakiki hüviyetin ne ol-

duunu gerçek manada anlam ariflere mahsustur. Ahadiyyet denizi

onlar çepeçevre sardndan ve hakiki vücut gözlerinin önüne açld-

ndan arifler, yüce Allah'tan baka her eyi gönüllerinden silip attlar.

Arifler, 'O' denince sadece Allah' hatrlarlar; baka kimse akllanna

gelmez. Çünkü gerçekte varolan ve iaret edilecek hakiki vücuda sahip

olan tektir ve o da sadece yüce Allah'tr. Ne zaman 'O' denilse, ariflerin

aklna Allah gelir; zira onlar, dier herkesi uurlanndan silip atmlar

ve bütün beerî ekillerden fâni olmulardr. Onlar lâhî tecellüeri sey-

re dalp kendi varlklarn bile hissetmez duruma gelmilerdir. Bu hal,

tevhidde ve Allah' yüceltmede hedef noktadr. Cenâb- Hak, peygam-

beri Hz. Muhammed'in [saliallahu aleyhi vesellem) bereketine bizlere sürekli

o hal içinde bulunmay ihsan etsin ve bizleri dostlarndan yapsn."

Fahreddin-i Râzî irahmetullahi aleyh] der ki: "Bu sûredeki, "De ki: Allah

birdir' âyeti, iki ilâh anlayn reddetmektedir. Bu kimseler, 'Nuru bir

ilâh, karanl ayr bir ilâh yaratt' derler; iyilik ve kötülükleri iki ayr

tanrnn yarattna inanrlar. Bu âyet hristiyanlarn üçlü ilâh inanan

da reddetmektedir. Âyetle ayrca yldz ve felekleri baka bir tanrnn

yönettiine inanan Sâbiîler'in inancm da reddetmektedir.

'Allah sameddir’, bütün varlklar yaratan ve ihtiyaçlarn görendir,

âyeti, kâinatta Allah'tan baka ilâh olduunu söyleyenlerin inanan

reddetmektedir.

'O dourmad v dorulmad ' âyeti, yahudilerin, hristiyanlarn ve

müriklerin inancn reddetmektedir. Yahudiler, 'Üzeyir Allah'n olu-

dur' dediler. Hristiyanlar, 'Mesîh sa Allah'n oludur7

dediler. Mü-rikler de, 'Melekler Allah'n kzlardr7

dediler.

Cüz: 30 112. HLÂS SÜRES 1-4 209

'Hiç kimse O'na denk deildir' âyeti de Allah'a putlar ortak koan

müriklerin görüünü reddetmektedir." 14*


mümkündür.



hlâs sûresinin tefsiri burada tamamland.

148 Râzî, Mefdthul-Gayb, 327170. Bu ksm tarafmzca eklendi (mütercim).

(113) FELAK SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi: Felak sûresi Medine'de inmi olup be âyettir.

Önceki Sûre ile Balants: hlâs sûresinde kendisine snlacak ve

tutunulacak zat tantlmtr. hlâs sûresiyle Allah'a snma konusunda

Hz. Osman'n [radyallahu anhj hadisi malumdur. Hz. Peygamber [sallallahu

aleyhi veseiiemj, hasta iken Hz. Osman' {radyallahu anh| ziyarete geldi. Ona,

"u anda hissettiin acdan seni korumas (ve kurtarmas) için bir ve

sarned olan yüce Allah'a snrm" diye dua etti ve onun da hastalk ve

benzeri eylerden bu ekilde Allah'a snmasn emretti .

149

hlâs sûresinden sonra, içinde Allah'a snma emri olan Felak ve

Nâs sûrelerinin gelmesinin bir sebebi de öyle söylenmitir:

]49 Hakim et-Tirmizî, NevMirüVUsul, 2/11; Heysem!, ez-Zevâid, 5/110.

212 U3. FELAK SÛRF.SJ-5 _ _ _ Cüz:3Û

hlâs sûresinin ini sebebi Allah hakkndaki cehalet ve edepd is-

teklerdir. Allah'n nesebini sormak insana er olarak yeter. Bunun içir.

Felak sûresinde bütün erlerden Allah'a snlmas emredildi. Sonra

özel olarak karanln errinden Allah'a snlmas emredildi. Çünkü

iplere üfürme ve sihir ileri daha çok gece karanlnda olur. Sonra

hasetten Allah'a snlmas emredildi. Zira insan sihir büyü gibi kötü

ilere sevkeden hasettir. Peinden vesveseden Allah'a snlmas em-

redildi. Çünkü bütün kötülüklerin kayna bu vesvesedir. Bir insann

iradeli olarak kötülük yapmas ancak bir insan ve cin eytann vesve-

sesi ile olur.

En dorusunu yüce Allah bilir.

Sûrenin ni Sebebi

Celâleddin-i Mahallî der ki: "Felak ve Nâs sûreleri, yahudi Lebid

b. A'sam'n Hz. Peygamber'e sihir yaptnda nazil oldu."

Sahih hadis kitaplarnda nakledildii üzere, yahudilerden Leb d

b. A'sam Resûlullah'a [saiiaiiahu aleyhi veseiiem) sihir yapm, bu sihir Al-

lah Resûlü'nün saadetli bedeninde rahatszlk sebebi olmutur. Dalla

sonra Cebrail [aleyhisselâm] büyüyü yapann ismini ve büyünün yerini

haber vermitir. Resûl-i Ekrem Hz. Ali'yi göndererek büyüyü yerinden

çkartmtr. O srada Felak ve Nâs sûreleri nazil olmutur. Resûlullah

bu sûreleri okuyunca üzerindeki bütün sknt gitmi ve Hz. Peygam-

berrahatlamtr.

150

ISO Tefsirdeki rivayet ksaltlarak özetle verilmitir. Sihir olay için bk. Buhâri, Tb, 47, 5fl,

Ayni, Umdetiil-Kâri, 14/738-741; Müslim, Selâm, 42; bn Mâce, Tb, 45; Ahmed. Müvted,

6/96.

Cu*: 30 213113. FF.LAK SURES 1-5

Cenâb- Hak buyurdu ki:

>*>5oy* u >o 1 ^>jj

4 ' ' * ' ' ' '

l i I JL-U- ;© lil I Joü lül I \1 0Ls} I i 1

o


1. De ki; Ben sabahtn Rabb'ine stmnm,

2. Yaratt eylerin errinden,

3. Karanl çöktüü zaman gecenin errinden

,

4. Düümlere üfürüp büyü yapanlarn errinden

,

5. Ve haset ettii vakit kasetçinin errinden.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "De ki: Ben sabahn Rabb'ine snrm.”Ayetin lafznda geçen "felak", "sabah" manasndadr. Felak, yarp ç-

karmak anlamndadr. Gecenin içinden gündüzün aydnl çkarldiçin sabaha "felak" denmitir.

Varlp açlarak içinden bir ey çkan durumlar ve olaylar anlatlr-

ken bu fiil kullanlr. Mesela, topran yarlp içinden bitkinin çkarl-

mas, dalarn altndan su gözelerinin fkrmas, buluttan yamurun

aktlmas, çekirdein yarlp içindeki eyin ortaya çkarlmas, karn-

daki rahmin ve fercin açlp içinden çocuun çkmas ve bunlara ben-

zer eyler felak fiili için örnek olarak verilebilir.

214 113. FELAK SÛRES 1-5 Cü/: 30

"Felak"n cehennemde bir azap kuyusu olduu da söylenmitir

Âyette "telakin Rabb'i" ifadesi, bize unu haber vermektedir: Ka-

ranlktan sonra nur vardr. Darlktan sonra genilik gelir. ler tkan-

dktan sonra açlr. Bu, herkes için bir müjdedir. O, insanlara, snma-ya öretmekte ve onlan buna hazrlamaktadr.

Bu âyetler ayrca sihir ve benzeri yollarla balanan düümlerin çö-

züleceini ve zorda kalanlarn kurtulacan haber vermektedir. Bu e-

kilde insann ümidini kuvvetlendirmektedir. Birkaç örnek verip dier

zorluklarn da ayn ekilde yüce Allah'a snmakla alacan müjde-

lemektedir. Bunun için kullan Allah Teâlâ'ya yönelmeye ve snmayatevik etmekte, buna çok önem verip özen göstermelerini istemektedir.

Sonraki âyetlerde kendisinden snlacak eyler zikredilerek öyle

buyruldu:

"Yaratt eylerin errinden ..."

Yaratlan eylerin içine insan, cin ve dier bütün varlklar girer.

Her ne olursa olsun, bu ifade ile, zarar veren her eyden Allah'a s-nlm olur. Bu ifade çok geneldir, onun içine zarar veren maddeler,

hayvanlar, yldrm ve benzeri gök âfetlerinin hepsi girer.

errin yaratlan eylere izafe edilmesi, onun özellikle halk ale-

minde meydana geldiini ifade etmek içindir. çinde yaadma ve

bozulup dalmayla yüz yüze olan bu hikmet âlemine "halk âlemi"

denir. Bu âlemde varlklar birbirine zt terkiplerle yaratlm olup biri

dierinin düzenini bozup ortadan kaldracak özelliklerle donatlm-*»

tr. Alem-i emir ise böyle deildir. Orada sebep ve gerekçeler yoktur.

O âlemde her ey, Cenâb- Hakk'n "Ol!" emriyle oluverir.

"Karanl çöktüü zaman gecenin errinden ..."

Aslnda gecenin errinden snma, önceki âyetin içine girmekte-

dir. Ancak ondan snmaya çok fazla ihtiyaç olduu ve kötülüklerin

çou gece meydana geldii için aynca söylenmitir.

Cü/: 30 113. FEI.AK SÛRES 1-5 215

Âyetin manas udur: Gece karanl çöktüü ve her yan iyice sar-

d zaman, meydana gelecek kötülüklerin errinden sabahn (nurun

ve aydrdn) Rabb'i Allah'a snrm.

Gerçekten gece içinde çok acayip olaylar olmakta ve alacak iler

meydana gelmektedir.

Âyetteki gece anlam verdiimiz "gâsk" kelimesine, kamer (ay)

manas verenler de olmutur. Ayn karanla gömülmesi, tutulup -n kaybetmesi ve kapkaranlk olmasdr.

Bu konuda gelen bir rivayette Hz. Aie [radvallahu anhâ| öyle de-

mitir:

"Resûlullah [saliallahu aleyhi vesdlem] bir gece gökte yeni domu aya

bakt, sonra elimi tutarak,

'Âie, bunun çerinden Allah'a sn; âyette eninden Allah'a sndrlangâstkbudur'buyurdu ." !51

Gökteki ayn karanla gömülmesi, ayn son bir veya iki günü hiç

görünmemesidir. Müneccimler o zaman uursuz sayarlar. Bunun için

sihirbazlar da vücutta hastalk yapacak sihirlerini o günlerde yaparlar.

Bu görüün, sûrenin inme sebebine uygun olduu söylenmitir.

Gâskn Süreyya yldz olduunu söyleyenler de olmutur. Onun

karanla gömülmesi, kaymasdr. Bu yldzn kaymasyla birçok has-

talk ve taun ortaya çkar.

Gâskn, insann bana gelen her türlü er olduu da söylenmitir.

Onun bastrmas, insana hücum etmesi ve onu her yandan sarmasdr.

Bu hal insan aciz brakacak bir durum olduundan, ondan Allah'a s-

mmaldr.

Âyette, Allah'a snlacak gece karanlnn temsil yoluyla insan

saran an ehveti anlattn ve o hal içinde gelecek tehlikeden yüce

Allah'a snlmas gerektiini söyleyen âlimler de vardr.

151 Tirmit\, nr. 3366; Ahmed, Miisned, 6/61; Hâkim, Müstedrek, 2/540.

216 113. FELAK SÛRES 1-5 Cüz: 30

Karanlk manas verdiimi2 gâsk için bundan baka eyler de söy-

lenmitir. Ksaca, içinde nur ve edep olmayan her i karanlktr, tehli-

kelidir; ondan yüce Allah'a srtmaldr.

"Düümlere iifüriip büyü yapanlarn errinden ..."

Yani kötü nefislerin errinden Allah'a snrm de.

Yahut iplere düüm atarak sihir yapan ve onlara üfüren kadnla-

nn errinden ... Ufürme, ya tükürerek olur ya da tükürmeden nefesA

vererek olur. Ayette kelimenin "en-neffâsât" eklinde ma'rife olarak

(belirlilik taksyla) söylenmesi, ya Hz. Peygamber'e sihir yapan o ma-

lum kadn ifade içindir ya da cins içindir. Cinsi ifade edince, bu ile

uraan bütün sihirbazlar kapsar. Bu durumda Resûlullah'a [saiiailuhu

aleyhi vese1lem| sihir yapan yahudi Lebid'in kzlar zaten ifadenin içine

girmi olur.

"Ve haset ettii mkit kasetçinin errinden ..."

çindeki hasedi dar vurduu ve gereini yapt zaman hasetçi-

nin errinden insanlann ilâhna snrm de!

Hasetçinin hasedi içinde kald sürece bakasna zarar vermez.

Fakat bu eytanî duygu insann içinde depreip de onu fiilen bir ey

yapmaya zorlad zaman, hasetçi, kar tarafa zarar verecek eyleri

söz ve fiille uygulamaya balar. Bunun için hasetçinin zarar haset et-

tii zamana balanmtr. Çünkü ondan önce haset, bakasna zarar

vermez, sadece sahibine zarar ve sknt verir.

Müfessir bn Cüzey-i Gmâtî irahmetullahi aleyh] haset hakknda der ki:

"Haset, hem temiz ftratlarca hem de dinimizce kötü bulunmu

bir huydur. Hz. Peygamber [saiialiahu aleyhi vesciiem] öyle buyurmutur:

Atein odunu yakp kül ettii gibi, haset de insann iyiliklerini yakp yok

eder.'™

152 Ebû Davud, nr. 4903; bn Mâce, Zühd, 22 (nr. 4210).

217Cüz: 30 _ _ 1 13. FEI.AK^SÛRES l_-5

A

Alimlerden biri demitir ki: 'Haset gökte ve yerde ilenen ilk gü-

nahtr. Gökte iblis Hz. Adem'e haset etti, Allah emrettii halde ona

hürmet secdesine yanamad. Yeryüzünde de Hz. Âdem'in olu Kabil,

kardei Hâbil'e haset etti ve bu hasetle onu öldürdü.'

Hasedin farkl dereceleri vardr.

Birinci derece, bir insann müslüman kardeindeki bir nimetin yok

olmasn istemesidir. Bu nimet kendisinin eline geçecek bir nimet de

deildir. Bunun tek sebebi, kendisinden bakasna Allah'n nimet ver-

mesini istememek ve bundan ac duyup rahatsz olmaktr.

ikinci derece, müslüman kardeindeki bir nimetin yok olmasn ve

o nimetin kendisine verilmesini istemektir.

Üçüncü derece, müslüman kardeindeki bir nimetin yok olmasn

istemeden bu nimetin bir benzerinin de kendisine verilmesini temenni

etmektir. Bu, caizdir; o haset deildir, ona gpta, yani imrenme denir.

Haset eden kimse kendine üç türlü zarar verir:

1. Günah kazanr; çünkü haset büyük günahlardandr.

2. Allah Teâlâ'ya kar saygszlk etmi olur. Hasedin asl, Allah'n

bir kuluna nimet vermesini kötü görmek ve O'nun iine itiraz etmektir.

3. Çokça gam ve keder ile kalbini aclara gark eder.

Ksaca, haset eden mesut olmaz, kimse tarafndan sevilemez, gö-

nüllere giremez, kimsenin efendisi olamaz.

Allah Teâlâ bizleri haset edenlerden deil, kendine haset edilenler-

den eylesin." 153

153 Ibn Cüzev, et-Te>hl l-Ulümi't'Tettzü, 2/527.

218 113. FELAK 5ÛRE5 1-5 __ Cüz: 10


Felakn asl ceberût denizinin (gayb âleminin) kendisinden ortaya

çkt nurdur. Bu, bütün kâinatn çekirdei olan Muhammedi nurdur.

Bu nuru ortaya çkaran Allah Teâlâ, habibine, onu Rabb'inden alkoyan

bütün varlklarn errinden kendisine snmasn emretmitir. Ayrca

insana hücum eden, ona hükmeden nefsin hevâsndan, gazabndan ve

kininden de Rabb'ine snmasn emretmitir. Yine kendisine hile >a-

pan, tuzak kuran sihirbaz ve hasetçilerin errinden de Rabb'ine sn-masn emretmitir.

Haset, avam havas bütün insanlarn gözünde kötü bir huydur. Ha-

set eden, asla mesut olmaz.

Hasedin asl, bakasna verilmi hayra üzülmek ve onun elinden

gitmesini, yok olmasm istemektir. Fakat onun elindeki nimetin kal-

masn isteyerek bir benzerinin de kendisine verilmesini istemek haset

deildir; buna gpta, yani özenme ve imrenme denir. lim, amel, ma-

nevi zevk ve haller gibi kemalatlarda bakasna özenmek, övülmü ve

güzel bulunmutur.


mümkündür.



Felak sûresinin tefsiri burada tamamland.

<114) NAS SURES

Sûre Hakknda Bilgi

Nâs sûresi Medine'de inmitir, alt âyettir. Önceki sûre ile balan-

tsn Felak sûresinde açkladk. Cenâb- Hak bu sûrede buyurdu ki:

p- otO^ pi© i©!' vJLUO j_,

otO Jr-^< ^ o ^pjîQ^dJ153J1


1. De ki: Smtnm insanlarn Rabb'ine,

2. nsanlarn melikine (sahibine ve hâkimine),

3. nsanlarn ilâhna,

nI

220 114. NÂS SÛRE5 1-6 Cüz L 30

4. O sinsice vesvese veren eytann errinden.

5. Öyle bir eytan ki insanlartn göüslerine (kalplerine) vesvese ve-

rir durur.

6.

(0 eytan), cinlerden de olur insanlardan da.

Tefsir

Cenâb- Hak buyuruyor ki: "De ki: Snrm insanlarn Rabb'iue."

Yani onlar terbiye eden ve her ilerini düzenleyip yoluna koyana

"insanlarn melikine." Yani insanlann sahibine ve her ilerini tedbir

edenine. Yüce Allah'n terbiyesi, sultanlarn emri altndakileri terbiye

etmesine benzemez. O'nun terbiyesi çok bakadr. Her eyden önce

yüce Allah, kullarnn her eyine tam sahiptir; onlarda tam bir tasarruf

hakk ve hükmetme yetkisi vardr. u âyeti de bu manada düünmeli.

"nsanlarn ilâhna." Bu âyet unu açklyor: Yüce Allah'n kullar-

nn meliki olmas, dier sultanlar gibi, sadece onlan hükmü altna alp

ilerini tedbir etmesi, kendilerini yönetmesi ve himaye edip korumas

eklinde deildir. O'nun meliklii (sahiplii ve hâkimlii) insanlarn

mâbudu olmas yönüyledir. Bu da O'nun ilâh oluundandr. Bu ilâhlk

ise kullar üzerinde tam bir tasarrufu gerektirir. Öyle ki onlan diriltme,

öldürme, varlk âlemine getirme ve yok etme yönüyle bütün yetki O'n-

dadr; O, dilediini yapar.

Âyette,"insanlann ilâhna" eklindeki izafetin ayr bir hikmeti var-

dr. Aslnda, "nsanlann Rabb’, insanlarn meliki " âyetlerinde bütün âle-

min O'nun terbiyesinde ve mülkiyetinde bulunduu, ilâhlm ilar. ve

ikrar ettii mana olarak anlalmaktadr. Aynca,"nsanlarn ilâhna''

denmesi, insanlara, O'nun raz olduu gerçek snma eklini öret-

mek içindir. Çünkü kulun Rabb'ine tevessül etmesi, O'nu terbiyecisi,

sahibi ve mâbudu kabul ederek yüce zatna yönelip teslim olmas, ken-

disine lâhî rahmeti ve efkati çekmenin en güzel yoludur.

221Cüz: 30 114. NÂS SÛRES 1-6

Allah Teâlâ'nn kuluna bu ekilde kendisine snmay emretmesi,

hiç üphesiz çok deerli bir vaattir ve kendisine snan kimseyi mu-

hakkak koruyacana alamettir. Kendisinden Allah'a snlacak ey,

dümanl ile tannan eytandr. eytann errinden Allah'a snma-nn açkça söylenmesi de O'nun kendisine samimi olarak snan ku-

lunu eytann tasallutundan koruyacana bir iarettir. Bu durum bir

âyette öyle ifade edilmitir:

"if bir gerçek ki benim (ihlâsl) kullarn üzerine senin hiçbir hâkimiye-

tin (zarar verme imkânn)yoktur" (Hicr 15/42; Lrâ 17/65).

Bu âyetlerde geçen, "nsanlarn Rabb'i, insanlarn meliki, insanla-

rn ilâh" ifadelerinin sadece kötü ve zararl nefislerin errinden O'na

snmak için dile getirildii söylemek noksan olur; makam, mana ve

muradn hakk verilmi olmaz. Bu ifadelerin tekrar edilmesi, daha

fazla hakikati açmak, kalplere yerletirmek ve insanlara eref vermek

içindir. Buraya kadar yaptmz açklamalar, müfessir Ebüssuûd'a

Irahmetullahialeyhjaittir.1^

bn Cüzey der ki: "Bu âyetlerde terakki sanat (ifadede derece de-

rece yükselme) görülmektedir. öyle ki:

lk âyette, nsanlarn Rabb’ine " dendi. Rab, sahip ve efendi anlamla-

rna da gelir. Bu anlamlar pek çok insan için kullanlabilir. Mesela, 'evin

sahibi', 'maln sahibi', 'bahçenin sahibi' denebilir. kinci âyette, ‘nsan-

larn meliki' dendi. Melik de herkese deil fakat baz insanlar için kul-

lanlr. Melikler (sultanlar), dier insanlardan daha üstün kimselerdir.

Bunun için melik, Rab'den sonra söylendi. Son olarak nsanlarn ilâhna'

dendi. lâh, en yüce varlktr; o melikten daha üstündür. Hiçbir melike

ilâh denmez. lâh, tekolan, hiçbir orta ve benzeri bulunmayan zattr." 1”

Devamndaki âyette öyle buyruluyor: “O sinsice vesvese veren ey-

tann errinden ..." Âyette eytann hannâs sfat söylenmitir. Hannâs,

154 bk. Ebüssuûd, râdii'l-AkH't-Selîn, 6/492.

155 îbn Cü2ey, cl-Teshil li Ulûmi't-Tenzîl, 2/529.

222 114. NÂS SÛRES l-6_ _ Cü/: *0

"kalbi bo bulunca oraya dalan, kalp Allah' zikredince sinip kaçan"

demektir.

“Öyle bir eytan ki insanlarn göüslerinde (kalplerine) vesvese verir du-

rur. "

%

eytan, insan Allah'n zikrinden uzaklanca vesvese verir. Ayette,

kalplerine vesvese verir denmedi. Çünkü eytann vücutta durduu

yer göüstür, kalbin içi deildir. Göüs kalbin kafesidir. eytan ora-

dan hortumunu kalbe uzatr. Kalp, yüce Rabb'in evidir. Oras imann

mahallidir. eytan kalbi bütünüyle hâkimiyeti altna alamaz. Göüs-

ten kalbin etrafn sarar, oraya vesvese atmak için frsat kollar. Eer

eytan kalbi tam istila etse ve hâkimiyetine alsa, kalbini böyle ele ge-

çirdii bütün insanlarn imann bozar.

bn Cüzey der ki: "eytann vesvesesi çok çeitlidir. eytan önce

kalpteki imam bozmak ve mümini inancnda üpheye düürmek ister.

Buna gücü yetmezse, onu taatlerden geri brakmaya çalr. Hayrdan

alkoyamazsa, bu defa yapt ibadet ve taatte onu gösteri yapmaya

sevkeder; bu ekilde yapt hayr boa çkarmak ister. Eer kul bun-

dan da kurtulursa, bu defa eytan ona kendini beendirmek ve ameli-

ni çok bulup gözünde büyütmek için vesvese verir.

eytan ayrca kalpte haset, kin, kzgnlk ateini körükler ve bu e-

kilde insan kötü ilere bulatrp çirkin hallere düürür.

eytann vesvesesinden kurtulmann yolu üçtür:

1. Allah Teâlâ'v çokça zikretmek.

2. eytandan çokça Allah'a snmak.

3. Bu konuda en faydal ilerden biri de Nâs sûresini çokça oku-

maktr." s*

156 bn Cüzey, a.y.e., 2/530.

Cüz: 30 114. NÂS SÛRES 1-6 223

Ben de (Ahmed îbn Acîbe) derim ki: eytann vesvesesini kalp-

ten tamamen söküp atmann yolu, iradla görevli ârifibillâh kâmil bir

müridin sohbet halkasna yani manevi terbiyesine girmektir. Bu ter-

biye ile mürid onu fena fillâh makamna ulatrr (kalp Allah’n sev-

gisinde kaybolur), böylece eytann vesvesesinden kurtulur; yoksa bu

hale ulamadan kulda vesvese tamamen kesilmez.

Sonra kalbe vesvese verenler açklanarak öyle buyruldu:

"(O eytan), cinlerden de olur insanlardan da."

nsanlarn vesvesesi daha büyük ve daha tehlikelidir; çünkü cin-

lerin vesvesesi, eûzü çekerek veya Allah' zikrederek çeker gider. n-

sanlarn vesvesesi ise böyle deildir. nsanlarn vesvesesinden maksat,

onlarn din hakknda kalbe att üpheler, iç âleme attklar bozuk

fikirler, insanlar hakknda kötü düünceler ve bunlara benzer zararl

eylerdir.

Müfessir bn Cüzey der ki: "Eer sen, 'Kuran niçin Allah'a sn-ma sûreleri olan Felak ve Nâs sûreleri ile bitti, bunun hikmeti nedir?'

dersen, buna üç ekilde cevap verilebilir:

1. eyhimiz üstat Ebû Cafer b. Zübeyr demitir ki: 'Hiç üphesiz

Kur'ân- Kerim, bir kula verilmi en büyük nimettir. Her nimete haset

edenler bulunur. Bunun için Kur'an, hasedi söndürecek ve onun er-

rinden kulu kurtaracak bu iki sûre ile bitti.

Hz. Peygamber [saliallahu aleyhi vesellem), Felak ve Nâs sûreleri hak-

knda öyle buyurmutur:

'

Bana öyle âyetler indirildi ki onlar gibisini gör-

medim.'1=17

2. Allah Resûlü, Kur'an'n ilk sûresi olan Fatiha hakknda da öy-

le buyurmutur: 'Tevrat’ta, Incil'de ve Kuranda onun gibisi indirilmedi/'*

157 Müslim, MüvSjfirin, 264;TirnUî, Fczâiül-Kr'ân, 12, Nesâi, Fezâiliil-Kur'ân, 25.

158 Buhar, nr. 4474; Ebû Davud. nr. 1458; Tirmizi, nr. 2875; Ahmed, 4/21 1; Hâkim,

Miit'lnk, 1/558; Mâlik, Salât, 38.

Cüz: <0224 _ 114. NÂS SÛRES 1-6

Böylece Kuran- Kerîm, benzeri indirilmemi bir sûre ile balam ve ben-

zerleri görülmemi iki sûre ile bitirilmitir. Böylece, açl da bitirilii

de en güzel ekilde olmutur. Baknz, hutbe, risale, kaside ve dier söz

sanatlarnda, balangç ve bitiler en güzel ekilde yaplmaya çallr.

3. Allah Teâlâ, Kur'an okumak isteyen kimseye kovulmu eytan-

dan Allah'a snmay emretmitir. Ayn ekilde, Kur'an'm bitii de

iki snma sûresi ile olmutur. Böylece Kur’an okumaya balarken ve

Kur'an'm en son âyetleri okunurken Allah'a snma gerçeklemi olur.

Bu ekilde Allah'a snma, balangc ve bitii kapsar ve Kur'an oku-

yan kii, iin banda ve sonunda yüce Allah'n korumasnda olur." 1 “


Vesveseden bütünüyle kurtulmak ancak kulun fena fillâh maka-

mna ulamas ve kalbin melekût âleminin nurlan ve ceberût âleminin

srlaryla mâmur olmasyla gerçekleir. Kul öyle bir noktaya varr ki

kalp bütünüyle Allah'n muhabbeti ve tecellileriyle dolar. te o zaman

vesvese denen ey kesilir, kalbe gelen düüncelerin ekli deiir; hepsi

tevhid srlan içinde bir çeit fikir ve ibretlik nazara dönüür, yüce zat

müahede sebebi olur.

Bir tanesi bu hali öyle dile getirmitir: "nsanlarn kalplerine ves-

vese veren eytanlar vardr; vallahi ey sevgili benim kalbime söz atan

da naz eden de sensin."

Hayrl ilerde muvaffak olmak sadece Allah'n yardmyla müm-

kündür. Kulunu doru yola sevkeden O'dur. Taatleri yapmak, günahlar-

dan saknmak ancak yüce Allah'n verecei kuvvetle ve yardmla olur.


bna en güzel ekliyle salât ve selâm etsin.

?9 Ibn Cüzev, et-Teshil ITllhhni't-Tefizil, 27530.

SON SÖZ

el-Bahrii'l-Medîd fi Tefsîri'l-Kur’âni'l-Mecîd adl tefsirimiz, yüce Al-

lah'n yardm ve desteiyle burada tamamland. Allah Teâlâ'dan, önce-

kilerin ve sonrakilerin efendisi, nebilerin sonuncusu, peygamberlerin

imam Muhammed Mustafa Efendimiz'in yüzü suyu hürmetine bu

eseri insanlara hüsnükabulle sevdirmesini, onu elde etmek, onunla

hayrl maksat ve muradna ulamak isteyen herkesin bu muradm

yerine getirmesini dilerim. Bu tefsiri yazarken temel kaynaklarmz,

Beyzâvî ve Ebüssuûd tefsirleriyle eyhlerimizin eyhi Abdurrahman-

Fâsî'nin Celâleyn Tefsiri üzerine yazd Haiye'si oldu. Zaman zaman

bn Cüzey'in, Sa'lebî'nin ve Kueyrî'nin tefsirlerinden de yararlandk.

Tefsirin biti tarihi: 6 Rebîülevvel 1221 Pazar.

Eserin müellifi: Allah'n zayf kulu, her halde yüce Mevlâ'sna

muhtaç Ahmed b. Muhammed bn Acibe el-Hasenî. Allah Teâlâ onu

her iki âlemde sonsuz lutuf ve ihsanlarna ulatrsn. Âmin.

Son duamz udur: Âlemlerin Rabb'ine sonsuz hamdolsun.

Bu kymetli eserin tercümesini bize nasip eden yüce Rabbimiz'e

sonsuz hamdolsun. Hamdinden aciz olduumuzu itiraf ederek, Zât-

Bârî'den bütün kusurlarmzn affn istirham ederiz.

226 SO\ SOZ

Cenâb- Hak, habibi Seyyidül-evvelîn vel-âhirîn Efendimiz (sallal-

lahu aleyhi vesilem] hürmetine bütün günahlarmz balasn, bizi onnsevgi ve efaatlerine ulatrsn, Ehl-i beyt'iyle gönülde, halde, yolda,

iki cihanda beraber eylesin, Hz. Kur'an'm erefli hizmetinde daim ve

kaim klsn, bize hakikat yolunda ahitlik ve rzas urunda ehidîik

lütfetsin. Âmin.

Velhamdü lillâhi rabbii-âlemîn hamden kesîran tayyiben mübâre-

ken dâimen ebedâ.

Doç. Dr. Dilaver Selvi

Tercümenin biti tarihi:

18 Rebîülâhir 1433 Pazar/

11 Mart 2012 Pazar

ÇNDEKLER(1-11 CLT)

1. CLT

Takdim ve Takriz 13

Mütercimin Önsözü 17

Tercümede Takip Ettiimiz Usul 2 i

BRNC BÖLÜM

TASAVVUFÎ TEFSRN LMÎ DEER ve

TEFSRLER ÇNDEK YER

A) Kur'an'n Zahiri ve Bâtn Meselesi 25

B) Kur'an'daki Zahirî ve Bâtnî limler 35

C) ârî/Tasavvfî Tefsir Hakknda 4i

a) Genel Olarak Tefsir Çeitleri 41

b) ârî Tefsire Duyulan htiyaç 42

c) ârî/Tasavvufî Tefsir Nedir? 46

d) ârî Tefsirde Aranan artlar 49

e) aret Ehlinin Tefsirdeki Usulü 52

f) Sûfîlerin Zâhir-Bâtn Konusundaki Hassasiyetleri 52

g) Bâtniyye ile Sûfivye Arasndaki Fark 54

h) artlarna Uygun ârî Tefsir Örnekleri 55

D) Tefsir Çeitlen ve bn Acîbe'nin Tefsiri 57

E) Müfessird e Aranan artlar 63

228 tÇN DEK L ER ( 1 -J CLT) _

KNC BÖLÜM

BN ACÎBE'NN HAYATI, ESERLER ve

TEFSRNDEK METODU

A) bn Acbe'nin Hayat 71

a) smi — 71

b) Doumu 72

c) Ailesi 72

d) Sov eceresi 73

e) Çocukluu ve Yetimesi 74

f) Hocalar 79

f.a) lk DersAld Hocalar 79

f.b) Ttvan'da lim Ald Hocalar 79

f.c) Fas'ta lim Ald Hocalar 83

g) bn Acbe'nin Ald lmî cazetler 85

h) bn Acibe'nin Tasavvufî Terbiyeye Girii 87

) bn Acibe'nin Tasavvuftaki eyhleri 87

1. eyh Mevlây el-Arabi Derkâvî el-Hasenî ...87

2. eyh Muhammed Bûzîdî el-Hasenî 89

i) bn Acîbe'nin Tarikat Silsilesi 94

j) Âlimlerin bn Acîbe Hakkmdaki Övgüleri 96

k) Vefat 97

B) bn Acîbe'nin Eserleri 97

a) Tefsir ve Kraate Ait Eserleri 98

b) Hadis ve Dualara Ait Eserleri 99

c) Fkh ve Akaide Ait Eserleri 100

d) Lugatla lgili Eserleri oo

e) ahs, Tarih ve Tabakada lgili Eserleri 101

f) Tasavvufla lgili Eserleri oC) bn Acîbe'nin tikad ve Tasavvufî Görüü 105

a) bn Acîbe'nin tikad Yönü .105

b) Tasavvufî Görüü 108

ÇNDEKLER (l-ll^LT) 229

D) el-Bahrül-Medîd 129

a) Yazl Sebebi 229

b) Yazl Tarihi 129

c) Yazma Nüsha ve Basklar ,130

d) Üzerinde Yaplan Çalmalar 131

e) Dili ve Üslubu 131

f) Kaynaklar 131

E) bn Acîbe'nin Tefsirindeki Metodu 139

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KLTR'ÂN-I KERÎM ve STÂZE

Kur'ân- Kerîm Nedir? 1 55

Eûzü Besmelenin Mana ve Hikmetleri 168

Eûzünün Manas ve Temel Konular 168

Eûzüdeki Hikmet ve ncelikler 175

eytandan Korunmann En Güzel Yolu 185

Besmeledeki Hikmet ve ncelikler 186

Besmele ile lgili Hükümler 198

Müellifin Önsözü 201

(1) FÂTHA SÛRES 207


Fâtiha Sûresinin Fazileti 209

Besmele Hakkndaki Görüler 211

Besmelenin Namazdaki Kraatte Okunmasnn Hükmü 212

Önemli Tabirlerin Açklamas 213

FÂTHA SÛRESNN TEFSR 215

Önce badet 222

5. Âyetin Tefsiri 224

Doru Yol çin Dua 228

Dua Âyetlerinin Tasavvuf? aretleri 237

230 ÇNDEKLER (1-11 CLT)^ _ _

Fatiha ile lgili Hüküm ve Edepler 24i

Namazda Fâtiha'y Okumann Hükmü 245

Fâtiha'dan Sonra "Âmin" Demenin Hükmü 215

(2) BAKARA SÛRES 249

Sûre Hakkmda Bilgi 249

Sûre Bandaki Harflerin Mana ve Hikmeti 250

Kurtulua Eren Müttakiler 253

Ehl-i Kitap' tan man Edenler 259

Kalbi Mühürlenmi Kâfirler 261

Münafklarn Hali 263

Münafklarn Misali 274

Bütün nsanlarn Kullua Çarl 279

Kur'an, Kâfirlere Meydan Okuyor 282

Allah Hakk Açklamaktan Haya Etmez 286

Yüce Yaratcy Nasl nkâr Edersiniz? 289

Yeryüzünde Hükmedecek Halifenin Yaratlmas 292

Halifenin Sfat ve Görevi 297A

Meleklerin Hz. Adem'e Secdesi 300

eytann Hz. Âdem ve Eini Hataya Düürmesi 301

Hz. Âdem'in Cennetten Yeryüzüne ndirilii 304

srâiloullan'run bretlik Halleri 306

yilii Bakasna Emredip Kendini Unutanlar 311

Sabr ve Namazla Allah'tan Yardm 313

Nimete ükür, Ahirete Hazrlk 315

srâiloullan'na Verilen Dier Nimetler 318

Buzay Put Edinenler 321

srâiloullan'nn Tuhaf stekleri 326

srâiloullan'nn Th Çölündeki mtihanlar 328

srâiloullan'nn lâhî Emre Muhalefeti 331

Tîh Çölündeki Mucize ve mtihanlar 334

Kurtulua Erme Yolu .340

lâhî Ahdi Çinemenin bretlik Cezas 343

_ _ {ÇDEKLER (M1CLJ) _ 231

nek Kesme Olay 346

Kalpleri Ta Kesilenler 352

Tevrat' Tahrif Edenler 359

srâiloullan'nm Bo ddia ve Temennileri 36 i

Allahla Yaptklar Sözlemeyi Bozanlar 364

Peygamberlerini Yalanlayan ve Öldüren Millet 37i

•

inkâr ve Alay Etmenin Sonu 373

srâiloullan'nm Hak Dine Kar Tavlar 375

Kalbe leyen Buza Sevgisi 381

Yahudilerin "Cennet Bizimdir" ddias 383

Meleklere Düman Olanlar 388

Mucize Beklentisine Girenler 391

Ahidlerini Bozanlar 392

Sihrin Hakikati 396

Hârût ve Mârût Olav 398¥

Hz. Peygamber'e Kar Edep 403

Yahudilerdeki Kin ve Haset 403

Nesih Meselesi 406

Hz. Peygamberden Mucize steyenler 410

Cenneti Tekeline Alanlar 414

Mescidlerde Allah'n Zikrine Mani Olanlar 418

Bütün Yönler Allah'ndr 420

Allah'a Oul snadnda Bulunanlar 423

Kâfirlerin Mucize Talebi 426

Yahudi ve Hristiyanlar Nasl Raz Olur? 429

Hz. brahim'in mtihan ve Kabe'nin nas 433

Hz. brahim'in Dininden Aynlanlann Hali 435

Yahudilik Hz. brahim'in Dini Deildir 446

Hz. brahim'in Hanîf Dini 449

Allah'n Kabul Ettii man 451

Kblenin Deimesi 458

Ehl-i Kitabn Kble Konusundaki natlar 468

232 ÇNDEKLER (M ÇLT)_

Mekke Dndakilerin Kblesi 472

Cenâb- Hakk'a Vuslat Yollar 476

Can ve Mallarda Yaanacak mtihan ^Safâ ile Merve Arasnda Sa'y 4$7

Hakk Gizleyenlerin Durumu *$8

limlerin Snflan 491

Tevhide Davet 49 1

Müminlerin Allah Sevgisi 496

Bâtl Yolun Takipçileri 503

Allah Adna Hüküm Vermekten Saknmak 506

Körü Körüne Geçmiini Taklit Edenler 509

Haram Edilen Yiyecekler 512

Para Karlnda Ayetleri Satanlar 515

Asl yilik Nedir? 518

Ksastaki Hikmet ve Hayat 522

Ölmeden Önce Vasiyet 527

Oruç Emri ve Ramazan Ay 530

Oruç Gecesine Ait Hükümler >38

Haram Kazançtan Saknn >44

Helâl ve Haram Aylar >46

Evlere Kapsndan Giriniz >48

Kâfirlere Kar Cihad Emri ve Edebi . 55i

Hac ve Umrenin Hükümleri 557

Hac Aylar 562

Hacda Ticaretin Hükmü 564

Hacda Vakfe ve Dier Vazifeler 566

Fesat Peinde Koanlarla Cann Allah'a Feda Edenler 573

Sulh ve Bar Dini slâm'a Girin 577

syan Edenler Neyi Bekliyor? 579

Allah'n Nimetini Deitirenler 580

nsanlarn Tevhidden Sonra Tefrikaya Dümesi 584

Cennet Ucuz Defl 587

Ç iNDEK LJ R n -n Ch.T^ 233

Neyi nfak Etmeli? 589

Cihad Emri ve nsanlarn Cihada Bak 591

Haram Aylarda Savan Hükmü 593

çki ve Kumarn Durumu

Maldan Ne Kadarn Vermeli? 602

Yetimin Malnda Tasarrufun Hükmü 605

Nikâhlar Haram Olanlar 607

Hayz Halindeki Yasaklar 610

Bo Yere Yemin 615A

lâ (Hanmna Yaklamamaya Yemin) 618

Boanan Kadnlarn ddeti 620

Kar Kocann Karlkl Haklan 622

Boamann Says ve Hukuku 624

Kadnlann Evlenmesine Mani Olmayn 629

Çocuun Sütten Kesilmesi 63i

Kocas Ölen Kadnlann ddeti 634

Cimâdan Önce Boamann Hükmü 637

Namaz Muhafaza ve Orta Namaz 639

Kadnlarn Dier Haklan 642

Boanan Kadnlara Mal Vermek 643

Ölümden Kaç Yok! 645

Allah Yolunda Cihad 650

Allah çin Güzel Borç Vermek 651

srâiloullar'nn Savala mtihan 655

Ordunun Nehir Suyu ile imtihan 662

Hz. Davud'un Câlût'u Öldürmesi 666

Peygamberler Farkl Derecelere Sahiptir 67i

Ümmetler de Farkl Farkldr 675

Allah Yolunda nfak 676

Âyetül-kürsî 677

Yüce Yaratcnn Özellikleri 683

Ayetül-kürs'nin Fazileti 684

234 ÇNDEKLER (1-11 CLT) _ _ _

Dinde Zorlama Yoktur 686

Nura ve Zulmete Davet Edenler ^Hz. brahim'le Nemrûd'un Tartmas

Ölüler Nasl Dirilir?

Malm Allah Yolunda nfak Edenlerin Misali 6^8

ntak Ahlâk 702

hlâsla Yaplan ntakn Bereketi 706

Amelini Bozann Durumu 708

nfak Edilecek Mal 710

eytann Vaadi, Allah'n Vaadi 712

Hikmet 714

ntakta hlâs 717

Kendilerine Hayr Yaplacak Fakirler 721

Her Zaman nfak 725

Faiz Yiyenlerin Hali 726

Faizin Tehlikesi 729

Darda Kalan Borçluya Süre Tanmak 732

Alverite Borçlarn Yazlmas 736

Rehin ve Hükmü 740

Kalpten Geçen Düüncelerin Hükmü 743

2. CLT

(3) ÂL- MRÂN SÛRES 15


Allah'n Âyetlerini nkânn Sonu 18

Rahimlerdeki ne ekil Veren O'dur 19

Muhkem ve Müteâbih Âyetler 21

nkarclarn Sonu 26

Dünyann Süslü Nimetleri 31

Müttakiler çin Hazrlanan Nimetler 36

Allah'n, Meleklerin ve Âlimlerin ahidi Olduu Tevhid 39

- ÇNDEKLER 0-11 CLT)_ 235

Hak Yolda htilafn Sebebi

nkârda srar Edene Kar Tavr 45

Peygamberlerini Öldüren Millet 47

Haktan Yüz Çevirenler 49

zzet ve Zillet Allah'n Elindedir 52

Kâfirlerin Dostluundan Sakn 58

Allah Sevgisini spatn Yolu 63

Hz. Meryem Kssas 66

Hz. Zekeriyya'nn Duas 75

Hz. Meryem'in Özel Seçilii 80

Hz. sa'nn Gelii ve Peygamberliinin Müjdelenmesi 84

Hz. sa ve Havârileri 93

Hz. sa'nn Semaya Yükseltilmesi 98

Hz. sa'nn Yaratl 102

Yalanalar çin Lânet Duas 105

Tevhide Davet 110

Hz. brahim Hristiyan ve Yahudi Deildi 1 12

Ehl-i Kitabn Huyu ve Hileleri 1 1

5

Yahudilerin Hainlii 122

Allah'a Verdikleri Sözü Az Bir Pahaya Deitirenler 125

Ehl-i Kitabn Allah'n Âyetlerini Tahrifi 128

Hiçbir Peygamber ve Âlim nsanlar irke Çarmaz 129

Peygamberlerle Yaplan Sözleme 132

Herkesi Kurtulua Götüren man 136

slâm'dan Baka Din Kabul Edilmez 138

Hak Dinden Dönenlerin Cezas 141

nkâr Üzere Ölenin Sonu 143

Gerçek Hayra Ulama Yolu: En Sevdiini nfak 144

Helâl eyleri Haram Klanlar 147

Kabe ve Hac 150

Bilerek Hakk nkâr Edenlere Knama 154

Ehl-i Kitaba taatin Tehlikesi 156

ÇNDEKtLF.R_(M ICLT)

Allah'n pine Topluca Sarlmak 161

yilii Emir Kötülüü Nehiy

Yüzleri Agaranlar ve Kararanlar

nsanln Hayr çin Çkarlm Ümmet 172

mandan Kaçanlarn Hali 176

Bütün Ehl-i Kitap Ayn Deildir 1*0

Mal ve Evlad Kendisine Fayda Vermeyenler 1*2

Kâfirlerin Amellerinin Durumu 1*3

Yabanclar Dost Edinmeyin 1*5

Uhud Sava'yla Gelen Uyanlar 1*9

Faiz Yasa 199

Takva Ehlinin Cömertlii 201

Cennetlik Kimselerin Ahlâk 206

nanan En Üstündür 21

1

Aclarn çinde Sakl Rahmet 213

Dinden Dönen Kendine Zarar Eder 217

Allah Yolunda Savaan Âlimler 222

Kâfirlere Uymann Sonu 225

Kâfirlerin Kalbine Salman Korku 227

lâh Yardm Ne Zaman Gerçekleir? 228

Uhud Sava'nda Yaanan Acnn Hikmeti 231

Zor Anda Gelen lâhî Yardm 233

Savata Hezimetin Sebebi 237

Münafklar Gibi Olmayn! 238

Allah çin Can Verenlerin Bulduu Rahmet 240

stiare ve Tevekkül 242

Allah'n Yardm Olmadan Zafer Olmaz 247

Ganimete Hyanet Olmaz 248

Allah'n Müminlere En Büvük Lutfu: Hz. Resûlullah 252

lâhî Yardma Mani eyler 254

Zafer de Malubiyet de Allah'n îzniyledir 256

Allah Yolunda ehid Olanlarn Hali 259

_ ÇNDEKLER (I- 11_CLT)_ 237

Allah'a ve Resulüne taatin Sonu 263

Allah Bize Yeter! 265

Kâfirlerden Korkmayn! 269

Verilen Mühleti Nimet Zannetmesinler 270

Müminle Münafk Seçilmeden Braklmaz 272

Cimriliin Sonu 274

Zengin Olan Allah'tr 276

Her Peygamber Yalanlanmtr 280

Her Nefis Ölümü Tadacaktr 28

1

Musibet ve Eziyetlere Sabr 283

Ehl-i Kitap'tan Alnan Söz 285

Sahip Olmadklar eyle Övülmeyi Sevenler 286

lâhî Kudretin Delilleri 288

Her Halde Allah' Zikredenler 290

Zikir ve Fikir Ehlinin Duasna cabet 298

Kâfirlerin Keyfine Aldanmayn 300

Hakka Tâbi Olan Ehl-i Kitap 303

Allah Yolunda Sabr, Sebat, Nöbet ve Takva 305

(4) NSÂ SÛRES 311


Yetimlerin Malna Dikkat! 315

Birden Fazla Kadnla Evlenme 318

Nikâhta Kadna Verilen Mehir 320

Sefihlere Mal Verilmez 322

Kadnlarn Mirastaki Hakk 328

Miras Taksiminde Yaknlara hsan 330

Yetimin Maln Haksz Olarak Yemenin Cezas 334

Miras Taksimi 336

Kocann ve Zevcenin Miras 343

Zina Edenlerin Cezas 350

Kabul Edilen Tövbe 352

Ç ND EK LEMI -U Ç LT )

Nikâhla lgili Hükümler 3,5

Kadnlarla Güzel Geçim 358

Boanma Durumunda Korunacak Haklar 361

Nikahlan Haram Olanlar 363

Kendileriyle Evlenmek Helâl Olanlar -'70

Câriyelerle Evlilik 372

Zina Eden Câriyenin Cezas 375

Yüce Allah'n Müminlere Özel kramlar 376

Mal Edinme Yolu 381

Haksz Yere Cana Kymak 382

Büyük Günahlardan Saknmann Mükâfat 385

lâhî Taksime Raz Olmak 387

Yaknlarn Miras 390

Erkeklerin Aile Reislii 392

Aile çi Geçimsizliin Çözümü 3%

Tevhid ve Yaknlara hsan 398

Cimrilik ve Riyann Sonu 403

Zerre Kadar Hayr Zayi Olmaz 406

Hz. Peygamberim Ahirette ahitlii 407

Sarholuk Halinde Namaz 409

Yahudilerin Dümanl 414

Ehl-i Kitabn mana Davet Edilmesi 417

Affedilmeyen Günah: irk 420

Kimse Kendini Temize Çkarmasn! 421

Yahudilcrdeki Haset Hastal 427

Emaneti Ehline Verin! 432

darecilere taat 434

Allah ve Resûlü'nün Hükmünden Bakasn Arayanlar 437

lâhî Hükme Candan Teslim Olmak 441

Peygamber ve Sddklarla Beraber Olmann Yolu 445

Cihad ve Tedbir 450

Zayflar çin Cihad 453

_____ ÇNDEKLER jj-n CLT)_ _ _ _ _ 239

eytann Dostlaryla Sava +55

Ölümden Kaç Yok! 457

yilik de Kötülük de Allah'tandr 460

Peygamber'e taat, Allah'a taattir 463


Kur'an' Düünmüyorlar m? 466

Müminlerin Srlarn Yaymak 468

Cihad, efaat ve Selâm 473

Herkes Allah'n Huzurunda Toplanacaktr 477

Münafk ve Kâfirlerin Durumu 478

Münafk ve Kâfirlerle Dostluk Etmek 480

Münafklarn Dier Halleri 483

Hata ile Adam Öldürmenin Cezas 484

Kasten Adam Öldürmenin Cezas 487

Mümine Kâfir Muamelesi Yaplmaz 491

Cihad Edenlerle Etmeyenler Bir Olmaz 494

Hicretten ve Cihaddan Geri Kalanlarn Hükmü 496

Hicret Yolunda Can Verenler 500

Yoluculukta Namazlar Ksaltma 503

Korku Namaz 506

Namaz Vakitleri Belirlenmi Bir Farzdr 510

Düman Karsnda Gevemeyin 511

Hainlere Arka Çklmaz 513

Tövbeye Tevik 517

ftira En Büyük Kötülüktür 518

Her Hayr Allah'n Rahmetiyledir 520

Her Sözde Hayr Yoktur 521

Müminlerin Yolundan Ayrlmann Sonu 523

irkin Kötülüü 526

man ve Salih Amel Sahiplerine Müjde! 529

Sadece Temenni Yetmez . 530

Kadn ve Yetimlerin Hakkna Dikkat! 535

240 ÇNDE Ki LER (1 -U CLT)

Kan Koca Arasnda Sulh 528

Kadnlar Arasnda Adalet - 541

Boanma ve lahî Yardm

Bütün Hayrlann Ba: Takva 345

ki Cihann Hayr Allah'n Elindedir 349

Herkese Kar Adalet 350

Gerçek man 353

Dinden Dönenlerin Akbeti 555

Bo ve Batl Sözlere Dalanlar Terk 557

Dinle Alay Edenlerin Hali 559

Kâfirleri Dost Edinmeyin! 363

Münafklan Cehennemdeki Yeri >64

Güzel Ahlâk 369

man Esaslar Bölünmez 571

Yahudilerin Çirkin stekleri 574

Ahdi Bozanlann Cezas 577

Hz. sa'nn Gökten nii 581

Yahudilerin Zulüm ve Dümanlklarnn Sonu 582

Kendisinden Bahsedilmeyen Peygamberler de Vardr 585

Vahyin ahitleri 590

Kullan Hak Yoldan Alkoyanlarn Cezas 592

man Her eyden Hayrldr 594

Ehl-i Kitabn Taknl 595

Hiçbir Peygamber ve Melek Allah'a Kulluktan Çekinmez 598

Bütün nsanln Mesul Olduu Kitap ve Peygamber 601

Mirasta Kelâle Meselesi 603

(5) MÂDE SÛRES 607


Harem Bölgesinde Yasak Olan eyler 6io

Haram Klman Yiyecekler 614

Allah'n Raz Olduu Tek Din: slâm 617

ÇNDEKLER (1-11_CLT)_ 241

Haram Helal Yapan Zaruret Hali 619

Helal Olan Yiyeceklerft20

Nikah Helal Olan Ehl-i Kitap Kadnlar 625

Abdestin Farzlar 627

Allah'la Yaplan Sözlemelerin Hakk 63i

Adaleti Ayakta Tutan ahitler Olun 633

lahî Koruma Nimetine ükür 636

Ahdi Bozmann Vebali ve Cezas 639

Hristiyanlarn Ahde Vefaszl 643

Ehl-i Kitab'n Hz. Peygamber'e mana Davet Edilmesi 645

Ehl-i Kitabn Hezeyan 647

Yahudi ve Hristiyanlarn Dier Batl Sözleri 650

Ehl-i Kitab Hz. Peygamber'e Uymaya Davet 653

srâiloullarna Verilen Özel Nimet 655

srâiloguHarnn Korkaklk ve Küstahl 658

Hâbil ile Kabil Kssas 665

Bir Cana Kyan Bütün nsanlara Kym Gibidir 674

Haddi Ap Fitne Çkarmann Cezas 680

Takva ve Vesile 683

Ahirette Fidye Kabul Edilmez 685

Hrszln Cezas 687

Dili Baka Kalbi Baka Olanlar 690

Yahudilerin Çirkin ve Davranlar 691

Allah'n Hükmü le Hüküm Vermeyenler! 697

Ksas 70i

Hz. sâ ve ncil 704

Her Ümmete Bir eriat Verilmitir 706

Hakk Brakp Cahiliye Hükmünü steyenler 709

Hevasna Tabi Olanlarla Dostluk Kurulmaz 712

Dinden Dönenlerin Akbeti 716

Kâfirlerle Dostluk Haramdr 724

Ehl-i Kitabn Uyarlmas 726

242 ÇNDEKLER 0-1J CLT) _

Hakk Batl, Hayr er Görenler 727

Vahudilerin iki Yüzlülüü 729

Yahudilerin Dier Kötü Sfatlan 7?ö

Ehl-i Kitab man ve Takvaya Davet 755

Hakk Tebli ve lahî Himaye 7*%7

Hak Kitapla Amel Etmeyenin Bir Kymeti Yoktur 740

Her Milletin Davet Edildii Din: slâm 743

Peygamberlerini Öldüren Kavim! 745

Hristiyanlarn Üçlü lah Hezeyan 747

3. CLT

(5) MÂDE SÛRESNN DEVAMI 15

Dinde Keyiflerine Uyup Haddi Aanlar 15

Yahudilerin Çirkin Söz ve Halleri 17

Müslümanlara Düman Olanlarn Dereceleri 2ü

Dini Zorlatranlar 24

Yemin Kefâreti 25

çki ve Kumarn Haram Edilii 30

Kulun Samimi Tövbesi öncesini Temizler 33

hraml ken Avlanmann Hükmü 36

Kâbe'nin Hürmeti ve Yücelii 44

Temizle Pis, yi ile Kötü Bir Deildir 47

Gereksiz Yere Soru Sormak .49

Batl Yolda Olanlar Taklit Edenler 55

Önce Nefis Terbiyesi 57

Vasiyet ve ahitlik 60

Her Peygambere Ümmetinden Sorulur 64

Hz. sa'ya Verilen Yetki ve Mucizeler 65

Sofra Mucizesi 68

Allah'tan Baka Kimseye Taplmaz 73

_ ÇNDEKLER O-llCLT) _ _ 243

EN'ÂM SÛRES (6)

Sûre Hakknda Bilgi

Îlâhî Kudretin Delilleri 84

Yüce Allah Tektir 84

Cenâb- Hakk'n Birliinden Yüz Çevirenler 87

bret ve Tefekküre Davet... «9

Kâfirlerin inad 91

Her Peygamberin Karlat Olay: nkâr ve Alay Edilmek 93

Geçmi Ümmetlerden ibret Almak 95

Her ey Allah’n Elinde 95

Yüce Allah' Tantan Deliller 98

En Büyük ahit: Yüce Allah 102

Allah Adna Yalan Söyleyenler 105

irke Düenlerin Sonu 107

Kalpleri Örtülü Olanlann Hali 109

Yalanclarn Hali 112

Dünyay Yegane Hayat Görenlerin Sonu 1 15

Hz. Peygamberi Deil, Allah'n Âyetlerini Yalanlyorlar 119

Haktan Yüz Çevirme Sebebi: Kalbin Ölmesi 122

Her Canl Türü Birer Ümmettir 124

Âyetleri Yalanlayanlarn Hali 127

Allah'n Birliinin Delilleri 128

Darda Kalnca Yüce Allah a Yönelmek 129

Peygamberleri Kabul Edenlerle Reddedenlerin Âkbeti 135

Peygamberden Mucize, Veliden Keramet stenmez 136

Fayda Görecek Kimseyi Uyar! 138

Allah Diyenlerle Birlikte Ol! 140

Müminlere Bahedilen Selâm ve Rahmet 144

Günahkârlarn Hakkndan Allah Gelir 147

Gaybn Anahtarlar Allah'n Katindadr 150

Ölüm Vaktini Allah Bilir.... 152

Darda Kalann Müracaat Edecei Tek Makam: Yüce Allah 153

244 _ ÇNDEKLER (1-U_CLT)_ _ .

Her Haberin Bir Vakti Vardr l5*

Dinle Alay Edenlerden Uzak Dur 160

Bütün nsanlara Uyan 163

irke Düen Kimsenin aknl. - l 66

Hz. brahim'in Kssas ^Hz. brahim'in, Rabbinin Varlna Ait Delilleri ncelemesi in

Hz. brahim ile Puta Tapanlann Mücadelesi T'6

Hz. brahim'in Neslinden Gelen Peygamberler.. 1*4

Allah'n Yüceliini Takdir Edemeyenlerin Hali 1*9

Bütün nsanl Uyarmak çin Gelen Mübarek Kitap D3

Kur'ân' Yalanlayanlarn Akbeti 193

Allah Teâlâ'run Birliinin Delilleri 199

Allah'n Birliinin Dier Delilleri 201

Allah Teâlâ'run Birliine Bir Baka Delil 204

nsanlann çine Dütüü Bir Dier irk Çeidi 207

Allah Teâlâ Görülebilir mi? 210

Rabbimiz'den Gelen Delil ve Nurlar 216

Âyetlerin ndirili Hikmeti 218

Her ey Allah'n Dilemesiyle Gerçekleir 220

Kâfirin Putuyla Deil Kendisiyle Mücadele Etmeli 221

mtihan çin Mucize steyenlerin Durumu 224

Allah Dilemedikçe Mucize Fayda Vermez 226

Her Peygamberin Düman Vardr 228

Allah'tan Baka Hakem Aranmaz 232

Cahillere Yanama! 234

Allah'n Adn Zikrederek Yiyip çmek 237

Nurda Yürüyenle Karanlkta Kalan Bir deildir 242

Kötülükte Ba Çekenler 243

syanda Ba Çekenlerin Tuhaf Tavrlar 243

Hidayet ve Dalâletin Alameti 247

Hidayete Ulaanlara Hazrlanan Nimetler 23ü

Cehennemliklere Hazrlanan Azap 251

Ç D EKL F. R_( 1-1! Ç LTJ_ 245

Ahirette nkâralarn tiraflan 256

Bâtla Dalanlara lâhî Tehdit 261

Müriklerin Cehaleti 263

Çocuklarn Öldürme enaati 270

Helali ve Haram Ancak Mülkün Sahibi Belirler 27 i

Kullarn Günlük stifadesi çin Yaratlan Baz Hayvanlar 274

Yenilmesi Haram Olanlar 278

srâiloullar'na Haram Edilen Yiyecekler 28 i

Allah'n Geni Rah met ve Hilmi 283

Hüküm Allah'n, Sorumluluk Kulundur 284

Bütün nsanlara Haram Klnan eyler 289

srâiloullar'na Verilen Nimet 294

Yüce Kufan'n Fazileti 295

Haktan Yüz Çevirenlerin Bana Gelecek Azap 298

Dinlerini Gruplara Ayranlar 301

yilik ve Kötülüün Karl 304

hlâs Makam 307

nsana Verilen Halifelik ve Farkl Dereceler 309

(7) A'RÂF SÛRES 313


Yüce Kur'an'n ndirili Hikmeti 315

Kur'ân- Hakim e Uymaya Tevik 316

taatten Kaçmann Cezas 318

Amellerin Tartlmas Haktr 321

nsana Tahsis Edilen Özel Nimetler 323

Yaratl Nimeti 325

Hz. Âdem'in Cennetten Dünyaya ndirilmesi 333

En Hayrl Giysi: Takva 338

eytan Müminlerin Düman, Kâfirlerin Dostudur 340

eytann Dostlarnn Çirkin leri 342

Namazda Örtü 346

246 ÇNDEKLER MI ÇLJ)_

Helâl Olan Rzka Kimse Haram Yapamaz 347

Peygamberleri Tasdik Edenlerle nkâr Edenlerin Akbeti 351

Hakk Kabulde Kibredenlerin Akbeti -52

Hakk Yalanlayanlarn Tadaca Azap *54

Kâfirlere Cennet Haramdr 356

Cennet Ehline Yaplan hsanlar 358

Cennet ve A'raf Ehlinin Cehennemliklerle Konumalar 362

A' raf' takilerin Cehennemliklerle Alay Edii *65

Cehennemliklerin Cennet Ehlinden Yardm isteyii 367

Göklerin ve Yerin Yaratl 370

Temiz Toprak Temiz Ürün Verir 377

Hz. Nuh ve Kavmi 381

Hz. Hud ve Ad Kavmi 385

Hz. Salih ve Semûd Kavmi 392

Hz. Lut ve Kavmi 398

Hz. uayb ve Kavmi 401

Cenâb- Hakk'n Ümmetlere Muamelesi 409

Bütün nsanlara Uyar 413

Hz. Musa ve Firavun Kssas 415

Firavun'un Hz. Musa'dan Mucize stemesi 417

Hz. Musa'nn Sihirbazlarla Karlamas 420

Sihirbazlarn man ve mtihan 422

Hz. Musa Kssasnn Devam 425

Firavun'un Kavmine Gönderilen Musibet 428

Firavun Taraftarlarnn Azgnl ve Uradklar Azap 430

srâiloullar'nn Tuhaf Talepleri 435

Hz. Musa'nn Krk Günlük nzivaya Çekilmesi .439

Hz. Musa'nn Yüce Allah' Görme stei 441

Hz. Musa'ya Tevrat'n tndirilii 447

Hz. Musa’nn Kavminin Buzadan Put Edinmesi 452

Hz. Musa'mn Tür Dandan Dönmesi 454

Hz. Musa'nn Kavminin Kusurlarndan Dolay özür Dilemesi 461

ÇNDEKLERJ.I-1 1_ÇLT)_ _____ 247

Her eyi Kuatan lâhî Rahmet 464

Bütün nsanlan imana Davet 474

Hidâyet Yolunda Rehber Olanlar 476

srâilogullan'nn On ki Kabileye Ayrlmas 477

srâiloullar'ndan Maymuna Çevrilenler 479

srâilogullan'nn Dünyadaki Cezalan 483

Yahudilerin Allah'n Âyetlerini Dünya Menfaatine Satmalar 485

Yahudilerin Zorla taate Getirilii 488

Elest Bezminde Yüce Allah ile Yaplan Sözleme 49ü

Allah'a Verdii Sözü Bozann Ac Akbeti 494

Sapklarn ve Hüsrana Düenlerin Alameti 50ü

Esmâ-i Hüsnâ ile Dua 502

Ümmet-i Muhammed'in Arasndaki Hidâyet Rehberleri 506

Hakk Yalanlayanlarn Ac Durumu 507

Tefekküre Tevik 5lü

Kyametin Vakti 513

Fayda ve Zarar Allah'tandr 517

Yaratln Asl ve Hikmeti 519

irk Bütün Kullara Haramdr 522

Allah, Salihlerin lerini Görür 525

Bakp da Görmeyenler! 526

Güzel Ahlak 529

eytan Müttakilere Zarar Veremez 533

Peygamber (s.a.v) Kendi Keyfine Göre Âyet Getirmez 535

Kur'an Okunduu Zaman Dinlemenin Hükmü 537

Kalbî Zikir 538

(8) ENFÂL SÛRES 543


Ganimetler ve Gerçek Müminlerin Vasflan 544

Âyetin ni Sebebi 545

Bedir Sava'na Çktaki mtihan 550

248 ÇNDEKLER O-UCLT)

Bedir SavaTmn Hikmeti 555

Meleklerin Yardma Gelii 558

Savata Müminlere ndirilen Sekînet ve Güven 5*1

Kâfirlerin öldürülmesinin Sebebi 564

Harpten Kaçmak Yasaktr 566

Bütün Güç ve Kuvvet Allah'a Aittir 569

Allah'a ve Resûlü'ne taat Edin! 574

Kalbe Hayat Veren eye Koun! >77

Umumi Fitneden Saknn! 582

Ashâb- Kirâma Yaplan Özel hsanlar 585

Hyanetten Saknn! 587

Kalp Hastalklarnn lac: Takva 590

Kâfirlerin Tuzaklarnn BoaÇk 592

nadna Azap steyenler! 5%

Azabn Geliine Kar Emniyet 598

Din ile Alay Edenler 600

Mallarn Bâtl Yolda Harcayanlarn Akbeti 602

Kâfirleri Tövbeye Tevik 605

Din Allah çin Yaanncaya Kadar Cihad 606

Savata Elde Edilen Ganimetlerin Taksimi 608

Hak ile Bâtln Ayrld Gün: Bedir Sava 612

Kalbi Takvive Edecek ki Kuvvet: Sabr ve Zikir 617

eytann Kâfirlere Oyunu 620

Münafklarn Müslümanlar Tenkidi 624

Münafklarn ve üphecilerin Akbeti 625

Zulüm ve syan, Eldeki Nimeti Giderir 627

Nankörlüün Baka Bir Çeidi: Ahdini Bozmak 629

Dümanlara Kar Kuvvet Hazrlamak 632

Dümanla Sulh Zaman 636

Allah Herkese Yeter! 638

Cihada Tevik 639

Savata Kâfirler Ne Zaman Esir Alnr? .643

jÇNDEKjl.ER <1-IJ CLT) 249

yi Niyetin Karl 64*

Muhacir ve Ensann Fazileti 651

(9) TEVBE SÛRES 657


Sûrenin Evvelinde Besmele Yazlmamasnn Hikmeti 658

Müriklere Uyar ve Ültimatom 659

Allah ve Resulü, Müriklerden Uzaktr 663

Mürikleri Takip ve Kontrol 666

Eman steyene Eman Verilir 668

Müriklerin Müslümanlarla Antlamas Olmaz! 669

Sözlemeyi Bozanlarn Cezas 673

Cihad Olmadan lerleme Olmaz 678

Müriklerin Mescidlere Girmesi Yasaktr 680

Allah Yolunda Cihad, Her Hizmetten Üstündür 683

Gafil ve syankâr ile Dostluk Yasaktr ...686

Huneyn Sava'nda Gelen lâhî Yardm 689

Müriklerin Beytülharâm'a (Kabe) Girmesi Yasaktr 694

Ehl-i Kitap'la Cihad 697

Yahudilerin ve Hristiyanlarn irke Dümesi 700

Yahudi ve Hristiyan Âlimlerinin Çirkin leri 707

Allah Katnda Aylarn Says ve Haram Aylar 711

Haram Aylan Deitirenler 714

Cihaddan Geri Kalanlarn Knanmas 717

Yüce Allah'n, Hz. Peygamber'e (sallallahu aleyhi vesellem]

özel Yardm 719

Cihada Tevik 722

Cihaddan Kaçmak çin zin steyenler 725

Cihaddan Geri Kalmann Sebebi 728

Fitneye Düenlerin Hali 732

Bamza Sadece Takdir Edilen Gelir! 734

Münafklann Yapt Hayrn Kabul Edilmeyi Sebebi 738

250 ÇNDEKLER (1-11 CLT)

Münafklarn Zahirî Hallerine Aldanmayn!

Münafklarn Sfat

Münafklarn Çirkin leri

Zekâtn Verilecei Yerler

4. CLT

(09) TEVBE SÛRESNN DEVAMIMünafklarn Dier Çirkin leri

nsanlar Memnun Edip Allah' Gazaba Getirenler

Münafklarn Korkusu

Münafn Erkei de Kadru da Ayru Özellie Sahiptir

Önceki Kavimlerin Halinden bret Aln!

Gerçek Müminlerin Vasflan

Kâfir ve Münafklara Kar Sert Mücadele Et!

Allah'a Verdikleri Sözde Durmayanlar

stifann Fayda Vermedii Kimseler!

Cihaddan Geri Kalan Münafklann Kötü Durumu

Münafklara Cenaze Namaz Klma!

Gücü ve mkân Olduu Halde Cihaddan Kaçanlar

Savatan Geri Kalan Araplar'n Özür Dilemesi

Özürleri Hak Katnda Kabul Edilenler

Münafklarn Yalan Özürleri

ehir Dnda Yaayan Münafklarn Hali

slâm'a Önce Girenlerin FaziletiA

Münafkl Adet Edinenler!

Hali Kark Olanlarn Durumu

Sadaka ile Manevi Temizlik

Ameli Kark Olanlarn Durumu

Savatan Geri Kalan Üç Kiinin Hali!

Fitne çin Mescid Yapanlar!

Can ve Mal Karlnda Cennet

739

•M

M2

744

13

13

17

19

21

25

26

30

34

39

42

45

49

51

53

58

60

65

67

69

72

75

76

77

84

_ _ _ ÇNDEKLER (1-M ÇI.T) _ 251

Allah a Cann ve Malm Satan Cennetliklerin Vasflan 87

Mürik Olarak Ölenler çin Af stenmez 91

Yüce Allah Delilsiz Azap Etmez 94

Tövbeleri Kabul Edilen ÜçSahabi 97

Sadklarla Beraber Olmak 102

Allah Yolunda Atlan Tek Bir Adm Zayi Dahi Olmaz km

lim Ehli Görevi Banda Kalsn! 106

Cihada Yakndan Balanr u

Kalplerinde Nifak Hastal Onlann Hali 113

Ümmetine Çok Dükün Peygamber 117

(10) YUNUS SÛRES 123


lâhî Azametin Delilleri 126

Güne ve Ayn Yaratl Hikmeti 131

îmann Getirdii Saadet 135

Azabn Geciktirilmesindeki Hikmet 138

Kula Her Halde ükür Gerekir 140

Zulüm ve Günahta Israr Edenlerin Akbeti 142

Kur'an Allah Katndan Gelmitir 144

Allah Adna ftira Edenler 148

nsanlarn htilafa Düme Sebebi 150

Kâfirlerin Mucize Talebi 152

Her Gün ahit Olduumuz Rahmet Mucizeleri 153

Dünya Hayahmn Misali 160

yilik Sahiplerine Yaplan lâhî hsanlar 165

Cehennemliklerin Durumu 167

Hakikatin Ortaya Çkt Gün 169

badete Layk Olan Kimdir? 172

Putlann Acizlii ve Onlara Tapanlarn Cahillii 176

Kur'an, Âlemlerin Rabb'ine Aittir 18 i

Kalp Kulaklar ve Gönül Gözleri Kapal Olanlar 185


Kâfirlerin Yalanladklar Azabn Gelecei Gün 188

Bütün Fayda ve Zarar Allah'n Elindedir 191

nkâra Zalimlerin Azaptan Kurtuluu Yoktur 193

Öüt Alana Kalplerin ifas Geldi 196

Allah Adna Yalan Uyduranlar! 198

Cenâb- Hak, Her An Kullarna ahittir 200

Allah'n Velilerine Korku ve Hüzün Yoktur 204

Hz. Nuh'un Kssas 213

Peygamberleri Yalanlamann Cezas! 216

Hz. Musa ve Hz. Harun'un Kssas 218

Hz Musa'nn Firavun'un Sihirbazlaryla Karlamas 220

Hz. Musa'ya Tâbi Olup man Mücadelesi Verenler 222

Müminlerin Tek Dayana Yüce Allah'tr 223

Zulmün Altndayken Namaz Tedbiri 225

Hz. Musa'nn, Firavun'a Bedduas 227

Firavun ve Taifesinin Suda Bouluu 230

lmi Hak'tan Uzaklama Sebebi Yapanlar 233

üphe Eden Kimse lim Ehline Sorsun 234

Davetin Fayda Vermedii Kimseler 236

Vaktinde man Etmeyenler 238

Allah'n zni Olmadan Kimse man Edemez 239

Âlemden bret Aln! 241

Ac-Tatl Her ey Allah'n Elinde 244

Herkesin Yapt Kendinedir! 250

(11) HÛD SÛRES 253


Bütün Canllarn Rzk Allah'a Aittir 259

Göklerin ve Yerin Yaratl 264

lâhî Azab Engelleyecek Kimse Yoktur 270

Nimet Verilince ve Alnnca Kulun Hali 271

Müriklerin Tuhaf stekleri! 274

ÇNDEKLER (1-11 Cll.T) _ 253

Tek Derdi Dünya Olana Uyar Fayda Vermez! 278

Rabb'inden Bir Delil ve ahitle Desteklenen Kul 281

Hak Adna Yalan Söyleyenlerin Hali 285

Hz. Nuh'un Kavmi ile Mücadelesi 289

Hz. Nuh'un Kavmine Cevab 291

Hz. Nuh'un Kavminin Acele Azap stemesi 297

Hz. Peygamber'e Teselli 299

Hz. Nuh'un Gemiyi Yapmas 301

Tufann Balamas 304

Gemiye Bini 307

Tûfann Bitii 310

Hz. Nuh'un Gerçek Ehli Olanlar 313

Geminin Karaya nii 315

Hz. Hûd ve Kavminin Kssas 318

Hz. Hûd'un Kavminin Cevab 321

Âd Kavmine Azabn Gelii 325

Hz. Salih'in Kssas .. 329

Deve Mucizesi 332

Hz. Lût'un Kssas 334

Hz. brahim'in, Hz. Lût'un Kavmine Esefi 338

Hz, Lût'un Kavminin Helâk Edilii 34t

Hz. uayb'n Kssas 346

Hz. uayb'a Kavminin Cevab 352

Hz. uayb'n Kavmine Öüdü 353

Hz. uayb'n Kavminin Helâki 360

Hz. Musa'nn Peygamber Olarak Gönderilii 362

Geçmi Kavimlerin Hallerinden bret Almak 364

Herkesin ahit Olaca Kyamet Gününün Hali 368

irkten Sakndrma 375

Tevrat Hakknda üpheye Düenler 376

stikamet ve Namaz Emri 377

Ümmetlerin Helâk Sebebi: Zulüm ve syana Devam 385

254 |ÇIN*DEK!LER (1-l^Cll.T)

nsanlar Arasnda Süregelen htilafn Hikmeti 359

Kssalardaki Hikmet 392

lâhî Emre Muhalefet Etmenin Sonu! .393

(12) YUSUF SÛRES 395


Kssalann En Güzeli 395

Hz. Yusuf'un Rüyas 393

Kardelerinin Yusuf çin Harekete Geçmeleri 405

Hz. Yusuf'un Kuyuya Atl 41)

Hz. Yusuf'un Kuyudan Çkarl 418

Züleyha'nn Hz. Yusuf'tan Talebi 42h

Kadnlarn Ellerini Kesmesi 43^

Hz. Yusuf'un Zindana Girmesi 445

Hz. Yusuf'un, Zindan Arkadalarn Hak Dine Daveti 445

Zindanda Görülen Rüyalarn Yorumu 451

Hz. Yusuf'un ZindandanÇk 454

Hz. Yusuf'un Kardelerinin Msr'a Gelii 470

Hz. Yusuf'un Kardelerinin Msr'dan Babalanna Dönüü 476

Hz. Yusuf'un Kardelerinin Msr'a kinci Gelii 482

Kardelerin Hrszlk Suçlamasna Cevaplar 489

Hz. Yakub'un Gözlerine Ak Dümesi 4%

Hz. Yusuf'un Kardelerinin Üçüncü Kez Msria Gidileri 50i

Gözleri Açan Bereketli Gömlek! 507

Hz. Yakub Msr'da 5li

Ebedî Dosta Kavuma tiyak 517

Kssann Hikmeti 52 1

Allah'a Basiretle Davet 525

Peygamberler Erkeklerden Gönderilmitir 527

Kssalarda, Akl Sahipleri çin bret Vardr 534

ÇNDEKLER (1-1 1 CLT) 255

(13) RA'D SÛRES 539


lâhî Kudretin En Büyük Delili: Direksiz Gökler 541

lâhî Kudretin Yeryüzündeki Delilleri 543

Hak Delilden Yüz Çevirenlerin Akbeti 547

Rahmet Yerine Azap steyenler! 549

nadna Mucize steyenlerin Hali! 551¥

ükredilen Nimet Elden Alnmaz 556

Dua Ancak Yüce Allah'a Olur 561

lmin ve Cehaletin Misali 568

Hak lmi Bilenle Onu nkâr Edenin Hali 574

Allah'a Verdii Sözde Durmayanlar 578

man çin Mucize steyenler 581

Kalpler Ancak Allah'n Zikriyle Huzur Bulur 582

Hz. Peygamber'in Vârisleri 588

Mucize steyenlere Cevap 590

Peygamberlerle Alay Edenlerin Sonu 594

irke Düenlerin Kötü Hali 595

Müttakilere Vaat Edilen Cennet 598

Peygamberler de Evlenmitir 603

ahit Olarak Allah Yeter! 61

1

(14) BRAHM SÛRES 617


Her Peygamber Kavminin Diliyle Davet Yapmtr 621

ükür Nimeti, nkâr Azab Artnr 624

Hak Davete tiraz Edenler 629

Mucize Getirmek Allah'n zniyledir 633

Kâfirlerin Peygamberleri Tehdidi 639

Kâfirlerin Amelinin Hali 644

Kullarn lâhî Huzura Arzedilii 648

eytann Cehennemliklere Hitab ....651


Salihlere Verilen Cennet Selâm 6 >4

man ve Küfrün Misali 655

man Nimetine Nankörlük Edenlerin Cezas 661

mann Gerei: man ve nfak 664

ükredilecek Nimetler 667

Hz. brahim’in Duas 670

Hz. brahim'in Bütün Ailesi çin Duas 681

Hesap Gününü nkâr Edenlerin Hali 6*3

Cehennemliklerin Hali 6*8

(15) HCR SÛRES 699


Kur'ân- Hakim Yüce Allah'n Korumasmdadr 702

Her Peygamberle Alay Edilmitir 704

Gökler ve Yerler Mucize Dolu! 707

nsan ve Cinlerin Yaratl 717

Meleklerin Hz. Âdem'e Secdesi ve blîs'in nad 7 \

9

eytann Zarar Veremedii Müttakiler 727

Hz. brahim'e Misafir Gelen Melekler 735

Hz. Lût'un Kavminin Helak Edilii 740

Hz. uayb'n Kssas 748

Hz. Salih'in Kssas 749

Ölüm Gelene Kadar Kullua Devam 753

5. CLT

(16) NAHL SÛRESSûre Hakknda Bilgi

Gökten Kalplere Hayat Getiren Melekler

Bütün Kâinat, Cenâb- Hakk'n ahididir

Allah Teâlâ'nn Varlna Dier Deliller..

irke Dümenin Çirkinlii

:3

316

19

25

33


Kendini Beenenlerin Sfat ve Cezas 39

Müttakilerin Güzel Hali ve Akbeti 45

Âyetlerle Alay Edenlerin Sonu 42

Müriklerin, Öldükten Sonra Dirilmeyi nkân 58

Ruhlarn Diriliine Giden Yol 61

Bilmiyorsanz îlim Sahibi Zikir Ehline Sorun 64

Allah Dostlarna Tuzak Kuranlann Kötü Akbeti 68

Tefekkür Edilip bret Alnacak eyler 69

irkin Her Türlüsü Haramdr 74

Müriklerin Cehalet ve Sefihligi 77

Kâfirlere Mühlet Verilmesinin Hikmeti 80

Allah Hakknda ftara Etmenin Sonu 82

Hz. Peygamber'i Teselli 84

Tevhidin Delilleri 86

Bal Ansndaki bretlik Olay 90

Yaratan ve Öldüren O'dur 95

irke Düenlerin Aklszl 97

nsana Verilen Özel Nimetler 100

Allah'tan Bakasna Kulluk Edilmez 102

Yüce Rab ile Âdz Kulun Misali 104

lâhî lim ve Kudretin Delilleri 108

Tefekküre Tevik 110

lâhî Âyetlerden Yüz Çevirenlerin Kötü Akbeti 1 15

Dinin Temelini Oluturan Ahlâk 119

Ahde Vefa 125

Salih Amel Sahiplerine Vaat Edilen Ho Hayat 131

Kur'an Okuma Edebi 133

Allah Teâlâ Diledii Âyeti ndirir 138

Allah'n Kelâmn Tenkit Edenlerin Cezas 140

Rabb'ine Dönen Kabul Görür 147

Herkesin Kendi Derdine Düecei Gün 148

Nimetleri nkâr Edenin Misali 149


Nimete ükür Emri 1

Kusurdan Sonra Tövbeye Tevik ]

ükür ve Tevhidde Rehber Peygamber 1

Yahudilere Cumartesi Gününün Tahsisi

nsanlar Allah Yoluna Davet Usulleri ]

Eziyete Karlk Verme Usulü ]

(17) SRÂ SÛRES ]

Sûre Hakknda Bilgi I

srâ Mucizesi ]

Hz. Musa'ya Verilen Hidayet Kitab I

srâiloullarTmn Fesatlar ]

En Doru Yola leten Kitap ]

nsandaki Acelecilik ]

Peygamber Gönderilmeden Azap Edilmez 1

Dünya Sevgisinin Sonu

Allah'a taat, Anne Babaya yilik

Yakn Akrabaya yilik

Saknlacak Kötü ler

Bilmediin in Peine Düme!

Kur'an'da Her ey Açkland

Kâinatta Her ey O'nu Tebih Eder

Kalplerine Perde Çekilenler

Öldükten Sonra Diriltilmeyi nkâr Edenlere Cevap

nsanlara Güzel Söz Söyleyin

Müriklerin Putlar Hiçbir eye Güç Yetiremez

Her Memleketin Bir Helak Zaman Vardr

stenen Mucizelerin Verilmeme Sebebi

nsanlar mtihan Eden Rüya ve Aaçeytamn nsana Bitmeyen Dümanlnsanm Nimetlere Kar Nankörlüü.....

nsanoluna Verilen eref ve Kerametler

ÇNDEKLER ( 1 - 1 1 Cjj.Tj_ _ 259

Kyamet Günü Herkes mamyla Birlikte Çarlr 261

Basireti Kör Olanlarn Hz. Peygamber’den stekleri 265

Namaz ve Makam- Mahmud 27ü

Hak Geldi Batl Yok Oldu! 274

Hastalklarn ifas Olan Kitap 274

Herkes Ftratna Göre Hareket Eder 280

Ruhun Asl 282

Kimse Kur'an'n Bir Benzerini Getiremez 288

Kâfirlerin Tuhaf stekleri 292

Hidayet Yüce Allah'n Elindedir 298

Üâhî Kudretin Delilleri 30i

Hz. Musa'ya Verilen Dokuz Mucize 304

Kur'an Cenâb- Hak Tarafndan Hak ile ndi 308

Allah'a Esmâ-i Hüsnâ ile Dua 312

Namazdaki Kraatte Usul 317

(18) KEHF SÛRES 321


çinde Hiçbir Erilik Bulunmayan Kitap 321

man Etmiyorlar Diye Üzülme! 326

Ashâb- Kehf'in Kssas 330

Kssann Seyri 334

Ashâb- Kehf'in Maaradaki Hali 342

Ashâb- Kehf'in Uykudan Uyanmalar 347

nsanlann Ashâb- Kehf'ten Haberdar Olmas 350

Ashâb- Kehf Kssasnn Sonu ve önemli Edepler 356

Hidayet Kitabm Oku 361

hlâsl Kullarla Olmaya Sabret 363

Hakk Açktan lan Emri 367

man ve Salih Amel Sahiplerinin Mükâfat 369

Dünyaya Aldananla Ondan Gönlünü Çekenin Misali 371

Dünya Hayatnn Misali 383

260_ _ _ j_ÇNDEKLER (1-1J CLT)

Kullarn Saf Halinde lâhî Huzura Arzedilii 387

Kibir ve Kendini Beenmenin Sonu 391

Allah'tan Bakasn Dost Edinenlerin Cezas 395

Kur'an' nkâr Edenlerin Hali 397

Hz. Musa ile Hz. Hzr'n Kssas 403

Hz. Musa'nn Hz. Hzr ile Bulumas 408

Hz. Musa'nn, Hz. Hzr'dan lim Talebi 4 14

Yoluculuk Srasnda Görülen Harika Olaylar 420

Srl lerin çYüzü 427

Zülkameyn Kssas 436

Zülkarneyn'in Douya Yolculuu 446

Zülkarneyn'in eddi Yapmas 450

Kâfirlere Hazrlanan Ate Ziyafeti 461

Çalmalar Boa Gidenler 464

Müminlere Hazrlanan Cennet Ziyafeti 468

Kehf Sûresini Okumann Fazileti 473

(19) MERYEM SÛRES - 477


Hz. Zekeriyya'nn Duas 480

Hz. Zekeriyya'ya Oul Müjdesi 484

Hz. Yahya'ya Verilen Nimetler 490

Hz. Meryem'in Kssas 494

Hz. Meryem'in Hz. sa'y Dourmas 498

Hristiyanlarn Bozuk tikadlanna Ret 510

Hz. brahim'in, Babasn Hakk'a Daveti 516

Babasnn Hz. brahim'e Tepkisi 522

Allah çin Hicretin Mükâfat 525

Hz. Musa'nn Kssas 530

Vaadine Sadk Kul: Hz. smail 534

Hz. dris'in Yüce Bir Makama Yükseltilmesi 537

özel hsanlara Mazhar Olan Peygamberler 541

ÇNDEKLER (1 -11 CLT) 261

Namaz Zayi Edip ehvetlerine Tâbi Olanlar 544

Melekler Sadece lâhî zinle ner 549

Ahiret Hayat ve nsanlarn Hali 554

Cehenneme Düenlerin Hali 563

Kötülere Tannan Süre ve yilere Yaplan Destek 566

Sapknlk çindeki Kimsenin Tuhaf Halleri... 570

Putlarn Kimseye Faydas Olmaz 574

Müminlerin ve Kâfirlerin Akbeti 579

irk ve Dalâlet Ehlinin Çirkin leri 583

Salih Kullar çin Kalplere Konan Sevgi 588

lâhî Kelâm, Tebli Edilsin Diye Kolaylatrld 592

(20) TÂHÂ SÛRES 597



Hz. Musa'ya Verilen Mucizeler 616

Hz. Musa'nn Peygamber Olarak Gönderilii 622

Hz. Musa'ya Yaplan lâhî ihsanlar 628

Hz. Musa ile Hz. Harun'un Firavun'a Gönderilii 635

Firavun'un Hz. Musa ile Konumas 642

Firavun'un Hz. Musa ile Hesaplama stei 65i

Firavun'un Sihirbazlarn Toplamas 656

Sihirbazlarn Müslüman Oluu 664

Sihirbazlarn Firavun Karsndaki Onurlu Tavrlar 668

Firavun'un Denizde Boulmas 672

srâiloullar'na Yaplan özel hsanlar 676

srâiloullar'nn Buzaya Tapmas 682

Buzaya Tapanlar Ret 689

Sâmirfnin Ac Sonu 695

Kssalardaki Hikmet 700

Kur'aridan Yüz Çevirenleri Bekleyen Azap 701

lâhî Huzurda Balar Eilir 709

262 ÇND EKLER <1-11 CLT)

Hz. Âdem'in, blîs'le Mücadelesi 7 4

Hz. Âdem'in Tövbesinin Kabul Edilmesi 722

Geçmi Nesillerden ibret Almak 731

Dünya Süsünü Brak, Namaza Bak 737

Kâfirlerin Yersiz Mucize istekleri 74ü

6. CLT

(21) ENBYÂ SÛRES i3

Sûre Hakknda Bilgi i

3

Gaflete Dalan aknlarn Hali... i7

Peygamberler Erkeklerden Gönderilmitir 20

Haddi Aanlarn Helak ekli 26

Gök ve Yer Elence Olsun Diye Yaratlmad 29

Âlemin lâh Tektir v

Allah Teâlâ Evlat Edinmekten Yücedir 42

Yüce Allah'n Birliinin Delilleri 46

Hiç Kimse Dünyada Ebedî Deildir 32

nsan Çok Hemenci Yaratlmtr %Kulu Azaptan Allah'tan Bakas Koruyamaz «>2

Kalp Kula Sar Olanlar Hak Sözü itmezler >8

Hz. Musa'ya ve Hz. Harun'a Verilen Furkan ....72

Hz. brahim'in Kavmi ile Mücadelesi 75

Hz. brahim'in Putlar Krmas 79

Hz. brahim'in Atee Atlmas *7

Hz. brahim'in am'a Hicreti 'M

Manevi Önderlik ve Doru Yolda Rehberlik %Hz. Lût ve Hz. Nuh KX)

Hz. Davud ve Hz. Süleyman'n Kssas o3

Hz. Eyyub'un Kssas mDier Mehur Peygamberler 124

Hz. Yunus'un Kssas 127


Hz. Zekeriyya'nm Kssas 133

Hz. Meryem'in ve Hz. îsa'run Kssas 136

Bütün Peygamberler Tevhid nananda ttifak Etmitir 137

Herkesin Dönüü Yüce Allah'adr 140

Kâfirlerin Bana Gelecek Azap 144

Cennetliklerin Hali 147

Göklerin Kât Gibi Dürülecei Gün 152

Yeryüzünün Vârisleri 134

Bütün Âlemlere Rahmet: Hz. Muhammed 157

(22) HAC SÛRES 165


Azgn eytanlara Uyanlarn Sonu 170

Öldükten Sonra Dirilmenin Delili 172

nkârclann Deiik Halleri 177

manla nkâr Arasnda Gidip Gelenler 179

Cennetlik Müminler 184

Hiç Kimse Allah'n Yardmn Engelleyemez 185

Müminlerle nkarclarn Akbeti 189

Varlklarn Yüce Allah'a Secdesi 191

Hak ile Bâtln Mücadelesi 194

Kabe ve Hacla lgili Hükümler 200

nsanlarm Hacca Çarlmas 205

Eti Haram Olan Hayvanlar 211

Allah'n Dininin Alametlerine Hürmet ve Sayg 214

Allah, Müminleri Savunur 223

Allah Yolundan Alkoyanlarla Cihad 224

Peygamberlerini Yalanlayanlarn Ac Sonu 229

Kâinattan bret Almak 233

Hemen Azap steyenlere Cevap 237

eytan Vahye Müdahale Edemez 239

nkâr ve üphe çinde Kalanlarn Akbeti 245


ntikamda Ölçü

lâhî Kudretin Delilleri

lâhî Kudrete Bir Baka Delil

Her Ümmete Bir Din Gönderilmitir

nkârlar Yüzlerine Yansyanlar

Âciz Putlarn Hazin Hali

Allah Dilediini Elçi Seçer

lâhî Muhabbete Ulama Yollan.

249

253

255

256

2<»2

263

266

268

(23) MÜ'MNÛN SÛRES 2?5


Kurtulua Eren Müminler 276

nsamn Yaratl Seyri 233

Gökten ve Yerden Gelen hsanlar 237

Hz. Nuh ve Nimete Nankörlük Eden Kavmi 294

Hz. Hûd'un Kssas 301

Her Ümmetin Belirli Bir Eceli Vardr 307

Hz. Musa'nn ve Hz. Harun'un

Peygamber Olarak Gönderilii 3in

Hz. sa ve Annesi 314

ükür çin Salih Amel 316

Yüce Allah'a Yaknlk Devletine Erenler 322

Hak'tan Gaflet çinde Olanlar 528

Kur'an Âyetleri Üzerinde Düünmek 531

Gaflete Dalanlarn Hali 340


Öldükten Sonra Dirilmenin Delilleri 347

Yüce Allah'n Olu ve Orta Yoktur 351

Azap ve Vesveseden Korunmann Yolu 353

Kyametin Korkunç Halleri 360

Cehennemliklerin Cevab 365

nsan Bo Yere Yaratlmad 370

ÇNDEKLER <1-11 CLT) 265

(24) NÛR SÛRES 375


Zinann Cezas 376

Zina Eden Kimseyle Evlenme Yasa 384

Zina ftirasnn Cezas 388

Kar Koca Arasnda Lânetleme 392

Hz. Âie'ye ftira Edilmesi Olay 395

ftira Olayna Dalanlarn Knanmas 400

ftiray Yayanlarn Cezas 407

eytann Admlarna Uyup yilikten Uzaklamayn 409

Temiz nsanlara ftira Atmann Cezas 413

Herkes Kendi Cinsine Layktr 418

Evlere Girerken zin Almak 421

Mümin Kadnlarn Örtüsü ve Süslenme Edebi... 423

Bütün Müminleri Tövbeve Davet 433

Bekârlar Evlendirin 436

Evlenmeye Tevik 438

Kölelerle Hürriyet Anlamas 442

Kimseyi Kötülüe Zorlamayn! 447

lâhî Nurun Misali 451

Yüce Allah' Zikir çin zin Verilen Evler 457

Amelleri Seraba Benzeyenler 461

Bütün Varlklar Dua ve Tebihini Bilir 466

lâhî Nurun Dünya Atmosferindeki Tecellisi 468

Yeryüzündeki bretlik Olaylar 473

Hidayet Yüce Allah'n Elindedir 475

Münafklarn Tuhaf Hali 477

Müminlerin lâhî Hüküm Karsndaki Tavn 481

Sözüyle Özü Birbirine Uymayanlar! 484

hlâsl Kullara Vaat Edilen Yardm ve mkân 487

Kâfirlerin Sonu 492

Evin çinde zin Alnacak Zamanlar 493

266^ _ ÇNDEKLER ( 1-11 CLT)

Örtünmede htiyar Kadnlara Verilen Ruhsat 498

Yemek Konusunda Kendisine Ruhsat Verilenler 5('l

Evlere Girerken Selâm Vermek 507

Topluca Görülen lerde Bakandan zin Almak 508

zinsiz Yapmann Sonu 512

(25) FURKAN SÛRES 517


Müriklerin Bâtl leri 521

Kur'an ve Peygamber Hakknda leri Geri Konuanlar 523

Kâfirlerin Yersiz steklerine Ret 529

Ahireti Yalanlayanlara Korkunç Azap 5*6

Bütün Peygamberler Beerdir 5*9

Kâfirlerin Yersiz Tekliflerine Cevap 545

Meleklerin necei Gün! 552

Kur'ân- Hakîm'i Terkedenler 560

Kur'an'n Aralklarla ndirilmesinin Hikmeti 564

Peygamberi ve Kitab nkâr Edenleri Sonu 568

bretlik Yaplan Kavimler *70

Peygambere Hürmetsizliin Cezas 577

Yüce Allah'n Birliinin Delilleri 581

Hz. Peygamber,

Bütün Âleme Gönderilmitir 589


Allah ile Kul Arasndaki Vastann (Peygamberin) Konumu 595

Hiç Ölmeyene Güvenip Dayan 5%

Burçlar Yaratan Allah f*03

Rahmân'n Has Kullarnn Hali «»06

Günah leyip de Tövbe Etmeyenin Cezas «>12

Salih Kullarn Güzel Vasflan M5

_ _ _ _ _


(26) UARÂ SÛRES 621


1

lâh Kudretin Delilleri 626

Hz. Musa'nn Firavun ve Kavm ine Gönderilii 629

Hz. Musa'nn, Firavun'la Mücadelesi 633

Hz. Musa'nn Asâ ve El Mucizesi 641

Firavun'unaknl 643

Sihirbazlarn Toplanmas 644

Sihirbazlarn Müslüman Olmas 647

Hz. Musa'nn Msr'danÇk 650

Denizin Yarlmas ve Firavun'un Boulmas 654

Hz. brahim'in Kssas 659

Hz. brahim'in Duas 667

Ahiret Gününün Korkunç Halleri 673

Hz. Nuh'un Kssas 679

Hz. Hûd'un Kssas 686

Hz. Salih'in Kssas 692


Hz. uayb'm Kssas 707

Kur'an'n Hak Olduuna ahitler 708

Müriklere Azap Tehdidi 715

Kur'ân- Hakîm'e eytanlar Musallat Olamaz 718

Yakn Akrabam Uyar! 721

eytanlarn ndii Kimseler 727

7. CLT

(27) NEML SÛRES .....15


Hz. Peygamber'e Kur'an'n ni ekli 19



Hz. Musa'nn El Mucizesi

Hz. Davud ve Hz. Süleyman'n Kssas

Hz. Süleyman'n Ordusu Karnca Vadisinde

Sebe Melikesinin Tesbit Edilii

Hz. Süleyman'n Belks'a Mektup Göndermesi

Belks'n Hz. Süleyman'a Hediye Göndermesi

Belks'm Hz. Süleyman'a Gelip Teslim Oluu

Hz. Salih'in Kssas

Kavminin Hz. Salih'i Öldürme Teebbüsü

Hz. Lût'un Kssas

Yüce Allah'tan Hayrl Kim Vardr?

Yüce Allah'n Birliinin Delilleri

Yüce Allah'n Birliini Gösteren Baka Bir Delil

Yüce Allah'n Birliini Gösteren Baka Bir Delil

Yüce Allah’n Birliini Gösteren Baka Bir Delil

Ahiret Hakknda üphe çinde Olanlar

Önceki Milletlerden bret Aln!

Yüce Allah Gizli Açk Her eyi Bilir

Geçen Ümmetlerin Halinden Haber Veren Kitap...

Kyametin Alametlerinden Dâbbetül-Arz

Kyametin Kopuu ve Hakk Yalanlayanlarn Hali

Sûra Üfleni ve Sonras

Tebliin Peinden Gereken Edep

26

28

:a

42

53

*0

65

73

76

81

85

88

90

93

95

97

;oo

103

104

109

112

116

125

<28) KASAS SÛRES 131


Hz. Musa ile Firavun'un Kssas 134

Hz. Musa'nn Annesine Verilen lâhî Emir 136

Hz. Musa'nn Annesinin Hali 142

Hz. Musa'nn Annesine Kavumas 145

Hz. Musa'nn Msr'dan Çkmas 148

Hz. Musa'nn Msr'dan Ayrl 155

_ _ _ ÇNDEKLER (1-U CLT) _ _ _ 269

Hz. Musa'nn Medyen'e Gitmesi 160

Hz. Musa'nn, Hz. uayb ile Bulumas 165

Hz. Musa'nn Msr'a Dönüü 174

Hz. Musa'nn Cenâb- Hak'tan Yardm Talebi 180

FLravun'un nat veAzgnl 182

Yüce Allah'a Kar Gelmenin Sonu 187

Hz. Musa'ya Verilen Nurlu Kitap 189

Hz. Resûlullah'n Peygamberliinin Delilleri 19i

Peygamber Göndermenin Hikmeti 196

Kurian Âyetlerinin Ayr Ayn ndirilmesinin Hikmeti 200

Kuriân- Hakim' in Kymetini Bilenler 201

Hidayet Sadece Yüce Allah'n Elindedir 205

slâm'a Girmemek çin leri Sürülen Bo Mazeretler 208

Nimetlerle maranlarn Ac Sonu 210

Dünya Sevgisinin Sonu 212a

Dünyada Aldananlarm Akbeti 216

Allah Teâlâ'nn En Güzel Sfatlarndan Bazlar 221

Yüce Allah, Yaratmada ve Seçmede Tektir 226

Kârûn Kssas 250

Karun'un Cevab 233

Karun’un Yerin Dibine Bat 237A

Tevazu Gösterenlerin Güzel Akbeti 243

Hz. Peygamber'e Vaat Edilen Müjde 247

(29) ANKEBÛT SÛRES 253


Müminlere Eziyet Verenler Allah'tan Kaçamaz.. 257

Hak Yoldan Alkoyana taat Edilmez 260

mtihan Kaybedenlerin Hali 262

Kâfirlerin, Müslümanlara Tuhaf Teklifi 264


Hz. brahim'in Kssas 269

270 IC.INDKKILF.K (j-l 1 CH.T)

lâhî Kudretin Tecellilerinden bret Almak

Hz. brahim'in Kavminin Cevab

Hz. Lût'un Kssas

Hz. uavb'n Ksass

Hz. Hud, Salih ve Musa'nn Kavimlerinin Hali

Yüce Allah'tan Bakasna Güvenenin Hali

En Büyük ki badet: Namaz ve Zikir

Namaz ve Zikrin Meyvesi: Güzel Ahlâk

Kur'ân- Hakîm'i Yüce Allah ndirmitir

Mucize steyenlere Ret

Azabn Hemen Gelmesini steyenlerin Hali

Dini Yaamak çin Hicret

Herkesin Rzk Yüce Allah'a Aittir

Asl Hayat, Ahiret Hayatdr

Her Nimet ükür stera. *

Yüce Allah'a Yönelen Aklarn Güzel Akbeti.,

273

277

282

288

289

293

297

3*35

308

312

315

317

319

323

326

328

(30) RÛM SÛRES 333


Kendini ve Alemi Tefekkür 340

Öncekilerin Hallerinden bret Aln! 342

Öldükten Sonra Saflar Aynlr 345

Gece Gündüz Tebih ve Be Vakit Namaz 348

Öldükten Sonra Diriltilmenin Delilleri 352

lâhî Kudretin Dier Delilleri 356

Cenâb- Hakk'n Saltanat ve Azametinin Delili 361

irkin Çirkinlii ve Tutarszl 364

Tevhid ve Ftrat Dinine Yönel 366

Gafillerin Hali 372

Rzk Genileten ve Daraltan Yüce Allah'tr 375

Yüce Allah'n Birliinin Delili .379

Karada ve Denizdeki Fesadn Sebebi .381

ÇNDEKLER (MI CLT) 271

Fesattan Kurtuluun Yolu: Ahirete Hazrlanmak 384

Öldükten Sonra Diriltmenin Delili 386


Yüce Allah'n Kudretinin Delilleri 391

Gafillerin Felaket Anndaki Tavr 394

lâhî Kudretin nsandaki Delilleri 397

Ahiretin Korkunç Halleri 399

(31) LOKMAN SÛRES 405


nsanlan Elence ile Hak Yoldan Saptranlar 409• a

yilik Sahiplerinin Güzel Akbeti 418

lâhî Kudretin ahitleri 419

Hz. Lokman'n Kssas 421

Anne Babaya yilik 428

Hz. Lokman'n Oluna Vasiyeti 433

nsana Verilen Zahirî ve Bâtnî Nimetler 438

Kopmayan Kulpa Tutunanlar 443

Yüce Allah'n Birliinin Delili 445

Allah' Tanmann Sonu Yoktur 446

Yüce Allah'n Kemal Sfatlarnn Delili 450

Mutlak Gayb Sadece Yüce Allah Bilir 455

(32) SECDE SÛRES 463


Gökten Yere, Bütün leri Allah Düzenler 466

O'nun Yaratt Her ey Güzeldir 470

insann Yüce Allah ile Bulumas 473

Cenâb- Hakk'a Gönülden Teslim Olanlarn Vasf 481

taat Edenlerle syan Edenler Bir Olmaz 487

Hidayet Önderlerinin Vasf 491

Öncekilerden ibret Aln 494

Yüce Allah'n Kudretinin Eserleri 4%

272 ÇNDEK 1 . ERJ1 -

1

1 C1 I.T

)

(33) AHZÂB SÛRESSûre Hakknda Bilgi

Bir nsanda ki Kalp Bulunmaz

Hz. Peygamber'in Hanmlar Ümmetin Anneleridir

Peygamberlerle Yaplan Sözleme

Ahzâb (Hendek) Sava

mtihann Sonucu

Allah'a Verdikleri Sözde Durmayanlar

nsanlan Cihaddan Alkoymaya Çalanlar

Münafklarn Dier Halleri

Hak Yolun Korkusuz Kahramanlan

Düman Ordularnn Geri Dönüü

Hz. Peygamber'in Hanmlarnn Dünya Talebi

Hz. Peygamber'in Hanmlarna lâhî Uyan ve Müjde

Hz. Peygamber'in Ehl-i Beyt'i

Cennetlik Erkekler ve Kadnlar

Hz. Peygamber'in Hz. Zeyneble Evlenmesi

Hz. Peygamber'in Hz. Zeyneble Evlenmesi

Hz. Muhammed [s.a.v], Peygamberlerin Sonuncusudur ..

Yüce Allah' Sabah Akam Zikir

Ik Saçan Peygamber

Nikahlanp Cimâdan Önce Boanan Kadnlarn Hükmü..

Hz. Peygamber'e Tannan Özel mkân

Hz. Peygamber'e Hanmlar Konusunda Verilen Genilik

Hz. Peygamber'e Getirilen Snrlama

Yemek ve Meclis Adab

Hz. Peygamber'in Hanmlaryla Evlenme Yasa

Yakn Akrabalara Tannan Genilik

Hz. Peygamber'e Salât ve Selâm

Haktan Gafil ve Uzak Olanlarn Hali

Mümin Kadnlara Örtünme Emri

Münafklara Uyan! —

501

501

505

511

515

5:0

526

529

532

534

515

540

544

.548

.550

.555

.560

.567

.571

.573

.581

.586

.589

.595

.599

.602

.605

.607

.609

.617

.620

622

ÇNDEKLER (M 1_ÇLT) __ _ _ _ _ _ 273

Kâfirlerin Kötü Hali 624

Hz. Peygamber'e Eziyet Vermek Haramdr 627

nsana Yüklenen Büyük Emanet 632

(34) SEBE' SÛRES 639


Ahireti nkâr Edenlere Uyar ve Cevap 642

lim Sahipleri Kur'an'n Hak Kitap Olduunu Bilir 644

Kâfirlerin Cahilce Sözleri 646

Hz. Davud'a Verilen Özel Nimetler 649

Hz. Süleyman'a Verilen Yetki ve Nimetler 654

Hz. Süleyman'n Vefat 662

Nimete ükretmeyenlerin Bana Gelen Felaket 667

Sebe Halknn Paramparça Olma Sebebi 674

blîs'e Tâbi Olmann Sonu 677

Allah'a Ortak Koanlann Hüsran 680

Bütün Varlklara Rzk Veren Yüce Allah’tr 684

Bütün nsanlara Gönderilen Müjdeci ve Uyarc 688

Kâfirlerin Ahirette Karlaaca Felaket 691


Sadakaya Tevik 700

Kyamet Günü Müriklerin Knanmas 703

Gaflet Ehlinin Hali 706

Tefekkür ve bret 709

Peygamberler Halktan Ücret stemez 7i

Kâfirlerin Ahiretteki Pimanlk ve Perianlklar 715

8. CLT

(35) FÂTIR SÛRES 15


Nimetlerle Zikir ve Fikir 22

ÇNDEK 1,ER (1: 1 1_C LT

)

Dünyadan Saknn

Yaptklar Kötülükleri yüik Zannedenler! 29

Öldükten Sonra Dirilmenin Misali 32

Bütün zzet ve eref Yüce Allah'tandr *3

Yaratl Yönüyle nsann Asl *7

lâhî Kudretin Delilleri *0

lâhî Kudretin Dier Bir Delili 43

Herkes Yüce Allah'a Muhtaçtr +6

Bütün Hayr Allah'tandr 31

Müminle Kâfirin Misali 55


Bütün Varlklar, O'nun Kudretinin ahididir 61

Allah'tan Sadece Âlimler Korkar 63

Kur'an Ehline Müjde 68

Kur'an'a Vâris Olan Ümmet 71

Cehennemliklerin Hali 83

Yüce Allah Kalplerdekini Bilir 87

Kurey'in nat ve Azgnl 94

Yüce Allah Halm ve Çok Affedicidir y7

(36) YÂSÎN SÛRES 101


Yâsîn Sûresinin Fazileti l

O

l

Kur'an Yüce Allah Tarafndan ndirilmitir 105

Allah Ölüleri Diriltir 1 oAntakya'ya Gönderilen Elçilerin Kssas 113

Kssann Devam 1 18

nkarc Kavmin Helaki 122

Öldükten Sonra Dirilmenin Delilleri 126

Gece ve Gündüzdeki lâhî Delil 129

lâhî Kudretin Baka Bir Delili 134

Nimetlere Nankörlük Edenler 136

ÇNDEKLER (MI CLT) 275

Kyametin Hemen Gelmesini steyenler! 140

Kyamet Günü Kâfirlerin Azarlanp Knanmas 149

Kâfirler çin Dünyadaki Tehdit 152

Kur'ân- Hakim iir Deildir 155

nsanlara Yaplan hsanlar ve Kâfirlerin Nankörlüü 158

Öldükten Sonra Dirilmek Haktr 162

(37) SÂFFÂT SÛRES 169



Kâfirlerin Ahiretteki Hali 178

Kâfirlerin Azaba Düme Sebebi 182

hlâsl Kullarn Güzel Hali 184

Kulu lâhî Aktan Mahrum Eden Sebepler 189

Hz. Nuh: Ülül-azm Peygamberlerden lk Uyana 198

Halil brahim'in Kssas 201

Hz. brahim'in Putlan Kr 203

Hz. brahim'in Olunu Kurban Etme Olay 207

Hz. brahim'in Nesli 220

Hz. Musa ve Hz. Harun'un Kssas 223

Hz. lyas'n Kssas 225


Hz. Yunus'un Kssas 230

Allah'a ftira ve Çoak snat Edenler 236

Bütün ler Yüce Allah'n Elindedir 239

Meleklerin Makamlar ve Görevleri 241

Peygamberlere Vaat Edilen Zafer 248

(38) SÂD SÛRES 255


Kâfirlerin aknl! 258

Kâfirlere Uyar ve Tehdit 266

Azabn Hemen Gelmesini steyenlerin Hali 269

276 ÇNDEKtLERJl-l 1 CLT)

Hz. Davud'un mtihan 2/5

Hz. Davud'a Verilen Halifelik 2H4

Kur'an Âyetleri Üzerinde Düünmek ve Onlardan îbret Almak 2‘»û

Kur'an Okumann Bâtnî Edepleri 2*»

Hz. Süleyman'n Kssas 244

Hz. Süleyman'n mtihan 248

Hz. Eyyûb'un Kssas 308

Hz. brahim ve Oullan 313

Hz. brahim'in Dier Evlatlan 316

Müttakilere Verilen Müjde 317

Cehennemliklerin Hali 320

Peygamberin Görevi Uyarmaktr 324

Hz. Âdem'in Yaratl ve Îblîs'in Tavn 327

Hakk'a Davet Hak Rzas çin Yaplr 334

C39) ZÜMER SÛRES 337


Allah'a Yaknlk çin Putlara Tapanlar )40

Allah Teâlâ'nm Birliinin Delilleri U5

Nimetlere ükür Emri 349

ükürsüz Kulun Hali 331

ükreden Kullarn Hali 333•

ibadetin Asl: Takva 357

Dinin Temeli: hlâs .360

lâhî Müjdeye Ulaanlar 364

Azab Hak Edenler 367


Kalbin Nurla Açlmas 373

Kalpleri Yumuatan Kitap 376

Hidayete Ulaanla Dalâlet çinde Kalan Kimsenin Misali... 380

Kur'an'n Üstünlüü ve erefi 382

Mürikle Müminin Misali 383

ÇNDEKLER 0-n CLT) 277

Hakk Yalanlayanla Tasdik Edenin Hali 388

Her ey Yüce Allah'n Elindedir 394

Kâfirlere Vaat Edilen Azap 395

Ölümden Sonra Dirilmenin Delilleri 397

Putlar Kimseye Bir Fayda ve Zarar Veremez 401

Müriklerin Alameti 403

irkin Cezas 407

Müriklerin Çirkin Tutumlar 410

Rzk Genileten ve Daraltan Yüce Allah'tr 412

Allah'n Rahmetinden Ümit Kesilmez 413

KuTan'a Tâbi Olun 42 1

Hakk Yalanlayanlarla Tasdik Edenlerin Sonu 425

Göklerin ve Yerin Anahtarlar Allah'n Elindedir 427

Allah' Hakk ile Tanyamadlar! 432

Kyamet Halleri 435

Cehennemliklerin Atee Sevkedilii 439

Cennetliklerin Melekler Tarafndan Karlan 44 1

(40) MÜ'MN SÛRES 445


Hakk Yalanlayanlarn Sonu 451

Kâfirlerin Pimanlk ve Üzüntüsü 460


Kyamet Gününün Deheti! 471

Kurtuluun Yolu: Tefekkür 476


Firavun Ailesinden Bir Müminin Kavmine Uyarlar 482a

Peygamberleri Yal aniayan lann Akbeti 488

Firavun'un Azgnl 491

Hz, Musa'ya nanan Müminin Dier Öütleri 493

Kâfirlerin Cehennemde Çekimesi 503

Peygamberlere ve Müminlere lâhî Yardm Vaadi 506

27R ÇNDEKLER (1-11CLT)

Hz. Peygamberce Yardm Vaadi 5,)<*

Kyametin Kopmas Haktr

Dua ve badetten Kaçanlarn Sonu 515

Allah'n Birliinin Delilleri 518

Ahireti nkâr Edenlerin Hali 526

Allah Yolunda Sabr 530

ükredilecek Nimetler 533

Hakikatlere Açlan Kap: Tefekkür 535

(41) FUSSILET SÛRES 541


Kâinat Yaratan Allah Nasl nkâr Edilir! 546

Kâfirlere Tehdit 552A

Ahirette Azalarn ahitlii 559

Arkadan Etkisi 564

Kötü Arkadala Gelen Âfet 566

Kâfirlerin Cehennemdeki Çekimeleri 569

Allah Dostlarnn Ölüm An ve Sonras 570

Allah'a Davet Edenlerin Hali 574

Allah Teâlâ'nn Birliinin Delilleri 580A

Allah'n Ayetlerinden Yüz Çevirenlerin Hali 583

Hz. Peyganber'e Teselli 586

Tevrat Hakknda da Görü Ayrlna Düüldü 589

Kyametin Ne Zaman Kopacan Sadece Allah Bilir 591

nsan Ftratndaki Yansmalar 593

Tefekkürden Yüz Çevirmenin Tehlikesi 596

(42) ÛRA SÛRES 60i


Müriklerin Acziyet ve Zilleti 606

Hüküm Allah'a Aittir .....610

Yüce Ali ah'm Kullan çin Emrettii Din 615

ÇNDEKLER 0-n CLT) 279

Kur'an'a Sarlmaya Tevik 624

Allah'tan Bakas Din Koyamaz 631

Ehl-i Beyt'i Sevmek 634

Vahiy Allah'n Kontrolündedir 638

Rzklarn Ölçülü Olmasnn Hikmeti 644

lâhî Kudretin ahitleri 649

Kullara Gelen Musibetlerin Sebebi 65 1

lâhî Kudretin Dier Bir Delili 654

Dünyaya Kar Zühd 656

Zulmün Vebali ve Cezas 666

Bütün Allah'n Elindedir 669

Vahiy Alma ekilleri 67i

(43) ZUHRUF SÛRES 677



Müriklerin Yüce Yaratcy Kabulleri 682

irkin ptali 687

Müriklerin üphelerini Boa Çkarma 691

Korü Körüne Taklitten Sakndrma 695

Allah Adma Hüküm Vermeye Kalkanlar 698

Allah Katnda Dünyann Basitlii 703

Rahmân'n Zikrinden Uzak Kalmann Sonu 706

Hak Yolda Sabit Kalma Emri 712


Firavun'un Azgnlk ve Taknl 718

Hz. sa'nn Durumu 723

Hz. sa'nn Peygamber Olarak Gönderilii 729• A

Allah için Birbirini Sevenlerin Akbeti 733

Kâfir ve Müriklerin Akbeti 746

Yüce Allah, Hiç Kimseyi Evlat Edinmedi 751

Müriklerin Allah'n Rabliini krar Etmesi 756

ÇN D EK L ER (1 -1J ÇjLî)

9. CLT

(44) DUHÂN SÛRES 13


3

Kâfirlere Uyar ve Tehdit 20

Kâfirlerin Peinden Gidenlerin Akbeti 25

Firavun ve Kavminin bretlik Halleri 30

Öldükten Sonra Dirilmeyi nkâr Edenlere Cevap 36

Kâfirin Ahiretteki Hali 42

Cennet Ehlinin Güzel Hali 46

(45) CÂSYE SÛRES 53


Allah'n Âyetlerinden Yüz Çevirenlerin Hali 60

nsanlara hsan Edilen Zâhirî Nimetler 64

Herkese Kar Güzel Ahlâk 67

srâiloullan'na Yaplan hsanlar 71

Hz. Peygambere Verilen eriat 73

Salihlerle Fasldan Hali 76

Nefsine Tapanlar 80

Hevâsna Uyanlarn Bo Sözleri 87


(46) AHKÂF SÛRES 101


irkin Delili Yoktur 104

lâhî Âyetleri nkâr Edenler 106

nkâr ve ftira Edenlere Cevap 108

Kâfirlerin Bâtl Sözleri 1 15

Anne Babaya yilik 120

Anne Babaya taatsizliin Cezas 126A

Mümin Anne Babasna Asi Olan Münkirin Cezas 130

ÇNDEKLER (l-U CLT) 281

Dünya ile Keyif Sürüp Ahiretten Yüz Çevirenin Cezas 135

Önceki Kavimlerin Akbetinden bret Almak 139

Kur'an Dinlemeye Gelen Cinler 142

Yüce Allah'n Her eye Gücü Yeter 148

Önceki Peygamberler Gibi Sabret 150

(47) MUHAMMED SÛRES 157


Kâfir ve Din Dümanlaryla Sava 162

Tefekkür ve bret 1 70

bret Almayanlarn Sonu 1 74

Müttakilere Vaat Edilen Cennet 176


Hidayetin Sebebi ve Esas: Kelime-i Tevhid 184

Haktan Dönenin Hali 195

Sadklarn mtihan 201

Allah'a ve Resûlü'ne taat 204

(48) FETH SÛRES 21

1


1

Müminlere ndirilen Sekînet 216

Allah'n Resulüne Biat, Allah'a Biattir 220

Cihaddan Geri Kalanlarn Ackl Hali 225

Mazereti Olanlara Knama Yok 233

Rdvan Biati 235

Müminlere Zafer Müjdesi 242

Mekke'ye Girmekten Menedilmenin Hikmeti 246*

Câhiliyc Taassubuna Düenler 248

Mekke Fethinin Müjdesi 254

Müminlerin Tevrat ve ncil'deki Vasflar 257

282 ÇNDEK|I.ER (1-11 CLT)

(49) HUCURÂT SÛRES 265


Hz. Peygamber'e Kar Edebi Korumayanlar 272

Önemli lerde Aratrmadan Karar Vermeyin 276

Kardelerin Arasn Düzeltin 282

Müminlerle Alay Etmeyin 289

Kötü Zan ve Gybet Haramdr 295

Gybete zin Verilen Durumlar *06

nsanlarn En ereflisi 310

Gerçek Müminlerin Sfat 315

Müslümanln Baa Kakanlar 319

(50) KÂF SÛRES 323


inkâr Edenlerin Ac Akbeti 331

Kuluna ah Damarndan Daha Yakn 335

Kâfirlerin Ahiretteki Hali 342

Müjde ve Azabn Ortaya Çkaca Gün 346

Kâfirlere Uvar 353

(51) ZÂRYÂT SÛRES 363

Sûre Hakknda Bilgi 3f>3

Kâfirlerinaknl 366

Müttakilerin Güzel Hali 371


Hz. brahim'in Misafirleri 384

ibret Alnacak Ümmetler 390

Cinlerin ve nsanlarn Yaratl Sebebi 399

(52) TÜR SÛRES 407


Azap Gününün Dehetli Anlan 410

.ÇNDEKLER (M CLT) _ __

28.1

Müttakilerin Cennetteki Hali

Her eye Ramen Davete Devam 423• •

inkârda inat Edenlerin Sonu 429

Zaferin Anahtar: Sabr 432

(53) NECM SÛRES 435


Putlarn Zilleti 446

Bütün efaatler Allah'n zniyledir 451

Nefsinizi Temize Çkarmayn 456

Nefsini Övmenin Cezas 46 1

Sonuçta Var Yüce Allah'adr 467

(54) KAMER SÛRES 477


Peygamberlerin bretlik Kssalar 484

Âd Kavminin Kssas 491

Semûd Kavminin Kssas 493

Firavun'un Kavmi 502

Kurcy'e Yaplan Uyar ve Tehdit 503

Her ey Bir Ölçüyle Yaratlmtr 506

(55) RAHMÂN SÛRES 511

nsanlarn ve Cinlerin lk Yaratl 520

O, Her An Bir tedir 528

Kâfirler çin Hazrlanan Azap 537

Müttakilere Vaat Edilen Cennetler 539

Dier Müminlere Müjdelenen ki Cennet 548

(56) VAKIA SÛRES 557


Sâbikûnun Says 563

284 _ ÇNDEKLER (J-1JCLT) -

Ashabül-Yeminin Cennetteki Hali 5 0

Cehennemlik Ashâbü'-imâlin Hali 574


Kurian'a Temiz Olanlar Dokunur 588

Ölüm Annda nsanlann Hali 595

(57) HADÎD SÛRES *05

Sûre Hakknda Bilgi »»05

manda Sabit Durmak

Ahirette Ortaya Çkan man Nuru ^20

Kalplerin Yumuama Zaman Gelmedi mi? *27

Sadakaya Tevik *32

Dünyann ç Yüzü 637

Baa Gelen Her ey Levh-i Mahfuzda Yazlmtr 642

lâhî Hükümlerin crasna Yardmc Sebepler 649

man ve Takvann Mükâfat 657

(58) MÜCÂDLE SÛRES 661


Zhârn Hükmü 665

lâhî Emre Aykn Davrananlarn Akbeti 672

syan ve Dümanla Devam Edenler 678

Müminlere Selâm ve Hürmet ekli 680

Meclis Edebi 683

Hz. Peygamberle Özel Konuma Edebi 692

Münafklara Uyar 696

eytana Uyanlann Akbeti 701

Allah'n Taraftarlarndaki man 702

285ÇNDEKLER (M1CLT)

10. CLT

(59) HAR SÛRESSûre Hakknda Bilgi 11

Düman Ypratma Taktii 18

Ganimetlerin Hükmü 20

Muhacir ve Ensarn Fazileti 24

Münafklarn Garip Halleri 33

Kâfirlerin Ortak Akbeti 38

Takva ve Ahirete Hazrlk 40

Kuriân- Kerîm'in Yücelii 43

En Güzel simler O'nundur 45

(60) MÜMTEHNE SÛRES 51


Hz. brahim'in Örnek Alnacak Hali 56

Allah Dilerse Kalpleri Kaynatrr 61

Kâfirlerle rtibatta Ölçü 62

Müslüman Kadnlar Kâfirlere Helâl Deildir 69

Kadnlarla Biat 75

Gazaba Uramlar Dost Edinmeyin 79

(61) SAF SÛRES 83


Yahudi ve Hristiyanlarn Çirkin leri 88

Cihada Tevik 95

(62) CUMA SÛRES 101


Yahudilerin Kötü Hali ve Bo ddialar 106

Cuma Namaz ve Fazileti 111

286 _ ÇNDEKLER (1-U CLT)_ _ . _ _ _

(63) MÜNÂFKÛN SÛRES 1 19

Sûre Hakknda Bilgi 1,9

Münafklarn Ruh Yaps 122

Münafklardaki Kibir 125

Ecel Gelmeden Hayrda Acele Edin 133

(64) TEGÂBÜN SÛRES 139


Kâfirlere Uyan .45

man Edilecek Esaslar !49

Her ey Allah'n Takdiriyledir 151

Kulu Allah'tan Alkoyan Engeller 155

(65) TALÂK SÛRES 165


Bütün Hayrlann Kayna Olan Takva 172

Hayzdan Kesilen ve Hamile Olan Kadnlarn ddeti 180

Boanan Kadnlara Mesken ve Nafaka Salamak 183

lâhî Snrlar Aanlarn Cezas 189


(66) TAHRÎM SÛRES 199


Hane-i Saadette Yaanan Olay 208

Kendinizi ve Ailenizi Ateten Koruyun 214

Nasuh Tövbesi 216

Kâfir ve Münafklarla Cihad 220

Cennetlik ve Cehennemlik Kadnlar 22i

(67) MÜLK SÛRES 229


Kâfirlerin Çekecei Azap 237

ÇNDEKLERJJ-1J_ÇLT)_ 287

Allah'tan Korkanlara Müjde 240

Kâinatta Gerçek Tasarruf Sahibi 243

lâhî Kudretin Kâinattaki Tezahürleri 247

Kyametin Ne Zaman Kopaca Bilgisi 252

(68) KALEM SÛRES 257


Allah Resulü lâhî Koruma Altndadr 264

Malna Aldanan Cimrilerin Ac Akbeti 270

Takva Sahiplerinin Ayrcal 277

Kâfirlerin çine Dütüü stidraç 284

Hz. Peygamber'e ftira Edenlere Ret 289

(69) HAKKA SÛRES 293


Helak Olan Dier Milletler 298

Kyametin Halleri 301

Cennetlik ve Cehennemliklerin Hali 306

Kur'ân- Hakîm lâhî Koruma Altndadr 316

(70) MEÂRC SÛRES 321


nsandaki Hrs ve Cimrilik 330

Hakk Yalanlayanlarn Akbeti 337

(71) NUH SÛRES 343


Hz. Nuh'un, Kavmini Hakk'a Davet Etme ekilleri 347A

Kâinat Ayetlerini Tefekkür 352

Hz. Nuh'un Kavmi çin Ettii Bedduas 355

288 _ _ _ ÇNDEKLER XI -H CLT)_

(72) CN SÛRES 3,15

Sûre Hakknda Bilgi

Cinlerin Gökteki Haberleri Dinlemekten Engellenmeleri 37i

Cinler de Farkl Gruplara Sahiptir 376

Hz. Peygamberce Vahyedilen Temel Prensipler 381

lâhî Daveti Reddetmenin Cezas 385

(73) MÜZZEMML SÛRES 391


Kâfirleri Allah'a Havale Et 400

Gece badetinde Hafifletme 404

(74) MÜDDESSR SÛRES 41

1


inkârda Ba Çeken Kâfirler 418

Cehennem Bekçilerinin On Dokuz Olmasnn Hikmeti 427

Hevâsna Tâbi Olanla Ondan Kurtulan Kimsenin Hali 433

(75) KIYÂME SÛRES uSûre Hakknda Bilgi 441

Vahiy Alma ekli 448

Ahireti nkâr Edenlerin Hali 451

(76) NÂN SÛRES 459


Ahirette Kâfirlere ve Salihlere Hazrlanan eyler 464

Cennetliklere Verilen Dier Nimetler 474

En Büyük eref: Kur'ân- Hakîm 480

(77) MÜRSELÂT SÛRES 487


Kyametin Kopma An 490

_ _ _ ÇNDEKLER_(W 1 CLT3 ______ ^89

lâhî Kudretin Delilleri

Hakk Yalanlayanlarn Sonu 495

Allah Yolunda Ciddiyetle Amel Edenlerin Güzel Sonu 500

(78) NEBE' SÛRES 505



Ahiret Halleri 514

Takva Sahiplerine Bahedilen Nimetler 520

(79) NÂZÂT SÛRES 529


Hz. Musa'nn Haberi 537

lâhî Kudret çin Her ey Kolaydr 543

Kyametin Ne zaman Kopacan Soranlar 550

(80) ABESE SÛRES 553


nsann Nankörlüü 560

Herkesin Birbirinden Kaçaca Gün 567

<81 ) TEKVÎR SÛRES 573


Kur'an, Hak Tarafndan Gönderilen Bir Kitaptr 583

(82) NFTÂR SÛRES 591

Sûre Hakknda Bilgi 59 1

Allah'n Rahmetiyle Aldananlar 594A

Dünyaya Aldananlarn Akbeti 598

(83) MUTAFFFÎN SÛRES 603


290 ÇNDEKLER {!_- 1 1 CLT)

Salihlerin erefi, Ariflerin Yücelii 614

Müminlerin Kâfirlere Gülecei Gün *>23

(84)NKÂK SÛRES (>27

Sûre Hakknda Bilgi '>27

Hakikate Ulama Yolu »31

Herkes Allah'a Dönecektir '->36

(85) BURÛC SÛRES 643

Sûre Hakknda Bilgi (»43

man ve Salih Amel Sahiplerine Müjde 655

(86) TÂRK SÛRES 663


Kurian Haktr, Hak Katndan Gelmitir 669

(87) A'LÂ SÛRES 673


Arnp Zikredenler Kurtulua Erdi 680

(88) GÂYE SÛRES 69i

Sûre Hakknda Bilgi 69i

Ahirette Yüzleri Gülenler 695

Hz. Peygamber'in Asl Görevi Öüt ve Uyardr 700

(89) FECR SÛRES 703


Allah Herkesin Halini Gözetlemektedir 710

Nefs-i Mutmainne 715

______ _ içindekiler o-n en r> _ 291

11. CLT

(90) BELED SÛRES 9


Huzura Ulamak çin Mücâhede 15

(91) EMS SÛRES 19


A

Azgnlarn Ac Akbeti 24

(92) LEYL SÛRES 27


Dünya da Ahiret de Yüce Allah'a Aittir 31

(93) DUHÂ SÛRES 37


Hz. Peygambere Verilen Nimetler 42

(94) NRÂH SÛRES 53


Hz. Peygamberin Gösünün Açlmas 53

Hz. Peygamber'in annn Yüceltilmesi 55

(95) TÎN SÛRES 59


nsann En Güzel Biçimde Yaratlmas 62

(96) ALAK SÛRES 69


292 _ _ _ ÇNDEKLER (J_-1J_CLJ) _

slâm'n lk Emri: Yaratan Rabb'inin Adyla Oku! 70

Nankörlere ve Azgnlara Uyar 73

(97) KADR SÛRES 79


Kadir Gecesi Hangi Gecedir? 81

(98 ) BEYYNE SÛRES 87


Kâfirlerin ve Müminlerin Ahiretteki Halleri 93

(99) ZLZÂL SÛRES 99


Zilzâl Sûresinin Fazileti 100

(100) ÂDYÂT SÛRES 109


Sûrenin ni Sebebi 112

(101) KÂRA SÛRES 115


(102) TEKÂSÜR SÛRES 123


Sûrenin Fazileti 123

(103) ASR SÛRES 133


_ _____ ÇNDEKLER^ (1-11 CLT)_ _ _ _ 293

(104) HÜMEZE SÛRES 137

Sûre Hakknda Bilgi

(105) FÎL SÛRES 145


Fil Olay 147

Önemli Bir Fayda 150

(106) KUREY SÛRES 153


(107) MÂÛN SÛRES 159


(108) KEVSER SÛRES 165


Kevser Nedir? 166


Sûredeki Dier ncelikler 172

Hz. Peygamberin Neslinin Kzyla Devam Etmesinin Hikmeti 173

(109) KÂFRÛN SÛRES 175


Kâfirûn Sûresinin Fazileti 176

(110) NASR SÛRES 181


Tebihle Hamdin Birlikte Söyleni Hikmeti 186

Nimete ükür Edebi 187

Sürekli stifarn Sebebi 187

294 Ç! T

(111) TEBBET SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi

(112) HLÂS SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi

Sûrenin ni Sebebi

hlâs Sûresinin Fazileti

(113) FELAK SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi.

Sûrenin ni Sebebi

(114) NÂS SÛRES

Sûre Hakknda Bilgi

SON SÖZ

ÇNDEKLER (1-11 CLT).

NDEKS

(i-nçn.T) _ _

191

191

199

199

200

204

21

1

21

1

212

219

219

225

?27

295

îndeks

A

Abbas (Hz.)/ III, 649, 650; VIII, 212; XI,

185

Abbas, II, 160, 32ü, 433, 684, 696; III,

146, 215, 299, 306, 329, 394, 412, 552,

554, 644, 649, 650, 684, 690, 691, 750;

rv, 47, 126, 133. 180, 438, 623, 637,

648; V, 174, 449, 509, 604, 675. 721,

724; VI, 40, 63. 67, 86, 121, 162, 339,

412; VII, 58, 1 70, 230, 414, 468, 514,

611; VIII, 45, 121, 147, 211, 284,

578; IX, 305, 311, 369, 463, 689; X,

13, 536, 555, 559; XI, 56, 66, 85, 105,

119

Abdullah b. Abbas, I, 25, 36, 37, 38, 41,

43, 44, 58, 149, 152, 210, 211, 212,

249, 277, 384, 418, 442, 463, 506, 510,

612, 617, 663, 669, 682, 722, 735; II,

16, 50, 51, 128, 130, 131, 163. 195,

261 , 319, 338, 339, 342, 344, 347, 356,

357, 368, 371, 379, 388, 391, 393, 400,

411, 416, 439, 479, 489, 499, 505, 558,

562, 612, 624, 657, 667, 670, 675, 680,

699, 742, 744; III, 41,42,69,81,108,

II 2, 1 26, 2 1 0, 255, 256, 328, 347, 380,

403, 424, 482, 495, 555, 562, 599, 639,

671, 695, 699, 701; IV, 107, 125, 157,

258, 265, 273, 305, 412, 421, 463, 513,

558, 569, 608, 656, 657, 677, 690, 709,

744; V, 42, 88, 134, 176, 177, 191,

219, 226, 246, 257, 272, 283, 295, 344,

345, 354, 358, 376, 405, 41 1, 431, 491,

502, 507, 546, 557, 59i, 598, 599, 610,

612, 618, 619, 620, 630, 632, 637, 648,

656 665, 666, 685, 686, 705, 710, 71 7,

718, 725; VI, 14, 31, 44, 47, 48, 50,

59, 71, 81, 89, 104, 118, 128, 129, 150.

174,177,180,181,192,195,196,208,

217, 240, 243. 264, 303, 325, 326, 340,

342, 361, 374, 390, 414, 415, 419, 430,

2% NDEKS

484, 497, 504, 515, 532, 540, 553, 571,

572, 586, 598, 608, 61 8, 648, 649, 653,

722, 724; VII, 16, 22, 25, 40, 46, 47,

48, 79, 84, 86, 98, 113, 123, 151, 156,

161, 164, 176, 178, 200, 213,216, 250,

302, 31 1, 329, 349, 350, 363, 434, 440,

458, 464, 51 1, 537, 556, 557, 574, 592,

608, 609, 618, 621, 657, 659, 669, 670;

VIII, 16, 38, 48. 64. 73. 130. 131, 135.

137, 143, 154, 165, 171, 186, 21Z 216,

232, 234, 250, 268, 271, 272, 292, 312,

325, 359, 399, 400, 432, 433, 447, 454,

461, 469, 472, 483, 517, 520, 549, 560,

568, 576, 597, 602, 635, 639, 640, 643,

658, 707, 713, 727, 734, 736; IX, 15,

16, 21, 68, 71, 72, 80, 92, 94, 109. 110,

116, 123, 127, 136, 138, 145, 153, 164,

166, 181, 198, 218, 240, 262, 269, 300,

31 2, 325, 364, 367, 387, 409, 415, 441,

462, 479, 516, 543, 550, 566, 583, 592,

605, 628, 651, 652, 685; X, 15, 27, 67,

71, 72, 73, 97, 110, 113. 135, 139, 169,

173, 181, 182, 195, 200, 203, 21 1, 215,

217, 226, 231, 232, 258, 259, 265, 272,

282, 302, 309, 314, 331, 353, 358, 361,

362, 414, 455, 460, 468, 472, 530, 531,

533, 575, 579, 580, 585, 593, 618, 629,

639, 658, 711, 713, 716, 718; XI, 33,

40, 61, 77, 79, 84, 103, 110, 119, 120,

150, 166, 169, 185, 194

Abdullah b. Acibe, 1, 72, 74, 75

Abdullah b. Ahmed, III, 141

Abdullah b. Amr, VII, 215; IX, 253

Abdullah b. Amrb. Âs, III, 496

Abdullah b. Amr b. Haram, II, 257

Abdullah b. Câbir, 1, 210

Abdullah b. Cah, I, 595; II, 212, 495;

VII, 561

Abdullah b Cübeyr, II, 191, 218, 219,

229

Abdullah b. Ebû erh, VI, 285, 286;

VII, 503

Abdullah b. Ebû Ümeyye, V, 295; VII,

206

Abdullah-j Herevî bk. Herevî

Abdullah b. Huzâfe, III, 50

Abdullah b. Kâ'b, IV, 54

Abdullah el-Kâm il, I, 74

Abdullah b. Klâbe, X, 708

Abdullah b. Mesud, I, 26, 32, 39, 44,

157, 163, 164; II, 59, 159, 346, 443.

462, 565, 675; III, 59, 255, 361, 495,

610, 614, 681; IV, 274, 422, 606, 608,

630, 762; V. 81, 118, 122, 135, 157,

276, 393, 425, 444, 452, 558, 581, 590,

612, 630, 658. 6%; VI, 107, 145, 167,

192, 357, 362, 372, 449, 556, 586, 610,

704; VII, 36, 169, 201, 250, 412, 435,

456, 512, 577, 676, 714; VIII, 64, 86,

92, 98, 120, 171, 211, 212, 233, 292,

500, 562, 705; IX, 21, 43. 116. 144,

181, 198, 213, 290, 479, 558, 559, 603,

622, 628, 629, 685; X, 29, 49, 113,

157, 158, 234, 275, 367, 407, 531, 593,

611, 618; XI, 57

Abdullah b. Mugaffel, I, 247; IV. 54

Abdullah b. Mübârelc, I, 490, 724; II,

56; III, 244; V, 330; VI, 552; VIII, 74,

647; IX, 86

NDEKS 297

Abdullah b. Osman, XI, 34

Abdullah b. Ömer, I, 85, 164, 409, 421,

622; II, 146, 149, 359, 505, 565, 607;

III, 71, 567; IV, 17, 203, 205, 400,

658; V, 93, 262, 363; VI, 380, 532,

726; VII, 422, 459, 482; VIII, 76, 415,

433, 447; IX, 293, 421; X, 168, 353,

407, 607, 616

Abdullah b. Rebah, VII, 668

Abdullah b. Revâha, VI, 730, 731; IX,

285

Abdullah Salih, 1, 102

Abdullah b. Sâmir, X, 651

Abdullah b. Selâm, 1, 374, 432, 470, 577;

U, 123, 129. 177, 181. 304, 428, 553,

579, 584, 693; III, 467, 471; IV, 235,

600, 614; VI, 711; VII, 308, 644; IX,

111, 112; XI, 12

Abdullah b. Sû riya, I, 389

Abdullah b. Sehhîr, XI, 125

Abdullah b. Übey. I, 271; II, 64, 190,

191, 220, 235, 238, 257, 451, 714; III,

727, 743; IV, 32. 33, 41, 46, 47; VI,

397, 398, 399, 408, 448, 672; VII,

527, 503; IX, 254, 285; X, 14, 34, 123,

127, 128, 129, 130, 131

Abdullah b. Ümmü Mektûm, II, 495;

III, 723; VII, 281; X, 555

Abdullah b. Zeyd, III, 69

Abdullah b. Ziba'râ, VI, 146

Abdullah b. Zübeyr, VI, 203; VIII, 213;

IX, 267; XI, 34

Abdurrahman (üz. Ebû Bekir'in olu),

IU, 168

Abdurrahman b. Ali el-Âsmî el-Kasrî,

1,86

Abdurrahman Ârif, 1, 86, 134; II, 295;

V, 227, 582, 605; VI, 598; VII, 33; X.

263

Abdurrahman b- Avf, I, 61, 599, 646,

700, 701, 745; II, 410, 458, 509, IV,

40; VII, 594, 595, 666

Abdurrahman- Câmî, I, 298

Abdurrahman b. Ebû Nuaym, VI, 666

Abdurrahman-! Fâsî, I, 95, 133, 134,

239, 579; II, 154, 198, 205, 355, 447,

473, 568, 654, 716, 740; III, 199, 256,

473, 528, 676, 711, IV, 71, 102, 137,

164, 266, 267, 372, 373, 379, 430, 500,

515, 533, 563, 583, 605, 610, 636, 732,

737; V, 41, 72, 96, 146, 177, 212, 243,

251, 260, 273, 367, 378, 41 3, 417, 420,

426, 492, 505, 539, 573, 599, 605, 61 3,

719, 722; VI, 32, 33, 40, 45, 149, 155,

156, 168, 193, 269. 271, 296, 304, 314,

327, 358, 369, 412, 541, 599, 604, 619,

662, 671, 672, 691, 726; VII, 24, 93,

267, 287, 299, 307, 341, 369, 436, 444,

458, 472, 516. 564, 633; VIII, 59, 71,

85, 105, 111, 131, 148, 213, 217, 221,

242, 245, 277, 283, 296, 302, 343, 375,

427, 436, 438, 459, 495, 507, 537, 613,

626, 627, 646, 653, 675, 700; IX, 50,

103, 110, 115, 185, 186, 193, 253, 348,

373, 416, 465, 523, 565, 581, 593, 602,

706; X 154, 176, 205, 281, 304, 354,

421, 431, 482, 525, 611, 698; XI, 50,

53, 95, 225

298 NDEKS

Abdurrahman Haan Mahmud, 1, 101

Abdurrahman el-Kettâmî es-Sanhâcî,

I. 79

Abdurrahman el-Lecâî bk. Abdurrah-

man b. Yusuf el-Lecâî

Abdurrahman el-Meczûb, I, 95; III,

625, 655; V, 436, 449, 529; VI, 236;

VII, 33; X, 62

Abdurrahman- Medenî, I, 95

Abdurrahman el-Mencere, I, 85

Abdurrahman b. Muhammed el-Kasrî

el-Fâsî, I, 136, 453; II, 349

Abdurrahman b. Semüre, I, 700

Abdurrahman b. Yusuf el-Lecâî, VII,

242; IX, 70, 242, 383, 455, 641; VII,

172, 173, 225, 242; X, 245

Abdülaziz el-Karavî, I, 86

Abdülbâki, I, 73

Abdülgaffâr, IV, 214

Abdülgafur b. Tihâmî, I, 98, 103

Abdülhak bnül-Harrât, 1, 137

Abdülhâris, III, 521; V, 250

Abdülkâbe, XI, 34

Abdiilkadir-i Geylânî, I, 107, 137, 144,

280, 333, 422, 506, 735; II. 61, 96,

664; III, 206, 207, 737; IV, 269, 424,

546, 628; V, 83; VI, 41, 475, 550, 559,

595; VII, 472; VIII, 566; IX, 25, 389;

X, 142, 297

Abdülkadir el-Kûhin, I, 84. 85, 86, 100

Abdülkerim b. Ali el-Yâzüg el-Fâsî, I,

82

Abdülkerim-i Cîlî, I, 107, 137, 144; IV,

424; V, 83; VIII, 750

Abdülkerim b. Kurey, I, 79, 82, 87, 137

Abdülkerim-i Kueyri bk. Kueyrî

AbdüîmeLik b. Mervân, IX, 89; X, 607

Abdülmugîs, II, 666

Abdülmuttalib, II, 152, 212; III, 552;

VII, 206, 561, 569; VIII, 213, 555;

X, 555; XI, 42, 44, 147, 148, 149, 151,

192

Abdülmuttaliboullar. III. 245; V,

319; XI, 192

Abdültzzâ, III, 520; VI, 444; IX, 249; X,

63, 73; XI, 192, 193

Abdülvahid b. Zeyd, I, 402; IV, 39

Abdülvehhâb- a'rânî bk. a'rânî

Abdümenâf, III, 610; XI, 155

Abdümenâfoullar, III, 245; VI, 722

Abdüsselâm mrânî el-Hâlidî, I, 102,

104, 105

Abdüsselâm b. Meî, I, 95, 537; II, 79,

506, 549, 721, 722; III, 165, 728; IV,

623; V, 346, 515, 604, 623, VIII, 162,

240, 305, 599, 745; X, 622

Abdüsselâm b. Muhammed b. Kurey,

1, 82

Abdiiems, X, 420

Abede bin t Abdüluzzâ, X, 73

Ad, 1» 376; II, 660; III, 90, 95, 385, :«6,

387, 388, 391, 393, 395, 449. 605; IV,

25, 318, 319, 320, 325, 326, 333, 386,

411, 425, 629, 630, 686; V, 56, 197,

243, 401, 564; VI, 202, 229, 304, 309,

571; VII, 253, 290. 343, 409, 422, 495;

VUI, 96, 451, 476, 553, 555, 556, 558;

IX, 40, 101, 135, 136, 137, 138, 139,

NDEKS 299

140, 331 , 332, 391 , 392, 393, 395, 468,

470, 471, 474, 491, 492; X 246, 293,

294, 295, 296, 493, 704, 706, 710, 71

1

Âd b. Avs b. rem b. Sâm b. Nuh, VI,

304; X, 707

Âd kavmi, III, 390, 3%, 618; IV, 327,

328, 379, 71 1; VI, 230, 303, 306, 687,

688, 697; VII, 292, 387, 521; VIII,

266, 267, 486; IX, 136, 137, 393, 491;

X, 707, 708

cl-Âdâb, X, 65

el-Âdâbü'l-Merdyye li-Sâliki Tariki 's-Sû-

fiyye, I, 89

adalet, I, 64, 151, 459, 505; II, 180, 318,

350, 389, 434, 536, 542, 634, 635; III,

61, 62, 126, 232, 233, 291, 292, 321,

331, 405, 506, 547, 631, 743; IV, 77,

129, 187, 324, 380, 387, 466; V, 120,

122, 124, 436; VI, 30, 69, 70, 243,

251, 373, 447, 479, 707; VIII, 272,

436, 487, 495, 626, 647; IX, 78, 515,

652, 656; X, 261, 660

Âdem (Hz.), 1, 8, 140, 142, 180, 293, 294,

295, 296, 297, 298, 299, 300, 301, 302,

303, 304, 305, 335, 440, 454, 531, 567,

585, 601, 660, 691; II, 67, 73, 102,

103, 133, 151, 312, 442, 586, 596, 597,

648, 649, 665, 666, 667, 671, 672, 673,

675, 746, 750; III, 85, 203, 325, 326,

327, 329, 330, 331, 332, 333, 335, 336,

337, 338, 339, 352, 375, 391, 404, 440,

458, 490, 491, 519, 520, 521, 522, 540;

IV, 151, 305, 316, 330, 399, 400, 425,

623, 682, 717, 719, 721, 722, 724, 725,

726, 727, 731; V, 100, 173, 190, 194,

248, 249, 252, 259, 260, 287, 377, 391,

392, 453, 487, 519, 538, 541, 542, 617,

648, 677, 714, 715, 716, 717, 718, 719,

720, 721, 722, 723, 724, 725, 727, 728.

729; VI, 59, 103, 116, 125, 173, 201,

202, 210, 284, 296, 299, 374, 474, 681,

724; VII, 24, 158, 171, 192, 207, 267.

300, 353, 368, 469, 470, 478, 502, 516,

552, 614, 615, 634, 679; VIII, 27, 38,

57, 58, 61, 78, 245, 263, 288, 307, 326,

327, 329, 330, 331, 332, 333, 346, 347,

399, 420, 467, 524, 549, 582, 726, 727,

728; IX, 139, 152, 253, 288, 310, 313,

314, 329, 458, 513, 521, 522, 561 . 582,

616, 651; X, 145, 204, 314, 358, 361,

402, 443, 460, 461, 524, 684; XI, 21,

28,62 217

Aden, III, 299, 553; V, 473; IX, 21; X,

708

Adî b. Bedâ, III, 61, 62

Adî b. Hatim, I, 541, 542; II, 111

Adî b. Kâ'b, I, 271

Adî b. Kays, IV, 759, 760

Adî b. Rebîa X, 444

Adîoullan, IX, 236

adn, IV, 28, 367; V, 228, 547; VI, 143;

X, 96

el-Âdude, X, 541

Afrece, II, 329

ayar, II, 30; VII, 144

ahde vefa, I, 521; II, 192, 287, 644; III,

293, 413, 414, 652, 671, 672; IV, 576;

V, 130, 536; VII, 170; IX, 250

NDEKS300

Ahfe, VIII, 186; IX, 183, 524; X, 350

Ahkâmül-Kur'ân, I, 211; II, 152, 374,

391, 397, 41 1, 486, 505, 510, 516, 620,

621, 622; III, 27, 222, 537, 695, 699;

V. 143, 273, 503; VI, 106, 201, 208,

379, 394, 430, 445, 500, 504; VII, 170,

171, 606; VIII, 659; X, 65, 414, 558

Ahmed b. Abdullah, 1, 95; VII, 207

Ahmed b Abdurrahman pr-Ruâ, I, 82

Ahmed b. Atâullah- skenderi bk. bn

Atâullah- skender!

Ahmed b. Ebül-Havâri, IV, 301

Ahmed el-Hâdr, 1, 73

Ahmed b. Hadraveyh, I, 687

Ahmed b. Harbe!, I, 245, 400, 488; II,

505; III, 240, 745; IV, 745; V, 330,

360, 602; VII, 423, 425, 580, 633;

VIII, 531; IX, 198, 591; X, 72

Ahmed bn Atâ bk. bn Atâ el-Edemî

Ahmed b. Kasm- L'klîî el-Endelüsî

bk. Uklîî

Ahmed b Muhammed b. Mehdi b.

Hüseyin, I, 71

Ahmed b. Mübarek es-5idlmâsî, I, 83

Ahmed-i Rifâî, IV, 112

Ahmed b. Said el-Hiberi, VII, 207

Ahmed b. LTkbe el-Hadramî, 1, 95

Ahmed Zerrûk, I, 51, 81, 95, 136, 204,

394; II, 65; III, 82, 221, 508, 549; IV,

300; V, 579; VI, 261; VII, 615, 631;

VIII, 577, 637

Ahnes b. erik, I, 574; III, 120; X, 267,

444; XI, 139

Ahzâb, 1,105

Âie (Hz.), I, 528, 540, 617, 647; II, 23,

189, 319, 462, 504, 536, 607; H, 69,

168, 522, 583, 610; IV, 531, 692; V,

93, 173; VI, 153, 192, 376, 395, 3%,

398, 400, 406, 408, 409, 413, 414,

415, 416, 418, 419, 428, 430, 431, 450,

500; VII, 96, 165, 250, 307, 435, 543,

545, 546, 548, 590, 592, 596, 601, 604;

VIII, 84, 158, 219; IX 127. 268, 284,

291, 551, 664; X, 30, 78, 201, 203,

205, 207, 209, 210, 224, 261, 263, 551;

XI, 149, 150, 184, 185, 215

Akabe Biati, IV, 66; XI, 112

Akâidül-Cezâirî, VII, 432

Akâidii ’n-Nesefî, 1, 48, 204

akbaba, VII, 31, 47

Âktb, II, 108; IV, 601; V, 354

el-Âkbet, X, 325

Akl b. Ebû Tâlib, III, 644, 649

Akra' b Habis, IX 273, 274

Akrep, IV. 708; VI, 90. 603, 604; VIII,

200; X, 645

aktab, IU, 311; VI, 157

Ali (Hz.). I, 43, 44, 62, 73, 74, 94, 126,

229. 244, 249, 271, 399, 409, 528, 570,

664, 665, 725; II, 33, 55, 72, 79, 133,

165, 255, 286, 364, 367, 378, 401, 432,

433, 623, 720; III, 82. 141, 437, 583,

594, 610, 623, 658, 660, 661, 673, 684,

695, 736; IV, 282, 400, 555, 609, 662,

690. 730; V, 92. 122, 186, 247, 276,

355, 359, 439, 478, 546, 580, 589, 730;

VI, 135, 192 379, 401, 440, 478, 556,

560, 593, 607; VII, 215, 244, 250,

NDEKS 301

294, 339, 542, 553, 594, 595, 619, 629;

VHI, 79, 178, 121, 211, 252, 274, 278,

291, 305, 313, 375, 416, 463, 532, 571,

641, 653, 658, 661, 663; IX, 21, 123,

249, 250, 262, 276, 284, 314, 372, 434,

592, 655, 693, 694; X, 1 4, 53, 130, 181,

182, 299, 323, 393, 468, 469, 470, 471,

494, 601, 624, 646; XI, 13, 139, 212

Ali b. Abdullah Basri, V, 168

Ali Abdülhâlik, 1, 131

Ali Cemel el-mranî, I, 91, 95, 508, 514,

530, 555; II, 471; III, 230, 669; IV, 75,

648, 707; V, 136, 457; IX, 545; X, 87

Ali b. Ebû Talib bk. Ali (Hz.)

Ali el-Havvâs, I, 731; VIII, 732

Ali b. Hüseyin, III, 347; VII, 565; X, 395

Ali smail Temmam el-Msrî, 1, 99

Ali el-Kâri, I, 29

Ali b. Musa Rza, XI, 61

Ali es-Sanhâri, 1, 95

Ali b. Ümeyye b. Halef, III, 624

Ali b. Vefa, I, 95

Ali b. Zeyd, I, 26

Alkarne, VI, 167; VIII, 705

Ailâme Davud, I, 99, 102

ÂIûsî, I, 35, 42, 51, 62, 297; II, 111, 464;

VI, 71 1; VII, 32. 170; IX, 515; X, 78

Amâlikallar, II, 660; III, 390, 391, 434,

437; V, 696; VII, 676; VIII, 295; IX,

137; X, 360

Âmile, VII, 668

Âmine (Hz.), 1, 443; XI, 42

Âmir b. Abdülkays, X 601

Âmir b. Azbat, II, 493

Âmir b. Füheyre, IX, 123, XI, 34

Âmir b. Hadramî, V, 147

Âmir b. Seken, IV, 79

Âmir e-a'bî bk. a'bî

Âmir b. Tufeyl, IV, 52. 558, VII, 521

Âmirogullan, III, 346

Ammâr b. Vâsir, I, 385, 413; II, 116,

443; III, 242, 583; IV, 33, 373; V, 62,

142, 147, 174, 364; VI, 541; VII, 281;

VIII, 354, 375, 663; IX 115, 291; X,

53, 596, 624

Amr b. Abdüved, XI, 13

Amr b. Âs, 11, 383; III, 61, 62, 496, 551;

VIII, 719

Amr b. Avf oullan, IV, 79

Amr b. Cerîr, II, 382

Amr b. Cüha, II, 637

Amr b. Hiâm, III, 551

Amr b. Luhay, III, 197, 277; X, 359, 360

Amr b. Lüey, VII, 668

Amr b. Meymûn, VII, 163

Amr b. Ümeyye ed-Damrî, II, 637; X,

14

Amre, VI, 448

Anîze Ümmü Ganem, III, 397

el-Arabî Ahmed b. Abdullah, 1, 95

Arabî b. Abdullah, I, 530, 736; II, 632

el-Arabî ez-Zevvâdî, I, 79

Arafat, I, 478, 560, 563, 566, 567, 568,

601, 707; II, 611, 617, 618; III, 491,

661, 664; IV, 229; VI, 216; X, 586,

646; XI, 84

Arâisül-Beyân, I, 18, 122, 144, 239, 454,

455, 752; D, 32, 77, 102, 200, 205, 230,

NDEKS

284, 303, 324, 342, 349, 359, 360, 361,

387, 390, 394, 402, 425, 471 , 473, 51 1,

587, 589, 664, 678, 700, 723, 734, 737,

739, 740; III, 53, 68, 101, 115, 138,

152,181, 189, 198, 204,213,216, 315,

375, 376, 381, 442. 472, 499, 522, 532,

623, 634, 635, 694, 707; IV, 56, 91,

101, 111, 120,130,164,285,315,321,

340. 371, 385. 452, 454- 466, 488. 533.

584, 604, 607, 680, 696, 716, 764; V,

18, 95. 114, 125, 177, 179, 202, 244,

260, 287, 316, 339, 340, 366, 419, 494,

510, 562, 622, 627, 681, 730; VI, 60.

67, 94, 110, 123, 204, 221, 237, 273,

338, 353, 364, 412, 413, 481, 650, 715;

VII, 34, 80, 109, 174, 179, 182, 339,

383, 432, 473, 581, 586, 684; VIII, 27,

50, 67, 79, 104, 110, 148, 247, 263,

288, 357, 367, 379, 404, 427, 439, 459,

496, 501, 513, 518, 521, 580, 589, 615,

631, 642, 676, 680, 755; IX, 18, 36, 50,

99, 114, 119, 125, 155, 161, 170, 189,

223, 224, 241, 258, 263, 264, 288, 321,

383, 399, 403, 419, 445, 510, 546, 587,

592, 608, 614, 626, 636, 642, 646, 656,

706, 707; X, 31, 45, 46, 50, 86, 99, 1 16,

1 18, 131, 132, 197, 227, 242, 284, 329,

340, 370, 398, 416, 433, 438, 479, 507,

526, 535, 549, 560, 566, 570, 571, 601,

620, 631, 654, 659, 678, 690; XI, 23,

97, 114, 142, 186

Arap, I, 28, 73, 84; II, 163, 253, 431. 474;

111, 264, 299, 394, 475, 593, 619; IV,

112, 276, 411, 626; V, 78, 139, 266,

290, 439; VI, 27, 291, 323, 385, 387,

489, 710; VII, 170. 291, 501, 521;

VIII, 1%, 586, 587; IX, 115, 117, 226,

310, 425, 426, 487; X, 15; XI, 182,

183, 184

ârifibillâh, I, 29, 49, 71, 81; II, 140, 262,

409, 437, 446, 591, 700, 726; III, 135,

288, 528, 721, 724, 727; IV, 110, 190,

454. 526, 555, 593, 620, 647; V, 67,

1 19, 201, 402, 449, 699, 742; VI, 157,

188, 236, 446, 455, 465, 558, 559, 611,

625; VII, 25, 29, 109, 691; VIII, 39,

59, 60, 151, 315, 529, 610; IX, 224,

369, 594, 603, 653, 687, 690; X, 131,

151, 547; XI, 41, 58, 223

Ârizatin-Ahvezi. V, 503

Âs b. Vâil, III, 92; IV, 759, 760; V, 571;

VI, 541; X, 421, 624; XI, 161, 169

Âsaf b. Berhiya, VII, 67, 68; VIII, 300,

301

Ashâb- Kehf, V, 282, 321, 330, 331,

332. 334, 339, 341, 342, 344, 345, 346,

347, 349, 350, 351, 352, 353, 354, 356,

357, 358, 359, 400, 403, 436, 550

ashâbül-uhdûd, IX, 331

Âsim, III, 157

Âsim b. Adî, IV, 40; VI, 394

Âsim Efendi, V, 442

Âsim brahim el-Keyyâlî, 1, 88, 98, 100,

102, 103, 104, 105

Âsiye (bint Müzâhim), II, 70, 81; V,

624, 630, 666, 667; VI, 658; VII, 139,

140, 141; X, 224, 225, 229, 709

Aslan, IV, 708; VI, 603, 604; X, 645

NDEKS 303

Âer, IV, 404

Âir, 1, 452

aure, III, 436; IV, 239, 307, 31 1; V, 344,

655

Ala b. Ebû Rebâh, III, 240; VII, 153,

415, 511, 556; IX, 260

Atâ b. Yesâr, VI, 90; VII, 448; X, 445

Atyye b. Büsr el-Mâzinî, VI, 440

Âtike, III, 552; V, 295

Attâb b. Üseyd, II, 454

Aî’ârifii 1-Maârif, I, 18, 31, 33, 37, 115,

144, 203, 227, 254, 404, 661; III, 303.

317, 748; IV, 101, 391; V, 95, 458; VI,

98, 99, 725; VII, 179, 230, 417; VIII,

283, IX, 304, 610; X, 115, 220

Avf b. Mâlik el-Ecaî, X, 174

Avf b. Üzre, X, 359

ayne’l-yakîn, I, 125, 696, 697, 698; II, 43,

369, 500, 577; III, 237, 360, 361; IV,

180. 587; VII, 52, 100, 115; X, 319,

320; XI, 129, 131

aynü'l-cem', IV, 101, 120; V, 509; IX,

224, 613

Ayya b. Ebû Rebîa, II, 485; VIII, 415,

416;

Azâzîl, 1, 172

Âzer, II. 89; III, 170; V, 517, 520, 525;

VII, 207, 422

Aziz, II, 81; IV, 421, 422, 423, 434, 446;

XI. 142, 163

azletmek, II, 244

B

Bâcî, I, 648; VI, 426; VII, 310; X, 87

bâhin, IV, 657

Bahra, III, 54

Bahreyn, II, 718; III, 649

el-Bahrili-Mt'diti. I, 7, 14, 15, 17, 18, 34,

42, 48, 52, 55, 63, 97, 98, 105, 107,

108, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 138,

139, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148,

152, 168, 199, 206, 239; II, 652; III,

330, 505; IV, 219, 768; V, 315; IX,

303; XI, 225

el-Balrii 1-Muhît, I, 136; IV, 563; V, 1%;

IX, 571

Baklî bk. Rûzbihân- Baklî

Balk, II, 452; IV, 708; V, 408, 409, 413;

VI, 603, 604; VIII, 233; IX, 152; X,

285, 287, 645

Basra, 1, 646; II, 73, 670, 688; III. 313; V,

241, 404; VI, 167; IX, 379

bast hali, I, 653; III, 155; VI, 52, 588;

VII, 230; XI, 22

Baak, IV, 708; VI, 603, 604; X, 645

bâtn ilmi. 1, 471; II, 300

bâtn! hal, 1, 108

Bâyezid-i Bistâmî, I, 333; II, 320, 396,

421, 721; IV, 180, 546; VIII, 66, 578;

X, 32, 398

Becîle, VII, 668, 676

Bedir, 1, 363, 466, 663; II, 28, 29. 30, 190,

193, 194, 195, 196, 198, 214. 215. 247,

249, 254, 255, 267, 498, 652, 661; III,

254, 397, 4%, 543, 545, 546, 550, 552,

304 NDEKS

554, 555, 563, 572, 576, 586, 594, 599,

602, 603, 605, 608, 61 1, 612, 613, 614,

615, 619, 620, 621, 622. 623,624, 626,

639, 644, 645, 650, 720; IV, 47, 66,

153, 189, 257, 271, 560, 641, 662, 757,

760; V, 14, 151, 268, 401, 733; VI,

161, 178, 1%, 247, 329, 330, 342, 343,

355, 555, 556, 619, 625, 654; VII, 18,

102, 316, 336, 489, 497, 498, 598, 716,

VIII, 56, 95, 123, 180, 250, 308, 335,

3%, 412, 568, 597, 622, 709, 754; IX,

23, 158, 164, 202, 206, 402, 427, 430,

431, 505, 704; X, 13, 38, 39, 40, 54,

77, 84, 85, 94, 253, 265, 268, 276, 323,

387, 401, 524; XI, 104, 194

Behcetül-Basîr fi erh-i Ferâiz-i Muhta

sar- Halil, I, 85

Behcetü'n-Nüfûs, 1, 135, 243; VII, 460

beka billâh, I, 238; II, 309; IV, 318; V,

614; VII, 599, 617; VIII, 434, 675; IX,

224, 263, 348, 467, 474, 527, 536, 546,

553, 563, 602, 688; X, 116, 355, 474,

565, 582, 635

bekâ hali, II, 326; X, 284

bekâ makam, 1, 495; VII, 141

Bekir b. Vâil oullan, II, 718; III, 671,

675, 676

Bel'am, III, 495,499

Belh, V, 483, 514, 551, 661; VI, 289, 291,

541, 617; VII, 79, 150, 655; VIII, 499;

X. 32

Belks, I, 190, 191; V, 251; VII, 46, 47,

49, 50, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 60,

61, 62, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71,

591, 670, 671; VIII, 306

Benât-i Na', V, 30

Benî Asfar, Ü, 733

Benî Dil, III, 671

Benî Gfâr bk. Gfâroullan

Benî Kayle, II, 157

Benî Kurayza bk. Kurayzaoullan

Benî Mustalik bk. Muta likoullar

Benî Nadîr bk. Nadîroullan

Benî Sel ûl, IV, 559

Bera b. Âzib, III, 298; VIJ, 280; IX, 635;

X, 616

Beraî, II, 56

Berre, VIII, 211

Berva' bint Ukbe, X, 73

berzah, I, 572; VI, 383; VIII, 399

Bessâm Muhammed Bârad, 1, 98

Be^ir, II, 515

beyaz kurtçuk, VII, 62

Beyhakî, I, 138, 211, 245, 249, 250, 313,

400, 402, 443, 517, 518, 576, 579, 603,

605, 623, 669, 682, 684, 710, 713, 715.

750; II, 29, 32, 38, 42, 92, 125, 136,

165, 1 80, 201, 202, 251, 287, 291, 337,

359, 394, 399, 495, 496, 623, 677, 702;

III, 58, 118, 131, 132, 236, 240, 246,

248, 324, 516, 517,555, 568, 579, 599,

611, 623, 699, 709; IV, 33, 36, 38, 70.

88, 128, 156, 203, 220, 274, 380, 387,

433, 608, 646, 692, 744, 756, 760, 762;

V, 38, 82, 123, 174, 201, 206, 238,

260, 289, 314, 315, 329, 330, 341, 378,

384, 474, 478, 560, 579, 589, 590, 591,

595, 621, 622; VI, 98, 162, 206, 261,

NDEKS 305

270, 281, 376, 385, 388, 430, 432,

438, 440, 445, 488, 503, 508, 525, 574,

621, 670, 712. 717, 731; VII, 51, 82,

91, 195, 280, 306, 355, 399, 410, 414,

483, 549, 591, 5%, 607, 710; VIII, 33,

35, 73, 77, 84, 144. 151, 260, 307, 335,

336, 415, 475, 520, 624, 647, 660, 661,

703, 738; IX, 38, 71, 83, 199, 224, 287,

294, 297, 309, 318, 404, 582, 647, 670,

671; X, 65, 67, 114, 187, 261, 331,

564, 689; XI, 47, 48, 57, 65, 69, 91,

106, 123

Beytullah, I, 433, 440, 487; II, 150; III,

339, 601; VI, 200, 201, 202, 207; VIII,

329; IX. 212, 226, 236, 250

Beytülmakdis, I, 331, 332, 418, 419, 433,

458, 459, 463, 464, 466, 469, 474, 656,

693; II, 68, 69, 81, 103, 118, 150, 151,

576, 640, 659, 662, 663, 748; III, 417,

479; IV, 95, 509; V, 173, 181, 182,

184. 246, 440, 456, 495, 496; VI, 95,

314; Vn, 45, 659, 663, 664; VIII, 272,

306, 728; IX, 358, 489; X, 533, 545

Beyzâvî, I, 18, 56, 57, 62, 132, 133, 134,

135, 136, 141, 142, 222, 223, 224, 225,

232, 233, 235, 247, 279, 296, 297, 312,

324, 396, 421, 425, 435, 447, 457, 459,

460, 461, 466, 470, 473, 474, 493, 507,

522, 523, 536, 603, 609, 612, 682, 683,

685, 687, 709, 714, 740, 749, 750; U,

16, 53, 54, 63, 66, 82, 91, 92, 99, 112,

149, 156, 159, 235, 250, 282, 289, 291,

293, 308, 309, 31 1, 31 2, 344, 354, 382,

383, 388, 405, 446, 447, 452, 454, 467,

4%, 498, 509, 51 1, 522, 524, 525, 528,

533. 546. 547. 567. 579. 591. 602. 615,

629, 634, 638, 649, 654, 668, 669, 670,

672, 679, 683, 695, 705, 713, 715, 721,

736, 739, 750, 751; III, 16, 21, 31, 32,

35, 56, 58, 63, 75, 81, 83, 84, 85, 97,

121, 139, 141, 142, 145, 168, 170, 186,

188, 192, 206, 211, 222, 227, 242, 258,

262, 279. 283, 313, 327, 337, 339, .341,

343, 344, 373, 374, 375, 378, 379, 385,

388, 391, 395, 398, 399, 405, 406, 419,

424, 427, 432. 433, 437, 442, 443, 474,

475, 476, 482, 483, 492, 496, 498, 504,

506, 507, 511, 557, 568, 570, 573, 579,

594. 595, 596, 600, 601, 603, 604, 610,

611. 615, 618, 622, 639, 645, 654, 659,

660, 662, 664, 665, 666, 672, 673, 675,

676, 678, 682, 688, 695, 701, 702, 729,

731; IV, 14, 15, 24, 28, 29, 37, 41, 42,

47, 60, 88, 95, 96, 105, 106, 109, 115,

119, 125, 128, 129, 134, 142, 146, 147,

155, 158, 162, 168, 174, 1 77, 179, 183,

186, 187, 189, 192, 194, 1%, 197, 211,

219, 235, 236, 240, 241, 246, 247, 256,

261, 265, 266, 272, 273, 276, 277, 288,

296, 306, 311, 312, 320, 323, 324, 327,

346, 349, 355, 356, 359, 361, 362, 363,

369, 379, 380, 386, 389, 397, 399, 400,

422, 429, 430, 450, 466, 486, 487, 505,

506, 510, 514, 515, 516, 545, 550, 553,

566, 570, 580, 581, 582, 583, 592, 605,

614, 622, 625, 626, 627, 631, 632, 636,

642, 653, 658, 659, 663, 668, 669, 672,

674, 678, 690, 693, 695, 710, 711, 714,

306 NDEKS

718, 721, 723, 729, 734; V, 18, 22, 23,

27, 28, 29, 30, 31, 36, 41, 47, 48, 65,

66, 72, 73, 74, 91, 93, 96, 97. 114, 120,

122, 131, 132, 138, 139, 141, 143, 145,

153, 154, 157, 173, 184, 199, 216, 218,

224, 227, 231, 243, 252, 262, 266, 267,

300, 331, 346, 377, 393, 41 0, 448, 518,

551, 556, 558, 585, 591, 653, 704, 705;

VI, 248, 355, 430, 470, 547, 549, 580,

653; VII, 38, 177, 219. 220, 222, 232,

235, 250, 255, 333, 336, 343, 349, 350,

390, 395, 422, 424, 441, 457, 498, 552,

553, 558, 570, 584, 585, 61 1, 634, 659;

VIII, 16, 47, 172, 216, 245, 246, 259,

492, 505, 560, 673; IX, 31, 78, 367,

430, 480; X, 16, 311, 344, 354, 421,

431, 477, 490, 535; XI, 114, 225

Bezzâr, I, 31, 284, 400, 540, 701, 728; II,

33, 174, 472, 490, 613; III, 32, 175,

500; IV, 28, 40, 212, 417, 441, 666;

V, 123, 543, 576; VI, 162, 382; VIII,

102, 144, 212, 734, 739, 740, 741; IX,

70, 81, 83, 122, 671; X, 187, 689; XI,

46, 64

Bezzi, XI, 48

Bilâl-i Habeî, IV, 373; V, 62, 211, 364,

501; VII, 208, 281; IX, 115, 123, 291;

X, 113, 624; XI, 33, 34

Birmâvî, VI, 398

Birzâlî, I, 40

Bir b. Berâ b. Ma'rûr, IV, 300, 609; IX,

239

Bir b. Eyvûb, VIII, 317

Biûrül-Hediyye fi ,Vfezhebi s-S ûfiyye, I,

88

Bizans, 1, 195, 318; II, 302; III, 586; VII,

409, 527, 543; VIII, 58; X, 97

BizanslIlar, I, 554; m, 586, 5%; VII,

335, 336

Boa, IV, 708; VI, 603, 604; X, 645

Buyetii'l-Mesâlik, II, 21

1

Buyetü's-Sâlik, I, 441; III, 36

Buhar, I, 31, 43, 47, 56, 80, 81, 83, 84,

108, 110. 111, 135, 137, 138, 141, lo6,

167, 171, 209, 211, 242, 247, 253, 257,

267, 273, 334, 362, 363, 373, 386, 390,

454, 478, 517, 520, 532, 535, 541 , 515,

561, 572, 586, 598, 604, 613, 616, 623,

630, 640, 646, 648, 651, 652, 672, 699,

707, 71 1, 715, 718, 729, 734, 741, 744,

748, 750; II, 23, 32, 34, 65, 70. 79, 81,

94, 97, 104, 119, 125. 144, 145, 152,

162. 169, 180, 181,222, 225,249, 251,

254, 275, 287, 291, 297, 302, 305, 306,

308, 314, 319, 326, 367, 371. 381, 384.

386, 390, 394, 395, 418, 419, 435, 444,

457, 462, 487, 490, 493, 504, 538, 552,

560, 561, 566, 568, 584, 589, 597, 604,

616, 622, 628, 635, 636, 638, 645, 652,

654, 671, 673, 675, 676, 681, 701 , 703,

708, 730, 742; III, 20, 29, 38, 46, 53,

97, 106, 109, 126, 159, 171, 179, 198,

223, 291, 299, 322, 360, 379, 380, 394,

398, 404, 407, 460, 467, 489, 503, 506,

531, 567, 578, 583, 597, 607, 611, ol 8,

647, 664, 667, 677, 679, 705, 720, 725,

743; IV, 16, 29, 38, 46, 47, 55, 68, 74,

90, 92, 94, 99, 175, 197, 258, 267, 291,

322, 325, 344, 346, 353, 366, 374, 403,

NDEKS 307

429, 433, 434, 459, 462, 479, 487, 498,

500, 529, 531, 534, 550, 560, 564, 569,

570, 614, 658, 672, 677, 683, 690, 709,

711, 729, 737, 757, 758; V, 49, 51, 80,

91, 93, 98, 121, 123, 165, 166, 172,

1 74, 207, 214, 225, 228, 242, 246, 260,

262, 287, 299, 314, 341, 379, 383, 388,

405, 406, 41 1, 416, 417, 422, 423, 424,

435, 458, 466, 469, 483. 491. 505, 514,

537, 542, 549, 557, 559, 571, 586, 589,

590, 608, 612, 622, 633, 681, 719, 735,

736; VI, 71, 84, 90, 106, 108, 138, 142,

149, 153, 155, 161, 180, 192, 196, 208,

222, 229, 272, 282, 329, 331, 341, 379,

382, 383, 393, 394, 397, 398, 411, 432,

441, 464, 542, 558, 585, 586, 591, 611,

619, 664, 666, 671, 683, 691, 722, 723,

728, 731, 732, 733; VII, 37, 40, 76, 83,

91, 175, 182, 200, 201. 203, 206, 259,

280, 281, 353, 368, 387, 436, 459, 469,

484, 512, 518, 521, 542, 546, 551, 559,

569, 578, 584, 592, 598, 603, 604, 606,

611, 619, 629, 678, 690, 698, 710, 714;

VIII, 17, 58, 63, 67, 68, 85, 86, 122,

130, 156, 157, 160, 200, 205, 299, 302,

308, 330, 340, 358, 399, 400, 415, 419,

433, 437, 447, 455, 468, 564, 640, 658,

663, 672, 703, 712, 713, 728, 738; IX,

42, 88, 112, 114, 127, 143, 147, 174,

185, 187, 208, 212, 224, 236, 250, 259,

268, 278, 284, 287, 2%, 307, 313, 348,

349, 372, 393, 398, 401, 408, 416, 439,

443, 447, 479, 483, 518, 548, 565, 584,

592, 600, 618, 620, 640, 644, 658, 670,

675, 681, 688; X, 28, 38, 58, 64, 78, 96,

145, 150, 168, 182, 194, 202, 205, 219,

225, 272, 282, 283, 289, 360, 361, 372,

395, 397, 402, 448, 470, 51 6. 578, 580,

620, 628, 633, 639, 677, 682, 699; XI,

11, 45, 53, 62, 76, 100, 121, 163, 184,

189,212,224

Buhtunnasr, I, 693; II, 734; III, 484, 701;

V, 182. 183. 185. 439; VI, 27. 28; VII,

664; IX, 489

Bûsîrî, I, 64, 80. 85, 101, 102, 137, 512:

II, 369; III, 16, 316; IV, 459, 623; V,

31; VII, 313, 652; VIII, 637; IX, 82

Büdeyl, III, 61

el-Büdûrü 's-Sâfire, 1, 137

Bünyamin, I, 452, 658; IV, 403, 404,

470, 472, 473, 476, 477, 480, 482, 484,

485, 486, 490, 493, 494, 495, 503, 504

C

Câbir. 1, 94, 210, 229

Câbir b. Abdullah, 1, 229; II, 40, 72, 191,

192, 257, 336, 337, 435, 604; IV, 162;

V, 558; VIII, 557, 641; V, 211, 558,

560; VII, 238, 464, 592; IX, 222, 552

Cad, 1, 452; IV, 404

Cafer*i Sâdk, 1, 32, 33, 61, 184, 236, 254;

II, 41, 60, 307, 670; III, 531; IV, 340,

385; V, 562, 605, 718; VI, 150, 273,

574; VII, 177, 645; VIII, 68, 294, 427,

456, 680, 755; IX, 403, 545; XI, 142

Cafer-i Tayyar, III, 22; VII, 204, 415,

600

NDEKS

Câlût, 1, 12, 490, 656, 662, 664, 666, 667,

668, 670; V, 183, 185

el-Câmi' li-Ahkâmil-Kuran, I, 135, 562,

643, 660, 663, 668; II, 33, 34, 38, 42,

95, 99, 152, 243, 263, 331, 369, 374,

381, 41 1, 498, 566, 61 5, 670, 734, 738;

III, 555, 609; IV, 47; V, 134, 478, 540,

548, 555, 585, 591, 598, 599, 630; VI,

16, 28, 91, 92. 106, 107, 123, 126, 129,

175, 197, 201, 208, 213, 217, 232, 289,

358, 367, 382, 393, 398, 414, 420, 430,

443, 444, 474, 478, 483, 500, 51 1, 678,

697, 706; VII, 30, 32, 36, 40, 44, 75,

79, 80, 86, 111, 149, 153, 163, 170,

171, 185, 204, 228, 253, 255, 267, 280,

291, 295, 310, 321, 336, 347, 388, 422,

431, 456, 468, 476, 483, 501, 503, 508,

558, 570, 584, 606, 610, 612, 619, 642,

656; VIII, 17, 34, 41, 82, 92, 98, 101,

103, 109, 121, 132, 138, 211, 216, 278,

280, 282, 296, 321, 371, 375, 377, 400,

405, 409, 429, 436, 446, 454, 458, 462,

472, 483, 489, 560, 635, 637, 640, 719,

720, 728; IX 15, 21, 39, 44, 45, 53, 72,

79, 81, 85, 86, 93, 94, 111, 116, 123,

131, 145, 152, 154, 164, 177, 191, 198,

199, 203, 205, 208, 213, 222, 240, 243,

244, 260, 261, 279, 291, 292, 313, 316,

325, 337, 344, 350, 358, 367, 380, 387,

408, 409, 421, 430, 437, 439, 447, 448,

462, 468, 479, 480, 486, 487, 505, 511,

513, 514, 516, 541, 543, 544, 551, 552,

559, 571, 582, 590, 598, 603, 622, 628,

658, 667, 668, 684, 686, 704; X, 13,

27, 28, 29, 30, 32, 58, 63, 65, 72, 77,

78, 79, 85, 93, 97, 114, 139, 157, 173,

1 80, 185, 194, 195, 1%, 202, 210, 21 1,

212, 217, 220, 224, 229, 231, 241, 258,

261, 262, 267, 273, 275, 280, 281, 289,

2%, 300, 302, 323, 325, 373, 401, 412,

414, 421, 424, 428, 456, 460, 469, 476,

494, 524, 531, 534, 541, 558, 564, 575,

577. 578. 586. 587. 606. 608. 659. 665,

682, 686, 693, 718; XI, 25, 33, 182,

206

Camiiil-Beyân, I, 25, 26. 37, 43, 50, 60,

135, 149, 203, 418, 554, 670, 728; U,

82, 103, 133, 145, 153, 159, 162, 169,

195, 278, 304, 323, 356» 395, 410, 435,

448, 462, 479, 508, 580, 626, 661, 676,

739, 743; III, 32, 50, 51, 52, 69, 71,

117, 120, 126, 142, 255, 258, 419, 424,

495, 506, 511, 514, 531, 583, 588, 599,

646, 661, 671, 687; IV, 20, 28, 32, 36,

70, 79, 88, 92, 93, 119, 137, 226, 235,

240, 258, 266, 416, 498, 509, 510, 523,

559, 569, 589, 630, 658, 662, 691, 712,

744, 756; V, 81, 122, 157, 226, 266,

272, 283, 294, 295, 313, 337, 355, 364,

406, 41 6, 431, 460, 469, 472, 478, 484,

492, 493, 506, 51 2, 514, 534, 539, 546,

549. 558. 560. 591. 599. 624. 658. 666,

716, 725, 726; VI, 31, 44, 48, 59, 81,

82, 90, 95, 107, 109, 115, 126, 129,

131, 142, 145, 146, 153, 170, 180, 187,

192, 196, 225, 241, 281, 303, 341, 357,

362, 380, 381, 385, 422, 497, 502, 505,

525, 533, 549, 556, 573, 578, 580, 607,

NDEKS

609, 611, 614, 616, 652, 656, 705; VII,

22, 38, 50, 68, 79, 86, 96, 111, 117,

118, 120, 123, 140, 146, 151, 152, 157,

164, 169, 172, 195, 1%, 201, 206,214,

231, 238, 241, 244, 253, 291, 299, 31 1,

314, 336, 349, 363, 410, 425, 434, 448,

475, 482, 484, 538, 553, 555, 558, 562,

565, 569, 574, 591, 592, 5%, 601, 603,

604, 606, 621 , 629, 634, 655, 665, 668,

670, 671, 682; VIII, 32, 73, 86, 146,

1 58. 164. 199, 226, 227, 232, 234, 252,

260, 273, 281, 31 1, 415, 432, 436, 458,

520, 532, 549, 571, 646, 737, 738; IX,

21. 43. 44. 94. 109. 143. 152. 165. 199,

213, 216, 218, 261, 268, 278, 333, 421,

430, 437, 440, 441, 442, 462, 463, 468,

470, 514, 530, 622, 635, 662, 693, 704;

X, 15, 23, 28, 30, 54, 58, 77, 78, 129,

165, 195, 201, 235, 258, 259, 280, 296,

300, 302, 608; XI, 77

el-Câmiu's-Sagîr, I, 99, 138, 143; II, 254;

VI, 15; VII, 256, 257; VIII, 212; IX,

259; X, 87, 416; XI, 206

Can Levi Mion, 1, 131

cebcrût âlemi, I, 299; III, 172; IV, 263;

VI, 349; VII, 454

Cebrail, I, 63, 108, 149, 157, 190, 193,

210, 246, 252, 294, 322, 371, 372, 388,

389, 466, 567, 672, 674, 728, 735; II,

54, 76, 77, 86, 87, 195, 151, 244, 255,

304, 395, 439, 508, 579, 5%, 637, 638,

645; III, 66, 92, 225, 299, 395, 400,

453, 530, 551, 552, 570, 623; 46, 116,

282, 303, 413, 414, 431, 508, 594, 623,

309

675, 676, 678, 746, 759, 760; IV, 164,

335, 339, 340, 344, 345, 346, 361, 453,

463, 510, 514, 516, 518, 519, 534, 734,

737; V, 123, 137, 499, 500, 501, 502,

507, 553, 624, 6%, 697, 699, 712; 89,

90, 91, 123, 128, 149, 202, 708, 709,

714, 715, 731, 732; VI, 136, 241, 266,

306, 401, 419, 549, 554, 565, 631, 657,

671, 695, 696, 704, 710, 715; VII, 20,

62, 68, 80, 118, 185, 121, 122, 289,

416, 468, 469, 541, 542, 557, 569, 682,

984; VIII, 17, 116, 123, 124, 216, 276,

294, 310, 339, 420, 460, 465, 522, 536,

640, 649, 705; IX, 15, 300, 358, 385,

387, 436, 438, 439, 440. 442, 463, 471,

4%, 500, 547, 650, 704; X, 14, 49, 53,

191, 201, 208, 209, 210, 21 1, 241, 247,

273, 317, 318. 319, 322, 324, 393, 395,

412, 448, 450, 469, 522, 551, 584, 585,

586, 676, 678; XI, 44. 53, 80, 83, 167,

201, 212

Ced b. Kays, III, 727, 732, 733; IX 222

el-Cedyü, V, 30

Cehcâh b. Said, X, 127

Celâleddin-i Mahallî, 1, 136; VIII, 489

Celâleddin-i Süyûtî bk. Süyûtî

Celâleyn Tehiri, I, 80, 133, 134, 136, 239,

453, 579; II, 198, 205, 349, 355, 447,

473, 568, 736, 740; III, 256, 473, 676,

711; IV, 48, 71, 102, 137, 164, 266,

267, 379, 430, 500, 515, 533, 563, 636,

737; V, 41, 72, 96, 185, 224, 243, 251,

260, 367, 413, 420, 426, 492, 505, 573,

599, 605, 613, 722; VI, 32, 40, 155,

310 INDKKS

168, 193, 296, 304, 314, 327, 358, 369,

412, 541, 599, 604, 662, 671, 672, 691,

726; VII, 93, 267, 287, 299, 307. 341,

369, 444, 458, 472, 516, 672; VIII, 59,

85. 105, 148, 213, 217, 221, 242, 245,

277, 302, 343, 375, 427, 436, 438, 459,

495, 507, 613, 627, 653, 700; IX, 50,

103, 1 1 0, 1 1 5, 1 86, 1 93, 253, 348, 373,

416. 465. 523, 565, 581, 706; X, 154,

176, 304, 482, 525, 611, 698; XI, 50,

95, 225

cem' hali, II, 210; III, 165, 166, 580; IX,

224

Ccm'ul-Ccvâm, I, 82; VIII, 217

cennetü'l-me'vâ, IX, 436. 443

cerâd, III, 431

Cerade, VIII, 299

Cerîri, V, 340; X. 620

cessâse, VII, 110

el-Cevâhir, X, 457; XI, 150

el-Cevîhirii 1-Acîbe miti Telifi Seyyidî Ah-

med bn Acibe, 1, 102, 104, 105

el-Cevahiri/T Hizâtt, 1, 136

Cei'âhirii 1-Krtûs, I, 88

Cevdet Muhammed Ebül-Ye/îd

el-Mehdî, I, 57, 63

Cevheri I, 205

Cezayir, 1, 89; IV, 75

Cibril bk. Cebrail

Cibril -i Emin bk. Cebrail

cihad, I, 10, 11, 551, 591, 592, 640, 650,

651; II, 10, 11, 34, 65, 79, 94, 249,

261, 435, 450, 453, 457, 473, 492, 494,

495, 616, 628, 633, 638, 671, 713; III,

109, 171, 489, 606, 678, 683, 697; V,

147, 262, 276, 458, 483; VI, 196, 224,

329, 531, 591, 683, 722; IX. 205; X, 6.

220, 221

cihad- ekber, I, 60; IV, 109

cömertlik, I, 92, 415, 519, 521, 550; II,

208, 236, 302, 405, 426, 540, 733; III,

498, 606; IV, 47, 176, 248; V, 79, 121;

VI, 326. 420; VII, 363. 560; VIII. 36,

47, 80, 212, 366, 686; X, 31, 261, 262,

595; XI, 163

Cûdî, IV, 307, 310, 31 1 ; IX, 487

Cübeyr b. Mut'im, III, 611; XI, 176

Cülâs, IV, 32, 33

Cülendâ b. Kerker, V, 429

Cünda' b. Amr, III, 396

Cündeb b. Abdullah, 1, 164

Cündeb b. Züheyr, V, 472

Cüneyd-i Badadî, I, 53, 90, 126, 128,

144, 220, 394, 429, 494, 724, 743; II,

96, 175, 244, 295, 296, 307, 320, 176,

402, 413, 437; III, 155, 165, 293, 629,

706, 714, 750; IV, 180, 285, 350, 351,

405, 546, 555, 643, 716; V, 340, 407,

528, 602, 720; VI, 123, 151, 189, 506,

559, 666, 673, 726; VII, 33, 125, 230,

293, 329, 415, 416, 426, 431, 486, 535,

660; VIII, 303, 387, 580, 641, 731; IX,

50, 125, 189, 208, 253, 288, 305, 594,

678; X, 132, 220, 262, 370, 587 XI,

170

Cürhüm, IV, 676, 677; VI, 202

Cüveyriye bint Haris, VII, 545

Cüzam, VII, 668

NDEKS

çile, I, 322; II, 532, 609; IV, 105; V, 541;

VII, 268; X, 56

Çin, V, 241, 440, 447; VII, 655; VIII, 306

D

dâbbetül-arz, III, 299; VI, 143; VII,

110, 111, 128

Dahhâk, I, 26

Dahhâk b. Müzâhim, II, 99, 657; III,

258; IV, 553, 657; V, 71, 469; VI, 150,

231, 556, 593, 619, 652; VII, 250, 295,

351, 672; VIII, 77, 146, 487; 469; IX,

146, 337, 433; X, 194, 331, 425, 460;

XI, 119

Dakyanus, V, 332, 335, 337, 338, 343,

352, 353, 355

Damdam b. Amr el-Gfâri, III, 551

Damreoullan, III, 659, 665

Dân, I, 452; IV, 404, 406

Dârekutnî, I, 628; II, 435, 669; III, 51 ;V,

278; VIII, 212; X, 64

Davud (Hz.), I, 12, 666; II, 428, 576; III,

17, 18, 185, 427, 440, 458; IV, 248,

425, 603, 670; V, 183, 185, 237, 440;

VI, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 523;

VII, 24, 28, 30, 398, 422, 424, 425,

552, 594, 649, 650, 651, 652, 653, 656,

657, 658, 659, 660, 663, 688; VIII,

270, 271, 272, 273, 274, 275, 276, 277,

278, 279, 280, 281, 282, 283, 284, 285,

286, 288, 295, 297, 306, 474, 673; IX.

152, 647; X, 397

Davud-i Bâhiiî, I, 95

Davud-i Tâî, 1, 126; IV. 555

Davud-i Zahiri, III, 240

deccâl, II, 581; III, 299; V, 241, 456; VI,

95

Dekyûs, V, 331

delice (dölengeç), VII, 31

Demiri, V, 196; VIII, 200

Deylem, V, 241

Deylemî, I, 47, 61, 195. 418, 471; II, 165,

207, 494, 652, 718; III, 440; V, 50,

241; VI, 55, 135, 387, 437; VII, 159,

216, 321, 578, 598; VIII, 20, 212, 661;

IX, 337, 374, 401; X, 693; XI, 140

Deyne, IV, 404

Dmak, I, 37, 38, 49, 51, 57, 60, 61, 67,

96, 105, 204, 205, 256; II, 79, 90, 369,

659; III, 417, 529, 537, 599; IV, 113,

263; V, 17, 85, 104, 206, 225, 438,

441, 500, 618, 716, 717, 721; VI, 41,

314, 559, 574, 595; VII, 50, 137, 159,

165. 172, 223, 454, 472, 475, 598, 654,

703; VIII, 64, 109, 131, 171, 283, 295,

310, 330, 336, 421, 566, 745; IX, 34.

304, 381; X, 68, 115

Dmyâmînî, III, 453

Drâr Mescidi, IV, 82

Dihye b. Halîfe, III, 92; X, 113, 247

Dinye, 1, 452

Dinin, I, 137

Dîvânii Kasâidfi't-Tasavvjf 1, 102

dua, I, 304, 305, 323, 324, 337, 339, 347,

348, 362, 438, 439, 440, 442, 443, 467,

478, 479, 487, 535, 536, 539, 569, 570,

571 , 599, 646, 666, 701, 734, 749; III.

312 NDEKS

70, 72, 94, 141, 156, 157, 226, 230,

278, 365, 371, 374, 377, 390, 391, 396,

423, 424, 430, 432, 433, 434, 495, 499,

502, 503, 504, 519, 520, 558, 559, 560,

561, 570, 572, 579, 599, 618, 634, 635,

738, 750

dünya sevgisi, I, 35, 109; VII, 233; X,

195, 197; XI, 142

ed-Dürerü 1-Mütenâsire fi Teuci-

hi 1-Krââtjl-Miitemtire, I, 99

E

ebrâr (salih), II, 303; X, 473, 616, 618,

621, 622

Ebrehe b. Sabbâh el-Erem, XI, 147

Ebtah, X, 586

Ebû Abdullah- Kuraî, II, 147

Ebû Abdullah- Misnâvî, I. 86

Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed

b. Bennîs el-Fâsî, I, 84, 85

Ebû Abdullah Muhammed b. Ali

el-Verzâzî et-Ttvânî, I, 82

Ebû Abdullah Muhammed b. Muham-

med, 1, 40, 83; VI, 32, 193, 594, 652;

VII, 84; VIII, 91; IX, 74; V, 242, 491,

583, 613; X, 80

Ebû Abdullah Muhammed Tâvüdî bk.

bn Sûde

Ebû Abdullah Tayyib b. Abdülmecid

b. Kran, I, 84

Ebû Abdullah- Sâhilî, III, 36; VII, 559;

IX, 317

Ebû Abdurrahman es-Sülemî, 1, 48, 62;

11,307

Ebû Ahmed-i Yezidî, VIII, 356

Ebû Akl, IV, 40; IX 587

Ebû Ali ed-Dekkâk, V, 104; VII, 103

Ebû Âmir, IV, 79

Ebû Amr e-eybânî, IV, 514

Ebû Bekir (Hz.), I, 158, 189, 190, 212,

250, 271, 478, 599, 603, 725, 745; II,

202, 221, 277, 278, 296, 443, 531, 571,

637, 652, 672, 717, 718, 719; Ol, 58,

1 68, 21 4, 323, 529, 553, 554, 559, 594,

610, 623, 644, 645, 661, 667, 695, 719,

720; IV, 36, 103, 119, 422, 466, 755;

V, 212, 317, 318, 319, 517, 521, 632;

VI, 192, 398, 402, 403, 409, 411, 412,

424, 438, 732; VII, 169, 250, 319, 335,

336, 431, 545, 576, 577, 580, 606, <45;

VIII, 379, 571, 635, 658, 661; IX, 69,

123, 177, 231, 262. 267, 269, 278, 291,

459, 628, 655; X, 14, 63, 201, 203,

209, 21 1, 408, 423, 467, 470, 564, <39;

XI, 33, 34, 37, 195, 196

Ebû Bekir bnül-Arabi, I, 37, 21 1 II,

516, 702; III, 222, 537; IV, 691, 723;

V, 273, 491, 503; VI, 106, 500, 504;

VII, 170, 171, 606; VIII, 301, 659; IX,

594; X, 65, 414, 558

Ebû Bekir Muhammed b. Lebbâd

el-Kayrevânî, I, 86

Ebû Bekir b. Tahir, VI, 714; VII, 20; XI,

141

Ebû Bekir-i Vâstî bk. Vâstî

Ebû Bekir el-Verrâk, V, 95, 638; VI,

666; VIII, 518; X 154, 596, 633, 220

Ebû Bistâm, VIII, 356

NDEKS 313

Ebû Cafer el-Ukaylî, X, 373

Ebû Cafer b. Zübeyr, III, 76; XI, 223

Ebû Cehdel b. Süheyl, V, 62

Ebû Cehil, III, 109, 120, 242, 245, 5Ü3,

552, 553, 593, 597, 615, 619; IV, 425,

589, 641, 659, 729, 760; V, 246, 600;

VI, 57, 177, 216, 541; VII, 113, 206,

214, 503, 606, 692; VIII, 108, 180,

352, 375, 555, 584, IX, 44. 45, 243; X.

74, 265, 323, 326, 423, 429, 555, 587,

624; XI, 33, 44, 75, 76, 77, 160

Ebû Cendel, IX, 306

Ebû Davud, III, 42, 58, 374, 489, 531,

546, 568, 633, 658, 664, 709, 710; V,

38, 121, 123, 164, 165, 207, 214, 218,

238, 262, 318, 424, 435, 474, 535, 542,

627, 633, 735, 736; X, 114

Ebû Dücâne, II, 218, 219; X, 22

Ebû Evfâ, IV, 73, 74

Ebû Eyyûb el-Ensârî, VI, 401, 402; IX,

39

Ebû Hafs Haddâd, I, 404; III, 165; IX,

118

Ebû Halid-i Yemenî, X, 275

Ebû Hanîfe, I, 211, 212, 245, 246, 488,

562, 619, 620, 630; II, 152, 368, 391,

397, 411, 412, 504, 505, 508, 510, 51 1,

628, 681, 682, 688, 695; III, 27, 28,

29, 39, 40, 42, 63, 239, 259, 610, 655,

675, 695, 745; IV, 553, 657; V, 134,

209; VI, 105, 106, 201, 208, 379, 390,

393, 428, 436, 445, 711, 724; VII, 38,

171, 336, 458, 593, 612; VIII, 65, 164,

312, 581; IX, 44, 164, 550, 590, 591,

667, 668, 669; X, 42, 72, 114, 181,

184, 202, 205, 397, 406, 407, 639

Ebû Hayseme, IV, 105; XI, 130

Ebû Havyan el-Endelüsî, I, 134, 136;

IV, 563; IX, 496, 524, 571

Ebû Hâzim, VII, 660; X, 87

Ebû mrân el-Abdûsî, I, 86; V, 262; IX

85

Ebû shak el-Herevî, III, 747, 748; IV,

16

Ebû shak brahim el-Basri, I, 94

Ebû shak ez-Zeccâc bk. Zeccâc

Ebû Kays b. Eslet el-Ensârî, II, 356

Ebû Kays Fakihe b. Mugîre, III, 624

Ebû Kerb Esad el-Himyerî, VII, 676;

IX, 333

Ebû Kuhâfe, IX, 123; X, 423

Ebû Leheb, III, 511; VI, 723; VIII, 85,

375; XI, 191, 192, 193, 194, 195, 196,

199

Ebû Lehîa, IV. 433

Ebû Liibâbe, III, 587, 588, 589

Ebû Mansûr el-Mâtürîdî, VIII, 423, 557

Ebû Medyen el-Maribî, I, 67, 591; III,

26; V, 365; VIII, 734

Ebû Mersed, X, 53

Ebû Miclez, VI, 380

Ebû Muhammed b. Abdülber, XI, 184

Ebû Muhammed Câbir, I, 94

Ebû Muhammed b. Itâb, I, 86

Ebû Muhammed Mekkî, VI, 497

Ebû Muhammed Said, I, 94

Ebû Muhammed Salih el-Heskûrl, 1, 86

Ebû Muhammed Sehl, I, 163

314 NDEKS

Ebû Musa el-Bünân, I, 86

Ebû Musa el-E'ari, I, 679; II, 323; III,

599; IV, 55; V, 341; VI, 125, 558; IX,

131, 549; X, 281

Ebû Musa mrân el-Cânâtî, I, 86

Ebû Mus'ab, VII, 416

Ebû Müslim-i Havlini, VIII, 740

Ebû Nasr el-Hemedânî, IX, 622

Ebû Nasr es-Serrâc bk. Serrâc

Ebû Nuaym, I, 36, 45, 60, 66, 138, 604,

671, 701, 715; II, 41, 109, 201, 254,

262, 394, 400, 444, 677; III, 141, 237,

324, 440, 458, 710; IV, 111, 136, 236,

380, 762; V, 225, 262, 414, 562, 721,

729, 739; VI, 63, 94. 100. 102, 150,

261, 339, 373, 382, 383, 549, 563, 666;

VII, 20, 91, 143, 164, 246, 435, 473,

535, 578. 592, 633, 660. 661; VIII, 64,

142, 144, 182, 188, 448, 627, 645, 732,

736; IX, 81, 168, 169, 647; X, 87, 112,

1 16. 268. (A7. 687; XI, 40, 46, 69, 149

Ebû Osman, I, 404; II, 349; IV, 643; V,

648; VII, 416; IX, 288, 305, 707

F.bû Osman- Hîrî, I, 52, 213; VI. 663,

669; IX, 288

Ebû Osman- Maribî, III, 724; X, 619

Ebû Re/în, IV. 268

Ebû Rezîn el-Ukaylî, VIII, 32

Ebû Sa'lebe el-Hucrü, III, 51, 58

Ebû Said, I, 359, 701; II, 287, 354, 471,

656, 676; IV, 37; V, 226; VII, 484,

574; VIII, 144, 281, 356, 433, 630,

661, 672; IX, 294, 305, 399, 404, 612;

X, 325

Ebû Said-i Harrâz, I, 52; II, 471; IV,

206, 207; V, 287; IX, 36, 294, 305,

399, 612

Ebû Said-i Hudrî, IV, 80; V, 466, 726;

VI, 181, 554

Ebû Sinan el-Esedî, IX 236

Ebû Süfyân, II, 219, 220, 226, 227, 263,

265, 266, 267, 424; III, 109, 551, 552,

602, 603, 619, 672; VI, 330, 340, 341;

VII, 417, 503, 521, 545, 642; VIII, 58,

576; IX, 22, 236, 307; X, 13, 73, 76,

77; XI, 161, 195

Ebû Süfyân b. Haris b. Abdülmuttahb,

III, 691

Ebû Süleyman- Dârânî, I, 543, 671; II,

345, 422; III, 165; V, 101; VI, 102,

673; VII, 485, 490

Ebû Ta hr, X. 570

Ebû Ta Iha, II, 145, 234; X, 28

Ebû Tâlib, II, 568; III, 111, 583, 644,

649. 658; IV. 92, 124; V, 1 73, 236; VI.

334; VII, 205, 206, 207, 208, 591, 600;

VIII, 84, 85, 104, 121, 260, 261; IX,

262; XI, 42, 44

Ebû Tâlib-i Mekkî, I, 30, 137, 144, 157,

162, 165, 409, 613, 707, 724; II, 74;

III, 308, 323, 437, 473, 750; IV, 254,

255, 256. 284, 324, 516, 583, 610, 611,

636, 715; V, 122, 212, 341, 342, 419,

420, 461, 529, 735; VI, 111, 270, 282,

283, 440, 725, 727; VII, 41, 42, 159,

179, 180, 246, 247, 303, 305, 413, 416,

598. 645, 715; VIII, 39, 40, 244, 245,

297, 409, 643; IX 133, 223, 255, 272,

N'DF.KS 315

398, 459, 488, 489, 603, 685, 691, 694;

X, 178, 179, 708

Ebû Taybe (Zaybe), VIII, 737

Ebû Türâb Nahebî, I, 525; II, 387

Ebû Ubeyd (Kasm b. Sellâm), I, 26; VI,

423; IX, 86; X, 717

Ebû Ubeyd et-Tûsî, IX, 86

Ebû Ubeyde, VI, 609; VIII, 446; X, 717;

XI, 117

Ebû Ubeyde b. Cerrah, II, 48, 49

Ebû Ümâme, II, 323; V, 469; VII, 410;

VIII, 144, 738; IX, 337

Ebû Ümâme el-Bâhilî, V, 97, 716; VI,

439

Ebû Vehb-i Çemî, II, 34

Ebû Yahya, I, 574

Ebû Yâsir, II, 128

Ebû Zekeriyya el-Ferrâ, 1, 138

Ebû Zer, II, 296, 476; III, 610; IV, 64; V,

538; VI, 192, 196, 541, 725; VII, 250;

VIII, 130, 531, 532, 744; IX, 283, 441;

X, 684, 685, 686, 687

Ebû Zeyd Abdurrahman el-Arif, I, 86

Ebû Zeyd es-Seâlibî bk. Seâlibî

Ebû Züheyr en-Nümeyrî, I, 246

Ebû Zür'a, III, 709

Ebûkubeys, III, 552; VI, 206, IX, 479

Ebü'd-Dahdah, I, 612

Ebü'd-Derdâ, I, 28, 36, 44, 298, 664; II,

165, 2%, 657; III, 259; IV, 669; VI,

725; VII, 347; VIII, 144, 744; IX, 44;

X, 311, 693

Ebül-Abbas, I, 71, 75, 91, 201, 736; III,

215, 299, 306, 394, 750; IV, 438; V,

174, 637, 675, 721, 724; VI, 40, 63,

67, 86, 121, 162, 192, 339, 412; VII,

170, 230, 414, 468, 514, 611; VIII,

121, 131, 147, 578; IX, 305; X, 13; XI,

66

Fbül-Abbas el-Hazr, VII, 414

Ebül-Abbas- Mürs, I, 95, 144, 203,

227, 230, 239, 257. 326, 408, 719. 735:

II, 160, 320, 684. 696; III, 146, 329,

412; IV, 126, 133, 180, 623, 637, 648;

V, 449, 509, 604; VI, 67, 162; VII, 58,

514; VIII, 45, 284; IX, 369, 463, 689;

X, 536, 559; XI, 56, 85, 105

Ebül-Âliyc, III, 610; VI, 95, 192; VII,

250; VIII, 74; IX, 598

Ebül-A'ver es-Sülemi, VII, 503

Ebül-Cüz, XI, 150

Ebü'd-düyûf, II, 534

Ebül-Eed Üsevd b. Kelede el-Cu-

mahî, X, 429; XI, 13

Ebül-Ferec bnü'l-Cev/.î, V, 518

Ebül-Fevz Hamdûn bnü'l-Hâc, I, 84,

85, 86; V, 242

Ebül-Haccâc ed-Darîr, VIII, 417

Ebül-Hasan el-Adevi, I, 83

Ebül-Hasan Ali b. Ahmed b. atîr

el-Hasenî, I, 81

Ebül-Hasan Nûreddin, I, 95

Ebül-Hasan- Sagîr, I, 86; V, 262

Ebül-Hasan- âzel, I, 77, 89, 95, 113,

288, 345, 380, 41 1, 499, 589, 643, 661

,

698; II, 79, 256, 374, 653; III, 53, 1 89,

230, 464, 499; IV, 56, 65, 98, 301,

372, 374, 492, 546, 556, 567, 584, 585,

316 NDEKS

594, 629, 664; V, 247, 408, 463, 479,

515, 521, 528, 592, 604, 729; VI, 162,

199, 491; VII, 58, 108, 136, 165, 224,

269, 598, 599, 622; VIII, 49, 162, 305,

308, 393, 406, 508, 509, 577, 599, 675,

745; IX, 147, 369, 455, 536, 587; X175, 176, 290, 416, 417; XI, 179

Ehin-Hasan- üterî bk. üterî

Ebiil-Hay r el-Askalânî, I, 525; VI, 132

Ebül-Hüseym Nuri, IV, 643; VIII, 731,

732

Ebül-Kasm Ahmed el-Mervânî, I, 94

EbiH-Kasm b. Beküvâl, I, 86

Ebü'l-Kasm el-Hassâsî, IV, 707

Ebül-Kasm el-Kazvmî, I, 80

Ebül-Leys Semerkandî bk. Semerkan-

dî

Ebü'l-Mevâhib e-âzelî bk. a'rânî

Ebü'l-Mevâhib Muhammed b. Ahmed

el-Bûzidî el-Hasenî bk. Muham-

med el-Bûzîdî

Ebü'n-Naîm-i Cenevî el-Fâsî, I, 86

Ebü'n-Necib-i Siihreverdî, I, 31

Ebü'-eyh, I, 276, 494, 583, 682, 702;

II. 289; III, 142, 305; IV, 265, 632,

646, 712; V, 177, 225; VII, 50, 51,

485; VIII, 366; IX, 15; XI, 85

Ebü't-Tufeyl Âmir b. Vasile, VIII, 212

Ebül-Velîd Râid, I, 86

Ebüssuûd, 1, 18, 132, 133, 134, 136, 141,

142, 685; O, 99, 293; III. 211, 391,

449; IV, 422, 520; V, 184, 211, 279,

297, 300, 328, 346, 378. 380, 388, 393,

394, 439, 448, 452. 486, 487, 488, 491,

4%, 518, 540, 551, 556, 558, 591, 601,

608, 609, 639, 648, 652, 653, 662, 670,

675, 704, 705; VI, 14, 18, 22, 30, 31.

48, 59, 76. 88, 106, 110, 1 16, 142, 151,

167, 177, 198, 202, 203, 216, 227, 248,

265, 285. 286, 289, 317, 334, 335, 379,

450, 485, 51 3, 520, 522, 526, 533, 534,

543, 547, 549, 553, 562, 565, 570, 580,

583, 628, 634, 635, 642, 653, 658. 664,

689, 697, 710, 720, 730; VII, 17, 20,

32, 36, 37, 63, 69, 89, 102, 113, 117,

124, 127, 162, 255, 333, 336, 350, 402,

422, 498, 553, 61 1, 656; VIII, 17, 201,

214, 259, 262, 265, 268, 277, 278, 280,

281, 2%, 297, 299, 301, 307, 325, 326,

338, 343, 347, 348, 352, 372, 377, 381,

392. 399, 415, 457, 458, 466, 469, 480,

499. 504, 505, 512, 536, 560, 562, 576.

581, 598, 608, 609, 618, 646, 670, 673,

679, 684, 689, 699, 700, 725; IX 16,

28. 45, 69, 110, 121, 138, 152, 160,

171, 175, 176, 199, 205, 206, 214, 245,

260, 279, 321, 403, 430, 439, 464, 470,

489, 511, 517. 529; X, 59, 91, 112,

141, 142, 194, 195, 211, 212, 287, 295,

31 1, 317, 318, 326, 338, 339, 350, 377,

387, 388, 393, 429, 430, 435, 443, 444,

507, 508, 512, 517, 540, 552, 578, 580,

581, 629, 639, 658, 679, 693, 718; XI,

32, 34, 89, 95, 1 12, 118, 135, 221. 225

el-Ed'iyyetü vI-Ezkâr el-Mümhika

li'z-Zürübi vel-Ei’zâr, I, 100

Edrec, III, 698

Efrâim, IV, 465, 515, 520; VIII, 309, 489

NDEKS 317

ehl-i dünya, I, 478

ehl-i fena, III, 104

Eklîmâ, II, 666, 667, 673

ekyâl, IX, 40

Elfiyye, I, 80, 81, 82, 84, 99, 138

Elmall Hamdi Yazr, 1, 198; V, 442; XI,

173

Elyesa, III, 185, 186; VIII, 316, 317

Emevî, II, 68: VIII, 109; X, 607

En'am, VII, 426

Endülüs, II, 226; V, 240, 331, 346, 404,

424; VII, 656; VIII, 307

Endülüs Ceziresi, V, 241

Endülüslüler, I, 195; II, 498

Enes b. Mâlik, I, 195, 212, 247; II. 34,

42, 173, 220, 302, 377, 739; III, 516,

51 7; IV, 387; V, 47, 378; VI, 1 12, 1 15,

382, 443, 508, 533, 561, 574, 666; VII,

304, 416, 482, 538, 577, 580, 603, 621;

VIII, 64, 74, 649; IX, 122, 199, 212,

244, 291, 544; X, 29, 158, 608, 639,

652; XI, 46, 63, 119, 161

Enes b. Nadr, II, 220; VII, 538

Enmâr, VII, 667, 668, 676

Etvârül-Kulûb, II, 175; IV, 638

el-Em>ârii’s-Seniyye fi erhrt-Kasîde-

til-Hcmzi/ye, 1, 101

el-Envârii's-Seniyye fj'l-Ezkârn-Nebri’iy-

ye, I, 99; VII, 558

Envârii't-Tettzl, I, 57, 135, 222, 224, 225,

233, 235, 279, 2%, 297, 312, 324, 396,

421, 425, 435, 447, 457, 460, 461, 470,

474, 507, 523, 682, 709; II, 54, 63, 92,

99, 112, 149, 156, 159, 235, 250, 309,

31 1 , 382, 447, 454, 467, 509, 511, 528,

591, 602, 695, 705, 751; III, 16, 32, 35,

56, 58, 145, 242, 313, 327, 337, 343,

379, 433, 443, 476, 482, 483, 504, 507,

568, 570, 573, 594, 596, 601, 604, 61 1,

615, 618, 622, 639, 645, 654, 659, 662,

665, 666, 673, 676, 682, 688, 695, 702,

729, 731; IV, 14, 15, 24, 29, 37, 42, 47,

95, 96, 106. 109, 115, 125, 128, 134,

146, 162, 174, 177, 183, 186, 187, 189,

196, 197, 219, 236, 241, 247, 256, 261,

265. 266, 273, 277, 288, 296, 306, 320,

346, 349, 355, 356, 359, 369, 380, 389,

397, 399, 400, 422, 430, 450, 466, 487,

506, 510, 514, 515, 516, 550, 553, 566,

582, 614, 622, 625, 626, 632, 659, 663,

672, 695, 711, 718, 729; V, 18, 23, 27,

28, 29, 31, 36, 41, 47, 65, 72, 97, 122,

132, 139, 141, 143, 154, 157, 173, 184,

199, 218, 224, 227, 252, 262, 266, 300,

377, 393, 410, 518, 551, 556, 558, 585,

591, 653, 704, 705; VI, 248, 355, 430,

470, 547, 580, 653; VII, 220, 222, 232,

235, 250, 255, 333, 336, 343, 350, 390,

395, 422, 424, 457, 552, 553, 558, 570,

584, 585, 611, 634, 659; VIII, 16, 47,

172, 216, 492, 560, 673; IX. 78. 367,

430; X, 16, 311, 344, 490, 535; XI, 1 14

erbain, I, 83, 136; III, 214

Erbed b. Rebîa, IV, 558

Erem b. Sâm, VII, 668

Eriha, III, 588

Ervâ, VI, 448

el-Esâs, IV, 303

NDEKS318

Esbâbü'n-Nüzûl, I, 135; II, 424, 738; III,

645, 650; IV, 756; V, 571; VI, 181;

IX, 292

Esed, II, 483, 553; IV, 52, 63; VII, 545,

676; IX, 238

Esedoullan, II, 718; IX, 316, 317, 321;

X, 289

Esîm, IX, 44

Esma, I, 682. 704; III. 502; IV. 161; V,

184, 312, 314, 315, 478; VI, 495; VII,

51, 600; VIII, 33, 35, 151, 520; IX,

517, 518; X, 63

Esma bint Yezîd, VII, 483

Esmaoullar, IX, 379

Esved b. Abdüyegûs, IV, 759, 760

Esved el-Ansî, II, 717

Esved b. Hilâl, X, 29

E'asb. Kays, II, 127; VII. 606

Eheb, II, 681; VII, 477

Ekem, VII, 426

Evs, I, 368; II, 157, 192, 329, 637, VII,

668, 676; IX, 285, 286, 31 1, 662, 663

Evsb. Sâbit-i Ensârî, II, 328

Evs b. Sâmit, IX, 661

Evs! iler, I, 368; III, 553

evtâd, III, 31 1; IV, 1 13; VI, 157; X, 380

Evzâî, I, 612; II, 82, 615; III, 259; IV,

380; VIII, 109; IX, 133

Eyke, IV, 361, 748, 749; V, 197; VI, 703,

704, 706; VII. 648; VIII, 266, 267

Eykeliler, IX, 331, 332

Eyle, I, 344; II. 663; III, 18, 481, 698; V,

424; VI, 290

Eymen, VII, 668

Eyyûb (Hz.), II, 540, 586, 600; III, 184,

185; IV, 409, 515, 520; V, 250, 648;

VI. 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117,

1 18, 119, 122, 123, 124, 133, 318, 401,

402, 718, VII, 246, 422; VIII, 219,

297, 302, 308, 309, 310, 31 1, 312, 31 3,

317; IX, 39, 151

Eyyûb b. Ays b. shak, VIII, 309

Eyyûb ps-Sahtiyânî, VII, 246

Ezd, VII, 667, 676

ezelî inayet, VII, 147

Ezhâriil-Bustân, I, 82, 83, 84, 97. 101

el-Ezkâr, IX, 373

Ezrakî, V, 439

Ezriât, III, 587; IV, 756; X, 14

F

Fahreddin-i Râzî, I, 39, 135, 168, 169,

193, 216, 234; II, 99; III, 329, 330,

641, IV, 430, V, 331, 438, 491, VI,

1 25; VII, 82; VIII, 297, 301, 374, 398,

594; IX, 145, 437, 663, 693; X, 234,

276, 283, 449, 522, 535, 588, 632, 698;

XI, 30, 52, 96, 126, 128, 167, 171, 187,

208

fâni dünya, I, 360; II, 37, 241; III, 718;

V, 130, 336, 569, 669; X, 546, 712

Faraklit, III, 468

Fârân da, III, 467

Fâris b. sa el-Badâdî. III, 155; VII,

230

fark hali, n, 42; III, 165; IV, 586, 726;

V, 588

NDEKS

Fars, III, 633; VII, 409; X, 651

Fas, 1, 6, 72, 74, 76, 78, 79, 82, 83, 84, 85,

88, 90, 91, 103, 131; II, 109; IV, 436;

V, 241; VII, 431; IX, 524; X, 206

Fâtma (Hz.), I, 362, 679; II, 70, 72, 73,

81, 82, 108; VI, 430, 440; VII, 553,

595; VIII, 634; X, 73, 184, 185, 225,

393, 468, 469; XI, 40

Fâtma bint Ebû Ümeyye, X, 73

Fâtma bint Kays, X, 184, 185

el-Fâlihatül-Kebîr, III, 505

el-Fehrese, 1, 72, 73, 77, 82, 85, 87, 90, 91,

92, 94, 96, 97, 101, 102, 104, 105, 108,

114.131,238, 359, 380

Fehresiil-Fehâris. 1, 83

fena ehli, II, 447

fena fillah, I, 228, 238, 479, 705; II, 447;

III, 104, 143. 218, 612, 650; IV, 317;

V, 594, 614; VI, 395, 455; VII, 528,

579, 598, 599, 616, 617; VIII, 247,

434, 470. 537, 599, 675; IX, 18, 49,

224, 241, 348, 351, 419, 434, 467, 474,

527, 536, 546, 563, 602, 614, 688; X,

99, 1 16, 355, 474. 552, 565, 582, 635,

671

fera, XI, 117

Ferkadân, V, 30

Ferrâ, II, 99, 566; IV, 371, 411, 413, 421,

563; VII, 291; XI, 163, 169

Fethl-Bârî erhu Sahih il-Buluirî, 1, 138;

IV, 737; V, 225

Feyzin-Kadir erlm'l-Câmii's-Satftr, I,

30; VI, 321

Fezâre, VII, 521

319

ftrat, I, 374, 586; II, 528; III, 198, 243,

491; IV, 151; V. 260; VI, 59; VII,

368, 369, 370

Fi Beyâni't-Telâsim F.lletî htecebet bi-

ha'r-Rubûbiyyt*, I, 104

Fidda, X, 468

Fihrb. Mâlik, IX, 274; XI, 155

Fihroullar, II, 488; VI, 722; XI, 192

Fil olay, XI, 146. 147

Filistin, I, 656; II, 659, 663; III, 397, 403,

417, 434; V, 331; VI, 95. 290, 314,

632; VII, 280; IX, 393

Finhâs b. Âzûrâ, II, 123, 277, 278, 279,

575, 732; III, 81, 190, 701; IX, 68

Firavun, 1, 188, 318, 319, 320, 322, 490,

691, 692; II, 26, 27, 70, 261, 565, 566,

579, 640, 693; III, 71, 159, 415, 416,

417, 418, 419, 420, 421, 422, 423, 424,

425, 426, 428. 430, 431, 432, 433, 435,

436, 438, 439, 449, 450, 627, 628; IV,

170, 171, 218. 219, 220. 221, 222, 223.

224, 225, 226, 227, 228, 230, 231, 232,

237, 238, 362, 363, 364, 376, 425, 432,

624, 625. 626; V, 304, 305, 307, 308.

369, 507, 508, 609, 619, 622, 623, 624.

626, 627, 629, 630, 631, 632, 633, 634,

635, 636, 637, 638, 639, 640, 641, 642,

643, 644, 645, 646, 647, 651, 652, 653,

654, 655, 656, 657, 658, 659, 660, 664,

665, 666, 667, 668, 669, 670, 671, 672,

673, 674, 675, 677, 697, 732, 739; VI,

230, 310, 311, 312, 313, 488, 569, 629,

630, 631, 632, 633, 634, 635, 636, 637,

638, 639, 640, 641, 642, 643, 644, 645,

320 NDEKS

646, 648, 649, 650, 651, 652, 653, 654,

655, 656, 657, 658; VII, 26, 27, 131,

132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 139,

140, 141, 142, 143, 146, 147, 150, 151,

152, 153, 156, 157, 158, 161, 167, 175,

176, 178, 180, 182, 183, 184, 185, 186,

188, 190, 192, 231, 240, 241, 244, 290,

291, 292, 498; VIII, 121, 224, 266, 267,

478, 479, 480, 481, 482, 483, 484, 485,

488, 489, 490, 491, 492, 493, 494, 4%,

497, 498, 499, 500, 527, 554, 644, 715,

716, 717, 718, 719, 720, 721, 722; IX,

26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 37, 151. 331,

332, 391, 392, 394, 474, 489, 502, 503,

504; X, 65, 222, 224, 298, 300, 400,

402, 537, 538, 539, 540, 541, 542, 655,

657, 660, 704, 709, 710, 711; XI, 38

firdevs cenneti, V, 469

Fîrûz ed-Deylemî, II, 718

Fîûzâbâdî, 1, 138

Firyâbî, I, 28

Fudayl b. yâz, II, 384, 683; IV, 417, 642;

V, 667; VII, 244, 329, 619, 659; VIII,

571; IX, 79, 203, 628; X, 219, 595

Furkan, I, 37, 166, 209, 211, 486, 685,

747; n, 16, 17, 18, 246, 489; IV, 346,

394, 607, 683, 690; V, 210, 725; VI,

72, 74, 147, 517, 518, 519, 520, 549,

564, 585, 590, 619, 620; X, 670, 684

el-Fiitûhâtü l-lâhiyye fi eritil-Mebâhi-

sil-Asliyye, II, 175; III, 494, 507, 582;

IV, 391; V, 258; VII, 637. 691; VIII,

515; IX, 80

el-FütûfâtU l-Kudsiyye fi erhil-Mukad-

dimeti 1-Acttrrûmyye, I, 100

G

gaflet-uyanklk, II, 208

Garîbül-Müntekâ, X, 135

Gassân, II, 719; VII, 668, 676

Gatafân, II, 316, 483, 718; IV, 52, 63;

VII, 520, 521, 522, 534; IX, 238

Gavres b. Haris, II, 637

gavs, I, 231; IV, 113; VI, 157; VIII, 460

Gavsâ, IV, 343

gayb âlemi, III, 172, 494; V, 414

gaybet hali, II, 470

Gaylân b. Müslim ed-Dmakî, VIII,

108

Ga/sül-Mevâhibi 1-AUyye, I, 137, 144;

III, 509; V. 594; VI, 122, 558, .560;

VIII. 24, 64; X, 601

Gazâlî. I. 42. 43, 44, 51, 55, 56, 65, 136,

214, 240, 564, 565; II, 176, 294, 295,

568, 631; III, 214, 215, 346, 373, 400,

451, 464, 499, 541, 580, 581, 625, 750;

IV, 30, 56, 65, 85, 86, 108, 130, 131,

328, 379, 459, 546, 607, 608, 609, 660,

672; V, 124, 204, 250, 366, 385, 407,

521, 561; VI, 222, 383, 456, 552, 672,

726; VII, 233, 360, 412, 448, 494, 643;

VIII, 57, 138, 291, 409, 470, 525, 578,

710, 741, 744; IX, 93, 134, 153, 208,

306, 594, 603, 647, 690; X, 48 88.

195, 243, 394, 456, 613, 683; XI. 92,

150

Gazncli Sultan Mahmud, III, 529

Gaznevî, V, 173; XI, 77

Gfâr, IV, 52, 68; IX, 68, 226; X, 127

NDEKS

Grnata, V, 331

gybet, 1 174, 184, 674; II, 250; VI, 386,

726; VH, 631, 632; IX, 299, 300, 301,

303, 305, 306, 307, 308, 701

göçeen kuu, VII, 31, 40

Gunm b. Avf, IV, 79

güvercin, I, 697; III, 720; VII, 31

güzel ahlâk, I, 90, 108, 240, 298, 561,

562, 701; II, 334, 402, 433, 570. 577.

725; III, 35; V, 141; VI. 293, 356, 552;

VII, 163, 305, 307, 554, 560, 594, 711;

VIII, 17, 36, 366, 579; IX, 272, 381,

466. 554; X, 64, 214, 261, 262, 263,

582, 609, 687

M

Habbâb b. Eret, II, 34; III, 141; V, 364,

571; IX, 291; X. »24

Habei, 1, 134

Habeistan, II, 304, 498, 302; III, 22;

IV, 600; V, 61. 62. 241; VII, 204, 208.

280; X, 421; XI, 147, 148, 149

Habei iler, IV, 30o: V', 241 , 452

Habîb en-Neccâr, VI, 573; VIII, 114,

119, 120, 121, 122, 123

Habîb- i Acemi, I, 126; IV. 555; VII, 158

Habib* bint Zeyd, II, 395

Hâbil, II. 13, 665, 666, 667, 668, 669,

670, 671, 673, 674; VIII, 216; IX, 531;

X, 358; XI, 217

Haccâc- Zalim, VI, 203, 666; VII, 96,

158; VIII, 752; IX, 309;

Hâcer (Hz.), II, 151; III, 186, 467, 468;

321

IV, 675, 676, 677, 681; V, 526; X, 1 15,

160

Hadramut, VI, 231; VII, 80; IX 136

Hadura ahalisi, VI, 27

Hafsb. Ebül-Âs, IX, 132

Hafsa, VII, 545, 5%; X. 200. 201, 203.

209, 210, 212, 224

Hakâiku't-Tefsr, 1, 30, 48, 62, 145; II, 99,

307; VI, 412. 663. 673. 715. 726. 733;

VII, 20, 69, 77, 92, 144, 156, 164, 176,

188, 236, 256, 272, 302, 318, 329, 426,

430, 442. 473, 482, 490; VIII, 47. 50,

68, 148, 399, 501, 518, 615, 631, 652,

676: IX, 264, 297, 305, 355, 374. 707;

X, 44, 131, 160, 176, 618, 620, 622,

XI, 97

Hakâiku ’l-Te'vîl, I, 145; VI, 33, 401

hakikat ehli, I. 28. 34, 58, 205, 358; II,

349, 398: III, 202: IV, 237: VII, 438,

601, 624; VHI, 694; IX, 369, 3%, 563,

567; X, 485, 508

Hakîm et-Tirmizî, 1, 45, 60, 66, 137, 246,

298; II. 22. 25: III, 121, 216, 311; IV,

136, 372, 374, 526, 527; V, 48, 561,

562; VI. 102. 363, 364, 373; VII. 423,

565, 701, 703; VIII, 496, 572, 741; IX,

:n, 252, 253, 372, 373, 550. 565, (430,

601. X, 66, 67, 68, 469, 470, 471, 476;

XI, 2-1, 52,95, 207, 211

hakka '1-yakîn, I, 125, 328, 342; EL, 500,

577; III, 237; IV, 180, 588; V, 307;

VII, 52, 100; X, 318, 320; XI, 131

hal lisan, II, 232; IH, 364; IV, 563; VIII,

463; IX, 539

322 NDEKS

Halid b. Abdullah el-Kasrî, VII, 153

Halid b. Hizam, II, 502

Halid b. Sinan, II, 654; V, 17

Halid b. Veiîd, I, 1%; II, 197, 218, 219,

718; IX, 131, 243, 244, 278, 291, 447;

X, 359, 420

Hallâc- Mansûr, I, 122, 325, 692; II,

121, 216; III, 155, 212, 571, 582; IV,

144, 643; V, 721: VI. 339; VII, 164,

230; IX, 223

Hâm, I, 507; III, 55; IV, 306; V, 452;

VII, 268; VIII, 199

Hâmân, 1, 490; III, 435; V, 640, 739; VII,

134, 136, 137, 140, 146, 183, 184, 185,

253, 290, 291; VIII, 478, 491,492

hamdele, 1, 479

Hamdûn el-Kassâr, IV, 716; VI, 559;

VIII, 501; IX, 34

Hammâd, VII, 414

Ha irme bini Cah, VI, 397

el-Hûrnn//etii 7-Zzcliyye, 1, 137

Hamza (Hz.), II, 212, 718; III, 242; V,

163, 164; VII, 538; VIII, 337, 375,

415; IX. 291; X. 718

Hamza, I, 598; II, 705; III, 443; VI, 1%,

656

Hanîf dini, VIII, 621

Hanif olmak, XI, 91

Hanifeou ilan, II, 718; IX, 231

Hartne bint Fâkuzâ, II, 68

haram, I, 26, 29, 33, 41, 44. 46, 53, 54,

56, 110, 159, 199, 253, 367, 368, 379,

390, 419, 433, 443, 506, 507, 508, 509,

512, 513, 514, 515, 529, 544, 545, 552,

553, 593, 594, 595, 597, 598, 608, 609,

610, 613, 636, 646, 647, 726. 728, 731;

II, 32, 34, 41, 85, 91, 111, 124, 148,

149, 158, 166, 172, 178, 316, 350, 363,

364, 365, 366, 367, 368, 369, 370, 371,

378, 381, 384, 410, 434, 436, 491, 524.

527, 578, 582, 583, 588, 607, 608, 609,

610, 61 1, 614, 615, 616, 617, 619, 620.

621, 623, 624, 659, 662, 675, 678, 692.

694, 6%, 703, 730, 731, 741, 748, 749;

III, 18, 24, 25, 30, 31, 32, 33, 34, 36,

37, 38, 39, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 55,

162, 235, 238, 239, 240, 267, 268, 269,

270, 271, 275, 276, 277, 278, 279, 280,

281 , 282, 285, 286, 289, 290, 291, 337,

346, 348, 349, 350, 351, 356, 367, 368,

369, 399, 465, 469, 470, 481, 516, 566,

634, 647, 666, 698, 700, 703, 712, 71?.

714, 715, 716; IV, 145, 198, 199, 266,

297, 343, 350, 404, 492, 670, 674, 675,

739, 744, 747; V, 22, 23, 53, 54, 55,

88, 101, 152, 153, 154, 159, 160, 213,

2 1 4, 2 1 6, 250, 266, 305, 4 1 7, 4 1 9, 423

,

687, 715; VI, 132, 210, 211, 212, 217.

235, 270, 280, 356, 384, 386, 420, 423

427. 428. 432, 448, 504, 548, 556, 593

606, 610, 616, 700; VII, 51, 126, 127

145, 233, 336, 382,410, 412. 413, 414

431. 432, 512, 569, 595, 606, 607, 699

700; VIII, 31, 53, 75, 277, 289, 343.

416, 483, 524, 565; IX, 4b, 80, 117,

125, 173, 245, 296, 297, 301, 306, 373,

439, 661, 662, 667, 670; X, 91, 167,

1 78, 199, 200, 202, 203, 204, 205, 206,

INDKKS 323

207, 209, 210, 21 2, 232, 333, 502, 520,

546, 548, 688, 694, 713; XI, 1 1, 23, 52,

106, 127, 137, 147, 154

Hârân, III, 186; VI. 94, 95

Harem, I, 557, 558; II, 12, 152, 424, 610,

612; III, 38, 40, 44, 45, 347, 667, 713,

749; IV, 734; V, 169, 173; VI, 330;

VII, 45; IX, 245, 669; XI. 155, 184

Harirî, II, 73; V, 168

Hâris b. Abdülmuttalib, III, 691

Haris b. Avl, VII, 521, 522

Hâris b. Ebû Drâr, X, 126

Hâris b. Hiâm, III, 622; 593

Hâris-i Muhasibi bk. Muhasibi

Hâris b. Rebîa b. Esved, III, 624

Hâris b. Samt, X, 22

Hâris b. Süvevd el-Ensari, II, 138, 139

Hâris b. Talâtile, IV, 759, 760

Hâris b.Zeyd, II, 50, 485

Harise, II, 191; III, 516; VII, 99, 100; IX,

149

Hârise b. Sa'lebe, VII, 676

Hâriseoullan, II, 191, 192; VII, 527,

530

Harran, VI, 95; VII, 280

Harrâz bk. Ebû Said-i Harrâz

Harube, VII, 664; 1, 246, 322, 659; II, 68,

586;

Harun (Hz.), I, 245, 322, 324, 659, 660;

II, 663; III, 184, 185, 186, 418, 420,

423, 439, 440, 448, 454, 455, 456, 458;

IV, 218, 219, 226, 228, 230; V, 174,

504, 505, 530, 532, 542, 623, 624, 625,

634, 635, 637, 638, 639, 643, 647, 658,

664, 665, 666, 667, 668, 685, 690, 691,

692, 693, 694; VI, 72, 76, 310, 311,

312, 568, 569, 629, 631, 634, 648, 649;

VII, 180, 181. 182, 198, 234, 545, 629;

VIII, 223, 224, 226; IX, 292, 502, 655;

X, 13, 65, 225, 539

Hârûnürreid (Abbasi halifesi), VIII,

720

Hârût, I, 9. 142, 397. 398, 399, 400, 402;

IV, 220

Has'an, VII, 668, 676; XI, 147

Haan (Hz.), I, 71, 72, 73, 94, 108; V,

262; VII, 595, 608, 609; VIII, 663; X,

130, 468

Haan Azzuzî, I, 72, 73, 81, 82, 87, 97,

99, 104, 105, 130, 131, 134, 143; V,

613; VI, 193

Hasan- Basri, I, 26, 37, 126, 570; II, 73.

74, 117, 204, 296, 353, 411, 429, 435,

676; III, 131, 622, 713; IV, 528, 555,

685; V, 43, 226, 386, 448, 599, 698;

VI, 31, 70, 116, 129, 130, 150, 167,

169, 299, 318, 355, 381, 449, 478, 579,

604, 607, 608, 654, 678, 718; VII, 22,

77, 158, 299, 320, 349, 354, 387, 412,

417, 476, 483, 569, 595, 655; VIII, 74,

75, 121, 180, 232, 234, 240, 250, 277,

290, 306, 325, 472, 495, 554, 576, 658,

742; IX, 21, 31, 109, 121, 127, 165,

240, 258, 260, 268, 270, 309, 337, 338,

367, 378, 394, 463, 516, 542, 545, 582,

622, 668, 689; X. 67, 87. 113, 157,

205, 209, 224, 290, 312, 350, 395, 401,

407, 421, 425, 517, 545, 592, 616, 639,

658, 693; XI, 17, 47

Haan el-Cebertî, I, 83

324 NDEKS

Haan b. Fazl, X, 613

Haan el-Müsennâ, I, 73

hasbele, I. 479

hasenâtül-ebrâr, 1, 443

haset, I, 245, 264, 306, 308, 378, 406,

414, 470, 586, 587, 675; II, 10, 45,

1 17, 1 20, 1 62, 388, 427, 428, 430, 431,

433, 463, 668, 670, 671, 709, 729, 748;

III, 106, 120, 247, 293, 496, 7.33; IV,

164, 383, 399, 404, 406, 731; V, 268,

308, 459; VI, 1 13, 187, 313, 336, 409,

420, 541, 551; VII, 80. 238, 382, 388;

VIII, 262, 264, 266, 511, 512, 617,

664, 699; IX, 73, 197, 232, 307, 395,

431, 467, 497, 569, 645, 659; X, 31,

197, 260, 290, 291, 298, 426, 508, 640,

688; XI, 213, 216, 217, 218, 222, 223

Hassân b. Sabit, I, 598; VI, 397, 398,

399, 730, 731; IX, 273, 274

Hâim, VIII, 555; XI, 155

Hâimî b. Acibe, 1, 72

Hâimoullan, III, 245

hair, IV, 718

Hûiye alâ Muhtasar Halîl, I, 100

Hâiyetii eyhzâde, I, 133; II, 99

Hâiyetü 1-Fâsî, 1, 18, 134, 136, 239, 453;

II, 349, 447, 568; III, 216, 256, 459,

473; IV, 48, 71; V, 96, 260, 539; VI,

40, 45, 155, 168, 193, 541, 599, 672;

Vn, 24, 341, 436; VIII, 105, 436, 613,

653; IX, 50, 110, 193, 322, 373, 523,

706; X, 154, 176, 205, 304

Hâiyetü 1-Konev, I, 57, 133, 324; III,

443; IV, 510; V, 18, 331, 346, 448

Hâiyetii '-ihâb, 1, 133, 574; II, 99, 311;

III, 84, 131, 191, 622; IV, 510; V, 266;

VI, 549

hayet, II, 41; III, 339, 498, 528, 538,

548; IV, 1 08, 575; V, 605; VI, 44, 324,

327, 482; VII, 566; VIII, 64, 66, 67.

81, 378, 454; IX, 314, 349, 352, 6&3;

Hatal, X, 373, 374

Hâhh b. Fbû Beltea, II, 443; X, 53

Hatice (Hz ), II, 70, 81; VII, 508; X, 225,

412, 413; XI, 45

Hatim ei-Esam, X, 131

Hâtim-i Tâî, I, 406; VIII, 84

havariler, II, 93, 94, 95; III, 68, 69, 70;

IV, 56; X, 92, 96, 97

havassül-havas, I, 112, 148; III, 311),

444, 548, 655; IV, 202; V, 156; VII,

567, 661

havâttr, I, 278; III, 267, 580; IV, 143.

235, 236, 251; V, 279; VII, 525; IX,

25. 29

havf, I, 707; III, 181. 377; IV, 135, 351;

VI, 605; VII, 677; VIII, 66, 409

havkale. 1, 479

Havle, I, 540; VI, 394

Havle bint Cafer el-Hanefiyye, VI, 607

Havle bint Hakim es-Sülemî, VII, 592

Havle bint Sa'lebe b. Mâlik el-Hazrecî

IX, 661

havra, VI, 226

Havva (Hz.), I, 142, 301, 302, 303, 567;

II, 312, 666, 667; III, 334, 335, 336,

337, 519, 520, 521, 522; IV, 400, 682.

V, 100, 715, 716, 717, 718, 724, 725;

325NDEKS

VII, 353; VIII, 346, 347, 420; IX, 310,

314; XI, 28

HayâtüVHayevân, V, 196; VIII, 200

Hayber, II, 29, 117, 178, 692, 693, 710;

Di, 484; IV, 112; V, 23; VII, 521,

543; IX, 213, 230, 237, 238, 239, 243,

255; X, 14, 15

Hayr en-Nlessâc, 1, 526, 527; VI, 132

Hazar, V, 241, 404

Hazrec, I, 368; II, 157, 162, 192; III, 637;

VII, 668, 676; IX, 285, 286, 31

1

Hazreciyye, I, 82

Hâzûrâ, VI, 231

Hedhâd, VII, 49

helâl, 1, 25, 26, 27, 29, 33, 41, 46, 54, 109,

110, 1 59, 198, 199, 21 8, 235, 300, 317,

322, 344, 397, 400, 428, 491, 506, 507,

508, 509, 513, 515, 538, 539, 543, 545,

557, 569, 595, 614, 620, 621, 622, 623,

624, 625, 626, 627, 710, 721, 726, 727,

728, 729, 730, 731, 733; II, 32, 85, 91,

111, 123, 148, 149, 199, 286,316, 318,

319, 331, 335, 350, 355, 356, 357, 363,

367, 368, 369, 370, 371, 372, 378, 379,

381, 382, 384, 418, 435, 436, 453, 479,

488, 490, 510, 512, 516, 527, 578, 582,

583, 607, 608. 609, 61 0, 6 11 , 61 2, 620,

621, 623, 624, 625, 626, 627, 667, 671,

693, 703, 741; III, 24, 25, 26, 30, 32,

34, 36, 37, 42, 55, 180, 235, 237, 238,

239, 269, 271 , 275, 276. 280, 282, 286,

399, 401, 465, 469, 567, 584, 585, 610,

643, 646, 647, 667, 698, 703, 709, 713,

715, 716, 751; IV, 29, 95, 137, 145,

198, 199, 348, 349, 354, 355, 356, 474,

487, 492, 4%, 503, 510, 536; V, 54,

55, 88, 100, 101, 152, 153, 158, 159,

160, 166, 209, 214, 220, 348, 350, 441,

545, 639, 677, 681, 687, 694; VI, 210,

212, 225, 279, 280, 317, 320, 386, 394,

395, 426, 428, 503, 505, 508, 518, 593,

701; VII, 17, 44, 67, 147, 233, 262,

281, 413. 417, 510, 557, 560, 565,

568, 570, 578, 589, 590, 591, 593, 594,

395, 599, 600, 601, 605, 619, 660, 689;

VIII, 31, 75, 282, 296, 472; IX, 46, 72,

173, 245, 298, 380, 419, 458, 592, 633,

653, 670, 671; X, 70, 71, 72, 74, 77,

199, 200, 204, 205, 206, 207, 407, 408.

502, 685, 688, 71 1, 71 3; XI, 1 0, 1

1

d-Hemziyye fi Mehdi Hayri 1-Beriyye, I,

80

Hendek Sava», I, 640; II, 53; III, 630;

VI, 511; VII, 501, 520, 521, 524, 529,

530, 541; VIII, 123; IX, 226, 673; XI,

13

Heredîs, V, 438

Herevî, I, 137, 219; III, 457, 458, 459,

V, 478; VI, 470; VII, 713; VIII, 563,

612; IX, 190

Herim b. Hayvan, IV, 553; V, 590

Hermes, V, 438

hevâ sevgisi, I, 499, 500; X, 426

Hevâzin, III, 676, 690, 692, 713; IV, 592;

VII, 521; VIII, 702; IX. 240; XI. 183

hristiyan, 1,415; II, 6, 103, 112, 131; III,

707; VII, 336

hristiyanlar, I, 237, 341, 373, 414, 415,

NDEKS326

419, 424, 429, 430, 449, 453, 455, 456,

518, 585; II, 16, 44, 108, 110, 119,

123, 129, 142, 153, 168, 378, 598, 646,

650, 651, 652, 654, 699, 724, 735, 741;

III, 15, 22, 24, 466, 702; IV, 523, 614,

677, 729; V, 495, 511, 512, 584; VI,

22, 146, 190, 193; VII, 306, 334, 335,

435, 583, 584, 618; VIII, 211, 262,

621, 623, 726, 730; IX, 258, 650, 658;

X, 91; XI, 90

Hristiyanlk, II, 114, 472, 623, 744; VI,

190

hrs, I, 265, 338, 370, 387, 388, 450, 635,

664, 720; II, 53, 237, 542; III, 121,

122, 346; IV, 240, 241, 501, 524, 598;

V, 56, 165, 192, 269, 329, 350, 730;

VI, 239, 535, 624, 626, 672, 706; VII.

205, 209, 275, 489, 708; VIII, 56, 757;

IX, 84, 132, 248, 315, 351, 395, 449,

450, 577, 626, 671; X, 17, 29, 32, 162,

329, 331, 425. 426, 520, 655, 713

Hzr, II, 173, 632; IV, 349, 487, 488; V,

403, 404, 405, 406, 407, 408, 409, 41 1,

412, 413, 414, 415, 416, 417, 418, 420,

421, 422, 423, 424, 425, 426, 427, 428,

429, 430, 431, 432, 433, 434, 435, 436,

438, 440; VI, 663; VII, 68; VIII, 226,

227; IX, 188;

Hzktl b. Habûrâ, VI, 658; VII, 157;

VIII, 483

hzlan, I, 260, 392, 465; II, 43; III, 89, 95,

249, 251, 508; IV, 701; VI, 624; VII,

491; VIII, 139, 160; IX, 483, 493; X,

340, 635; XI, 1%

Hikem, 1, 18, 65, 66, 81, 84, 102, 108, 1 1 1.

1 19, 136, 217, 229, 256, 291, 298, 377.

425, 444, 467, 503, 510, 546, 589, 652,

687, 695, 705; II, 27, 47, 101, 217,

233, 255, 271, 288, 297, 398, 414, 423,

457, 490, 529, 545, 568, 577, 598, 647,

649, 711, 712, 721, 725, 726, 752; III,

26, 49, 98, 118, 155, 166, 170, 176,

21 2, 21 8, 229, 323, 338, 340, 342, 358,

376, 381, 509, 515, 549, 592, 737, 747;

IV, 37, 169, 180, 210, 212, 226, 229,

231, 244, 247, 248, 299, 315, 340, 373,

416, 435, 506, 534, 536, 548, 559, 567,

573, 585, 588, 598, 637, 638, 654, 665,

670, 727, 735. 740, 747; V, 15, 17, 31.

60, 85, 107, 136, 221, 244, 277, 349,

361, 407, 435, 445, 484, 489, 528, 578,

588, 594, 606, 635, 708, 728; VI, 46,

66, 111, 119, 120, 176, 183, 194, 199,

236, 273, 320, 399, 456, 472, 498, 522,

523. 558, 588, 679, 733, 734; VII. 41.

59, 148, 224, 229, 245, 399, 567, 633.

662; VIU, 21, 24, 29, 39, 48, 49, 64,

68, 91, 275, 284, 289, 356, 386, 387,

413, 444, 591, 599, 686, 758; IX, 82,

84, 85, 117, 183, 322, 422, 433, 497,

517, 569, 586, 611, 612, 646; X 20,

37, 88, 450, 458, 601, 714

hilafet, II, 67; V, 621; VII, 230; IX, 522,

636; X, 258

hilâl, 1, 546

Hilâl kabilesi, VI, 394

Hilâl b. Ümeyye, IV, 77, 99; VI, 394

Hilâl b. Yesâr, I, 246

NDEKS 327

bilim, I, 92, 237, 238, 390, 550, 702, 704;

111, 52, 283, 535, 598; IV, 138, 377,

383, 646; VII, 307, 454; VIII, 93, 209,

366, 576, 579; IX, 626, 655; X, 262

HilyetUT Evliya. I, 36, 45, 60, 66, 138,

604; II, 41, 201, 254, 262, 394; III,

141, 440, 458; IV, 111, 136, 236, 380,

762; V, 225, 262, 414, 562, 721, 729,

739; VI, 63, 94. 100, 102, 150, 261,

339, 373, 382, 383, 549, 563; VII, 20,

91, 164, 246, 435, 473, 535, 578, 633,

660, 661; VIH. 64, 142, 182, 188, 448,

627, 645, 732; IX, 81, 168, 169; X. 87,

1 12, 116, 268, 647, 687; XI, 40, 46, 69

Himyer, II, 319; III, 468; VI, 60; VII,

667; IX, 332, 333; X, 358

Hind bint Ebû Cehil, X, 74

Hind bint Utbe, II, 219; IX, 307; X, 76,

77

Hindistan, IV, 303, 305; V, 241, 725; VI,

299; VII, 457; X, 358; XI, 44

Hint, III, 202; VI, 289; IX, 523; X, 260

Hira, II, 670; IV, 227; V, 348; IX, 438;

XI, 69

Hirakl, VIII, 58

Hiâm, II, 488

Hiâm b. Abdülmelik, VI, 718; VIII,

109; IX, 34

Hiâm b. Amr, III, 551

Hiâm b. Âs, X, 73

el-Hizbin-Kebîr, I, 698; III, 464; IV, 372;

X, 290

Hûd (Hz.), III, 385, 387, 388, 389, 390,

391, 392, 405; IV, 25, 216, 217, 317,

318, 319, 320, 321, 322, 323, 324, 326,

327; V, 538; VI, 301, 303, 304, 305,

308, 378, 686, 687, 688, 689, 691, 692,

710; VII, 190, 289, 668; VIII, 201,

267, 392, 554; IX, 135, 136, 137, 138,

470, 491; X, 365. 707

Hûd kavmi, IV, 324, 333, 354, 356; VI,

572; IX, 504

Hudeybiye, I, 552, 595; II, 612, 661, III,

38, 651, 671, 676; IV, 589; VII, 310,

336; IX, 212, 213, 222, 226, 229, 230,

231 . 236, 237, 238, 243, 244, 245, 246,

249, 254, 276; X, 70, 71

hullet, IV, 610; IX, 212, 213, 222, 226,

229, 230, 231, 236, 237, 238, 243, 244,

245, 246, 249, 254, 276

Hu ney n, III, 690, 713

Huneyn Sava, III, 689, 690, 691, 743;

IV, 80; VIII, 156, 702; IX, 240

huÛ, I, 256, 313, 314, 352, 353, 419, 640,

641; II, 82, 305, 330, 576; III, 306,

327, 329, 339, 539; IV, 108, 157, 288,

383, 510; V, 222, 225, 312, 542; VI,

244, 276, 278, 279, 280, 281, 607; VII,

17. 164, 298, 300, 304, 371, 479, 555,

556, 557, 645, 660; VIII, 49, 183, 339,

454; IX, 347, 349, 631; X, 43, 536,

671; XI, 94, 95, 97, 107

Hutam b. Düboy'a, II, 611, 612

Huvevtb b. Abdülu/.zâ, VI, 444; IX,

249

Huyey b. Ahtab, II, 126, 128, 279, 424;

IV, 194; VII, 521; X, 14

Huzevfe, I, 157, 384, 413; II, 116, 166;

328 NDEKS

III, 298; IV, 33; V, 241, 272; VI, 143,

382; VII, 111; VIII, 354; IX, 21, 293;

X 217

Hümeysa, VII, 668

hümûd, VI, 601

hürriyet hali, IV, 87; V, 178

Hüseyin (Hz.), II, 72, 108; V, 262; VI,

617; VII, 553, 572, 608, 609; VIII,

406, 634. 663; X, 158. 468. 469

Hüseyin b. Fazl, VI, 669; IX, 531

Hüseyin el-Hacûci, I, 72

Hüseyin er-Râzî, IX, 707; VI, 560

Hüsrin-Mthâdara, V, 241

Hüveylid kz Hatice, II, 81; X 225

Hüzeyl, IX 447, 470; X, 360

Hüzevme b. Sabit, IV, 119

I-

iblis, I, 172, 178, 183, 300, 302, 303, 664;

II, 33, 353, 425. 671; III, 325, 326, 327.

328, 329, 331, 332, 333, 335, 336, 337,

339, 466, 471, 321, 593. 594, 623; IV,

87, 425, 652, 718, 719, 720, 721, 722,

723. 724. 725, 726, 727, 728, 730; V,

104. 248. 249. 250. 253, 391, 392, 393,

394, 3S5, 435, 576, 714, 715, 716, 728;

VI, 113. 114, 115, 116, 117, 533, 557,

574, 674, 675, 676, 679; VII, 234, 615,

677, 678. 679, 680, 713; VIII, 326,

327, 328, 329, 330, 331, 332, 333, 367,

565, 569; IX 128, 329, 521; X, 195,

196, 358, 368, 373, 524; XI, 44, 217

bn Abbâd, I, 144; II, 646, 647, 725; III,

509, 515, 517; V, 594; VI, 120, 121,

122; VII, 246; VIII, 24, 64, 65, 68,

578; X 601

bn Abbâd en-Nefzî, I, 137; VI, 558,

560; VII, 245

bn Abbas bk. Abdullah b. Abbas

bn Abdüiber, I, 47, 584; II, 41, 81, 82,

104. 515; III, 234; VI, 398; VII. 592;

VIII, 66, 68, 176; IX, 278, 296, 297,

600

bn Abdülhakem, IV, 47

bn Acibe, I, 14, 15, 17, 18. 19, 34, 35,

37, 39, 40, 42, 47, 48, 52, 63, 64, 66,

67, 71, 72, 73, 74. 75, 76, 77, 78, 79,

80. 81, 82, 83, 84, 85, 87, 89, 90, 91,

92, 93, 94, 96, 97, 98, 99, 100, Ul,

102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109,

110, 111,112, 113. 114. 115, 116, 117,

1 18, 119, 120, 121, 123, 124, 125, 126,

127, 129, 130, 131, 132, 133. 134, 135,

136, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143,

144, 145, 146, 147. 148, 149, 150, 151,

152, 203, 206, 238, 239, 240, 24Z 252,

256, 326, 359, 372. 380. 453. 495, 502,

506, 565, 600. 647, 691, 731, 752; II,

2, 16, 73, 109, 175, 176, 198, 205, 233,

261, 288, 296. 323, 343. 349, 423, 425,

447, 473, 568. 590. 652, 714, 721, 725,

736, 740; III, 76, 142, 155, 168, 256,

281, 331, 363, 375. 376, 381, 407, 458,

471, 473, 479. 494, 503, 505, 507, 582,

585, 592, 675, 676, 737, 747, 750; IV,

75, 102, 108, 113, 131, 156, 169, 211,

NDEKS

21 9, 229, 244, 248, 254, 263, 265, 267,

294, 301, 305, 333, 371, 379, 382, 391,

405, 408, 424, 429, 430, 439, 480, 487,

508, 515, 519, 529, 530, 567, 585, 605,

61 1, 637, 644, 657, 660, 672, 724, 725,

730, 731, 735, 745, 768; V, 19, 41,

44, 62, 83, 91, 93, 96, 107, 146, 173,

174, 176» 178, 212, 221, 240, 241, 250,

258, 283. 287, 297. 303. 306. 315. 31 6.

340, 341. 343, 346, 363, 393, 399, 404,

410, 419, 424, 426, 438, 446, 452, 463,

473, 474, 491, 492, 518. 529, 557, 563,

573, 579, 583, 594, 598, 599, 604, 605,

606, 608, 613, 621, 638, 641, 645, 653,

661, 681, 697, 720, 728, 735; VI, 16,

33, 40, 60, 64, 66, 91, 117, 122, 125,

130, 143, 146, 149, 150, 151, 153, 156,

193, 204, 211, 222, 232, 241, 242, 243,

270, 281, 296, 304, 314, 341, 358, 412,

427, 456, 469, 497, 523, 541, 580, 588,

604, 620, 654, 665, 672, 686, 734; VII,

16, 20, 34, 38, 81, 120, 163, 177, 224,

233, 247, 264» 288, 297, 305, 31 1, 339,

352, 355, 364, 371, 379. 383, 410, 413,

427, 440, 441, 454, 469, 484, 491, 516,

558, 559, 565, 566, 578, 585, 593, 597,

614, 616, 621, 637, 652, 655, 656, 668,

672, 676, 691, 701, 705; VIII, 16, 24,

29, 31, 47, 48, 49, 53, 59, 79, 85, 103,

104, 105, 107, 128, 145. 147, 148, 180,

191, 216, 220, 221, 222, 226, 233, 242,

244, 245, 246, 247, 283. 288, 313, 315,

344, 356, 373, 375, 379, 399, 417, 427,

433, 434, 436, 438, 446, 455, 459, 467,

329

469, 471, 490, 492, 495, 501, 507, 515,

516, 517, 558, 566, 571, 613, 627, 643,

649, 651, 653, 693, 744, 745, 750, 753;

IX, 24, 36, 50, 57, 58, 80, 83, 103, 1 Ü,

111, 115, 123, 125, 131, 147, 154, 177,

180, 183, 189, 190, 193, 208, 233, 240,

242, 253, 271, 278, 280, 284, 288, 298,

304, 334, 342, 348, 350, 368, 373, 380,

382, 383, 4Ü3, 416, 421, 461, 465, 470,

475, 487, 523, 524, 533, 565, 581, 591,

601, 610, 612, 613, 622, 623, 628, 646,

647, 671 , 691 , 706; X, 2, 31, 39, 44, 45,

48, 50, 87, 88, 115, 154, 176, 203, 223,

304, 313, 340, 355, 370, 373, 395, 426,

449, 460, 470, 477, 480, 523, 525, 537,

549, 559, 566, 632, 639, 682; XI, 2, 1 1,

50, 223, 225

bn Aclân, VI, 437

bn Âcurrûm, I, 100

bn Arafe, 1, 40, 136; V, 491, 613; VI, 32,

193, 234, 269, 470, 594, 652; VII, 84,

200, 565, 566; VIII, 20, 91, 107, 195,

221, 417, 479, 481, 494, 495, 528, 585,

613, 616; IX, 41, 74, 90, 95, 1 17, 130,

131, 280. 298; X, 80. 81, 86. 202, 254,

309, 563, 698; XI, 54, 102, 127

bn Ardûn, 1 V, 438

bn Asâkir, II, 90, 462, 652, 720; III, 142,

599; V, 225, 440, 441, 618, 716, 717;

VI, 574; VII, 50, 159, 172, 598, 703;

VIII, 131, 336, 745

bn Âsim, I, 81

bn Âur-i Fâsî, XI, 73

bn Ât, II, 515

330 NDEKS

bn Atâ el-Edem», III, 749, VII, 329,

430, 482

bn Atâuilah- skender!, I, 14, 18, 50,

51 , 65, 66, 95, 102, 1 07, 1 11 , 1 19, 1 36,

144, 203, 217, 229, 256, 291, 339, 377,

408, 409, 425, 444, 467, 503, 589, 695,

705; II, 27, 47, 101, 232, 271, 288,

398, 414, 423, 457, 490, 529, 545, 568,

592, 598, 649, 712, 721, 725, 726, 752;

III, 26, 93, 98, 118, 146, 155, 166,

170, 176, 193, 212, 218, 229, 230, 231,

323, 338, 340, 358, 376, 381 , 509, 51 5,

737, 747; IV, 37, 126, 180, 210, 212,

226, 229, 244, 247, 299, 315, 340, 373,

416, 430, 435, 506, 524, 534, 536, 559,

567, 573, 585, 588, 598, 623, 637, 638,

654, 665, 670, 727, 740, 747; V, 15,

31, 60, 76, 104, 107, 136, 221, 244,

277, 346, 349, 350, 361 , 382, 383, 407,

435, 445, 484, 489, 528, 578, 588, 594,

604, 606, 635, 708. 720, 721, 728; VI,

46, 66, 111, 120, 162, 176, 183, 199,

236, 273, 320, 399, 456, 457, 472. 498.

522, 558, 588, 679, 720, 733; VII, 59,

81, 148, 165, 223. 224, 229, 245, 383,

399, 567, 653, 662; VIII, 21, 24, 29,

39, 48, 64, 65, 91, 173. 275, 284, 289,

356, 386, 387, 393, 413, 444, 591, 599,

645, 671, 686, 758; IX, 84, 117, 167,

183, 322, 381, 422, 433, 497, 51 7, 569,

586, 611, 612, 646, 688, 689; X, 20,

88, 300, 450, 458, 601, 714; XI, 66

bn Atyye, I, 18, 40, 134, 135, 574; II,

192, 305, 384, 587, 672, 676, 689, 695,

713, 714; III, 22, 59, 82, 256, 284.

407, 497, 645, 646, 672, 673, 710, 726;

IV, 15, 62, 115, 116. 125, 134, 150,

156, 170, 171, 174, 177, 178, 200, 235,

282, 306, 312, 320, 337, 358, 366, 371,

381, 382, 414, 433, 434, 450, 452, 466,

474, 484, 508, 514, 515, 528, 529, 530,

569, 570, 606, 691, 704, 712, 724, 725,

729, 731, 734, 743, 746; V. 29. 48. 60.

62, 93, 120, 122, 141, 144, 225, 226.

249, 251, 267, 303, 331, 355, 363, 364,

394, 429, 500, 534, 535, 539. 658, 692,

697; VI, 32, 149, 168, 188, 303, 352,

356, 470; VII, 20, 117, 153, 200, 202,

236, 274, 300, 311 , 334, 335, 368, 369,

422, 468, 469, 488, 507, 538, 565, <>83;

VIII, 52, 56, 57, 58, 72, 135, 142, 165,

1 76, 1 80, 1 95, 217, 221, 288, 315, 385,

438, 446, 487, 550, 602, 603, 700, 707,

747; IX, 68, 110, 121, 122, 123, 165,

194. 212. 261. 262, 2%, 327, 457, 459,

464, 478, 479, 482, 522, 523, 550, 558,

559, 592, 609, 630, 673; X, II, 13, 36,

58, 59, 64, 73, 153, 159, 175, 215, 223,

254. 312, 313. 345, 354, 379, 384, 406,

491, 538, 541, 555, 653; XI, 29, 56,

126. 127, 168

bn Aziz, II, 81; XI, 163

bn Bahr, III, 622

bn Berrecân, 1, 38

bn Cerir et-Taberi, I, 26, 59, 135; III,

52, 660; VI, 616; VII, 1%

bn Cüreyc, II, 670; IV, 137; VII, 55,

124, 152; IX, 260

NDEKS

bn Cüzey, 1, 83, 133, 134, 135, 214, 226,

235, 236, 244, 245, 479, 485, 486, 495,

501, 502; II, 245, 246, 260, 313, 315,

336, 337, 344, 347, 354, 373, 374, 386,

397, 467, 548, 612, 613, 623, 624, 668,

675, 676, 681. 689, 744; III, 76, 168,

240, 259, 377, 379, 380, 389, 429,

434, 442, 470, 4%, 497, 502, 504,

505, 521, 525, 538, ,545, 557, 591, 601,

660, 695, 702, 726, 746, 747; IV, 44,

82, 95, 102, 103, 125, 149, 150, 155,

1 83, 256, 288, 320, 324, 343, 345, 346,

359, 381, 382, 428, 429, 468, 505, 532,

544, 605, 634, 636, 672, 674, 71 1, 756;

V, 36, 66, 93, 94, 143, 144, 161, 162,

1 64, 1 75, 233, 240, 331, 399, 404, 573,

661; VI, 64, 84, 122, 175, 182, 187,

1 88, 208, 217, 341, 342, 352, 434, 435,

446, 463, 470, 593, 639, 654; VII, 218,

272, 292, 546, 547, 593, 623, 624, 683;

VIII, 507, 627, 661, 662, 664; IX, 283,

284, 347, 348, 443, 547, 548, 589, 591,

666, 667; X, 49, 167, 168, 169, 170,

1 73, 1 74, 1 84, 1 85, 1 86, 202, 203, 259,

261, 262, 272, 332, 346, 489, 646, 667,

682, 684; XI, 1 1, 16, 48, 90, 91, 92, 93,

104, 1.38, 139, 202, 216, 217, 221, 222,

223, 224, 225

îbn Düreyd, IX, 86

bn Ebû Cemre, I. 135, 243; VII, 439,

460; X, 313

bn Ebû Hatim, I, 26, 65, 135; II, 49, 50,

82, 107, 124, 159, 162, 169, 202, 245,

323, 429, 470, 489, 710, 720, 743; III,

331

50, 1 17, 126, 142, 191, 259, 419, 483,

521, 531; IV, 32, 47, 70, 81, 206, 508,

523, 550, 691; V, 46, 234, 378, 466,

538, 543, 551, 603, 666, 721; VI, 59,

1 07, 11 5, 1 74, 202, 495, 497, 533, 553,

651, 656, 723, 731, 732; VII, 22, 25,

48, 117, 118, 120, 122, 123, 172, 238,

241, 244, 267, 354, 390, 475; IX, 440

bn Fbû Leyla, IX, 145

bn Ebû eybe, I, 44, 156, 246; II, 622,

665; VIII, 69, 70; XI, 45

bn Ebû Zeyd, I, 80, 86; II, 620; III, 82

bn Ebü'd-Dünyâ, I, 60, 67, 317, 351,

664; II, 180, 262, 677; III, 118, 458;

IV, 220, 380, 387, 416, 550; V, 478,

535, 589; VI, 98, 135, 261, 539; VII,

268, 632; VIII, 64, 146, 151, 624, 627;

IX, 39, 169, 224, 294, 298, 299, 300,

303, 308, 309, 482

bn EbüH-Fazl el-Mürsî, I, 38

bn Gâzî, I, 86; III, 41

bn Hacer, I, 40, 110, 138, 141, 151,

400, 453, 512, 540, 647, 648; II, 70,

73, 173, 287, 291, 419, 490, 498, 539,

613, 615, 702, 742; III, 32, 240, 517,

535, 623, 71 1; IV, 1 65, 433, 459, 608,

737; V, 225, 242, 283, 287, 315, 473,

478; VI, 202, 243, 396, 438, 672; VII,

76, 100, 239, 318, 460, 470, 498, 592;

VIII, 302, 454, 672; IX, 16, 70, 150,

193, 600; X, 51, 115; XI, 185

bn Hacer el-Askalânî, I, 40, 540; V,

491; VI, 32, 193; VII, 459; VIII, 91;

IX, 348

332 NDEKS

br Hacer el-Heytemî, I, 512, III, 16;

VII, 652

bn Halllkân, I, 40; II, 624; V, 184; VI,

86; VII, 192; VIII, 190

bn Hibbân, I, 25, 37, 43, 50, 60, 203,

249, 334, 400, 471, 478, 483, 554, 603,

604, 623, 713, 746, 748; II, 88, 125,

201, 289, 335, 367, 378, 383, 407, 451,

531, 581, 645; III, 109, 179, 292, 305,

445, 500, 503, 533, 647; IV, 28, 38, 71,

266, 453; V, 16, 38, 51, 201, 205, 314,

368, 590, 726; VI, 55, 115, 438, 506,

552, 671; VII, 302, 416, 547, 574, 690;

VIII, 17, 63, 67, 330, 366, 387, 531,

549, 636, 740; IX, 174, 208, 404, 633,

647, 670; X, 125, 687; XI, 62, 91, 100

bn Hiâm, I, 82, 138; m, 110, 142, 661,

671; IV, 63; V, 184, 357; VI, 402;

VII, 192; VIII, 190; IX, 39; XI, 149

bn Hiâm en-Nahvî, 1, 138

bn dris el-Kettânî, I, 88

bn shak, 1, 138; II, 667; III, 671; VI, 95,

402; VII, 151; VIII, 226, 483; IX, 332,

492; X, 38, 39

bn Kamle, II, 219

bn Kesir, I, 670; II, 33, 73, 661, 667,

675, 676, 694; MI, 25, 391, 661; IV,

36, 240; V, 17, 81, 439, 440, 453, 500,

539; VI, 88, 90, 432; VII, 280, 543;

VIII, 330; IX, 480; XI, 149, 184

bn Keysân, X, 224, 693

bn Kîrân. I, 84

bn Kuteybe, III, 576; VI, 499; VII, 165;

IX, 666

bn Liyûn et-Tüdbî, VII, 416

bn Lüb, V, 341

bn Mâlik, I, 80. 81, 82, 85, 138

bn Mansûr el-Makdis, VII, 594

bn Melek, III, 213

bn Merdûye, VII, 482; VIII, 212

bn Merzûk, V, 491; VIII, 58

bn Mesud bk. Abdullah b. Mesud

bn Meî bk. Abdüsselâm b. Meîbn Muhallas, VII, 139

bn Mücâhid, II, 652; X, 354

bn Ömer bk. Abdullah b. Ömer

bn Rihûye, VI, 15

bn Revâha, IX, 285

bn Rüd, II, 176, 714; VI, 383; VIII,

735; IX, 593, 690;

bn Sa'lebe, VII, 424

bn Seb'în, I, 119, 422; II, 649; III, 748;

V, 32, 530, 587; VI, 154, 543; VIII,

345

bn Sem üre, I, 616

bn îrîn, II, 714; VIII, 537; IX, 309

bn Sûde et-Tâvüdî, I, 83, 87, 137; IX,

529; X, 526

bn Sûriyâ, I, 389, 391; II, 693

bn a'ban, II, 515

bn Uyeyne, II, 394; VII, 429; IX, 530;

bn Uzeyz, 1, 138; V, 209; VIII, 86

bn lîbey bk. Abdullah b. Übey

bn Ved'ân el-Mevslî, VII, 216; X, 356,

357, 358, 359

bn Vefa, III, 87; VII, 25, 613; VIII, 235

bn Vehb, IV, 433; V, 538

bn Yecüb b. Ya'rub b. Kahtân, VII,

668

NDEKS 333

bn Zeyd, I, 418; V, 560; VII, 201, 655;

DC, 152, 199, 292, 367;

bnül-Arabî el-Hâtimî bk. Muhyiddm

bnül-Arabî

bnül-Arif, VI, 86, 121

Îbnül-Bennâ es-Sarakustî, I, 91, 101.

114, 136, 151, 238, 358, 380, 587; II,

65, 163, 176, 455, 647; III, 576; IV,

391; V, 258, 417, 419; VI, 157, 213,

243; VII, 111, 371, 637, 691; VIII,

515; IX, 80, 83, 369

bnül-Fânz, I, 107, 118, 119, 120, 137,

144, 298, 323, 498, 600, 601; II, 147,

210, 263, 317, 372, 459, 460, 588, 649,

650, 722; m, 206, 237, 445, 446, 493,

532, 737; IV, 207, 243, 268, 424, 501,

599; V, 132, 533, 615, 616; VI, 665;

VIII, 82, 314, 475; IX 569, 614, 647;

X, 621

bnü'l-Feres, X, 170

bnül-Hâc bk. Ebül-Feyz Hamdûn b-

nül-Hâc

bnin-Haâ, IX, 522

Ibnül-Heysem, X, 259

bnül -Kasm, I, 85; II, 681; III, 28

bnül-Kassâr, IX, 668

bnü T -Kattan, VI, 426

bnü'l-Mâciûn, X, 203

bnül-Münîr, IX, 400

bnü'n-Nahvî, IV, 168

bnü’n-Nakîb, I, 28, 35

bnü's-Sabbâ, V, 463; Vn, 108

bnü’s-Salâh, I, 48; VII, 558; VIII, 171

Îbnü's-Sikkît, VI, 387; IX, 166; X, 461

bnü't-Tîn, V, 425

bnü'z-Ziba'râ, VI, 146; VIII, 724, 725

brahim (Hz. Peygamber'in olu), IV,

498

brahim (Hz.), 1, 294, 307, 433, 434, 435,

438, 440, 441, 442, 444, 445, 446, 449,

457, 491, 603, 673, 690, 691, 692, 696,

697; H, 50, 67, 68, 73, 112, 113, 114,

1 15, 135. 137, 147, 148, 149. 150. 151.

1 52, 1 54, 244, 266, 427, 428, 429, 461,

472, 498, 586, 533, 534, 535, 587, 600,

706, 725, 727, 742; III, 170, 171, 172,

173, 174, 175, 176, 177, 179, 180, 183,

1 84, 1 85, 1 86, 254, 305, 39 1 , 400, 403,

440, 467, 468, 495» 509, 529, 545, 644,

713, 748; IV, 92, 93, 217, 334, 335,

336, 337, 338, 339, 340, 347, 398, 399,

401, 402, 414, 425, 433, 446, 447, 504,

506, 508, 513, 518, 670, 671, 672, 673,

674, 675, 676, 677, 678, 679, 680, 681,

683, 682, 735, 736. 737, 738, 739, 742;

V, 156, 157, 158, 159, 174, 179, 438,

439, 463, 516, 517, 518, 519, 520, 521,

522, 523, 524, 525, 526, 527, 528, 532,

541, 542, 560; VI, 75, 76, 77, 78, 79,

80, 81, 82, 83, 84, 85. 86, 87, 88, 89,

90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 102, 125,

153, 165, 200, 201, 202, 203, 204, 205,

206, 210. 230, 266, 268, 271, 272, 273,

315, 324, 399, 453, 659, 660, 661, 662,

663, 664, 667, 668, 669, 670, 671, 672,

678, 710; VII, 160, 161, 162, 207, 253,

269, 270, 271, 272, 274, 277, 278, 279,

280, 281 , 282, 283, 285, 286, 287, 288,

NDEKS334

289, 300, 318, 351, 398, 515, 517, 552,

608, 61 1; VIII, 61, 201, 202, 203, 204,

205, 206, 207, 208, 209, 210, 211, 213,

214, 215, 216, 217, 218, 219, 220, 221,

280, 304, 309, 313, 314, 316, 517, 524,

616, 670, 672, 695, 696, 697, 696, 723;

IX, 93, 151, 187, 188, 384, 385, 386,

387, 388, 389, 462, 463, 464, 466, 531,

649, 652, 654, 655, 674; X, 56, 57, 58,

59, 60, 160, 375, 681, 684, 686, 690;

XI, 12, 156, 167

brahim b. Edhem, I, 236; II, 683; III,

689; IV, 165, 417; V, 212, 667; VI,

322; VII, 245, 661; VIII, 266, 642;

IX, 133; XI, 46

brahim el-Efhâm, I, 95

brahim el-Havvas, II, 244; IV, 43; VI,

132

brahim kavmi, IV, 25

brahim ert-Nehaî, VI, 390; VII, 412,

414; VIII, 144, 659; XI, 46

brahim b. eybân, I, 526; II, 684

brahim Teymî, IV, 300

brahim b. Yesâr, II, 436

el-Fbrîz, IX, 256

iç âlem, VI, 282

dris (Hz.), I, 73, 398, 400, 673; III, 186,

383; V, 174, 537, 538, 539, 540, 542;

VI, 125, 571; VII, 271, 299; VIII, 61,

226, 608; X, 684

dris b. Abdullah, I, 71

iffet, I, 126, 521, 731; II, 92, 103; III, 111;

IV, 442, 443, 620; V, 496; VI, 292,

385, 416, 607; VII, 212, 282, 485;

VIII, 59; IX, 372

frâsîm b. Yusuf, II, 641

ifrit, VI, 113; VII, 67

iftikar, I, 332, 333, 691; II, 390, 401, 459;

III, 338; IV, 506; V, 449, 489, 728;

VI, 550, 618

ihsan makam, I, 107, 115; II, 175; III,

36, 147; VI, 139; IX, 317, 562

hyâ bk Ihyâii Illûmi'd-Dîn

hyâi' Ulûnn'd-Dîfi, I, 18, 43, 44, 45, 51,

62, 65, 101, 136, 144, 240, 241, 254,

255, 265, 384, 418, 564, 664; II, 41,

176, 294, 315, 494, 568, 647; III, 112,

214, 21 5, 347, 373, 451, 464, 499, 580,

581, 625, 750; IV, 39. 56, 65, 85, 86,

108, 130, 328, 459, 607, 609, 666, 672;

V, 124, 204, 250, 366, 385, 386, 561,

735; VI, 222, 383, 384, 552, 672, 725,

726; VII, 182, 233, 360, 412, 448, 476,

494; VIII, 20, 57, 138, 245, 291, 294,

409, 470, 495, 578, 710, 71 1, 741, 745;

IX, 133, 134, 309, 603, 690; X, 220,

394, 456, 613

Îkâzii'l-Himetn fî erhil-Hikem, I, 102,

108, 256

kizler, IV, 708; VI, 603, 604; X, 645

krime, I, 249; II, 126, 218; III, 482 V,

96, 176, 226, 550, 665; VI, 118, .74,

573, 648; VII, 48, 422; VIII, 75, 31,

154, 211, 291, 736, 754; IX, 262, 338;

X, 211; XI, 21, 163

krime b. Ebû Cehil, VII, 503, 606; IX,

243

cl-ktifâfi Ahhâril-Huiefâ, IV, 466

NDEKS 335

el-kiifâ fi Megâzil-Mu^afa vl-Hu-

Itfâi's-Selâte, IX, 243

ilâh, I, 181, 188, 214, 243, 244, 382, 383,

492, 497, 310, 534, 678, 680, 683; 11,

16, 17, 19, 39, 40, 41, 44, 104, 105,

109, 1 1 1, 399, 477, 478. 572, 597, 611,

648, 676, 748, 749, 750; IH, 15, 16,

74, 78, 107, 129, 133, 148, 154, 170.

1 73, 208, 209, 220. 222, 286. 330, 345,

369, 373, 389, 436, 438, 443, 452, 453,

455, 456, 475, 523, 524, 549, 649, 701,

703; IV, 91, 118, 119, 170, 209, 230,

231 , 273, 275, 277, 319, 450, 588, 589,

601, 631, 672, 689, 695, 754, 760; V,

16, 17, 18, 34, 75, 116, 118, 180, 194,

199, 200, 217, 219, 224, 231, 238, 239,

254, 285, 314, 335, 338, 431, 468, 471,

51 1, 513, 525, 581, 598. 603, 607, 608,

611, 615, 690, 695, 696, 698, 699, 71X1;

VI, 34, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 49, 63,

65. 86, 127, 130, 144, 145, 159, 162,

252, 264, 297, 307, 350, 351, 352, 353,

370, 371, 383, 465, 520, 521, 522, 555,

577, 578, 581 , 634, 635, 637, 639, 720;

VII, 43, 51, 71, 86, 87, 89, 90, 91, 93,

94, 95, 179, 185, 221, 223, 226, 227,

229, 248, 250, 260, 270, 278, 321, 366,

451.480, 680, 681, 704; VIII, 22, 1 15,

120,138, 161, 182,183,184, 232,252,

258, 259, 260, 262, 324, 327, 346, 347,

348, 349, 392, 404, 445, 446, 448, 449,

450. 481, 492, 498, 518, 519, 520, 542,

544, 751, 754; IX, 14, 17, 19, 39, 80,

104, 132, 141, 184, 187, 188, 252, 306,

343, 344, 345, 3%, 397, 433, 448, 489,

514; X, 46, 47, 71, 152, 153, 368, 392,

396, 399, 438, 541, 646, 674; XI, 183,

202, 203, 208, 220, 222

ilâh ak, I, 600

lâhî cezbe, I, 639; V. 89

lâhî huzur, I, 444, 476, 482, 555; II, 79,

264, 283, 449; III, 686; IV, 89, 137; V,

549; VI, 203; VII. 485. 677; X, 196.

355, 375

lâhî inayet, I, 125, 342, 375, 391, 586,

689; II, 521; III, 704; IV, 51, 72

lâhî muhabbet, I, 486; VIII, 475

lâhî tecelli, I, 354, 716; III, 214, 351,

412; IV, 321; V, 74, 178, 537, 602,

VII, 392; VIII, 202, 247, 333, 437,

477; IX, 66, 286, 318, 641; X, 448,

462, 547, 630; XI, 65

lâhî varidat, IX, 234

ilka, 1, 295; II, 103, 596; III, 533; V, 475,

512; VII, 19; IX, 706

illivyîn, I, 296, 576; III, 321, 356; IV,

651; VII, 486; IX, 200, 474, 600; X,

609, 614, 617

ilme'l-yakîn, I, 696, 698; X, 319

lyas (Hz.), III, 184, 186; V, 435; VI,

125; VIII, 225, 226, 227, 228, 316

mam Ahmed bk. Ahmed b. Hanbel

mâm- Âzam bk. Ebû Hanifc

mam Hamza, I, 598; II, 705; III, 443

mam Mâlik bk. Mâlik b. F.nes

mam Muhammed, VI, 711; VII, 336;

X, 184

mâm- Rabbânî, 1, 33, 53

NDEKS336

mam afiî bk. afiî

Îmâmül-Haremeyn el-Cüveynî, 1, 417

iman makam, Ü, 35; IX 317

mrân, I, 86, 1 17, 156, 178, 254, 456, 486,

494; II, 15, 67, 69, 70, 73, 74, 82, 198,

245, 310, 425, 531, 5%, 727, 735, 744;

III, 67, 186, 306, 377, 398, 415, 440,

451, 512, 548, 561, 578, 615, 645, 677,

704, 731; IV. 225. 273, 630, 704, 755;

V, 262, 341, 434, 482, 483, 487, 488,

505, 509, 567; VI, 98, 324, 339, 534,

654; VII, 231. 337, 341, 461, 618;

VIII, 67, 251, 722, 726; IX 55, 85,

200, 399, 482, 670, 684; X, 155, 159,

161, 191, 202, 222, 225, 368, 467, 581,

646

mrân b. Hu^ayn, II, 81, 291

mrân b. Mâsân, II, 68

inâbe, VIII, 416, 619

/nâletü 7-jlmiyye, IV, 643; VII, 416

inbisat, 11, 587

ncil, I, 37, 110, 209, 211, 316, 372, 415,

416, 432, 453, 456, 457, 585, 747; II,

13, 16, 17, 85, 87, 113, 114, 116, 128,

546, 5%, 644, 646, 704, 705, 735, 736,

741, 742; III, 18, 66, 105, 330, 465,

466, 468; IV, 84, 85, 282, 283, 614,

758; V, 65, 138, 335, 506, 741; VI,

258, 483, 525; VII, 281, 308; VIII, 60,

61, 249, 510, 714, 730; IX, 257, 261,

488, 630, 650, 652; X, 225, 430, 684;

XI, 90, 224

inkisar hafi, III, 277; IV, 331

insan-j kâmil, II, 487

ran, 1, 31 8; U, 52, 302; III, 1 10, 187, 458,

586, 596; IV, 677; V, 182, 183, 241,

404, 440; VI. 88, 227; VII, 89, 208,

334, 335, 409, 522, 527, 543, 654, 655,

656; VHI, 306; IX, 208; X, 97, 651

rem, I, 376; III, 387, 394; IV, 327, 426;

VI, 304, 306; IX 136, 470; X, 704,

707, 708, 709

irfan ehli, 1, 15, 353, 356; IV, 236, 24*

irhâsât, III, 404; XI, 146

râdii 1-Akli’s- Selim, I, 136; II, 99, 293;

III, 391, 449; V, 297, 300, 328, 378,

380, 388, 393, 394, 439, 448, 452, 486,

487, 488, 491, 4%, 518, 540, 551, 556,

558, 591, 601, 609, 639, 648, 652, 653,

662, 670, 675, 704, 705; VI, 14, 18,

22, 30, 31, 48, 59, 76, 88. 106, 110,

1 16, 151, 167, 177, 198, 202,216, 227,

248, 265, 285, 286, 289, 334, 335, 379,

450, 485, 513, 520, 522, 526, 533, 534,

543, 547, 553, 562, 565, 580, 5&3, 628,

634, 635, 642, 653, 658, 664, 689, 697,

710, 720, 730; VII, 17, 20, 32, 36, 37,

63, 69, 89, 102, 113, 117, 124, 127,

1 62, 255, 333, 336, 350, 402, 422, 498,

553, 611, 656; VIII, 17, 201, 214, 259,

262, 265, 268, 277, 278, 280, 281, 296,

297, 299, 301, 307, 325, 326, 338, 343,

347, 348, 352, 372, 377, 381, 392, 399,

415, 457, 458, 466, 469, 480, 499, 504,

505, 512, 536, 560, 562, 576, 581, 598,

609, 618, 646, 670, 673, 679, 684, b89,

699, 725; IX 16, 28, 45, 69, 110, 121,

138, 152, 160, 171, 176, 199, 205, 214,

NDEKS 337

245, 260, 279, 321, 403, 426, 430, 439,

464, 470, 469, 529; X, 59, 91, 112,

141, 1 94, 211, 287, 295, 318, 326, 339,

388, 435, 443, 507, 512, 517, 578, 629,

639, 658, 679, 693, 718; XI, 89, 112,

135, 221

sa (Hz.), I, 196, 234, 341, 378, 415, 416,

427, 664, 665, 673, 674; II, 6, 12, 15,

47, 57, 59, 64, 66, 68, 69, 70, 75, 76,

84, 85, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93,

94, 95, 97, 98, 99, 100, 102, 103, 104,

105, 106, 107, 108, 1 10, 1 1 1, 129, 133,

137, 142, 1 73, 296, 418, 464, 555, 572,

578, 579, 580, 581, 582, 586, 587, 595,

596, 597, 598, 599, 644, 646, 648, 649,

650, 651, 654, 656, 704, 705, 706, 727,

746, 748, 749, 750, 751; III, 15, 16, 17,

18, 21, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72,

73, 74, 75, 76, 77, 78, 155, 184, 186,

191, 208, 215, 254, 255, 299, 417, 467,

468, 697. 698, 701, 702, 703, 704, 705;

IV, 17, 56, 170, 177, 206, 414, 432,

434, 523, 551, 552, 607, 622, 709; V,

17, 51, 173, 179, 182, 185, 196, 238,

262, 318, 324, 336, 396, 438, 456, 477,

488, 491, 492, 493, 498, 499, 500, 501,

502, 504, 505, 506, 507, 509, 510, 511,

512, 513, 542; VI, 33, 95, 136, 137,

143, 145, 146, 151, 258, 266, 314, 315,

317, 351, 374, 416, 518, 519, 537, 616,

692; VII, 1 05, 1 11 , 1 93, 1 94, 230, 288,

300, 313, 465, 468, 515, 517, 572, 618,

672, 704; VIII, 114, 115, 116, 131,

142, 184, 221, 262, 341, 342, 616, 670,

705, 723, 724, 725, 726, 727, 728, 729,

730, 751, 755, 756; IX, 21, 145, 151,

152, 258, 650, 652, 653; X, 67, 89, 91,

92, 93, 96, 97, 98, 101, 225, 272, 373,

645; XI, 95, 203, 208

îsâr, VIII, 80; X, 31, 32, 560

shak (Hz.), 1, 94, 138, 307, 446, 447,

448, 451, 452, 455, 456; II, 67, 137,

368, 515, 586, 600, 667, 727, 738; III.

184, 185, 467, 671, 747, 748; IV, 16,

335, 336, 398, 401, 446, 447, 490, 504,

508, 513, 518, 519, 681; V, 144, 212,

335, 528, 534, 542, 632; VI, 15, 94,

95, 96, 110, 112, 125, 141, 171, 387,

402, 431; VII, 140, 151, 279, 285, 289,

608; VIII, 212, 214, 226, 280, 314,

483, 661, 732; IX, 133, 177, 2%, 332,

387, 492; X, 38, 39, 64

smail (Hz ), I, 42, 57, 62, 99, 133, 140,

143, 174, 185, 436, 437, 440, 441, 444,

447, 448, 451, 452, 455, 456; II, 67,

137, 586, 727; III, 81, 185, 417, 457,

467; IV, 16, 118, 168, 412, 513, 514,

519, 676, 681; V, 194; 439, 452, 504,

603; VI, 48, 81, 710, 727; VII, 55, 86,

150, 170; VIII, 205, 218, 732; IX, 110,

260, 541; X, 64, 65, 160; XI, 67

smail Hakk Bursevî, I, 42, 62, 174,

185; XI, 67

smail Konevî, I, 57, 133

srafil, III, 623: IV, 335, 737; V, 17, 233,

702, 705; VI, 266; VII, 116, 117, 118,

119, 120, 121, 122, 557; VIII, 17, 436;

IX, 358, 481 ;X, 415, 516, 586; XI, 118

338 NDEKS

srâiloullan, I, 8, 9, 12, 237, 3Ü6, 307,

308, 309, 315, 316, 317, 318, 319, 321,

322, 323, 324, 326, 327, 328, 329, 331,

332, 334, 335, 336, 337, 338, 339, 340,

341 , 343, 344, 346, 347, 348, 349, 352,

353, 361, 364, 365, 366, 368, 370, 371,

372, 373, 375, 381, 384, 388, 395, 401,

431, 432, 433, 434, 452, 453, 491, 580,

581 , 655, 656, 658, 659, 660, 661, 663,

693, 746; II, 29, 49, 69, 71, 72, 85, 87,

88, 89, 90, 93, 94, 95, 97, 118, 124,

126, 135, 148, 162, 169, 279, 384, 443,

576, 577, 578, 586, 588, 639, 640, 641,

654, 655, 656, 657, 658, 659, 660, 661,

662, 663, 664, 666, 674, 676, 679, 684,

701, 703, 745, 746, 747, 748; III, 17,

18, 38, 52, 66, 67, 71, 192, 281, 294,

295, 416, 417, 419, 423, 426, 427, 430,

431, 432, 433, 434, 435, 436, 437, 438,

439, 456, 457, 461, 462, 463, 465, 466,

470, 476, 477, 478, 479, 481» 483, 484,

489, 490, 495, 553; IV, 71, 219. 223,

225, 226, 230, 231, 233, 434, 625, 626,

627, 703, 704; V, 19, 179, 180, 181,

182, 183, 184, 185, 304, 305, 306, 307,

308, 374, 412, 440, 482, 483, 505, 631,

632, 633, 636, 640, 652, 653, 658, 659,

670, 672, 673, 674, 675, 676, 677, 678,

679, 682, 683, 684, 685, 687, 690, 691,

693, 694, 6%, 697; VI, 108, 116, 230,

312, 313, 383, 488, 489, 553, 569, 629,

630, 632, 633, 636, 637, 651 , 652, 653,

654, 655, 657, 658, 708, 711; VII, 24,

37, 105, 131, 135, 136, 138, 151, 152,

156, 157, 19ü, 194, 231, 240, 241, 422,

448, 492, 545, 576, 628, 629, 651, 659,

676; VIII, 224, 226, 272, 277, 281,

301, 316, 317, 455, 479, 483, 484, 490,

509, 510, 532, 717, 724, 727, 730; IX,

26, 27, 29, 30, 31, 32, 33, 36, 71, 72,

73, 108, 111, 112, 123, 152, 177,311,

629, 630; X, 13, 89, 90, 91, 94, 96, 97,

98, 272, 276, 540; XI, 12, 82

stahr, VII, 654, 655

stahra, VII, 140

el-stîâb, 11,81,82; IX, 278

istidlal, II, 446, 447; VIII, 684

istidraç, I, 273; III, 56, 474, 499, 508,

509, 740; IV, 159, 256, 271; V, 566;

VI, 162, 319, 325, 514; VII, 315, 696;

VIII, 99, 449; X, 286, 422

istihare, II, 359

istihlak, VI, 601

istikamet sahibi, II, 180, 203, 303; III,

127. 164; V. 436, 561; VII, 367, 171

istiva, III, 371, 372, 373, 376, 377; IV,

541, 542; V, 598, 601, 602, 606; VI,

597, 598; VII, 466, 467, 469, 701;

VIII, 455, 548; IX, 439, 517, 607, ti)9,

612; X, 196, 660

â, I, 667; II, 277; VIII, 281

iaret tefsiri, I, 39

iâri, I, 13, 14, 15, 19, 25, 41, 46, 48, 49,

50, 51, 52, 55, 59, 60, 61, 62, 63, .00,

144, 145, 146, 239. 600, 750; V. o50,

721; VI, 339; VII, 164; IX, 35, 114,

389, 434, 535, 636, 700; X, 122, 213,

447, 534

NDEKS

tbân b. Mâlik, I, 599

fl-tkân fi UlûmiVKura, I. 26, 28, 29,

37, 38, 39, 40, 48, 60, 61, 66, 67, 68;

V, 17; VII, 137; VIII, 171; X, 450

yâz b. eddâd, X, 73

yâ, II, 69

zzeddin b. Abdüsselâm, I, 380; VIII,

400

J

John Leviy Mion, I, 101

K

Kâ'b el-Ahbâr, II, 418; III, 468, 469;

418; IV, 519; V, 469, 540, 632; VI,

90, 115, 314, 697; VII, 37, 38, 351,

644; VIII, 92, 211; IX, 177, 538; X,

92, 625, 687, 708

Kâ'b b. Eref, II, 1 18, 126, 127, 128, 279,

424, 438, 439, 575; III, 191, 630; VI,

478; VII, 309, 314; X, 13, 15; XI, 169,

170

Kâ'b b. Lüey, X, 112

Kâ'b b. Mâlik. IV, 77, 99; VI, 730, 731

Kâ'b b. Ucre, VII, 611

Kâ'b b. Züheyr, II. 232; IX, 646

Kâ'boullar, IX, 447

Ka'kâ' b. Ma’bed, IX, 267; IV, 601

kabak, VIII, 233

Kabe. I, 10, 245, 314, 433, 436, 437, 438,

440, 441, 442, 458, 459, 463, 464, 466,

468, 469, 473, 474, 487, 488, 491, 525,

551, 552, 553, 572; II, 6, 118, 150,

339

151, 152, 153, 154, 267, 424, 432, 433,

61 1, 612, 616, 661 ; III, 37, 40, 44, 45,

46, 87, 110, 131, 195, 306, 343, 368,

390, 391, 552, 572, 598, 599, 600, 610,

661, 667, 680, 684, 691, 694; IV, 81,

226, 601, 662, 670, 671, 672, 674, 675,

677, 680; V, 172, 173, 272, 276, 439;

VI, 143, 145, 146, 200, 201, 202, 203,

204, 205. 206. 207, 208. 209. 210, 215,

216, 217, 219, 330, 461, 555; VII, 78,

99, 127, 162, 209, 355, 668, 714; VIII,

108, 213, 218, 562, 608; IX, 39, 132,

137, 151, 217, 245, 249, 312, 408, 409,

443; X, 13, 22, 160, 273, 338, 374, 398,

545; XI, 1 1, 44, 75, 85, 146, 147, 149,

150, 151, 153, 154, 155, 156, 170, 183

Kabil, II, 665, 666, 667, 668, 669, 670,

671, 672, 673, 674, 675; VII, 655; IX,

531; X, 358; XI, 217

Kabil (ehir), VIII, 569

kabz hali, III, 155; V, 133; VII, 230, 377,

453, 645; VIII, 42; XI, 22

Kaderiyye, I, 64, 114, 226; II, 451; III,

121; IV, 390; V, 89; VIII, 108; IX,

401, 507; X, 378

Kad yâz, I, 453; VI, 427; VIII, 84, 301,

747; XI, 43

Kad smail, VII, 608

Kadir gecesi, I, 563, 707; II, 297; IV,

604; VIII, 40, 366; IX, 14, 15, 19; XI,

80, 81, 85, 86, 87

Kafda, IX. 325

kâhin, III, 120; IV, 447; V, 231; VI, 728;

VII, 135; IX, 328, 424, 425, 428; X,

NDEKS340

316, 317, 423

Kahtân, VII, 668; X, 374

kalb-i selim, IV, 195

Kalib Kuyusu, III, 397; VII, 716; VIII,

56; IX, 206; X, 40

Kâlib b. Yufennâ, II, 641, 660

kalp gözü, III, 87, 217; IV, 270; VI, 236,

417, 506; VIII, 59; IX, 342; X, 448

kâmil iman, I, 383; III, 70, 547

kâmil mümin, II, 711; III, 69; IV, 658;

VI, 581; VIII, 224, 244, 655; IX, 82,

592

kâmil mürid, 1, 18, 19, 409; III, 43, 261,

716; IV, 251, 310, 351; V, 99, 154,

708, 730; VI, 287, 337, 672; VIII, 383;

IX, 84, 195, 209, 345, 466, 474, 501,

518, 535, 626;

kâmil eyh, I, 97, 558, 724; II, 132, 470;

ÜI, 36, 143, 444, 512; V, 24, 570, 604;

VI, 98, 412, 442; VII, 330; VIII, 522;

X, 172, 251, 457

eTKâmûsiil-Muht, 1, 138

kan, II, 490; III, 432; V, 184

Kandehar, VII, 655

Kânûtü 't-Te'vil, I, 37

Karaviyyin, 1, 84

Kâre, III, 397

karga, I, 697; II, 671, 672; III, 38

kartal, VII, 32, 47

Kârûn, I, 490; III, 159; V, 69, 254, 739;

VTI, 1 31, 230, 231, 233, 234, 235, 236,

237, 238, 239, 240, 241 , 242, 243, 244,

253, 290, 291, 292, 629, 648; VIII,

411, 478, 644; X, 245

el-Kasd, VIII, 399

Kasm b. Ebû Berre, VIII, 211

Kasm el-Hassâsî, 1, 95; IV, 707

Kaside i Ayniyye, 1, 137, 280, 422, 506; II,

664; III, 737; IV, 269, 424, 628; V, 83;

VI, 41, 475, 559, 595; VII, 472; VIII,

566; X, 142

Kasîde-i Bürde, 1, 64, 80, 137, 512; III, 16;

IV, 459; V, 31; VII, 313

Kasde- Hemzyye, I, 137; IV, 623; VIII,

637

Kasde-i Münferice, IV, 168

Kasîde- NÛniyye, VIII, 345; IX, 113

Kaside-i Tâiyye, I, 137

Kassa r, 1, 86; IV, 716; VI. 559; VIII, 501;

IX, 668

kasvet. II, 729; IV, 312; VIII, 33, 110

Kââni, I, 219, 227; III, 446, 458, 493;

IV, 101; Vni, 283; IX, 190, 304, 610;

X, 115

Katâde. II, 52, 90, 100, 207. 220, 514,

562, 580, 657; IV, 361, 514, 606; V,

393, 425, 444, 452, 469, 590, 630, 658,

696, 698; VI, 107, 357, 572, 604, 701,

704; VII, 36, 38, 51, 55, 144, 336, 513,

575; VIII, 75, 86, 146, 176, 199, 210,

21 1, 215, 220, 315, 415, 423. 646; IX,

43, 121, 191, 301, 312, 328, 356, 421,

487, 533, 560; X, 170, 184, 195, 224,

299, 384, 460, 466, 524, 576, 595, XI,

25, 120, 195

Kavâid, I, 82

Kai’ââu ’t-Tasavvuf, I, 51, 1 36, 204

Kavâmnu Sufiyye, I, 73

NDEKS 341

kaya kuu, VII, 31

Kayle, VII, 606

Kays. b. Velîd b. Mugîre, III, 624

Kayser, V, 182, 441; VII, 544

keklik, VII, 32

Kelâî, IX, 243; X, 651

kelâle, II, 346, 603

Kelb, VII, 507; X, 358

Kelbî, I, 352; II, 1 26, 458, 689; III, 81, 92;

V, 483, 504, 513, 534, 557; VI, 537;

VII, 86, 475, 513; IX 110; X, 247,

259, 359; XI, 155, 169

el-Kelbiyye bk. Kuteybe

kemal hali, V, 169, 319, 385; VI, 672;

VII, 154. 566; VIII, 412; X, 262

Kenan, IV, 305, 308, 313; VI, 300; VII,

207

kerkenez, VII, 31

Kesker, VII, 656

el-Kef vl-Bcyât fi MüteâbihiVKur'ân,

1,99

el-Kef vel-Beyân fi Tefsiril-Kur’ân, I,

135, 138, 540; III, 619; IV, 118

Kefü'n-Nikâb an Sim Lübbrt-Elbâb, I,

104

el- Keaf, 1, 135, 541; II, 99; III, 404, 597;

rV, 165, 189, 202, 515, 632; V, 31,

448, 653; VI, 31, 64, 174, 672; VII,

239, 318; VIII, 123, 302, 454; IX, 16;

X 78, 115, 498, 717

Kettânî, I, 82, 83, 88

Kevâî, I, 29, 134, 135; III, 394; V, 675,

678, 683, 688, 697, 724; VI, 40, 41,

44, 48, 84, 107, 148, 167, 175, 188,

192; VII, 61 1, 682, 683, 686, 700, 713;

VUI, 121, 131, 138, 166, 172, 176,

191, 210; IX, 305, 592, 663; X, 13, 64,

72, 73, 91, 92, 109, 567, 677; XI, 14,

117, 161, 162

Knnesrîn, IV, 80

Kptî, I, 322; III, 432, 433; V, 433, 631,

632; VI, 631, 635; VII, 24, 151, 156,

157; VIII, 483; IX. 29

Kiptiler, II, 656; III, 423, 452; IV, 625;

V, 305, 404, 640, 654, 670, 686, 687;

VI, 230, 651, 652, 655, 657; VII, 135,

147, 151, 157; IX, 29; X, 224

krlangç kuu, VII, 31

Kzüdeniz, III, 403; V, 440, 673; VI,

312, 656

kibir, I, 68, 313, 374, 385, 469, 575, 585,

610, 692; II, 150, 433, 692; III, 246,

247, 293, 327, 328, 347, 570, 5%; IV,

169, 219, 228, 340, 383, 641; V, 38,

194, 222, 382, 391, 506, 508, 553, 655,

623, 741; VI, 178, 277, 310, 312, 313,

342, 420, 538, 547, 637; VII, 32, 80,

184, 243; VIII, 51, 96, 253, 257, 258,

331, 405, 481, 483, 510, 511, 512, 513,

582, 664; IX, 112, 117, 248, 251, 425,

497, 645, 648; X, 6, 125, 130, 249,

262, 351, 369, 413, 479, 502; XI, 185

Kmjyâ-y; Saadet, II, 295

kin, I, 389, 405; II, 157, 185, 186, 187,

188, 196, 400, 431, 610, 612, 634, 643,

644, 731, 733; III, 18, 31, 33, 359,

637, 670; IV, 83, 383, 601, 630, 730,

731, 732; V, 32 459, 591; VI, 160,

342 K’DEKS

411, 420; VII, 80, 382; VIII, 121, 122,

405, 485; IX, 70, 198, 248, 497, 570,

683; X, 25, 30, 31, 36, 58, 134, 197,

298, 426, 478, 640; XI, 166, 169, 222

Kinâne, II, 126; III, 622; IV, 118; V, 78;

VII, 667; VIII, 699; XI, 112, 147, 155

Kinâneoullar, III, 621, 622, 659, 665

Kinde, II, 718

Kirman, VII, 655

Kisrâ Ebravîz, VII, 335

Kitabili-Ahbâr, IX, 373

Kitâbii 1-Âkibe.ft Zikri!-Mevt, 1, 137

Kitâbii 1-Erbaln, I, 136; III, 214

Kitâbii 1-Havf, VIII, 409

Kitâbii 1-Megâzî, I, 138; VII, 151

Kitâbii't-Teshîl, I, 85

Kitâbii? fi Hakaiki't-Tasavvuf, I, 105

Kitâbüt fi'i-Hcmrati’l-Eeliyye, I, 105

Koç, IV, 708; VI, 603, 604; X, 645

Kova, IV, 708; VI, 603, 604; X, 645

Kubâ Mescidi, IV, 79, 80, 81, 82

Kubeysa b. Süfyân, VIII, 355

Kudâme b. Maz'ûn, II, 458

Kudâr b. Salif, III, 397; VII, 77; IX, 496;

XI, 25

Kuderî, I, 86

Kudeyd, X, 127

kudsî huzur, II, 413; VI, 143; IX, 510

Kudüs, 1, 433, 458; II, 151, 640; III, 417,

434, 478, 479, 701; IV, 95; V, 171,

175, 440; VI, 27, 314; VII, 45, 659,

676; IX, 561;

Küfe, I, 398; II, 688; III, 313; IV, 305; V,

240, 241, 483, 504, 513; VI, 299; VII,

38, 86, 280; IX, 110, 143; X, 359

Kûhin, I, 88, 89, 90, 96, 97, 100

Kulleys, XI, 147

kummel, III, 431

kumru kuu, VII, 31

Kurayza, 1, 368, 392; II, 29, 1 77, 637; III,

484; IV, 112, 756; VII, 520, 541, 542,

543, 544; IX, 164

Kurayzaoullan, I, 368; Tl, 692, 693,

710; III, 587, 630; V, 185, 269; IX,

198, 202, 332; X, 16

Kurazî, III, 103; V, 261, 262, 404, 585,

602; VII, 36, 236; IX, 440; X, 219; XI,

104

kurbaa, III, 432; VII, 32

kurbiyet, II, 253, 374, 375; III, 181; IV,

100, 207, 443; VIII, 40; IX, 18, 103,

482, 545

Kureybe bint Ebû Ümeyye, X, 72

Kurey, I, 79, 80, 82, 87, 137, 149, 418,

448, 567, 568, 595, 613; II, 29, 123,

124, 218, 424; III, 52, 102, 105, 140,

141, 143, 192, 261, 347, 511, 513, 514,

551, 552, 554, 556, 570, 572, 585, 593,

597, 602, 603, 605, 611, 613, 621, 624,

628, 629, 649, 671, 683; IV, 1 18, '.24,

1 45, 299, 345, 459, 589, 591 , 592, 662,

702, 706, 757, 758, 759; V, 40, 61, 62,

128, 129, 138, 142, 175, 194, 236, 243,

246, 266, 282, 293, 326, 357, 364, 401,

438; VI, 24, 30, 34, 43, 144, 145, 196,

202, 241, 264, 312, 341, 375, 528, 561,

571, 575, 659, 682, 697, 701, 706, 710,

712; VII, 20, 126, 127, 198, 200, 202,

NDEKS 343

204, 206, 208, 265, 271, 274, 2%, 297,

309, 311, 313, 335, 406, 448. 495, 520,

521, 522, 523, 534, 541, 545, 562, 647,

681; VIII, 57, 94, 95, 113, 114, 138,

1 39, 197, 229, 236, 237, 248, 249, 257,

258. 260. 261. 262. 264. 266. 288. 381,

392, 402, 41 2, 532, 555, 562, 635, 712,

713, 725; IX, 21, 22, 37, 38, 74, 80,

140, 159, 175, 193, 202, 226, 236, 244,

249, 331, 332, 437, 447, 470, 503; X,

39, 40, 54, 65, 97, 265, 267, 270, 374,

401, 412, 421, 423, 508, 524, 555, 639,

643, 647; XI, 22, 75, 148, 149, 153,

154, 155, 156, 157, 159, 169, 177, 195

Kureyliler, II, 424; III, 110, 141; IV,

317, 745; V, 31, 56, 65, 157, 294; VI,

710; VII, 692; VIII, 138, 541; IX, 109,

236, 425; X, 653; XI, 154, 169

Kurre b. Meslime, II, 718

Kurtubî, I, 18, 75, 134, 135, 211, 562,

640, 643. 660, 663, 668; II, 33, 34, 38,

42, 89, 90, 95, 99, 152, 243, 263, 369,

374, 381, 41 1, 498, 501, 505, 566, 615,

667, 670, 734, 738; III, 186, 222, 555,

609; IV, 47, 333, 550, 691, 731, 745,

758, 759; V, 134, 182, 241, 358, 441,

478, 540, 548, 555, 585, 591, 598, 599,

630, 698; VI, 16, 28, 91, 92, 106, 107,

123, 126, 129, 175, 187, 197, 201, 208,

213. 217. 232. 289. 357. 358. 367. 382,

393, 398, 414, 420, 430, 443, 444, 474,

478, 482, 483, 500, 511, 562, 566, 593,

608, 653, 678, 697, 706; VII, 20, 30,

32, 36, 40, 44, 75, 79, 80, 86, 87, 1 11,

117, 149, 153, 163, 170, 171, 185, 204,

228, 253, 255, 267, 280, 285, 287, 291,

295, 310, 31 1, 321, 336, 347, 377, 388,

422, 423, 426, 431, 435, 436, 456, 468,

476, 483, 501, 503, 508, 527, 545, 558,

570, 584, 606, 610, 612, 619, 621 r 642,

656, 657, 658; VIII, 17, 34, 41, 82,

92, 98, 101, 103, 109, 121, 132, 138,

21 1, 216, 233, 234. 278, 282, 296, 321.

371, 375, 377, 400, 405, 406, 409, 429,

436, 446, 454, 458, 462, 472, 483, 489,

560, 563, 635, 637, 640, 714, 719, 720,

728; IX, 15, 21, 31, 39, 44, 45, 53, 72,

79, 81, 85, 86, 93, 94, 111, 116, 123,

131, 132, 136, 138, 145, 146, 152, 154,

164, 165, 177, 191, 198, 199, 203, 205,

208, 213, 222, 240, 243, 244, 260, 261

,

279, 291, 292, 313. 316, 325. 337, 338,

344, 350, 358, 367, 380, 387, 408, 409,

415, 421, 430, 437, 439, 447, 448, 462,

468, 479, 480, 486, 487, 505. 511, 513,

514, 516, 541, 543, 544, 551, 552, 559,

571, 572, 582, 590, 598, 603, 622, 628,

630, 658, 667, 668, 684, 686, 704; X,

13, 27, 28, 29, 30, 32, 33, 58, 63, 65,

72, 74, 77, 78, 79, 85, 93, 97, 114, 139,

157, 173, 180, 185, 194, 195, 1%, 202,

210, 211, 212, 217, 220, 224, 229, 231,

24 1, 258, 261, 262, 267, 273, 275, 280,

281, 289, 296, 300, 302, 323, 325, 373,

401, 412, 413, 414, 421, 424, 428, 429,

456, 460, 461, 469, 476, 494, 524, 531,

534, 541, 558, 564, 575, 577, 578, 586,

587, 588, 606, 608, 624, 659, 665, 682,

344

683, 686, 693, 694, 718; XI, 25, 29, 33,

34, 182, 206

Kus b. Raziç, III, 185

Kus b. Sâide, II, 472

Kusay b. Kilâb, IH, 576; IV, 591; IX, 38;

XI, 155

Küse, VII, 280

d-Kused, VIII, 399

Kueyrî, I, 18, 40, 52, 53, 81, 102, 133,

136, 1 44, 151, 213, 214, 227, 228, 236,

241, 242, 284, 285, 372, 420, 454, 462,

526, 527, 653, 716, 743; II, 57, 72, 74,

77, 101, 102, 142, 143, 175, 176, 198,

210, 295, 296, 308, 334, 376, 430, 437,

473, 502, 503, 600, 602, 630, 737, 739.

740; 111, 45, 145, 160, 194, 361, 372,

384, 389, 41 2, 451, 471, 504, 505, 526,

535, 541, 560, 561, 569, 583, 585, 629,

632, 635, 645, 662, 663, 677, 678, 697,

724, 748, 750, 751 ; IV, 16, 30, 57, 71,

74, 89. 90, 101, 103. 109. 110, 111,

120, 121, 130, 135, 203, 206, 207, 210,

262, 273, 294, 480, 563, 610, 679, 680,

703, 731. 738; V. 18, 95, 145, 146,

168, 178, 201, 202. 212, 221, 267, 268,

283, 284, 291, 292, 310, 316, 323, 332,

340, 365, 366, 41 7, 419, 426, 445, 454,

471 , 529, 531 , 535, 548, 553, 559, 572,

573, 574, 578, 589, 607, 667, 675, 678,

681, 684, 686, 706, 707, 721, 729, 730,

731; VI, 16, 32, 34, 49, 58, 59, 63, 67,

68, 74, 75, 107, 123, 138, 139, 148,

155, 156, 203, 204, 211, 220, 221, 222,

229, 232, 242, 243, 262, 270, 281, 292,

293. 294. 301. 331. 337. 338. 339. 350,

353, 369, 374, 395, 403, 412, 417, 451,

469, 485, 486, 491, 492, 493, 508, 513,

514, 542, 565. 590, 599, 602, 609, 610,

620, 624, 640, 670, 671, 677, 683, 685,

686, 726; VII, 19, 20, 44, 46, 80, 81,

92, 93, 133, 143, 164, 177, 189, 195,

196, 210, 224, 225, 234, 263, 264, 272,

274, 282, 287, 300, 303, 31 1, 312, .339,

344, 345, 348, 351, 352, 354, 355, 357,

358, 363, 364, 366, 371, 372, 378, 379,

380. 381 . 382. 384. 386. 388. 389. 390,

393, 394. 3%, 397, 399, 407, 408, 421,

427, 429, 437, 438, 441, 442, 443, 454,

461, 466, 473, 479, 480, 486, 487, 489,

490, 491, 494, 495, 499, 504, 505, 510,

514, 515, 516, 518, 519, 525, 539, 540,

547, 548, 550, 560, 564, 575, 578, 581,

586, 588, 607, 651, 656, 657, 661, 662,

673, 687, 688, 695, 697, 699, 705, 706,

708, 709, 710, 718, 719; VIII, 19 21,

24, 25, 31, 36, 37, 42, 46, 48, 49, 50,

54, 59, 62, 67, 80, 82, 83, 89, 92 97,

98, 104, 113, 119, 120, 122, 128, 133,

134, 136, 139, 140, 145, 146, 147, 148,

149, 152, 154, 155, 162, 168, 173, 184,

185, 186, 188, 193, 200, 202, 218, 219,

235, 246, 256, 259, 260, 261, 272, 274,

282, 283, 284, 303, 304, 307, 308, 311,

313. 334. 338. 339. 340. 342. 344. 350,

351, 355, 357, 360, 364, 367, 368, 370,

372. 373. 376. 377. 380. 381. 382. 390,

417, 418, 424, 426, 428, 429, 437, 447,

448, 450, 470, 471, 473, 474, 475, 477,

NDEKS

NDEKS 345

481, 482, 485, 490, 495, 4%, 502, 508,

516, 521, 525, 526, 543, 552, 558, 559,

565, 572, 573, 574, 577, 582, 583, 603,

608, 609, 610, 614, 633, 637, 638, 643,

644, 645, 648, 649, 650, 651, 664, 665,

666, 669, 674, 680, 686, 687, 690, 701,

702, 710, 722, 723, 738, 747, 750, 751,

753, 756; IX 18, 1 9, 20, 24, 35, 38, 47,

48, 57, 58, 59, 62, 63, 65, 66, 71, 75,

76, 84, 85, 90, 103, 1 14, 116, 125, 147,

154, 155, 161, 167, 170, 173, 174, 176,

179, 184, 187, 189, 192, 193, 194, 21X1,

201, 203, 209, 210, 215, 219, 224, 233,

237, 244, 245, 248, 251, 271, 282, 288,

289, 304, 305, 318, 322, 330, 334, 340,

341. 342, 352, 355, 356, 366, 374, 375,

381, 399, 415, 417, 418, 428, 429, 433,

439. 440, 451, 460, 461, 467, 473, 475,

478, 481, 482, 485, 487, 488, 490, 497,

498, 501, 518, 519, 522, 523, 525, 526,

535, 536, 538, 539, 543, 545, 547, 551,

561, 581, 587, 594, 610, 612, 620, 625,

631, 632, 636, 638, 639, 641, 646, 648,

663, 664, 670, 671, 673, 676, 677, 681,

682, 683, 690, 700, 706; X, 18, 19, 20,

24, 36, 64, 86, 91, 99, 115, 116, 1 17,

120, 122, 125, 137, 141, 144, 154, 160,

161, 162, 175, 177, 191, 193,204.206,

213, 215. 220, 223, 226. 232, 236. 269,

298, 314, 326, 341, 345, 346, 351, 35Z

381, 398, 399, 403, 406. 409, 416. 444,

445, 447, 448, 457, 469, 474, 478, 479,

499, 522, 527, 542, 547, 551, 565, 566,

570, 571, 582, 600, 601, 611, 621, 660,

679, 680, 689, 690, 699, 710; XI, 23,

26, 28, 31, 35, 41, 43, 48, 49, 65, 66,

95, 142, 143, 151, 164, 185, 207, 225

Kueyrt Risalesi, I, 52, 53, 81, 136, 214,

227, 236, 526, 527, 743; II, 57, 210,

296, 376, 430, 437; III, 561, 629, 748;

IV, 101, 1 1 1, 135, 203, 207, 210, 262,

273; V, 95, 168, 340, 721, 729; VI, 63.

339, 412; VII, 20, 143, 164, 473; VIII,

283, 376, 645; IX, 85, 304, 610, 690;

X, 115, 220

Kutbu 1-Arifin, VII, 172, 225, 242; IX, 50.

242, 383, 455

Kutevbe, VII, 606

Kuteyle, VI, 448; VII, 606

Kutevlo bint Abdüluzzâ, IX, 123; X, 63

Kutfîr, IV, 421, 465

Kutrub, V, 612

Kutub Fahreddin, 1, 95

Kutub Sa'd, I, 94

Kutub emscddin, I. 95

Kutub Tâceddin, I, 95

KûtiVKulb, l, 18, 31, 137, 144, 157,

163, 165, 254, 255, 409, 61 3. 707, 724;

H. 74, 315, 563, 653; III, 308, 323,

437, 473, 750; IV, 254, 255, 256, 284,

324, 516, 583, 610, 611, 636, 715; V,

122, 212, 341, 342, 386, 419, 420, 461,

529, 735; VI, 1 1 1, 270, 282, 283, 440,

725, 727; VII, 41, 42, 159, 179, 180,

246, 247. 303, 305, 413, 416, 598, 645,

715; VIII, 39, 40, 244, 245, 246, 297,

409, 643; IX, 133, 223, 255, 272, 398,

459, 488, 489, 603, 685, 691, 694; X,

346 NDEKS

178, 179, 220, 708; XI, 49

Külsûm bint Ukbeb. Ebû Muayt, X, 53

Kümeyi, I, 409

L

Lahm, III, 437; VII, 668

lâhut, II, 678

Lamek b. Metuelah, III, 383; X, 361

Lânuyyetül-Ef'al, 1, 80

Lântiyyctü'z-Zekkâk, I, 80

Lât, 1, 149; II, 526, 527, 615; IV, 596; V,

266; VI, 241; VII. 503; IX, 446, 447,

448, 449, 472

Lâvi, 1, 452; III, 186, IV, 404; VII, 231

Lebîd b. A'sam, XI, 212

Lebîd b. Rebîa, a 382; IV, 175

Lecâî bk. Abdurrahman b. Yusuf el-Le-

câi

ledün lmi, VII, 28

ledünnî ilim, III, 282, IV, 108, 716; V,

31, 498; VI. 61, 293; VIII, 21

ledünnî ilimler, I, 712, 740; II, 25, 372,

537, 591, 655, 698; III, 72, 86. 369,

548, 596, 612; IV, 716, 751; V, 99,

414, 426, 528; VI, 471, 472; VII, 310,

711; VIII, 129; X, 582

Lehb b. Mâlik, X, 373

Letâifü Vmâniyyelü ’l-Mclekûtiyye, I,

100, 103, 104, 105

Letâiful-fârât, I, 18, 40, 136, 144, 151,

228, 242, 372, 420, 454, 462; II, 72,

74, 77, 102, 143, 198, 296, 308, 334,

473, 503, 600, 630, 737, 740; III, 45,

145, 361, 384, 389, 412, 451, 471, 504,

505, 526, 535, 541, 569, 583, 585, 632,

635, 645, 663, 678, 697, 724, 751; IV,

16, 30, 57, 71, 74. 90, 103, 110, 121,

1 30, 480, 563, 610, 680, 703, 731, 738;

V, 18, 146, 178, 201, 221, 268, 284.

292, 323, 332, 366, 417, 419, 426, 454,

471, 531, 535, 559, 573, 578, 675, 678,

681, 684, 686, 707, 731; VI, 32, 34,

49, 58, 59, 68, 74, 75, 107, 123, 139,

148, 155, 203, 204, 211, 220, 222, 229,

232, 243, 262, 270, 281, 293, 294, 301,

331, 338, 350, 353, 369, 374, 395, 403,

417, 451, 469, 485, 486, 492, 493, 513,

514, 542, 565, 590, 602, 610, 620, 624,

640, 670, 671, 677, 683, 686, 726; VII,

19, 44, 46, 80, 81, 93, 133, 189, 195,

196, 210, 225, 234, 264, 272, 274, 282,

287, 300, 303, 339, 345, 348, 352, 355,

357. 364. 366. 372. 378. 384. 389. 390,

397, 408, 421 , 427, 429, 438, 442, 443,

454, 461, 466, 473, 480, 487, 491, 494,

499, 505. 510, 515, 516, 518, 519, 525,

540, 548, 550, 560, 564, 575, 578, 581,

586, 588, 607, 651, 657, 662, 673, 687,

688, 695, 697, 699, 705, 709, 710, 719;

Vni, 19, 21, 25, 31, 37, 46, 48, 50, 54,

59, 62, 67, 82, 89, 92, 97, 98, 104, 1 13,

120, 122, 128, 134, 136, 140, 145, 147,

148, 149, 152, 155, 162, 168, 173 184,

185, 188, 193, 202, 219, 235. 246. 259,

260, 261, 274, 282, 284, 304, 308, 334,

338, 342, 344, 351, 355, 357, 360, 364,

367. 368. 370. 373. 377. 380. 382. 390,

INDLKS 347

41 7, 41 8, 424, 426, 428, 437, 448, 450,

470, 473, 474, 477, 482, 485, 490. 495,

496, 502, 508, 516, 521, 526, 543, 552,

559, 565, 572, 574, 577, 582, 603, 608,

609, 610, 614, 633, 638, 644, 648, 651,

665, 666, 669, 674, 680, 686, 690, 701,

710, 723, 738, 747, 751, 753, 756; IX,

18, 19, 20, 24, 35, 38, 47, 48, 57, 58,

59, 62, 71. 75, 84, 90, 103, 114, 116,

125, 147, 154, 161, 167, 170, 173, 184,

189, 1 92, 194, 200, 203, 210, 224, 233,

237, 245, 251, 289, 305, 318, 322, 330,

340, 342, 352, 366, 374, 375, 399, 418,

428, 429, 439, 440, 461, 467, 478, 485,

487, 488, 522, 523, 525, 536, 539, 543,

545, 561, 581 , 587, 612, 620, 625, 632,

636, 639, 641, 646, 648. 664, 673, 677,

682, 7(X), 706; X, 18. 20, 24, 36, 86,

91, 99, 117, 120, 125, 137, 141, 161,

162, 175, 177, 191, 204, 215, 223, 232,

269, 326, 345, 351, 352. 381, 398, 479,

522, 566, 570, 621; XI, 23, 28, 43, 143,

151, 207

Letâifül-Minen, I, 50, 51, 136, 203, 238,

408, 409; III, 146, 230, 231; IV, 126,

430, 524, 637; V, 382, 383, 604; VI,

162, 457, 720; VII, 81. 165, 383; VIII,

65, 1 73, 393, 671 ; IX, 688, 689; XI, 66

ei-Levâihi 7-Kudsiyye fi erhi 7- Vazife

ti'z-Zerrukyye, I, 101

Lev'âmiu Envâril-Kevkebi'd- Dirrîfi erhi

Hemzi/yetil-Bûcîrî, I, 85

levh-i mahfûz, I, 226, 356, 539; IV, 273,

605, 606; V, 497, 532, 646; VII, 17,

104; VIII, 755; IX, 94, 408, 427, 530.

589; X, 285, 286, 518; XI, 66

Leyûzâ, II, 667

Leyyâ, I, 452; VII, 168

lika, IX, 179, 180

Lokman (Hz.). III, 151, 179; IV, 278,

553; V, 283; VI, 538, 584; VII, 115,

261, 262, 405, 406, 412, 414, 421, 422,

423, 424, 425, 426, 430, 433, 434, 435,

436, 460, 461; VIII, 23

Lût (Hz.), III, 186, 319, 398, 399, 400,

597; IV, 26, 308, 317, 334, 335, 336,

338, 340, 341, 342, 343, 344, 354, 356,

735, 736, 737, 739, 740, 741, 742, 743,

744 , 745, 747, 748, 749; V, 69, 254,

732; VI, 94, 95, 100, 101, 102, 103,

1 12, 230, 308, 575, 698, 699, 700, 701;

VII, 81, 82, 84. 85, 190, 211, 253, 279,

280, 282, 283, 284, 285, 286, 287, 288,

292, 495; VIII, 96, 123, 228, 229, 266,

267, 451, 486, 670; IX. 141, 331, 332,

385, 388, 438, 471, 498, 499, 500, 501,

504; X, 222, 223, 245, 298

Lût kavmi, IV, 354, 356; V, 732; VII,

288, 292, 495; VIII, 266, 267, 451; IX.

498, 499

el-Lübâb. V. 17. 441, 447, 621, 6%, 725;

VI, 544; VII, 207, 297, 300, 423; X,

158, 273, 360

MMa'bed el-Huzâî, II, 265

Ma'kJ b. Yesâr, I, 630; IV, 54

NDEKS348

Ma'r b. Adî, IV, 79

Ma'rûf-i Kerhî, I, 126; II. 167, 735; IV,

555; IX 133

Marib, I, 81, 83, 87, 88, 89, 96, 97, 99,

1 00, 103, 105, 1 30, 1 31, 134, 453, 668;

II, 349; IV, 479; V, 241, 613; VI, 121,

193; VII, 559, 656; IX, 524

Mahmud, XI, 147

Mahmur! pl-0,râb, I, 49

Mahreme b. Nevfel, III, 551

Mahzumoullar, VIII, 108

el-Makâlidü 1-Vüahli/ye fi'd-Dâire-

til-Vehmiyye, IV, 268

makam sevgisi, 1, 35; II, 709, 729; III,

149, 230, 648; IV, 747; VI, 465; VII,

80; VIII, 202; X, 226, 426

Makam- brahim, IX, 79

makam- mahmud, V, 272

Makdisî, VII, 417, 595

mâlik, VII, 687; VIII, 307, 490, 748

Mâlik b. Dinar, II, 515; X, 41, 67; XI, 156

Mâlik b. Duhüm, IV, 79

Mâlik b. Enes, I, 85, 101, 143, 208, 211,

212, 245, 247, 350, 443, 523, 533, 557,

562, 5%, 617, 619, 620, 638, 640, 644;

II, 357, 359, 360, 368, 373, 381, 411,

412, 486, 504, 505, 507, 508, 615, 621,

622, 628, 681, 682, 688, 689; III, 27,

28, 39, 40, 41, 222, 239, 260, 271, 349,

371 , 530, 609, 610, 61 1, 655, 695, 699,

745, 746; IV, 433, 553, 745; V, 29,

134, 135, 143, 144, 164, 206, 538, 602;

VI, 106, 201, 208, 217, 379, 391, 393,

426, 427, 430, 436, 437, 443, 444, 445,

446, 700; VII, 171, 416, 467, 477, 546,

593, 612; VIII, 164, 221, 281, 312,

431, 581, 735. 740; IX, 145, 163, 164,

284, 572, 590, 591, 666, 667, 668, 669;

X, 72, 114, 168, 169, 170, 181, 184,

186, 202, 203, 206, 255, 406, 414, 610,

639

Mâlik b. Haris, X, 359

Mâlik b. Nüveyre, II, 718

Mâlik b. Sayf, 1, 392; II, 118, 128, 279,

742; UI, 190, 191, 701

Mâlik b. Zi'r el-Huzâî, IV, 419

Mâlikîler, I, 560; II, 412, 615, 621, 629,

681; III, 537, 675; VII, 170; X, 167,

558; XI, 90

mana ehli, 1, 90, 144, 537; IV, 243

manevi fetih, I, 92, 262, 558; II, 131,

188, 236, 253, 324, 526, 560; III, 555;

V, 60, 110, 188, 234, 304; VI, 647;

VII, 148, 461, 498; VIII, 125, 513; IX,

482, 483; X, 255, 654; XI, 185

manevi feyiz, I, 530, 707; II, 151, 554,

635; VII, 646; IX, 6%; X, 667

manevi hal, III, 381

manevi himmet, I, 345; III, 528; V, 67,

162; VI, 261

manevi ilim, I, 354, 356, 439, 529, 743;

II, 358; III, 653; V, 33, 99, 578; VII,

388, 442; IX, 527; X, 74; XI, 164

manevi kalp, 1, 633; XI, 151

manevi keif, I, 234; III, 182; IV, 24; V,

615; VI, 376

manevi makam, I, 22, 254, 387; VIII,

370; IX, 369, 569

NDEKS 349

manevi nisbet, I, 360; II, 403

manevi sarholuk, I, 600, 601; II, 140;

III, 274, 446; V, 89; VII, 90, 181, 454;

VIII, 79, 246; IX, 526, 563; X, 207,

284, 474

manevi sr, III, 751

manevi tasarruf, II, 426

manevi terbiye, I, 146, 147, 289, 357,

360, 525. 723; II. 142. 632. 722: III.

46, 297, 655, 738; IV. 147; V, 365,

605, 620, 621, 708, 743; VI, 171, 199,

200, 220, 221, 260, 337, 338, 395, 409,

679; VII, 72, 76, 11 1, 154, 164, 209,

221, 266, 355, 708; VIII, 29, 42, 60,

151, 240, 253, 441, 464, 526, 529, 578;

IX, 82, 184, 208, 224, 240, 317, 329,

450, 466, 501, 585, 654; X, 155, 269,

288, 425, 542; XI, 105

manevi vecd, IV, 284; V, 565; VI, 232;

VIII, 578; X, 207

manevi zevk, I, 114, 128; IV, 391, 508;

V, 31, 67, 248, 515; VI, 188, 293, 544,

714; VIII, 577, 585, 671, 731; IX, 527,

546, 547, 612, 687; X, 247, 514, 612;

XI, 21

Mansur (halife), VII, 458

marifet ehli, I, 31; III, 316, 731; IX, 200

Mârût, I, 9, 142, 397, 398, 399, 400, 402;

IV, 220

Mâsân, II, 68, 71; V, 483

Mâsânoullan, V, 483

mâsiva, I, 650; II, 39, 88, 471, 473; III,

43, 94; IV, 516; V, 133, 366; VII, 579;

VIII, 80; IX, 682, 460

Maûne Kuyusu, X, 38

Mâ zeri, IV, 47, 48, 723, 725; VIII, 84

Me'cûc, III, 299; V, 451, 452, 453, 455,

456; VI, 140, 142, 143; VHI, 199

me'vâ cenneti, IX, 444

Meânil-Kur'ân, I, 138; IV, 411; VI, 110,

141, 171, 431; VII, 140, 150, 205, 228,

291, 362, 368, 370, 377; IX, 296

el-Mebâhisu'l-Asliyye. I. 91, 136, 238,

380, 605; T, 65, 163, 176, 455, 647;

III, 576; V, 258; VI, 157; VII, 111,

371, 637, 691; VIII, 515; IX, 80, 83,

369

mecburen tebih, X, 103

Mecnun BehJûl, II, 244

Mecûsî, I, 196, 586; VI, 195; VII, 50,

334, 335, 336, 337; IX, 231; X, 378

Mecusîlik, II, 744

Medân, I, 446; III, 403; VII, 161

Medârikii't-Tenzîl, I, 135, 145; II, 192;

VI, 105, 112, 125, 129, 178, 209, 210,

269, 280, 401, 415, 416, 419, 420, 427,

429, 462, 474, 485, 495, 504, 515, 525,

541, 542, 556, 566, 579, 598, 604, 609,

617, 618, 639, 654, 656, 657, 677, 696,

701, 71 1, 712, 718, 724, 726, 729, 732,

733; VII, 1 7, 22, 29, 32, 37, 38, 41, 51,

75, 77, 79, 85, 91, 99, 102, 111, 138,

139, 144, 147, 149, 153, 156, 162, 163,

167, 168, 169, 171, 184, 185, 188, 198,

206, 213, 222, 227, 228, 231, 235, 236,

241, 244, 250, 256, 261. 265, 267, 271,

275, 278, 280, 284, 285, 291, 294, 295,

306, 314, 318, 321, 329, 335, 341, 350,

350 NDEKS

354, 362, 363, 376, 396, 402, 422, 426,

429, 430, 457, 460, 476, 482, 490, 498,

501, 503, 507, 508, 512, 517, 537, 541,

542, 546, 569, 570, 577, 585, 590, 591,

596, 601, 603, 604, 611, 612, 619, 641,

651, 652, 655, 670, 718; VIII, 16, 34,

50, 51, 65, 73, 74, 102, 108, 109, 116,

121, 123, 127, 151, 162, 165, 168, 171,

180. 186. 199. 201. 211. 214, 215. 216.

221, 231, 238, 240, 250. 252, 260, 265,

268, 271, 274, 276, 277, 278, 281, 290,

296, 299» 301, 311, 312, 355, 359, 371,

392, 399, 402, 405, 409, 423, 448, 454,

472, 489, 499, 504, 507, 517, 537, 545,

549, 554, 571, 576, 588, 603, 635, 641,

652, 653, 658, 660, 689, 693, 707, 716,

720, 725, 726, 727, 752, 753; IX, 15, 37,

44, 56, 78, 79. 111, 144, 152, 164, 191,

192, 199, 203, 222, 244, 279, 291, 300,

301, 303, 320, 358, 367, 380, 401, 430,

463, 500, 507, 51 1, 531, 533, 544, 552,

553, 604, 623, 628, 639, 650, 652, 675,

686, 695, 705; X, 13, 27, 32, 41, 42, 49,

54, 71, 77. 93. 103, 129, 130, 142, 201,

205, 209, 212, 225, 235, 241, 254, 267,

268. 281, 286, 312, 358, 387, 435

Medine, 1. 100, 249. 360, 415, 463, 466,

574, 595, 686, 741; II, 15, 53, 54, 86,

103, 106, 1 12, 140, 152, 153, 173, 190,

193, 218, 263, 265, 267, 268, 31 1, 331,

356, 383. 404, 454, 458, 461. 479, 483,

488, 498, 501, 607, 61 1, 637, 681, 725;

III, 27, 28, 81. 142, 273, 313, 469,

537, 539, 543, 551, 552, 553, 555, 567,

585, 588, 593, 594, 599, 613, 657, 688,

701, 721; IV, 32, 33, 35, 43, 44, 65,

66, 67, 68, 70, 80, 81, 82. 104, 112,

253, 382, 539, 750; V, 61, 62, 135,

147, 164, 171, 174, 240, 241, 261, 266,

268, 269, 275, 354, 364, 404, 456, 585,

602; VI, 90, 165, 180, 181, 225, 248,

286, 341, 342, 375, 385, 396, 489, 621;

VII, 36, 131, 165. 248. 253, 280. 319,

333, 349, 350, 405, 448, 463, 501, 503,

513, 521, 522, 523, 527, 528, 532, 534,

541, 542, 619, 623, 639, 660, 668, 676;

VIII, 101, 337; IX, 39, 53, 68, 69, 72,

101, 1 11, 1 14, 157, 197, 211, 226, 230,

265, 275, 312, 316, 332, 477, 605, 627,

661; X, 11, 13, 14, 15, 16, 21, 25, 26,

27, 31, 33, 34, 35, 51, 53, 78, 83, 101,

1 12, 113, 119, 126, 127, 128, 130, 139,

157. 165. 199, 391, 459, 555, 603, 606,

624, 683; XI, 11, 12, 13, 79, 87, 99,

109. 112. 159. 170. 181. 184. 199, 201,

211, 219

Medyen, 1, 67, 446, 591; III, 26, 95, 402,

403, 481, 495; IV, 25, 26, 328, 347,

360, 361, 411, 419, 749; V, 365, 531,

628, 632, 633, 654; VI, 230, 635, 636,

704, 706; VII, 22, 84, 160, 161, 162.

163, 167, 191, 193, 288, 292; VIII,

209, 734; IX, 332. 408

Mehdevî. V, 174

Mehdî b. Hüseyin, I, 71. 72, 79

Mehmed Vehbi Efendi, II, 308

Mekke, 1, 10. 37, 38, 192, 208, 419, 434,

439, 463, 464, 472, 487, 553, 559, 560,

NDEKS

571, 572, 595, 599, 608; 11, 86, 138,

141, 150, 151, 152, 193, 263, 267, 283,

371, 424, 432, 454, 456, 458, 461, 479,

489, 501, 516, 612, 618; III, 40, 62, 81,

110, 111, 141, 142, 168, 187, 194, 195,

244, 273, 313, 390, 391, 467, 469, 537,

539, 551, 552, 585, 592, 593, 613, 622,

624, 630, 633, 649, 650, 667, 671, 676,

677, 687, 688, 690, 691, 696, 719, 720,

748, 749; IV, 80, 123, 194, 253, 382,

395, 523, 530, 531, 539, 549, 591, 593,

617, 671, 672, 674, 675, 677, 699, 743,

757, 758, 760; V, 13, 23, 46, 62, 71,

92, 134, 150, 164, 169, 171, 174, 191,

211, 226, 235, 240, 241, 266, 268, 269,

275, 276, 294, 319, 321, 376, 41 1, 439,

456, 473, 477, 526, 535, 546, 591, 597,

665, 704. 717, 732; VI, 13, 19, 31, 66,

81, 118, 165, 178, 192, 201, 216, 217,

225, 226, 248, 275, 286, 312, 341, 342,

355, 383, 497. 517, 555, 572, 577, 598.

621, 648, 666; VII, 15, 45, 46, 48, 126,

127, 131, 176, 198, 202, 204, 208, 209,

211, 212, 248, 253, 297, 309, 326, 327,

333, 334, 335, 336, 349, 350, 405, 448,

463, 464, 489, 497, 498, 521, 543, 556,

591, 639, 707, 708. 714; VIII, 15, 35,

38, 96, 101, 137. 169, 175, 211, 213,

214, 250, 255, 261, 262, 268, 269, 270,

271, 337, 445, 51 1, 512, 541, 545, 564,

597, 601 , 607, 608, 639, 677, 697, 699,

703, 713, 736, 749, 753; IX, 13, 26, 39,

40, 45. 53, 68, 72, 80, 101, 110, 111,

115, 123, 144, 152, 164, 171, 175, 212,

351

214, 217, 219, 226, 230, 236, 237, 238,

243, 244, 245, 246, 247, 254, 255, 312,

323, 363, 407, 435, 447, 470, 477, 480,

505, 511, 557, 561, 605, 618, 627; X,

13, 25, 53, 55, 61, 68, 71, 72, 76, 97,

139, 160, 229, 246, 257, 273, 287, 293,

319, 321, 343, 359, 360, 365, 374, 391,

411, 420, 430, 441, 460, 487, 505, 529,

533, 553, 573, 591, 603, 627, 643, 663,

673, 691, 703; XI, 9, 10, 11,12, 19, 27,

37, 44, 51, 59, 61, 62, 69, 77, 79, 87,

99, 109, 112, 115, 123, 133, 137, 145,

147, 148, 149, 153, 155, 159, 165, 169,

175, 182, 183, 184, 187, 191, 199, 201

Mekkîb. EbuTâlib, I, 86, 134

mole-i a'lâ, VI, 45; VIII, 172, 324, 325,

326

melekût âlemi, II, 99, 198, 216; III, 494;

IV, 263; V, 171, 246, 320, 340; VI,

349; VII, 27, 454, 559, 636; VIU, 477;

IX. 288, 342, 409; X, 183, 535, 549,

668

Merâkbü'-cyh Ali el-Cemel, I, 88

Metâkbii ’z-Ziihhâdii ’s-Seb ‘a, I, 105

Menât, I, 149, 151; II, 526, 527; IV, 5%;

VI, 241, 242; VII, 503; IX, 446, 447,

448, 449, 472

Menâzilus-Sâirv, I, 137, 220; III, 457,

458, 459; IX, 190

Menhecühû fi't-Teftir. I, 72, 87, 97, 105,

130, 131, 134, 143, 453

Meniyyetiil-Fakirn-Mütecerrid, I, 100

Mercânî, I, 40

Merih, VI, 51,603; X,584

NDEKS352

Merv, VI, 412; VI i, 655; VIU, 306

Meryem (Hz.), I 372; II, 66, 67, 68, 69,

70, 71, 72, 74, 76, 80, 81, 82, 83, 85,

86, 87, 92, 95, 100, 103, 1 11, 418, 597,

649, 749; III, 186; IV, 338, 433, 739;

V, 477, 482, 483, 488, 494. 495, 4%,

497, 498, 499, 500, 501, 502, 504, 505,

506, 509, 510, 511, 512, 521, 631; VI,

33, 136, 137, 318, 416. 450, 658; VII,

137, 144; IX, 482; X, 222, 225, 229

Mesöd-i Aksâ, n, 70, 600; V, 172, 175,

176, 178, 179

Mescid-i Harâm, I, 418, 465, 466, 472,

473, 551, 553, 559, 594, 595; II, 600,

610, 612; III, 598, 599, 601, 667, 670,

671, 680, 683, 684, 694, 695, 696; V,

172, 175; VI, 145, 200, 201, 204, 330;

VIII, 108; IX, 237, 238, 243, 245, 254,

255; X, 382; XI, 177

Mescid-i Nebevi, I, 209, II, 145, 331; III,

588; IV, 70; VI. 482; VIII, 101; IX.

265, 273

mesh, II, 419; III, 483

Mesîh, II, 85, 86, 104, 1 1 0, 595, 5%. 597,

599, 647, 648, 747, 748, 749. 750; III,

208, 468, 701, 702, 703; IV, 177; VII.

618; VIII, 184, 342. 512. 726, XI. 208

Mesrûlc, V, 340; VI, 390; VII. 456; VIII,

211; IX, 559

Mfânkif ’s-Sâgânî, Ü, 213

Mettâ, I, 672; m, 186; VI, 131

Mevlây Ahmed, I, 74

Mevlây el-Arabi ed-Derkâvî, 1, 96, 129,

144, 205; U, 364, 655; III, 215; IV,

437; VII, 58; IX, 63, 271; X, 188, 207,

369

Mevlây brahim, I, 74

Mevlây dris el-Asgar, I, 74

Mevlây dris el-Ekber, 1. 71, 73, 74

Mevlây Muhammed, I, 74

Mevlây Musa, I, 74

Mevlây Süleyman, 1, 84, 85

Mevlây et-Tayyib. IV, 75

Mevlây et-Tihâmî, IV, 75

Meymûn b. Mihrân, VI, 718

Meymûne birt Haris, VII, 545, 592

Msr, I, 83, 101, 102, 104, 130, 318, 329

338, 656, 751; II, 90, 443, 534, 660; ili

87, 311, 417, 423, 427, 434. 439, 452

IV, 225, 226, 230, 41 1, 414, 418. 4 :9

421, 422, 423, 440, 454, 456, 458, 459

461, 466, 467, 469, 470, 471, 473, 474

476, 477, 478, 479, 480, 482, 486, 453

494, 495, 497, 499, 501, 503, 504, 506

507, 509, 511, 512, 513. 514, 517, 518

530, 625, 675, 743; V, 85, 196, 241

305, 308, 404, 440, 531, 631, 632, 633

637, 640, 654, 658, 659. 670, 672, 673

686, 687: VI. 95, 230. 289. 290, 341

489, 631, 632, 635. 650. 651, 653. 65 î

655 664; Vn, 22, 131, 134, 135, 136

138, 148. 150. 151, 155, 156. 157, 15S

160, 161, 174, 176, 629, VIII, 20.*

483, 484, 489, 718, 719, 720; IX, 29

30, 31. 383, 613; X, 272, 541; XI, 33

mi'rac, IV, 441; V, 174, 179, 539; VII,

492; VIII, 17, 673, 675, 714; IX, 300,

444; X, 585, 586; XI. 38, 53

NDEKS 353

Mi'râcü't-Teei’vüf ilâ Hakâiki't-Tasav-

vuf, I, 104, 131; IV, 113, 263; VII.

454; VIII, 283; IX, 304, 610; X, 115

Miftâhu 1-Ulûm, I, 80

Miftâhu 1-FeIâh, 1, 136

Mîkâil, 1, 388, 389; III, 403, 623; IV, 335,

519, 737; VI, 266; VII, 1 18, 121, 122;

VIII, 276, 436

Mikdâd b. Amr, 111, 553

Mikdâd b. Esved, II, 458, 492, 493, 661;

X, 53

Mikran, VII, 655

Mikrez b. Hafs, IX, 249

Mikyes b. Dubâbe el-Kenânî, II, 488

Mina, I, 557, 558, 560, 568, 571, 572; VI,

216, 217, VIII, 211, 215; IX, 245; X,

586; XI, 168, 182

minha c, II, 707

eJ-Miuhâc, V, 195, 196

el-MirhatU's-Sabitr fi's-Salâlil-Fâitc, 1,

83

Mirkâtii 1-Mefâtîh, I, 29, 30

M is'ar, VIII, 356

M itah b. Üsâse, VI, 397, 399, 409, 41

1

Mikâtiil-Evâr, I, 42, 56; VI, 456

Mikâtül-Mesâbîh, I, 25, 29, 37, 43, 50,

60. 524; II, 243, 711; IV, 383

Mu'tez b. Mansûr b. Kasm, X, 541

Mu'tezile, II, 462, 488, 686; III, 121,

180, 211, 220, 259, 303, 337, 343, 443,

637; IV, 71, 168, 390, 548, 632, 653:

V, 49; VI, 320, 713; VII, 46, 108, 109,

206, 222, 478, 647; VIII, 423, 487,

524, 692; IX, 205, 401, 507; X, 346,

388, 454, 563, 588

Muâviye (halife), X, 708

Muâviye b. Ebû Süfyân, III, 390; V,

331, 345, 346; VI, 129; VII, 285, 417;

VIII, 213, 663; X, 708

Muâz (Hz.), II, 40; VI, 550, 552; VIII,

740; IX, 372, 373; X, 116

Muâz b. Cebel, I, 547, 745; III, 517; IV,

530, 608; VII, 475; VIII, 20; IX, 299,

337; XI, 61

Muâz b. Enes, VII, 580

Muâz el-Vâiz, III, 749

Muâze, VI, 448

Mudar, VI, 161, 329; IX, 311; X, 272,

360, 436

Mugammis, XI, 147

Mugîre b. u be, VII, 595

Mugîre b. Vâil, VI, 478

Mugîreoullan, IV, 662

Mugîs, III, 391; IX, 137

Muttn-Lebib, I, 80, 138

muhabbet ehli, I, 162, 503, 591; II, 27,

317, 655, 724, 730, 743; III, 582; IV,

328; VII, 413; VIII, 426; X, 560, 659

muhacir, III, 651; IV, 66; VIII, 360; IX,

313, 561; X, 5, 24, 73

Muhallem b. Cesâme, II, 493

Muhammed (Hz.), I, 13, 17, 94, 124,

125, 127, 155, 157, 171, 206, 222, 229,

230, 250, 259, 341, 355, 362, 375, 378,

437, 443. 490, 515, 660, 671, 673; II,

18, 50, 67, 77, 97, 107, 115, 138, 142,

162, 170, 172, 193, 230, 280, 281, 285,

331, 332, 428, 555, 372, 587, 588, 592,

602, 603, 632, 646, 653, 654, 686, 698,

354 NDEKS

706, 708, 710, 735, 736, 744; 111, 90,

94, 95. 101, 103, 164, 188, 189, 190,

192, 225, 228, 246, 258, 306, 311, 314,

316, 320, 352, 445, 446, 448, 466, 468,

476, 484, 486, 496, 497, 51 7, 529, 539,

565, 572, 586, 698, 716, 726; IV, 83,

1 1 7, 1 46, 1 47, 1 53, 233, 31 0, 425, 433,

521, 552, 555, 620, 662, 683, 709, 744;

V, 17. 84. 113, 150, 158, 170, 172,

177, 178, 179, 185, 195, 237, 259, 264,

272, 273, 290, 308, 510, 627, 739, 742;

VI, 53, 155, 157, 165, 193, 258, 266,

274, 3 1 5, 31 7, 5 1 9, 526, 556, 589, 609,

613, 659, 714, 730; VII, 1 7, 41, 85. 86,

133, 1 81, 192, 1 98, 203, 208, 211, 248,

280, 31 1, 318, 327, 499, 516, 517, 552,

556, 570, 571, 572, 573, 61 5. 647. 649,

652, 672, 676, 686, 689; VIII, 15, 23.

57, 101, 183, 253, 263, 303, 325, 389,

460, 537, 616, 635, 697, 728; IX, 17,

18, 39, 73, 93, 102, 103, 116, 143, 159,

182, 258, 326, 327, 328, 437, 440, 441,

443, 513, .565, 602, 657; X, 91, 92,

101, 105, 107, 276, 305, 317, 372, 373,

379, 402, 433, 480; XI. 12, 37, 49, 50,

59, 69, 89, 90, 146, 155, 172, 208

Muhanmed Abbas, I, 82

Muhammed b. Abdullah el-Kebîr

el-Ârif, I, 95

Muhammed b. Abdüsselâm el-Ben-

nâni, I, 83

Muhammed Abdüsselâm el-Fâs, 1, 85

Muhammed Ahmed Hasbullah, 1, 102

Muhammed b. Ahmed el-Hasenî, I,

105

Muhammed Bahrü’s-Sefâ, I, 95

Muhammed Bakr, VI, 574; XI, 40

Muhammed Beîr el-Ezherî, 1, 97

Muhammed el-Bûzîdî, I, 79, 87, 89, 90,

91, 92, 94, 96, 97, 103, 129, 144, 205,

556; II, 655; V, 621; VII, 21, 58, 311;

VIII, 29, 205, 467; IX, 270; X, 183

Muhammed el-Cenevî, I, 76, 81, 85, 87,

137, 141; III, 281; VI, 427; X. 49

Muhammed Cessûs, I, 85

Muhammed Davud, I, 79, 81, 97

Muhammed Emel, I, 79

Muhammed Fethü's-Suûd, I, 94

Muhammed Gaylân, I, 82

Muhammed b. Hamza, VI, 636

Muhammed b. Haan, II, 4 1

1

Muhammed b. Haan el-Bennânî, I, 84

Muhammed b. Haan el-Esterâbâdi,

VII, 38

Muhammed b. Haan en-Nakkâ§, V.

251; IX, 262

Muhammed el-Hevvârî, I, 84

Muhammed Hüseyin ez-Zehcbî, I, 15

Muhammed b. brahim Ubbâd en-Ni-

fezî e-âzelî, I, 221

Muhammed b. shak, II, 286; V,

261,335. 585, 602; VII, 36, 151, 236;

XI, 104, 150

Muhammed b. Kasm Gmâtî el-Fâsî,

1,86

Muhammed b. Kasm cr-Rassâ, IV. 436

Muhammed Mahlut. I, 80, 81, 82, 83.

84, 97, 101

Muhammed Mchdî, I, 73

NDEKS 355

Muhammed b. Mehdi, I, 71, 72

Muhammed b. Meste me, X, 13

Muhammed b. Miinkedir, V, 431; VIII,

41)9

Muhammed Sagîr, I, 99, 101

Muhammed Sddîk, I, 73

Muhammed es-Sûsi es-Simlâli, 1, 79

Muhammed b. Tâlib et-Tâvüdî bk. bn

Sûde

Muhammed et-Turtûî bk. Turtûi

Muhammed b. Vâsi, III, 342; X, 67

Muhammed b. Yusuf, 1, 87, 91; IV, 168;

IX, 239

Muhammed b. Zekeriyya (F.bû Bekir

er-Râzî), X. 254

el-M uharreriil-Veciz, I, 135, 574; II, 192,

689, 714; III, 59, 82, 256, 284, 407,

646, 673, 710, 726; IV, 15, 62, 116,

125, 134, 156, 171, 178, 200, 235, 282,

306, 320, 337, 358, 371, 381, 382, 450,

466, 508, 51 5, 529, 530, 570, 606, 691,

712, 725, 729, 731, 746; V, 29, 48, 62,

120, 122, 141, 144, 226, 249, 251, 267,

303, 331, 355, 364, 394, 500, 535, 539,

658; VI, 149, 168, 303, 356, 470; VII,

20, 117, 153, 200, 202, 236, 300, 31 1,

335, 369, 422, 469, 507, 538; VIII, 52,

56, 72, 135, 142, 165, 176, 180, 195,

221. 288. 315. 385. 438. 446. 487. 550,

603, 700, 747; IX, 68, 110, 121, 194,

212. 261. 327. 459. 464. 482. 523. 550,

559, 592, 630; X, 11, 13, 36, 58, 64,

159, 175, 215, 254, 345, 406; XI, 127

Muhasibi, I, 502; IX, 404, 405

Muhai, I, 134; IV, 102, 266; VI, 168,

314, 671; VIII, 148

el-Mhlasar, I, 40, 644; II, 368; V, 144,

441; VI, 32, 193; VII, 593; IX, 74; X,

80

Muhtaar- Halil, I, 80, 81, 82, 85

Muhtasara eyh Sen û fi. I, 80, 82

Muhta$arii's-Sübkî, I, 81

Muhyiddin bnü'l-Arabî, I. 30. 49. 104,

107, 119, 145, 394, 426; II, 413, 649;

III, 311; IV, 231; V, 224, 225, 719;

VII, 514; VIII, 750; X, 283, 580

el-Mutci. V, 314; VII, 713

mukaddes ruh, 1, 371; III, 66

Mukarrinoullan, IV, 54, 55

Mukâtil, II, 159; V, 483, 514, 551, 557,

617, 630, 661, 662; VI, 291, 541, 573,

593. 617, 658, 724; VII, 37, 79, 150,

475; VIII, 21 1, 499, 689, 735; IX, 136,

181, 240, 623, 630; X, 205, 211, 259,

265, 595, 659

murabata, II, 305, 315

Musa (Hz.). I, 33, 55, 186, 188, 222, 234,

243, 245, 250, 318, 321, 322, 323, 324,

325, 326, 327, 329, 334, 335, 337, 339.

341, 346, 347, 348, 355, 371, 372, 381,

4 1 0. 4 1 5. 4 1 6, 427, 45 1 , 453, 604, 655,

659, 660, 673, 751; II, 44, 68, 91, 137,

461, 553, 555, 572, 574, 575, 576, 586,

587, 632, 640, 641, 654, 655, 656, 658,

659, 660, 661 , 662, 663, 664, 693, 698,

706, 727, 742, 750; III, 184, 185, 186,

189,190, 191,211,255,258, 294, 404,

415, 416, 417, 418, 419, 420, 421, 422,

423, 425, 426, 427, 42», 429, 430, 43 1,

432. 433, 434, 435, 436, 437, 438, 439,

440. 441, 442, 443, 444, 446, 447, 448,

449, 452, 453, 454, 455, 456, 457, 458,

459, 460, 461, 462, 463, 464, 465, 467,

470, 476, 477, 478, 495, 497, 499, 506,

553, 599; IV, 216, 218, 219, 220, 221,

222, 223, 224, 225, 226, 227, 228, 229,

230, 231, 273, 281 , 282, 283, 340, 362,

363, 376, 377, 422, 425, 487, 514, 520,

551, 552, 622, 624, 625, 626, 627, 630;

V, 91, 104, 159, 174, 178, 179, 196,

219, 259, 304, 305, 306, 307, 308, 403,

404, 405, 406, 407, 408, 409, 4 1 0, 41 1,

412, 413, 414, 415, 416, 417, 418, 420,

421 , 422, 423, 424, 425, 426, 427, 432,

433, 434, 504, 507, 530, 531, 532, 542,

606, 607, 608, 609, 610, 61 1, 613, 614,

615, 616, 617, 618, 619, 620, 622, 623,

624, 625, 626, 627, 628, 629, 630. 631,

632, 633, 634, 635, 636, 637, 638, 639.

640, 641, 642, 643, 644, 645, 646, 647,

651, 652, 653, 654, 655, 656, 657, 658,

659, 660, 661, 662, 664, 665, 666, 667,

669, 670, 673, 674, 675, 676, 677, 682,

683, 684, 685, 686, 687, 688, 690, 691

,

692, 693, 694, 695, 696, 697, 698, 699,

719, 720, 729; VI, 72, 76, 86, 125, 149,

190, 1%, 230, 258, 266, 290, 310, 311,

312, 313, 315, 416, 568, 569, 621,629,

630, 631, 632, 633, 634, 635, 636, 637,

638, 639, 640, 641, 642, 643, 645, 646,

647, 648, 649, 650, 651, 652, 655, 656,

657, 658, 659, 710, 712; VII, 20, 21,

22, 23, 24, 25, 26, 27, 111, 131, 132,

133, 134, 136, 137, 138, 139, 140, 142,

143, 144, 145, 146, 147, 148, 149, 150,

151, 152, 153, 154, 155, 156, 157, 158,

160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167,

168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 175,

176, 177, 178, 179, 180, 181, 182, 183,

184, 185, 188, 189, 190, 191, 192, 193,

194, 195, 196. 197. 198. 199. 200. 230.

231, 234, 240, 241, 242, 289. 290. 291.

313, 440, 448, 473, 492, 502, 515, 516.

517, 576, 614, 628, 629, 630, 631, 663;

Via 209, 212, 223, 224, 226, 267.

291, 309, 339, 478, 479, 480, 481, 483,

484, 485, 486, 489, 490, 491, 492, 493,

499, 509, 510, 51 1, 537, 590, 616, 672,

673, 675, 715, 716, 717, 719, 720, 721,

722; IX, 26, 27, 28. 29, 73. 115, 117,

131, 142, 145, 151, 188, 243, 292, 391,

392, 394, 407, 408, 441, 445, 462, 464,

466, 489. 502, 531, 536, 549, 630, 634,

655; X, 65, 89, 90, 91, 93, 94, 224, 225,

281, 402, 479, 537, 538, 539, 540, 542,

681, 684, 685, 686, 687, 690, 709; XI,

38,54,167

Mus'ab b. Reyyân, 1, 318

Mus'ab b. Umeyr, II, 212, 219; IV, 66;

VII, 280

Mus'ab b. Zübeyr, VII, 416

Musa b. Zafer, V, 685

Mustalik (Beni Mustalik), VI, 3%; VII,

545; IX, 277; X, 126, 130

Mustalikoullan, IX, 277, 278, 279, 280

Mutarrif, X, 87

NDEKS 357

Mu' tezi le, I, 64, 114, 676; II, 462, 488,

686; III, 121, 180, 211, 220, 259, 303,

337, 343, 443

Muttalib b. Ebû Vedâa, III, 62

Muvaffak (halife), VII, 535; VIII, 731

el-Mumtta, I, 137; VI, 217, 426; IX, 590;

X, 255, 610

Müberred, VII, 170, 351

Mübeir, II, 515

Mücâhid, I, 19, 38, 43, 246; II, 388, 429,

435, 522, 569, 668; III, 671, 746

Mikidii'-Sârî li-Metâli 1-Buhar, 1 , 83

Müdnnvne, III, 28

Müdlic, II, 717; VI, 495

Müdlicoullart, II, 481; V, 318

Mühyissünne eî-Begavî, 1, 26; VIII, 436

Mülhime, X, 719

Münâvi, I, 30; VIII, 214

Münzir b. Âd, IV, 425

Münzir b. Amr, VII, 61, 63; XI, 1 12

Müaziri, I, 47, 138, 141, 244, 246, 247,

258, 400, 471, 579, 603, 703, 734; II.

165, 202, 208, 332, 360, 462; III, 340;

IV, 28, 38, 280, 417, 730; V, 474, 535;

VI, 382, 383, 692, 552; VII, 302, 612,

632; VIII, 65, 112; IX, 71, 299, 373;

X, 195, 281, 687; XI, 184

Mürârc b. Reb', IV, 77

Müreysî' Gazvesi, VI, 396; IX, 68

Mürre el-Hemedânî, XI, 196

Mürre kabilesi, VII, 521, 522

mürid-i kâmil, II, 146; VI, 98

Müseyke, VI, 448

Müseylime, II, 718; III, 504; V, 143; VI,

598, 728

Müslim, I, 55, 80, 81, 84, 108, 111, 137,

140, 141, 166, 167, 171, 210, 212, 225,

247, 257, 267, 334, 362, 363, 373, 386,

447, 478, 484, 517, 520, 532, 539, 541,

545, 561, 572, 586, 598, 604, 613, 616,

640, 646, 648, 651, 652, 672, 679, 680,

699, 707, 71 1, 715, 718, 729, 734, 741,

742, 744, 746, 748, 750; II, 23, 32, 34,

37, 70. 79, 81. 92, 94. 104, 119, 125,

144, 145. 152, 162, 181,249,254,261,

275, 282, 287, 291, 297, 301, 302, 305,

306, 308, 313, 314, 319, 326, 338, 360,

367, 371, 384, 386, 395, 407, 435, 444,

462, 470, 487, 490, 492, 493, 494, 504,

505, 538, 552, 560, 561, 566, 568, 588,

604, 61 6, 622, 629, 634, 635, 645, 652,

654, 665, 669, 671, 673, 675, 676, 681,

701, 703, 708; III, 20, 29, 38, 46, 48,

53, 58, 97, 126, 175, 179, 198, 223,

266, 291, 299, 322, 347, 360, 394, 398,

404, 407, 445, 503, 506, 531 , 540, 558.

559, 567, 576, 579, 583, 597, 607, 618,

633, 647, 667, 679, 691, 710, 725, 743;

IV, 29, 38, 47. 55, 68, 71, 74, 90, 94,

99, 118, 128, 175, 197, 266, 279, 291,

322, 346, 353, 366, 374, 381, 403, 412,

429, 432, 433, 434, 462, 475, 479, 487,

498, 500, 503, 534, 560, 666, 673, 677,

683, 690, 691, 692, 711, 729, 757; V,

16, 38, 47, 49, 51, 80, 91, 93, 98, 121,

123, 165, 172, 174, 214, 228, 242, 247,

260, 262, 276, 287, 299, 314, 341, 379,

383, 388, 405, 406, 458, 466, 469, 474,

483, 505, 514, 537, 538, 539, 542, 544,

NDEKS358

557, 559, 571, 590, 608, 612, 627, 633,

681, 719; VI, 55, 71, 90, 106, 108,

138, 142, 143, 149, 153, 155, 161, 192,

208, 222, 266, 271, 282, 313, 329, 379,

382, 383, 393, 394, 397, 41 1, 441, 464,

474, 499, 506, 342, 558. 586, 591, 664,

666, 671, 691, 722, 723, 726, 731, 732,

733; VII, 25, 37, 40, 76, 83, 1 10, 201,

203, 206, 215, 307, 353, 368, 387. 469,

484, 512, 518, 521, 542, 546, 551, 553,

559, 569, 578, 580, 598, 603, 606, 61 1,

629, 678, 690, 698, 710, 714; VIII, 17,

24, 52, 58, 68, 71, 84, 108, 111, 122,

130, 131, 151, 156, 157,200, 205,299,

302, 308, 340, 358, 419, 433, 437, 447,

455, 468, 549, 561, 564, 633, 640, 672,

703, 712, 722, 728, 730, 738, 740, 747;

IX, 42, 50, 88, 147, 174, 185, 208, 222,

236, 244, 250, 259, 296, 299, 307, 310,

313, 326, 348, 349, 372, 393, 401, 408,

416, 441, 442, 443, 479, 518, 548, 565,

568, 584, 597, 608, 618, 620, 640, 644,

658, 681, 688; X, 30, 64, 78, 124, 125,

145, 168, 1 77, 182, 185, 194, 202, 205,

219, 225, 261, 272, 283, 289, 360, 361,

395, 397, 402, 439, 448, 470, 516, 549,

578, 580, 61 0, 620, 628, 639, 646, 651,

677, 682, 699, 716; XI, 11, 45, 53, 62,

76, 81, 100, 121, 126, 127, 184, 189,

204, 205, 212. 224

Müsned, I, 25, 31, 36, 37, 43, 44, 50, 60,

111, 137, 150, 156, 162, 170, 171,203,

209, 21 1, 237, 245, 249, 257, 258, 276,

284, 313, 317, 334, 373, 390, 400, 409,

443, 478, 482, 483, 484, 517, 561, 576,

599, 603, 604, 621, 640, 647, 648, 651,

652, 670, 672, 680, 684, 699, 701, 703,

711, 713, 728, 729, 733, 742, 746, 750;

II, 32, 33, 34, 37, 81, 82, 88, 94, 97,

104, 1 14. 1 19, 125. 145. 153, 161, 165.

1 74, 181, 201, 205, 207, 208, 225, 243,

249, 254, 272, 282, 285, 301, 305, 306,

313, 335. 353. 354, 359, 378. 383, 390.

393, 394, 395, 401, 406, 407, 435, 462,

472, 475, 476, 487, 490, 493, 494, 495,

505. 531. 538, 560. 581, 587, 597, 604,

607, 613, 634, 654, 665, 669, 671, 673,

694, 701, 702, 738; III, 20, 32, 38, 42,

48, 51, 53, 58, 97, 118, 126, 131, 154,

175, 179, 189, 216, 223, 230, 234, 246,

266, 292, 302, 322, 328, 344, 347, 360,

374, 394, 407, 445, 460, 467, 489, 500,

506, 525, 531, 535, 540, 546, 549, 555,

559, 568, 579, 582, 583, 599, 607, 61 1

,

618. 623. 633, 645, 647, 658, 664, 667,

679, 682, 691, 705, 710, 720, 743; IV,

16, 28, 29, 33, 38, 40, 42, 55, 71, 82,

92. 99, 118, 119, 128, 156, 197, 205,

212, 216, 266, 268, 279, 291, 306, 344,

364, 381 , 4 1 7, 429, 432, 433, 434, 44 1

,

500, 529, 530, 558, 564, 580, 606, 608,

642, 660, 666, 673, 677, 691, 709, 712.

714, 761; V, 38, 47, 49, 51, 80, 91, 93,

98, 121, 123, 165, 174, 195, 203, 206.

209, 218, 228, 238, 242, 246, 247, 260,

262, 272, 287, 299, 306, 329, 341, 360,

368, 379, 383, 389, 405, 406, 417, 432,

456, 458, 469, 473, 474, 483, 505, 508,

NDEKS 359

514, 537, 538, 539, 547, 549, 559, 560,

571, 576, 612, 621, 719, 726, 735, 736;

VI, 15. 55, 67, 71, 84, 1 15, 131, 142,

148, 153, 155, 161» 162, 179, 208, 213,

235, 242, 271, 313, 331, 363, 373, 397,

432, 438, 439, 440, 441, 451, 464, 474,

488, 490, 499, 503, 506, 533, 542, 554,

558, 591, 666, 683, 697, 722, 728, 731,

732, 733; VII, 25. 32. 40. 91. 111. 117,

165, 239, 256, 285, 298, 301, 304, 306,

307, 323, 353, 355, 368, 390, 398, 410,

414, 416, 436, 456, 464, 468, 469. 482,

484, 512, 521, 524, 542, 551, 553, 558,

569, 572, 574, 578, 580, 601, 619. 629,

676, 690, 710; VIII, 17, 24, 33, 52, 70,

71, 73, 84, 102, 104, 144, 200, 212,

415, 468, 475, 531, 532, 564, 604, 633,

636, 640, 647, 652, 658, 661, 672, 703,

730, 734, 736, 737, 738, 739, 740, 741,

747; IX, 32, 38, 50, 70, 81, 83, 88, 112,

122, 169, 174, 177, 198, 199, 237,253,

278, 284, 293, 298, 299, 300, 309, 314,

326, 342, 348, 372, 373, 374, 393, 408,

463, 525, 547, 593, 597, 633, 644, 655,

670, 671, 681, 686; X, 49, 63, 67, 108,

1 1 2, 125, 150, 158, 187, 225, 261, 283,

303, 304, 305, 314, 323, 325, 331, 379,

397, 422, 436, 438, 448, 456, 463, 470,

476, 502, 516, 518, 578, 610, 633, 651,

675, 689; XI, 11, 45, 46, 47, 53, 62, 64,

65, 81, 91, 100, 102, 106, 127, 140,

162, 177, 187, 189, 200, 212, 215, 224

Müsnedii 1-Firdei’S, V, 241; IX, 401

el-Müsiahrec, V, 173, 240; VI, 51

müahede ehli, I, 107, 262, 364, 420,

496; II, 209, 314; III, 114, 193; IV,

110. 526. 536, 602; V. 151, 709; VI,

199, 456; VII, 29, 112; VIII, 357, 457

Müellel, IX, 447

Müteri, III, 173; VI, 51, 603; X, 584

N

Nadiroullan, I, 368, 392; II, 29, 178,

710; III, 484, 587; IV, 756; V, 185,

269, 521; IX, 198, 202; X, 11, 13, 14,

15, 16, 18, 22, 23, 27, 34, 38

Nadr b. Haris, III, 92, 110, 197, 595,

597; V, 40, 1 89, 399, 564, 600; VI, 58,

59, 145, 170, 525, 541; VII, 409, 411,

440; VIII, 753; X, 323, 326, 609; IX,

61. 164, 402

Nadrb. Kinâne, XI, 155

Nâfi', I, 85

Nâfi' b. Ezrak, VII, 46

Nâfi' b. Yezîd, II, 24

Nakka, V, 251, 535; IX, 262, 288

Nasa ra, X, 98

Nasihatin-Kâfiye. I, 81, 136; V, 579;

VIII, 637

Nastûr, X, 67, 68

nasuh töv besi, IV, 283; X, 21

7

nazar ehli, II, 183

Necâî, II, 304; III, 22; IV, 282; VII, 202,

204, 308; X, 421; XI, 1 47, 148, 149

Neci d, III, 593; VII, 522; XI, 149

Necmeddin-i Dâye, XI, 106

Necran, I, 415; II, 15, 64, 103, 106, 108,

360 NDEKS

109, 1 12, 131, 304, 597, 598; IV, 600;

V, 354; VII, 202

nefis terbiyesi, I, 92; V, 107, 638

nefs-i emmâre, II, 678; V, 149; VU, 52;

IX, 245; X, 122, 447, 680

nefs-i levvâme, II, 678; IV, 435, 469;

IX, 498; X, 447, 719

nefs-i müihime, X, 447

nefsanî haz, I, 321. 330; II. 630, 726: III.

243, 584; IV, 144; VII, 212, 282; IX,

134,305, 671; X, 472; XI, 134

Neftâlî. IV. 404

Nemrûd, I, 12, 294, 434, 690, 691, 692,

696; III, 174, 440; IV, 25, 425; V, 42,

439; VI, 88, 91, 92

Nesefi, I, 18, 48, 134, 135, 145, 204; II.

192; VI, 33, 105, 112, 125, 129, 178,

209, 210, 269, 280, 401, 415, 416, 419,

420, 427, 429, 462, 474, 485, 495, 504,

515, 525, 541 , 542, 556, 566, 579, 598,

604, 609, 617, 618, 639, 654, 656, 657,

677, 681 , 696, 701 , 71 1 , 712, 71 8, 724,

726, 729, 732, 733; VII, 1 7, 22, 29, 32,

37, 38, 41, 51, 75, 77, 79, 85, 91, 99,

102, 11 1, 138, 139, 144, 147, 149, 153,

156, 162, 163, 167, 168, 169, 171, 184,

185, 188, 198, 213, 222, 227, 228, 231,

235, 236, 241, 244, 250, 256, 261, 265,

267, 268, 271, 272, 275, 278, 280, 284,

285, 291 , 294, 295, 299, 302, 306, 314,

318, 321, 329, 335, 336, 341, 350, 354,

362, 363, 376, 395, 396, 402. 422, 426,

429, 430, 435, 436, 440, 457, 458, 460,

476, 482, 483, 490, 498, 501, 503, 507,

508, 512, 517, 537, 541, 542, 546, 569.

570, 577, 585, 590, 591, 5%, 601, 603,

604, 611, 612, 619, 641, 651, 652, 655,

670, 718; VIII, 16, 34, 50, 51, 65, 73,

74, 102, 108, 109, 116, 121, 123, 127,

151, 162, 165, 168, 171, 180, 186, 199.

201, 21 1, 214, 215, 216, 221, 222, 23l,

232, 233, 238, 240, 250, 252, 260, 265.

268, 271, 272, 274, 276, 277, 278, 281,

290, 296, 299, 301, 31 1, 312, 355, 359.

371, 392, 399, 402, 405, 406, 409, 423.

448, 454, 472, 489, 499, 504, 507, 517

537, 545, 549, 554, 571, 576, 588, 603,

635, 641, 652, 653, 658, 660, 689, 693,

707. 708, 716, 720, 725, 726, 727, 752,

753; IX, 1 5, 37, 44, 56, 77, 78, 79, 111,

144, 145, 152, 164, 191, 192, 199, 203,

222, 244, 279, 291, 292, 300. 301, 303.

320, 358, 367, 380, 401, 430, 463, 500,

507, 51 1, 531, 533, 544, 552, 553, 603,

604, 623, 628, 639, 650, 651, 652, 675,

686, 695. 705; X. 13, 27, 32, 41. 42. 49.

53, 54, 71, 77, 93, 103, 129, 130, 142,

201 , 205, 209, 2 1 1, 21 2, 225, 232, 235,

241 , 254, 267, 268, 281, 286, 312, 354,

358, 384, 387, 435, 539

Nesr, X, 356, 357, 358

NevâdirüVUsûI, I, 137, 246, 298, 715; II,

22, 25, 419; III, 121, 182, 213, 216;

IV, 372, 374, 526, 527; V, 561; VI,

363; VII, 423, 565, 703; IX, 31, 252,

253, 372, 373, 550, 565, 600» 601; X.

66, 68, 469, 470; XI, 24, 95, 207, 21

1

Nevâhidii 1-Ebkâr, I, 134, 136, 683; II,

447, 668; III, 474

NDEKS 361

Nevevî, I, 83; IX, 296, 373, 382; V, 196,

286

Nevf el-Himyen, VII, 38

Nevfel b. Haris, III, 649; IV, 14

Nevruz, V, 655

Niftâlî, I, 452

Nil, III, 422, 431; IV, 519, 520; V, 241,

404, 631; VI, 289, 656; VII, 137, 138,

139; VIII, 719. 720; IX. 31. 177. 443

Nimetullah-i Nahcuvârü, XI, 50, 67, 78,

86,97, 107, 114, 131,143, 179,197

Ninova, IV, 238; V, 336; VI, 128; VIII,

231; IX, 143

Nuaym b. Mesud, II, 267, 268

Nuh (Hz.), I, 190, 440, 673; II, 67, 73,

89, 586, 706, 744; III, 122, 159, 184,

185, 186, 381, 382, 383, 384, 385, 386,

387, 388, 390, 458, 644; IV, 25, 157,

213, 214, 215, 216, 2 17, 228, 289, 290,

291, 292, 293, 294, 295, 296, 297, 298,

299, 30 1 , 302, 303, 304, 305, 306, 307,

308, 309, 31 1, 312, 313, 314, 315, 316,

317, 354, 356, 386, 629, 630; V, 179,

1 80, 1 93, 197, 41 1, 452, 453, 538, 539,

541, 542; VI, 100, 101, 102, 103, 202,

229, 230, 276, 294, 295, 296, 297, 298,

299, 300, 301, 302, 303, 304, 315, 318,

571, 604, 679, 680, 681, 682, 683, 684,

685, 710; VII, 101, 190, 207, 253, 267,

268, 271, 292, 515, 516, 517, 552, 668;

VIII, 135, 198, 199, 200, 201, 217,

266, 267, 451, 486, 608, 616, 617, 625;

IX 28, 151, 331, 392, 393, 468, 47ü,

471, 484, 485, 486, 487, 490, 504, 649,

650, 652, 654, 655; X, 7, 146, 222,

223, 246, 2%, 299, 343, 344, 345, 346,

347, 348, 349, 350, 352, 353, 355, 356,

357, 358, 359, 360, 361, 362, 363, 364,

365, 493, 707; XI, 12

Numanb. Evfâ, 111,701

nurani lâhûtî, II, 104

Nusaybin, VIII, 295; IX, 143, 144; X.

367

nutfe, I, 289, 290, 612; II, 20, 54, 104; III,

200, 520; VI, 283, 284; VIII, 347, 526;

IX, 580, 582; X, 340, 350, 352, 453,

456, 461, 637, 638, 666, 667; XI, 71

nüccbâ, III, 311; VI, 157; VIII, 551; X,

380

Nü fevi b. Habîb, XI, 147

Nüfeyl el-Hadrami, XI, 147

nükabâ, II, 643; III, 31 1; VI, 157; X, 380

Nüsâ, III, 186

NüzheUil-Kuifbfî Tefsiri Carîbi' Kur'ân,

I, 138; V, 209; VIII, 86

•»

0-0

Olak. IV, 708; VI, 603, 604; X, 645, 665

Osman (Hz.), 1, 28, 168, 357, 599, 700,

701; II, 504. 637, 672, 673; III, 610,

658; IV, 36. 103, 106, 175, 553, 730;

V, 467; VI, 227, 401, 438, 490; VII,

280, 538, 594, 595; VIII, 354, 429,

571, 584, 661, 662; IX, 236, 262, 558,

603; XI, 211

Osman b. Affân bk. Osman (Hz.)

Osman el-Bettî, II, 688

Osman b. Maz'ûn, 111, 24; IX, 1 14, 459;

V, 122

362 NDEKS

Osman b. Talha, II, 432

Ömer (Hz.), I, 195, 205. 271, 470, 538,

599, 603, 745; II, 146, 240, 418, 439,

469, 504, 542, 719; III, 32, 50, 141,

242, 469, 553, 558, 567, 639, 644, 645,

709, 710, 712; IV, 36, 46. 81, 143.

400, 422, 466, 520, 553, 609, 662; V,

62, 236, 318, 319, 396, 501, 543, 590.

632; VI, 216, 401, 438, 443, 482, 483,

495, 605, 609, 725, 731, 732; VII, 29,

169, 281, 412, 503, 518, 545, 580, 604,

606, 621; VIII, 73, 211, 212, 260, 416,

448, 571, 661, 662; IX, 21, 68, 69, 131,

1 32, 134, 177, 194, 217, 231, 236, 262,

267, 278, 291, 298, 305, 306, 309, 312,

434, 505, 507, 644, 655; X, 14, 15, 27,

54, 71, 72, 73, 74, 76, 110, 127, 128,

1 68, 1 81 , 1 85, 200, 203. 209, 21 1, 309,

349, 368, 564, 595, 620, 651; XI, 46,

185

Ömer b. Abdülaziz, I, 665; II, 711; VI,

718; VII, 244, 436; VIII, 24, 65, 108,

109, 278, 289; IX. 297

Ömer b. Hattâb bk. Ömer (Hz.)

P

Pakistan, V. 241, 440

papaan, VII, 31

Pavlus, II, 748, 749; VIII, 114

pimanlk, I. 331. 420. 504. 505; II, 61.

144, 207, 359, 409, 582, 630, 686; IV,

45, 55, 435, 633, 654; VI, 71, 358, 359,

360, 435, 553, 554, 557; VII, 694, 695,

718; VIII, 124, 641, 706, 708, 711; IX.

25, 62, 77, 79, 431, 506, 531; X, 56,

317, 318, 321, 341, 426, 438, 458, 509,

525, 690; XI, 67, 197

Prof. Dr. Cevdet Muhammed Ebü"-

Yezîd el-Mehdi 1, 57. 63

put Menât, 1, 149

R

Ra'yâ, IV, 343

rabbânî arif, 1. 1 29. 205; II, 624; III, 31

5

rabbânî nefhalar, II, 452

rabbânî sr, I, 323; V, 498; X, 263

Râbia el-Adeviyye, I, 187, 500; III, 317;

X, 220, 569, 570

Râfi' b. Hüreymele, I, 426

Râgb- sfahan, V, 90, 91

rahbet, VIII, 66, 67

Râhil, I, 452

Rahme, VI, 115, 117

raks, II, 723

Ravza-i 1 lâh, X, 53

cr-Ravziil-Üruif

,

I, 138; V, 184; VII, 192;

VIII, 190, IX. 39

Rayâlûn, IV, 404

Rebâh b. Halûd b. Âd b. Avs b. rem b.

Sâm, III, 387

Rebi', II, 44, 100, 146, 336; IX, 433

Rebî' b. Enes, VIII, 64, 74; X, 652

Rebî' b. Heysem, VIII, 406

Robî' b Husevm, IX, 79

recâ, I, 707; III, 377; IV, 351; IX, 690;

X, 350

NDEKS 363

refâîl, V, 17

Res halk, VI, 571, 572, 573, 574

er-Resâilü 1-Kübrâ, I, 221; III, 509; VIII,

24

Revhâ, II, 263

Rey, VI, 133; VII, 143, 655

Reyhâne, VII, 49

Rdvan, I, 86

rirâlullah, I, 736; IV, 1 13; VI, 157; VIII,

710

er-Risâle, I, 80; II, 364; III, 82; V, 667

Risâle fi Zemmil-Gybeti vc Medhil-zle-

ti ve's-Samt, I, 102

Risalefil-Akâid ve's-Salât, I, 100

Risâleiii 1-Akâid, 1, 106

riya, I, 705; II, 566, 568, 569; IV, 525;

IV, 646; XI, 162

Ryâî (veya Rekkâî), IX, 333

riyazet, I, 30, 322; II, 360, 396, 446, 449;

III, 25, 243, 306; IV, 283; V, 508, 529,

650; VI, 52, 255, 292; VII, 29, 641;

VIII, 537; IX, 83, 317, 395, 466, 519,

670, 671; X, 188, 409, 410, 525, 536,

710

Rubîl, I, 452; IV, 404, 412, 493, 494

rubûbiyvet, I, 118, 260, 280, 301, 425,

455, 467, 485, 491, 558; II, 39, 102,

160, 313, 409, 470, 601, 690, 739; III,

33, 86, 93, 125, 172, 182, 188, 340,

372, 376, 476, 493, 519, 590, 671; IV,

91, 212, 222, 488, 647; V, 110, 125,

167, 228, 419, 427, 588; VI, 41, 43,

46, 468, 587; VII, 51, 371, 380, 383,

673, 71 1 ;VIII, 79, 263, 366, 537, 675,

676, 727; IX, 170, 215, 395, 396, 427,

473, 509, 518, 327; X, 23, 99, 246,

284, 300, 305, 336, 513

ruhanî baba, I, 366; II, 364; IV, 487; V,

207

Rûhul-Beyân, I, 35, 42, 51, 62, 174, 185,

279, 297; II, 111, 464; III, 529; VI,

604, 677, 711; VII, 32, 170, 300; IX,

439, 515; X, 78; XI, 62, 67, 106, 133,

187, 200;

Rûlul-Meâm, I, 35, 42, 51, 297

Rum, 1, 318; II, 54; III, 633, 732, 733; IV,

367, 479, 677; V, 179, 182, 345, 404;

VI, 227, 281; VII, 89, 334, 335; IX,

523

Rum lar, II, 52; III, 586, 733; IV, 112,

306; V, 240, 439, 452, 659; VI, 112,

482, 51 5; VII, 334, 335, 336, 337, 339;

VIII, 199; IX, 208, 213, 240

Ruvcym, I, 115; III, 303; IV, 391; V,

366; VI, 321

Rûzbihân- Baklî, I, 18, 122, 239, 454,

455, 752; II, 32, 77, 102, 200, 204,

205, 230, 284, 303, 324, 342, 349, 358,

359, 360, 361, 387, 390, 394, 402, 425,

471, 473, 51 1, 587, 589, 664, 677, 678,

700, 723, 734, 737, 739, 740; III, 53,

67, 68, 101, 114, 115, 138, 152, 181,

189, 198, 204, 213, 216, 255, 314, 315,

375, 376, 381 , 442, 451, 472, 499, 522,

532, 623, 634, 635, 694, 705, 707, 724;

IV, 56, 90, 91, 100, 101, 111, 120, 129,

13ü, 164, 284, 285, 315, 321, 339, 340,

371, 385, 452, 454, 466, 488, 533, 584,

364 NDEKS

604, 607, 679, 680, 696, 716, 764; V,

18, 95, 114, 124, 125, 177, 178, 179,

201 , 202, 244, 259, 287, 316, 339, 340,

366, 418, 419, 494, 509, 510, 562, 622,

627, 681, 730, 734; VI, 59, 60, 67, 93,

94, 110, 123, 204, 221, 237, 273, 292,

338, 353, 363, 364, 412, 413, 481, 506,

649, 650, 714, 715; VII, 34, 80, 109,

1 74, 1 79, 181, 1 82, 339, .382, 383, 432,

473, 476, 581, 585, 586, 684; VIII, 27,

50, 67, 78, 79, 104, 110, 148, 246, 247,

263, 288, 357, 366, 367, 379, 404, 427,

438, 439, 459, 496, 501, 513, 517, 518,

521, 579, 580, 589, 614, 615, 631, 642,

676, 679, 680, 755; IX, 18, 35, 36, 49,

50, 98, 99, 114, 119, 124, 125, 155,

161, 169, 170, 189, 223, 224, 241, 242,

258, 263, 264, 287, 288, 321, 382, 383,

399, 403, 419, 445, 510, 545, 546, 587,

592, 607, 608, 613, 614, 625, 626, 636,

642, 646, 656, 677, 706, 707; X, 31,

44, 45, 46, 50, 86, 99, 115, 116, 118,

131, 132, 197, 206, 226, 227, 242, 283,

284, 297, 328, 329, 340, 341, 351, 370,

398, 41 6, 41 7, 41 8, 432, 433, 438, 479,

507, 526, 535, 548, 549, 560, 566, 570,

571, 601, 619, 620, 630, 631, 635, 654,

659, 678, 679, 690, 719; XI, 23, 30, 96,

97, 114, 141, 142, 186

Rübâlün, 1, 452

rüsuh, I, 393

rud, I, 630; II, 316, 325, 327; III, 290,

291

s-

Sa'd b. Âs, III, 546

Sa'd b. Ebû Vakkâs, I, 599; IX, 283, 505,

704

Sa'd b. Mu âz, III, 553, 554, 588, 646;

VII, 522, 542

Sa'd b. Ruhayle, VII, 521

Sa'd b. Ubâde, Ü, 553; IX, 285

Sa'leb, IV, 57; IX 255, 401; X, 332

Sa'lebe b. Ganeme, IV, 54

Sa'lebe b. Garm, I, 547

Sa'lebe b. Hâhb, IV, 34, 35

Sa'leb, I, 133, 135, 138, 149, 249, 250,

252, 540, 609, 613, 660, 663; II, 34,

55, 60, 88, 89, 90, 95, 96, 109, 123,

127, 129, 131, 133, 140, 142, 145, 146,

159, 166, 173, 240, 243, 244, 249, 262.

278, 285, 286, 311, 323, 329, 342, 354,

356, 359, 379, 386, 400, 422, 424, 428,

430, 431, 433, 439, 459, 464, 479, 498,

508, 514, 525, 534, 539, 552, 553, 558,

565, 566, 567, 580, 598, 607, 612, 620.

641, 656, 657, 667, 670, 672, 673, 676,

689, 710, 718, 725, 734; III, 25, 58,

59, 102, 103, 110, 142, 300, 347, 391,

397, 436, 439, 4%, 619, 622, 684; IV,

1 18. 143, 305, 412, 453; V, 14, 21, 3(1,

42, 46, 62, 122, 135, 142, 157, 174,

191, 205, 211. 226. 231, 466. 467, 469,

472, 473, 474, 478, 484, 492, 493, 501,

506, 507, 508, 513, 514, 534, 539, 54(1,

546, 551. 557, 560, 562, 580, 581, 586,

NDEKS 365

590, 599, 600, 612, 618, 624, 630, 632,

633, 638, 641, VI, 28, 31. 48, 59, 89,

90, 91, 92, 95, 107, 109, 113, 115, 116,

123, 126, 128, 129, 131, 143, 145. 146,

150, 160, 170, 180, 196, 202, 206, 207,

219, 232, 241, 259, 264, 267, 270, 278,

286, 291, 299, 314, 325, 341, 361, 362,

363, 374, 381, 382, 383, 385, 394, 402,

41 1, 420, 424, 437, 438, 439, 440, 441,

444, 448, 449, 453, 478, 489, 495, 504,

505, 525, 532, 533, 540, 542, 554, 656,

658, 665, 666, 669, 673, 678, 704, 705,

706, 723, 731; VII, 16, 22, 25, 26, 32,

36, 37, 38, 40, 46, 48, 49, 50, 55, 58,

63, 68, 79, 80, 86, 87, 92, 96, 98, 111,

118, 120, 122, 124, 138, 139, 140, 146,

151, 153, 163, 164, 169, 172, 175, 176,

1 77, 185, 195. 1%, 208, 238, 241, 242,

248, 250, 278, 285, 287, 291, 294, 296,

298, 314, 318, 321, 329, 347, 350, 351,

409, 4 1 0, 4 11 , 422, 423, 425, 434, 436,

442, 448, 456, 475, 482, 503, 513, 523,

552, 557, 558, 565, 569, 577, 600, 603,

604, 606, 607, 619, 621, 651, 652, 655,

656, 658, 663, 664, 665, 671, 700, 714;

VIII, 1 7, 63, 65, 73, 76, 78, 82, 92, 95,

98, 101, 102, 109, 116, 121, 132, 146,

147, 151, 168, 199,205,212,213,214,

216, 226, 231, 233, 252, 277, 282, 285,

306, 335, 336, 341, 354, 399, 416, 417,

421, 429, 433, 446, 447, 448, 454, 462,

483, 487, 550, 556, 557, 561, 562, 634,

636, 637, 640, 641, 643, 645, 646, 649,

673, 719, 726, 728, 735, 736, 737, 738,

748; IX, 21, 34, 38, 68, 78, 79, 86, 93,

94, 131, 132, 136, 138, 144, 146, 152,

154, 177. 199, 239. 243, 260, 274, 275,

291, 292, 298, 303, 31 1, 312, 313, 316,

325, 332, 333, 337, 338, 415, 421, 439,

443, 470, 486, 487. 492, 514, 538, 541,

544, 545, 551, 559, 565, 630, 653, 659,

685, 704; X, 15, 27, 29, 30, 32, 33, 39,

49. 72. 74, 77, 78. 1 12, 113. 131. 157.

158, 169, 173, 174, 201, 220, 224, 225,

226, 229, 231, 232, 259, 260, 261, 272,

275, 281, 290, 296, 300, 302, 373, 377,

378, 401, 406, 412, 424, 436, 443, 469,

494, 524, 587, 588, 616, 624, 625, 638,

651, 659, 665, 684, 693, 694, 708; XI,

34,44,60, 112, 119. 125, 196,225

Saba rüzgâr, IV, 711, 712; VII, 37

Sâbiîler, I, 341; II, 153, 743, 744; III,

702; VI, 190, 226; VIII, 581; XI, 208

sâbikûn, IV, 72; IX, 562, 597; X, 218

Sabit el-Bünârû, VII, 658; X, 184, 401

Sâbûrâ, VII, 168

sadakat, 1, 239; II, 635, 664; III, 36, 52,

93, 650; IV, 125, 196, 740; V, 517,

649; VII, 72, 536, 538, 540; VIII, 208,

215, 217

Sadeddin-i Teftâzânî bk. Teftâzârü

Sadefe bint Muhtar, III, 397

safi hal, VII, 699

Safiyye, VI, 722; VII, 590, 5%; IX, 239,

292

Safura, III, 404; VII, 168

Safvân b. Muattal es-Sülemî, VI, 397,

398, 402, 418

366 NDEKS

Sâîn, III, 467

Sahih, I, 25, 37, 43, 50, 60, 80, 84, 137,

203, 212, 246, 249, 267, 334, 400, 471,

478, 483, 342, 354, 604, 623, 746, 748

II, 88, 125, 289, 335, 367, 383, 407

451, 531, 581, 645, 654; III, 179, 292

322, 445, 467, 500, 533, 647, 711; IV

28, 38, 71, 266, 267. 291, 432, 453

711; V. 16. 38. 51, 201, 205, 314, 368

416, 423, 435, 590, 726, 735; VI, 55

115, 192, 206, 398, 438, 506, 671

VII, 302, 368, 416, 512, 574, 584, 690

VIII, 17, 63, 67, 84, 85. 330, 399, 531

549, 636, 740; IX, 174, 208, 443, 479

658, 670; X, 96, 125, 202, 687; XI, 91

100

Sahîh-i Buhâri, 1, 80, 84, 1 37, 267; II, 654

III, 467; IV, 267; V, 16, 416, 423

435, 735; VI, 192; VII, 368, 512, 584

VIII, 84, 85, 399; IX, 479

Sahîh-i Müslim, I, 80, 84, 137

Sahnûn Ebû Said Abdiisselâm, 1, 86

Sahr, VII, 67; VIII, 300, 301

Sahr b. Hansa, IV, 54

sahv hali, II, 210; IV, 586

aibe, I, 507; III, 54

Said b. Cübeyr, I, 37, 498; III, 103; V,

478, 717; VI, 497, 572; VII, 25, 46;

X, 219

Said el-Kazavânî (el-Kazzârtî), I, 94

Said b. Muallâ, I, 209

Said b. Miisevyeb, V, 206; VII, 659;• *

VIII, 212, 405, 647; X, 219, 377, 455,

477, 651

Said b. Sevvâf, VI, 549

Said b. Zeyd, VII, 538

Sakîf, III, 496, 690; V, 266, 704; VIII,

562; IX, 81, 447; X, 267

Salih (Hz.), II, 461; III, 52, 392, 393, 394,

395, 3%, 397, 398; IV, 25, 217, 317,

329, 330, 331, 332, 333, 354, 356, 749,

750, 757; V, 538; VI, 230, 231, 301,

303, 304. 305, 306, 308, 572, 692, 693,

694, 695, 696, 697, 710; VII, 73, 74,

75, 76, 77, 78, 79, 80, 190, 289, 313;

VIII, 123, 201, 226, 267, 554; IX, 3(»3,

471, 494, 495, 4%. 497, 504; X, 384;

XI, 25,

salih amel, I, 282, 305, 316, 341, 361,

362, 527, 613, 665, 727, 729; II, 98,

100, 427, 430, 489, 529, 530, 533, 599,

600, 633, 634, 635, 743, 744; III, 34,

48, 352, 360, 739; IV, 71, 72, 104,

105, 131, 165, 256, 271, 272, 273, 286,

288, 314, 388, 521, 582, 583, 627, 654,

655; V, 49, 56, 97, 131, 183, 187, 322,

324, 327, 328, 370, 385, 437, 444, 468,

469, 470, 471, 474, 475, 545, 546, 572,

581 . 589, 594, 671, 676, 678, 681, 71 U;

VI, 56, 139, 141, 151, 155, 181, 184,

195, 197, 246, 248, 316, 317, 447, 490,

612, 613, 614, 728, 730, 731; VII, 18,

9], 217, 220, 232, 237, 239, 257, 259,

260, 261, 288, 293, 317, 318, 319, 384,

385, 418, 456, 474, 477, 487, 488, 548,

549, 550, 645, 652, 660, 698. 699, 718;

VIII, 35, 36, 40, 73, 83, 85, 124, 232,

288, 441, 443, 458, 496, 514, 575, 667;

NDEKS 367

IX, 71, 77, 96, 97, 120, 122, 173, 257,

262, 458, 519, 573, 600, 685; X, 41,

117, 135, 149, 150, 151, 190, 191, 193,

211, 235, 309, 498, 500, 619, 655, 685;

XI, 60

Salim b. Umeyr, IV, 54

Sam, II. 89; III, 387, 390, 394; IV, 306;

V, 411, 452, 542; VI, 304; VII, 268,

668; VIII, 199; X, 707

Sâmirî, 1, 322, 382; III, 452, 453; V, 682,

683, 685, 686, 687, 688, 691, 692, 695,

696, 697, 698, 699; VII, 231

San a, II, 54; VII, 46, 669; VIII, 306; IX,

39; X, 272; XI, 147

Sârân, VII. 426

Sâre, II, 534; III, 467, 468; IV, 336, 338,

505, 675, 681; V, 521, 526; VI. 91, 95,

664; VII, 280, 281; VIII, 205; IX, 387;

X, 53, 58

Saydûn, VIII, 299

Seâlibî, I. 134, 136; III, 256; V. 251, 559,

585, 590, 591; VI, 470; IX, 153, 605;

X, 87, 215

Sebe, III, 48, 160, 329; IV, 202. 524; V,

227, 251, 294; VII, 42, 43. 46, 49, 50,

54, 64, 71, 591, 639, 667, 668, 669,

670. 671, 672. 674, 676. 677. 678, 714,

719; VIII, 106, 350; X, 45, 413, 630

Secah el-Mütenebbie, II, 718

Sedir, VII, 38

Sedûm, VII, 280, 285

Sehl b. Abdullah, 1, 30, 36. 45, 62, 230,

51 3; II, 22, 320. 244; III, 509, 471 ; IV,

120, 670, 715, 546; V, 104, 471; VI,

440, 559, 623; VII, 92, 224, 236, 272,

318, 329, 355, 4H2; VIII, 50, 74. 398,

579, 641; IX, 85, 98, 256, 297, 374,

587, 626, 704, 707; X, 160, 176, 305,

351, 549, 571, 582; XI, 66, 97

Sehl b. Huneyf, X, 22

Sehl b. Sa'd es-Sâidî, XI, 205

Sehmoullar, III, 62; XI, 125

sekînef, I, 659, 660; III. 52, 692, 694,

719, 720, 721; VII, 437; IX, 216, 217,

218, 219, 237, 240, 241, 250, 251

Sekkâkî, I, 80

sekr, III, 274; IV, 586; VII, 90, 636; VIII,

46; IX, 1 7*9; X, 207, 284,474

Selâhaddin-i Fyyûbî, X, 541

Selâm b. Mükim, III, 701

Selemeoullan, II, 192; IV, 44; VI, 43;

VIII, 101

Sellâm b. Ubü'l-Hakîk, VII, 521

$elmnn- Fârisî, II, 53, 547; III, 142;

IV. 373; VI, 725; VII, 208. 215, 521;

VIII. 336, 745; IX, 93, 208, 302, 601;

X, 224, 611

St'livUn-Lufh. I, 82, 88

semâ, V, 287, 288, 340; VII, 125, 413,

414, 415, 416; VIII, 736

Semerkandî, I, 609; VIII, 301, 421, 557;

X. 159

Semûd, III, 90, 95, 392, 393, 394, 396,

449, 605; IV. 25. 329, 330, 332, 333,

334, 360. 361. 386. 629. 630. 686. 746,

750; V, 56, 197. 242, 243, 401, 564,

732; VI. 229, 230, 303, 304, 309, 571,

693, 694; VII, 73, 74. 211, 253, 290,

368 NDEKS

292, 343, 409, 495; VIII, 96, 123, 266,

267, 451, 476, 486, 553, 555, 556, 557,

558; IX, 40, 141, 331, 332, 391, 393,

395, 438, 468, 471, 493, 494, 496, 497;

X, 293, 294, 295, 493, 655, 657, 660,

704, 709, 710, 711; XI, 22, 24» 25, 26

Semûd kavmi, III, 3%; IV, 332, 333,

334, 360, 361, 386, 686; V, 732; VI,

229, 230. 304. 693. 694: VII. 292;

VIII, 267, 486; IX, 331, 332, 393, 494,

497; X, 294, 295, 709; XI, 22, 24, 26

Semüre, VI, 438

Senhûn, I, 74

Senûs, I, 80, 82; V, 538; VII, 432, 615;

X, 677

Serî-i Sakat, I, 53, 126; II, 204, 402; IV,

555; V, 407; VII, 415, 431; IX, 410;

X, 220

Serrâc, I, 45, 47, 743

evde, II, 539; VII, 545, 596; X, 201

Sevik ordusu, II, 267

Sevr, II, 670; IH, 594, 720; VII, 158, 299

Seyfullah, IX, 291; X, 421

seyrü sülük, I, 19, 46, 48, 63, 87, 88, 89,

93, 129, 143, 146, 147. 204, 205, 304,

310, 479, 547, 642, 654, 719; II, 62,

313, 336, 364; III, 25, 123, 147, 160,

294, 457, 515, 535, 540, 549; IV, 77,

159, 236, 377, 714, 715; V, 89, 115,

145, 146, 162, 167, 197, 244, 578, 649,

672; VI, 320; VII, 454, 646; VIII, 79,

154, 187, 477, 619, 620, 685, 686; IX,

167, 428, 466, 585, 626, 654; X, 31,

183, 251, 408, 409, 525, 535, 641

seyyiâtül-mukarrebm, I, 443

Seyvid Ahmed, I, 92, 93, 96; IV, 112;

IX. 613

Seyyid Ahmed Talib, I, 79

Seyyd Ahmed Za'ri, I, 85

Sddk- Ekberbk. Ebü Bekir

sddkyet, I, 566; II, 613, 639; V, 520,

521; Vin, 665; IX, 636

stdk makam, IV, 124, 125, 126; IX, 352,

510

es-Shâh, 1, 205

Silküti-Diirer Jj Zikri'l-Kazâi vl-Kairr,

I, 100

Silvetül Ahzân, V, 71

Sirâcü7-Miilûk, IX, 34

Sirâcu 7-Mimdin, IV, 691, 723; V, 273,

503

es-

S

îretii ’n-Ncbcviyye, I, 138; III, 110,

142, 555, 661, 671, 720; IV, 63; V, Hl,

357; VI, 402; VII, 280, 543

îrîn, VI, 443

Sodom, III, 400; IV, 743; VI, 575; VII,

285

Sudanllar, V, 452; VIII. 199

Suffe, I, 517, 582, 722; V, 364; VI, 367;

VIII, 646; IX, 131

Suheyb, III, 141; IV, 373; V, 6Z 364; VI,

541; IX, 115, 291; X, 85, 624

Suheyb b. Sinan er-Rûmî, 1, 574, 575

Sukkayn, 1, 86

Sübey'a el-Eslemiyye, X, 181

Sübey'a bint el-Hâris, X, 71

Süddî, I, 193, 658, 663; II, 90, 117, 670,

689; IV, 412, 744; V, 452, 506, 603;

NDEKS

VI, 48, 81, 90, 573, 676; VII, 147,

150, 171, 434, 576; VIII, 205, 211,

437, 462, 635, 641; IX, 127, 541, 545;

X, 233, 378

Süfevra, VII, 168

Süfyân b. Uyeyne. 1, 65, 1 10; II, 742; IV,

137, 609, 672; VI, 440; VII, 429; IX,

308

Süfyân- Sevrî, II, 430; V, 212; VI, 666;

IX, 260

Süheyl, 1, 400; V, 62; VIII, 204

Süheyl b. Amr, IX, 249

Süheyl yldz, VII, 45; VIII, 204

Süheylî, 1, 138; II, 515; III, 110; IV, 103;

V, 184; VII, 192, 592, 610; VIII, 190;

IX, 39; X, 92, 392, 420; XI, 186

Sühreverdî, I, 31, 32, 33, 37, 115, 136,

144, 203, 227, 254, 404, 661; III, 303,

317, 748; IV, 101, 391; V, 95, 458; VI,

98, 99, 725; VII, 179, 230, 417; VIII,

283; IX, 304, 610; X. 65, 115

Sülemî, 1, 30, 48, 62, 145, 743; II, 99, 191,

307, 740; IV, 111; V, 285, 721, 729;

VI, 63, 339, 397, 412, 663, 673, 715,

718, 726, 733; VII, 20, 69, 77, 92, 143,

144, 156, 164, 176, 177, 188, 236, 256,

272, 302, 318, 329, 426, 430, 442, 473,

482, 490, 503, 581, 592, 659; VIII, 47,

50, 68, 148, 399, 400, 501, 518, 615,

631, 645, 652, 676, 737; IX, 263, 264,

297, 305, 355, 374, 707; X, 44, 131,

132, 160, 176, 618, 620, 622; XI, 97

Süleyman (Hz.), 1, 190, 191, 193, 398; II,

68, 230, 428, 429; III, 185, 186, 458,

369

484; IV, 425, 603; V, 439, 483; VI,

103,104,105, 106,108,109,110,111;

VII, 24, 28, 30, 31, 32, 34, 35, 36, 37,

38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47,

48, 49, 50, 52, 53, 54, 55, 56, 60, 61,

62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71,

1 1 1, 261, 300, 457, 552, 594, 598, 649,

654, 655, 656, 657, 658, 659, 662, 663,

664. 665. 666, 671. 672, 688; VIII,

271, 277, 294, 295, 296, 297, 298, 299,

300, 301, 302, 303, 304, 305, 306, 307,

308; IX, 633, 686; XI, 83

Süleyman el-Cezûlî, I, 77; VII, 613

Sülcymoullar, II, 718

t*-S iillemiiT-Miiremak fi Umii-Mantk,

I, 80

es-SiiUen ii '?-Subû t, I, 82

Sümâme, VI, 340, 342; IX, 164

Sütten-i Beyhaki, I, 138

Siinen-i Ebî Davud, 1, 137; VII, 165

Sünen-i bn Mâce, 1,137

Sütten-i Nesâî, I, 137

Sünen-i Tirtntzt, 1, 137

sünnet, I. 14, 18, 19, 37, 42, 46, 60, 64,

78, 105, 106, 108, 112, 113, 114, 170,

226, 411, 434, 488, 628, 661; II, 110,

169, 252, 348, 366, 413, 488, 504, 668,

686, 696, 703; III, 138, 180, 211, 229,

255, 256, 259, 279, 300, 303, 443, 606,

688; IV, 63, 71, 187, 200, 231, 310,

31 1, 383, 390, 632; V, 49, 66, 89, 225,

242, 471, 515, 710; VI, 179, 280, 379,

434, 469, 669, 713, 717; VII, 477, 643;

VI II, 206, 216, 217, 417, 460, 637,

370 NDEKS

739; IX, 206, 345, 515, 656; X, 153,

231, 233, 242, 263, 563; XI, 48, 127

Siirâka b. Mâlik, III, 622

Süreyya, V, 30

Süvâ, X. 356, 357, 358, 360

Süveyd, II, 138, 139, 141, 329; IV, 32;

VII, 543

Süyûtî, 1, 25, 26, 28, 29, 37, 38, 39, 40, 43,

48, 50, 60, 61, 65, 66, 67, 68, 11 5, 1 34,

136, 137, 138, 141, 143, 149, 195, 198,

203, 237, 246, 247, 249, 250, 275, 276,

277, 298, 314, 349, 353, 363, 384, 400,

402, 421, 443, 448, 461, 470, 477, 484,

510, 520, 524, 536, 539, 542, 554, 574,

576, 583, 595, 599, 602, 609, 613, 620,

630, 646, 658, 663, 668, 669, 670, 682,

683, 684, 685, 686, 695, 702, 713, 715,

718, 725, 735, 742, 746, 750; II, 24,

29, 38, 42, 44, 49, 50, 55, 73, 90, 103,

107, 109, 11 1, 124, 127, 131, 133, 136,

145, 153. 159, 169, 201, 202, 207, 222,

243, 245, 249, 254, 255, 278, 287, 289,

291, 299, 304, 306, 307, 323, 326, 329,

354, 377, 378, 386, 388, 394, 395, 399,

406, 4 1 0, 428, 429, 439, 443, 447, 448,

459, 462, 463, 470, 479, 489, 492, 493,

495, 4%, 501 , 505, 531 , 539, 547, 553,

561, 580, 581, 607, 612, 638, 656, 661,

663, 668, 677, 694, 699, 710, 720, 738,

743; III, 25, 32, 42, 50, 51, 58, 63, 69,

71, 81, 103, 117, 126. 131, 142, 170,

191, 225, 236, 248, 255, 264, 300, 303,

305, 31 1, 363, 403, 419, 424, 449, 473,

474, 483, 495, 506, 511, 514, 516, 521,

531, 539, 546, 588, 599, 615, 622, 613,

639. 646, 650, 681, 687, 699, 709; IV,

14, 16, 32, 36, 38, 40, 44, 47, 70, 79,

88, 92, 93, 94, 1 19, 137, 139, 202, 205,

206, 220, 226, 229, 235, 239, 240, 258,

266, 274, 305, 357, 371, 381, 391, 416,

433, 464, 494, 498, 508, 510, 529, 531,

550, 553, 569, 589. 592, 606, 630, 632,

642. 646, 650. 658, 662. 669, 677, 691

,

700, 712, 731, 744, 756, 760, 761, 762;

V, 17, 38, 42, 46, 71, 81, 82, 88, 93,

96. 97, 118, 122, 123, 134, 142, 143,

157, 164, 174, 175, 185, 191, 205,206,

219, 224, 225, 226, 231, 234, 241, 246,

251 , 272, 273. 276, 286, 289, 294, 31 3,

318, 319, 329, 332, 355, 357, 364, 378,

393, 412, 416, 422, 423, 424, 431, 432,

439, 448. 452. 453, 466, 469, 472, 473,

492. 502, 506, 514, 538, 543, 546, 549,

551, 560, 579, 580, 581, 590, 591, 598,

599, 603, 621, 648, 652, 666, 71 6, 7 1 7,

721, 725, 726; VI, 31. 44, 48, 55, 57,

59, 95, 107, 115, 116, 126, 129, 131,

145. 162, 170. 174, 192, 196, 202, 206,

219, 225, 241, 270, 281, 318, 321, 341,

357, 362, 364, 373, 380, 381, 385, 388,

420, 422. 424. 437, 443, 444, 445, 489,

495. 502, 508, 511, 532, 533, 549, 553,

563, 573, 574, 581, 608, 609, 614, 617,

619, 642, 644, 651, 652, 717, 723, 724,

732; VII, 38, 46, 48, 50, 5 1 . 57. 68. 86,

87, 96, 98, 123. 137, 140, 152, 153.

168, 172, 175, 185, 195, 196, 214, 248,

250, 253, 256, 257, 261, 265, 267, 268,

NDEKS 371

280, 299, 302, 314, 347, 349, 350, 354,

363, 390, 399, 409, 422, 423, 425, 434,

435, 459, 463, 464, 475, 482, 483, 484.

485, 498, 508, 513, 538, 553, 562, 565,

570, 572, 574, 576, 577, 578, 591, 592,

596, 601. 606, 607, 608. 612, 621, 629,

633, 634, 652, 655, 657, 658, 665, 676,

682, 700, 703; VIII, 32, 33, 35, 38, 64,

66, 73, 77, 86, 101, 102, 120, 121, 132,

141, 144, 146, 154, 158, 164, 168, 171,

176, 182,186,188,210,211,212,213,

214, 227, 233, 234, 240, 252, 271, 273,

281, 282, 286, 307, 312, 326, 335, 336,

354, 359, 366, 374, 415, 416, 429, 433,

434, 446, 447, 448, 454, 472, 499, 500,

532, 549, 561, 562, 571, 627, 634, 643,

646, 647, 652, 658, 660, 685, 713, 734,

737, 739, 740, 741; IX, 16, 38, 39. 43,

44, 79, 80, 94, 109, 111, 114, 127, 131,

177. 181, 191, 213, 218, 259, 268, 269,

270, 285, 291, 294, 300, 303, 308, 309,

31 0, 31 2, 313, 318, 325, 337, 350, 408,

409, 41 5, 421, 440, 441. 447, 463, 469,

479, 530, 533, 544, 550, 558. 559, 566.

593, 627, 628, 630, 635, 655, 662, 693;

X, 15, 18, 30, 39, 49, 54, 65, 68, 87,

1 1 3, 1 1 4, 1 29, 1 57, 1 58, 217, 229, 258,

302, 309, 310, 401, 402, 416, 424, 428,

429, 450, 463, 476, 51 3. 519, 545, 564,

575, 608, 616, 683, 686, 693, 698; XI,

40, 41, 47, 48, 57, 61. 69, 81. 82, 85,

100, 106, 129, 140, 146, 169, 176, 177,

185, 201, 205, 206

a'bî, II, 100, 689; VI, 167, 390; VII, 310,

422, 676; VIII, 212, 233, 274; IX, 213;

X, 78. 169, 494

afiî. I, 37, 208, 211, 212, 213, 245, 246.

354, 483, 488, 557, 562, 596, 61 7, 619,

620, 638, 640; II, 57, 364, 368, 370,

381, 41 1, 412, 413, 503, 505, 507, 508,

615, 621, 622, 628, 682, 688, 689, 695,

699; III, 27, 28, 39, 40, 239, 470, 546,

606, 609, 695, 745; IV, 370, 416; V,

134, 143, 195, 1%, 285, 602; VI, 106,

208, 379, 390, 393, 398, 430, 436, 437,

445, 446; VII, 171. 558. 612; VIII,

164, 281, 312, 4(X), 430, 431, 581, 637,

664; IX, 163, 591, 667, 668, 669; X,

42. 72, 114, 168, 181, 184, 397, 414,

610; XI, 133

akîk- Belhî, I, 236

am, I, 320, 329, 419, 458; II, 479, 659,

663, 718; III, 61, 394, 400, 417, 434,

435, 437, 439, 551, 587; IV, 20, 79,

80, 1 12, 233, 31 1, 396, 467, 479, 518,

519, 591, 625, 743, 749. 750; V, 179,

183, 269, 308. 438, 440, 526, 609, 640,

672, 732; VI, 94, 95, 108, 113, 143,

1 56, 290, 299, 316, 453, 489, 575, 632,

654; VII, 37, 47, 136, 176, 192, 280,

334, 336, 495, 515, 521, 656, 667, 668,

674, 675, 676; VIII. 58, 96, 208, 226,

229, 306; IX, 31, 127, 131, 306, 487;

X, 14, 15, 58, 113, 533, 651; XI, 44,

154, 155, 194

a'rânî, 1, 33, 45, 46, 53, 203, 588, 731;

II, 413; III, 53, 87, 211, 231, 31 1, 416;

IV, 111, 648, 732; V, 85; VIII, 645,

702, 732; IX, 300

NDEKS372

âs b. Kays, II, 157; III, 701

âtbî, II, 515; IV, 657

âzeliyye, I, 87, 88, 94, 96; IV, 351; V,

31; X, 188

ecere tii'n-Nr, I. 81, 83, 84, 97, 101

edîd, V, 315; X, 707

efaat, I, 80, 123, 149, 316, 317, 433,

670, 678, 680; II, 87, 142, 143, 342,

436, 442; in, 175, 1%, 197, 367, 369,

370, 468, 469, 647, 677; IV, 42, 93,

94, 128, 149, 150, 171, 287, 368, 369,

565; V, 14, 153, 251, 272, 273, 274,

575, 579, 581, 582, 583, 706, 708, 735;

VI, 42, 43, 44, 46, 241, 300, 669, 672,

674, 676, 678, 679, 722; VII, 207, 229,

248, 346, 456, 503, 681, 682, 683, 690;

VIII, 69, 70, 116, 181, 182, 228, 341,

401, 402, 403, 458, 472, 504, 505, 643,

752, 754, 755, 756; IX, 200, 449, 451,

452, 454, 465, 686; X, 436, 439, 522,

523, 526, 600, 638; XI, 39, 40, 57, 104,

167

ehâbeddin-i Hafâcî, I, 133

ehâbeddin-i Sühreverdî bk. Sühre-

verdî

ehr b. Haveb, II, 432; III, 468; V, 472

ehristânî, III, 329, 330

elebî, III, 52

em'ûn, 1, 452, 655; III, 71; IV, 401, 404,

406, 412, 472, 480, 493

email l 81. 82

emâilül-Husûs, IX. 70

emhâ bint Ennü, X, 361

erâhîl b. Mâlik b. Reyyân, VII, 49

erefeddin-i Tîb bk. Tîbî

erhu alâ Tâiyyeti eyh Ali b. Mes'ûd d-

Ca'dî et-Ttvâni, I, 103

erhu EsmâiHahil-Hüsnâ. I, 102, 653;

VIII, 649

erhu Kitâbil-Hsnil-Hasîn min Kelâm

Seyyidil-Mürsetin, I, 102

erhu Memzili's-Sâirin, III, 458; IV,

101; VII, 594: IX. 190

erhu Râiyyeti 1-Bûzuii fî's-Siiiûk, 1, 103

erhli Salâti Abdissdâm b. Mei, 1, 103

erhu 5alâti îbn Arabi d-Hatemi, 1, 103

erhu Tâiyyetil-Btîzidî, I, 103

erhul-Biirde lil-Bûsîri, I, 102

erhu 1-Hemziyye, VII, 652

erhul-Hzbi1-Kebîr l'-âzelî, I, 102

erhu 1-Kasideti 7-Hâiyye fi't-Tasan'ufi

li’r-Ri/âî, I. 103

erh %Kaside ti 1-Hamriyye li

'

btil-Fânz

,

l 102

erhuVKasîdeti l-Münferice li'bni’n-Nah-

vi, I, 103

e-erhu 7- Kebir, I, 245

erhul-Kevâkibi'd-Düniyye fi Medhi

Hayrn-Beriyye, I, 103

erhul-Mevâkf IX, 479; V, 314

erhu 'rt’Nûriyye li'-üteri, I, 104

erhu'r-Râiyye, 1, 91

erhu't Tibi alâ Mikâtil Mesâbîh, I, 29,

136; IV, 165; VI, 672; VIII, 302; IX,

16; X, 115

erik b. Semhâ, VI, 394

eübî, V, 17

evâhidüVEfkâr, 1, 136; II, 447; III, 474

NDEKS

eybe b. Rebîa, IV, 760; VI, 196; VII,

1 13; X, 555

eyh Ayderûs, I, 83

eyh Bekri, VIII, 674

eyh Derdîr, 1, 83

eyh EbûYa'zâ, IV, 417

eyh Sakal, II, 175

eyhzâde Muhyiddin, I, 133

i'râ, IX, 468, 470, 472, 474

iblî, I, 499, 653; II, 56, 652; III, 571,

572, 747; IV, 643; V, 168; VI, 432;

VII, 20, 417; VIII, 297, 615; IX, 355;

X, 19, 132

ifâ-i en/, I, 80

irk, I, 56, 126, 279, 365, 450, 504, 551,

552, 553, 609, 720; II, 82, 124, 385,

420, 454, 525, 694, 744, 749; III, 20,

21, 96, 97, 111, 157, 158, 174, 178,

179, 180, 181, 187, 206, 207, 208, 210,

220, 242, 285, 286, 287, 296, 351, 438,

521, 522, 599, 607, 634, 665, 681, 682,

684, 714; IV, 92, 129, 149, 150, 157,

158, 167, 170, 194, 210, 212, 245, 246,

256, 301, 320, 359, 361, 365, 370, 459,

523, 525, 526, 5%, 599, 620, 658, 664,

674, 686, 761; V, 17, 43, 54, 55, 56,

76, 80, 103, 106, 113, 155, 156, 158,

200, 220, 255, 257, 276, 378, 380, 473,

531, 554, 575, 583, 586, 587, 710; VI,

36, 44, 213, 217, 244. 300, 304, 326,

348, 349, 356, 357, 374, 538, 610, 616,

659, 664, 675, 676, 694, 720, 723; VII,

87, 124, 228, 248, 251, 258, 259, 261,

366, 373, 426, 427, 431, 704; VIII, 93,

373

116,151,161,181,327,339,341,361,

386, 412, 414, 415, 425. 426, 430, 431,

499, 519, 520, 529, 557, 658, 697, 724;

IX, 104, 164, 176, 184, 280, 322, 415,

427, 429, 489, 576, 602; X, 35. 39, 77;

XI, 21,88,90, 91, 177, 200

ît (Hz.)» II, 666, 673; VI, 125, 571; VII,

271; VIII, 61; X, 358, 684

öhret, I, 269, 326; II, 370; III, 280; IV,

103; V, 534; VII, 245; VIII, 685; X,

187, 188; XI, 26

'be b. Âmir, II, 128; VII, 595; VIII,

356

uavb (Hz ). I, 335, 338; III, 180, 254,

319, 401, 402, 403, 404, 405, 406,

407, 408; IV, 26, 317, 346, 347, 348,

350, 352, 353, 354, 355, 356, 357, 358,

359, 360, 361, 362, 422, 630, 640, 748,

749; V, 426, 433, 609, 617, 633; VI,

91, 118, 161, 230, 308, 571, 572, 702,

703, 704, 705, 706, 710; VII, 84, 158,

160, 163, 165, 166, 167, 168, 169, 170,

171, 172, 174, 176, 193, 21 1, 253, 288;

VIII, 267, 486, 670; IX, 331, 332

uh, X, 29, 30

ükür, I, 8, 79, 148, 208, 213, 235, 281,

292, 315, 332, 480, 534, 536, 560, 568,

642, 707, 744; II, 13, 78, 82. 92, 181,

213, 230, 567, 636; III, 29, 41, 131,

329, 388, 427. 436. 499, 628. 629, 736;

IV, 135, 137, 140, 236, 266, 273, 311,

331, 405, 514, 536, 573, 624, 627, 628,

646, 662, 670, 714, 761, 764; V, 31,

106, 152, 156, 306. 311, 312, 488, 615,

374 NDEKS

679 681; VI, 53, 54, 139, 203, 219,

222, 256, 282, 31 6, 317, 320, 343, 344,

345, 435, 588, 606, 690; VII, 29, 32,

66, 68, 69, 72, 90, 173, 232, 300, 326,

377, 3%, 426, 427, 429, 452, 453, 479,

61 5, 653, 654, 658, 659, 660, 661 , 662,

669, 676, 677; VIII, 42, 45, 159, 281,

289, 31 5, 340, 348, 349, 350, 385, 443,

460, 629, 655, 685; IX 33, 552, 644,

671, 690; X, 261, 304, 319, 336, 397,

563, 597, 712; XI, 7, 47, 57, 129, 159,

168, 172, 173, 187, 189

ürevh b. Rebîa el-Fihri, X, 555

üteri, I, 104, 107, 119, 137, 144, 422,

446, 508, 559, 650; II, 567, 588, 649;

III, 111, 171, 176, 206, 557; IV, 268,

384, 643; V, 32. 244, 530, 587; VI,

154, 169, 543; VII, 416; VIII, 345,

698; IX. 113, 115, 180, 382; X, 300

T

Tabakâtiil-Kiibrâ, I. 46, 53, 54, 205; II,

413; Ü. 53, 87; V, 17. 262, 449, 535;

VI, 88; VII, 435, 543

tâgût, VIII, 365

ct-Tahbîr fi't-Tezkir, I, 136, 653; V, 553;

VIII, 648

Tahsil ii mâ ül-Ehmetil-E'lâm ft

Mesâil-Hlyâz’titi-Dâirt’ti Btry-

th’bHiikkâm, I, 85

Tâif, I, 192; III, 690, 713, 717; V, 81, 266;

VI, 312, 525; VII, 37, 38; VIII, 262,

512, 699; IX. 143, 447, 571; X, 103,

273, 420, 460, 718

takdis, II, 230; IV, 130, 137; IX, 190,

587; X, 86. 679

takyyetullah, IV, 350

Takyyüddin el-Fukayr, I, 95

Talha. III. 583; IV, 730; IX, 284; X, 53

Talha b. Ubeydullah, II, 220; VII, 538

et-Tâlib et-Tâviidî el-Fâsi ht Sûde

el-Miirrî, I, 83

Tâliul-Emâm alâ Muhtasari’-eyh ez-

Ziirkânî, I, 83

Talk b. Hubeyb, IV, 669

tamah, 1, 285, 370, 380, 554, 563, 607,

630; II, 53, 129, 149, 241, 327, 440,

491; III, 210. 244, 463; IV, 340. 598,

755; V, 130, 178, 342, 385, 730; VI,

54, 338, 596, 597, 686, 689; VII, 209,

490, 712; VIII, 36, 315; IX, 577; X,

17. 26, 30, 65, 132, 192, 416, 425, 426;

XI, 17

Tanca. I, 72. 80, 102; V. 404, 424; VII,

656; VIII, 307; IX, 83, 524

Târih-i T timi, I, 79, 81

tatayyur, VII, 75

taun hastal, VIII, 204; XI, 194

Tâvûs, VI, 31; VII, 464; X, 110

tavus kuu, VII, 30

Tavzihti bn Hiâtt, I, 80

Tay kabilesi, IV, 52

Taybe, III, 469; VIII, 737

Taytanus, II, 579

tayy-i mekân, VII, 588; XI, 47

Tebrizî, I, 25, 29, 37, 43, 50, 60, 524; II,

243, 711; IV, 383; V, 579

NDEKS 375

Tebsratül-M iitezckkir, I, 135; V, 675,

724; VI, 40, 192

Tebük Seferi, III, 698, 717; IV, 20, 32,

43, 44, 45, 59, 79, 80, 98, 105; VIII,

662; X, 220; XI, 184

tecrid ehli, II, 97, 226, 468; III, 656; VII,

688

Tedmür, VII, 656

Tefsîru btt Arafe, I, 136

Tefsîru 1-Celâleyn, I, 136 ; VI, 269, 271;

VII, 299

Tefcîrü 1-FâtihatiTKebîr, I, 35, 40, 47, 48,

64, 67, 138; II, 643; X. 50

et-Tefsîrin-Kebîr, I, 208; II, 99; VIII, 375,

398; IX, 536; X, 161

et-Tefsîrin-Kebîr hl-Fâtiha, I, 98, 135,

244

Tefsîru TKur'âui'TAzîm, I, 38, 65, 135; II,

82, 743; III, 521; IV, 47, 81, 508; V,

46, 234, 466, 721; VI, 59, 202, 495,

497, 533, 651 , 656, 723, 731, 732; VII,

22, 25, 48, 117, 118, 120, 122, 123,

172, 238, 241, 244, 267, 354, 390, 475

et-Tefsirii 1-Muhtasar itTFatiha, 1, 99

Tefsirii 1-Uklîî, III, 215

et-Tefsiriil-Vasit Hl-Fâtiha, I, 99

Tefsirii’t-Tîbî, I, 136

Teftâzânî, 1, 48, 204; III, 77

tefviz hali, II, 246

lelbîs, II, 210

et- Telhis, X, 107

Telhisti 1-Miftâh, I, 80, 82, 84

telvm makam, II, 543

et- Temhid, II, 104; IX, 296

Temim, II, 718

Temim ed-Dârî, III, 61, 62; IX, 79

Temim kabilesi, IX, 311

temkin makam, IV, 262

temkin sahibi, I, 548

et-Tcbîh , I, 137; VI, 558

et-Tenvîr fi skât ’t-Tedltîr, I, 136, 256,

339, 340; II, 752; V, 76, 104, 720, 721

;

VII, 165, 223; VIII, 64, 645; IX, 381

Terazi, IV, 708; V, 215; VI, 70, 603, 604;

X, 645; XI, 1 19

terbiye eyhleri, II, 253; V, 188, 279; VI,

157; VII, 604; VIII, 443, 545, 714

et-Terib, I, 47, 138, 400. 471, 579, 603,

703, 734; II, 165, 202, 208; IV, 28, 38,

280, 417, 730; V, 474, 535; VI, 382,

383, 552, 692; VII, 302, 612, 632;

VIII, 65, 112; IX, 71, 299, 373; X,

281, 687; XI, 104

et-Teslil li-Uitmti't-Tezil, I, 134, 135,

236, 244, 245, 479, 486, 495, 502; II,

246, 260, 315, 337, 347. 354, 374, 386.

397, 467, 548, 744, 613, 624, 668, 676,

689; III, 76, 168, 240, 259, 377, 380,

442, 497, 505, 521, 538, 545, 557, 591.

601, 660, 695, 702, 726, 747; IV, 44,

82, 95, 103, 125, 150, 256, 288, 320,

324, 343, 346, 382, 429, 468. 505, 532,

544, 605 , 634, 63b, 672, 674, 711, 756;

V, 36, 66, 94, 144, 162, 164, 175, 233,

240, 331, 399, 404, 573, 661; VI, 64.

84, 122, 175, 182, 187, 217, 341, 352,

435, 446, 463, 470, 593, 639, 654; VII,

218, 272, 292, 547, 593, 624, 683;

376 NDEKS

VIII 664; IX, 284, 848. 443, 548, 554,

591, 667; X, 49, 168, 17ü, 174, 185,

203, 262, 272, 332, 346, 489, 667, 682,

684; XI, 48, 93, 104, 139, 202, 217,

222, 224

et-Te'vilâtü 'n-Necmiyye, XI, 106

Tevrat, I, 9, 37, 110, 209, 211, 244, 307,

308, 311, 316, 321, 322, 343, 344, 355,

356, 357, 359, .360, 368, 371 , 372, 375,

376, 378, 379, 381, 382, 383, 395, 396,

415, 416, 432, 453, 456, 457, 474, 515,

516, 585, 656, 658, 660, 694, 747; II,

16, 17, 44, 50, 85, 87, 91, 113, 114,

116, 118, 123, 126, 127, 128, 129, 148,

149, 155, 279, 286, 304, 415, 416, 418,

546, 553, 572, 575, 576, 640, 642, 646,

674, 678, 692, 693, 694, 695, 697, 698,

700, 701, 704, 705, 734, 735, 736, 741,

742, 743, 746; III, 19, 66, 81, 82, 105,

191, 192, 233, 294, 295, 439, 447, 448,

449, 454, 455, 458, 460, 465, 466, 467,

468, 476, 486, 487, 488, 489, 701, 702;

IV, 84, 85, 233, 235, 281, 282, 283,

376, 377. 614, 666, 703, 704, 758; V,

65, 138. 179, 182, 237, 282, 306, 313,

490, 492, 676, 677, 683, 684, 685, 686,

719, 741; VI, 72. 73, 74, 76, 155. 258,

31 1, 31 3, 383, 483, 525, 568, 569, 71 1

;

VII, 189, 190, 195, 198, 199,200,203,

231, 234, 235, 240, 281, 308, 448, 492,

493, 513, 626; VIII, 60, 61, 101, 223,

224, 249, 283, 301, 339, 401, 509, 510,

512, 589, 590, 714; IX, 111, 115, 117,

202, 257, 261, 333, 408, 462, 464, 488,

489, 592, 629, 630; X, 13. 80, 89, 91,

106, 107, 430, 684; XI, 90, 170, 224

ct-Teyûr fi lmi'l-Tefsîr, I, 40; IX, 536,

539, 587, 612, 641, 677; X, 161

et-Tezkire fi AhvâliTMevfâ vel-Âhire, I,

135; IV. 731, 759; V. 182, 241; VIII,

563

Tezkirelü 1-Mii tcbassr, 1, 135; IH, 394; V,

675, 724; VI, 40. 192; VII, 611; VIII,

121; IX, 305; X, 13

Ttvân, I, 72, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82,

91, 92, 97, 99, 100, 101, 102, 103; II,

657; IV, 644; XI, 157

Tîbt, 1, 29, 30, 136; IV, 165; VI, 672; VIII,

302, 378, 385, 436, 449, 467, 510, 524,

531, 673, 674; IX, 16, 40, 41, 128, 186,

199, 379, 453, 457, 580, 581, 608; X,

93. 94, 107, 115, 143, 276, 421, 449,

454, 471, 498, 522, 524, 588, 632, 711

Tîh, I, 9, 334, 335, 339; II, 662, 663; III,

478; V, 677; VI, 553; IX, 33

Tihâme, V, 466; VII, 676; VIII, 306; IX,

72, 143; X, 359; XI, 44, 147, 149

tn, XI, 65

Tirmizî. I, 36, 45, 47, 56, 60, 66, 81, 82,

108, 137, 140, 141, 156, 166, 170, 171,

209, 21 0, 2 1 1 , 2 1 2, 225, 236, 244, 245,

247, 249, 267, 286, 287, 298, 359, 362,

386, 409, 447, 482, 483, 51 8, 520, 523,

529, 535, 545. 554, 572, 586, 598, 599,

612, 613, 616, 623, 628, 630, 640, 648,

671, 672, 701, 707, 710, 713, 715, 718,

723, 729, 733, 734, 741, 748, 750; II,

22, 25, 32, 34, 37, 57, 70, 79, 81, 92,

NDEKS 377

1 14, 125, 152, 153, 161, 162, 174, 181,

201, 207, 208, 243, 254, 255, 261, 272,

282, 285, 297, 299, 301, 305, 306, 308,

313, 314, 326, 338, 353, 371, 384, 390,

393, 401, 419, 425, 435, 444, 451, 457,

470, 475, 490, 495, 505, 542, 547, 566,

571, 628, 629, 635, 657, 669, 673, 701,

703, 713, 730, 739; III, 42, 58, 120,

121. 126. 159. 179, 182, 213, 216, 246,

299, 311, 322, 460, 503, 525, 533, 549,

558, 559, 568, 578, 579, 582, 599, 633,

658, 664, 679, 682, 710; IV, 16, 29,

38, 42, 68, 90, 1 18, 136, 173, 205, 216,

266, 268, 280, 306, 346, 364, 366, 372,

373, 374, 379, 403. 453, 459. 468, 487,

503, 526, 527, 558, 560, 606, 642, 666,

683, 691, 714, 762; V, 48, 93, 121,

123, 164, 165, 176, 201, 205, 214, 228,

242, 246, 272, 273, 299, 306, 314, 318,

341, 368, 405, 406, 411, 414, 424, 429,

431, 456, 469, 47Z 503. 535. 537, 547,

549, 559, 561, 562, 576, 579, 608, 621,

625, 633, 735, 736; VI, 67, 102, 108,

131. 142. 149. 153. 155. 179. 213, 222,

235, 266, 282, 313. 331, 341. 359, 363,

364, 373, 379, 382, 383, 393, 417, 464,

490, 607, 664, 670, 683, 691, 692, 726,

733; VII, 32, 37, 76, 110, 111, 117,

214, 215, 239, 256, 285, 293, 301, 303,

323, 324, 336, 390, 398, 399, 416, 423,

456, 464, 468, 484, 518. 538, 546, 559,

565, 578, 580, 591, 595, 601, 629, 632,

668, 682, 698, 701, 703; VIII, 17, 24,

101, 10Z 104, 195, 252, 260, 281, 282,

308, 326, 358, 387, 446, 455, 468, 496,

517, 564, 572, 595, 604, 636, 647, 658,

685, 705, 709, 735, 737, 740, 741, 756;

IX, 31, 32, 51, 81, 132, 174, 177, 207,

208, 237, 252, 253, 284, 290, 292, 293,

298, 338, 348, 372, 373, 404, 441, 442,

443, 525, 544, 548, 550, 551, 552, 565,

572, 573, 593, 597, 598, 600, 601, 618,

625, 633, 644, 658, 670, 681 , 686, 693;

X, 49, 66, 67, 68, 78, 135, 150, 157,

158, 225, 229, 262, 303, 304, 305, 314,

397, 422, 438, 443, 448, 469, 470, 471,

476, 518, 539, 565, 573, 578, 580, 599,

610, 620, 646, 651; XI, 24, 52, 65, 77,

81, 95, 100, 102, 121, 126, 127, 130,

176, 189, 200, 204, 205, 206, 207, 211,

215,224

toygar kuu, VII, 32

tövbe, I, 66, 94, 96, 126, 170, 268, 302,

303, 304, 305, 309, 322, 323, 324, 325,

338, 341, 342, 344, 347, 363. 375, 390.

441, 443, 444, 479, 489, 490, 513, 527,

539, 574, 578, 596, 61 1, 612, 614, 617,

61 8. 626, 707, 709, 729, 730, 731 , 744.

749

Tu'me b. Übevrik, II, 514, 521, 523, 687;

VII, 503

tufan, III, 391,431; VII, 268

et-Tuhfe, IV, 436

Tuh/ctül-HUkkâm, I, 81

Tûr bk. Tûrisînâ

Tûr da bk. Tûrisînâ

Tûrisînâ, I, 343, 673; II, 574, 576, 659,

693; III, 417, 440, 454, 459, 461, 462,

378 NDEKS

467, 481; IV, 625; V, 179, 305, 530,

531, 609, 653, 676, 677, 682, 683, 684,

685, 687, 69ü, 694, 696; VI, 290, 291,

293, 618, 631; VU, 22, 25, 175, 176,

179, 191, 192, 193, 194, 195, 1%,

VIII, 590, 673, 749; IX, 407, 408, 429,

434, 435; X, 309; XI, 61, 65

Turtüî, II, 624; IX, 34, 524

Tuvâ, V, 607, 609, 611; VI. 630; X, 537,

538

Tübba', VII, 676; IX, 36, 38, 39, 40, 88,

331, 332, 333; X, 13

Tübba' el-Himyerî, IX, 38

Tücîbi, I, 91, 214; III, 215, 299; IV, 643;

VII, 416, 468; VIII, 131

Türk, V, 196, 452; VII, 655

u-ü

Ubâde b. âmil. II, 379, 714; V, 472;

VII, 250; IX, 661

Ubeyd b. Umey r, V, 1 18; VIII, 672

Ubeyde b. Cerrah, II, 48; IX, 704

Ubevdullah b. Velid et-Vassâfi, VII,

153

Uhtub b. Acuz, III, 186; VIII, 316

ühud, II, 16, 190, 193, 199, 215, 218,

225, 227, 237, 255, 257, 258, 429, 71 8;

III, 720, 733; V, 227; VII, 522, 530;

IX, 618, 684, 704; X, 38, 84, 287

Uhud Sava, II, 7, 189, 191, 197, 211,

214, 231, 233, 234, 242, 247, 248, 254,

259. 263. 265, 267, 273, 424; III, 603,

604, 630, 730; IV, 80; V, 13, 163; VI,

555; VII, 335, 503, 520, 618; X, 13

Ukâz, X, 629; XI, 13

Ukbe b. Âmir, III, 633

Ukbe b. Ebu Muayt, IV, 760; VI, 555,

556; VII. 562; IX, 164; X, 53

Ukkâe b. Mihsan, IX, 236

Uklîî, I, 134, 214, 225; III, 215, 299;

VII, 468; VIII, 131

Ulbeb. Zeyd, IV, 54

Ulu Mescid, II, 670

Umar, IX, 136; VII, 676

Umâre, X, 420, 421

Umretül-Fergânivye, I, 196

Unfur, VII, 46

Urcî, II, 244

Ureyneliler, II, 681

Urve b. Zübeyr, II, 204; V, 739; VIII,

699; XI, 34

Usîlii t-Tarîka, I, 81

Utab b. Kücyr, IV, 14

Utârid, VI, 51, 603; X, 584

Ulbe, II, 212; III, 109; IV, 760; VI, iy6,

525, 556; VIII, 555, 699; IX, 277, 307,

704; X, 482, 555, 562, 682; XI, 194

Uyeyne b. Hsn, II, 537, 718; VII, 521,

522; IX, 273, 274, 275

uzlet, II, 523; IV, 226, 459, 481; V, 528;

VI, 544

Uzzâ, I, 149; II, 526, 527, 615; IV, 596;

VI, 241; VII, 503; IX. 446, 447, 448.

449, 472; XI. 193

Übey, II, 64, 190, 191, 220, 235, 238,

257, 451, 714; III, 727; IV, 32, 46; VI,

397, 399, 408, 557, 672; VII, 527; IX,

69, 254, 285; X, 14, 34, 123, 127, 129,

130; XI, 81

NDEKS 379

üns, I, 39, 47, 654; II, 358; IV, 638; V,Ubey b. Halef, V, 21, 555; VI, 555, 556;

VII, 335, 336, 472; VIII, 164; X, 717

Übey b. Kâ'b, III, 578, 610; IV, 1 19; V.

261, 404, 585, 6Ü2, 612; VI, 95, 192;

VII, 36, 250, 501, 516; VIII, 141; X,

169, 184, 677; XI, 81

Übey b. Selûl, III, 743; IX, 68

Ükkâfü b, Vedâa ei-Hilâlî, VI, 440

ülfet, VII, 465; VIII, 209, 357; IX, 473;

X, 699

Ümeyme, VI, 448; VII, 561; X, 77

Ümeyne, VIII, 300

Ümeyye b. Hbü's-Salt, IX, 81, 571

Ümeyye b. Halef, III, 624; IV, 760; X,

555, 562; XI, 33, 34, 139

Ümeyyeoullan, IV, 662; VIII, 663,

664

Ümmü Cemile, XI, 195, 196

Ümmü Habbe, VII, 545, 596

Ümmü Hânî, V, 173, 175; VII, 284, 591;

VIII, 271; XI, 150

Ümmü Kahle, II, 328

Ümmü Kehha, II, 328, 329

Ümmü Külsûm, VII, 562; X, 72, 74

Ümmü Külsûm bint Cervel, X, 74

Ümmü Külsûm el-Huzâî, X, 72

Ümmü Seleme, I, 484; II, 299, 388; VI,

167; VII, 545, 5%, 601; IX, 291; X,

578

Ümmü erik bint Câbi el-Esedî, VII,

592

Ümmül-Hakem bint Ebû Süfyân, X, 73

Ümmül-kitab, VIII, 679

Ümniye, 1, 357

168,516, 541; VII, 393; VIII, 80, 586;

IX. 546

ünsiyet, I, 323, 342, 476, 653, 726; II,

101, 210, 358, 359, 447, 752; III, 182,

183, 464, 499, 721; IV, 86, 207, 331,

443, 583, 585; V, 277, 410, 605, 615;

VI, 1 57, 211, 232, 236, 601, 647, 732;

VII, 177, 473; VIII, 209, 357, 358,

648; IX, 24, 103, 241, 340, 375, 418,

510, 547; X, 117, 456, 569, 699

Ürdün, III, 400; IV, 41 1; V, 182

Ürivya, VIII, 277, 278, 279

Üsâme, II, 145, 492, 494; IX, 278, 302,

303

Üsevr, II, 515

üveyik kuu, VII, 30

Üzeyir (Hz.), I. 423, 450, 693, 694, 695;

II, 44, 46, 110, 129, 149, 553, 572,

651; III, 208, 698, 701, 702; IV, 177,

523; V, 238, 318, 324, 396; VI, 146,

151, 519, 537; VII, 631; VIII, 342,

724, 756; IX, 489; XI, 208

V

Vâdilkurâ, III, 394; X, 359, 709

vahdot-i vücud, 1, 19, 107; IV, 269

Vahidî, I, 48. 135, 214; II, 424, 738; III,

404, 497, 645, 650; IV, 14, 256, 278,

563, 756; V, 14, 43. 142, 244, 364,

365. 391, 452, 558, 571, 590; VI, 167,

181, 202, 304, 555, 578, 609, 611. 623;

VII, 557, 564, 672; IX, 112, 292; X,

652

380 NDEKS

Vâhile, IV, 544; X, 223

Vahî, II, 718; VIII, 337, 415

Vadiyye, IV, 168

vakar, III, 52; V, 435; VI, 99, 382, 607.

616, 620; VII, 437; IX, 146, 249, 260;

X, 350

Vakdî, I. 138; II, 189, 191; VII, 280; XI,

147

Varaka b. Ncvfel, II, 472; XI, 44

Varnkâlii 1-Hitnb, I, 81

Vâsl. II, 99; III, 541; V, 729; VI, 63;

VII, 69, 473; VIII, 51, 614, 642, 676;

IX, 35, 85, 646; X, 219, 288, 588, 600,

613; XI, 96, 114

vasile, I, 507; III, 55

W-Va<U fl Tefiîri 7-Kur'cb i1-Mccîd, I, 135,

214; IV. 256; V, 43, 364, 391, 452,

571, 590; VI, 167, 202, 578, 609, 61 1,

623; VII, 672

el-Vecîz, III, 280; IV. 14, 15, 278; V, 244,

364; VII, 564

Veciz ii CeliUl-Kadr, 1, 62

vefa ehli, I, 312, 514; III, 143

Vehb b. Abdullah b. Mihsan, IX, 236

Vehb b. Münebbih, I, 658, 660; II, 34,

57, 279; III, 394; IV, 248, 433; V, 378,

425, 633; VI, 108, 1 13, 117, 129, 383,

523, 572; VU, 37, 168, 177, 267, 650,

670, 671; VIII, ]82, 455, 489; IX, 85,

236, 325; X, 588

vehbî ilim, I, 60; X, 23

vela, IX, 180

velâyet-i kübra, I, 566

Velîd b. Mugîre, 1, 149; III, 246; IV, 425.

759; V, 231, 281; VI, 146, 241, 541;

VII, 113; VIII, 699, 753: IX, 344, 462;

X, 265, 267, 268, 419, 420, 421, 422,

425, 482, 555, 609, 624, 682; XI, 1 12.

139, 161

Velîd b. Velîd, VIII, 415, 416; X, 420

Verrâk, II, 56; V, 95, 638; VI, 666; VIII,

518; X, 154, 220, 5%, 633

Vertecüb bk. Rûzbihân- Baklî

vesvese, I, 170, 173, 176, 180, 185, 265,

713, 715; II, 251, 294, 489, 630; III,

228, 229, 238, 240, 241. 330. 332, 334,

335, 342. 529, 531, 533, 534, 535, 562,

563, 580, 595. 602, 621, 622, 719; IV,

143, 434, 436, 444, 454, 583, 645, 652,

709, 714, 726; V, 134, 276, 579. 715,

718, 722; VI, 52, 143, 191, 675, 732;

VII, 75, 108, 218, 220. 641, 673, 679;

VIII, 173, 226, 302, 310, 312, 529,

642, 707, 709, 710, 731; IX, 194, 237,

339, 340, 344, 609, 683; X, 37, 39, 40,

297. 432; XI, 52, 121, 151, 178, 220,

222. 223, 224

Vezzân eriflerinin Mennklu, IV, 75

Y

Ya'fur, VII, 46

Yâfes, IV, 306; V, 452, 453; VU, 268;

VIII, 199

Yahuda, I, 341, 452, 657; U, 641; IV,

404, 412, 413, 420, 480, 493, 494, 509;

V, 374; VIII, 190

yahudiler, I, 236, 367, 368, 372, 376, 378,

384, 413, 414, 415, 427, 430, 448, 456,

NDEKS

468, 469, 585, 613; II, 16, 29, 44, 93,

100, 120, 123, 142, 150, 153, 164, 170,

177, 181, 404, 421, 423, 424, 461, 579,

583, 644, 693, 697, 698, 699, 710, 734,

743, 744; III, 191, 208, 672; IV, 282,

523, 603, 729; V, 186, 268, 282, 306,

324, 357, 584; VI, 525; VII. 307, 435,

448, 618, 676; VIII, 432, 512, 527,

673; IX, 197, 530, 659, 673; X, 13, 18,

33, 35, 80, 81, 106, 107, 108; XI, 200

Yahya (Hz.), I, 86, 338, 372, 574; II, 69,

75, 76, 77, 279, 580, 656, 746; III,

184, 186; IV, 411, 414, 433, 607; V,

1 73, 1 82, 1 84, 1 85, 483, 485, 486, 488,

490, 491, 492, 493, 506, 509, 542; VI,

134, 470; VII, 291, 313; VIII, 507,

670; IX, 355, 382; X, 401; XI, 62

Yahya cl-Kâdirî, I, 95

Yahya b. Muâz, 1, 141, 176, 490, 729; III,

749, 750; V, 286, 739; VI, 718; VIII,

51; IX, 355, 382; X, 596

Yahya b. Ömer el-Kinânî, 1, 86

yakîn ehli, I, 30, 432, 609; II, 751; III,

236, 237, 515; IV, 235, 239, 587, 594;

VIII, 244; IX, 18

yakinî iman, I, 534; II, 751; IV, 594, 679;

V, 739; X, 559; XI, 40, 178

Yakub (Hz.), 1, 140, 307, 341, 445, 446,

447, 448, 451 , 452, 453, 455, 456, 657;

II, 67, 68, 137, 148, 586, 600, 727; III,

184, 185, 186, 545; IV, 230, 335, 336,

396, 398, 399, 400, 401 ,404, 408, 409,

410, 411, 412, 413, 414, 415, 416, 41 7,

426, 431, 446, 447, 470, 471, 476, 477,

381

478, 479, 480, 48 1 , 483, 484, 485, 486,

488, 490, 494, 495, 496, 497, 498, 499,

501, 502, 503, 504, 505, 508, 509, 510,

511,512, 513, 514, 515, 516, 518, 519,

530; V, 480, 526, 527, 528, 531, 541,

542, 674, 693; VI, 15, 94, 95, 96, 118,

387, 400, 632; VII, 50, 137, 167, 231,

279, 281, 285, 289, 608; VIII, 212,

213, 221, 280, 314, 489, 490; IX, 151;

X, 202

Yakub b. Mâsân, V, 483

Yas ir, I, 413; II, 128, 443; III, 583; IV,

33; V, 142, 147; VIII, 354

Yay, IV, 708; VI, 603, 604; X, 645

Ye'cûc, III, 299; V, 451, 452, 453, 455,

456; VI, 140, 142, 143; VIII, 199

Yegûs, X, 356, 357, 358

Yelmihâ, V, 336, 337

Yemâme, II, 718; III, 504; V, 241; VI,

340, 572, 598; IX, 331, 628

Yemen, 1, 400; II, 661, 673, 717; III, 468,

676; IV. 367. 417, 479, 600, 657; V.

241; VI, 27, 113, 396; VII, 45, 46, 47,

49, 68, 639, 656, 657, 658, 667, 668,

669. 670, 675, 676; VIII, 96, 306; IX.

36, 38, 40, 101, 136, 194, 332, 333; X,

13, 272, 651, 709; XI, 147, 149, 154

Yengeç, IV, 708; VI, 603, 604; X, 645

Yerbû' oullan, II, 718

Yeshur b. Levi b. Yakub, VII, 137

Yesrûn, VII, 162

Yecur, IV, 404

Yehur, 1, 452

Yeûk, X, 356, 357, 358

NDEKS382 _

Yezîd b. Ebû Hubcvb, VI, 609

Yezîd-i Rekkâî, V, 226

Yezîd b. ecere, IX. 312

ylan, I, 664; II, 216, 275, 502, 750; III,

421; V, 327, 616, 618, 619, 620, 636,

651, 652, 726; VI, 474, 641, 648, 673;

VII, 22, 23, 175, 177, 178, 338, 669;

VIII, 200; IX, 167, 634; XI, 67

Yûhânez, VII, 137

Yuhanna, VIII, 114

Yunus (Hz.), 1, 672; II, 586; III, 185, 186,

458, 726; IV, 238; VI, 127, 128, 129,

130, 131, 133, 318; VII, 300; VIII,

229, 230, 231, 232, 233, 234, 235; IX,

143, 152; X, 285, 287

Yusuf (Hz.), I, 452; II, 88, 428; III, 165,

184, 185, 186, 417; IV, 396, 398, 399,

400, 401, 402, 403, 404, 405, 406, 407,

408, 409, 410, 41 1, 412, 413, 414, 415,

4 1 6, 41 7, 41 8, 4 1 9, 420, 421 , 422, 423,

424, 426, 427, 428, 429. 430, 431, 432,

433, 434, 435, 437, 439, 440, 441 , 442,

443, 444, 445, 446, 447, 448, 449, 450,

451 , 452, 453, 454, 455. 456, 457, 458,

459, 460, 461, 462, 463, 464, 465, 466,

467, 468, 469, 470, 471, 472, 473, 474,

476, 477, 478, 480. 482, 483, 484, 485,

486, 488, 489, 490, 491, 493, 494, 495,

497, 498, 499, 501, 502, 503, 504, 505,

506, 507, 508, 509, 510, 511, 512, 513,

514, 515, 516, 517, 518, 519, 520, 521,

522, 530, 535; V, 173, 403; VI, 84,

115, 329, 341, 400, 416, 450, 632, 658,

670; VII, 50, 1 54, 169, 235, 261 ; VIII,

212, 218, 280, 303, 309, 354, 489, 490;

IX, 21, 1 18, 151, 416, 631; X, 272

Yusuf b. Esbât, I, 164

Yusuf-i Fâst. I, 91, 95, 501; III, 64; VII,

431,601; VIII, 578

Yusuf b. Hüseyin-i Râzî, VII, 143

Yusuf b. Mihrân, VID, 212

Yua', II, 660, 662, 663; III, 462; IV, 515;

V. 403. 409. 422; VI. 1ZS. 656; VIII.

226, 309, 316

Yümn b. Rzk, VII, 233

Z

ZâdüVMesîr, VIII, 455

Zâdiil-Miiciddi's-Sârî li-M’tiliil-Bu htîri,

1,83

zahir ehli, I, 34, 48, 202; VIII, 539; IX,

699; X, 145

Zahirîler, II, 368, 505, 622; III, 39; VI,

443; IX, 591, 667

zakkum aac, V, 247; VIII, 195

Zebîdî, I, 83

Zebur, I, 37, 747; II, 546; III, 18; V, 235,

237, 741; VI, 154, 155, 483; VII, 281;

VIII, 60, 61, 273, 510, 673; IX, 488;

X, 397, 684

Zeccâc, I, 138; II, 535, 684; V, 638, VI,

1 10, 141, 171, 175, 431; VII, 140, 150.

205, 228, 295, 362, 368, 370, 377; IX,

39, 296. 567: X, 587. 610

Zefirân, III, 552

ez-Zehriil-Enîk, IV, 513, 514, 518, 520

Zekeriyya (Hz.), I, 138, 338, 372; II, 6,

INDF.KS

67, 69, 71, 72, 74, 75, 76, 77, 78, 79,

279, 746; III, 384, 186; IV, 411, 683,

739; V, 182, 185, 480, 481, 482, 483,

484, 485. 486, 487, 488, 489, 495, 506,

542; VI, 125, 133, 134, 135, 318; VII,

291; VIII, 507; X, 254

Zekkâk, I, 80; X, 431

Zekvân, VII, 67

Zem'a b. Esved, III, 92

Zemaheri, I, 62, 64, 135, 151, 541; II,

99, 634, 686; III, 180, 404, 443, 597;

IV, 189, 202, 515, 632, 636, V, 31,

448, 653; VI, 31, 64, 174, 243; VIII,

123, 436; X, 78, 204, 388, 469, 555,

717

Zerkei, I, 41. 67, 68, 141; V, 196; IX,

480

Zerrûk bk. Ahmed Zerruk

zevk ehli, I, 537; III, 56, 568; IV, 508;

V, 248

Zevd b. Amr, VIII, 417

Zevd b. Erkam, X, 127, 128

Zeyd b. Elem, 1, 71 K); II, 432, 653; IX,

121; VII, 598; VIII, 416

Zeyd b. Harise, I, 192; II, 145; VII, 507,

561

Zeyd b. Ncvfcl, II, 472

Zeyd b. Rilâa, VI. 397

Zeyd b. Semin, II, 514

Zeyneb bint Cah, VII, 545, 560, 561;

X, 201

Zeyneb bint Haris, IX, 239

Zeyneb bint Huzeyme, IX, 291; VII,

592

383

Zevnelâbidin (Ali b. Hüseyin), VI, 617;

X, 395

Zeynüddin Muhammed el-Kazvini, I,

95

zikir ehli, I, 508; II, 620; III, 751; IV,

374; V, 67; VI, 25; X, 626; XI, 169

Zûniivâs, X, 651

Zübevr, II, 94, 219, 234; III, 583; IV,

730; X, 53; XI. 223

Zübeyr b. Awâm, II, 443, 444; VII, 543,

594,701,702, 703; VIII, 335

Zühal, I, 394; VI, 51, 603; X, 584

Zühre, I, 399, 400; III, 173; VI, 51, 603;

VIII, 204; X, 267, 584

Zührî, I, 528; VII, 460, 607; VIII, 211;

X, 38, 414

Zülevha, IV, 422, 426, 428, 431, 432,

434, 437, 439, 440, 441, 442, 444, 446,

464, 465, 515, 519, 520; VI, 416

Zülkarnevn (Hz.), V, 17, 282, 357, 405,

435, 436, 437, 438, 439, 440, 441, 442,

443, 444, 445, 446, 447, 448, 449, 450,

451, 452, 453, 454, 455, 456, 458, 459,

460, 550; IX, 325; XI, 83

Zülkifl, VI, 125, 126; VIII, 316, 317

ZünnÛn-i Msrî, I, 405, 751; 11, 244, 359,

430, 470; III, 635; IV, 388, 410; VI,

100, 665; VII, 92, 415; VIII, 47, 502,

589; IX, 383, 639; X, 32, 618

Ibn Acîbe el-Haseniçindekiler (90)BELEDSÛRES 9 SûreHakkndaBilgi 9 HuzuraUlamakiçinMücâhede 15...

Documents

Transcript of Ibn Acîbe el-Haseniçindekiler (90)BELEDSÛRES 9 SûreHakkndaBilgi 9 HuzuraUlamakiçinMücâhede 15...