1

Materiały i tworzywa pochodzenia naturalnego

1. Przyporządkuj opisom odpowiadające im pojęcia. Wpisz litery (A–I) w odpowiednie kratki. 3 p.

A. hydraty D. wapno palone G. próchnica

B. zaprawa wapienna E. wapno gaszone H. wietrzenie skał

C. zaprawa gipsowa F. właściwości sorpcyjne gleby I. degradacja gleby

Im jej więcej w glebie, tym lepsze warunki rozwoju roślin.

Zdolność gleby do pochłaniania cząsteczek lub jonów z zawiesin znajdujących się w glebie.

Długotrwałe działanie na skały wody, powietrza i temperatury.

Proces niszczenia gleby wskutek nieracjonalnego jej użytkowania i zanieczyszczeń.

Tlenek wapnia.

Wodorotlenek wapnia.

Sole uwodnione zawierające w sieci krystalicznej cząsteczki wody.

Mieszanina gipsu palonego i wody.

Mieszanina wapna gaszonego, piasku i wody.

2. Uzupełnij ogólny podział surowców mineralnych. 2 p.

3. Zapisz wzory sumaryczne głównych składników przedstawionych skał i minerałów. 3 p.

kalcyt kreda kwarc gips agat

_________________ _________________ _________________ _________________ _________________

2

4. Uzupełnij równania reakcji chemicznych. Przy każdym z nich zaznacz nazwę procesu, w którym ta reakcja

chemiczna zachodzi. Wstaw znak X w odpowiednią kratkę. 3 p.

A. otrzymywanie wapna gaszonego C. identyfikacja skał wapiennych

B. otrzymywanie zaprawy wapiennej D. otrzymywanie gipsu palonego

CaO + H2O ___________________________ A / B / C / D

Ca(OH)2 + SiO2 _______________________ + H2O A / B / C / D

CaCO3 + 2 HCl ________________________ + H2O + CO2↑ A / B / C / D

2 (CaSO4 · 2 H2O) T

_____________________ + 3 H2O A / B / C / D

5. Uzupełnij zdania, zapisując wzory sumaryczne związków chemicznych lub nazwy odpowiednich rodzajów szkła. 2 p.

Podstawowymi surowcami do produkcji szkła krzemianowego są: piasek (___________), wapień (_____________) i soda

(__________). ________________________ uzyskujemy, dodając do masy szklanej tlenki metali (niklu, kobaltu, chromu).

___________________________________________________ pękając, rozpada się na kawałki o zaokrąglonych brzegach.

6. Oblicz zawartość procentową wody w hydracie Na2SO4 · 10 H2O (mNa = 23 u, mS = 32 u, mO = 16 u, mH = 1 u). 2 p.

Obliczenia:

Odpowiedź: Zawartość procentowa wody w hydracie Na2SO4 · 10 H2O wynosi ___________________________________.

7. Wapień zawiera 83% węglanu wapnia. Oblicz, ile gramów tlenku wapnia można otrzymać w wyniku prażenia 200 g

wapienia (mCa = 40 u, mC = 12 u, mO = 16 u). Zapisz równanie tej reakcji chemicznej. 3 p.

Równanie reakcji chemicznej: _________________________________________________________________________

Obliczenia:

Odpowiedź: Podczas prażenia 200 g wapienia można otrzymać ____________________________________ tlenku wapnia.

1

Grupa B

Materiały i tworzywa

pochodzenia naturalnego

1. Przyporządkuj opisom odpowiadające im pojęcia. Wpisz litery (A–I) w odpowiednie kratki. 3 p.

A. wapno palone D. hydraty G. zaprawa gipsowa

B. zaprawa wapienna E. wietrzenie skał H. wapno gaszone C. próchnica F. degradacja gleby I. właściwości sorpcyjne gleby

Im jej więcej w glebie, tym lepsze warunki rozwoju roślin.

Zdolność gleby do pochłaniania cząsteczek lub jonów z zawiesin znajdujących się w glebie.

Długotrwałe działanie na skały wody, powietrza i temperatury.

Proces niszczenia gleby wskutek nieracjonalnego jej użytkowania i zanieczyszczeń.

Tlenek wapnia.

Wodorotlenek wapnia.

Sole uwodnione zawierające w sieci krystalicznej cząsteczki wody.

Mieszanina gipsu palonego i wody.

Mieszanina wapna gaszonego, piasku i wody.

.

2. Uzupełnij podział surowców mineralnych ze względu na zastosowania. 2 p.

3. Wpisz wzory sumaryczne głównych składników przedstawionych skał i minerałów. 3 p.

kryształ górski marmur piasek anhydryt ametyst

_____________

______________

_______________

______________

_______________

2

4. Uzupełnij równania reakcji chemicznych. Przy każdym z nich zaznacz nazwę procesu, w którym ta reakcja

chemiczna zachodzi. Wstaw znak X w odpowiednią kratkę. 3 p.

A. produkcja szkła krzemianowego C. otrzymywanie wapna palonego

B. twardnienie zaprawy gipsowej D. twardnienie zaprawy wapiennej

CaCO3 T

__________________________________ + CO2↑ A / B / C / D

Ca(OH)2 + CO2 ___________________________ + H2O A / B / C / D

2 CaSO4 · H2O + 3 H2O _____________________ A / B / C / D

Na2O + SiO2 ______________________________ A / B / C / D

5. Uzupełnij zdania, zapisując wzory sumaryczne związków chemicznych lub nazwy odpowiednich rodzajów szkła. 2 p.

Szkło kryształowe zawiera znaczne ilości tlenku ołowiu(II) __________________ i tlenku potasu __________________.

Szkło laboratoryjne wytwarza się z dodatkiem tlenku boru __________________ i tlenku glinu ____________________.

________________________________________ charakteryzuje się dużą gęstością, a po oszlifowaniu silnym połyskiem.

6. Zawartość procentowa wody w hydracie CuSO4 · x H2O wynosi 36%. Ustal wzór sumaryczny tego hydratu

(mCu = 64 u, mS = 32 u, mO = 16 u, mH = 1 u). 2 p.

Obliczenia:

Odpowiedź: Wzór sumaryczny hydratu to ________________________________________________________________.

7. Wapień zawiera 83% węglanu wapnia. Oblicz, ile gramów tlenku węgla(IV) wydzieli się podczas reakcji identyfikacji

200 g wapienia kwasem solnym (mCa = 40 u, mC = 12 u, mO = 16 u). Zapisz równanie reakcji chemicznej. 3 p.

Równanie reakcji chemicznej: _________________________________________________________________________

Obliczenia:

Odpowiedź: Podczas reakcji identyfikacji 200 g wapienia kwasem solnym wydzieli się ______________ tlenku węgla(IV).

107Sprawdziany

I !"#$%&'(!'!")$*+'!("!+)#(#&,-.')/'"!&0-)#1 !"#$% &#'()* +,-./ 0 12"10#(23#( 4)5'4#6 2 p.

A. alotropia C. "#)1&#%5 078&5 21 4)54#38

B. 2($'*&59:5 ;)549*:35 D. &#9%<5 14'53105 F. )(;1)=#38

>8)%(053#( 078&5 45=#(33(81 <(% 21$'7"? "10#(')%5 0 '(="()5'?)%( 146 @AAABC6

!*$'7"1053#( "#()0#5$'45 9D(=#9%3(81 0 4#&4? 12=#5359D )EF3#G9*9D $#7 <?210G 1)5% 0H5I9#01I9#5=#6

J1%2%#(&53#( =#($%53#3* 35 ;)549:( % 0*41)%*$'53#(= )EF3#9 0 '(="()5'?)59D 0)%(3#5 :(: $4H523#4E06

>2"1)31IK 35 $"5&53#( 2('1359*:3(6

L%1=()*%59:5 # 9*4&#%59:56

J(549:5 )1%4H52? 5&453E0 1 2H?8#9D H5M9?9D59D 078&10*9D6

2 34%".56)&'4(#6)#'7#89'#:;')6<!=/#-&.':;5;'"=#+(4)+.1' ''2 p.

NHE03*= $4H523#4#(= 85%? %#(=3(81 :($' 6 O5&#05 $'5H( '1 078#(& 45=#(33*P 078#(&

<)?35'3* # 6 !78#(& 45=#(33* "1225:( $#7 ")19($10# P

0 4'E)(81 0*3#4? 1')%*=?:( $#7 85% 414$103#9%*P 0127 "185%10GP # 414$6

:($' "5&#0(= 9#(4H*=6 ! 0*3#4? 2($'*&59:# ;)549*:3(: )1"* 35;'10(: 1')%*=?:(=*Q

85% )5R3()*:3*P <(3%*3*P 35;'*P 1&(:( 35"7210( # .

3 >#")$4'6#4+;'!(/)#6'#?!7=!"!+;-@'+0A?#'!:!8'!")$%'8#B(.&'4'6)-@. S1"5$?: 1"#$ 21 =12(&# $')?4'?) 2 p.

0(037')%3*9D "1$%9%(8E&3*9D 12=#536 C")$4'?)7.=0'+'!("!+).(6),'8=#780.

A. T#744#P 21<)%( ")%(012%# ")G2P :(81 5'1=* '01)%G $%(I9#14G'3( "#()I9#(3#(6

B. T#744#P "EH")%(0123#4P :(81 5'1=* '01)%G "#79#14G'3( # $%(I9#14G'3( "#()I9#(3#(6

C. U05)2*P 3#( ")%(012%# ")G2?P :(81 5'1=* '01)%G )(8?&5)3G $#(K 4)*$'5&#9%3G6

!"#$%&'('!)** ! "# #$%&' ()*#+,&$ %

-%.% )/%(%

Grupaa

108 Sprawdziany

4 C$8#B'6#4+;'"=!(%87*+'(.$7;?#-&)'=!";'6#<7!+.&'%"!=4,(8!+#6.'4A!(6).'4.'+4=#$7#&,-, 1 p.

7./".=#7%=,'+=4.6)#')-@'$85#(6)8*+1

A. V5;'5P 85%* )5R3()*:3(P <(3%*35P 1&(:( 35"7210(P =5%?'6

B. N5%* )5R3()*:3(P <(3%*35P 35;'5P 1&(:( 35"7210(P =5%?'6

C. W(3%*35P 35;'5P 1&(:( 35"7210(P =5%?'6

D. >&(:( 35"7210(P =5%?'P 35;'5P <(3%*35P 85%* )5R3()*:3(6

5 >#46#-4'6#4+0'$%:$7#6-&)9'87*=#'4#+).=#'+;5,-46).'+0A).?'").=+)#$78!+;1 1 p.

6 O129%5$ ")E<* $"5&53#5 "(03(: <(3%*3* $'0#()2%131P F( %59D10?:( $#7 135 :54 =#($%53#35 XYZ #%114'53?6 2 p.

C$8#B'/!(.?'(=%A).A!'4.'$85#(6)8*+'/).$4#6)6;'!=#4'!8=.D?'EF'7.&':.64;6;1'

A. B. C.

[#9%<5 14'53105 '(: <(3%*3* 0*31$# .

7 G!(4).?'"!(#6.'H=*(5#'.6.=A))9'+")$%&,-'?)7.=0'F +12350#5&3(/ ?%:'I +3#(12350#5&3(/ +'!("!+).(6), 1 p.

8=#780.

\H1M9( <#1"5&#05 )1"5 35;'105 078#(& 41"5&3* 9#("H1 037')%5 ]#(=#

8 34%".56)&'7#:.?01 4 p.

0&12#

(+!%23,&$34.*(+$5)#!%(*'3 6%(%#,&7(.5,&)*'% 4)8%-#92*,5$.*'3

–!

–""#$ %&'#(# )#*%'#(#!

–!

–+#,#*

–!

–%"'#(# )#*-'#(#!

5!

12

><&#9%(3#5Q

A. 8)5R' B. 414$ C. 53')59*' D. 078#(& 45=#(33*

1Sprawdzian

I !"#$%&'(!'!")$*+'!("!+)#(#&,-.')/'"!&0-)#1 !"#$% &#'()* +,-./ 0 12"10#(23#( 4)5'4#6 !"#

A. 2($'*&5785 9)547*835 C. &#7%:5 14'53105 E. )(91);#3<

B. 5&1')1"#5 D. "#)1&#%5 0=<&5 F. 4)54#3<

><)%(053#( 0=<&5 45;#(33(<1 :(% 21$'="? "10#(')%5 0 '(;"()5'?)%( 146 @AAABC6

!*$'="1053#( "#()0#5$'45 7D(;#7%3(<1 0 4#&4? 12;#5357D )EF3#G7*7D $#= :?210G 1)5% 0H5I7#01I7#5;#6

J1%2%#(&53#( ;#($%53#3* 35 9)5478( % 0*41)%*$'53#(; )EF3#7 0 '(;"()5'?)57D 0)%(3#5 8(8 $4H523#4E06

>2"1)31IK 35 $"5&53#( 2('1357*83(6

L%1;()*%5785 # 7*4&#%57856

J(54785 )1%4H52? 5&453E0 1 2H?<#7D H5M7?7D57D 0=<&10*7D6

2 23%".45)&'3(#5)#'6#78'#9:')5;!</#-&.'9:4:'"<#+(3)+.1' '' !"#

N#5)G 12"1)31I7# :(3%*3* 35 $"5&53#( $'?410( 8($' 6 O1253#(

"120*F$%5 P> :(3%*3*6 Q(3%*35 5"'(7%35 8($' ;#($%53#3G # 6

!=<#(& 41"5&3* 1 3580#=4$%(8 %505)'1I7# 0=<&5 "#()0#5$'410(<1 '1 6

$ =#")$3'5#3+:'!(/)#5'#>!6<!"!+:-?'+0@>#'!9!7'!")$%'7#A(.&'3'5)-?1 O1"5$?8 1"#$ 21 ;12(&# $')?4'?) !"#

0(03=')%3*7D "1$%7%(<E&3*7D 12;#536 B")$3'>)6.<0'+'!("!+).(5),'7<#6706

A. N#=44#R "EH")%(0123#4R 8(<1 5'1;* '01)%G "#=7#14G'3( # $%(I7#14G'3( "#()I7#(3#(6

B. S05)2*R 3#( ")%(012%# ")G2?R 8(<1 5'1;* '01)%G )(<?&5)3G $#(K 4)*$'5&#7%3G6

C. N#=44#R 21:)%( ")%(012%# ")G2R 8(<1 5'1;* '01)%G $%(I7#14G'3( "#()I7#(3#(6

!"#$%&'('!)** %&%'!%!()*+%,-.!/0*(%)

data -1),)

Grupab

2 Sprawdzian

4 !"#$%&'#()*+,(-%",./01,23%,4'5676(#1)#%&',*8"49(%*/!46.#:0)%',&6%1#;4,(/0< 1 p.

=< !"#$"% &"'( )"*+,)(-+,% .,+'(+"% /0,-, +"123/4,% 5"'6$7

>< 80,-, +"123/4,% 5"'6$% +"#$"% .,+'(+"% &"'( )"*+,)(-+,7

?< 9,+'(+"% +"#$"% /0,-, +"123/4,% 5"'6$7

@< :"'( )"*+,)(-+,% .,+'(+"% +"#$"% /0,-, +"123/4,% 5"'6$7

5 A#51#:5%1#5(B%!8C!4#1:0)D%"49'#%0/!4%,*7)#1-%#.,4',&,(-%(BE.#<%% % % %%% %%%% %%%1 p.

=< ;/;< >< &)"*$ ?< 42&=,0 ;"5=,++( @< "+$)">($

6 ?/3>'"< 1)@.( <1"0"+=" 1,4+,- .,+'(+( <$4=,)3'/+/% A, '">B/46-, <=2 /+" -"; 5=,<'"+=+" CDE ='//;$"+67 2 p.

!"#$%7,*/.%*'8E)/E,%5/%!"+#*1)"9(%7)/!5#1)16%,'#5%,"'/2.%FG%4/0%C/15616<%

%=<% % % %%%%%%%%%%%%%%%%%%%% %><%% % % % %%%%% %?<

F=>'." /;$"+/4" $,- .,+'(+( 4(+/<= 7

7 H,*5)/.%&,*#1/%I'9*+#%/1/'E))D%(&)!80-:%.)4/'B%G G/3+"4="0+,H .8C%J G+=,/3+"4="0+,H (%,*&,()/*1)- 1 p.

"'#4"B7

&"' '=,5+( 4/3@) 4/3" 4="$) 1)',5="+( 1)/5=,+=/$4@)>',

8 K58&/+1)0%4#C/.B< 4 p.

Wzór sumaryczny

Stosunek masowy !"!#$%&"'($%)*+! ,)-!.#/0*$(1'*+2

C–H

–30 u 80% – C, 20% – H

CH4

C–H

–84% – C, 16% – H

C–H

–5 : 1

% 8.0=>',+="I

1

Grupa A

Środki czystości i kosmetyki

1. Dopasuj pojęcia do ich opisów. Wpisz litery (A–G) w odpowiednie kratki. 3 p.

A. emulsja typu O/W D. materiały hydrofilowe G. zmydlanie tłuszczu

B. emulgator E. materiały hydrofobowe

C. eutrofizacja F. substancje powierzchniowo czynne

A Jej dominującym składnikiem jest substancja hydrofilowa.

F Substancje zmniejszające napięcie powierzchniowe cieczy.

B Substancja ułatwiająca tworzenie się emulsji.

D Ich powierzchnie chłoną wodę.

C Intensywny rozwój roślin i mikroorganizmów w zbiorniku wodnym.

E Ich powierzchnie nie chłoną wody.

G Jeden ze sposobów otrzymywania mydła.

2. Oceń prawdziwość podanych informacji. Wstaw znak X w odpowiednią kratkę. 2 p.

A. Mydła sodowe i potasowe są nierozpuszczalne w wodzie. PRAWDA FAŁSZ

B. Mydła to sole wyższych kwasów karboksylowych. PRAWDA FAŁSZ

C. Mydła sodowe to mydła szare i maziste. PRAWDA FAŁSZ

D. Roztwory mydeł o odczynie zasadowym nie są przyjazne dla skóry człowieka. PRAWDA FAŁSZ

3. Skorzystaj z poniższych określeń i podpisz ilustracje. 1 p.

● zachowanie się mydła w czasie prania ● zachowanie się emulgatora w emulsji typu O/W

● zachowanie się emulgatora w emulsji typu W/O

_____________________________

_____________________________

________________________________

________________________________

2

4. Wypisz po dwa rodzaje kosmetyków o funkcji: 2 p.

a) oczyszczającej______________________________________________________________________________________

b) pielęgnacyjnej _____________________________________________________________________________________

5. Oceń prawdziwość podanych informacji. Wstaw znak X w odpowiednią kratkę. 2 p.

A. Aroma jest składnikiem dodatkowym. PRAWDA FAŁSZ

B. Sacharyny jest w paście więcej niż wody. PRAWDA FAŁSZ

C. W paście najmniej jest Olafluru. PRAWDA FAŁSZ

D. Woda jest składnikiem bazowym. PRAWDA FAŁSZ

E. Limonene poprawia smak pasty. PRAWDA FAŁSZ

6. Zaznacz na rysunku część hydrofilową i hydrofobową substancji. Podkreśl wyrażenia tak, aby zdania były

prawdziwe. 1 p.

Rysunek przedstawia model substancji powierzchniowo czynnej kationowej / anionowej / niejonowej.

Dodanie do wody substancji powierzchniowo czynnej zwiększa / zmniejsza jej napięcie powierzchniowe.

7. Zaproponuj sposoby oczyszczenia wymienionych przedmiotów. Wpisz nazwy substancji, które można wykorzystać do

usunięcia zanieczyszczeń. 3 p.

a) tłusty talerz _________________________________________________________________________________

b) zaśniedziała patelnia miedziana __________________________________________________________________

c) sczerniały srebrny pierścionek ___________________________________________________________________

8. Krem nawilżający zawiera 5% emulgatora (procent masowy). Oblicz, ile gramów emulgatora zawiera 250 g kremu. 1 p.

Obliczenia:

Odpowiedź: 250 g kremu zawiera ____________________________________________________________ emulgatora.

1

Grupa B

Środki czystości i kosmetyki

1. Dopasuj pojęcia do ich opisów. Wpisz litery (A–G) w odpowiednie kratki. 3 p.

A. emulgator D. substancje powierzchniowo czynne G. materiały hydrofobowe

B. materiały hydrofilowe E. zmydlanie tłuszczu

C. emulsja typu O/W F. eutrofizacja

Jej dominującym składnikiem jest substancja hydrofilowa.

Substancje zmniejszające napięcie powierzchniowe cieczy.

Substancja ułatwiająca tworzenie się emulsji.

Ich powierzchnie chłoną wodę.

Intensywny rozwój roślin i mikroorganizmów w zbiorniku wodnym.

Ich powierzchnie nie chłoną wody.

Jeden ze sposobów otrzymywania mydła.

2. Oceń prawdziwość podanych informacji. Wstaw znak X w odpowiednią kratkę. 2 p.

A. Mydła wapniowe i magnezowe są nierozpuszczalne w wodzie. PRAWDA FAŁSZ

B. Mydła to sole niższych kwasów karboksylowych. PRAWDA FAŁSZ

C. Mydła potasowe to mydła szare i maziste. PRAWDA FAŁSZ

D. Roztwory mydeł o odczynie zasadowym są przyjazne dla skóry człowieka. PRAWDA FAŁSZ

3. Skorzystaj z poniższych określeń i podpisz ilustracje. 1 p.

● zachowanie się mydła w czasie prania ● zachowanie się emulgatora w emulsji typu O/W

● zachowanie się emulgatora w emulsji typu W/O

_____________________________

_____________________________

________________________________

________________________________

2

4. Wypisz po jednej nazwie powszechnie używanego kosmetyku o funkcji: 2 p.

a) zapachowej ______________________________________________________________________________________

b) upiększającej _____________________________________________________________________________________

5. Oceń prawdziwość podanych informacji. Wstaw znak X w odpowiednią kratkę. 2 p.

A. Aroma jest składnikiem bazowym. PRAWDA FAŁSZ

B. Sacharyny jest w paście więcej niż wody. PRAWDA FAŁSZ

C. W paście najwięcej jest Olafluru. PRAWDA FAŁSZ

D. Woda jest składnikiem dodatkowym. PRAWDA FAŁSZ

E. Limonene jest barwnikiem. PRAWDA FAŁSZ

6. Zaznacz na rysunku część hydrofilową i hydrofobową substancji. Podkreśl wyrażenia tak, aby zdania były

prawdziwe. 1 p.

Rysunek przedstawia model substancji powierzchniowo czynnej kationowej / anionowej / niejonowej.

Dodanie substancji powierzchniowo czynnej do wody powoduje, że lepiej / gorzej zwilża ona materiały hydrofobowe.

7. Zaproponuj sposoby oczyszczenia wymienionych przedmiotów. Wpisz nazwy substancji, które można wykorzystać do

usunięcia zanieczyszczeń. 3 p.

a) czajnik z kamieniem na grzałce ________________________________________________________________________

b) zardzewiały klucz ___________________________________________________________________________________

c) lustro ze smugami ___________________________________________________________________________________

8. Faza wodna w kremie nawilżającym powinna stanowić 80% masowych. Oblicz, ile gramów wody znajduje się w 250 g

kremu. 1 p.

Obliczenia:

Odpowiedź: W 250 g kremu znajduje się ____________________________________________________________ wody.

1

Grupa A

Żywność

1. Podziel składniki żywności zgodnie z ich funkcjami. Wstaw znak X w odpowiednie kratki. 2 p.

A. sacharydy i tłuszcze D. witaminy, mikroelementy i makroelementy B. hormony i enzymy E. sole mineralne

C. białka i niektóre sole mineralne F. woda

I. składniki budulcowe A / B / C / D / E / F

II. składniki energetyczne A / B / C / D / E / F

III. składniki regulujące A / B / C / D / E / F

2. Oblicz dzienne spożycie każdego ze składników wymienionych na etykiecie produktu spożywczego. 3 p.

kalorie: GDA = 1936,36 kcal

cukier: GDA = __________________________

tłuszcz: GDA = __________________________

kwasy tłuszczowe nasycone: GDA = _________

Obliczenia:

3. Ustal nazwy składników żywności wykrytych w doświadczeniu chemicznym przedstawionym na schemacie. 2 p.

Nr

probówki Obserwacje

Wykryty

składnik

1 Pojawia się ciemnoniebieskie

zabarwienie. _________________

2 Substancja się pieni. _________________

11% – 213 kcal

100% – x kcal _____________________

x = 1936,36 kcal

2

4. Uzupełnij tabelę. 2 p.

Rodzaj

fermentacji

Proces (tlenowy/

beztlenowy) Zapis słowny przebiegu reakcji chemicznej

alkoholowa ___________ ___________________________________________________________________

mlekowa ___________ Etap I.: ______________________________________________________________

Etap II.: ______________________________________________________________

5. Przyporządkuj pojęciom (A–F) odpowiadające im opisy (1–7). 2 p.

A. marynowanie 1. usunięcie wody z żywności

B. wędzenie 2. działanie wysokiej temperatury w celu zniszczenia m.in. mikroorganizmów

C. liofilizacja 3. moczenie w mieszaninie NaCl i soli kwasów azotowych

D. kiszenie 4. obsuszenie żywności dymem

E. pasteryzacja 5. przetwarzanie żywności z wykorzystaniem fermentacji mlekowej

F. peklowanie 6. moczenie w zalewie zawierającej 10-procentowy roztwór kwasu octowego

7. obróbka żywności w wodzie w wysokiej temperaturze

A. B. C. D. E. F.

6. Uzupełnij schemat podziału dodatków do żywności. Skorzystaj z poniższych wyrażeń. 1 p.

● aspartam ● cynamon ● kwas octowy

7. Ustal wzory sumaryczne i nazwy systematyczne dodatków do żywności ukrytych w poniższych równaniach reakcji

chemicznych. 3 p.

a) S + O2 E 220

wzór sumaryczny: ________________ nazwa systematyczna: _______________________________________________

b) Ca3(PO4)2 + 6 HNO3 3 Ca(NO3)2 + 2 E 338

wzór sumaryczny: ________________ nazwa systematyczna: _______________________________________________

c) C2H5OH + O2 H2O + E 260

wzór sumaryczny: ________________ nazwa systematyczna: _______________________________________________

8. Dzienne zapotrzebowanie człowieka na β-karoten (czytaj: betakaroten) wynosi 30 mg. Pomidory zawierają 5 mg β-karotenu

w 1 kg świeżej masy. Oblicz, jaki procent dziennego zapotrzebowania na β-karoten pokryje zjedzenie jednego pomidora

ważącego 90 g. 2 p.

Obliczenia:

Odpowiedź: Jeden pomidor pokryje ____________________________________ dziennego zapotrzebowania na β-karoten.

1

Grupa B

Żywność

1. Podziel składniki żywności zgodnie z ich funkcjami. Wstaw znak X w odpowiednie kratki. 2 p.

A. witaminy, mikroelementy i makroelementy D. sacharydy i tłuszcze

B. sole mineralne E. hormony i enzymy

C. woda F. białka i niektóre sole mineralne

I. składniki budulcowe A / B / C / D / E / F

II. składniki energetyczne A / B / C / D / E / F

III. składniki regulujące A / B / C / D / E / F

2. Oblicz dzienne spożycie każdego ze składników wymienionych na etykiecie produktu spożywczego. 3 p.

kalorie: GDA = ____________________________

cukier: GDA = 85 g

tłuszcz: GDA = ____________________________

kwasy tłuszczowe nasycone: GDA = ___________

Obliczenia:

3. Ustal nazwy składników żywności wykrytych w doświadczeniu chemicznym przedstawionym na schemacie. 2 p.

Nr probówki Obserwacje Wykryty

składnik

1 Pojawia się żółte zabarwienie. ______________________

2 Substancja się pieni. ______________________

8% – 6,8 g

100% – x g ____________________

x = 85 g

2

4. Uzupełnij tabelę. 2 p.

Rodzaj

fermentacji

Proces (tlenowy/

beztlenowy) Zapis słowny przebiegu reakcji chemicznej

octowa __________ _________________________________________________________________

masłowa __________ _________________________________________________________________

5. Przyporządkuj pojęciom (A–F) odpowiadające im opisy (1–7). 2 p.

A. marynowanie 1. usunięcie wody z żywności

B. kiszenie 2. działanie wysokiej temperatury w celu zniszczenia m.in. mikroorganizmów

C. peklowanie 3. moczenie w mieszaninie NaCl i soli kwasów azotowych

D. wędzenie 4. obsuszenie żywności dymem

E. pasteryzacja 5. przetwarzanie żywności z wykorzystaniem fermentacji mlekowej

F. liofilizacja 6. moczenie w zalewie zawierającej 10-procentowy roztwór kwasu octowego

7. obróbka żywności w wodzie o wysokiej temperaturze

A. B. C. D. E. F.

6. Uzupełnij schemat podziału dodatków do żywności. Skorzystaj z poniższych wyrażeń. 1 p.

● celuloza ● kwas cytrynowy ● benzoesan sodu

7. Ustal wzory sumaryczne i nazwy systematyczne dodatków do żywności ukrytych w poniższych równaniach reakcji

chemicznych. 3 p.

a) E 220 + H2O H2SO3

wzór sumaryczny: __________________ nazwa systematyczna: _____________________________________________

b) NaOH + HNO3 E 251 + H2O

wzór sumaryczny: __________________ nazwa systematyczna: _____________________________________________

c) E 260 + C2H5OH CH3COOC2H5 + H2O

wzór sumaryczny: __________________ nazwa systematyczna: _____________________________________________

8. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę C u człowieka wynosi 75 mg. Szpinak zawiera 64 mg witaminy C w 100 g produktu.

Oblicz, jaki procent dziennego zapotrzebowania na witaminę C pokryje zjedzenie porcji szpinaku o masie 90 g. 2 p.

Obliczenia:

Odpowiedź: Porcja szpinaku o masie 90 g pokryje ________________________ dziennego zapotrzebowania na witaminę C.

1

Grupa A

Leki

1. Podanym wyrażeniom (I–V) przyporządkuj ich definicje (A–F). 2 p.

I. substancja lecznicza A. Ilość substancji powodująca działanie lecznicze.

II . dawka lecznicza DC B. Mieszanina substancji leczniczej i substancji pomocniczych.

III. dawka toksyczna DT C. Silna potrzeba fizyczna lub psychiczna ciągłego zażywania danej substancji.

IV. narkotyki D. Ilość substancji wywołująca zatrucie organizmu. V. uzależnienie E. Pierwiastek lub związek chemiczny, który modyfikuje czynności organizmu,

tak aby zapobiec chorobie lub ją wyleczyć.

F. Substancje naturalne i syntetyczne silnie oddziałujące na ośrodkowy układ

nerwowy człowieka.

I. II. III. IV. V. 2. Uzupełnij tabelę. Skorzystaj z poniższych określeń. 3 p.

● półsyntetyczne ● syntetyczne ● naturalne ● usuwające objawy choroby ● usuwające przyczyny choroby

● tabletki ● roztwory ● maści

Podział substancji leczniczych ze względu na:

efekt działania postać, w jakiej występują metody otrzymywania

________________________

________________________

________________________

________________________

np.

____________________________

____________________________

____________________________

_________________________

_________________________

_________________________

3. Zaznacz odpowiedzi tak, aby zdania zawierały poprawne informacje. 2 p.

Leki podawane w formie zastrzyków dożylnych działają A / B. Podanie leku w postaci tabletek C / D szybkość

jego działania. Wstrzyknięcie leku podskórnie lub domięśniowo powoduje, że działa on E / F niż tabletka, ale G /

H skutecznie niż zastrzyk dożylny. Wdychanie leku I / J szybkość jego działania. Pary rtęci są K / L

toksyczne niż rtęć metaliczna.

A. najszybciej B. najwolniej G. mniej H. bardziej

C. zwiększa D. zmniejsza I. zmniejsza J. zwiększa E. szybciej F. wolniej K. bardziej L. mniej

4. LD50 dla cyjanowodoru wynosi 1,5 kg

mg, a LD50 dla arszeniku – 14,6

kg

mg. Napisz, która substancja jest bardziej

toksyczna. Odpowiedź uzasadnij. 2 p.

Odpowiedź: Bardziej toksyczną substancją jest __________________, ponieważ ___________________________________

__________________________________________________________________________________________.

2

5. Ponumeruj wzory strukturalne alkoholi zgodnie ze zwiększającą się masą cząsteczkową. Wpisz cyfry 1–3

w odpowiednie kratki. 1 p.

A.

B.

C.

6. Do podanych produktów dopisz nazwy substancji uzależniających, które w nich występują i opisz ich działanie na

organizm człowieka. 2 p.

Produkt Nazwa substancji

uzależniającej Działanie substancji na organizm człowieka

papieros _____________________ Działa drażniąco na błony śluzowe. Jest bardzo silną trucizną.

wino _____________________ _____________________________________________

mak morfina _____________________________________________

krasnodrzew _____________________ _____________________________________________

konopie indyjskie _____________________ Działa pobudzająco. Może wywołać agresję.

kawa _____________________ _____________________________________________

7. Jadalny grzyb o nazwie czubajka kania bywa często mylony z grzybem trującym – muchomorem sromotnikowym (głównie

z jego białą odmianą). 100 g świeżego muchomora sromotnikowego zawiera 8 mg alfa-amanityny i 5 mg beta-amanityny –

najsilniej działających toksyn występujących w grzybach. LD50 dla amanityny wynosi 0,1 mg/kg masy ciała człowieka.

Oblicz, czy spożycie 50 g muchomora spowoduje śmiertelne zatrucie u dziecka ważącego 25 kg. 3 p.

Obliczenia:

Odpowiedź: Spożycie 50 g muchomora sromotnikowego _____________________________________________________.

1

Grupa B

Leki

1. Podanym wyrażeniom (I–V) przyporządkuj ich definicje (A–F). 2 p.

I. substancja lecznicza A. Mieszanina substancji leczniczej i substancji pomocniczych.

II. dawka lecznicza DC B. Ilość substancji powodująca działanie lecznicze.

III. dawka toksyczna DT

IV. narkotyki

C. Substancje naturalne i syntetyczne silnie oddziałujące na ośrodkowy układ

nerwowy człowieka. V. uzależnienie D. Pierwiastek lub związek chemiczny, który modyfikuje czynności organizmu,

tak aby zapobiec chorobie lub ją wyleczyć.

E. Ilość substancji wywołująca zatrucie organizmu.

F. Silna potrzeba fizyczna lub psychiczna ciągłego zażywania danej substancji.

I. II. III. IV. V. 2. Uzupełnij tabelę. Skorzystaj z poniższych określeń.

3 p. ● tran ● ampicylina ● aspiryna ● polopiryna

● chinina ● penicylina

Podział substancji leczniczych ze względu na metodę otrzymywania:

naturalne półsyntetyczne syntetyczne

________________________

________________________

________________________

________________________

np.

____________________________

____________________________

_________________________

_________________________

_________________________

_________________________

3. Zaznacz odpowiedzi tak, aby zdania zawierały poprawne informacje. 2 p.

Leki podane sposobem naskórnym A / B. do głębszych warstw skóry. Substancja lecznicza działa C / D

gdy zostanie wprowadzona do organizmu bezpośrednio przez układ krwionośny. Lek podany doustnie działa E / F,

gdyż nie trafia bezpośrednio do krwiobiegu. Związki chemiczne, które w wodzie G / H dysocjacji, wnikają do

organizmu w postaci jonów i I / J działają. Nierozpuszczalne sole baru K / L.

A. przenikają B. nie przenikają G. ulegają H. nie ulegają C. najszybciej D. najwolniej I. silniej J. słabiej

E. szybciej F. wolniej K. są silną trucizną L. nie są trujące

4. LD50 dla nikotyny wynosi 50 kg

mg, a LD50 dla chlorku baru – 118

kg

mg. Napisz, która substancja jest bardziej toksyczna.

Odpowiedź uzasadnij. 2 p.

Odpowiedź: Bardziej toksyczną substancją jest __________________, ponieważ ___________________________________

__________________________________________________________________________________________.

2

5. Ponumeruj wzory strukturalne alkoholi zgodnie ze zwiększającą się masą cząsteczkową. Wpisz cyfry 1–3

w odpowiednie kratki. 1 p.

A.

B.

C.

6. Do podanych produktów dopisz nazwy substancji uzależniających, które w nich występują i opisz ich działanie na

organizm człowieka. 2 p.

Produkt Nazwa substancji

uzależniającej Działanie substancji na organizm człowieka

Kawa kofeina Powoduje bezsenność, kłopoty z koncentracją, podrażnienia

żołądka.

Piwo etanol Zaburzenia równowagi

_____________________ kokaina Halucynacje, nadpobudliwość, bezsenność

Leki przeciwbólowe morfina Powoduje silne uzależnienie.

Halucynogeny haszysz Otępienie, apatia

papierosy nikotyna _____________________________________________

7. Jadalny grzyb o nazwie czubajka kania bywa często mylony z grzybem trującym – muchomorem sromotnikowym (głównie

z jego białą odmianą). 100 g świeżego muchomora sromotnikowego zawiera 8 mg alfa-amanityny i 5 mg beta-amanityny –

najsilniej działających toksyn występujących w grzybach. LD50 dla amanityny wynosi 0,1 mg/kg masy ciała człowieka.

Oblicz, ile gramów muchomora sromotnikowego musi zjeść człowiek ważący 75 kg, aby spowodowało to u niego

śmiertelne zatrucie. 3 p.

Obliczenia:

Odpowiedź: Spożycie 50 g muchomora sromotnikowego _____________________________________________________.

1

Grupa A

Odzież i opakowania

1. Przyporządkuj pojęciom właściwe określenia. Wpisz litery (A–I) w odpowiednie kratki. 3 p.

tworzywa sztuczne monomer recykling

polimery termoplasty włókna syntetyczne

polimeryzacja duroplasty włókna sztuczne

A. Związki zbudowane z powtarzających się elementów – merów.

B. Pojedyncza cząsteczka biorąca udział w reakcji polimeryzacji.

C. Tworzywa, które nie mogą być ponownie formowane po ogrzaniu.

D. Materiały, których głównymi składnikami są polimery.

E. Uzyskuje się je z surowców pochodzących z przemysłu chemicznego.

F. Można je wielokrotnie formować przez ogrzewanie.

G. Ponowne wykorzystanie odpadów.

H. Uzyskiwane z surowców naturalnych poprzez ich obróbkę chemiczną. I. Reakcja otrzymywania polimerów ze związków małocząsteczkowych.

2. Uzupełnij równanie reakcji polimeryzacji PVC. Napisz nazwę systematyczną monomeru. 2 p.

___________________ Nazwa systematyczna monomeru: _____________________________

3. Zaznacz mery we fragmentach łańcuchów polimerów. 2 p.

– CF2 – CF2 – CF2 – CF2 – CF2 – CF2 –

4. Uzupełnij tabelę. Skorzystaj z poniższych wyrażeń. 3 p.

● galalit ● azotan(V) celulozy ● kwasy nukleinowe

● polietylen ● poli(chlorek winylu) ● celuloza

Polimery naturalne Polimery modyfikowane Polimery syntetyczne

_____________________________ _____________________________ _____________________________

_____________________________ _____________________________ _____________________________

2

5. Napisz po 2 przykłady zastosowań tworzyw sztucznych przedstawionych za pomocą symboli. 2 p.

____________________

____________________

_____________________

_____________________

6. Uzupełnij schemat podziału włókien. Skorzystaj z poniższych wyrażeń. 3 p.

● z polimerów ● pochodzenia roślinnego ● bawełna ● wełna ● z celulozy ● włókna szklane

● jedwab wiskozowy ● nylon

7. Uzupełnij tabelę przedstawiającą sposób odróżniania włókien. 3 p.

Rodzaj włókna Jedwab naturalny Jedwab sztuczny

Sposób

identyfikacji ____________________________________ _____________________________________

Obserwacje ____________________________________ _____________________________________

Wniosek włókno zawiera _______________________ włókno nie zawiera _____________________

8. Masa makrocząsteczki polietylenu wynosi 560 000 u. Oblicz, ile cząsteczek etylenu wzięło udział w reakcji

polimeryzacji (mC = 12 u, mH = 1 u). 2 p.

Obliczenia:

Odpowiedź: W reakcji polimeryzacji wzięło udział __________________________________________ cząsteczek etylenu.

1

Grupa B

Odzież i opakowania

1. Przyporządkuj pojęciom właściwe określenia. Wpisz litery (A–I) w odpowiednie kratki. 3 p.

duroplasty polimeryzacja włókna sztuczne

termoplasty włókna syntetyczne polimery

monomer tworzywa sztuczne recykling

A. Związki zbudowane z powtarzających się elementów – merów.

B. Pojedyncza cząsteczka biorąca udział w reakcji polimeryzacji.

C. Tworzywa, które nie mogą być ponownie formowane po ogrzaniu.

D. Materiały, których głównymi składnikami są polimery.

E. Uzyskuje się je z surowców pochodzących z przemysłu chemicznego.

F. Można je wielokrotnie formować przez ogrzewanie.

G. Ponowne wykorzystanie odpadów.

H. Uzyskiwane z surowców naturalnych poprzez ich obróbkę chemiczną.

I. Reakcja otrzymywania polimerów ze związków małocząsteczkowych.

2. Uzupełnij równanie reakcji polimeryzacji PE. Napisz nazwę systematyczną monomeru. 2 p.

___________________

Nazwa systematyczna monomeru: ____________________________________________________________________

3. Zaznacz mery we fragmentach łańcuchów polimerów. 2 p.

– CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – CH2 – – CH2 – CHCl – CH2 – CHCl – CH2 – CHCl –

4. Uzupełnij tabelę. Skorzystaj z poniższych wyrażeń. 2 p.

● jedwab wiskozowy ● polistyren ● octan celulozy

● politetrafluoroetylen ● kwasy nukleinowe ● skrobia

Polimery naturalne Polimery modyfikowane Polimery syntetyczne

_____________________________ _____________________________ _____________________________

_____________________________ _____________________________ _____________________________

2

5. Napisz po 2 przykłady zastosowań tworzyw sztucznych przedstawionych za pomocą symboli. 2 p.

____________________

____________________

_____________________

_____________________

6. Uzupełnij schemat podziału włókien. Skorzystaj z poniższych wyrażeń. 3 p.

● z polimerów ● pochodzenia roślinnego ● jedwab naturalny ● len ● z celulozy ● włókna węglowe

● jedwab octanowy ● goreteks

7. Uzupełnij tabelę przedstawiającą sposób odróżniania włókien. 3 p.

Rodzaj włókna Wełna Bawełna

Sposób

identyfikacji _______________________________________ _______________________________________

Obserwacje _______________________________________ _______________________________________

Wniosek włókno pochodzenia ______________________ włókno pochodzenia ______________________

8. W reakcji polimeryzacji wzięło udział 5000 cząsteczek etylenu. Oblicz masę cząsteczkową otrzymanego polimeru

(mC = 12 u, mH = 1 u). 2 p.

Obliczenia:

Odpowiedź: Masa cząsteczkowa otrzymanego polimeru wynosi _______________________________________________.