I W C (IX–XIV .) - krolewskie-sny.plkrolewskie-sny.pl/wladcyczechiwegier1.pdf · 11 1....

9

I. PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH

(IX–XIV W.)

1. Książęta i królowie Czech BORZYWOJ I (S. 11) ◊ SPITYGNIEW I (S. 12)

WRATYSŁAW I (S. 13) ◊ WACŁAW I ŚWIĘTY (S. 15)

BOLESŁAW I SROGI (S. 16) ◊ BOLESŁAW II POBOŻNY (S. 18)

BOLESŁAW III RUDY (S. 20) ◊ WŁADYWOJ (S. 21)

JAROMIR (S. 22) ◊ OLDRZYCH (UDALRYK) (S. 23)

BRZETYSŁAW I (S . 24) ◊ SPITYGNIEW II (S. 29)

WRATYSŁAW II (S. 30) ◊ KONRAD I (S. 33)

BRZETYSŁAW II (S . 38) ◊ BORZYWOJ II (S. 39)

ŚWIATOPEŁK (S. 41) ◊ WŁADYSŁAW I (S. 42)

SOBIESŁAW I UDALRYK (S . 48) ◊ WŁADYSŁAW II (S. 52)

BIEDRZYCH (FRYDERYK) (S. 55) ◊ SOBIESŁAW II (S. 58)

KONRAD II OTTO (S. 59) ◊ WACŁAW II (S. 61)

HENRYK BRZETYSŁAW (S . 62) ◊ WŁADYSŁAW III HENRYK (S . 63)

2. Dziedziczni królowie Czech PRZEMYSŁ OTTOKAR I (S. 64) ◊ WACŁAW I (S. 71)

PRZEMYSŁ OTTOKAR II (S. 75) WACŁAW II (S. 80)

WŁADCY CZECH I WĘGIER

10

TABLICA I. MOJMIROWICE – WŁADCY PAŃSTWA WIELKOMORAWSKIEGO

Mojmir I, książę wielkomorawski od ok. 830 r.,

NN

usunięty w 846 r. przez Lotara, króla Franków(† 846 lub później)

Wistrach lub córka × Wistrach

Sławitak (Sclaiutag)(† po 857)

Rościsław, książę wielkomorawski od 846 r.usunięty przez króla Franków Wschodnich

(Niemiec) w 869 († 869 lub później)

Morotlub

córka × Morot

NN

?córka × (?) Zolta, wódz węgierski

(† ok. 950)zob. Tablica II, s. 86

Mojmir IIksiążę wielkomorawski od 894 r.(† 906?, być może zginął podczas

najazdu węgierskiego)

synŚwiatopełk IIksiążę nitrzański od 894 r.

(† 906?, być może zginął podczasnajazdu węgierskiego)

(?) córka× (?) Lestek,

książę polański

Światopełk I Wielkiksiążę (król) wielkomorawski od 871 r. († 894)

(× Anna, córka Borysa I, cara Bułgarii)

Sławomir, krewny księcia Rościsława,kapłan, książę wielkomorawski w 871 r.

(† po 871)

11

1. Książęta i królowie Czech

RO DZ INA : Kroniki Gesta Francorum oraz Annales Fuldenses podają, że w r. 872 nad Wełtawą wojska niemieckie pokonały pięciu czeskich ksią-żąt : Światosława (Zuentislan, Zventisla), Witysława (Witislan, Wittis-lavi), Hermana (Heriman), Spytymira (Spoitimar, Spoitamor) i Moj-sława (Moyslan). Na marginesie tego zapisku pojawia się imię ko-lejnego księcia – Goriwei, zwykle odczytywane jako Boriwei czyli Borzywoj (Borzywój) ; nie wiadomo jednak czy ów książę jest tożsamy z Borzywojem I i czy brał on udział we wspomnianej bitwie. Wedle praskiej Kroniki Kosmasa (Chronica Boëmorum) dyna-stia książąt i królów czeskich, nazwana później Przemyślidami, wzięła swój początek od legendarnej księżniczki Libuszy, naj-młodszej córki księcia Kroka – następcy Czecha – która poślubi-ła prostego oracza imieniem Przemysł (stąd nazwa dynastii). Po Przemyśle Oraczu i Libuszy w państwie czeskim mieli panować Niezamysł, Mnata, Wojen, Unisław, Krzesomysł, Neklan i wre-szcie Gościwit – domniemany ojciec Borzywoja.

BORZYWOJ I Urodził się w 852 lub 853 r. Rządy objął przypuszczalnie ok. 870 r., jednocząc pozostające pod zwierzchnictwem frankońskim plemiona czeskie. Zapewne w 884 r. na terenie państwa wielkomorawskiego przyjął chrzest z rąk biskupa Metodego (według Kroniki Kosmasa miało to miejsce w 894 r., jednak Metody zmarł w 885 r.). Pod ko-niec IX w. wzniósł kościół NMP i zaczątki zamku praskiego nad lewym brzegiem Wełtawy.

BORZYWOJ I

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX–XIV W.)


12

Żoną Borzywoja I została ok. 874/75 r.: Ludmiła

Jej ojcem był Sławibor, książę pszowski lub milczański. Urodziła się ok. 860 r. Została ochrzczona wraz z mężem, być może w 884 r. Po śmierci synów opuściła Pragę i osiadła w Budeču, a następnie w zamku Tetin, gdzie została zamordowana 16 IX 921 r. podczas rebelii pogańskiej, zapewne z rozkazu swojej synowej Drahomiry. Spoczęła w kościele Archanioła Michała w Tetinie, a w 925 r. Wacław I przeniósł jej prochy do bazyliki św. Jerzego przy zamku książęcym w Pradze. Otoczona wkrótce po śmierci powszechnym kultem, a niebawem także kanonizowana, jest patronką Czech. Potomstwo {1–2}: 1 SPITYGNIEW I (zob. poniżej). 2 WRATYSŁAW I (zob. s. 13).

BORZYWOJ I Zmarł między 888 a 893 r. (w 891 r.?) lub ok. 894 r. (ok. 900 r.?). Nowsze badania podważają tożsamość szczątków z katedry św. Wita w Pradze, uważanych dotąd za kości księcia Borzywoja.

Tron objął jego starszy syn Spitygniew.

O J C IEC : Borzywoj I (zob. s. 11). MA TK A : św. Ludmiła (zob. powyżej w biogr. Borzywoja I). RO DZ EŃSTWO : Wratysław I (zob. s. 13). SPITYGNIEW I Urodził się ok. 875 r., zapewne w rezydencji w Lewym Hradcu pod Pragą. W chwili śmierci ojca był nieletni, więc początkowo władzę w państwie czeskim sprawował książę wielkomorawski Światopełk Wielki (zob. Tablica I, s. 10). Usamodzielnienie Spitygniewa i prze-

SPITYGNIEW I

13

jęcie przez niego władzy w Czechach nastąpiło ok. 894 r. lub ok. 900 r. W 895 r. uznał zwierzchność cesarską i złożył hołd lenny Arnulfowi z Karyntii.

W przypisywanym Spitygniewowi I grobowcu w kościele NMP w Pradze odkryto również szczątki kobiety, która według badaczy mogła być małżonką księcia. Zmarła ona zapewne kilka lat po swo-im domniemanym mężu, być może ok. 918 r.

SPITYGNIEW I Zmarł w 915 r. (wedle starszych opracowań w 905 r.) i został po-chowany w kościele NMP przy zamku książęcym w Pradze.

Jego następcą został młodszy brat Wratysław.

O J C IEC : Borzywoj I (zob. s. 11). MA TK A : św. Ludmiła (zob. s. 12 w biogr. Borzywoja I). RO DZ EŃSTWO : Spitygniew I (zob. s. 12). WRATYSŁAW I Urodził się w 888 r. Władzę w państwie czeskim objął po bezpo-tomnej śmierci starszego brata – jak się obecnie przypuszcza miało to miejsce w 915 r., natomiast starsze opracowania datują to wyda-rzenie na 905 r. Żoną Wratysława I została prawdopodobnie w 906 r.: Drahomira

Wywodziła się z grodu Stodor, z arystokracji plemiennej Słowian Połabskich. Urodziła się ok. 890 r. (może w 877 r.?). Była poganką, ochrzczoną najprawdopodobniej dopiero po ślubie z Wratysławem. Po śmierci męża i zamordowaniu teściowej (921) przejęła w imieniu starszego syna władzę w Czechach jako regentka; już jednak w r. 924 (925?) Wacław I odsunął matkę od rządów, po czym opuściła ona Pragę. Zmarła na wygnaniu po r. 935.


WRATYSŁAW I



14

Potomstwo {1–5}: 1 WACŁAW I ŚWIĘTY (zob. s. 15). 2 BOLESŁAW I SROGI (zob. s. 16). 3 Spitygniew

Zmarł młodo. 4 (?) Przybysława

Wyszła za mąż przed 938 r. Nic więcej o niej nie wiadomo. 5 Co najmniej dwie córki

Według niektórych historyków jedna owych córek mogła być tożsama ze Strzeżysławą, żoną Sławnika, pana na Libicach (zm. 18 VI 981), syna Voka z rodu Sławnikowiców; wedle jeszcze in-nych opracowań (J. Žemlicka) Strzeżysława nie była córką, lecz wnuczką Wratysława, córką Bolesława I Srogiego (zob. s. 18). Strzeżysława i Sławnik mieli pięciu znanych źródłom synów: 1 Sobiesław (dawniej błędnie zwany Sobieborem), pan (książę)

na Libicach, później pan na Żninie (ur. ok. 950, zginął 1004) ; ożenił się i pozostawił potomstwo.

2 Spycimir (Spitymir), pan (książę) na Libicach; ożenił się i miał potomstwo, został zamordowany wraz z rodziną w 995 r. podczas najazdu wojsk Przemyślidów na Libice.

3 Pobrasław, pan (książę) na Libicach; ożenił się i miał potom-stwo, został zamordowany wraz z rodziną w 995 r. podczas najazdu Przemyślidów na Libice.

4 Poraj (Porzej), w 965 r. towarzyszył księżniczce Dobrawie podczas jej wyprawy do Polski. Albo zginął w 995 r. podczas najazdu Przemyślidów na Libice, albo też osiadł w Polsce, gdzie się ożenił i pozostawił potomstwo.

5 Czesław, pan (książę) na Libicach; ożenił się i miał potom-stwo, został zamordowany wraz z rodziną w 995 r. podczas najazdu Przemyślidów na Libice.

6 Wojciech (Adalbert), biskup praski, święty, patron Czech, Pol-ski i Węgier (ur. ok. 956, zamordowany 997).

Po śmierci Strzeżysławy w 987 r. Sławnik ożenił się raz jeszcze i miał z tego związku kolejnego syna Radzima (Gaudentego), późniejszego arcybiskupa gnieźnieńskiego.

WRATYSŁAW I Poległ 13 II 921 r. podczas najazdu Węgrów na Czechy i został po-chowany w bazylice św. Jerzego przy zamku praskim

Na tron czeski wstąpił jego najstarszy syn Wacław.

15

O J C IEC : Wratysław I (zob. s. 13). MA TK A : Drahomira ze Stodor (zob. s. 14 w biogr. Wratysława I). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 14 w biogr. Wratysława I. WACŁAW I Urodził się po 905 r. (ok. 907/08 r., w 911 r.?) lub też ok. 903 r. Po śmierci ojca (921) objął władzę w państwie czeskim, pozostając po-czątkowo (do 924 lub 925 r.?) pod opieką matki. Podczas najazdu Henryka I Ptasznika na Czechy w 929 r. uznał jego zwierzchnictwo i złożył królowi niemieckiemu hołd lenny.

Przypuszcza się, że książę posiadał jakąś żonę, jednak albo mał-żeństwo to pozostało bezdzietne, albo pochodziły z niego jedynie córki lub młodo zmarli synowie. Znany z legend Zbrasław – o ile jest postacią historyczną – był zapewne synem z nieprawego łoża.

WACŁAW I Został zamordowany z rozkazu brata Bolesława 28 IX 935 r. (daw-niejsze opracowania podawały rok 929, obecnie jednak większość badaczy skłania się ku późniejszej dacie) w grodzie w Stará Boleslav (niem. Alt-Bünzlau, obecnie Brandýs nad Łabą-Stará Boleslav) pod Pragą i spoczął w kościele śś. Kosmy i Damiana tamże. Jego szcząt-ki zostały przez Bolesława I przeniesione do nowozbudowanej ro-tundy (później bazyliki, a od 1344 r. katedry) św. Wita przy zamku praskim. Wkrótce po śmierci został otoczony powszechnym kul-tem. Kanonizowany w XVIII w. jako św. Wacław Męczennik, jest patronem Pragi i Czech.

Władzę w państwie czeskim przejął jego młodszy brat Bolesław.


WACŁAW I ŚWIĘTY



16

O J C IEC : Wratysław I (zob. s. 13). MA TK A : Drahomira ze Stodor (zob. s. 14 w biogr. Wratysława I). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 14 w biogr. Wratysława I. BOLESŁAW I Zwany także Okrutnym, urodził się w latach 904–10, zapewne ok. 908/10 r. Po dojściu do lat sprawnych ok. 922 r. otrzymał własną dzielnicę – księstwo pszowskie – gdzie wzniósł gród Stará Boleslav (niem. Alt-Bünzlau, obecnie Brandýs nad Łabą-Stará Boleslav). Tam też 28 IX 935 (929?) r. na jego rozkaz zamordowano księcia Wacła-wa I, po którym objął władzę w państwie czeskim. Żoną Bolesława I została zapewne ok. 922/27 r.: Nieznana bliżej kobieta

Jej filiacja nie jest znana. Dawniejsze opracowania zwały ją Bia-gotą, jednak imię to jest zapewne skutkiem błędnego odczytania napisu na denarach, przypisywanych Bolesławowi I (obecnie sądzi się, że pochodzą one z późniejszego okresu). Być może spoczęła w rotundzie św. Wita przy zamku w Pradze. Potomstwo {1–7}: 1 (?) Syn

Kronika Widkuinda podaje, że w 950 r. przeciwko cesarzowi Otto-nowi I wystąpił książę Bolesław I, mając u swojego boku syna. Większość czeskich badaczy uważa, iż był to starszy brat przy-szłego Bolesława II. Urodzony w latach 30. X w., zmarł zapewne młodo, jeszcze za życia ojca (może poległ na Lechowym Polu 10 VIII 955 r.?).

2 BOLESŁAW II POBOŻNY (zob. s. 18). 3 Strachkwas lub Strahkwas

Urodził nocą z 27 na 28 IX 935 (929 ?) r. Od dzieciństwa prze-znaczony do życia zakonnego (celem odpokutowania zbrodni bratobójstwa dokonanej przez ojca), został przez Bolesława I

BOLESŁAW I SROGI

17

wysłany do Regensburga (Ratyzbony) i w tamtejszym klasztorze św. Emerama przyjął śluby pod imieniem Chrystiana. W 996 r. otrzymał nominację na biskupa praskiego, zmarł jednak na krót-ko przed konsekracją, jeszcze w tym samym roku w Pradze.

4 Dobrawa Urodziła się zapewne ok. 940/45 r. Jej mężem został w 965 (lub 963) r. Mieszko I, książę polański (polski) od ok. 960 r. (ur. ok. 935 (?), zm. 25 V 992), syn Siemomysła, księcia polańskiego, wnuk Lestka (być może ożenionego z córką księcia wielkomo-rawskiego Światopełka I Wielkiego, por. Tablica I., s. 10) i pra-wnuk Siemowita, uznawany powszechnie protoplastą dynastii Piastów. Miała z nim następujące potomstwo: 1 Bolesław I Chrobry, książę a od 1025 r. król Polski (ur. 967,

zm. 1025); po oślepieniu Bolesława III Rudego w 1003 r. ogłosił się księciem Czech, jednak we wrześniu 1004 r. utracił władzę na rzecz księcia Jaromira. Zapewne w 984 r. pojął za żonę nieznaną z imienia córkę Rygdaga, margrabiego Miśni, którą jednak oddalił rok po ślubie, w 986 r. ożenił się z nie-znaną bliżej Węgierką, z którą dochował się syna i ok. 987/89 r. odtrącił, by ok. 988/89 r. poślubić Emnildę (ur. ok. 970/75, zm. 1016/17), córkę Dobromira, księcia połabskiego lub ma-łopolskiego, z którą miał liczne dzieci ; czwartą żoną Bolesła-wa została w 1018 r. Oda (zm. po 1018), córka Ekkeharda I, margrabiego Miśni, która obdarzyła go córką.

2 Córka (Świętosława?) ; zapewne tożsama z Sygrydą Storradą (Dumną) (ur. 960/72, zm. przed jesienią 1013), od ok. 980 r. żoną Eryka Zwycięskiego, króla Szwecji (zm. ok. 994/95, z nim potomstwo), ok. 1000 r. zaślubioną Swenowi Widło-brodemu, królowi Danii, Norwegii i Anglii (ur. ok. 960, zm. 1014, z nim dalsze dzieci) ; alternatywnie ojcem Storrady był Skolug Toste, możny szwedzki.

Dobrawa zmarła w 977 r. Jak dotąd nie odkryto miejsca jej po-chówku, przypuszcza się jednak, że jest to katedra poznańska lub gnieźnieńska. Po jej śmierci Mieszko I pojął za żonę (978/80) Odę, córkę margrabiego Miśni Dytryka, z którą dochował się dalszych dzieci.

5 Mlada Na świat przyszła po 935 r., umownie umieszcza się ją na ostat-nim miejscu wśród dzieci Bolesława I. Mniszka od wczesnej młodości, w 965 r. wyjechała do Rzymu, gdzie uzyskała od Jana

PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX–XIV W.) PRZEMYŚLIDZI W CZECHACH (IX–XIV W.)


18

XIII pozwolenie na założenie w ojczyźnie opactwa benedyktyń-skiego; papież nadał jej także zakonne imię Marii. Po powrocie do Czech w 967 r. ufundowała benedyktynkom klasztor pw. św. Jerzego przy zamku książęcym w Pradze, którego została pierw-szą przełożoną Zmarła 9 IV 994 r. w swoim klasztorze, gdzie najprawdopodobniej również spoczęła.

6 (?) Strzeżysława Czeski historyk J. Žemlicka wywodzi matkę św. Wojciecha z ro-du Przemyślidów, jednak czyni z niej córkę Bolesława I, a nie jego ojca Wratysława I, co przyjęło się powszechnie w literaturze (dal-sze szczegóły zob. s. 14).

7 (?) WŁADYWOJ (zob. s. 21).

BOLESŁAW I Zmarł 15 VII 967 lub 972 r. (obecnie większość badaczy uznaje za bardziej wiarygodną tę drugą datę). Miejsce jego pochówku nie jest znane, przyjmuje się jednak, że mógł spocząć w bazylice św. Je-rzego przy zamku praskim lub w pobliskiej rotundzie (późniejszej bazylice i katedrze) św. Wita.

Tron czeski objął jego syn i imiennik.

O J C IEC : Bolesław I Srogi (zob. s. 16). MA TK A : nieznana (zob. s. 16 w biogr. Bolesława I). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 16 w biogr. Bolesława I. BOLESŁAW II Urodził się ok. 927/28 r. (przed 935 r.). Przydomek zawdzięcza Kro-nice Kosmasa, który pragnął przeciwstawić Bolesława II jego ojcu. Rządy w księstwie czeskim objął po śmierci Bolesława Srogiego latem 972 (967) r. W 975 r. doprowadził do utworzenia biskupstwa

BOLESŁAW II POBOŻNY

19

praskiego, jednak podległego nie bezpośrednio papieżowi, lecz arcybiskupowi Moguncji. Pierwszą żoną Bolesława II została (?) : Nieznana bliżej kobieta

Przypuszczalnie Bolesław II był żonaty przed zawarciem małżeń-stwa z Emmą (zob. dalej). Istnieje wiele niepopartych źródłowo hi-potez, próbujących wyjaśnić kwestię pochodzenia pierwszej żony księcia ; wedle jednej z popularniejszych była ona córką Edwarda Starszego, króla angielskiego (zm. 924). Potomstwo {1–2}: 1 Wacław

Zmarł w dzieciństwie i najpewniej spoczął w jednym z kościo-łów praskich (bazylika św. Jerzego?).

2 BOLESŁAW III RUDY (zob. s. 20). Drugą żoną Bolesława II została zapewne w latach 973–85: Emma lub Hemma

Jej filiacja nie jest znana, zapewne jednak pochodziła z możno-władczego rodu z obszaru Rzeszy Niemieckiej, być może spokrew-nionego z bawarskim domem książęcym. Niektórzy badacze czynią Emmę córką (lub krewną) króla burgundzkiego Konrada Spokojne-go, lecz brak na to dowodów źródłowych. Według J.A. Sobiesiak należy także odrzucić dość popularną hipotezę, jakoby żona Bole-sława II była tożsama z córką Lotara II, króla Włoch, wdową po królu zachodniofrankijskim (francuskim) Lotarze z dynastii Karo-lingów (zm. 986). Po śmierci męża (999), księżna wraz z synami zbiegła z Czech na dwór księcia bawarskiego Henryka (później-szego cesarza Henryka II). Nic więcej o niej nie wiadomo. Potomstwo {1–3}: 1 JAROMIR (zob. s. 22). 2 OLDRZYCH (UDALRYK) (zob. s. 23). 3 (?) Luta

Wzmiankowana ok. 1026 r. Jej przynależność do potomstwa Bo-lesława II nie została potwierdzona źródłowo, nie wiadomo tak-że, która z żon księcia mogła być jej matką. Umownie umieszcza się ją na ostatnim miejscu wśród jego dzieci.

BOLESŁAW II Zmarł 7 II 999 r. i został pochowany w nekropolii pierwszych Prze-myślidów – bazylice św. Jerzego przy zamku praskim.

Jego następcą został najstarszy syn i imiennik.



20

Literatura J.A. Sobiesiak : Bolesław II Przemyślida († 999) (Kraków 2006).

O J C IEC : Bolesław II Pobożny (zob. s. 18). MA TK A : nieznana (zob. s. 19 w biogr. Bolesława II). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 19 w biogr. Bolesława II. BOLESŁAW III Urodził się zapewne ok. 965 r. (nie później niż w 970 r.). Po śmierci ojca 7 II 999 r. wstąpił na czeski tron. Wkrótce po objęciu rządów nakazał uwięzić i zamordować młodszych braci przyrodnich, którzy jednak uciekli wraz z macochą Bolesława na dwór bawarski. Żoną Bolesława III została (rok nieznany, por. niżej) : Nieznana bliżej kobieta

Jej filiacja nie jest znana. Wedle Europäische Stammtafeln żoną Bo-lesława Rudego była nieznana bliżej Przedsława, którą badacz gene-alogii Rurykowiczów, Nicolai de Baumgarten, utożsamia z córką Włodzimierza Wielkiego, wielkiego księcia kijowskiego. Jeśli hipote-za ta odpowiada prawdzie, do zawarcia małżeństwa Bolesława III i księżniczki kijowskiej doszło albo w latach 999–1002 albo też, co mniej prawdopodobne, po 1018 r. w Polsce, gdzie przebywali wów-czas zdetronizowany czeski książę i uprowadzona przez Chrobrego Przedsława. Potomstwo: 1 (?) Córka (imię nieznane)

Według starszych opracowań została żoną nieznanego z imienia przedstawiciela możnego rodu Wrszowców (zm. 1003). Jeśli było tak w istocie, wówczas należałoby przesunąć datę zawarcia mał-żeństwa Bolesława III na lata 985/90, a także wykluczyć Przed-sławę jako jego małżonkę i matkę dzieci.

BOLESŁAW III RUDY

21

BOLESŁAW III W maju 1002 r. utracił tron, zajęty najpierw na przez Władywoja (poniżej), a później swojego młodszego brata Jaromira (zob. s. 22). Władzę odzyskał z polską pomocą w 1003 r., jednak nieco później w tym samym roku został ponownie usunięty i uwięziony w Polsce przez Bolesława I Chrobrego, który nakazał jego oślepienie. Resztę życia spędził w polskim więzieniu (przebywał m.in. na zamku wa-welskim w Krakowie), gdzie zmarł w 1037 r. Nie wiadomo, gdzie został pochowany.

RO DZ INA : nieznana. WŁADYWOJ W czeskiej historiografii przyjęła się hipoteza, jakoby był on synem księżniczki czeskiej Dobrawy (zob. s. 17) i Mieszka I, a zatem Pia-stem, młodszym bratem Bolesława Chrobrego – ów pogląd obalił jednak na początku ubiegłego wieku Oswald Balzer w monumental-nej Genealogii Piastów. Według polskiego historyka Gerarda Labudy Władywoj wywodził się z nieznanej, bocznej linii Przemyślidów, inna teoria czyni go najmłodszym synem Bolesława I, urodzonym w latach 70. X w. (zob. s. 18), niewykluczone wreszcie, że w ogóle nie był spokrewniony z panującą w Czechach dynastią. Rządy w księstwie czeskim objął po wygnaniu Bolesława Rudego w maju 1002 r., a zmarł krótko potem, między styczniem a marcem 1003 r. ; nie jest znane miejsce jego pochówku.

Przekazy milczą na temat małżonki oraz ewentualnego potom-stwa księcia Władywoja. Tron czeski objął po jego śmierci młodszy syn Bolesława Pobożnego, Jaromir.


WŁADYWOJ



22

O J C IEC : Bolesław II Pobożny (zob. s. 18). MA TK A : Emma (zob. s. 19 w biogr. Bolesława II). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 19 w biogr. Bolesława II. JAROMIR Urodził się przypuszczalnie ok. 975 r. Objąwszy władzę w 999 r. Bolesław III nakazal pojmać i zamordować młodszych przyrodnich braci, zostali oni jednak wywiezieni z przez matkę za granicę, na dwór bawarski. Po śmierci księcia Władywoja (I–III 1003) Jaromir powrócił do kraju i zasiadł na praskim tronie. W tym samym roku został jednak wygnany przez Bolesława I Chrobrego, który przy-wrócił na tron Bolesława III, a następnie sam przejął rządy w Pra-dze ; obalony Jaromir uszedł do Niemiec. 7 IX 1004 r. z pomocą króla Henryka II zmusił do odwrotu wojska polskie i odzyskał wła-dzę w Czechach. 12 IV 1012 r. po raz kolejny utracił tron, tym razem na rzecz młodszego brata Oldrzycha (zob. s. 23), po czym zbiegł na dwór polski, a później do Niemiec, gdzie był przetrzymy-wany przez ponad 20 lat. W 1033 r. z inspiracji cesarza osadzono go na czeskim tronie u boku Oldrzycha, lecz niebawem młodszy brat ponownie strącił go z tronu, a nadto nakazał oślepić i wykastrować (według części opracowań do kastracji Jaromira doszło jeszcze w 999 r. z polecenia Bolesława III Rudego lub też ok. 1012 r. w Polsce). Po śmierci Oldrzycha okaleczony Jaromir nie zgłaszał już pretensji do mitry książęcej. Został zamordowany 4 XI 1035 r. (może 1038/39?), przypuszczalnie za sprawą rodu Wrszowców. Spoczął w praskiej bazylice św. Jerzego.

Władza w państwie czeskim przypadła ostatecznie jego bratan-kowi Brzetysławowi.

JAROMIR

23

O J C IEC : Bolesław II Pobożny (zob. s. 18). MA TK A : Emma (zob. s. 19 w biogr. Bolesława II). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 19 w biogr. Bolesława II. OLDRZYCH (UDALRYK) Urodził się zapewne ok. 975 r. Imię Oldrzych jest czeską odmianą imienia Udalryk (Ulryk). Po objęciu władzy w Czechach przez star-szego brata Bolesława III (999), wspólnie z matką i starszym bratem zmuszony był uciekać z kraju. Tron czeski objął po wygnaniu Jaro-mira w kwietniu 1012 r. W 1031 (1033) r. opanował Morawy, nale-żące przedtem do jego syna Brzetysława. Żoną Oldrzycha została (rok zawarcia małżeństwa nieznany) : Nieznana bliżej kobieta

Wspomina o niej jedynie Kronika Kosmasa. Jej filiacja oraz wszel-kie daty z życia nie są znane. Małżeństwo to pozostało bezdzietne lub też dzieci z niego narodzone pomarły w młodości. Oldrzych pozostawił następujące potomstwo naturalne {1–2}: z Bożeną (zm. 1052) niskiego rodu ; według niektórych opracowań mogła ona później zostać jego żoną: 1 BRZETYSŁAW I (zob. s. 24). 2 (?) Wratysław Był kanonikiem w Pradze, zmarł po 1055 r.

OLDRZYCH (UDALRYK) W 1033 r. wskutek interwencji cesarza utracił czeski tron, na któ-rym został ponownie osadzony w tym samym roku, pod warunkiem podzielnia się włądzą ze starszym bratem Jaromirem; wkrótce jed-nak nakazał brata oślepić i wykastrować. Zmarł nagle 9 XI 1034 r. w Pradze i został pochowany w praskiej bazylice św. Jerzego.

Rządy w Czechach objął jego nieprawy syn Brzetysław.


OLDRZYCH (UDALRYK)



24

O J C IEC : Oldrzych (Udalryk) (zob. s. 23). MA TK A : Bożena (zob. s. 23 w biogr. Oldrzycha). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 23 w biogr. Oldrzycha. BRZETYSŁAW I Na świat przyszedł w (ok.) 1002 r., w 1005 r. lub (co jednak mniej prawdopodobnie) ok. 1012 r. W 1025 r., wykorzystując wewnętrzne osłabienie państwa polskiego po wstąpieniu na tron Mieszka II, zajął Morawy (należące do Polski od najazdu Bolesława Chrobrego w r. 1003), które jednak w 1031 (1033) r. utracił na rzecz własnego ojca. Po śmierci księcia Oldrzycha 9 XI 1034 r. objął władzę w Cze-chach i na Morawach. W 1038 r. dokonał zbrojnego najazdu na Polskę, zrabował stołeczne Gniezno i przejściowo zajął Małopolskę oraz Śląsk. Żoną Brzetysława I została poślubiona po 1021 r. (być może w 1029

lub 1031 r.) w Ołomuńcu: Judyta

Była ona córką Henryka, hrabiego (margrabiego) Schweinfurtu, potomka bocznej linii rodu Luitpoldyngów, oraz jego żony Gerber-gi, córki albo Heriberta I z Gleibergu, hrabiego w Kinziggau, albo też Ottona z Hennebergu, hrabiego Grabfeld). Urodziła się zapewne ok. 1010/15 r. (wg innych opracowań ok. 1000 r. lub nawet 990 r.) i początkowo przebywała w klasztorze śś. Piotra i Pawła w Schwein-furcie (sposobiąc się być może do przyjęcia ślubów), skąd uprowa-dził ją książę Brzetysław. Po śmierci męża (1055) została wygnana z Czech przez najstarszego syna Spitygniewa; Kronika Kosmasa podaje, że poślubiła później byłego króla Węgier Piotra Orseolo, co wydaje się jednak mało prawdopodobne (zob. s. 95 w biogr. króla Piotra). Zmarła 2 VIII 1058 r. Jej zwłoki sprowadzono do Czech w 1061 r. lub też wkrótce po tej dacie i pochowano w bazylice (wcześniejszej rotundzie a późniejszej katedrze) św. Wita przy zamku w Pradze.

BRZETYSŁAW I

25

Potomstwo {1–6}: 1 SPITYGNIEW II (zob. s. 29). 2 WRATYSŁAW II (zob. s. 30). 3 KONRAD I (zob. s. 33). 4 Jaromir

Urodził się prawdopodobnie między 1036 a 1038 r. W młodości, celem pobierania nauk, został wysłany do Niemiec . Po śmierci starszego brata Spitygniewa w 1061 r. powrócił do ojczyzny w nadziei na otrzymanie dzielnicy, a w 1063 r. z poparciem młodszych braci ubiegał się o tron biskupa Pragi, lecz wobec odmowy Wratysława II wyjechał do Polski. W 1067 r. pojawił się w Czechach i ponowił żądanie nadania mu biskupstwa praskiego, na co Wratysław II, pod naciskiem możnych, tym razem zmuszo-ny był przystać. 30 VI 1068 r. uzyskał z rąk króla niemieckiego Henryka IV inwestyturę na stolec biskupi, a 6 VII tego roku przyjął święcenia. Wskutek sporu z papieżem, w latach 1073–74 przejściowo utracił mitrę. 11 VI 1077 r. został z nominacji Henry-ka IV archikanclerzem Rzeszy – wówczas przyjął imię Gebharda ; urząd złożył w lipcu 1084 r. Zmarł podczas podróży do Rzymu 26 VI 1090 r. w węgierskim Ostrzyhomiu (Esztergom).

5 Otto (Ota) I Zwany Pięknym, urodził się zapewne ok. 1045 r. Po śmierci ojca (10 I 1055) wspólnie ze starszym bratem Konradem otrzymał południowe Morawy i odtąd rezydował w Brnie, jednak już w r. 1056 obaj bracia musieli na rozkaz Spitygniewa II porzucić swoje dzielnice i przenieść się na dwór książęcy Pradze. Po wstąpieniu na tron Wratysława II (28 I 1061) Otto objął z nadania brata księstwo ołomunieckie w północnych Morawach. Zmarł 9 VII 1086 (być może 1087?) r., zapewne w Ołomuńcu, i został po-chowany w ufundowanym wraz z małżonką klasztorze benedyk-tyńskim Hradisko tamże.

Jego żoną została przed 1073 r. : Eufemia Była ona najprawdopodobniej córką Andrzeja I, króla Węgier (zob. s. 99 w jego biogr.), urodzoną między 1046 a 1053 r. Po ślubie zmieniła imię na Ludmiła. W 1091–92 r. zdołała odzyskać kontrolę nad utraconym wcześniej na rzecz Wratysława II Oło-muńcem, który w 1095 r. przekazała synom. Zmarła 2 IV 1111 r. i spoczęła u boku męża w klasztorze benedyktyńskim Hradisko w Ołomuńcu.



26

LINIA MORAWSKA NA OŁOMUŃCU Potomstwo Ottona I i Eufemii {(i)–(iii)} : (i) ŚWIATOPEŁK (zob. s. 41). (ii) Otto (Ota) II

Zwany był Czarnym oraz Otikiem („Ottonikiem”). Po śmierci Ottona I w 1086 lub 1087 r. Ołomuniec zajął Wra-tysław II i nadał go swojemu synowi Bolesławowi, zaś wdowa i synowie zmarłego uciekli do Brna na dwór księcia Konrada. W latach 1091–92 księżna Eufemia odzyskała władzę nad Ołomuńcem i w 1095 r. przekazała go synom we wspólne władanie. Po śmierci starszego brata (1109) Otto otrzymał od króla niemieckiego inwestyturę na Cze-chy, przez co popadł w konflikt z Władysławem I i został przez niego uwięziony (1110). Odzyskał wolność w 1113 r. i, pogodzony z kuzynem, na powrót zasiadł w dzielnicy ołomunieckiej. W 1123 r. Władysław I desygnował go swo-im następcą i nadał księstwo brneńskie w południowych Morawach, jednak na krótko przed śmiercią w 1125 r. zmie-nił testament i wyznaczył sukcesorem własnego brata Sobie-sława Udalryka, któremu przekazał także Brno; w odpo-wiedzi Otto II wyjechał do Niemiec upomnieć się o swoje prawa u cesarza. Poległ 18 I 1126 r. koło grodu Chlumec walcząc u boku Lotara III z Sobiesławem I Udalrykiem.

Żoną Ottona II została po 1113 (w 1114?) r. : Zofia Była ona córką Henryka I (Starszego), hrabiego Bergu, oraz Adelajdy z Mochental (zapewne córki Dypolda (Teobalda) III, hrabiego Cham); jej siostrą była Rycheza (Ryksa), mał-żonka Władysława I (zob. s. 43 w jego biogr.). Po śmierci męża w 1126 r. wyjechała do Niemiec i wstąpiła do klasz-toru benedyktynek w Zwiefalten, gdzie zmarła w dniu 31 V (1126 r.?) i gdzie zapewne także spoczęła. Potomstwo {(a)–(d)}: (a) Eufemia

Urodziła się w 1115 r. Wedle najnowszych ustaleń (D. Dąbrowski) nie jest ona raczej tożsama z małżon-ką księcia nowogrodzkiego i wołyńskiego Światopełka Mścisławowicza (ur. 1114/18, zm. 26 III (IV/V)–13 XI 1154), syna Mścisława I Fiodora (Haralda) Władymi-rowicza, wielkiego księcia kijowskiego z dynastii Rury-

27

kowiczów. Istnieje jednak duże prawdopodobieństwo, że żona Światopełka wywodziła się z morawskiej linii Przemyślidów i była krewną (może nawet siostrą) Eu-femii, lecz obecny stan badań uniemożliwia rozstrzy-gnięcie tej kwestii. O samej księżniczce Eufemii nic więcej nie wiadomo.

(b) Otto (Ota) III Detleb Urodził się między 1116 a 1122 r. Po śmierci ojca (1126) został wywieziony na Ruś, a Ołomuniec zajął Sobiesław I Udalryk i przekazał swojemu synowi Wła-dysławowi ; po śmierci Sobiesława Udalryka w 1140 r. Otto Detleb powrócił do kraju i zdołał odzyskać ojco-wiznę z rąk Władysława II. Zmarł 12 V 1160 r. i zo-stał pochowany w klasztorze benedyktyńskim Hradi-sko w Ołomuńcu.

Żoną Ottona Detleba została zapewne ok. 1140 r. : Durancja Mogła być córką Mścisława I Fiodora Haralda Włady-mirowicza, wielkiego księcia kijowskiego z dynastii Rurykowiczów, i jego drugiej żony Lubawy, na co jed-nak brak potwierdzenia w źródłach. Zmarła po 13 XII 1160 r. i spoczęła u boku męża. Potomstwo {(i)–(viii)}: (i) Swatawa

Zmarła młodo, przed 1160 r. (ii) Włodzimierz

Urodził się w 1145 r. Po objęciu czeskiego tro-nu przez Konrada II Ottona w 1189 r. został przez niego osadzony w księstwie ołomuniec-kim, które utracił przejściowo w latach 1192–94 na rzecz Władysława III Henryka. Zmarł przed 11 XII 1200 r. i został pochowany w klasztorze Hradisko w Ołomuńcu.

Wedle jednej z nowszych hipotez jego córką mogła być Ludmiła (zm. 20 X po 1210), mał-żonka Mieszka I Plątonogiego, księcia opolskiego i przez krótki czas również krakowskiego, pro-toplasty górnośląskiej linii Piastów; nic nie wia-domo o ewentualnej żonie Włodzimierza i mat-ce Ludmiły. Wysuwane są także teorie, jakoby



28

żona Mieszka Plątonogiego była córką: a) Otto-na III Detleba (a zatem siostrą Włodzimierza), b) Konrada II, księcia znojemskiego, c) Sobie-sława I Udalryka, księcia czeskiego. Żadna z tych hipotez nie znajduje jednak potwierdze-nia w źródłach, a oparte są one jedynie na prze-słankach onomastycznych.

(iii) Brzetysław Wspólnie z bratem Włodzimierzem książę oło-muniecki (usunięci w latach 1192–94 przez Władysława III Henryka). Zmarł między 1194 a 1201 r. i został pochowany w nekropolii oło-munieckiej linii dynastii Przemyślidów – klasz-torze Hradisko w Ołomuńcu.

Z nieznaną bliżej żoną dochował się syna Zygfryda (zm. 1227), kanonika w Ołomuńcu.

(iv) Maria Wzmiankowana w 1198 r.

(v) Durancja Wzmiankowana w 1198 r.

(vi) Eufemia Wzmiankowana w 1198 r.

(vii) Jadwiga Zmarła po 16 I 1160 r.

(viii) (?) Ludmiła Być może nosząca to imię żona Mieszka I Pląto-nogiego, księcia opolskiego i krakowskiego, była córką Ottona III Detleba (szczegóły zob. s. 27).

(c) Światopełk Wzmiankowany w 1146 r. Nic więcej o nim nie wia-domo.

(d) (?) Córka lub córki Nieznana z imienia córka Ottona II (jednak nie Eu-femia, zob. s. 26) mogła zostać żoną księcia nowo-grodzkiego Światopełka Mścisławowicza ; w literaturze istnieje także pogląd, że jedna z córek Ottona II zaślu-biła księcia wołyńskiego i kijowskiego Jarosława Izjasła-wowicza (zob. s. 53 w biogr. Władysława II).

(iii) Bohusława (Bolesława) Wzmiankowana w 1078 r.

29

6 Dymudis Wzmiankowany po 1055 r., zapewne zmarł w dzieciństwie.

BRZETYSŁAW I Zmarł 10 I 1055 r. na zamku w Chrudim koło Pardubic i spoczął w rotundzie (późniejszej bazylice) św. Wita w Pradze.

Jego następcą na czeskim tronie został najstarszy syn Spitygniew.

O J C IEC : Brzetysław I (zob. s. 24). MA TK A : Judyta ze Schweinfurtu (zob. s. 24 w biogr. Brzetysława I). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 25 w biogr. Brzetysława I. SPITYGNIEW II Urodził się w 1031 r. W 1049 r. otrzymał od ojca Morawy, które w 1055 (1054?) r. przekazał młodszym braciom. W 1055 r. wstąpił na tron czeski i uzykał inwestyturę od cesarza. W 1056 r. wygnał Wratysława z Ołomuńca, a Konrada i Ottona sprowadził na swój dwór do Pragi i ponownie zajął Morawy ; ok. 1058 r. był zmuszony oddać Wratysławowi północną część Moraw z Ołomuńcem. Żoną Spitygniewa II została zapewne ok. 1045/50 r. : Ida (Hidda)

Była ona córką Dytryka II, margrabiego Łużyc Dolnych z dyna-stii Wettynów, i jego żony Matyldy, córki Ekkeharda I, margrabiego Miśni. Urodziła się zapewne ok. 1031 r. (przed 1035 r.). Po śmierci męża została wraz z dziećmi wygnana z Czech przez Wratysława II i najpewniej powróciła do Niemiec, gdzie zmarła po 1061 r. Potomstwo {1–2}: 1 Światobór Fryderyk

Urodził się zapewne po 1050 r. Po śmierci ojca w 1061 r. został wraz z matką i siostrą wypędzony z Czech. Zdecydował się na karierę kościelną i w sierpniu 1084 (1085) r. uzyskał godność


SPITYGNIEW II



30

patriarchy Akwilei. Zginął 23 II 1086 r. podczas zamieszek na ulicach swojej patriarszej stolicy.

2 Córka (imię nieznane) W 1061 r. została wraz z matką i bratem wygnana z Czech przez Wratysława II. Wyszła później za mąż za niemieckiego możnego Wichmana z Celle. Jej dalsze losy nie są znane.

SPITYGNIEW II Zmarł 28 I 1061 r. i został pochowany w bazylice (późniejszej kate-drze) św. Wita przy zamku książęcym w Pradze.

Jego następcą został młodszy brat Wratysław.

O J C IEC : Brzetysław I (zob. s. 24). MA TK A : Judyta ze Schweinfurtu (zob. s. 24 w biogr. Brzetysława I). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 25 w biogr. Brzetysława I. WRATYSŁAW II W niektórych opracowaniach pojawia się także z numerem porząd-kowym I, z uwagi na zasadę odrębnej numeracji książąt i królów (która znalazła zastosowanie np. w przypadku władców czeskich o imieniu Wacław); ponieważ w historii Czech było jedynie dwóch panujących imieniem Wratysław, aby nie wprowadzać zamieszania większość autorów pozostaje przy „książęcej” numeracji pierwszego czeskiego króla. Urodził się po 1031 r. (ok. 1032 lub 1035 r.?). Po śmierci ojca (10 I 1055) otrzymał zgodnie z jego testamentem część Moraw z Ołomuńcem, jednak w 1056 r. został wygnany przez Spi-tygniewa II i zbiegł na Węgry. Ok. 1058 r. powrócił do kraju i wy-musił na starszym bracie zwrot księstwa ołomunieckiego. Po śmier-ci Spitygniewa (28 I 1061) objął tron czeski i jednocześnie przekazał Ołomuniec młodszemu bratu Ottonowi. Podczas synodu w Mogun-cji w 1085 r. uzyskał od cesarza tytuł królewski (dotyczący także

WRATYSŁAW II

31

Polski, co później dało Przemyślidom podstawy do ubiegania się o jej koronę) i w dniu 15 VI 1085, 1086 lub 1087 r. został koronowany na zamku praskim przez Egilberta, arcybiskupa Trewiru. Pierwszą żoną Wratysława II została (data nieznana) : (Maria?)

Jej pochodzenie nie jest znane. Po ucieczce Wratysława II na Węgry (1056) została przez Spitygniewa II osadzona w więzieniu w grodzie Lštĕní. Dzięki wstawiennictwu biskupa praskiego Sewera niebawem odzyskała wolność, lecz w drodze do męża przedwcze-śnie urodziła martwe dziecko i zmarła. Drugą żoną Wratysława II została ok. 1056 r. (zapewne w 1057 r.): Adelajda (Adleta)

Była ona córką Andrzeja I, króla Węgier, być może pochodzącą z jego pierwszego (domniemanego) małżeństwa (zob. s. 99 w jego biogr.). Urodziła się przypuszczalnie ok. 1040 r. (według K. Jasiń-skiego najpóźniej w 1042), zmarła zaś 27 I 1062 r. Została pocho-wana w bazylice (obecna katedra) św. Wita w Pradze. Potomstwo {1–4}: 1 Judyta

Urodziła się ok. 1057/60 r., a ok. 1080 r. wyszła za mąż za Władysława I Hermana, księcia Polski od 1079 r. (ur. 1042/44, zm. 4 VI 1102), syna Kazimierza I Odnowiciela, księcia polskie-go z dynastii Piastów, i jego żony Dobroniegi Marii, córki Wło-dzimierza I Wielkiego, wielkiego księcia kijowskiego. Władysław I Herman był wcześniej żonaty (względnie był to jedynie konku-binat) z Polką niedynastycznego pochodzenia, z którą miał syna imieniem Zbigniew. Z małżeństwa z księżniczką Judytą docho-wał się drugiego syna: 1 Bolesław III Krzywousty, książę polski (ur. 1086, zm. 1138);

pierwszą jego żoną została w 1103 r. Zbysława (ur. 1185/90, zm. 1114), córka Światopełka II Michała Izjasławowicza, wiel-kiego księcia kijowskiego, z którą miał syna, a w 1115 r. poślu-bił Salomeę (ur. 1093/1101, zm. 1144), córkę Henryka I (Star-szego), hrabiego Bergu, młodszą siostrę Ryksy, żony Włady-sława I (zob. s. 43 w jego biogr.), i miał z nią potomstwo.

Po porodzie Judyta nie odzyskała już pełni sił i zmarła nocą z 24 na 25 XII 1086 r. Została pochowana w katedrze płockiej. Po jej śmierci Władysław I Herman ożenił się (1088) z jej imienniczką, córką cesarza Henryka III i wdową po królu węgierskim Salomo-nie (zob. s. 105 w jego biogr.), z którą miał dalsze dzieci.



32

2 Ludmiła Data jej narodzin nie jest znana. Annalista Saxo oraz Kronika Kosmasa umieszczają ją na drugim miejscu wśród dzieci Wraty-sława II i Adelajdy. Była mniszką w klasztorze św. Wacława w Pradze i zmarła po 1100 r.

3 BRZETYSŁAW II (zob. s. 38). 4 Wratysław

Zmarł 19 XI 1061 r. Trzecią żoną Wratysława II została w 1062 r. (zapewne w ciągu

dwóch ostatnich miesięcy tego roku): Świętosława (Swatawa)

Była ona córką Kazimierza I Odnowiciela, księcia Polski z dyna-stii Piastów, oraz jego żony Dobroniegi Marii, córki Włodzimierza I Wielkiego, wielkiego księcia kijowskiego; jej starszy brat Władysław I Herman pojął później za żonę Judytę, córkę Wratysława II i kró-lewny węgierskiej Adelajdy (zob. s. 31). Urodziła się w latach 1046–48, a 5 VI 1085, 1086 lub 1087 r. na zamku praskim została uko-ronowana wspólnie z Wratysławem przez arcybiskupa trewirskiego Egilberta. Zmarła 1 IX 1126 r. i spoczęła w ufundowanej wspólnie z mężem kolegiacie śś. Piotra i Pawła na praskim Wyszehradzie. Potomstwo {1–5}: 1 Bolesław

Urodził się po 1062 r., zapewne ok. 1064 r. W 1086 (1087) r. ojciec ofiarował mu księstwo ołomunieckie, należące do zmarłe-go w tym roku Ottona I Pięknego (zob. s. 25 w biogr. Brzetysła-wa I). Zmarł 11 VIII 1091 r. Bezżenny i bezpotomny.

2 BORZYWOJ II (zob. s. 39). 3 Judyta

Urodziła się zapewne ok. 1070 r., a ok. 1085 r. została żoną Wiprechta II Starszego, hrabiego Grójca (Groitzsch) na Łużycach od ok. 1110, margrabiego Miśni i Łużyc od 1123 r. (ur. ok. 1050, zm. Pegau 22 V 1124), syna hrabiego Wiprechta I i jego żony Sigeny, dziedziczki Morungen i Gatersleben, córki Goswina Star-szego, hrabiego Groß-Leinungen. Ich dziećmi byli : 1 Wiprecht III, hrabia Grójca (zm. zapewne 1116); w 1110 r.

poślubił Kunegundę (zm. po 1127), córkę Kunona z Nort-heimu, hrabiego Beichlingen.

2 Henryk, hrabia Grójca, burgrabia Magdeburga i margrabia Łużyc (zm. 1135); jego żoną została Berta z Gleissbergu (zm. po 1137), córka Fryderyka III z Goseck.

33

3 Berta z Morungen, dziedziczka Grójca (zm. 1144); zapewne ok. 1122 r. została żoną poślubiła Dedona IV, hrabiego Wet-tynu (zm. 1124), z którym miała córkę.

Judyta zmarła 17 XII 1108 r. Po jej śmierci Wiprecht II ożenił się (1110) z Kunegundą, córką Ottona, hrabiego Weimaru i mar-grabiego Miśni, jednak małżeństwo to pozostało bezdzietne.

4 WŁADYSŁAW I (zob. s. 42). 5 SOBIESŁAW I UDALRYK (zob. s. 48).

WRATYSŁAW II Zmarł 14 I 1092 lub 1093 r. na skutek upadku z konia podczas polowania. Został pochowany w ufundowanej wraz z królową Swa-tawą kolegiacie śś. Piotra i Pawła na praskim Wyszehradzie.

Na tron czeski wstąpił jego młodszy brat Konrad.

O J C IEC : Brzetysław I (zob. s. 24). MA TK A : Judyta ze Schweinfurtu (zob. s. 24 w biogr. Brzetysława I). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 25 w biogr. Brzetysława I. KONRAD I Urodził się ok. 1035/37 r. Po śmierci ojca (10 I 1055) wraz z młod-szym bratem Ottonem I otrzymał południowe Morawy (rezydował w Znojmie), lecz w 1056 r. Spitygniew II odebrał młodszym bra-ciom dzielnice – Wratysława II wygnał na Węgry, a Konrada i Ot-tona sprowadził na swój dwór do Pragi. Objąwszy w 1061 r. tron czeski Wratysław II nadał Konradowi południowe Morawy ze stoli-cą w Brnie, a w 1091 r. wyznaczył go ponadto swoim sukcesorem w Czechach. Zgodnie z tymi postanowieniami, po śmierci Wratysła-wa II, która miała miejsce w styczniu 1092 lub 1093 r., Konrad I wstąpił na tron praski. Jego żoną została zapewne ok. 1054 r. (lub później) :


KONRAD I



34

Wirpirka (Hildburga?) Jej filiacja nie jest znana. Mogła być córką Ulryka I, margrabiego

Krainy i Istrii, oraz królewny węgierskiej Zofii (zob. s. 102 w biogr. Béli I), jednak hipoteza ta budzi poważne zastrzeżenia ze względów chronologicznych, ponieważ dzieci margrabiego Ulryka I przyszły na świat najpewniej w latach 1065–70 (a zatem żona Konrada mu-siałaby być o ok. 30 lat od niego młodsza; por. niżej). Wedle innej hipotezy małżonką Konrada była Hildburga, córka Siegharda VII (VIII), hrabiego Tenglingu w Chiemgau, i jego żony Filidy (z Die-ssen?), urodzona przed 1044 r. (śmierć Siegharda VII) – teorii tej jednak brak poparcia źródłowego. Potomstwo {1–2}: 1 Oldrzych (Udalryk)

Urodził się zapewne w latach 60. XI w. Kroniki wymieniają go na pierwszym miejscu wśród synów Konrada. Po śmierci ojca w 1092 lub 1093 r. został księciem morawskim na Brnie. Zgłosił także roszczenia do czeskiego tronu, jednak w 1097 r. został schwytany i na rozkaz Brzetysława II osadzony w Kłodzku. W 1101 r. odzyskał wolność i z poparciem cesarza Henryka IV próbował zbrojnie bezskutecznie zdobyć mitrę książęcą; osta-tecznie powrócił do swojej brneńskiej dzielnicy. Po śmierci młodszego brata Lutolda (1112) został także księciem na Znoj-mie. Zmarł 27 III 1113 r. i spoczął zapewne u boku Lutolda w klasztorze benedyktyńskim w Třebič (niem. Trebitsch).

Żoną Oldrzycha została (data nieznana) : Nieznana bliżej kobieta Jej filiacja nie jest znana. Być może to ona, a nie Wirpirka (zob. wyżej), była córką Ulryka I, margrabiego Krainy i Istrii. Jeśli było tak w istocie, urodziła się ona najpewniej ok. 1065/70 r. Jej dal-sze losy nie są znane. LINIA MORAWSKA NA BRNIE Dzieci Oldrzycha (Udalryka) i nieznanej małżonki {(i)–(ii)} : (i) (?) Nadzieja (Nadčia)

Wzmiankowana w 1096 r. Pominięta przez część opraco-wań (Europäische Stammtafeln i Genealogię W. Dworzaczka).

(ii) Wratysław Urodził się przed 1113 r. W 1125 r. Sobiesław I Udalryk przekazał mu Brno, odebrane Ottonowi II ołomunieckiemu (zob. s. 25 w biogr. Brzetysława I), lecz później w 1128 r. książę praski usunął Wratysława z tej dzielnicy. W 1130 r.

35

między kuzynami doszło do ugody i Wratysław powrócił do Brna. Zmarł 16 VIII lub 21 IX 1156 r.

Żoną Wratysława została w 1132 r. : Księżniczka ruska Jej imię nie jest znane, być może była ona córką Wasylka Rościsławowicza, księcia trembowelskiego z dynastii Rury-kowiczów. Nie zachowały się żadne daty. Potomstwo {(a)–(c)}: (a) Spitygniew

Tradycyjnie uważany jest za syna księcia brneńskiego Wratysława, lecz poglądowi temu brak podstawy źró-dłowej ; ostatnio wysunięto hipotezę głoszącą, że Spity-gniew oraz jego brat Światopełk byli dziećmi Świato-pełka, jednego z synów króla Władysława II (zob. s. 53 w jego biogr.) – kwestia ta wymaga dalszych badań. Po wstąpieniu na tron czeski Konrada II Ottona w 1189 r., otrzymał wraz z bratem księstwo brneńskie. W 1192 r. władzę w Czechach objął Przemysł Ottokar I, który wypędził Spitygniewa i Światopełka z Brna; powrócili do swojej dzielnicy za panowania Henryka Brzetysława w 1194 r. Po jego śmierci w 1197 r. Spitygniew preten-dował do tronu praskiego, przegrał jednak rywalizację z Przemysłem Ottokarem. Nowy książę czeski pozo-stawił początkowo obu braci przy ich władztwie, lecz w 1198 r. nakazał pojmanie i oślepienie Spitygniewa, który zmarł w tym lub następnym roku. Nie wiadomo, czy się ożenił i czy miał dzieci.

(b) Światopełk Hipotetycznie mógł on być synem Światopełka, syna Władysława II (zob. s. 53 w jego biogr.). W latach 1189–92 i ponownie od 1194 r. wraz z bratem Spity-gniewem władał w księstwie brneńskim; w 1198 r. Przemysł Ottokar I pozbawił ich dzielnicy . Dalsze losy Światopełka nie są znane. Zmarł on przed 5 VI 1201 r. (ok. 1200 r.), zapewne bezżennie i bezpotomnie.

(c) Agnieszka Zmarła przed 1197 r.

2 Lutold (Litold, Lupold) Jego imię jest czeską odmianą niemieckiego imienia Luitpold (Leopold). Urodził się zapewne w latach 60. XI w. ; kroniki wy-



36

mieniają go jako drugiego w kolejności syna Konrada. Po śmierci ojca w 1092 lub 1093 r. otrzymał część południowych Moraw ze stolicą w Znojmie. W 1097 r. został pozbawiony swojego władz-twa przez Brzetysława II. W 1101 r. towarzyszył bratu Oldrzy-chowi (Udalrykowi) w wyprawie na Czechy ; ostatecznie bracia Pragi nie zdobyli, powrócili jednak do swoich wcześniejszych dzielnic. Lutold zmarł 15 III 1112 r. i został pochowany w ufun-dowanym wspólnie z Oldrzychem klasztorze benedyktyńskim w Třebič (Trebitsch).

Żoną Lutolda została (data nieznana) : Ida Zwana również Udą (Utą), była ona córką Luitpolda (Leopolda) II Pięknego, margrabiego Austrii z dynastii Babenbergów, i jego żony Idy (Ity), być może pochodzącej z rodu hrabiów Form-bach; jej siostra (prawdopodobnie młodsza) Gerberga została jesienią 1100 r. żoną księcia Borzywoja II (zob. s. 40 w jego biogr.). Nie zachowały się żadne daty z jej życia. LINIA MORAWSKA NA ZNOJMIE Syn Lutolda i Idy: (i) Konrad II

W dzieciństwie został pozbawiony ojcowizny, która przypa-dła najpierw jego stryjowi Oldrzychowi, a w 1115 r. młod-szmu bratu księcia praskiego Władysława I, Sobiesławowi Udalrykowi. W 1123 r., poróżniony z Sobiesławem, Włady-sław I odebrał mu jednak Znojmo i przekazał Konradowi. W 1128 r. Sobiesław I Udalryk, wówczas już książę czeski, uwięził Konrada II i zajął Znojmo. Do swojej dzielnicy ksią-żę znojemski powrócił w 1134 r., a w 1142 r., powołując się na zasadę senioratu (wypieraną wówczas stopniowo przez sukcesję bezpośrednią), próbował bezskutecznie zdobyć pra-ski tron. W 1156 r. stał się władcą księstwa brneńskiego, na-leżącego do zmarłego latem tego roku księcia Wratysława (zob. s. 34). Jego zgon nastąpił w bliżej nieokreślonym czasie po 1161 r.

Żoną Konrada II została w 1132 r. lub w czerwcu 1134 r. (w Znojmie) : Maria Była ona albo córką Urosza I Nemanicza, żupana Serbii, oraz jego żony Anny, zapewne córki Konstantyna Diogenesa i (lub) siostrzenicy cesarza bizantyjskiego Aleksego I Kom-

37

nena (taka filiacja Marii figuruje m.in. w Europäische Stamm-tafeln), albo też – jak podaje kontynuacja Kroniki Kosmasa autorstwa tzw. Kanonika wyszehradzkiego – siostrą Adelajdy, żony Sobiesława I Udalryka, a zatem córką Almosa, księcia Sławonii, a później Nitry (zob. s. 110 w biogr. Gézy I, króla Węgier). Zmarła po 1190 r. Potomstwo {(a)–(d)} (a) Ernest

Zmarł po 17 IX 1156 r. (b) KONRAD II OTTO (zob. s. 59). (c) Helena

Urodziła się po 1136 r., zapewne w latach 1141–50. Jej mężem został w latach 1160–65 Kazimierz II (Sprawie-dliwy), książę sandomierski od 1173 r., krakowski od 1177 r. oraz mazowiecki i kujawski od 1186 r. (ur. krótko przed 28 X 1138, zm. Kraków 5 lub 4 V 1194), naj-młodszy spośród synów Bolesława III Krzywoustego, księcia Polski z dynastii Piastów (syna księżniczki cze-skiej Judyty, córki Wratysława II), i jego drugiej żony Salomei, córki Henryka I (Starszego), hrabiego Bergu. Mieli razem następujące potomstwo: 1 Córka (imię nieznane) (ur. ok. 1166, zm. po 1185);

w r. 1178 została żoną Wsiewołoda Światosławo-wicza Czermnego, księcia czernihowskiego oraz wiel-kiego księcia kijowskiego (zm. 1212 lub 1214/15), z którym miała potomstwo.

2 Kazimierz (ur. ok. 1165/66, zm. 1168). 3 Bolesław (ur. ok. 1168, zginął tragicznie 1182). 4 Leszek I Biały, książę krakowski i sandomierski (ur.

ok. 1184/85, zamordowany 1227); w 1207 r. poślu-bił Grzymisławę (ur. po 1190, zm. 1258), córkę Ing-wara Jarosławowicza, księcia łuckiego oraz wielkiego księcia kijowskiego, i miał z nią potomstwo.

5 Konrad I, książę mazowiecki i kujawski oraz przej-ściowo książę krakowski (ur. ok. 1186/88, zm. 1247); jego żoną została w 1207 r. Agafia (zm. po 1247), córka Światosława Andrzeja Igorewicza, księcia na Włodzimierzu Wołyńskim, z którą miał potomstwo.

Po śmierci męża Helena sprawowała regencję w imieniu małoletnich synów. Wedle B. Paszkiewicza, który doko-



38

nał odkrycia brakteatów z imieniem Heleny, była ona w latach 1194/95–98 panującą we własnym imieniu księ-żną krakowską i jako taką należałoby ją umieścić na listach dynastycznych władców Polski. Zmarła 2 IV w latach 1202–06 (być może w 1212 r.), prawdopodobnie w San-domierzu, który stanowił jej wdowią oprawę.

(d) (?) Ludmiła Być może nosząca to imię żona Mieszka I Plątonogiego, księcia opolskiego i krakowskiego, wywodziła się z dy-nastii Przemyślidów (szczegóły zob. s. 27 w biogr. Brze-tysława I).

KONRAD I Zmarł 6 IX 1092 lub 1093 r. na zamku w Pradze. Miejsce jego po-chówku nie jest znane.

Tron czeski objął jego bratanek Brzetysław.

O J C IEC : Wratysław II (zob. s. 30). MA TK A : Adelajda (Adleta) węgierska (zob. s. 31 w biogr. Wratysława II). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 31 w biogr. Wratysława II. BRZETYSŁAW II Na świat przyszedł zapewne ok. 1060 r. Po śmierci stryja jesienią 1092 lub 1093 r. został księciem czeskim. W 1097 r. usunął jego synów, Oldrzycha i Lutolda (zob. ss. 34 i 35), po czym przejął kon-trolę nad Brnem i Znojmem, które w 1099 r. przekazał swojemu młodszemu bratu Borzywojowi. Żoną Brzetysława II została we wrześniu 1094 r. : Lutgarda

Była ona córką Adalberta I Bezwolnego, hrabiego Windbergu i Bogen (uznawanego przez część badaczy za syna margrabiego au-

BRZETYSŁAW II

39

striackiego Ernesta z dynastii Babenbergów), i jego żony Lutgardy z Regensburga, być może córki Fryderyka II, hrabiego Diessen oraz wójta katedralnego w Regensburgu (Ratyzbonie). Urodziła się za-pewne ok. 1075 r., a zmarła 31 XII po 1120 r. Syn: 1 Brzetysław

Urodził się po 1094 r. Pretendent do czeskiego tronu , w 1126 r. na rozkaz Sobiesława I Udalryka został uwięziony i 20 lub 30 VI 1130 r. oślepiony. Zmarł 8 III zapewne w 1131 r. lub też wkrót-ce potem. Nie wiadomo, czy założył rodzinę.

BRZETYSŁAW II Został śmiertelnie raniony przez rycerza Lorka, nasłanego zapewne przez ród Wrszowców, 20 XII 1100 r. podczas polowania w lasach pod Zbečnem. Zmarł w nocy z 21 na 22 XII tego roku i spoczął w bazylice (późniejszej katedrze) św. Wita w Pradze.

Jego następcą został młodszy przyrodni brat Borzywoj.

O J C IEC : Wratysław II (zob. s. 30). MA TK A : Swatawa Piastówna (zob. s. 32 w biogr. Wratysława II). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 32 w biogr. Wratysława II. BORZYWOJ II Urodził się ok. 1065 r. W 1099 r. Brzetysław II przekazał mu Brno oraz Znojmo (południowe Morawy), odebrane wcześniej synom Konrada I (zob. s. 34 i następne). Po śmierci starszego brata w grudniu 1100 r. zasiadł na czeskim tronie, co naruszyło stosowa-ną dotąd zasadę senioratu. W 1101 r. zmuszony był zwrócić posia-daną część Moraw kuzynom z linii brneńskiej. W 1107 r. utracił rządy wskutek intryg Światopełka, księcia ołomunieckiego (zob. następny biogr.). Po jego śmierci (1109) próbował odzyskać władzę


BORZYWOJ II



40

zwierzchnią, jednak tron praski zajął wówczas jego młodszy brat Władysław. Spór między synami Wratysława II rozstrzygnął cesarz niemiecki Henryk V, który w styczniu 1110 r. zawezwał obu książąt do Rokiczan koło Starego Pilzna. Tam oficjalnie potwierdził władzę książęcą Władysława i nakazał uwięzić Borzywoja. Żoną Borzywoja II została (18 X 1100 r. w Znojmie) : Gerberga (Helberga)

Była ona córką Luitpolda (Leopolda) II Pięknego, margrabiego Austrii z dynastii Babenbergów, i jego żony Idy (Ity), wywodzącej się być może z rodu hrabiów Formbach; jej (starsza) siostra Ida poślubiła księcia znojemskiego Lutolda (zob. s. 36 w biogr. Konra-da I). Po objęciu władzy w Czechach przez Władysława I i ucieczce męża na Wegry (1120) powróciła do Austrii, gdzie otrzymała od swojego brata Luitpolda III uposażenie w postaci nadań ziemskich. U schyłku życia osiadła w klasztorze benedyktynek w Göttweig nieopodal Krems (czes. Kremže) nad Dunajem i tam zmarła 13 VII 1142 r. Została najprawdopodobniej pochowana w klasztorze bene-dyktynek w Göttweig. Potomstwo {1–6}: 1 Jaromir

Pan (według legendy założyciel) grodu Jaromierzyce (Jaromĕrice) nad Rokitną. Zmarł przed 1135 r. lub też 15 III 1138 r.

Imię oraz filiacja jego małżonki nie są znane. Ich synem był : (i) Henryk (Konrad ?)

Nic bliższego o nim nie wiadomo. Zmarł w 1167 r. 2 Spitygniew

W 1141 r. brał udział w pielgrzymce do Ziemi Świętej, co po-świadcza kolejna kontynuacja Kroniki Kosmasa : Monachi Sazavensis Continuatio Cosmæ. To samo źródło odnotowuje zgon księcia pod 3 I 1157 r. Nic nie wiadomo o jego żonie ani dzieciach.

3 Lupold (Leopold) W 1135 r. Sobiesław I Udalryk przekazał mu Ołomuniec, odebra-ny wcześniej potomkom Ottona II Czarnego (zob. s. 27 w biogr. Brzetysława I), już jednak w 1137 r. książę czeski usunął Lupolda z Moraw i ofiarował Ołomuniec własnemu synowi Władysła-wowi. Lupold zmarł po 1142 r. (ok. 1157?). Nie wiadomo czy się ożenił i czy pozostawił potomstwo.

4 Bolesław Wzmiankowany w 1146 r.

41

5 Albrecht Zmarł 7 IV, jeszcze przed ojcem, a zatem przed lutym 1124 r.

6 Ryksa Zmarła 27 II, przed lutym 1124 r.

BORZYWOJ II W 1117 r. powrócił do Czech i po dobrowolnym zrzeczeniu się władzy przez Władysława I ponownie zasiadł na praskim tronie, jednak w 1120 r. po raz kolejny utracił władzę na rzecz młodszego brata i zbiegł do sąsiednich Węgier. Zmarł 2 II 1124 r. Jego zwłoki przewieziono do Czech i złożono w praskiej bazylice (późniejszej katedrze) św. Wita.

W latach 1107–09 na praskim tronie zasiadał książę ołomuniecki Światopełk, wnuk Brzetysława I.

O J C IEC : Otto (Ota) I Piękny, książę na Ołomuńcu (zob. s. 25 w biogr.

Brzetysława I). MA TK A : Eufemia (węgierska?) (zob. s. 25 w biogr. Brzetysława I). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 26 w biogr. Brzetysława I. ŚWIATOPEŁK Urodził się przypuszczalnie w latach 80. XI w. Imię księcia wskazu-je na ruskie koligacje jego matki, przypuszczalnie córki króla węgier-skiego Andrzeja I i po matce wnuczki wielkiego księcia kijowskiego Jarosława Mądrego. Po śmierci ojca w 1086 (1087?) r. został wraz z bratem Ottonem wywieziony przez matkę do Brna, podczas gdy księstwo ołomunieckie zajął Wratysław II. W latach 1091–92 księż-na Eufemia (Ludmiła) odzyskała kontrolę nad Ołomuńcem, który w 1095 r. przekazała Światopełkowi i Ottonowi. Po wygnaniu Bo-rzywoja II i zajęciu Pragi w 1107 r. Światopełk został osadzony na czeskim tronie.


ŚWIATOPEŁK



42

Z nieznaną małżonką miał syna: 1 Wacław Henryk

Urodził się zapewne ok. 1107 r. Po ucieczce Ottona II Czarnego (zob. s. 25) do Niemiec w 1125 r. otrzymał od Sobiesława I Udalryka księstwo ołomunieckie. W 1129 r. książę praski wysłał go z misją wojskową na Węgry, jednak Wacław Henryk zmarł już 1 III 1130 r. wskutek „gorączki”. Jego ciało przewieziono do Ołomuńca i złożono u boku ojca w bazylice (obecnej katedrze) św. Wacława.

ŚWIATOPEŁK Został zamordowany 21 IX 1109 r. w obozie wojskowym podczas wyprawy na Polskę. Według różnych przekazów morderstwa doko-nał rycerz nasłany przez Jana Częstę z rodu Wrszowców, bądź też osobiście Wiprecht II z Grójca (zob. s. 32), działający na rzecz swo-jego szwagra Borzywoja II. Książę Światopełk spoczął w bazylice św. Wacława w Ołomuńcu.

Tron czeski objął Władysław, młodszy brat Borzywoja II.

O J C IEC : Wratysław II (zob. s. 30). MA TK A : Swatawa Piastówna (zob. s. 32 w biogr. Wratysława II). RO DZ EŃST WO : zob. s. 32 w biogr. Wratysława II. WŁADYSŁAW I Urodził się zapewne ok. 1070/80 r. Po śmierci księcia Światopełka (biogr. poprzedni) we wrześniu 1109 r. zajął Ołomuniec i uwięził Ottona (Otę) II Czarnego, brata zmarłego, wyznaczonego jego suk-cesorem przez króla niemieckiego Henryka V (zob. s. 26 w biogr. Brzetysława I), co pozwoliło mu objąć władzę w Czechach; pod-czas zjazdu w Rokiczanach w styczniu 1110 r. Henryk V potwier-dził jego status księcia Czech. W 1113 r. zmarł książę brneński

WŁADYSŁAW I

43

Oldrzych (zob. s. 34), co pozwoliło Władysławowi na zajęcie jego dzielnicy ; w tym samym roku zwrócił Ołomuniec Ottonowi Czar-nemu, a w 1115 r. przekazał Brno i Znojmo swojemu młodszemu bratu Sobiesławowi. Żoną Władysława I została przed 1111 r. (zapewne ok. 1110 r.) : Rycheza (Ryksa)

W Czechach zwana Reiczką, była ona córką Henryka I (Star- szego), hrabiego Bergu, i jego żony Adelajdy z Mochental (przy-puszczalnie córki Dypolda (Teobalda) III, hrabiego Cham); jej młodsza siostra Zofia została po 1113 r. żoną wzmiankowanego wyżej księcia ołomunieckiego Ottona II Czarnego (zob. s. 26). Uro-dziła się zapewne ok. 1095 r. Po śmierci męża, poróżniona z jego sukcesorami, wiosną 1125 r. opuściła Czechy i wyjechała do Nie-miec. Zmarła w połogu 27 IX 1125 r. w klasztorze Reichenbach koło Regensburga (Ratyzbony), gdzie również spoczęła. Potomstwo {1–5}: 1 Swatawa

Urodziła się zapewne ok. 1110/12 r. (przed 1113 r.), skoro już w lipcu 1124 r. wyszła za Fryderyka IV, wójta katedralnego w Re-gensburgu (Ratyzbonie) oraz wójta Oberaltaich (zm. Jerozolima 29 X 1120), syna Fryderyka III, wójta katedralnego w Ratyzbo-nie, i jego żony Lutgardy, córki Ulryka III, hrabiego Ratelburga (Formbach); po zaślubinach zmieniła imię na Lutgarda. Zmarła bezdzietnie 19 II po 1126 r. Po jej śmierci Fryderyk IV ożenił się (ok. 1134 r.?) z Juttą, córką Dypolda (Teobalda) III, margrabiego Vohburga, i miał z nią syna.

2 WŁADYSŁAW II (zob. s. 52). 3 Henryk

Urodził się zapewne ok. 1116/24 r. (w latach 1110–15?), alterna-tywnie mógł być młodszy od Dypolda (Teobalda) (zob. s. 44). Po śmierci ojca (1125) był wraz z Dypoldem przetrzymywany w Pradze, na dworze Sobiesława I Udalryka. Wolność odzyskał w r. 1140 po dojściu do władzy starszego brata Władysława II, któremu towarzyszył w latach 1147–48 podczas drugiej krucjaty, dowodzonej przez króla niemieckiego Konrada III, natomiast pod nieobecność Władysława I w Czechach (1158–59) sprawo-wał w jego imieniu urząd regenta. Zapewne w latach 1163–69 po raz kolejny wyjechał do Ziemi Świętej, gdzie przywdział habit joannity. Zmarł 1 VIII po 1169 r.

Żoną Henryka została zapewne ok. 1145/50 r. :



44

Małgorzata Jej pochodzenie nie jest znane. Zmarła przypuszczalnie przed pielgrzymką męża do Jerozolimy (lata 1163–69). Potomstwo {(i)–(iii)} : (i) Elżbieta

Norbertanka w Doksanach koło Litomierzyc. Zmarła 3 III po 1197 r.

(ii) Małgorzata Norbertanka w Doksanach koło Litomierzyc. Zmarła 13 VII po 1197 r. (w początkach XIII w.).

(iii) HENRYK BRZETYSŁAW (zob. s. 62). 4 Dypold (Teobald) I

Urodził się zapewne ok. 1118/24 r., alternatywnie mógł być star-szy od Henryka. Po śmierci ojca (1125) był wraz Henrykiem wię-ziony w Pradze przez Sobiesława I Udalryka, wolność odzyskał po objęciu czeskiego tronu przez Władysława II w 1140 r. Pod nieobecność w kraju obu braci (w latach 1147–48 uczestniczyli w drugiej wyprawie krzyżowej) sprawował urząd regenta. Był ponadto władcą księstwa we wschodnich Czechach, wydzielone-go mu przez Władysława II. Brał udział w wyprawie cesarza Fry-deryka Barbarossy do Rzymu (1166) i zmarł w drodze powrotnej 15 VIII 1167 r. (we Włoszech), na skutek zarazy szerzącej się w obozie cesarskim. Kości księcia, po oddzieleniu od ciała, które pochowano na miejscu śmierci, przewieziono do Pragi i złożono w bazylice św. Wita.

Żoną Dypolda I została w latach 1147–55 (w 1153 r.?) : Margrabianka brandenburska Jej imię nie jest znane (dawniejsze opracowania zwały ją, całko-wicie bezpodstawnie, Gertrudą lub Małgorzatą). Była ona córką Albrechta Niedźwiedzia, margrabiego brandenburskiego i księcia saskiego z dynastii askańskiej, oraz jego żony Zofii, córki Herma-na I, hrabiego Windbergu, Ratelbergu i Winzenburga, margra-biego saskiego. Urodziła się zapewne ok. 1130/41 r., a zmarła w bliżej nieokreślonym czasie po 1158 r. LINIA DYPOLDA (DYPOLDOWICZE ) Dzieci Dypolda I i jego małżonki {(i)–(ii)} : (i) Dypold (Teobald) II

Urodził się ok. 1154/62 r. Po śmierci ojca (1167) najpraw-dopodobniej odziedziczył po nim księstwo we wschodnich Czechach (Czasław, Chrudim, Wratysław i Kourzym). W r.

45

1187, poróżniony z księciem Biedrzychem, musiał uchodzić z ojczyzny. Powrócił do Czech wiosną 1189 r. po objęciu władzy przez Konrada II Ottona. Najpóźniej w maju tego roku wyruszył do Ziemi Świętej na trzecią krucjatę, dowo-dzoną przez cesarza Fryderyka Barbarossę i zmarł 21 lub 22 XI 1190 r. (pod Akką?).

Żoną Dypolda została poślubiona przypuszczalnie w la-tach 1175–80: Adelajda Zbysława Była ona córką Bolesława I Wysokiego, księcia śląskiego z dynastii Piastów, oraz zaślubionej mu Swinisławy (Zwini-sławy), córki Wsiewołoda II Olegowicza, księcia czernihow-skiego i wielkiego księcia kijowskiego; jak wykazał niezbicie A. Szczawiński, błędny okazał się przyjmowany we wcze-śniejszej literaturze pogląd, jakoby była ona żoną Dypolda III (zob. poniżej). Urodziła się między 1157 a 1166 r., a zmarła 29 III po 1214 r. w klasztorze cysterek w Trzebni-cy, gdzie spoczęła w krypcie św. Bartłomieja. Potomstwo {(a)–(d)}: (a) Dypold (Teobald) III Borzywoj

Urodził się ok. 1176/81 r. Od śmierci ojca (1190) wspólnie z braćmi (za wyjątkiem najmłodszego Otto-na) zarządzał księstwem we wschodnich Czechach, na które składały się Czasław, Chrudim, Wratysław i Ko-urzym z przyległościami. Ok. 1202 r. Dypoldowicze zostali wygnani ze swojej dzielnicy przez Przemysła Ottokara I, jednak po interwencji króla niemieckiego (Filip Szwabski nadał nawet 24 IV 1203 r. Dypoldowi III Czechy w lenno, jednak plan osadzenia go na pra-skim tronie nie został przez Hohenstaufa zrealizowa-ny), najwcześniej z końcem 1204 r. Ottokar zmuszony był zwrócić im ojcowiznę. Po raz drugi synowie Dy-polda II utracili swoje księstwo w 1233 lub 1234 r., wypędzeni przez króla Wacława I ; schronili się wów-czas na śląskim dworze swojego wuja Henryka I Bro-datego. Nadał on Dypoldowi III kasztelanię śremską (Śrem nad Wartą), jednak już w 1235 lub 1236 r. w trakcie najazdu Wielkopolan książę czeski postradał tam życie. Brak jest jakichkolwiek wzmianek o jego żonie lub dzieciach.



46

Dawniejsze opracowania (m.in. Genealogia W. Dwo-rzaczka) czyniły jego żoną Zbysławę Adelajdę, księż-niczkę śląską, która obdarzyć go miała synami : Otto-nem, Bolesławem, Sobiesławem, Borzywojem oraz Przemysłem. A. Szczawiński dowiódł jednak, że Zby-sława Adelajda nie była żoną, lecz matką Dypolda III, Borzywoj to faktycznie jego drugie imię, zaś pozosta-li „synowie” – za wyjątkiem Przemysła, który jest naj-prawdopodobniej rzekomym przedstawicielem dyna-stii – byli w istocie braćmi tego księcia (zob. poniżej).

(b) Sobiesław Urodził się zapewne ok. 1177/82 r. Po śmierci ojca podczas wyprawy krzyżowej (1190) wspólnie z braćmi został władcą odziedziczonego po nim księstwa we wschodnich Czechach. Ok. 1202 r. król czeski Prze-mysł Ottokar I wygnał synów Dypolda II, lecz w koń-cu 1204 r., pod naciskiem cesarza, zmuszony był oddać im ojcowiznę. Ponownie Dypoldowicze utracili swoje władztwo w 1233 lub 1234 r., wygnani z Czech przez króla Wacława I, po czym znaleźli azyl na Śląsku u swo-jego wuja Henryka I Brodatego. Sobiesław zmarł tam (10 XI) ok. 1247/55 r. i spoczął najpewniej w klaszto-rze cysterek w Trzebnicy. Nie wiadomo, czy się ożenił i czy pozostawił potomstwo.

(c) Bolesław Zwany był Szepiołką, co wskazuje na wadę wymowy (seplenienie). Urodził się między 1183 r. a marcem 11-1189 r. Od śmierci ojca w 1190 r. wspólnie ze starszy-mi braćmi zarządzał (z uwagi na wiek, w początkowym okresie jedynie nominalnie) księstwem we wschodnich Czechach. Ok. 1202 r. wraz z braćmi udał się na wy-gnanie do Niemiec, skąd synowie Dypolda II powrócili najwcześniej w 1204 r. Po raz drugi Dypoldowicze zostali wygnani w 1233 lub 1234 r. i schronili się na dworze śląskim, u swojego wuja Henryka I Brodatego. Bolesław Szepiołka poległ walcząc u boku jego syna Henryka II Pobożnego 9 IV 1241 r. w bitwie z Tatara-mi pod Legnicą. Został pochowany w klasztorze cy-sterskim w Lubiążu. Najprawdopodobniej nie był żo-naty i nie dochował się dzieci.

47

(d) Otto (Ota) Urodził się ok. 1188/90 r. i od młodości poświęcił się karierze duchownej. 8 I 1207 r. został mianowany sub-diakonem, zaś między wiosną 1211 r. a późną jesienią następnego roku objął godność prepozyta magdebur-skiego. Zmarł między 16 VIII a 26 IX 1225 r. i został najprawdopodobniej pochowany w magdeburskiej kate-drze św. Maurycego.

(ii) Jadwiga Urodziła się między ok. 1154 r. i 1162 r. Ok. 1166/75 r. poślubiła Fryderyka I, hrabiego Breny od 1156 r. (ur. między 27 II 1142 a 19 V 1145, zm. 4 I 1182), syna Konrada I Wiel-kiego, margrabiego Miśni i Łużyc z dynastii Wettynów, oraz Lutgardy, córki Adalberta (Albrechta), hrabiego Elchingen. Ich dziećmi byli : 1 Zofia, opatka w Kwedlinburgu (ur. zapewne ok. 1173/75,

zm. 1225/26). 2 Otto I, hrabia Breny (ur. zapewne ok. 1175/78, zm.

1203). 3 Fryderyk II, hrabia Breny i Wettynu, później templariusz

w Syrii (ur. ok. 1178/82, zm. 1221); zapewne w latach 1204–12 (nie w 1181 r., jak dotąd przyjmowano) pojął za żonę Judytę (ur. ok. 1183, zm. 1220), córkę Fryderyka z Turyngii, hrabiego Ziegenhain, i miał z nią potomstwo.

Jadwiga zmarła 19 II 1211 r. i została pochowana w ufun-dowanym przez siebie klasztorze augustianek w Brenie.

5 Dziecko Urodziło się i zmarło we wrześniu (krótko przed 27 IX) 1125 r. w klasztorze Reichenbach koło Regensburga (Ratyzbony), gdzie zostało pochowane razem z matką.

WŁADYSŁAW I W 1117 r. dobrowolnie zrzekł się tronu na rzecz Borzywoja II, lecz w 1120 r. w bliżej nieznanych okolicznościach ponownie odsunął starszego brata od władzy. Zmarł 12 IV 1125 r. i został pochowany w ufundowanym przez siebie klasztorze benedyktyńskim w Kladru-bach (Kladruby nad Labem).

W 1123 r. za namową żony wyznaczył swoim dziedzicem szwa-gra, księcia ołomunieckiego Ottona II, lecz na krótko przed śmier-cią zmienił testament i desygnował sukcesorem swojego młodszego brata, Sobiesława Udalryka.



48

O J C IEC : Wratysław II (zob. s. 30). MA TK A : Swatawa Piastówna (zob. s. 32 w biogr. Wratysława II). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 32 w biogr. Wratysława II.

SOBIESŁAW I UDALRYK Przyszedł na świat zapewne ok. 1075/80 r. (w latach 1086–87?). Po objęciu władzy w Pradze przez księcia ołomunieckiego Światopełka (1107) wraz ze starszym bratem Borzywojem II schronił się u krew-nych w Polsce. W 1110 r. wziął udział w wyprawie Bolesława Krzy-woustego na Czechy, w wyniku której zasiadający od niedawna na praskim tronie Władysław I zmuszony był wydzielić Sobiesławowi Žatec nad Ohrzą (1111). Stosunki między braćmi dalekie były jed-nak od poprawności i w 1113 r. Sobiesław Udalryk uciekł na dwór polski. Za pośrednictwem Bolesława Krzywoustego doprowadzono wówczas do ugody i w 1115 r. Sobiesław otrzymał od starszego brata Hradec Králové, jeszcze w tym samym roku zamieniony na księstwa brneńskie i znojemskie w południowych Morawach. Nie-bawem między braćmi na nowo rozgorzał konflikt i w 1123 r. Wła-dysław I pozbawił Sobiesława dzielnicy południowomorawskiej, przekazując Brno Ottonowi II Czarnemu z Ołomuńca, wyznaczo-nemu ponadto następcą praskiego tronu (por. s. 26 w biogr. Brzety-sława I), Znojmo zaś księciu Konradowi II (zob. s. 36 w biogr. Konrada I). Niemniej za sprawą księżnej wdowy Swatawy oraz bi-skupa Ottona z Bambergu u schyłku życia Władysława I nastąpiło ostateczne pojednanie zwaśnionych braci i umierający książę desy-gnował Sobiesława swoim sukcesorem. Po śmierci Władysława w kwietniu 1125 r. Sobiesław Udalryk objął władzę w Czechach. Wobec ucieczki Ottona Czarnego do Niemiec (1125), zajął Brno, które następnie ofiarował księciu Wratysławowi (zob. s. 34), a 18 I 1126 r. pod Chlumcem pokonał armię cesarza Lotara III i sprzy-mierzonego z nim Ottona ołomunieckiego, który poległ podczas

SOBIESŁAW I UDALRYK

49

bitwy. W 1128 r. zajął księstwo znojemskie i uwięził Konrada II, najpóźniej w tym samym roku zdołał usunąć Wratysława z Brna, a po śmierci księcia Wacława Henryka w 1130 r. (zob. s. 42 w biogr. Światopełka) zagarnął Ołomuniec. W tym samym roku zawarł ugo-dę z Wratysławem brneńskim i zwrócił mu jego dzielnicę, w 1134 r. oddał Znojmo Konradowi II, a rok później przekazał księstwo oło-munieckie swojemu bratankowi Lupoldowi, synowi Borzywoja II (zob. s. 40 w jego biogr.) ; w 1137 r. usunął jednak Lupolda i osadził w Ołomuńcu własnego syna Władysława. Żoną Sobiesława I Udalryka została ok. 1120 (1123) r. : Adelajda (Adleta)

Była ona córką Almosa, księcia węgierskiego oraz króla Kroacji (zob. s. 109 w biogr. Gézy I, króla Węgier). Urodziła się zapewne w latach 1105–07(10), a zmarła 15 IX 1140 r. i została pochowana u boku małżonka w kolegiacie pw. śś. Piotra i Pawła na praskim Wyszehradzie. Potomstwo {1–6}: 1 Maria

Urodziła się przypuszczalnie w latach 1120/23–25/48, alterna-tywnie była młodsza od swojego brata Władysława i na świat przyszła po 1125/28 r. 28 IX 1138 r. w Ołomuńcu poślubiła Luitpolda (Leopolda) IV Hojnego (der Freigebige), margrabiego Austrii od 1136 r. oraz księcia Bawarii od 1139 r. (ur. ok. 1108, zm. Niederalteich 18 X 1141), syna Luitpolda (Leopolda) III Święte-go (zwanego także Pobożnym), margrabiego austriackiego z dy-nastii Babenbergów, oraz jego (drugiej) żony Agnieszki z Wai-blingen, córki Henryka IV, cesarza rzymsko-niemieckiego. Po śmierci Luitpolda, z którym nie miała dzieci, wyszła za mąż za Hermana III Wielkiego, margrabiego Badenii od 1130 r. (ur. ok. 1100/05, zm. po 12 VII 1253, może 16 I 1160), syna Hermana II, margrabiego Werony oraz hrabiego w Bryzgowii, pierwszego margrabiego Badenii, potomka dynastii Zähringen, i jego żony Judyty (z Backnang-Sulichgau, córki Hesso III, pana Backnang) ; Herman III był wcześniej żonaty z Bertą, której filiacja nie jest znana, i miał z nią syna. Ze swoją drugą małżonką dochował się jedynej córki : 1 Gertruda (zm. przed III 1225); jej mężem został (ok. 1180 r.)

Albrecht (Albert) II, hrabia Dagsburga (zm. 1211 lub 1212), z którym miała potomstwo.

Maria zmarła w nieznanym czasie po 1172 r.



50

2 Władysław Urodził się zapewne ok. 1125/28 r., alternatywnie mógł być star-szy od swojej jedynej siostry. W 1137 r. ojciec przekazał mu w zarząd księstwo ołomunieckie, przeznaczył go także na swoje-go sukcesora w Pradze (z naruszeniem stosowanej dotąd zasady senioratu). Ustalenia te zatwierdził król niemiecki Konrad III Hohenstauf podczas zjazdu w Bambergu (IV 1138) oraz pano-wie czescy zwołani w tym samym roku przez Sobiesława I do Sadská. Niemniej po śmierci Sobiesława na czeski tron został wyniesiony Władysław II, który przekazał Ołomuniec Ottonowi III Detlebowi (zob. s. 26 w biogr. Brzetysława I). Zimą 1141 r. książę Władysław zbiegł na Węgry, jednak w 1146 r. pogodził się z kuzynem i powrócił do ojczyzny. Zmarł po 28 VI 1165 r.

Żoną Władysława została ok. 1152/55 r. : Margrabianka brandenburska Jej imię nie jest znane, była córką Albrechta Niedźwiedzia, mar-grabiego brandenburskiego i księcia saskiego z dynastii askań-skiej, oraz jego żony Zofii, córki Hermana I, hrabiego Windber-gu, Ratelbergu i Winzenburga, margrabiego saskiego; jej siostra została w zbliżonym czasie żoną Dypolda I, księcia we wschod-nich Czechach (zob. s. 44 w biogr. Władysława I). Urodziła się zapewne w latach 40. XII w., data jej śmierci nie jest znana. Mał-żeństwo to pozostało najprawdopodobniej bezdzietne.

3 SOBIESŁAW II (zob. s. 58). 4 Oldrzych (Udalryk)

Urodził się w 1134 r. Po śmierci ojca (luty 1140) i objęciu tronu przez Władysława II wraz z rodzeństwem musiał uciekać z kraju. Powrócił po zawarciu ugody z kuzynem i w 1152 r. otrzymał należący niegdyś do Sobiesława I Udalryka Hradec Králové. Już jednak w roku następnym opuścił swoją dzielnicę i zbiegł do Polski, a następnie (1157) do Niemiec, gdzie przebywał przez kolejne kilkanaście lat. Po detronizacji księcia Biedrzycha w r. 1173 cesarz Fryderyk I Barbarossa nadał Czechy Oldrzychowi, ten jednak przekazał władzę starszemu bratu, który zasiadł na praskim tronie jako Sobiesław II i w rewanżu osadził Oldrzycha w księstwie ołomunieckim (północne Morawy). Niebawem jed-nak Oldrzych popadł w konflikt z bratem i w 1174 r. został z jego rozkazu uwięziony. Zmarł 18 X 1177 r. nie odzyskawszy wolno-ści. Miejsce jego pochówku nie jest znane.

Pierwszą żoną Oldrzycha została (data nieznana) :

51

Cecylia Była ona córką Ludwika I, landgrafa Turyngii z dynastii Ludo-wingów, i jego żony Jadwigi z Gudensbergu (Hesja). Nie zacho-wały się żadne daty z życia Cecylii, wiadomo jednak, że była star-sza od swojej siostry Judyty (Jutty), drugiej żony Władysława II (zob. s. 54), urodzonej po 1135 r. ; niektóre opracowania podają ok. 1122 jako możliwą datę jej przyjścia na świat. Małżeństwo to pozostało zapewne bezdzietne.

Drugą żoną Oldrzycha została (zapewne w latach 70. XII w. w Niemczech): Zofia Była ona córką Ottona Bogatego, margrabiego Miśni z dynastii Wettynów, i poślubionej mu Jadwigi, córki Albrechta Niedźwie-dzia, margrabiego brandenburskiego oraz księcia saskiego. Uro-dziła się przypuszczalnie ok. 1150 r. Po śmierci Oldrzycha wy-szła powtórnie za mąż za Henryka IV, burgrabiego Regensburga (Ratyzbony) od 1174 r., zmarłego 4 I (1185?), syna burgrabiego Henryka III i jego pierwszej żony Berty, córki Luitpolda (Leo-polda) III Świętego (zwanego także Pobożnym), margrabiego Austrii ; nie mieli dzieci. Data śmierci Zofii nie jest znana. Córka: (i) Agnieszka

Na świat przyszła zapewne ok. 1175 r. w Niemczech i w młodości przywdziała habit mniszki w opactwie Gerbstedt (Saksonia). Jej dalsze losy nie są znane, można jednak przy-puszczać, że spędziła życie w swoim klasztorze, gdzie zmarła i gdzie również została pochowana.

5 WACŁAW II (zob. s. 61). 6 (?) Ludmiła

Być może nosząca to imię małżonka Mieszka I Plątonogiego, księcia opolskiego i krakowskiego, wywodziła się z dynastii Przemyśli-dów (dalsze szczegóły zob. s. 27 w biogr. Brzetysława I).

SOBIESŁAW I UDALRYK Zmarł po dłuższej chorobie 14 II 1140 r. w Hostinné (niem. Arnau) lub też w Hradcu Královym i został pochowany w kolegiacie śś. Piotra i Pawła na praskim Wyszehradzie.

Wbrew woli zmarłego na tron czeski został wyniesiony jego bra-tanek Władysław.



52

O J C IEC : Władysław I (zob. s. 42). MA TK A : Rycheza (Reiczka) z Bergu (zob. s. 43 w biogr. Władysława I). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 43 w biogr. Władysława I. WŁADYSŁAW II Urodził się zapewne ok. 1110/15 r. Po śmierci stryja w początkach 1140 r. został przez możnych obwołany jego sukcesorem i ubiega-jąc syna zmarłego, także Władysława, uzyskał inwestyturę od króla niemieckiego Konrada III. Jako wierny stronnik następcy Konrada, Fryderyka Barbarossy, otrzymał od Hohenstaufa czeską koronę kró-lewską (koronowany 18 IX 1158 r. w Regensburgu i wkrótce potem ponownie na zamku praskim – przypuszczalnie wraz z małżonką) ; w części opracowań figuruje z tej racji jako Władysław I. Po śmierci Ottona III Detleba (zob. s. 27 w biogr. Brzetysława I) w maju 1160 r. zajął księstwo ołomunieckie w północnych Morawach, które w r. 1162 (1169) przekazał własnemu synowi Biedrzychowi. Po 1161 r. wszedł ponadto w posiadanie części Moraw południowych z Brnem (zob. s. 36 w biogr. Konrada I). Pierwszą żoną Władysława II została ok. lub w 1140 r. : Gertruda

Była ona córką Luitpolda (Leopolda) III Świętego (Pobożnego), margrabiego Austrii z dynastii Babenbergów, i jego (drugiej) żony Agnieszki z Waiblingen, córki cesarza niemieckiego Henryka IV. Urodziła się po 1118 r., zapewne ok. lub w 1120 r. (W. Dworzaczek podaje datę dzienną 23 II 1120 r.), a zmarła 4 lub 5 VIII 1150 r. i spoczęła w ufundowanym przez jej męża klasztorze premonstra-tensów na praskim Strahowie. Potomstwo {1–5}: 1 BIEDRZYCH (FRYDERYK) (zob. s. 55). 2 Agnieszka

Urodziła się w pierwszej połowie lat 40. XII w. Od młodości była przeznaczona do życia klasztornego i przebywała u norber-

WŁADYSŁAW II

53

tanek w Doksanach koło Litomierzyc. W 1200 r. została ksienią klasztoru benedyktynek św. Jerzego przy zamku praskim, którą to godność sprawowała do śmierci w dniu 7 VI 1228 r. Spoczęła w kaplicy Panny Marii w swoim klasztorze.

3 Światopełk Urodził się przed 1145 r. Podczas nieobecności ojca w kraju w 1165 r. zamordował komornika królewskiego Wojsława, ra-niąc przy tym macochę, królową Judytę (Juttę), i w konsekwencji musiał uchodzić do sąsiednich Węgier. Zmarł w Niemczech 15 X po 1169 r. Miejsce jego pochówku nie jest znane.

Żoną Światopełka została ok. 1164 r. : Królewna węgierska Być może nosiła imię Odola lub Helwiga. Była córką Gézy II, kró-la Węgier (zob. s. 123 w jego biogr.) ; jej starsza siostra Elżbieta po 1157 r. poślubiła starszego brata Światopełka – księcia Bie-drzycha (zob. s. 55). Nie zachowały się żadne daty z jej życia, nie wiadomo także gdzie spoczęła.

Według jednej z hipotez (M. Wihoda) Światopełk mógł być ojcem Spitygniewa i Światopełka, książąt brneńskich (szczegóły zob. s. 35 w biogr. Konrada I).

4 Wojciech (Adalbert) Urodził się w 1145 r. W młodości przebywał klasztorze strahow-skim w Pradze (fundacji jego ojca), gdzie złożył śluby zakonne ; otrzymał następnie godność proboszcza w Mielniku. Po śmierci wuja, Konrada austriackiego, w 1168 r. został w jego miejsce wy-brany arcybiskupem Salzburga. Poróżniony z cesarzem, podczas zjazdu w Regensburgu (Ratyzbonie) w 1174 r. został złożony z urzędu i powrócił do Czech, gdzie objął swoje dawne probo-stwo mielnickie. Po upływie dekady, w 1183 r. ponownie uzyskał nominację na salzburski tron arcybiskupi . Sprawował także z ra-mienia papieża funkcję legata. Zmarł 7 lub 8 IV 1200 r. (może w kwietniu 1203?) i spoczął zapewne w katedrze salzburskiej.

5 (?) Córka (imię nieznane) Znawca genealogii Rurykowiczów Nicolai de Baumgarten wy-snuł hipotezę, że małżonka Jarosława Izajsławowicza, księcia wo-łyńskiego i wielkiego księcia kijowskiego (ur. 1143–47, zm. 7 III 1168), jednego z synów Izjasława II Pantalejmona Mścisławowi-cza, wielkiego księcia kijowskiego, mogła być córką Władysława II. Nowsze badania nad rodowodem Rurykowiczów (D. Dąb-rowski) podważają czeską filiację żony księcia Jarosława, wywo-



54

dząc ją z czernihowskiej gałęzi ruskiej dynastii lub też z moraw-skiej linii Przemyślidów, jako córkę księcia ołomunieckiego Ot-tona II Czarnego (zob. s. 28 w biogr. Brzetysława I).

Drugą żoną Władysława II została w 1153 r. : Judyta (Jutta)

Była ona córką Ludwika I, landgrafa Turyngii z dynastii Ludo-wingów, i jego żony Jadwigi z Gudensbergu ; jej starsza siostra Cecy-lia poślubiła Oldrzycha, późniejszego księcia ołomunieckiego (zob. s. 50 w biogr. Sobiesława I Udalryka). Urodziła się ok. 1130/35 r. (po 1135 r.). Nie zachowały się pisemne wzmianki o jej koronacji, najprawdopodobniej jednak została koronowana po wrześniu 1158 r. w Pradze, podczas wspólnej ceremonii z mężem. W 1173 r. towa-rzyszyła Władysławowi II podczas wygnania w swojej rodzinnej Turyngii. Można przypuszczać, że po śmierci Władysława II lub też po objęciu władzy przez syna Przemysła powróciła do Czech i osia-dła w klasztorze benedyktynek w Cieplicach, będącym jej fundacją. Zmarła 9 IX nieznanego bliżej roku. Jeśli to do niej należą szczątki złożone w klasztorze cieplickim, zgon królowej należałoby ustalić na okres po 1210 r. (osoba tam pochowana dożyła ponad 80 lat). Potomstwo {1–3}: 1 PRZEMYSŁ OTTOKAR I (zob. s. 64). 2 WŁADYSŁAW III HENRYK (zob. s. 63). 3 Ryksa

Urodziła się między ok. 1150 a 1167/70 r., przypuszczalnie ok. 1165 r. Jej mężem został ok. 1180 r. (w 1179 r. w Eger) Henryk I zwany Starszym, książę Mödling (pod Wiedniem) od ok. 1177 r., w latach 1179–82 wójt u św. Emmerama w Regensburgu (Ratyz-bonie) (ur. (ok.) 1158, zm. 31 VIII 1223), młodszy syn Henryka II Jasomirgotta, księcia Austrii i Bawarii, potomka dynastii Ba-benbergów, i jego drugiej żony Gertrudy, urodzonej jako Teo-dora, córka Andronika Komnena, biznatyjskiego sebastokratora. Z małżeństwa tego narodził się jedyny syn: 1 Henryk II Młodszy, książę Mödling (ur. 1182, zm. ok. 1230,

być może w 1236 lub 1233). Ryksa zmarła (w połogu) 19 IV 1182 r. i spoczęła w opactwie augustianów w Klosterneuburgu (Dolna Austria).

WŁADYSŁAW II W 1172 r. abdykował na rzecz syna Biedrzycha (Fryderyka) (zob. biogr. następny) i osiadł w ufundowanym przez siebie klasztorze

55

premonstratensów na Strahowie w Pradze ; po interwencji cesarskiej i usunięciu z tronu Biedrzycha (wrzesień 1173 r.) był jednak zmu-szony opuścić Czechy. Zmarł 18 I 1174 r. w Meranie (Turyngia) i został pochowany w katedrze miśnieńskiej, skąd jego prochy prze-niesiono później do klasztoru strahowskiego w Pradze.

O J C IEC : Władysław II (zob. s. 52). MA TK A : Gertruda austriacka (zob. s. 52 w biogr. Władysława II). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 52 w biogr. Władysława II. BIEDRZYCH Urodził się ok. 1142 r. W 1162 (1169) r. ojciec nadał mu Ołomu-niec w północnych Morawach, a w 1172 r. przekazał tron praski oraz południowe Morawy z Brnem. Już jednak we wrześniu 1173 r. podczas sejmu Rzeszy w Hermsdorfie Biedrzych został zdetronizo-wany przez Fryderyka I Barbarossę, zaś na praskim tronie osadzono syna Sobiesława I Udalryka, Sobiesława II (zob. s. 58). 23 I 1179 r. pod Lodĕnicami książę Biedrzych z pomocą cesarską pokonał So-biesława, po czym otrzymał od Barbarossy Czechy w lenno. Żoną Biedrzycha (Fryderyka) została po 20 I 1157 r. : Elżbieta

Była ona córką Gézy II, króla Węgier (zob. s. 121 w jego biogr.) ; jej młodsza siostra (Odola?, Helwiga?) została ok. 1164 r. żoną młodszego brata Biedrzycha, Światopełka (zob. s. 53 w biogr. Wła-dysława II). Na świat przyszła ok. 1144/45 (1144/50) r., zmarła natomiast 24 X po 1189 r. Miejsce jej pochówku nie jest znane. Potomstwo {1–6}: 1 Córka (Helena?)

Po zaślubinach przyjęła imię Ireny. Jej mężem został (być może ok. 1164 r.) (Piotr ?) Petraloifas-Komnenos, syn Aleksego Petraloifasa i jego żony Anny Komneny, której ojcem był Jan Rogerios Da-


BIEDRZYCH (FRYDERYK)



56

lassenos (Jan Roger), cezar i pretendent do tronu bizantyjskiego, a matką Maria Komnena, córka Jana II, cesarza Bizancjum. Nie są znane dzieci z tego małżeństwa, ani też dalsze losy Ireny.

2 Zofia Urodziła się przypuszczalnie ok. 1165/70 r. (przed 1176), a 23 IV 1186 r. w Aussig wyszła za mąż za Albrechta I Pysznego, mar-grabiego Miśni od 1190 r. oraz hrabiego Merseburga (ur. ok. 1158, zm. Krummenhennersdorf 24 VI 1195), syna Ottona Bo-gatego, margrabiego Miśni z dynastii Wettynów, oraz jego żony Jadwigi, córki Albrechta Niedźwiedzia, margrabiego brandenbur-skiego i księcia saskiego; starsza siostra Albrechta I, Zofia, była drugą żoną Oldrzycha, księcia ołomunieckiego (zob. s. 51 w biogr. Sobiesława I Udalryka). Albrecht I oraz jego małżonka docho-wali się córki : 1 Krystyna (wzmiankowana w latach 1227–51); jej mężem zo-

stał Hartman z Lobdeburga, pan Elsterbergu (wzmiankowany w latach 1222–37).

Zofia zmarła 25 III (24 V?) 1195 r. i została pochowana w klasz-torze cysterskim w Altzelle.

3 Ludmiła Na świat przyszła ok. 1170 r., a przed 25 VII 1180 r. poślubiła Adalberta III (IV), hrabiego Windberg-Bogen od 1167 r. (pod re-gencją, samodzielnie od ok. 1180 r.) oraz wójta w Prüfening od ok. 1180 r. (ur. 11 VII 1165, zm. 20 XII 1197), syna Bertolda II, hrabiego Windberg-Bogen (którego ród stanowił być może boczną odnogę austriackiej dynastii Babenbergów), i jego drugiej żony Lutgardy, córki Gebharda I, hrabiego Burghausen. Mieli razem następujące potomstwo: 1 Bertold III, hrabia Windberg-Bogen oraz wójt w Oberaltaich

i Niederaltaich (ur. ok. 1190, poległ pod Damietą 1218); jego żoną została Kunegunda (zm. po II 1249), córka Gebharda II z Hirschbergu, hrabiego Dollenstein.

2 Adalbert IV (V), hrabia Windberg-Bogen, wójt w Oberaltaich i Windbergu (ur. ok. 1191, zm. 15 I 1242); poślubił Rychezę, córkę Adalberta III, hrabiego Dillingen.

3 Luitpold, hrabia Windberg-Bogen, następnie kleryk, pro-boszcz katedry w Regensburgu (Ratyzbonie), wójt w Niederal-taich (ur. ok. 1195, zm. 1221).

Drugim mężem owdowiałej Ludmiły został w końcu październi-ka 1204 r. Ludwik I, książę Bawarii od 1183 r. (ur. Kelheim 23

57

XII 1173, zamordowany tamże 15 IX 1231), syn Ottona I, księ-cia bawarskiego z dynastii Wittelsbachów, i jego żony Agnieszki, córki Ludwika I, hrabiego Looz (Loon). Mieli razem syna: 1 Otto II Dostojny, książę bawarski i palatyn reński (ur. 1206,

zm. 1253); w 1222 r. ożenił się on z Agnieszką (ur. ok. 1201, zm. 1267), córką Henryka I Długiego (zwanego także Hano-werskim), księcia Brunszwiku oraz palatyna reńskiego, i miał z nią liczne potomstwo, m.in. Henryka I (XIII), księcia dolno-bawarskiego, ojca Béli V, króla Węgier (zob. s. 172 w jego biogr.).

Po śmierci drugiego męża w 1232 r. Ludmiła założyła klasztor cysterski w Seligenthal koło Landshut, gdzie zmarła 4 VIII 1240 r. i gdzie również została pochowana.

4 Władysław (Wratysław?) Zmarł młodo, przed 1180 r.

5–6 Olga i Małgorzata Pierwsza z wymienionych księżniczek zmarła po 21 VII 1163 r., druga zaś w dniu 28 VII 1183 r., obie w stanie panieńskim.

BIEDRZYCH Latem 1182 r. został zdetronizowany przez baronów niezadowolo-nych z jego rządów, a nowym władcą Czech obwołano margrabiego morawskiego Konrada Ottona (zob. s. 59) ; obalony Biedrzych zbiegł na dwór cesarski do Niemiec. Jesienią 1182 r., na sejmie Rze-szy w Regensburgu (Ratyzbonie), Fryderyk Barbarossa odsunął od władzy Konrada Ottona i restaurował na tron Biedrzycha. Książę umarł niespodziewanie 25 III 1189 r. podczas przygotowań do udziału w krucjacie i spoczął w bazylice (późniejszej katedrze) św. Wita przy zamku książęcym w Pradze.

Po jego śmierci władzę w Czechach objął na powrót margrabia morawski Konrad Otto. Natomiast w latach 1173–78 na tronie cze-skim zasiadał drugi z kolei syn Sobiesława I Udalryka, Sobiesław II.



58

O J C IEC : Sobiesław I Udalryk (zob. s. 48). MA TK A : Adelajda (Adleta) węgierska (zob. s. 49 w biogr. Sobiesława I

Udalryka). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 49 w biogr. Sobiesława I Udalryka. SOBIESŁAW II Urodził się zapewne w 1128 r. Po śmierci ojca (luty 1140) i objęciu tronu czeskiego przez Władysława II wraz z braćmi musiał ucho-dzić z kraju. W 1161 r. zajął Ołomuniec, stolicę północnych Mo-raw, wkrótce jednak został oblężony przez wojska króla czeskiego i dostał się do niewoli. Osadzony w Přimdzie, odzyskał wolność dopiero w 1173 r. na żądanie cesarza Fryderyka I Barbarossy. Był obecny na sejmie Rzeszy w Hermsdorfie we wrzesieniu 1173 r., podczas którego cesarz zdetronizował Biedrzycha (zob. s. 55) i na-dał Czechy w lenno młodszemu bratu Sobiesława, Oldrzychowi (zob. s. 50 w biogr. Sobiesława I Udalryka), a ten z kolei przekazał tron jemu. Żoną Sobiesława II została między 1173 a 1178 r. : Elżbieta

Była córką Mieszka III Starego, księcia wielkopolskiego oraz kra-kowskiego (zwierzchniego), założyciela wielkopolskiej linii dynastii Piastów, i jego pierwszej żony Elżbiety, królewny węgierskiej (zob. s. 119 w biogr. Béli II Ślepego). Urodziła się ok. 1152 r., a po śmier-ci Sobiesława, z którym nie miała dzieci, wyszła za mąż (po 29 I 1180) za potomka Wettynów Konrada II z Landsbergu, margrabiego Łużyc Dolnych i hrabiego Eilenburga od 1190 r. oraz hrabiego Groitzsch i Sommerschenburga (Seehausen) od 1207 r. (ur. po 13 IX 1159, zm. 6 V 1210), syna Dedona V Tłustego, margrabiego Łu-życ Dolnych, hrabiego Eilenburga i Groitzsch (Rochlitz), i jego żo-ny Matyldy, dziedziczki Sommerschenburga, córki Goswina, hrabie-go Heinsbergu. Miała z nim następujące potomstwo: 1 Konrad (ur. przed 1207, zm. przed majem 1210).

SOBIESŁAW II

59

2 Matylda (zm. 1255) ; jej mężem został w 1205 r. Albrecht II, margrabia brandenburski (ur. po 1172/75, zm. 1220), z którym miała potomstwo.

3 Agnieszka (zm. 1248) ; w 1211 r. poślubiła Henryka I Długiego (Hano-werskiego), księcia Brunszwiku i palatyna reńskiego (ur. ok. 1173, zm. 1227), i miała z nim potomstwo.

Elżbieta zmarła 2 IV 1209 r. i została pochowana w klasztorze cy-sterskim w Dobrilugk (Łużyce Dolne).

SOBIESŁAW II 23 I 1179 r. pod Lodĕnicami został zwyciężony przez wspomagane przez cesarza wojska księcia Biedrzycha, który ponownie zasiadł na czeskim tronie ; po klęsce zbiegł za granicę. Zmarł 9 lub 29 I 1180 r. na wygnaniu. Nie wiadomo, gdzie został pochowany.

Po śmierci Biedrzycha na tron czeski wstąpił margrabia moraw-ski Konrad Otto.

O J C IEC : Konrad II, książę znojemski (zob. s. 36 w biogr. Konrada I). MA TK A : Maria serbska (węgierska?) (zob. s. 36 w jego biogr.). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 37 w biogr. Konrada I. KONRAD II OTTO Urodził się prawdopodobnie w 1136 r. Wraz ze śmiercią ojca (po 1161 r.) odziedziczył księstwo znojemskie. Po ucieczce na Węgry Wacława II (zob. biogr. następny) w 1179 r. objął księstwo brneń-skie, a w 1182 r. wypędził z Ołomuńca Przemysła Ottokara, stając się władcą całych Moraw jako Konrad III Otto . Latem 1182 r. nieza-dowoleni z rządów Biedrzycha możni doprowadzili do jego wygna-nia i osadzili Konrada Ottona na stolcu praskim. Jesienią tego roku cesarz ponownie wprowadził Biedrzycha na tron czeski, a Konrad Otto otrzymał w ramach rekompensaty tytuł margrabiego Moraw, który miał podkreślać niezależność dzielnicy morawskiej od Czech.


KONRAD II OTTO



60

Po nagłej śmierci Biedrzycha, w maju 1189 r. cesarz nadał Konra-dowi Ottonowi inwestyturę na księstwo czeskie. Jeszcze w tym sa-mym roku książę przekazał Brno Spitygniewowi i Światopełkowi, synom Wratysława brneńskiego (zob. s. 35 w biogr. Konrada I), a Ołomuniec – Włodzimierzowi i Brzetysławowi, synom Ottona III Detleba (zob. ss. 27 i 28 w biogr. Brzetysława I), samemu zatrzymu-jąc księstwo znojemskie. Żoną Konrada II Ottona została przed 1176 r. : Heilika

Była ona córką Ottona IV, palatyna Wittelsbach (młodszego bra-ta księcia bawarskiego Ottona I), i jego żony Benedykty, córki Ma-gnolda, hrabiego Wörth (Donau-Wörth). Urodziła się przypuszczal-nie ok. 1160 r., zmarła zaś 13 VIII po 1198 r. lub też po 1214 r. Jej małżeństwo z Konradem Ottonem pozostało najprawdopodobniej bezdzietne, w każdym razie nic nie wiadomo o pochodzącej z niego progeniturze.

KONRAD II OTTO W 1191 r. towarzyszył królowi Henrykowi VI Hohenstaufowi pod-czas wyprawy do Włoch, podczas której władca Niemiec został ko-ronowany na cesarza. 9 IX tego roku w pobliżu Neapolu padł ofiarą zarazy szerzącej się w obozie cesarskim. Początkowo ciało księcia spoczęło w klasztorze benedyktyńskim na wzgórzu Monte Cassino, skąd zostało później przewiezione do Pragi.

Jego następcą na czeskim tronie został Wacław, młodszy brat Sobiesława II, najstarszy żyjący wówczas przedstawiciel dynastii, sprawujący podczas pobytu Konrada Ottona w Italii rządy w jego imieniu.

61

O J C IEC : Sobiesław I Udalryk (zob. s. 48). MA TK A : Adelajda (Adleta) węgierska (zob. s. 49 w biogr. Sobiesława I

Udalryka). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 49 w biogr. Sobiesława I Udalryka. WACŁAW II Urodził się w 1137 r. Po rychłej śmierci ojca w lutym 1140 r. i wstą-pieniu na tron stryja, Władysława II, wraz z braćmi musiał uciekać z kraju. Powrócił po objęciu władzy w Czechach przez Sobiesława II (jesień 1173) i otrzymał od niego księstwo brneńskie na południu Moraw. W 1174 r. Sobiesław przekazał mu także północne Morawy z Ołomuńcem, odebrane średniemu z braci Oldrzychowi (zob. s. 50), który popadł w niełaskę. Po ponownym zdobyciu tronu przez Bie-drzycha z początkiem 1179 r. Wacław zbiegł na Węgry tracąc dziel-nicę, jednak w 1184 r. niezadowoleni z rządów Biedrzycha możni nakłonili go do powrotu ; najechał wówczas Pragę, lecz nie zdołał jej zdobyć. W późniejszym czasie sprzymierzył się z następcą Bie-drzycha, Konradem II Ottonem (poprzedni biogr.), który w 1191 r. powierzył mu zarząd kraju na czas swojej nieobecności. Po niespo-dziewanej śmierci Konrada Ottona we Włoszech (wrzesień 1191 r.) został obwołany jego sukcesorem.

WACŁAW II Z początkiem 1192 r. został usunięty przez cesarza, który za namo-wą biskupa praskiego Henryka Brzetysława (zob. biogr. następny) nadał Czechy w lenno synowi Władysława II – Przemysłowi Otto-karowi (zob. s. 64). Obalony książę dostał się do niewoli margrabie-go Miśni Albrechta, szwagra Ottokara. Źródła milczą na temat jego dalszych losów, przypuszczalnie zmarł w miśnieńskim więzieniu. Bezżenny, nie pozostawił dzieci.


WACŁAW II



62

O J C IEC : Henryk, syn Władysława I (zob. s. 43 w jego biogr.). MA TK A : Małgorzata (zob. s. 44 w biogr. Władysława I). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 44 w biogr. Władysława I. HENRYK BRZETYSŁAW Urodził się zapewne w latach 50. XII w. Od młodości przeznaczo-ny był do kariery kościelnej . W 1182 r. z nominacji kuzyna, arcybi-skupa salzburskiego Wojciecha (Adalberta) (zob. s. 53 w biogr. Władysława II), uzyskał urząd diakona; w tym samym roku został wybrany biskupem Pragi (intronizowany 23 V w Moguncji). Prze-ciwny Wacławowi II, z początkiem 1192 r. wyjechał na dwór cesar-ski, gdzie uzyskał od Henryka VI nadanie Czech w lenno swojemu kuzynowi, Przemysłowi Ottokarowi (zob. s. 64), a Moraw jego bra-tu – Władysławowi Henrykowi (zob. następny biogr.). Późnym la-tem (na przełomie lipca i sierpnia) 1193 r. z pomocą cesarską obalił jednak Ottokara i sam zajął czeski tron. W 1194 r. usunął także Władysława Henryka z Marchii Morawskiej, przekazał Ołomuniec z powrotem synom Ottona III Detleba (zob. ss. 27 i 28 w biogr. Brzetysława I), a Brno – dziedzicom Konrada I (zob. s. 35 w jego biogr.), sam natomiast zatrzymał księstwo znojemskie.

HENRYK BRZETYSŁAW Zmarł po długiej chorobie 15 lub 19 VI 1197 r. w Chebie (niem. Eger) i został pochowany w klasztorze norbertanek w Doksanach nieopodal Litomierzyc.

Księciem czeskim został wybrany Władysław Henryk, były mar-grabia morawski, najmłodszy syn Władysława II.

HENRYK BRZETYSŁAW

63

O J C IEC : Władysław II (zob. s. 52). MA TK A : Judyta (Jutta) turyngska (zob. s. 54 w jego biogr.). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 54 w biogr. Władysława II. WŁADYSŁAW III HENRYK Urodził się ok. 1160/65 r. Z początkiem 1192 r., dzięki staraniom swojego brata stryjecznego, biskupa praskiego Henryka Brzetysława (zob. poprzedni biogr.), otrzymał od cesarza Morawy wraz z tytu-łem margrabiego, jednak w 1194 r. został usunięty ze swojej dzielni-cy i uwięziony przez kuzyna na dworze praskim. Po śmierci Henry-ka Brzetysława, 22 VI 1197 r. możni czescy obwołali go księciem, lecz już 6 XII tego roku Władysław III Henryk abdykował na rzecz starszego brata, Przemysła Ottokara (zob. następny biogr.), który w zamian osadził go z powrotem na morawskim tronie. Żoną Władysława III Henryka została przed 1200 r. : Heilwida (Helwiga, Jadwiga)

Wywodziła się ona zapewne z austriackiego rodu panów Trnawy (obecnie na Słowacji), nie jest jednak znana jej dokładniejsza filiacja. Po śmierci męża, z którym nie miała dzieci, rezydowała w Znojmie. W 1225 r. ufundowała klasztor cysterek w Oslavanach (południowe Morawy). Zmarła po 1228 r.

WŁADYSŁAW III HENRYK Zmarł 12 VIII 1222 r. i został pochowany w klasztorze cysterskim w Welehradzie.

Po jego bezpotomnej śmierci Marchia Morawska przeszła na własność Przemysła Ottokara I (zob. biogram następny).

♦ ♦ ♦


WŁADYSŁAW III HENRYK



64

♣

2. Dziedziczni królowie Czech

O J C IEC : Władysław II (zob. s. 52). MA TK A : Judyta (Jutta) turyngska (zob. s. 54 w jego biogr.). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 54 w biogr. Władysława II. PRZEMYSŁ OTTOKAR I Urodził się w latach 1150–67/70, najprawdopodobniej ok. 1150/55 r. Był pierwszym przedstawicielem dynastii, noszącym imię jej mitycz-nego założyciela (zob. s. 11 w biogr. Borzywoja I) ; jego drugie imię znane jest także w wersji Otokar (czes. Otakar). W latach 1179–82 z ramienia starszego brata Biedrzycha (zob. s. 55) władał księstwem ołomunieckim na północy Moraw, posługując się tytułem margra-biego morawskiego. Z początkiem 1192 r., za sprawą biskupa pra-skiego Henryka Brzetysława (zob. s. 62), cesarz nadał mu Czechy w lenno, jednak latem (VII/VIII) następnego roku książę-biskup sam objął władzę w kraju i wygnał Przemysła Ottokara, który schronił się u rodziny żony w Miśni. Na wieść o śmierci Henryka Brzetysława (lato 1197 r.) powrócił z wygnania i 6 XII tego roku przejął władzę z rąk młodszego brata (zob. biogr. poprzedni). W trakcie walki o tron cesarski popierał Filipa Szwabskiego, od któ-rego uzyskał potwierdzenie dziedzicznego tytułu królewskiego (ko-ronowany 15 VIII 1198 r. w Moguncji). W 1203 r. otrzymał także potwierdzenie godności królewskiej od papieża Innocentego III i 24 VIII 1203 r. w Pradze został ukoronowany przez papieskiego legata Gwidona. W tym samym roku jego tytuł potwierdził cesarz Otto Brunszwicki, a 26 IX 1212 r. w Bazylei Fryderyk II Hohenstauf wy-

PRZEMYSŁ OTTOKAR I

65

stawił tzw. złotą bullę sycylijską, którą ostatecznie zatwierdził dzie-dziczny tytuł królewski władców Czech. Po bezpotomnej śmierci Władysława Henryka w 1222 r. Przemysł Ottokar I przyjął tytuł margrabiego morawskiego i przyłączył Morawy do Czech. Pierwszą żoną Przemysła Ottokara I została w latach 1179–81: Adelajda (Adela, Adleta)

Była ona córką Ottona Bogatego, margrabiego Miśni z dynastii Wettynów, i jego żony Jadwigi, córki Albrechta Niedźwiedzia, mar-grabiego brandenburskiego i księcia saskiego; jej starszy brat Al-brecht był od 1186 r. żonaty z bratanicą Przemysła Ottokara, Zofią (zob. s. 56 w biogr. księcia Biedrzycha), a starsza siostra Zofia po-ślubiła Oldrzycha, księcia ołomunieckiego (zob. s. 50 w biogr. So-biesława I Udalryka). Urodziła się po (ok.) 1160 r. W 1193 r. wraz z dziećmi towarzyszyła mężowi na wygnaniu ; schronili się u krew-nych Adelajdy w Miśni. Tam nastąpiła separacja małżonków i po objęciu władzy w Czechach przez Ottokara w 1197 r. Adelajda po-została w Niemczech. Jej małżeństwo zostało rozwiązane przed końcem 1198 r., oficjalnie z powodu bliskiego pokrewieństwa. W 1205 r. z pomocą cesarza oraz niemieckich krewnych zdołała na krótko ponownie zająć miejsce u boku Ottokara, który musiał od-dalić królową Konstancję ; niebawem jednak została ponownie od-sunięta i wyjechała do Niemiec. Zmarła 1 II 1211 r. w Miśni i spo-częła w kościele św. Krzyża tamże. Potomstwo {1–4}: 1 Wratysław

Urodził się zapewne przed 1181 r. Od 1193 r. wspólnie z ojcem, matką i siostrami przebywał na wygnaniu w Miśni. Wraz z sepa-racją rodziców (ok. 1195) utracił pozycję następcy tronu i po po-wrocie ojca do Czech w 1197 r. pozostał na dworze miśnień-skim. Był następnie kondotierem w Niemczech i we Włoszech. Mimo zabiegów matki, która odwoływała się m.in. do papieża, nie odzyskał praw sukcesyjnych. W 1212 r. cesarz Otto IV nadał mu inwestyturę na tron czeski, jednak wobec ówczesnej niezależ-ności Czech od Rzeszy Niemieckiej był to akt polityczny bez większego znaczenia. Wratysław zmarł w bliżej nieokreślonym czasie po 1225 r. Był bezżenny i bezpotomny.

2 Małgorzata Urodziła się ona przypuszczalnie ok. 1186 r. i od 1193 r. wraz najbliższą rodziną przebywała u krewnych matki w Niemczech. W 1205 r. w Lubece wyszła za mąż za Waldemara II Zwycięzcę,



66

króla Danii od 1202 r. (ur. 9 V lub 28 VI 1170 (przed 21 III 1169?), zm. Vordingborg 28 III 1241), syna Waldemara I Wiel-kiego, króla Danii z dynastii Estrydsenów, i jego żony Zofii, być może córki Włodzimierza (Wołodara), księcia gorodeńskiego; po zaślubinach zmieniła imię na Dagmara. Z Waldemarem II docho-wała się jedynego syna: 1 Waldemar (III) Młodszy, koregent ojca (ur. 1209, zm. 1231);

w 1229 r. poślubił Eleonorę (ur. 1211, zm. 1231), córkę Al-fonsa II Grubego, króla Portugalii i Algarve, z którą miał po-tomstwo.

Małgorzata zmarła 24 V 1212 r. w Ribe (Jutlandia) i została po-chowana w kościele NMP (obecnie św. Benedykta) w Ringsted na duńskiej wyspie Zelandia. Po jej śmierci Waldemar ożenił się powtórnie (1214) z Berengarią (Berenguelą), córką Sancha I, kró-la Portugalii i Algrave, z którą miał dalsze dzieci.

3 Borzysława (Bogusława) Urodziła się najpóźniej w 1197 r. i zapewne po 1202 r. w Niem-czech została wydana za mąż za Henryka I, hrabiego Ortenburga (ur. ok. 1170, zm. 15 II 1241), młodszego syna Rapota I ze Sponheim (Spanheim), hrabiego Ortenburga, i jego żony Elżbie-ty, córki Gebharda III, hrabiego Sulzbach. Mieli wspólnie nastę-pujące potomstwo: 1 Elżbieta (zm. 1272); jej mężem został Gebhard IV, landgraf

Leuchtenbergu (zm. 1279), z którym miała potomstwo. 2 Henryk II, hrabia Ortenburga (zm. przed 1257). 3 Córka (imię nieznane) ; małżonka Fryderyka IV, hrabiego Tru-

hedingen (zm. 1275). Borzysława zmarła 6 II w lub przed 1238 r. Po jej śmierci Hen-ryk ożenił się z Rychezą, córką Dypolda VII, margrabiego Voh-burga i Hohenburga, i miał z nią potomstwo.

4 Jadwiga Nie zachowały się żadne daty z jej życia ; umownie umieszczana jest na ostatnim miejscu wśród dzieci Przemysła Ottokara i Judy-ty z Turyngii. Była mniszką w klasztorze w Gernrode, a następ-nie być może u benedyktynek św. Jerzego przy zamku praskim. Zmarła 21 III (jeśli założyć, że to do niej odnoszą się daty z ne-krologów klasztoru św. Jerzego w Pradze oraz klasztoru norber-tanek w Doksanach) nieznanego bliżej roku.

Drugą żoną Przemysła Ottokara I została poślubiona w 1198 lub 1199 r. :

67

Konstancja Była ona córką Béli III, króla Węgier (zob. s. 129 w jego biogr.).

Urodziła się ok. 1180 r., zapewne w 1181 r. Od 1189 r. była zarę-czona z Fryderykiem VI, księciem Szwabii, synem cesarza Frydery-ka I Barbarossy, do małżeństwa jednak nie doszło z powodu przed-wczesnej śmierci narzeczonego (w 1191 pod Akką podczas wypra-wy krzyżowej). Po śmierci męża, w 1232 r. ufundowała klasztor cy-sterski Porta Coeli (Brama Niebios) w Tisznowie (Tišnov) w połu-dniowych Morawach, gdzie zmarła 6 XII 1240 r. Spoczęła w bazyli-ce Wniebowzięcia NMP w obrębie klasztoru tisznowskiego. Potomstwo {1–9}: 1 Wratysław

Był przypuszczalnie najstarszym dzieckiem Przemysła Ottokara i królowej Konstancji. Urodzony ok. 1200 r., zmarł przed 1209 r., być może w 1201 r.

2 Judyta (Jutta) Na świat przyszła w 1201 lub 1202 r., a w 1213 r. (przed 18 III) poślubiła Bernarda, księcia Karyntii od 1202 r. (ur. zapewne 1176 lub 1181, zm. 4, 6 lub 13 I 1256), syna księcia Hermana II, po-tomka dynastii ze Sponheim, oraz Agnieszki, z domu księżniczki austriackiej, wdowy po królu węgierskim Stefanie III (zob. s. 124 w jego biogr.). Mieli razem następujące potomstwo: 1 Ulryk III, książę Karyntii i pan Krainy (zm. 1269); ok. 1248/51

poślubił Agnieszkę (zm. 1260/63) córkę Ottona I, księcia Me-ranu oraz (jako Otto II) hrabiego palatyna Burgundii, wcze-śniej zamężną z Fryderykiem II Bitnym, księciem Austrii, i miał z nią potomstwo; drugą żoną Ulryka została w 1263 r. Agnie-szka (ur. 1250, zm. 1295), córka Hermana VI, margrabiego Badenii oraz księcia Austrii.

2 Małgorzata (zm. przed 1249). 3 Filip, kanclerz Czech w latach 1236–46, arcybiskup Salzburga

i patriarcha akwilejski, tytularny książę Karyntii (zm. 1279). 4 Bernard (ur. 1230, zm. po 1249?). Judyta zmarła w połogu 2 VI 1230 r. i została pochowana w klasztorze cysterskim Mariabrunn w Kostanjevicy.

3 Anna Urodziła się w latach 1201–04, a między 1214 a 1220 (1218) r. wyszła za mąż za Henryka II Pobożnego, od 1238 r. księcia kra-kowskiego i śląskiego (wrocławskiego) (ur. ok. 1196/1204, po-legł w bitwie z Tatarami pod Legnicą 9 IV 1241), syna Henryka I



68

Brodatego, księcia krakowskiego i śląskiego z dynastii Piastów, oraz jego żony Jadwigi, córki Bertolda III, hrabiego Diessen-Andechs, margrabiego Istrii oraz tytularnego księcia Meranu. Ich dziećmi byli :

1 Gertruda (ur. 1218/20, zm. 1244/47); ok. 1232 r. poślubiła Bolesława I, księcia mazowieckiego (ur. ok. 1208, zm. 1248).

2 Bolesław II Łysy (Rogatka), książę wrocławski (ur. 1220/25, zm. 1278); w 1242 r. pojął za żonę Jadwigę (zm. 1259), cór-kę Henryka I, hrabiego Anhaltu, z którą miał potomstwo, a między 1260 a 1267 r. ożenił się z Eufemią (zm. 1296/ 1309), córką Sambora II, księcia lubiszewsko-tczewskiego.

3 Mieszko, książę lubuski (ur. 1223/27, zm. 1241 lub 1242). 4 Konstancja (ur. 1220/27, zm. 1257); w 1239 r. poślubiła

Kazimierza I, księcia kujawsko-dobrzyńskiego (ur. ok. 1211, zm. 1267), i miała z nim liczne potomstwo.

5 Elżbieta (ur. 1224/32, zm. 1265); jej mężem został w 1244 r. Przemysł I, książę wielkopolski (poznański) (ur. 1220, zm. 1257), z którym miała potomstwo.

6 Henryk III Biały, książę wrocławski (ur. 1227/30, zm. 1266) ; w 1252 r. poślubił Judytę (ur. 1222/26, zm. 1257/65), córkę Konrada I, księcia mazowieckiego i krakowskiego, z którą miał potomstwo, a w 1257/65 r. poślubił Helenę (zm. 1309), córkę Albrechta I, księcia saskiego.

7 Konrad I, książę głogowski (ur. 1228/31, zm. 1274 lub 1273) ; jego pierwszą żoną została w 1249 r. Salomea (ur. 1220/36, zm. 1267/74), córka Władysława Odonica, księcia wielkopolskiego, z którą miał potomstwo, a po jej śmierci, między 1268 a 1274 r. zaślubił Zofię (ur. ok. 1258/59, zm. jako opatka w Weissenfels 1318), córkę Dytryka Mądrego, margrabiego Miśni z dynastii Wettynów.

8 Agnieszka, opatka cysterek trzebnickich (ur. po 1230, zm. po 1277).

9 Władysław (Włodko), kanclerz Czech od 1256 r., arcybiskup salzburski (ur. 1237, zm. 1270).

10 Jadwiga, opatka klarysek wrocławskich (ur. 1238/41, zm. 1318). 11 Co najmniej dwoje dzieci (ur. 1240/41, zm. przed 1243). Anna zmarła 23 lub 26 VI 1265 r. i została pochowana w klasz-torze klarysek we Wrocławiu.

4 Agnieszka Zmarła młodo w bliżej nieokreślonym czasie.

69

5 WACŁAW I (zob. s. 71). 6 Władysław

Urodził się w 1207 r. W lipcu 1224 r. ojciec przekazał mu we władanie Marchię Morawską. Zmarł bezżennie 10 lub 18 II 1228 (zimą 1227?) r. i spoczął w zniszczonym w XV w. klasztorze benedyktyńskim w Opatowicach (Opatovice nad Labem).

7 Przemysł Urodził się w 1209 r. W 1228 r., po kilkumiesięcznych sporach Przemysła Ottokara I z Austrią, wybuchłych po bezpotomnej śmierci margrabiego Władysława (powyżej), Przemysł wszedł w posiadanie Moraw za wyjątkiem Bracławia i Hodonina, ofiaro-wanych jego matce, królowej Konstancji. Zmarł 16 X 1239 r. i został pochowany w bazylice Wniebowzięcia NMP w ufundo-wanym przez jego matkę klasztorze cysterek Porta Coeli (Brama Niebios) w Tisznowie (południowe Morawy).

Żoną Przemysła została poślubiona przed 25 IX 1232 r. : Małgorzata Była ona córką Ottona I, księcia Meranu i hrabiego palatyna Bur-gundii (pod imieniem Ottona II), potomka dynastii Andechsów, oraz jego pierwszej żony Beatrycze, córki i dziedziczki Ottona I, hrabiego palatyna Burgundii. Urodziła się zapewne ok. 1220 r. Po śmierci Przemysła, z którym przez siedem lat małżeństwa nie dochowała się dzieci, wyszła powtórnie za mąż (2 VI 1240 r.) za Fryderyka IV, hrabiego Truhendingen (Hohen-Trüdingen) od 1264 r. oraz hrabiego Dillingen od r. 1271 (ur. ok. 1215, zm. 30 VIII 1274), syna Fryderyka III, hrabiego Truhendingen, i jego nieznanej z imienia żony, córki Dypolda, hrabiego Graisbach. Mieli razem następujące potomstwo: 1 Otto (zm. młodo). 2 Fryderyk V, hrabia Truhendingen (zm. 1290). 3 Fryderyk VI, hrabia Truhendingen (zm. 1318/19). 4 Małgorzata (zm. 1293/94) ; ok. 1280 r. wyszła za mąż za Krafta I,

hrabiego Hohenlohe na Weikersheim (ur. ok. 1242, zm. 1312/13), z którym miała potomstwo.

5 Agnieszka (zm. po 1301) ; przed 1278 r. poślubiła Hermana VII, mar-grabiego Badenii (ur. ok. 1266, zm. 1291), i miała z nim potomstwo.

6 Elżbieta (zm. ok. 1308) ; jej pierwszym mężem został Bernard, hrabia Schlüsselberg (zm. 1282), a po jego śmierci poślubiła Alberta, hrabie-go Hals (zm. 1305), i miała z nim potomstwo.

Małgorzata zmarła 18 X 1271 r.



70

8 (?) Błażena (Wilhelmina?) Jej przynależność do dynastii Przemyślidów nie została dotąd potwierdzona i jest obiektem sporów badaczy. Urodziła się w 1210 r. Wedle jednej z hipotez była mniszką, która po złama-niu ślubów czystości i zajściu w ciążę została wydalona z Czech. Wiadomo, że ok. 1262 r. wspólnie z synem przybyła do Włoch, gdzie zajęła się uzdrawianiem i szybko zyskała zwolenników, uważających ją za wcielenie Ducha Świętego. Zmarła 24 VIII 1281 r. i spoczęła początkowo w Mediolanie, a następnie w kla-sztorze cysterskim NMP w podmediolańskim Chiaravalle (Santa Maria Chiaravalle Milanese), który rychło stał się miejscem jej kultu. W r. 1300 mediolańska inkwizycja uznała kult „św. Wilhel-miny” za herezję (akta procesu to jedyne źródło, w którym jest o niej mowa jako o córce króla czeskiego), a jej prochy ekshumo-wano i spalono.

9 Agnieszka Urodziła się ok. 1211 r. (w latach 1205–11) (na zamku praskim). W młodości zaręczano ją z Konradem, młodo zmarłym synem Henryka Brodatego, Henrykiem (VII), królem niemieckim (rzym-skim), synem cesarza Fryderyka II Hohenstaufa, wreszcie z sa-mym cesarzem, ostatecznie jednak uzyskała zezwolenie papieża na poświęcenie się dobroczynności i pobożnym praktykom. W 1234 r. przyjęła śluby zakonne w regule św. Franciszka, a w 1238 r. ufundowała w Pradze klasztor klarysek, którego została nieformalną przełożoną z tytułem „starszej siostry”. Zmarła 2 lub 6 III 1282 r. w klasztorze klarysek w Pradze, gdzie także spoczęła. Beatyfikowana 2 XII 1874 r. przez Piusa IX, 12 XI 1989 r. została przez Jana Pawła II zaliczona w poczet świętych.

PRZEMYSŁ OTTOKAR I Zmarł 15 XII 1230 r. na zamku praskim i został pochowany w ba-zylice (późniejszej katedrze) św. Wita w Pradze.

Tron Czech odziedziczył Wacław – najstarszy żyjący syn kró-lewski z drugiego małżeństwa, koronowany za życia ojca na jego współrządcę.

71

O J C IEC : Przemysł Ottokar I (zob. s. 64). MA TK A : Konstancja węgierska (zob. s. 65 w jego biogr.). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 65 w biogr. Przemysła Ottokara I. WACŁAW I Urodził się w 1205 r. Zwany był Jednookim (lewe oko utracił pod-czas polowania). Od momentu narodzin był przewidywanym na-stępcą czeskiego tronu. Potwierdziły to jego zaręczyny z córką króla niemieckiego Filipa, które miały miejsce pod koniec 1207 r., zapew-ne podczas sejmu Rzeszy w Augsburgu. W 1224 r. Przemysł Otto-kar nadał mu Pilzno i Budziszyn, a 6 II 1228 r. na zamku praskim miała miejsce koronacja Wacława na koregenta ojca („młodszego króla”), której dokonał arcybiskup moguncki Zygfryd. Po śmierci ojca 15 XII1230 r. wstąpił na czeski tron, natomiast bezpotomna śmierć młodszego brata, Przemysła (zob. s. 69), pozwoliła mu w r. 1239 na przejęcie Moraw, które w 1246 r. odstąpił swojemu starsze-mu synowi Władysławowi. 15 VIII 1249 r. w kościele św. Franci-szka w obrębie praskiego klasztoru klarysek został powtórnie uko-ronowany przez biskupów praskiego oraz ołomunieckiego. Podczas spotkania (1251 r. na zamku Křivoklát) z margrabią Badenii Herma-nem VI, będącym także księciem Austrii, uzyskał od niego zrzecze-nie się pretensji do tegoż księstwa, natomiast 22 XI 1251 r. posel-stwo austriackie oficjalnie przekazało mu władzę nad wspomniany-mi krajami, które scedował na swojego drugiego syna. Żoną Wacława I została w latach 1221–24 (zaręczyny odbyły się

pod koniec 1207 r.) : Kunegunda (Kunhuta, Kunguta)

Była ona córką Filipa Szwabskiego, króla niemieckiego z dynastii Hohenstaufów (Staufów), oraz Marii, córki Izaaka II Angelosa, ce-sarza Bizancjum. Urodziła się ok. 1200 r. (w Schwäbisch Hall). 6 II 1228 r. na zamku praskim została koronowana wspólnie z małżon-


WACŁAW I


72

kiem przez arcybiskupa Zygfryda z Moguncji. Zmarła 13 IX 1248 r. w Pradze i spoczęła w praskim klasztorze klarysek. Potomstwo {1–5}: 1 Władysław

Urodził się przypuszczalnie ok. 1228 r. Przeznaczony na następ-cę czeskiego tronu, w 1239 r. został po śmierci stryja, margrabie-go Przemysła (zob. s. 69), osadzony przez ojca w Marchii Mo-rawskiej. Zawarcie małżeństwa z ostatnią z Babenbergów, Ger-trudą (zob. poniżej), pozwoliło mu w 1246 r. na zajęcie Austrii, Styrii i Krainy po bezpotomnej śmierci księcia austriackiego Fry-deryka II Bitnego. Zmarł po krótkiej chorobie, być może otruty z polecenia cesarza Fryderyka II, 1 lub 3 I 1247 r. (możliwe, że kilka dni wcześniej, z końcem grudnia 1246 r.) w Wiedniu, skąd jego zwłoki przewieziono do Czech.

Żoną Władysława została w 1246 r., krótko po 15 VI : Gertruda Była ona córką Henryka, księcia Mödling (drugiego syna Luitpol-da VI Sławnego, księcia Austrii), potomka dynastii Babenber-gów, i jego żony Agnieszki, córki Hermana I, landgrafa Turyngii. Urodziła się ok. 1228 r. Po bezpotomnej śmierci stryja, Frydery-ka II, który poległ 15 VI 1246 r., Gertruda przyjęła tytuł księżnej Austrii i Styrii. Jej małżonek zdołał wprawdzie zdobyć dziedzicz-ne ziemie Babenbergów, zmarł jednak już z początkiem 1247 r. (powyżej). Po jego przedwczesnej śmierci (małżonkowie nie do-chowali się dzieci) w 1248 r. Gertruda wyszła za Hermana VI, margrabiego Badenii od 1243 r., od 1248 r. tytularnego księcia Austrii i Styrii (zm. 4 X 1250), syna margrabiego Hermana V, potomka dynastii Zähringen, oraz jego żony Irmingardy, córki Henryka I Długiego (zwanego także Hanowerskim), księcia brunszwickiego i palatyna reńskiego z dynastii Welfów. Mieli wspólnie następujące potomstwo: 1 Fryderyk, tytularny książę Austrii i Styrii oraz tytularny margrabia

Werony (ur. 1249, stracony w Neapolu w 1268 wraz z Konradynem, ostatnim potomkiem Hohenstaufów).

2 Agnieszka, zrzekła się praw do Austrii i Badenii (ur. 1250, zm. 1295); w 1265 r. wyszła za mąż za Ulryka III, księcia Karyntii (zm. 1269), zaś jej drugim mężem został w 1270/71 r. Ulryk III, hrabia Heunburga (zm. 1308).

W czerwcu 1252 r., zapewne w Haimburgu pod Wiedniem, Ger-truda poślubiła Romana Daniłowicza, tytularnego księcia Austrii

73

i Styrii od 1252 r. (ur. ok. 1230/32, zm. 1258–XI 1259), syna Da-niela Romanowicza, księcia włodzimiersko-wołyńskiego i halic-kiego oraz wielkiego księcia kijowskiego z dynastii Rurykowi-czów, i jego pierwszej żony Anny, córki Mścisława II Mścisławo-wicza Udałego, księcia nowogrodzkiego, halickiego i torżeckie-go; książę Roman był wcześniej żonaty z nieznaną z imienia cór-ką Tegaka, chana Połowców, która zmarła przed 1252 r. nie po-zostawiwszy dzieci. Z Gertrudą dochował się córki : 1 Maria (ur. 1253/54), jej mężem został poślubiony po 1263 r. (być

może ok. 1270) Joachim Guthekeled, syn Stefana IV, bana Sławonii oraz księcia Zagrzebia ; nic więcej o niej nie wiadomo.

Wkrótce po narodzinach Marii Roman oddalił Gertrudę i wyje-chał z powrotem na Ruś, gdzie w r. 1254 został władcą Rusi Czarnej (obecna Białoruś) z Nowogródkiem i Słonimiem, a na przełomie 1254/55 r. uzyskał Wołkowysk od księcia litewskiego Wojsiełka ; niekiedy tytułowany był „królem Rusi” (rex Russia, rex Ruscie). Jego trzecią żoną została nieznana z imienia księżniczka ruska, córka Gleba, przypuszczalnie (D. Dąbrowski) drobnego dynasty litewsko-ruskiego, w starszych opracowaniach utożsa-mianego z Glebem Rościsławowiczem, księciem na Stepaniu z dynastii Rurykowiczów; zapewne nie miał już więcej dzieci. U schyłku życia Gertruda została mniszką u klarysek w Seusslitz (Miśnia), gdzie zmarła nie później niż 24 IV 1287 r. (D. Dąbrow-ski) lub też 24 IV 1288 r. (wcześniejsze opracowania, w tym Baumgarten) i gdzie również została pochowana.

2 Beatrycze (Bożena) Urodziła się po 1227 r., zapewne ok. 1230/31 r. Jej mężem zo-stał przed czerwcem 1243 r. Otto III, margrabia brandenburski (wraz ze starszym bratem Janem I) od 1220 r., na połowie mar-chii z Salzwedel od 1258 r. (ur. ok. 1215, zm. Brandenburg am Havel 9 X 1267), syn Albrechta II, margrabiego brandenburskie-go z dynastii askańskiej, i jego żony Matyldy, córki Konrada II z Landsbergu, margrabiego Łużyc Dolnych. Mieli wspólnie na-stępujące potomstwo: 1 Jan III Praski, margrabia brandenburski na Salzwedel (ur.

1244, zginął podczas turnieju 1268). 2 Otto V Długi, margrabia brandenburski na Salzwedel (ur. ok.

1245/53, zm. 1298); w 1268 r. poślubił Judytę (Juttę) (zm. przed 1295), córkę Hermana I, hrabiego Hennebergu, i miał z nią potomstwo.



74

3 Albrecht III, margrabia brandenburski na Salzwedel (ur. ok. 1246/50, zm. 1300); jego żoną została w 1269 lub 1271 r. Matylda (zm. 1299/1300), córka Krzysztofa I, króla Danii, z którą miał potomstwo.

4 Kunegunda ; małżonka Béli, księcia Kroacji, Dalmacji i Slawonii, a następnie Walrama (Walerana) IV (V), księcia Limburgii (szczegóły zob. s. 144 w biogr. Béli IV, króla Węgier).

5 Matylda (ur. po 1245, zm. 1316); w 1267 r. została żoną Bar-nima I Dobrego, księcia zachodniopomorskiego (ur. ok. 1210, zm. 1278), i miała z nim potomstwo.

6 Otto VI Mały, margrabia brandenburski na Salzwedel (ur. 1264, zm. jako cysters w Lehninie 1303); w 1270 r. poślubił Jadwigę (Heilwigę) (ur. 1259/60, zm. ok. 1303), córkę Rudolfa I Habsburga, króla niemieckiego.

Beatrycze (Bożena) zmarła 27 V 1290 r. we Wrocławiu i spoczę-ła w tamtejszym klasztorze klarysek.

3 Agnieszka Urodziła się po 1227 r. (w latach 1225–30?), a w 1244 r. została drugą żoną Henryka I zwanego Światłym oraz Dostojnym, margrabie-go Miśni i Łużyc od 1221 r. oraz landgrafa Turyngii i palatyna saskiego od 1247 r. (ur. 1218 lub 1215/16, zm. 1288 przed 8 II), syna Dytryka IV Upartego, margrabiego Miśni i Łużyc, potomka dynastii Wettynów, oraz Judyty, córki Hermana I, land-grafa Turyngii i palatyna saskiego. Henryk był wdowcem po Kon-stancji, księżniczce austriackiej, córce Luitpolda VI Sławnego, z którą miał kilkoro dzieci; jego małżeństwo z Agnieszką naj-prawdopodobniej jednak nie zaowocowało potomstwem (według niektórych opracowań mogła ona być matką Jadwigi i Agnieszki, mniszek w Weissenfels). Agnieszka zmarła (10 X) 1268 r. i zosta-ła pochowana w klasztorze cysterskim w Altzelle ; owdowiały Henryk I ożenił się następnie z Elżbietą, córką Ulryka z Maltitz, i miał z nią dalsze dzieci.

4 PRZEMYSŁ OTTOKAR II (zob. s. 75). 5 Córka (imię nieznane)

Zmarła przed 1248 r. i została pochowana w praskim klasztorze klarysek.

WACŁAW I Zmarł nagle 22 IX 1253 r. w zamku Počaply (obecnie Králův Dvůr) koło Beroun i został pochowany w klasztorze klarysek w Pradze.

Jego następcą został jedyny syn Przemysł Ottokar.

75

O J C IEC : Wacław I (zob. s. 71). MA TK A : Kunegunda (Kunhuta) ze Staufów (zob. s. 71 w biogr. Wacława I). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 72 w biogr. Wacława I. PRZEMYSŁ OTTOKAR II Urodził się ok. 1233 (1230 ?) r. Zwany był Wielkim. Pierwotnie przeznaczony do stanu duchownego, w styczniu 1247 r. odziedzi-czył po zmarłym bezpotomnie starszym bracie Władysławie (zob. s. 72) status następcy czeskiego tronu oraz Marchię Morawską. 31 VI 1247 r. stanął na czele rebelii przeciwko Wacławowi I i został przez możnych wybrany koregentem – „młodszym królem”; zapo-czątkowana w ten sposób wojna domowa zakończyła się dopiero późnym latem 1249 r. pojednaniem ojca z synem i zrzeczeniem się przez Ottokara tytułu królewskiego. 22 XI 1251 r. Wacław scedo-wał na niego rządy w Austrii, Styrii i Krainie, a w grudniu Przemysł Ottokar wjechał do Wiednia i oficjalnie przejął władzę w krajach naddunajskich. Po śmierci ojca 22 IX 1253 r. wstąpił na tron Czech, a 25 XII 1261 r. w bazylice św. Wita przy zamku praskim został koronowany wspólnie z drugą żoną Kunhutą. Jego posiadłości nad-dunajskie zatwierdził w 1262 r. król niemiecki Ryszard z Kornwalii. Po śmierci kuzyna, ksiecia Ulryka III (zob. s. 67 w biogr. Przemysła Ottokara I), w 1269 r. wszedł ponadto w posiadanie Karyntii. W 1273 r. wysunął swoją kandydaturę do tronu niemieckiego, jed-nak 1 X królem został wybrany Rudolf I Habsburg. Nowy władca Niemiec ogłosił 19 XI 1273 r. rewindykację wszystkich lenn Rzeszy przyznanych po 1245 r., co oznaczało wywłaszczenie Przemysła Ottokara II z ziem Babenbergów. Ostatecznie na mocy pokoju wie-deńskiego (26 XI 1276) król czeski musiał odstąpić Rudolfowi I Austrię, Styrię, Krainę i Karyntię, zatrzymując Czechy i Morawy jako lenno Rzeszy. Pierwszą żoną Przemysła Ottokara II została 11 II 1252 r. w Hain-

burgu nad Dunajem (Dolna Austria) :


PRZEMYSŁ OTTOKAR II


76

Małgorzata Jej ojcem był Luitpold (Leopold) VI zwany Sławnym, książę Au-

strii i Styrii z dynastii Babenbergów, a matką jego żona Teodora, Greczynka, określana w źródłach „córką króla Grecji”, być może będąca po matce wnuczką cesarza Bizancjum Izaaka II Angelosa, ewentualnie córką jego samego lub też jego syna Jana. Urodziła się ok. 1204 r. Jej pierwszym mężem był poślubiony dnia 29 XI 1225 r. w Norymberdze Henryk (VII), król niemiecki (koregent ojca) w la-tach 1220–35 (ur. I/VII lub w końcu 1211, popełnił samobójstwo lub został zgładzony w więzieniu w Maritrano 2 II 1242), najstarszy syn Fryderyka II, cesarza niemieckiego z dynastii Hohenstaufów (Staufów), oraz jego pierwszej żony Konstancji, królewny aragoń-skiej, wdowy po królu węgierskim Emeryku (zob. s. 131). Mieli dwóch synów: 1 Henryk (ur. ok. 1226, zm. ok. 1242/45). 2 Fryderyk, wyznaczony przez cesarza Fryderyka II do objęcia tronu Au-

strii (ur. 1229, zm. 1251?). Po śmierci pierwszego męża, jeszcze w 1242 r., Małgorzata została dominikanką w Trewirze, skąd dwa lata później przeniosła się do cysterek w Würzburgu. W 1246 r., po bezpotomnej śmierci brata, Fryderyka II Bitnego, zgłosiła pretensje do rozległego dziedzictwa babenberskiego. Jej małżeństwo z królem czeskim – zawarte wła-śnie z racji posiadanych przez nią praw dziedzicznych do Austrii i Styrii – nie zaowocowało potomstwem i zostało rozwiązane przez Przemysła Ottokara II w r. 1264 . Małgorzata nigdy nie została ko-ronowana na królową Czech. Zmarła 2 X 1267 r. w zamku Krumau (Krummau) (obecnie Český Krumlov) i została pochowana u boku ojca w klasztorze cysterskim w Lilienfeld. Drugą żoną Przemysła Ottokara II została 25 X 1261 r. w Pożoniu

(Preszburgu, obecna Bratysława): Kunegunda (Kunhuta, Kunguta)

Była córką Rościsława Michajłowicza, księcia halickiego i czer-nihowskiego, bana Maczwy i Sławonii, potomka dynastii Rurykowi-czów, i jego żony Anny, królewny węgierskiej (zob. s. 140 w biogr. Béli IV). Urodziła się ok. 1244 lub w 1245 r. Jej koronacja na kró-lową czeską miała miejsce 25 XII 1261 r. w bazylice św. Wita przy zamku praskim. Od 1283 r. sprawowała w Czechach rządy regen-cyjne w imieniu syna Wacława. 2 VI 1284 r. w Pradze poślubiła Zawiszę z Falkenštejna (Falkensteinu) i Rožmberka (Rosenbergu), potomka możnowładczego rodu Witkowiców, syna Budziwoja z Krumlova

77

i jego żony Perchty ze Skalic. Miała z nim syna (urodzonego jeszcze przed ślubem rodziców): 1 Jan (Jasiek) z Krumlova, krzyżak, komtur Czech i Moraw (ur. ok. 1282,

zm. 1296). Kunegunda zmarła 9 IX 1285 r. w Krumau (Český Krumlov) i zo-stała pochowana w klasztorze klarysek w Pradze. Po jej śmierci Za-wisza pojął za żonę (1287) królewnę węgierską Elżbietę i miał z nią dwoje dzieci (szczegóły zob. s. 145 w biogr. Stefana V, króla Wę-gier) . W styczniu 1289 r. został uwięziony z rozkazu Wacława II i 24 VIII 1290 r. stracony pod murami zamku Hluboká (niem. Fra-uenberg) nad Wełtawą. Potomstwo {1–4}: 1 (?) Henryk

Pominięty przez część opracowań, m.in. W. Dworzaczka. Uro-dził się w 1262 r. i umarł rok później.

2 Kunegunda Urodziła się w styczniu 1265 r. Przeznaczona początkowo do stanu duchownego, od 1276 r. była klaryską w Pradze, skąd jed-nak została rychło zabrana przez ojca, który zaręczył ją z synem Rudolfa I Habsburga, Hartmanem. Po zerwaniu zaręczyn (1277 r.) powróciła do praskiego klasztoru, gdzie przebywała do 1291 r., kiedy to została wydana za Bolesława II, księcia rawskiego, socha-czewskiego, gostyńskiego i płockiego od 1274 lub 1275 r., na całym Mazowszu od 1294 r. (ur. ok. 1251, zm. 20 IV 1313), syna Siemowita I, księcia mazowieckiego z dynastii Piastów, i jego żony Perejasławy, córki Daniela Romanowicza, księcia halickiego i włodzimiersko-wołyńskiego oraz wielkiego księcia kijowskiego. Bolesław II był wdowcem po Gaudemundzie Zofii, córce księcia litewskiego Trojdena, z którą miał potomstwo; z Kunegundą dochował się dalszych trojga dzieci : 1 Eufrozyna (ur. 1292/94, zm. po 1327 (w 1328)) ; w latach

1304–09 poślubiła Władysław (Włodka) I, księcia oświęcim-skiego (ur. 1275/80, zm. 1321/24), i miała z nim potomstwo.

2 Wacław (Wańko), książę płocki (ur. ok. 1293, zm. 1336); w r. 1321 r. ożenił się z Elżbietą (zm. 1364), córką Giedymina, wielkiego księcia litewskiego, i miał z nią potomstwo.

3 Berta, mniszka w klasztorze benedyktynek św. Jerzego przy zamku praskim (ur. po 1297, zm. po 1312).

Po oddaleniu przez męża (przed 2 VII 1302) Kunegunda powró-ciła do Czech, zabierając ze sobą najmłodszą córkę, po czym



78

wspólnie z nią osiadła w klasztorze benedyktynek św. Jerzego przy zamku praskim. 22 VII 1302 r. przyjęła śluby zakonne, a 19 XII tego roku została wybrana ksienią. Zmarła 27 XI 1321 r. i spoczęła w klasztorze benedyktynek praskich.

3 Agnieszka Na świat przyszła 5 IX 1269 r. na zamku w Pradze, gdzie w mar-cu 1289 r. lub też w 1278 r. została wydana za Rudolfa II (ur. Rheinfelden 1270/71, zm. Praga 10 V 1290), księcia Austrii i Styrii od 1282 r. (wraz z bratem Albrechtem) do 1283 r. (kiedy to pozostawił całą władzę w rękach brata, a sam otrzymał w za-mian księstwo Szwabii oraz rodowe posiadłości w Alzacji), syna Rudolfa I, króla niemieckiego, fundatora dynastii Habsburgów (por. Tablica III, s. 160), i jego pierwszej żony Anny (ochrzczo-nej imieniem Gertrudy), córki Burcharda III, hrabiego Hohen-berg. Małżeństwo to pozostało bezdzietne. Agnieszka zmarła 17 V 1296 r. na zamku praskim i spoczęła w kryptach kościoła św. Franciszka w Pradze.

4 WACŁAW II (zob. s. 80). Przemysł Ottokar II pozostawił potomstwo naturalne {1–7}: z Agnieszką z Kuenring zwaną Palczierzik (Palcéřík) (ur. zapewne ok. 1236, zm. po 1261), dwórką swojej pierwszej żony Małgorzaty Babenberskiej, z którą nawiązał romans ok. 1252 r. i która po roz-wodzie pary królewskiej przypuszczalnie powróciła z Małgorzatą do Austrii (wedle innej hipotezy Agnieszka z Kuenring była matką tyl-ko jednej naturalnej córki królewskiej, Elżbiety, i nie była tożsama z nieznaną z imienia konkubiną o przydomku Palczierzik, matką pozostałej szóstki pozamałżeńskich dzieci Przemysła Ottokara) : 1 Mikołaj. Urodził się ok. 1254/55 r. Legitymizowany 6 X 1260 r. (co po-

twierdziła bulla papieska z 20 X tego roku), jednocześnie został wyklu-czony z sukcesji czeskiego tronu. 4 VII 1269 r. otrzymał od ojca Opawę. Uczestniczył w bitwie pod Suchymi Krutami (26 VIII 1278), podczas której dostał się do węgierskiej niewoli ; powrócił do kraju w 1281 r. i został przez Wacława II na powrót osadzony w podniesionej do rangi księstwa ziemi opawskiej (w opracowaniach figuruje jako Mikołaj I ). Zmarł 25 VII 1318 r. i spoczął w kościele św. Jakuba w Brnie.

Mikołaj I poślubił 8 II 1285 r. (w 1283 r.) (Justynę?), której filiacja nie została dotąd ustalona; wedle m.in. Europäische Stammtafeln żona Mikoła-ja nosiła imię Adelajdy i była bratanicą Rudolfa I Habsburga, króla nie-mieckiego. Zmarła w 1313 r. Potomkowie Mikołaja I panowali w księ-stwie opawskim, a później także w raciborskim. Linia wygasła po mieczu w 1521 r. na osobie księcia Walentego raciborskiego.

79

2 Córka (Agnieszka?). Poślubiła Bawora II zwanego Wielkim, pana na Strako-nicach oraz burgrabiego zamku Zvíkov (ur. ok. 1260, zm. 1279), syna Bawora I, i miała z nim potomstwo.

3 Córka (imię nieznane). Jej mężem został Markwat z Trnawy, syn Benesza z Wartemberka i jego żony Agnieszki z Ronova (potomstwo).

4 Córka (imię nieznane). Ok. 1276 r. wyszła za mąż za Woka, pana Krawarz (Kravař) (zm. ok. 1329) (potomstwo).

5 Jan (Jasiek). Urodził się ok. 1265/70 r. Poświęcił się karierze duchownej. W 1290 r. uzyskał probostwo praskiego Wyszehradu. Sprawował także, z ramienia przyrodniego brata Wacława II, urząd kanclerza Czech, a w 1296 r. pretendował do godności biskupa Pragi. Zmarł 26 VIII 1296 r. i został pochowany na praskim Wyszehradzie.

6 Elżbieta. Małżonka kolejno : Oldrzycha z Drnholce (zm. 1274), Henryka V z Kuenring, pana na Weitra (zm. Opawa VII 1281) oraz Wikarda, pana Polná i burgrabiego Brna (wzmiankowany 1303).

7 Córka (imię nieznane). Po maju 1277 r. została żoną nieznanego z imienia pana na Weitra.

PRZEMYSŁ OTTOKAR II Próbując odzyskać kontrolę nad krajami austriackimi w 1278 r. na nowo wszczął wojnę z Rudolfem I. 26 VIII tego roku starł się pod Suchymi Krutami (niem. Dürnkrut, obecnie w Dolnej Austrii) z ar-mią króla niemieckiego, wspieraną przez wojska węgierskie ; bitwa zakończyła się całkowitą klęską króla Czech, który został zabity podczas ucieczki z pola walki. Jego ciało, po wystawieniu na widok publiczny w Wiedniu, spoczęło w klasztorze minorytów w Znojmie, skąd w 1296 r. na polecenie Wacława II przewieziono je do Pragi i złożono tymczasowo w tamtejszym klasztorze klarysek. Ostatecz-nie w 1373 r. z rozkazu cesarza Karola IV szczątki jego pradziada znalazły spoczynek w katedrze św. Wita przy zamku praskim.

Na tron czeski wstąpił jego jedyny syn spłodzony w legalnym związku, królewicz Wacław.

Literatura A. Barciak : Ideologia polityczna monarchii Przemysła Ottokara II. Studium z dziejów czeskiej polityki zagranicznej w drugiej połowie XIII w. (Katowice 1982); tegoż: Czechy a ziemie południowej Polski w XIII oraz w początkach XIV wieku. Polityczno-ideologiczne problemy ekspansji czeskiej na ziemie południowej Polski (Katowice 1992).



80

O J C IEC : Przemysł Ottokar II (zob. s. 75). MA TK A : Kunegunda (Kunhuta) halicka (zob. s. 76 w jego biogr.). RO DZ EŃSTWO : zob. s. 77 w biogr. Przemysła Ottokara II. WACŁAW II Urodził się 27 IX 1271 r. na zamku w Pradze. W chwili śmierci ojca (1278) był nieletni i opiekę nad nim sprawował jego kuzyn, Otto V Długi, margrabia brandenburski, a od 1283 r. królowa-wdowa Ku-negunda wraz z kochankiem (od 1284 r. mężem) Zawiszą z Falken-steinu. Po śmierci matki (1285) oraz uwięzieniu i straceniu Zawiszy (1289) objął samodzielną władzę w Czechach. Następnie skierował swoją uwagę na Polskę, osłabioną podówczas i rozbitą na dzielnice : w 1289 r. zhołdował księstwo bytomskie, w 1291 r. cieszyńskie i opolskie, a w 1292 r. raciborskie. Podjął także starania o zwierzch-ni tron krakowski, uwieńczone sukcesem w 1291 r. Za zgodą króla niemieckiego Rudolfa I, 2 VI 1297 r. w zamku praskim został koro-nowany na króla Czech przez arcybiskupa mogunckiego Gerharda. W 1300 r. usunął z Polski Władysława Łokietka – najsilniejszego ówczesnego księcia piastowskiego – i 25 VII tego roku w gnieźnień-skiej katedrze Wniebowzięcia NMP został koronowany na króla Polski przez arcybiskupa Jakuba Świnkę. W tym samym roku pod-porządkował sobie również Pomorze Gdańskie, zaś w r. 1301, po wygaśnięciu na Andrzeju III (zob. s. 157) dynastii Arpadów, zdołał osadzić na węgierskim tronie swojego jedynego prawowitego syna i imiennika. Pierwszą żoną Wacława II została 24 I 1285 r. w Eger : Jutta (Guta)

Była ona córką Rudolfa I Habsburga, króla niemieckiego z dyna-stii Habsburgów (por. Tablica III, s. 160), oraz jego pierwszej żony Anny (Gertrudy), córki Burcharda III, hrabiego Hohenberg. W nie-których opracowaniach występuje pod francuską wersją swojego

WACŁAW II

81

imienia : Bona ; jej rodzonymi siostrami były Katarzyna, żona księcia dolnobawarskiego Ottona III – późniejszego króla Węgier Béli V (zob. s. 174 w jego biogr.), oraz Klemencja, matka Karola I Rober-ta, konkurenta i następcy Béli V na węgierskim tronie (zob. s. 200 w jego biogr.), natomiast synem starszego brata Albrechta I był przyszły król Czech Rudolf Austriacki (zob. s. 163), a młodszy brat Rudolf II poślubił starszą siostrę Wacława II – Agnieszkę. Urodziła się 13 III 1271 r. w Rheinfelden. 2 VI 1297 r. ciężko już chora Jutta została ukoronowana wspólnie z małżonkiem na zamku praskim i tam rówież zmarła 18 VI wskutek komplikacji po urodzeniu córki. Została pochowana w bazylice św. Wita, nieopodal grobowca króla Przemysła Ottokara I. Potomstwo {1–10}: 1 Przemysł Ottokar

Urodził się 6 V 1288 r., a zmarł 10 lub 19 XI tego roku i spoczął w praskiej bazylice (późniejszej katedrze) św. Wita.

2 WACŁAW III | WŁADYSŁAW V W latach 1301–05 król Węgier jako Władysław V, po śmierci ojca wstąpił także na trony Czech i Polski pod imieniem Wacła-wa III (biogr. na s. 161).

3 Agnieszka Urodziła się 6 X 1289 r., a zmarła wkrótce po 1296 r. w Pradze, gdzie także spoczęła. Być może w 1292 r. (lub w 1296 r.) została żoną Ruprechta VI, hrabiego Nassau na Wiesbaden i Idstein od 1298 r. (ur. przed 1280, zm. 2 XI 1304 lub 22 II 1305 (w Pradze i tam pochowany?)), syna króla niemieckiego Adolfa z Nassau oraz jego żony Imaginy, córki Gerlacha I, hrabiego Isenburg ; przypuszczalnie jednak były to jedynie zaręczyny, które zakoń-czyła przedwczesna śmierć królewny. Miejsce jej pochowania nie jest znane.

4 Anna Żona HENRYKA KARYNCKIEGO, króla Czech (szczegóły zob. s. 169 w jego biogr.).

5 Elżbieta Żona JANA LUKSEMBURSKIEGO, króla Czech (szczegóły zob. s. 179 w jego biogr.).

6 Jutta (Guta) Urodziła się 4 III 1293 r., a zmarła 3 VIII 1294 r. i została po-chowana w klasztorze cysterskim w Zbrasławiu pod Pragą (obecnie jedna z dzielnic miasta).



82

7 Jan Na świat przyszedł 26 II 1294 r., a zmarł już 1 III tego roku. Został pochowany w klasztorze cysterskim w Zbrasławiu pod Pragą.

8 Jan Urodził się 21 III 1295 r., a zmarł 6 XII 1296 r. i został po-chowany u boku starszego rodzeństwa w klasztorze cysterskim w Zbrasławiu.

9 Małgorzata Urodziła się w kwietniu bądź maju 1296 r. Z początkiem 1303 r. została wydana za mąż za Bolesława III Rozrzutnego, księcia brze-skiego i legnickiego od 1311 r. (ur. 23 IX 1291, zm. Brzeg 21 IV 1352), syna Henryka V Brzuchatego, księcia wrocławskiego i le-gnickiego z dolnośląskiej linii dynastii Piastów, i jego żony Elż-biety, córki Bolesława Pobożnego, księcia kaliskiego, również potomka dynastii piastowskiej (linii wielkopolskiej). Mieli wspól-nie następujące potomstwo: 1 Wacław I, książę legnicki (ur. 1310/18, zm. 1364); jego żoną

została w 1340 r. Anna (ur. ok. 1325, zm. 1367), córka Kazi-mierza I, księcia cieszyńskiego, z którą miał potomstwo.

2 Ludwik I Dobry, książę brzeski (ur. 1313/21, zm. 1398); mię-dzy 1341 a 1345 r. poślubił Agnieszkę (ur. 1312/21, zm. 1362), córkę Henryka II (IV) Wiernego, księcia głogowskiego, i miał z nią potomstwo.

3 Mikołaj (ur. i zm. 1322). Małgorzata zmarła podczas porodu 7 lub 8 IV 1322 r. w Hradcu Královym i została pochowana w klasztorze cysterskim w Zbra-sławiu pod Pragą. Po jej śmierci Bolesław III pojął za żonę (1326) Katarzynę (zm. 1358), córkę Mladena II, księcia birbir-skiego oraz bana Chorwacji, lecz nie dochował się już dalszych potomków.

10 Jutta (Guta) Urodziła się 21 V 1297 r. na zamku w Pradze i zmarła w dzieciń-stwie. Została pochowana w praskim klasztorze klarysek.

Drugą żoną Wacława II została 26 V 1303 r. w Pradze : Ryksa (Reiczka)

Po zaślubinach przyjęła imię Elżbiety ; była ona córką Przemysła II, króla Polski z wielkopolskiej linii Piastów, i jego drugiej żony Ryksy, córki Waldemara Birgerssona, króla Szwecji. Urodziła się 1 IX 1288 r. na zamku w Poznaniu, a 26 V 1303 r. w bazylice św.

83

Wita w Pradze została koronowana na królową Czech i Polski. Po śmierci Wacława 14 X 1306 r. w Pradze wyszła za mąż za Rudolfa Austriackiego, króla Czech (zob. s. 163). Po jego śmierci (1307) osiadła w zapisanych jej wdowich dobrach w Czechach. Następnie związała się z możnym panem czeskim Henrykiem z Lipy zwanym Starszym, piastującym w latach 1308–11 godność podkomorzego Czech, sta-rostę ziemskiego (namiestnika) Moraw od 1320 r. (zm. Brno 26 VIII 1329), synem Čenka z Lipy, mężem Scholastyki, wywodzącej się zapewne z rodu panów na Kamence (Kamenz) (z nią liczne potom-stwo). Zmarła 19 X 1335 r. w ufundowanym przez siebie klasztorze cysterek w Brnie i tam również została pochowana. Córka: 1 Agnieszka

Urodziła się 25 VI 1305 r., a w drugiej połowie 1316 r. poślubiła Henryka I, księcia jaworskiego od 1312 r. oraz głogowskiego od 1329 r. (ur. ok. 1292/96, zm. 6 III–15 V 1346), syna Bolesława (Bolka) I, księcia świdnicko-ziębickiego z dolnośląskiej linii dyna-stii Piastów, i jego żony Beatrycze, córki Ottona V Długiego, margrabiego brandenburskiego na Salzwedel, po kądzieli wnuka Wacława I (zob. s. 73 w jego biogr.) ; małżeństwo to pozostało bezdzietne. Agnieszka zmarła w 1336 r. (przed 4 I 1337 r.) i zo-stała najprawdopodobniej pochowana w klasztorze cysterskim w Krzeszowie, gdzie spoczął później jej małżonek.

Wacław II pozostawił następujące potomstwo naturalne {1–3}: z nieznaną bliżej Agnieszką : 1 Jan Volek (Volko). Jego drugie imię jest czeską odmianą imienia Fulko.

Od młodości przeznaczony był do kariery duchownej. W 1310 r. został proboszczem praskiego Wyszehradu, a także kanonikiem w Pradze i Ołomuńcu, zaś w 1333 r. – po kilkuletniej niełasce i wygnaniu (1322–33) – uzyskał probostwo w Malínie koło Kutnej Hory. 10 IV 1334 r. papież Jan XXII mianował go biskupem Ołomuńca (wyższe święcenia kapłańskie oraz biskupie przyjął 18–21 V). Zmarł 27 IX 1351 r. i został pochowany w rotundzie św. Pantaleona w obrębie ufundowanego przez siebie klasztoru benedyktyńskiego w Pustiměř (Morawy).

z nieznaną kobietą (kobietami) : 2 Elżbieta. Przypuszczalnie była ona jednak nieślubną córką Wacława III

(szczegóły zob. s. 162 w jego biogr.). 3 (?) Inne dzieci. Wedle Ottokara Styryjskiego Wacław II był ojcem licz-

nego potomstwa naturalnego. O dzieciach tych nic bliższego nie wiado-mo, milczą o nich także pozostałe źródła.



84

WACŁAW II Zmarł na gruźlicę 25 VI 1305 r. w zamku praskim i został pocho-wany w swojej ulubionej fundacji – klasztorze cysterskim w Zbra-sławiu pod Pragą (obecnie jedna z dzielnic miasta).

Jego następcą w Czechach (oraz w Polsce) został jedyny legalny syn Wacław – pierwszy władca, któremu przypadło w udziale połą-czenie w jednym ręku, choć nie w tym samym czasie, koron Czech i Węgier ; jego biogram otwiera trzeci rozdział tejże książki.

Literatura M. Duczmal : Ryksa Piastówna. Królowa Czech i Polski (Poznań 2010). W. Iwańczak : Elżbieta Ryksa – królowa, kobieta, mecenas sztuki, Kronika Miasta Poznania, nr 2. (1995). B. Nowacki : Czeskie roszczenia do korony w Polsce w latach 1295–1335 (Poznań 1987). B. Włodarski : Polska i Czechy w drugiej połowie XIII i na początku XIV wieku (Lwów 1931).

I W C (IX–XIV .) - krolewskie-sny.plkrolewskie-sny.pl/wladcyczechiwegier1.pdf · 11 1....

Documents

Transcript of I W C (IX–XIV .) - krolewskie-sny.plkrolewskie-sny.pl/wladcyczechiwegier1.pdf · 11 1....