I. Cel i zakres opracowania - kargowa.pl potencjału... · np. AZ traktowanej nie jako obszar, ale...

I. Cel i zakres opracowania

Cel opracowania

Celem opracowania jest dokonanie analizy szans rozwojowych obszaru zwanego

„Aglomeracją Zielonogórską”. Diagnoza wynikająca z analizy ma potwierdzić tezę o

potencjale Aglomeracji Zielonogórskiej jako wiodącym centrum regionalnym, ośrodku

koncentrującego rozwój południowej części województwa zielonogórskiego lub nawet całego

województwa. Wnioski z diagnozy przyjmą formułę priorytetów strategicznych i kart zadań

strategicznych.

W celu aktywizacji potencjałów rozwojowych obszaru znajdującego się w

bezpośrednim sąsiedztwie Zielonej Góry, powstało stowarzyszenie „Aglomeracja

Zielonogórska”. W Stowarzyszeniu uczestniczą przedstawiciele samorządów lokalnych raz

przedsiębiorców zainteresowanych rozwojem gospodarczym w/w obszaru. Z tego powodu

diagnoza szans rozwojowych w/w obszaru może być pomocna przy podejmowaniu, przez te

podmioty, decyzji strategicznych mogących pozytywnie oddziaływać na rozwój.

Podmiot strategiczny i beneficjenci

Każde praktyczne działanie strategiczne musi określić podmiot i przedmioty strategiczne.

Podmiot jest realizatorem działań przewidzianych strategią. W tym przypadku podmiotami

strategicznymi są: gminy, stowarzyszenie „Aglomeracja Zielonogórska” i Organizacja

Pracodawców Ziemi Lubuskiej (OPZL). Każdy, oczywiście, w zakresie przewidzianym

własnymi możliwościami. Z tego powodu narzędziem oddziaływania strategicznego są

budżety gmin i decyzje władz samorządowych dotyczące zarządzania budżetami.

Istnieje pokusa aby w analizie stanu zająć się danymi mającymi wpływ na rozwój

regionu, jakim jest Aglomeracja Zielonogórska, i by traktować je jako czynniki wspierające

rozwój, ale strategia, z punktu widzenia poprawności metody, musi wyraźnie zdefiniować

narzędzia jakimi będzie realizowana przez podmiot strategiczny. Podmiotowe

przyporządkowania czynników rozwojowych musi zatem rozdzielać działania samorządowe,

od działań innych podmiotów, np. OPZL i przedsiębiorców w tej organizacji zrzeszonych.

Także działania wojewódzkich władz samorządowych, władz państwowych i innych

ośrodków zewnętrznych (wobec podmiotu strategicznego) należy postrzegać jako zewnętrzne

i niezależne okoliczności realizowania strategii.

Podczas przeprowadzania strategicznej analizy nie należy mylić życzeń z faktami,

chęci z możliwościami. Dlatego poniższa analiza uwzględniać będzie wyłącznie dane

statystyczne oraz dane pochodzące z budżetów gmin. Bo to gminy są głównymi podmiotami

planowania i oddziaływania strategicznego. Dopiero na podstawie analizy twardych danych

będzie można sformułować wnioski strategiczne dla „Aglomeracji Zielonogórskiej”, biorąc

pod uwagę przede wszystkim realne możliwości, nie chęci.

Stowarzyszenie „Aglomeracja Zielonogórska” i OPZL nie są podmiotami

strategicznymi w rozumieniu tego opracowania. Mogą być jednak bardzo użytecznymi

zasobami lub narzędziami realizacji strategicznych działań. Opracowanie w dalszych

rozdziałach opisze podmioty strategiczne wchodzące w skład Aglomeracji i dokona analizy

ich możliwości strategicznych oraz realnego wpływu na realizację strategii. Już teraz można

jednak założyć, że wiodącymi podmiotami strategicznymi będzie gmina miejska Zielona

Góra, gmina miejska Nowa Sól i gmina Sulechów, zasoby tych trzech miast mają bowiem

decydujący wpływ na rozwój całego podregionu zielonogórskiego.

Do częstych błędów strategii samorządowych należy zaliczyć zamiar programowania

rozwoju gospodarczego suwerennych firm i innych podmiotów gospodarczych poprzez

działania władz samorządowych. Tymczasem należy raczej uznać, że samorządy mogą i

powinny, poprzez swoje decyzje, przede wszystkim tworzyć warunki dla gospodarczego

rozwoju. Z tego specyficznego punktu widzenia (strategia rozwoju gmin wchodzących w

skład AZ), przedsiębiorcy nie mogą być podmiotami strategicznymi, są bowiem

beneficjentami strategii samorządowej, choć jednocześnie rozwój regionu w ogromnym

zakresie zależy od ich suwerennych decyzji gospodarczych.

Zakres opracowania

Zakres opracowania wynika z celów i zdefiniowanych podmiotów strategicznych. To oni

limitują rozległość analizy. Konkretniej rzecz ujmując - przedmiotem analizy będą

strukturalne i formalne możliwości wyżej wymienionych podmiotów strategicznych. Ich

podstawowym narzędziem oddziaływania na rzeczywistość są decyzje natury politycznej lub

decyzje natury finansowej. Decyzje polityczne kształtują prawo, decyzje finansowe wpływają

na inwestycje. W przypadku podmiotów strategicznych Aglomeracji Zielonogórskiej, decyzje

te ogniskują się w gminnych budżetach. To radni decydują w jakiej skali i na co mają być

przeznaczone środki budżetowe. Z tego powodu zakres naszej analizy ograniczony będzie do

analizy danych budżetowych powiązanych z gospodarką. Perspektywa szans rozwojowych

AZ będzie analizowana poprzez pryzmat gminnych budżetów.

1. Analiza danych budżetowych gmin AZ mających powiązania z gospodarką

Wstęp

1. Krótka prezentacja podstaw teoretycznych problemu rozwoju regionalnego.

2. Opracowanie i prezentacja metodologii, celu i zakresu analizy oraz jej źródeł.

3. Wybór danych budżetowych i uzasadnienie ich związków z rozwojem gospodarczym.

4. Zebranie i opracowanie danych budżetowych.

5. Opracowanie i obliczenie wskaźników syntetycznych dla oceny rozwoju

gospodarczego.

Budżety gmin AZ na tle gmin województwa lubuskiego

1. Struktura budżetów gmin AZ w kontekście rozwoju gospodarki.

2. Analiza wybranych kategorii danych (np. wartości dochodu, wydatków na inwestycje,

zwrotu podatku PIT i CIT).

3. Analiza wskaźników syntetycznych.

4. Analiza korelacji pomiędzy kategoriami danych budżetowych.

5. Analiza wyróżników AZ na tle gmin województwa lubuskiego.

Trendy zmian danych budżetowych w latach 2007-2011

1. Analiza zmian danych budżetowych w latach 2007-2011.

2. Analiza zmian wskaźników syntetycznych w latach 2007-2011.

3. Analiza zmian współczynników korelacji pomiędzy wybranymi danymi budżetowymi

w latach 2007-2011.

2. Poziom rozwoju AZ na tle województwa lubuskiego, sąsiednich województw,

nadgranicznych landów RFN i Berlina.

Zakres (Zb. Świątkowski):

1. Potencjał Gospodarczy AZ.

2. Potencjał gospodarczy na tle kryzysu.

3. Potencjał gospodarczy w kontekście szans i zagrożeń dla rozwoju AZ.

4. Potencjał rozwojowy w kontekście mocnych i słabych stron.

5. Wnioski.

3. Strefy ekonomiczne AZ na tle stref ekonomicznych regionu

1. Opracowanie metodologii oceny.

2. Zebranie danych o strefach ekonomicznych.

3. Dokonanie oceny na podstawie opracowanych kryteriów oceny.

4. Analiza korelacji jakości stref ekonomicznych z danymi budżetowymi.

5. Wnioski.

4. Analiza strategiczna

Wnioski wynikające z diagnozy przyjmą formę analizy strategicznej. Punktem wyjścia do

analizy strategicznej SWOT będą wnioski cząstkowe wynikające z diagnozy. W wyniku tej

analizy utworzone zostaną karty zadań strategicznych spełniające rolę wniosków końcowych

sformułowanych postulatywnie.

Poniżej prezentujemy zakres opracowania niezbędny dla zdefiniowania determinant

rozwojowych

Definiowanie determinant rozwojowych:

1. Określenie cech AZ mogących być determinantami rozwojowymi, ze szczególnym

uwzględnieniem danych budżetowych gmin.

2. Określenie cech otoczenia AZ mogących być determinantami rozwojowymi.

3. Porządkowanie i hierarchizacja cech.

4. Określenie podmiotów i przedmiotów strategicznych.

5. Charakterystyka podmiotów strategicznych w kontekście zarządzania strategicznego.

6. Wybór determinant i nadanie im wag.

7. Powiązanie determinant rozwojowych z podmiotami i przedmiotami strategicznymi.

Analiza SWOT rozwoju gospodarczego AZ

1. Utworzenie matrycy SWOT.

2. Analiza synergii determinant rozwojowych w matrycy SWOT.

3. Opracowanie zadań strategicznych wynikających z matrycy SWOT.

4. Porządkowanie zadań strategicznych.

Priorytety strategiczne i lista zadań strategicznych (zespół)

Działania strategiczne wymienione w tytule dotyczyć będą podmiotów strategicznych, czyli,

np. AZ traktowanej nie jako obszar, ale jako aktywny aktor rozwoju. Wnioski płynące z

analizy mają charakter wyłącznie strategicznych zaleceń, ale nie obowiązujących planów.

Poniżej zakres tej części opracowania.

1. Wybór priorytetów strategicznych.

2. Określenie szczegółowe podmiotów i przedmiotów strategicznych dla zadań

strategicznych.

3. Opracowanie karty zadań strategicznych.

4. Wnioski końcowe.

Przygotował:

zespół

Stowarzyszenia Dialog-Współpraca-Rozwój

II. Metodologia opracowania

1. Pojęcie i miary rozwoju regionalnego

Diagnoza dotyczy szans rozwojowych Aglomeracji Zielonogórskiej (AZ). Rozwój ten

rozumiany jest w kategoriach rozwoju regionalnego. Pojęcie rozwoju regionalnego ma wiele

aspektów, które diagnoza musi uwzględniać. Przytoczmy niektóre z nich: rozwój to proces

zmian stanu obecnego na lepszy, który prowadzi do wzrostu dobrobytu i poprawy standardu

życia ludności (tj. dostępu do dóbr i usług materialnych i duchowych: w zakresie kultury,

wiedzy, sztuki, rozrywki), rozwój to proces przeobrażeń, polegający na przechodzeniu do

stanów lub form bardziej złożonych albo pod pewnym względem doskonalszych.

Rozwój jest wypadkową zmian zachodzących w gospodarce, środowisku

przyrodniczym i społecznym. Dlatego wyróżnia się następujące podstawowe płaszczyzny

rozwoju regionalnego: gospodarczą, społeczną i ekologiczną.

Rozwój gospodarczy jest procesem zmian w gospodarce i sprowadza się do zmian

obejmujących wzrost ilościowy i postęp jakościowy. Rozwój zatem obejmuje zarówno

zmiany ilościowe (wzrost produkcji, zatrudnienia, inwestycji, rozmiarów kapitału, dochodów,

spożycia i innych wielkości ekonomicznych), jak również towarzyszące im zmiany

o charakterze jakościowym, zachodzące w dłuższym czasie w strukturze gospodarki

i w społeczeństwie. Wynika z tego, że rozwój regionalny jest procesem złożonym

i wieloaspektowym. Toczy się na wielu płaszczyznach, które są ze sobą ściśle powiązane.

W sposób najbardziej syntetyczny kategorię rozwoju regionalnego wyjaśniają definicje J.

Szlachty, T. Kudłacza i A. Klasika.

Według J. Szlachty - „rozwój regionalny to systematyczna poprawa konkurencyjności

podmiotów gospodarczych i poziomu życia mieszkańców oraz wzrost potencjału

gospodarczego regionów, przyczyniający się do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju” .

T. Kudłacz definiuje rozwój regionalny jako „trwały wzrost poziomu życia mieszkańców i

potencjału gospodarczego w skali określonej jednostki terytorialnej” . A. Klasik określa

rozwój regionalny jako „trwały wzrost trzech elementów: potencjału gospodarczego

regionów, ich siły konkurencyjnej oraz poziomu i jakości życia mieszkańców”.

Dalszą komplikacją pojęciową jest konieczność rozróżnienia między terminami

„rozwój regionu” i „rozwój regionalny”.

„Rozwój regionu” – odnosi się do pojedynczego regionu i oznacza:

zjawiska lub procesy prowadzące do pozytywnie ocenianych zmian w potencjale

i strukturze społeczno-gospodarczej (tj. wzrost ilościowy i postęp jakościowy),

wykorzystanie zasobów wewnętrznych (potencjału endogenicznego) oraz

kształtowanie powiązań z otoczeniem w celu optymalizacji struktury i tempa rozwoju

danego regionu,

zmiany wewnętrzne i zmiany relacji z otoczeniem, w wyniku których następuje trwały

wzrost poziomu życia mieszkańców i potencjału gospodarczego w skali regionu.

Rozwój regionu jest definiowany także poprzez pryzmat zmian w następujących

komponentach: potencjał gospodarczy, struktura gospodarcza, środowisko przyrodnicze,

zagospodarowanie infrastrukturalne, zagospodarowanie przestrzenne, ład przestrzenny,

poziom życia mieszkańców. Efektem tak rozumianego rozwoju regionu jest kreacja nowych

lub poprawa istniejących walorów i możliwości:

możliwości użytkowych regionu, np. walorów rynku pracy adresowanych do

regionalnej społeczności,

zamieszkania oraz dostępności do usług społecznych i bytowych,

rozwoju gospodarczego regionu, kształtowanych m.in. przez zagospodarowanie

infrastrukturalne, aktywną regionalną politykę gospodarczą, wykorzystującą lokalne

i regionalne, instrumenty interwencjonizmu samorządowego tworzące ofertę korzyści

zewnętrznych adresowanych do podmiotów gospodarczych,

lokalnego ekosystemu i ładu przestrzennego, zgodnie z zasadami ekorozwoju.

W konsekwencji rozwoju regionalnego powstają w regionie takie wartości jak: nowe

firmy i miejsca pracy, zasoby mieszkaniowe, urządzenia i instytucje sektora usług

publicznych, nowe dobra i usługi zaspokajające popyt regionalny i ponadregionalny.

Do takich wartości zalicza się także atrakcyjne lokalizacje oferujące tzw. trwałe czynniki

lokalizacyjne w formie nieruchomości i urządzeń infrastrukturalnych, a także wysokiej

jakości środowisko przyrodnicze.

Istotnymi konsekwencjami rozwoju regionu są tzw. miękkie czynniki, do których

można zaliczyć: wiedzę, kwalifikacje zawodowe i umiejętności regionalnej społeczności,

a także jej kreatywną aktywność i skłonności innowacyjne.

Pojęcie „rozwoju regionalnego” odnosi się do rozwoju całej gospodarki narodowej

rozpatrywanej w aspekcie regionalnym; tj. całego krajowego układu regionalnego,

składającego się z szeregu regionów administracyjnych i oznacza proces pozytywnych zmian

w zakresie przekształceń ilościowych i jakościowych w ramach krajowego układu

regionalnego. Rozwój regionalny jest wypadkową rozwoju wszystkich regionów kraju.

Wskaźniki i miary rozwoju regionalnego utożsamiane są: ze wzrostem relatywnego

znaczenia regionu w układzie kraju, wzrostem efektywności gospodarowania (optymalizacją

warunków funkcjonowania podmiotów gospodarczych), poprawą poziomu życia

mieszkańców, niwelacją zróżnicowania wewnątrz- oraz międzyregionalnego, podnoszeniem

konkurencyjności regionów.

Te ogólne grupy identyfikatorów rozwoju regionalnego wymagają uszczegółowienia

poprzez zastosowanie odpowiednich mierników. W ramach pomiaru znaczenia regionu

w skali kraju przyjmuje się: wartość PKB/mieszk., potencjał demograficzny, potencjał

gospodarczy, znaczenie sektora usług itp.

W zakresie poprawy atrakcyjności środowiska funkcjonowania w regionie podmiotów

gospodarczych przyjmuje się wskaźniki: wielkość nakładów inwestycyjnych na kompleksowe

uzbrojenie terenów pod działalność gospodarczą, wzrost dostępności komunikacyjnej

(drogowej, kolejowej, lotniczej i telekomunikacyjnej), wzrost liczby podmiotów prywatnych

zarejestrowanych w sektorze usług rynkowych, wzrost liczby podmiotów z udziałem kapitału

zagranicznego, wzrost wartości nakładów inwestycyjnych w regionie, wzrost wartości brutto

środków trwałych w sektorze prywatnym, wzrost nakładów poniesionych na działalność

badawczo-rozwojową, wzrost poziomu rentowności podmiotów sektora MŚP, wzrost liczby

instytucji otoczenia biznesu.

Istotną grupą wielkości, identyfikującą rozwój regionalny, jest poprawa poziomu

życia ludności. Poziom życia identyfikuje się stopniem zaspokojenia potrzeb mieszkańców, a

zwłaszcza z poziomem spożycia dóbr i usług. Do oceny zróżnicowania w tym zakresie należy

wykorzystać miary statystyczne informujące o stopniu zróżnicowania regionalnego: rozstęp

cechy, a więc rozpiętość między jej maksymalną a minimalną wartością, współczynnik

zmienności, wariancje itp. Wartości tych miar informują o stopniu zróżnicowania poziomu

rozwoju między badanymi obiektami przestrzennymi.

Według Komisji Europejskiej, konkurencyjność regionu oznacza zdolność do

całościowego i efektywnego wykorzystania posiadanych zasobów (zasobów pracy, kapitału i

technologii), tworzących endogeniczny potencjał rozwojowy.

kierunków rozwoju.

2. Zakres i metoda analizy

Wyżej zaproponowane ogólne definicje rozwoju regionu i miary używane do oceny tego

rozwoju wymagają uściślenia. Dlatego należy opracować adekwatną dla analizy szans

rozwojowych Aglomeracji Zielonogórskiej metodę i zakres analizy. Metoda analizy polegać

będzie na wyborze danych statystycznych, ich obróbce, analizie statystycznej i wnioskach z

niej wynikających. W ramach analizy zostanie opracowany zestaw wskaźników, na ich

podstawie gminy zostaną porównane ze sobą w kontekście szans rozwojowych.

Rozwój regionu odbywa się na trzech głównych płaszczyznach: gospodarczej,

społecznej i ekologicznej. Diagnoza i analiza koncentrować się będzie jedynie na

płaszczyźnie gospodarczej. Pozostałe płaszczyzny analiza traktuje jako pochodne tej

pierwszej. Chociaż zatem użyte w analizie wskaźniki syntetyczne w oczywisty sposób

dotyczyć będą płaszczyzn społecznej i ekologicznej, diagnoza szans rozwojowych

Aglomeracji Zielonogórskiej nie będzie ich dotyczyć bezpośrednio. Z tego powodu

interpretacja wyników analizy nie będzie, mimo oczywistych związków, obejmowała rozwoju

społecznego i ekologicznego.

Wszędzie tam, gdzie będzie to konieczne, interpretacja użytych danych i wskaźników

syntetycznych będzie podkreślać, że nie dotyczy rzeczywistości a jedynie wybranych danych,

które, według koncepcji zawartej w opracowaniu, opisują rzeczywistość. Danymi

statystycznymi wykorzystanymi w analizie są dane budżetowe gmin województwa

lubuskiego, a ich źródłem są zweryfikowane ankiety uzyskane podczas opracowywania

Rankingów Gmin Województwa Lubuskiego w latach 2007-2010 oraz sprawozdania z

wykonania budżetów lubuskich gmin za rok 2011. Łącznie analizie zostaną poddane dane

budżetowe gmin województwa lubuskiego za lata 2007-2011. Jakie to będą dane, jak zostaną

obliczone wskaźniki syntetyczne oraz jaki jest ich związek z rozwojem regionu - zostanie

podane w dalszej części opracowania w dziale „Pojęcia i miary rozwoju Aglomeracji

Zielonogórskiej zastosowane w diagnozie”. W dziale tym zostaną również zaprezentowane

inne dane statystyczne użyte w analizie.

Opracowanie zajmie się także analizą potencjałów gospodarczych Aglomeracji

Zielonogórskiej, w kontekście szans i zagrożeń. Otoczeniem Aglomeracji Zielonogórskiej są:

pozostałe gminy województwa zielonogórskiego, sąsiednie województwa oraz wschodnie

landy niemieckie. Dzięki temu możliwe będzie zdiagnozowanie, czy Aglomeracja

Zielonogórska wyróżnia się w kontekście rozwoju regionalnego spośród innych gmin

regionu, a także: czy i jakie występują szanse i zagrożenia w rozwoju. Określone zostaną, o

ile istnieją, wyróżniki Aglomeracji Zielonogórskiej. Wyróżniki te, na podstawie analizy, staną

się mocnymi bądź słabymi stronami, w rozumieniu analizy SWOT. Określone zostaną także

największe szanse i najsilniejsze ograniczenia rozwojowe wynikające z konkurencji

otoczenia. Wnioski ostateczne zostaną sporządzone w oparciu o analizę strategiczną SWOT i

przyjmą formułę priorytetów i zadań strategicznych.

3. Pojęcia i miary rozwoju Aglomeracji Zielonogórskiej zastosowane w diagnozie

W przypadku diagnozy szans rozwojowych AZ mam do czynienia z następującymi

założeniami wyjściowymi:

Aglomeracja Zielonogórska (AZ) jest subregionem województwa lubuskiego,

diagnoza dotyczy wybranych aspektów rozwojowych AZ,

odniesieniem dla diagnozy aglomeracji jest reszta województwa, województwa

sąsiednie, niemieckie landy przygraniczne oraz Polska.

Aglomeracja Zielonogórska nie ma określonej struktury terytorialnej. Jest pojęciem

umownym i dlatego diagnoza pod pojęciem Aglomeracji Zielonogórskiej rozumie terytorium

obejmujące zasięgiem gminy, których siedziby znajdują się wewnątrz izohory 30 min. Z

braku statystycznych danych dotyczących liczby osób przemieszczających się regularnie

wewnątrz tak utworzonego obszaru, nie wiadomo dokładnie jaki procent populacji

województwa, w sensie praktycznym, podlega relacjom aglomeracyjnym. Zatem liczba 30

min jest założeniem, nie definicją obszaru aglomeracji. Dla uproszczenia, przyjmując średnią

prędkość dojazdu na poziomie ok. 60 km/h, do aglomeracji można zaliczyć gminy, których

siedziby znajdują się w odległości 25-30 km od Zielonej Góry. Zatem w skład Aglomeracji

Zielonogórskiej zaliczono 17 następujących gminy: Babimost, Brzeźnica, Czerwieńsk, Dąbie,

Kargowa, Kożuchów, Nowa Sól gmina miejska, Nowa Sól Gmina wiejska, Nowogród

Bobrzański, Otyń, Sulechów, Skąpe, Trzebiechów, Zielona Góra gmina miejska, Zielona Góra

gmina wiejska, Zabór.

Podstawowym źródłem danych o gminach tak sformatowanej aglomeracji są dane

budżetowe i podstawowe dane statystyczne oraz ocena syntetyczna jakości stref

gospodarczych.

Kategorie danych budżetowych jakie zostaną wykorzystane do analizy szans

rozwojowych aglomeracji: wartość wpływów do budżetu gminy [D] 1, wartość wydatków na

inwestycje [I] 2 (analiza w zasadniczej części nie obejmie wartości inwestycji realizowanych

poza budżetem gminy, np. poprzez spółki celowe lub związki gmin), środki pozyskane (

1 - Dochody wykonane [w PLN]

2 - Wydatki inwestycyjne za wyjątkiem ujętych w § 601 i 602 [w PLN]

wprowadzone do budżetu gminy) z Unii Europejskiej [U] 3, wysokość zwroty podatku PIT

i CIT [P] 4 oraz wydatki na cele socjalne [S]

5. W nawiasach kwadratowych, skrótami

oznaczono poszczególne kategorie danych budżetowych. Skróty te będą używane w dalszej

części opracowania, w tabelach i na wykresach.

Kategorie danych budżetowych, rozumiane jako wskaźniki szans rozwojowych,

interpretowane będą następująco:

dochód budżetu gminy świadczy o możliwościach finansowych gminy i jest składową

wielu wpływów finansowych, które, z jednej strony, świadczą o istniejącym potencjale

dochodowym a, z drugiej, świadczą o możliwościach kreowania wydatków, tym

samym jest najbardziej podstawową, choć uproszczoną, miarą rozwoju,

wydatki na inwestycje, bez dokonywania analizy celowości i obszarów inwestowania,

świadczą ogólnie o nastawieniu władz gminy na rozwój rozumiany jako tworzenie

bazy dla działań związanych z aktywnościami społecznymi, kulturalnymi

i gospodarczymi,

środki pozyskane ze źródeł zewnętrznych, w tym z programów unijnych, podlegają

weryfikacji tak pod względem ich spójności ze strategią rozwoju regionu jak

i sensowności dla danej społeczności, są także miarą umiejętności pozyskiwania tych

środków oraz miarą jakości inwestycji realizowanych za te środki,

podatek CIT świadczy o skali dochodów osiąganych przez działające w gminie

podmioty gospodarcze, są najbardziej syntetyczną informacją o ich kondycji,

jednocześnie informują o istniejących w gminie potencjałach endogennych i

prymarnych w sensie tworzenia bogactwa materialnego gminy rozumianej nie jako

twór administracyjny ale jako wspólnota lokalna zdolna do tworzenia bazy dla

rozwoju w oparciu o własne możliwości,

podatek PIT w sposób syntetyczny informuje o wysokości wynagrodzeń mieszkańców

gminy, pośrednio zatem informuje o jakości rynku pracy, czyli liczbie miejsc pracy i

ich jakości w kontekście wykształcenia i kompetencji zawodowych, czyli pośrednio o

konkurencyjności produktów wytwarzanych w gminie,

wydatki na cele socjalne świadczą w sposób ogólny o trosce władz gminy o własnych

mieszkańców, świadczą także o społecznych dysfunkcjach w rozwoju gminy.

3 - Środki (dochody wykonane) z UE i innych - uma środków, które w klasyfikacji budżetowej mają jako

czwartą cyfrę –1,2,3,4,5,6,7,8,9 [w PLN]

4 - Zwrot podatku PIT i CIT - dochody wg paragrafów 001 i 002 [w PLN]

5 - Świadczenia socjalne – suma wydatków § 311, 321, 324, 326 [w PLN]

Kolejnymi danymi będą informacje demograficzne: o liczbie mieszkańców gminy

a także liczbie bezrobotnych (obliczanie stopy bezrobocia obejmuje jedynie powiaty).

Danymi branymi pod uwagę będzie także powierzchnia gminy oraz jej lesistość. W gminach

Aglomeracji Zielonogórskiej istnieją strefy gospodarcze o rozmaitym statusie. Najwyższy

status przyznaje się strefom gospodarczym należącym do Kostrzyńsko-Słubickiej Specjalnej

Strefy Ekonomicznej. Strefy te spełniają wymagania komercyjnego i profesjonalnego

podmiotu gospodarczego i zarazem są dowodem na spełnienie najwyższych wymagań

inwestorów. Uznaje się zatem, że ten sposób wspierania gospodarczego rozwoju najbardziej

świadczy o intencjach władz gminy.

Drugą kategorią stref gospodarczych są Strefy Aktywności Gospodarczej znajdujące

się w ofercie województwa i zgłoszone do rejestru prowadzonego przez Agencję Rozwoju

Regionalnego w Zielonej Górze. Niektóre z tych stref otrzymały wyróżnienia nadawane przez

Polską Agencję Inwestycji Zagranicznych. Ocena jakości stref będzie uwzględniać jej jakość

w rozumieniu: aktywności działających w niej podmiotów, stopnia wypełnienia podmiotami

gospodarczymi, poziomem uzbrojenia oraz otrzymanymi nagrodami. Wskaźnik oceny jakości

istniejących stref gospodarczych zawierać się będzie w zakresie od 2 do 5, przy czym ocenę

„2” otrzymają gminy nieposiadające żadnej z w/w stref, a ocenę „5” gminy posiadające strefę

działającą w ramach K-SSSE lub nagrodzone w ramach oceny PAIZ.

4. Wskaźniki syntetyczne 6

Dane wymienione wyżej będą wykorzystane do obliczania rozmaitych wskaźników

oraz do analizy korelacji pomiędzy poszczególnymi kategoriami danych. Poniżej zostaną

omówione kategorie wskaźników uzyskanych na podstawie danych wyjściowych. Wskaźniki

te będą miarami potencjałów rozwojowych użytymi w diagnozie.

1. Dochód do budżetu w przeliczeniu na jednego mieszkańca [Dm] jest miarą potencjału

finansowego gminnych budżetów. Przeliczenie całego budżetu na jednego mieszkańca

pozwala porównywać gminy pomiędzy sobą. Tak obliczony wskaźnika ukazuje

możliwości finansowe gminnego budżetu odniesione do mieszkańca, czyli możliwości

związane przede wszystkim z płaszczyzną społeczną rozwoju regionalnego.

Przeliczenie dochodu budżetowego na km kwadratowy powierzchni gminy [Dp]

pozwala na porównywanie gmin pomiędzy sobą w perspektywie nasycenia jednostki

powierzchni gminy dochodem do budżetu. Ten sposób przeliczenia jest szczególnie

6 - tabela użytych wskaźników syntetycznych załącznik 1.

istotny w odniesieniu do płaszczyzny gospodarczej i ekologicznej rozwoju gminy.

Płaszczyzny gospodarczej w kontekście tworzenia przez gminę infrastruktury, która w

części może stymulować rozwój lokalnie działających podmiotów gospodarczych.

Wysokie nasycenie infrastrukturą zwiększa konkurencyjność gminy, zatem wskaźnik

dochodów przeliczonych na jednostkę powierzchni gminy może być po części także

wskaźnikiem przewagi konkurencyjnej.

2. Wydatki na inwestycje w przeliczeniu na jednego mieszkańca [Im] pozwalają

porównywać gminy między sobą. Wskaźnik inwestycji na głowę mieszkańca może

ukazywać nastawienie proinwestycyjne poszczególnych władz gminnych. Wydatki

inwestycyjne przeliczone na jednostkę powierzchni [Ip] gminy pokazują intensywność

inwestowania z punktu widzenia infrastruktury gminy, w kontekście rozwoju

gospodarczego i kwestii ekologicznych.

3. Wydatki na inwestycje, odniesione do wielkości budżetu gminy [Id], świadczą o

zaangażowaniu gminnego budżetu w inwestycyjną aktywność. Większy udział

procentowy inwestycji w budżecie świadczyć będzie o proinwestycyjnym budżecie

i wyboru przez gminę proinwestycyjnej ścieżki rozwoju.

4. Przychody uzyskane ze środków finansowych zewnętrznych, w przeliczeniu na

jednego mieszkańca [Up], pozwalają porównać zdolność poszczególnych gmin do

pozyskiwania tych środków. Jednocześnie stwarzają kontekst liczbowy dla oceny

innych wskaźników mogących świadczyć o rozwoju gminy.

5. Przychody z tytułu zwrotu podatków PIT i CIT, razem przeliczone na jednego

mieszkańca [Pm], świadczą o potencjale endogennym gminnego budżetu. Można

bowiem uznać, że wysokie wpływy z podatków są miarą rozwoju gospodarczego

sprawiającego, że podmioty działające w gminie mają wysokie dochody a ludzie

mieszkający w gminie mają wysokie dochody osobiste. Przeliczenie wpływów

podatkowych z podatków PIT i CIT na jednostką powierzchni gminy tworzy wskaźnik

powierzchniowej efektywności podatkowej. Wskaźnik taki mówi także o poziomie

rozwoju aglomeracyjnego. Im wyższy taki wskaźnik, tym silniejsze są aglomeracyjne

potencjały. Potencjały rozumiane jako koncentracja dochodów na jednostkę

powierzchni ocenianego obszaru cywilizacyjnego.

6. Wpływy z podatku PIT i CIT odniesione do całego dochodu gminy (PIT/D).

Wskaźnik taki świadczy o poziomie endogenności finansowej gminnego budżetu.

7. Wpływy ze zwrotu podatku CIT, odniesione do całego dochodu gminy (CIT/D),

świadczą o aktywności gospodarczej gminy. Wyższy wskaźnik świadczyć będzie o

relatywnie większej aktywności gospodarczej.

8. Wydatki na cele społeczne przeliczone na jednego mieszkańca (Sm) mają dwa

aspekty: aktywny i pasywny. Pierwszy polega na aktywnej polityce pro-socjalnej,

w której znaczną część budżetu przeznacza się na zaspokajanie roszczeń socjalnych w

celu zyskania przychylności mieszkańców gminy. Drugi polega na reagowaniu na

pojawiające się gminie potrzeby socjalne. Pierwszy prowadzi do obniżania wydatków

inwestycyjnych, aby zwiększać wydatki socjalne. Drugi zmierza do obniżania

wydatków socjalnych, aby zwiększać nakłady inwestycyjne.

9. Wydatki na cele społeczne podzielone przez wydatki na cele inwestycyjne (S/I).

Wskaźnik ten wskazuje, czy władze gminy prowadzą pro-socjalną czy pro-

inwestycyjną politykę budżetową. Polityka pro-socjalna, niezależnie z jakich pobudek

wynika, prowadzić może do stagnacji.

Wyżej wymienione miary potencjałów rozwojowych i nastawienia pro-rozwojowego

zostaną wykorzystane w diagnozie i analizie szans rozwojowych Aglomeracji

Zielonogórskiej. W nawiasach kwadratowych skrótami oznaczono poszczególne wskaźniki

syntetyczne. Skróty te będą używane w dalszej części opracowania, w tabelach i na

wykresach.

Przygotował:

zespół


III. Opracowanie i analiza danych

1. Wstęp

Źródłem wszystkich danych, z jakich korzysta poniższe opracowanie, są dane budżetowe

pozyskane w trakcie realizacji Rankingu Gmin Województwa Lubuskiego w latach 2007-

2010 oraz oficjalne sprawozdania z wykonania budżetów gmin regionu za rok 2011. Dane te

zostały uzupełnione o inne dane statystyczne: liczba mieszkańców, powierzchnia gminy,

zalesienie, liczba bezrobotnych. Dane te znajdują się w załączniku 2.

2. Podstawowe dane statystyczne dotyczące budżetów

Jako podstawowe dane budżetowe przyjęto: dochody do budżetu [D], wydatki na inwestycje

[I], przychody ze źródeł zewnętrznych umownie nazywane środkami z UE [U], przychody z

podatków PIT i CIT [P] oraz wydatki na cele socjalne [S] 1. Aby ograniczyć zmienność

danych zsumowano poszczególne kategorie danych budżetowych za lata 2007-2011, czyli 5

lat wykonania budżetu. Dzięki przyjęciu pięcioletniej perspektywy, uniknięto przypadkowości

wynikającej z corocznej zmiany danych.

Wartości poszczególnych kategorii danych budżetowych mają określony rozkład

terytorialny. Roboczo zakłada się, że Aglomeracja Zielonogórska, jako centrum regionalne,

odgrywa wiodącą rolę w rozwoju całego regionu. Aby to potwierdzić, wydzielono pięć

podmiotów samorządowych, dla których stworzono oddzielnie sumy danych z

poszczególnych kategorii. Tymi wydzielonymi podmiotami są:

Województwo zielonogórskie [W], w skład którego wchodzi 83 gmin. Obliczone dla

tego podmiotu średnie będą pełnić rolę odniesienia dla pozostałych podmiotów.

Aglomeracja Zielonogórska [AZ] zawierająca 17 gmin.

Aglomeracja Zielonogórska [-AZ] zawierająca 16 gmin, bez gminy miejskiej Zielona

Góra. Wydzielenie ZG ma na celu porównanie danych budżetowych pozostałych gmin

z średnią regionalną.

Aglomeracja Zielonogórska [+AZ] zawierająca gminę miejską Zielona Góra, gminę

miejską Nowa Sól, gminę Sulechów, gminę wiejską Zielona Góra, gminę Kożuchów i

gminę Czerwieńsk - jako część skupiająca najbardziej znaczące gminy Aglomeracji

Zielonogórskiej.

1 - skróty według opisu w rozdziale II.2.

Zielona Góra [ZG], miasto. Wydzielenie tego podmiotu pozwali na ocenę roli Zielonej

Góry w rozwoju regionalnym.

Gorzów [G], miasto. Wydzielenie Gorzowa pełni w analizie rolę punktu odniesienia

dla miasta Zielona Góra.

W nawiasach kwadratowych znajdują się skróty, które będą używane w dalszej części

opracowania. Obliczenia powstałe według powyższej procedury zamieszczono w tabeli III.01.

Tabela III.01.

T.III.01 Mieszkańcy D I U P S

W 1011024 14397821840 3229365840 909792400 2609793462 1823763446

AZ 292424 4482856716 1045281107 375775170 987558080 464476884

-AZ 174725 2275594590 569670628 167852860 362206853 310841209

ZG 117699 2207262126 475610479 207922310 625351227 153635675

G 125394 2074146541 466804679 91618150 478855988 212891455

Objaśnienia: D-dochód, I-inwestycje, U-środki z UE, P-podatki PIT/CIT, S-wydatki socjalne

Dane prezentowane w tabeli T.III.01 przeliczono w następujący sposób. Obliczono średnią

wojewódzką dla każdej z kategorii danych budżetowych, w przeliczeniu na 1 mieszkańca i

przyjęto jako 100%. Następnie obliczono średnią dla każdego z 5 podmiotów samorządowych

i odniesiono do średniej wojewódzkiej. Wyniki obliczeń prezentowane są

w tabeli T.III.02.

Tabela III.02.

T.III.02 D I U P S

W 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00%

AZ 107,65% 111,91% 142,80% 130,83% 88,05%

-AZ 91,45% 102,07% 106,76% 80,31% 98,62%

ZG 131,69% 126,51% 196,31% 205,83% 72,36%

G 116,15% 116,55% 81,19% 147,94% 94,12%

Objaśnienia: D-dochód, I- inwestycje, U-środki z UE, P-podatki PIT/CIT, S-wydatki socjalne

Dane przeliczone na 1 mieszkańca w powyższej tabeli ujawniają, że gminy Aglomeracji

Zielonogórskiej osiągają dochody budżetowe przeciętnie o 7,65% wyższe od średniej

wojewódzkiej. Jest to jednak zasługa gminy miejskiej Zielona Góra, która osiąga dochody o

31,69 % wyższe od średniej wojewódzkiej. Natomiast gminy otaczające Zieloną Górę mają

dochody o 8,55% niższe od średnich dochodów gmin lubuskich.

Inwestycje w przeliczeniu na mieszkańca w Aglomeracji Zielonogórskiej są o 11,91%

wyższe od średniej wojewódzkiej (licząc z miastem Zielona Góra) i o 2,07% wyższe bez

gminy miejskiej Zielona Góra. Środki pozyskane z UE w Aglomeracji Zielonogórskiej są

znacząco wyższe od średniej wojewódzkiej. Warto zauważyć, że na łączną kwotę środków

unijnych wynoszących w analizowanych latach ok. 910 mln zł, 376 mln zł, czyli 41%,

pozyskały samorządy Aglomeracji Zielonogórskiej, z czego miasto zielona Góra aż 23%

wszystkich unijnych środków.

W kwestii zwrotu podatki PIT i CIT, Aglomeracja Zielonogórska przekracza o 30,83%

średnią wojewódzką, jednak gminy z otoczenia Zielonej Góry osiągnęły z tego typu

przychody mniejsze prawie o 20%. Miasto Zielona Góra ma natomiast ponad dwukrotnie

wyższe od przeciętnych dochody z podatków PIT i CIT i znacznie wyprzedza w tej kategorii

Gorzów Wlkp.

Wydatki na cele socjalne w Aglomeracji Zielonogórskiej są niższe od średniej

regionalnej. Jednak gminy z bezpośredniego otoczenia Zielonej Góry ponoszą na ten cel tylko

nieznacznie mniejsze wydatki, od średniej wojewódzkiej.

Wartości poszczególnych kategorii danych budżetowych przeliczone do powierzchni

gmin, dały wyniki podane w tabeli T.III.03.

Tabela III.03.

T.III.03. D I U P S

W 100% 100% 100% 100% 100%

AZ 171% 178% 227% 208% 140%

-AZ 89% 99% 104% 78% 96%

ZG 3697% 3551% 5511% 5778% 2031%

G 2343% 2351% 1638% 2984% 1898%


Tabela T.III.03. ujawnia mniej znaną stronę samorządowej rzeczywistości. Wskaźniki

wynikające z przeliczenia danych budżetowych na jednostkę powierzchni gminy wskazują na

istnienie ogromnych różnic w możliwościach budżetu gminy miejskiej Zielona Góra wobec

pozostałych gmin. Dochody gminy, przeliczone na jednostkę jej powierzchni, można

metaforycznie nazwać „gminną wydajnością z 1 km kw”. W przypadku miasta Zielona Góra

ta metaforyczna wydajność jest 30-50 razy wyższa od przeciętnej wojewódzkiej. Tak

wyliczone wskaźniki ujawniają korzyści wynikające z koncentracji wydatków. Wydatki

inwestycyjne Zielonej Góry w przeliczeniu na km kwadratowy są 55 razy większe od

przeciętnej wojewódzkiej, a przychody z PIT i CIT - 58 razy.

Tabela T.III.03. ujawnia także, że gminy z bezpośredniego otoczenia Zielonej Góry

jedynie w kategorii: „Przychody ze środków UE” osiągają wskaźnik liczbowy tylko nieco

lepszy od średniej wojewódzkiej. Tymczasem gminne dochody, wydatki na inwestycje i

przychody z tytułu podatków PIT i CIT są niższe od średniej wojewódzkiej.

Relacje pomiędzy wybranymi uśrednionymi kategoriami budżetowymi

Relacje zachodzące pomiędzy poszczególnymi kategoriami danych budżetowych są

mimowolnym dowodem jakości polityki gospodarczej gminnych samorządów. Mówią

bowiem o skutkach krótko i długo terminowych. Relacje te, pośrednio, obrazują nastawienie

władz samorządowych do takich kwestii jak: aktywność inwestycyjna, zdolność

pozyskiwania środków zewnętrznych, długofalowe skutki własnej polityki wobec gospodarki

i rynku pracy oraz stosunek do pomocy socjalnej 2.

Porównanie relacji zachodzących pomiędzy poszczególnymi kategoriami danych

budżetowych dla 5 rodzajów podmiotów samorządowych ma zweryfikować tezę o wiodącej

roli gminy miejskiej Zielona Góra w rozwoju regionalnym. Rola ta ma polegać między

innymi na osiąganiu relatywnie większych dochodów, posiadaniu lepiej rozwiniętej

gospodarki, lepiej rozwiniętego rynku pracy, sprawniejszym pozyskiwaniu środków

zewnętrznych, aktywniejszej polityce inwestycyjnej. W tym celu obliczony zostanie udział

analizowanych kategorii w budżetach 5 kategorii podmiotów samorządowych. Wyniki

obliczeń pokazuje tabela T.III.04.

Tabela III.04.

T.III.04 D I U P S

W 1 22,43% 6,32% 18,13% 12,67%

AZ 1 23,32% 8,38% 22,03% 10,36%

-AZ 1 25,03% 7,38% 15,92% 13,66%

ZG 1 21,55% 9,42% 28,33% 6,96%

G 1 22,51% 4,42% 23,09% 10,26%


Tabela ujawnia, że gminy z otoczenia Zielonej Góry przeznaczają relatywnie większą część

budżetu na inwestycje, w porównaniu do przeciętnej gminy lubuskiej. Jednak różnice udziału

inwestycji w budżetach gmin lubuskich są porównywalne dla wszystkich rodzajów

podmiotów samorządowych. Także udział środków unijnych w dochodach budżetowych jest

relatywnie wyższy od przeciętnej. Udział gminnych przychodów z podatku PIT i CIT (dla

tych gmin) jest niższy od średniej wojewódzkiej, udział wydatków socjalnych wyższy od

średniej wojewódzkiej.

Pochodnym wskaźnikiem związanym z wydatkami na inwestycje jest relacja

2 - szerzej te kwestie objaśniono w rozdziale II.3.

wydatków socjalnych do wydatków na inwestycje. Proporcja ta dla 5 rodzajów podmiotów

samorządowych prezentuje tabela T.III.05.

Tabela III.05.

T.III.05 W AZ -AZ ZG G

S/I 0,56 0,44 0,55 0,32 0,46

Tak obliczone wskaźniki ujawniają, że gminy z otoczenia Zielonej Góry uzyskują

porównywalną , wobec pozostałych gmin lubuskich, relację wydatków socjalnych do

wydatków na inwestycje. Warto także dostrzec, że Aglomeracja Zielonogórska ma wskaźnik

wydatków socjalnych, w odniesieniu do wydatków na inwestycje, nieco wyższy od miasta

Gorzów Wlkp.

Związek dochodów pochodzących z podatków PIT i CIT z wydatkami na inwestycje

prezentuje tabelka T.III.06. Wskaźnik ten może syntetycznie obrazować - jaka część

potencjału inwestycyjnego gminy zależy od dochodów firm i mieszkańców. W najniższym

wierszu tabeli T.III.06. prezentowana jest relacja wydatków socjalnych do przychodów z

podatków PIT i CIT. Relacja ta w syntetyczny sposób pokazuje - jaka część przychodów z

podatków PIT i CIT przeznaczana jest na wydatki socjalne.

Tabela III.06.

T.III.06 W AZ -AZ ZG G

P/I 0,81 0,94 0,64 1,31 1,03

S/P 0,70 0,47 0,86 0,25 0,44

P/I-wskaźnik endogennego potencjału inwestycyjnego,

S/P-wskaźnik uzasadnienia wydatków socjalnych czynnikami endogennymi

Wskaźnik P/I, świadczący o endogennym potencjale inwestycyjnym dla gmin z otoczenia

Zielonej Góry, jest znacznie mniej korzystny od wojewódzkiej przeciętnej, Aglomeracja

Zielonogórska, dzięki gminie miejskiej Zielona Góra, uzyskuje ten wskaźnik znacznie lepszy

od przeciętnej wojewódzkiej.

Relacja S/P ukazuje syntetycznie jak bardzo wydatki na cele socjalne są uzasadnione

czynnikami endogennymi, czyli wpływami z podatków PIT i CIT. Jeżeli symbolicznie

uznamy, że źródłem wydatków poniesionych na cele socjalne są wpływy z podatków PIT i

CIT, wówczas będziemy mieli do czynienia z czytelnym obrazem gminnej redystrybucji

dochodu. Patrząc z takiej perspektywy - gminy z otoczenia Zielonej Góry mają ten wskaźnik

znacznie wyższy od przeciętnej wojewódzkiej.

Analiza korelacji pomiędzy wybranymi danymi budżetowymi

Przeprowadzona w poprzednim rozdziale analiza ukazuje uśrednione relacje pomiędzy

wybranymi danymi budżetowymi. W niniejszym rozdziale relacje te zostaną poddane analizie

bardziej szczegółowej. Użyte do tego zostaną metody graficzne pokazujące analizowane

relacje dla każdej z gmin.

Relacja wydatków na inwestycje do dochodów

Relacja ta świadczy o inwestycyjnym nastawieniu budżetu gminy, wedle założenia: im

większe wydatki na inwestycje, tym bardziej nastawiona na rozwój jest gmina. Im większy

udział wydatków na inwestycje w gminnym budżecie, tym bardziej pro-inwestycjna jest

gmina.

Wykres III.01.

Wykres III.01. obrazuje relacje zachodzące pomiędzy wydatkami na inwestycje a dochodami

budżetu dla wszystkich gmin województwa. Relację tę można opisać równaniem pokazanym

na wykresie. Współczynnik 0,23 przy literce „x” oznacza, że średnio 0,23 dochodu

przeznaczane są na inwestycje. Wykres ujawnia, że są gminy wydające znacznie mniejszą

część swego budżetu na inwestycje. Zarówno Zielona Góra, jak i Aglomeracja Zielonogórska,

nie wyróżniają się na tym wykresie szczególną pro-inwestycyjnością.

Wykres III.02. pokazuje relacje wydatków na inwestycje do dochodu gmin

Aglomeracji Zielonogórskiej. Wykres ujawnia, że średnio w Aglomeracji Zielonogórskiej

spełniona jest reguła 0,22 udziału inwestycji w dochodzie, zbliżona do średniej wojewódzkiej,

ale w jej obrębie znajdują się dwie gminy wyraźnie odstające „in minus” od tej reguły. Są to

gminy Brzeźnica i Trzebiechów.

Wykres III.02.

10000000 100000000 1000000000 10000000000

1000000

10000000

100000000

1000000000

10000000000

Zielona Góra M

Aglomeracja

f(x) = 0,23x - 582327,73

Wykres.III.01

D

I

Relacja przychodów z podatków PIT i CIT do dochodów

Dochody ze zwrotu podatków PIT i CIT mogą 3 świadczyć o potencjałach endogennych

gminy wynikające z poziomu jej rozwoju gospodarczego i rynku pracy. Zakłada się, że gmina

miejska Zielona Góra i Aglomeracja Zielonogórska, aby móc się rozwijać, muszą mieć

wysoki finansowy potencjał endogenny.

Relacja wpływów z podatku PIT i CIT do dochodów dla wszystkich gmin

województwa lubuskiego prezentowana jest na wykresie III.03.

Wykres III.03.

Na wykresie widać nieznaczne różnice pomiędzy poszczególnymi gminami. Jedynie gmina

miejska Zielona Góra wykazuje ponadprzeciętnie wysoki zwrot podatków PIT i CIT, w

odniesieniu do dochodu. Widać to nie tylko na tle przeciętnej wojewódzkiej, ale także na tle

miasta Gorzów Wielkopolski. Aglomeracja Zielonogórska uzyskuje minimalnie mniejsze

przychody z podatku PIT i CIT wobec przeciętnej wojewódzkiej. Jak przedstawiają się relacje

3 - uzasadnienie w rozdziale II.3.

0 1000000000 2000000000 3000000000 4000000000 5000000000

0

200000000

400000000

600000000

800000000

1000000000

1200000000

Gorzów Wielkopolski M

Zielona Góra M

Aglomeracja

f(x) = 0,24x - 11209549,83

Wykres.III.03

D

P

10000000 100000000 1000000000 10000000000

1000000

10000000

100000000

1000000000

Brzeźnica G

Trzebiechów G

f(x) = 0,22x + 4602833,31

Wykres III.02

D

I

pomiędzy zwrotem podatku PIT i CIT a dochodami wśród gmin Aglomeracji Zielonogórskiej

pokazuje wykres III.04. na którym nie uwzględniono miasta Zielona Góra.

Wykres III.04.

Wykres ujawnia wewnętrzne zróżnicowanie gmin z otoczenia Zielonej Góry. Jak wykazano

wcześniej, zwrotu podatku PIT i CIT w dochodach gmin z otoczenia Zielonej Góry jest

mniejszy od przeciętnej regionu. Wskazuje na to niższy (0,20) od regionalnego (0,24)

współczynnik równania opisującego zależności pomiędzy zwrotem podatku PIT i CIT a

dochodami pokazanymi graficznie na wykresach III.03 i III.04. Na tle tej niższej przeciętnej

(0,20) wyróżnia się gmina wiejska Zielona Góra (dla której relacja P/D wynosi 0,27). Gminy

duże, decydujące o statystyce Aglomeracji Zielonogórskiej, mają następujący udział zwrotu

podatku PIT i CIT w dochodach: miasto Nowa Sól – 17,5, Sulechów – 18,6, gmina wiejska

Zielona Góra – 0,27, Kożuchów – 0,11, Czerwieńsk – 0,13 i Świdnica – 18,3. Przeciętna

wojewódzka wynosi 0,18 (tabela III.04.). Największy wpływ na statystyczne obniżenie tego

wskaźnika dla Aglomeracji Zielonogórskiej mają gminy największe a zatem Kożuchów i

Czerwieńsk. Także Nowa Sól z racji swojej wielkości obniża ten wskaźnik.

Relacja przychodów ze środków UE do wydatków na inwestycje

Im wyższe wpływy do budżetu gminy, ze środków zewnętrznych, tym mniejsze

zaangażowanie środków własnych na inwestycje - a tym samym większa możliwość

prowadzenia dynamicznej polityki inwestycyjnej, bez uszczerbku dla zrównoważonego

rozwoju gminy. Z tego punktu widzenia, im wyższy udział środków zewnętrznych w

wydatkach na inwestycje, tym większy potencjał rozwoju zrównoważonego gminy.

0 100000000 200000000 300000000 400000000 500000000 600000000

0

20000000

40000000

60000000

80000000

100000000

Czerwieńsk M-W

Kożuchów M-W

Nowa Sól M

Sulechów M-W

Świdnica G

Zielona Góra G

f(x) = 0,20x - 5211554,16

Wykres III.04.

D

P

Dla czytelniejszej prezentacji wyników na wykresie, nie uwzględniono danych

Aglomeracji Zielonogórskiej. Na podstawie pozostałych danych sporządzono wykres III.05.

Wykres III.05.

Na wykresie znacząco wyróżnia się pozycja miasta Zielona Góra. Relacja średnia opisana

może być współczynnikiem 0,32 nachylenia wykresu. Współczynnik ten dla

nieuwzględnionej na wykresie Aglomeracji Zielonogórskiej wynosi 0,36, a dla widocznego na

wykresie Gorzowa 0,19. Dla miasta Zielona Góra współczynnik ten wynosi 0,44. Przy

podobnych wydatkach na inwestycje (Gorzów – 467 mln zł, Zielona Góra 476 mln zł) różnica

pomiędzy środkami pozyskanymi z UE jest znaczna (Gorzów – 91 mln zł, Zielona Góra – 207

mln zł).

Jak kształtują się relacje środków uzyskanych z programów UE i wydatkami na

inwestycje wśród gmin Aglomeracji Zielonogórskiej, pokazuje wykres III.06.

Wykres III.06.

0 100000000 200000000 300000000 400000000 500000000

0

50000000

100000000

150000000

200000000

250000000


Nowa Sól M

Zielona Góra M

f(x) = 0,32x - 1306398,52

Wykres III.05.

I

U

0 50000000 100000000 150000000

0

5000000

10000000

15000000

20000000

25000000

30000000

35000000

Babimost M-W

Czerwieńsk M-W

Kożuchów M-W

Nowa Sól M

Nowogród Bobrzański M-W

Skąpe G

Sulechów M-W

Świdnica G

Zielona Góra G

f(x) = 0,28x + 690881,99

Wykres III.06.

I

U

Wykres obrazuje bardzo nierównomierny rozkład wskaźnika udziału środków unijnych w

gminnych budżetach. Wśród największych gmin, poniżej średniej aglomeracyjnej znajdują się

Nowa Sól i gmina wiejska Zielona Góra. Poniżej średniej jest także Nowogród Bobrzański.

Natomiast znacznie powyżej znajdują się: Sulechów, Czerwieńsk, Kożuchów, Świdnica i

Babimost. Dla tych gmin wskaźnik udziału unijnych środków w wydatkach na inwestycje

wynosi ok. 0,45. Nieuwzględnione na wykresie miasto Zielona Góra, z współczynnikiem U/I

wynoszącym 0,44, należy pod tym względem do liderów.

Relacja wydatków socjalnych do wpływów z podatku PIT i CIT

Relacja wydatków socjalnych do wpływów z podatku PIT i CIT pokazuje aspekty

konkurencyjności rynku pracy. Jeżeli przy zrównoważonym rynku pracy stosunek wydatków

socjalnych do wpływów z podatków PIT i CIT ma wartość - nazwijmy ją „standardową”, to

słaby rynek pracy cechują wysokie wydatki socjalne i niskie wpływy z podatków PIT i CIT.

Zatem im niższy ten stosunek, tym bardziej atrakcyjny rynek pracy. Jak relacja ta wygląda w

województwie lubuskim, pokazuje Wykres III.07.

Wykres III.07.

Linia przerywana na wykresie wyznacza wskaźnik dla Zielonej Góry-miasta a kropkowana

dla Gorzowa. Pozycje tych miast znajdują się poza wykresem. Na wykresie zaznaczono

niektóre gminy województwa. Lubuskie gminy charakteryzuje silnie zróżnicowany rynek

pracy. Szprotawa ma wskaźnik relacji wydatków socjalnych do przychodów z podatków PIT i

CIT, ok 1,3, co oznacza, że gmina ta wydaje o 30% więcej na tzw. socjal, niż uzyskuje z

przychodów z podatków PIT i CIT. Dla porównania w Zielonej Górze proporcja ta wynosi

0 50000000 100000000 150000000

0

10000000

20000000

30000000

40000000

50000000

60000000

70000000

80000000

Lubsko M-W

Nowa Sól M

Szprotawa M-W

Zielona Góra G

Żary Mf(x) = 0,60x + 6874219,53

Wykres III.07.

P

I

24%, w Gorzowie 44%.

Wśród gmin Aglomeracji Zielonogórskiej relacje wydatków socjalnych i przychodów

z podatków PIT i CIT prezentuje wykres III.08.

Wykres III.08.

Jeżeli współczynnik nachylenia prostej, zaznaczonej na wykresie, uznamy za standard jakości

rynku pracy, to gminy, których współrzędne leżą poniżej prostej, należy uznać za posiadające

bardziej konkurencyjny rynek pracy od gmin, których współrzędne znajdują się powyżej tej

prostej. W ten sposób do gmin o mało konkurencyjnym rynku pracy należą gminy Kożuchów

i także Nowa Sól. Gminami o konkurencyjnym rynku pracy: Świdnica i gmina wiejska

Zielona Góra. Trzeba jednak dla ścisłości przypomnieć, że wykazywana na wykresie

konkurencyjność rynku pracy nie dotyczy miejsca pracy, ale miejsca zamieszkania. Wynika to

stąd, że podatki PIT, stanowiące ok 90% wpływów łącznych z podatku PIT i CIT, płacone są

w miejscu zamieszkania, nie w miejscu pracy.

Relacja wydatków socjalnych do wydatków na inwestycje

Wydatki socjalne należą do „negatywów” gminy. Świadczą o kłopotach z gospodarką, z

brakiem kapitału ludzkiego i słabym rynku pracy. Te dwie pozycje budżetowe: wydatki

socjalne oraz wydatki inwestycyjne, stale ze sobą rywalizują. Im wyższe wydatki socjalne,

tym niższe wydatki na inwestycje. Jak to wygląda w województwie lubuskim, pokazuje

0 20000000 40000000 60000000 80000000 100000000

0

10000000

20000000

30000000

40000000

50000000

60000000

70000000

80000000

Czerwieńsk M-W

Kożuchów M-W

Nowa Sól M

Sulechów M-W

Świdnica G

Zielona Góra G

f(x) = 0,61x + 5513441,18

Wykres III.08.

P

S

wykres III.09. Na wykresie nie uwzględniono miasta Gorzów Wlkp. i miasta Zielona Góra.

Wykres III.09.

Jak widać na wykresie, nie potwierdza się teza o konkurowaniu wydatków socjalnych z

wydatkami inwestycyjnymi. Wydatki socjalne rosną proporcjonalnie do wydatków na

inwestycje. Na wykresie uwidoczniają się jednak dwa podzbiory gmin, które wydają się nie

podlegać tej regule. Utworzono zatem oddzielne podzbiory gmin w zależności od wartości

wydatków na inwestycje. Pierwszy, o wydatkach na inwestycje od 40.000.000 do 80.000.000

zł.

Wykres III.09.A

Nachylenie prostej syntetycznie opisującej relacje wydatków socjalnych do wydatków dla

0 50000000 100000000 150000000

0

10000000

20000000

30000000

40000000

50000000

60000000

70000000

80000000f(x) = 0,54x + 2870642,01

Wykres III.09.

I

S

40000000 50000000 60000000 70000000 80000000

0

10000000

20000000

30000000

40000000

50000000

60000000

f(x) = 0,12x + 29605323,49

Wykres III.09.A

I

S

kategorii gmin o wydatkach na inwestycje w zakresie 40-80 mln zł, zmalało do 0,12. Dla

gmin o mniejszym wolumenie inwestycji, w zakresie 20 -35 mln zł, relacje pomiędzy

wydatkami inwestycyjnymi a socjalnymi pokazuje Wykres III.09.B.

Wykres III.09.B.

Dla gmin o wydatkach na inwestycje w granicach 20-40 mln zł pojawia się zależność

odwrotnie proporcjonalna, potwierdzająca konkurowanie wydatków na inwestycje z

wydatkami socjalnymi. Dla gmin inwestujących w granicach 11-20 mln zł zależności

pomiędzy wydatkami na inwestycje a wydatkami socjalnymi pokazuje wykres III.09.C.

Wykres III.09.C.

Dla tej kategorii gmin także ujawnia się odwrotna proporcjonalność pomiędzy wydatkami

20000000 25000000 30000000 35000000 40000000

0

5000000

10000000

15000000

20000000

25000000

30000000

f(x) = -0,06x + 14269618,51

Wykres III.09.B

I

S

10000000 12000000 14000000 16000000 18000000 20000000

0

5000000

10000000

15000000

20000000

f(x) = -0,11x + 13360302,72

Wykres III.09.C

I

S

socjalnymi i wydatkami inwestycyjnymi. Dla gmin inwestujących najmniej, zależności

pomiędzy wydatkami inwestycyjnymi i socjalnymi pokazuje wykres III.09.D.

Wykres III.09.D.

Dla gmin inwestujących najmniej, wydatki socjalne nie są zależne od wydatków na

inwestycje - wykres jest praktycznie płaski. Analizując kwestię zależności wydatków

socjalnych i wydatków inwestycyjnych, widać, że mimo ogólnej zasady, w myśl które - im

więcej pieniędzy w budżecie, tym więcej pieniędzy przeznacza się na inwestycje i na

rozwiązywanie problemów socjalnych, to prawidłowość ta w konkretnych grupach gmin nie

potwierdza się. Bazą wydatków socjalnych nie jest pula przeznaczona na inwestycje. Gminy

w rozmaity sposób określają priorytety. W jednych dominują socjalne, w innych

inwestycyjne. Jednak analiza tych priorytetów ujawnia, że w gminach pogrupowanych

według wielkości inwestycji (w domyśle - dochodów) przewagę zyskują priorytety socjalne.

Jak zależność ta prezentuje się wśród gmin Aglomeracji Zielonogórskiej, pokazuje Wykres

III.10.

Proporcja wydatków socjalnych do inwestycyjnych dla gmin aglomeracji, bez miasta

2000000 4000000 6000000 8000000 10000000

0

5000000

10000000

15000000f(x) = 0,05x + 7359921,59

Wykres III.09.D

I

S

0 50000000 100000000 150000000

0

20000000

40000000

60000000

80000000f(x) = 0,49x + 1881154,67

Wykres III.10.

I

S

Zielona Góra, ma syntetyczny wskaźnik 0,49, co znaczy, że przy każdej złotówce wydanej na

inwestycje, gminy Aglomeracji Zielonogórskiej przeznaczają równolegle 49 groszy na cele

socjalne. Dla całego województwa współczynnik ten wynosi 0,54. Jeśli natomiast do

obliczania wskaźnika syntetycznego włączymy Zieloną Górę-miasto, wskaźnik ten spadnie do

0,32.

Jeżeli podobnie, jak w przypadku całego województwa, wydzielimy gminy małe, do

oddzielnego przeanalizowania, to relację pomiędzy wydatkami socjalnymi a inwestycyjnymi

przedstawi wykres III.10.A.

Wykres III.10.A.

Wykres pokazuje, że w gminach małych, czyli o niskich dochodach budżetowych i małej

liczbie ludności, wzrost wydatków na inwestycje właściwie nie skutkuje wzrostem wydatków

socjalnych. Można zatem założyć, że gminy inwestujące więcej, mają także więcej

mieszkańców. Dla przykładu, Brzeźnica liczy ok. 3750 mieszkańców, Kargowa ok. 5800,

Świdnica 6300. Czyli oś „I” może być także osią liczby ludności gminy. A skoro tak, to

można spodziewać się, że przy stałym odsetku ludzi wymagających wsparcia socjalnego, im

mniej mieszkańców gminy, tym mniejszy wolumen wydatków socjalnych. Innymi słowy,

prosta relacji wydatków socjalnych do wydatków inwestycyjnych powinna opadać wraz ze

zmniejszaniem się wydatków inwestycyjnych. W rzeczywistości jednak, im mniejsza liczba

mieszkańców gminy, tym relatywnie większe wydatki na cele socjalne. Wyraźnie pokazuje to

wykres III.10.B. Na wykresie tym, jako rzędną pionową użyto stosunek wydatków socjalnych

gminy do wydatków inwestycyjnych.

0 10000000 20000000 30000000 40000000

0

5000000

10000000

15000000

20000000

Świdnica G

Nowogród Bobrzański M-W

Babimost M-W

Skąpe GKargowa M-W

Nowa Sól G

Otyń G

Dąbie G

Zabór G

Trzebiechów G

Brzeźnica G

f(x) = 0,02x + 10141279,97

Wykres III.10.A.

I

S

Wykres III.10.B.

Jak widać, w gminach o niewielkich wydatkach inwestycyjnych, proporcja wydatków

socjalnych do wydatków inwestycyjnych ma charakter pro-socjalny. W Brzeźnicy na 1

złotówkę wydatków inwestycyjnych przypada 3,2 zł wydatków socjalnych, w Trzebiechowie

2,16 zł, w Świdnicy 0,24 zł.

Strefy aktywności gospodarczej

Strefy aktywności gospodarczej mają być sposobem na pozyskiwanie zewnętrznych

inwestorów. W województwie lubuskim mamy do czynienia z dwoma kategoriami takich

stref. Pierwszą z nich tworzy Kostrzyńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna (K-SSE),

drugą tworzą gminy organizujące wydzielone obszary przeznaczone dla zewnętrznych

inwestorów. Obszary K-SSSE muszą spełniać wysokie kryteria uzbrojenia terenu i są

profesjonalnie zarządzane przez kierownictwo strefy. Gminne obszary aktywności

gospodarczej zarządzane są przez władze gminy i często są jedynie obszarami typu „green

field”, pozbawionymi nawet podstawowego uzbrojenia. Wśród gmin Aglomeracji

Zielonogórskiej, zorganizowane strefy mają: miasto Nowa Sól, miasto Zielona Góra, gmina

Sulechów, gmina Czerwieńsk i gmina Kożuchów.

Zgodnie z ideą pobudzania rozwoju gospodarczego, skutkiem istnienia gminnych stref

aktywności gospodarczej powinien być wzrost przychodów z podatków od zysków

podmiotów gospodarczych i od dochodów osobistych. W tym celu sporządzono wykres

III.11. Na wykresie tym, na jednej osi umieszczono ogólne oceny jakości stref aktywności

gospodarczej, a na drugiej wartość przychodów z tytułu podatków PIT i CIT w roku 2011.

0 5000000 10000000 15000000 20000000 25000000 30000000 35000000 40000000

0

1

2

3

4

Świdnica GNowogród Bobrzański M-W

Babimost M-WSkąpe GKargowa M-WNowa Sól GOtyń GDąbie G

Zabór G

Trzebiechów G

Brzeźnica G

Wykres III.10.B

I

S/I

Wykres ten graficznie potwierdza poprawność tezy, że strefa sprzyja osiąganiu wysokich

dochodów z PIT i CIT.

Wykres III.11.

Na wykresie III.11. „opisano” niektóre gminy, ukazując niejednoznaczność wpływu z

podatków PIT i CIT. Mimo nachylenia wykresu, potwierdzającego słuszność zakładania stref

aktywności gospodarczej i statystycznego obowiązywania zasady, że im lepsza jakość strefy,

tym wyższe dochody z Podatku PIT i CIT, w konkretnych przypadkach prawidłowość ta ma

jednak indywidualne cechy. Miasto Nowa Sól, mimo istnienia aktywnej K-SSSE, ma

relatywnie niskie dochody z podatku PIT i CIT. Być może, w przypadku tej gminy miejskiej,

gdyby strefy nie było na jej terenie, gminne dochody byłyby jeszcze mniejsze. Fakt jest

jednak faktem - gmina wiejska Zielona Góra i gmina Świdnica, sąsiadujące z miastem

Zielona Góra, mają wysokie przychody z podatku PIT i CIT, choć nie mają własnych stref

aktywności gospodarczej. Również Babimost jest przykładem, że można uzyskiwać wysokie

dochody z PIT i CIT bez własnej strefy aktywności gospodarczej. Paradoks ten powinien

skłaniać do dużej ostrożności przy podejmowaniu decyzji o zakładaniu takich stref w każdej

gminie.

Pozycja i udział poszczególnych gmin w Aglomeracji Zielonogórskiej

Trudno oczekiwać, aby wszystkie gminy Aglomeracji Zielonogórskiej jednakowo wpływały

na jej rozwój. Wynika to z oczywistego faktu, że niektóre gminy są zbyt małe, aby ważyć na

rozwoju całej aglomeracji. Gminy te, przyczyniając się do rozwoju aglomeracji, nie będą

0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5

0

200

400

600

800

1000

1200

BABIMOST

KARGOWAKOŻUCHÓW

NOWA SÓL m

SULECHÓW

ŚWIDNICA

Zielona Góra m

ZIELONA GÓRA w

f(x) = 87x + 186

Wykres III.11.Relacja jakości stref i dochodów z podatków PIT i CIT

Jakość stref

P

miały decydującego wpływu. Chcąc dokonać wyboru tzw. gmin ważnych dla rozwoju AZ,

można zastosować zasadę Pareto, biorąc pod uwagę jedynie te gminy, które w 90% mieszczą

w każdej analizowanej kategorii. Wynik – udział od największego do najmniejszego -

prezentują kolejne wykresy.

Wykres III.12. Udział mieszkańców

Wykres pokazuje udział gmin w liczbie ludności aglomeracji. 90% ludności aglomeracji

mieszka w 11 gminach: Zielona Góra-miasto, Nowa Sól-miasto, Sulechów, Zielona Góra-

gmina wiejska, Kożuchów, Czerwieńsk, Nowogród Bobrzański, Nowa Sól-gmina wiejska,

Babimost, Otyń i Świdnica. W 7 pierwszych zamieszkuje 81% mieszkańców.

Wykres III.13. Udział dochodów

90% gminnych dochodów budżetowych osiąga 10 gmin: Zielona Góra-miasto, Nowa Sól-

miasto, Sulechów, Kożuchów, Zielona Góra-gmina wiejska, Czerwieńsk, Nowogród

Bobrzański, Babimost, Świdnica, Otyń, z czego 80% „daje” budżet sześciu gmin.

Wykres III.14. Udział inwestycji

mieszk.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Wykres. III.12. Udział mieszkańców

Zielona Góra M Nowa Sól M Sulechów M-W Zielona Góra G Kożuchów M-W

Czerwieńsk M-W Nowogród Bobrzański M-W Nowa Sól G Babimost M-W Otyń G

Świdnica G Kargowa M-W Trzebiechów G Skąpe G Dąbie G

Zabór G Brzeźnica G

D

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Wykres III.13. Udział dochodów


Czerwieńsk M-W Nowogród Bobrzański M-W Babimost M-W Świdnica G Otyń G

Nowa Sól G Skąpe G Kargowa M-W Dąbie G Trzebiechów G


Udział inwestycji w budżecie łącznym gmin Aglomeracji Zielonogórskiej realizuje 10 gmin:

Zielona Góra-miasto (45%), Nowa Sól-miasto, Sulechów, Czerwieńsk, Kożuchów, Zielona

Góra-gmina wiejska, Świdnica, Nowogród Bobrzański, Babimost i Skąpe, z czego 80%

mieści się w budżetach sześciu pierwszych.

Wykres III.15. Udział zwrotu podatków PIT i CIT

Udziału środków UE w budżetach gmin Aglomeracji prezentuje wykres, na którym 90%

wszystkich środków pozyskało 7 gmin: Zielona Góra-miasto (55%), Nowa Sól-miasto,

Sulechów, Czerwieńsk, Kożuchów, Świdnica, Babimost, z czego 83% uzyskało 5 pierwszych.

90% wpływów ze zwrotu podatków na terenie aglomeracji zapewniło 7 gmin: Zielona

Góra-miasto (63%), Nowa Sól-miasto, Sulechów, Zielona Góra-gmina wiejska, Kożuchów,

Czerwieńsk i Świdnica, z czego 78% „wpłynęło” do budżetów 3 pierwszych gmin.

Rozdzielenie wpływów z podatków PIT i CIT może ujawnić specyfikę każdego z tych

podatków, a tym samym specyfikę gospodarki i rynku pracy każdej gminy. Wielkość

I

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Wykres III.14. Udział inwestycji

Zielona Góra M Nowa Sól M Sulechów M-W Czerwieńsk M-W Kożuchów M-W

Zielona Góra G Świdnica G Nowogród Bobrzański M-W Babimost M-W Skąpe G

Kargowa M-W Nowa Sól G Otyń G Dąbie G Zabór G

Trzebiechów G Brzeźnica G

CIT

PIT

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Wykres III.15 A. PIT i CIT, 2007

Zielona Góra m NOWA SÓL m ZIELONA GÓRA w SULECHÓW KOŻUCHÓW

ŚWIDNICA CZERWIEŃSK NOWOGRÓD BOBRZAŃSKI BABIMOST KARGOWA

OTYŃ SKĄPE NOWA SÓL w DĄBIE ZABÓR

TRZEBIECHÓW BRZEŹNICA

P

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Wykres III.15. Udział zwrotu podatków PIT i CIT


Czerwieńsk M-W Świdnica G Nowogród Bobrzański M-W Babimost M-W Kargowa M-W

Otyń G Nowa Sól G Skąpe G Dąbie G Trzebiechów G


podatków CIT świadczy o kondycji gospodarki, a PIT o jakości rynku pracy. Wykres III.15A.

obrazuje te specyfiki. Na 91% przychodów całej Aglomeracji, z tytuły zwrotu podatku CIT w

roku 2007, sumują się przychody 4 gmin: Zielonej Góry-miasto, Nowej Soli-miasto, Zielonej

Góry-gmina wiejska oraz Sulechowa. W przypadku podatku PIT na 90% sumuje się udział 6

gmin. Wykres pokazuje, że gmina Sulechów ma większy udział w przychodach z podatku

CIT niż PIT, co świadczy, że w gminie działa dużo firm płacących ten podatek. Odwrotnie

jest w Nowej Soli-miasto. Tu część podatków PIT „powstaje” w administracji i sferze

nieprodukcyjnej. Z tego też powodu, tam, gdzie intensywniejsza działalność gospodarcza

firm, tam relatywnie wyższy udział wpływów z podatku CIT.

Wpływy z podatków PIT i CIT oraz ich wzajemne relacje zmieniają się na przestrzeni

analizowanych lat. Wykres III.15B. pokazuje te relacje w roku 2011.

Wykres III. 15B. PIT i CIT, 2011

Dwie pierwsze gminy bez zmian: Zielona Góra-miasto i Nowa Sól-miasto. Na trzecim i

czwartym miejscu zmiana. Ciekawe dane prezentuje Sulechów: w 2007 udział podatku CIT

był relatywnie większy (CIT ok. 11%, PIT ok.6%) i stawiał gminę Sulechów na 2 miejscu. W

2011 udział podatku CIT spadł do 4%, PIT wzrósł do ok. 7%. To może znaczyć, że dochody

firmy w Sulechowie malały z każdym rokiem, a rosły płace w administracji i w sferze

nieprodukcyjnej. Analiza trendów zmian wpływów z podatków PIT i CIT będzie

przeprowadzona w następnym rozdziale.

Powyżej prezentowane dane dotyczą pozytywnej strony budżetów. Na podstawie

analizy wyżej pokazanych wykresów można podzielić gminy Aglomeracji Zielonogórskiej na

trzy kategorie: liderzy, średniacy i outsiderzy. I choć rekomendacje, zaproponowane w dalszej

części opracowania, dotyczyć będą aglomeracji, to jednak samorządowi liderzy muszą podjąć

największy wysiłek na rzecz rozwoju każdej gminy z osobna.

Wydatki na cele socjalne nie należą do aktywów Aglomeracji Zielonogórskiej. Jaki

CIT

PIT

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Wykres III.15B. PIT i CIT, 2011

Zielona Góra m NOWA SÓL m CZERWIEŃSK SULECHÓW BABIMOST

KARGOWA ZIELONA GÓRA w TRZEBIECHÓW NOWOGRÓD BOBRZAŃSKI KOŻUCHÓW

ŚWIDNICA SKĄPE NOWA SÓL w OTYŃ ZABÓR

DĄBIE BRZEŹNICA

jest udział tych wydatków w łącznych budżetach aglomeracji, pokazuje wykres poniżej.

Wykres III.16. Udział w wydatkach na cele socjalne

Jak pokazuje wykres, wydatki na cele socjalne rozkładają się równomiernie, 89% tych

wydatków dotyczy 11 gmin, co mniej więcej pokrywa się z rozkładem liczby mieszkańców.

Podsumowując analizę wydatków socjalnych, w gminach małych, w kontekście

wydatków na inwestycje, trzeba zauważyć, że gminy Brzeźnica, Zabór, Trzebiechów, Dąbie i

Otyń należą do najbardziej pro-socjalnych gmin Aglomeracji Zielonogórskiej i jednocześnie

zaliczają się do gmin o małym udziale dochodów, inwestycji, środków pozyskanych z UE i

zwrotu podatków PIT i CIT w łącznym budżecie wszystkich gmin Aglomeracji

Zielonogórskiej.

W dalszej analizie warto zatem przede wszystkim uwzględniać tylko te gminy, które

mają realny wpływ na rozwój Aglomeracji Zielonogórskiej, nie prezentując jednocześnie w

polityce budżetowej nastawienia pro-socjalnego. Liderami Aglomeracji Zielonogórskiej w

sposób oczywisty są gminy: Zielona Góra-miasto, Nowa Sól-miasto i Sulechów. Potwierdza

to analiza gminnych budżetów. Ważną rolę odgrywają gminy: Kożuchów, Czerwieńsk i

Zielona Góra-gmina wiejska. Analiza wyżej wymienionych kategorii budżetowych dla 5

wiodących gmin pokazuje, że budżety tych właśnie gmin stanowią 80% sumy wszystkich

wpływów i wydatków w poszczególnych kategoriach budżetowych wszystkich gmin

Aglomeracji Zielonogórskiej. Kolejne 10% tych łącznych wpływów i wydatków są udziałem

kolejnej grupy gmin, do których należą gminy: Świdnica, Babimost, Nowogród Bobrzański i

Skąpe.

Pozostałe gminy nie będą się w sposób znaczący włączać w rozwój aglomeracji i będą

raczej korzystać z rozwoju aglomeracji. Z tego powodu dalsza część analizy koncentrować się

będzie tylko na gminach mających największych wpływ na rozwój Aglomeracji

Zielonogórskiej.

S

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Wykres III.16. Udział w wydatkach na cele socjalne

Zielona Góra M Nowa Sól M Sulechów M-W Kożuchów M-W Zielona Góra G

Czerwieńsk M-W Nowogród Bobrzański M-W Nowa Sól G Otyń G Trzebiechów G

Dąbie G Skąpe G Brzeźnica G Kargowa M-W Świdnica G

Babimost M-W Zabór G

Przestrzenne aspekty Aglomeracji Zielonogórskiej

Jak wyżej stwierdzono, Aglomeracja Zielonogórska jest miejscem koncentrowania się

dochodów i inwestycji. Koncentracja ta, w sposób bardzo widoczny dotyczy przychodów z

tytułu zwrotu podatków PIT i CIT. W zgodzie z koncentracyjno-dyfuzyjną koncepcją rozwoju

regionalnego, Aglomeracja - by spełniać wymóg bycia metropolią - musi wykazywać

zarówno cechy koncentracji jak i dyfuzji. Dla sprawdzenia, czy takie cechy ma Aglomeracja

Zielonogórska, przeliczono przychody z PIT i CIT na jednego mieszkańca i odniesiono do

zagęszczenia ludności w gminach. Najpierw, dla porównania, sporządzono Wykres III.17. dla

całego województwa.

Na wykresie zaznaczono niektóre gminy: Zieloną Górę-gminę miejską, Gorzów, Nową Sól-

gminę miejską, Kostrzyn nad Odra oraz gminy Kłodawę i Zieloną Górę-gminę wiejską. Trzy

pierwsze leżą na prostej (zakrzywienie wynika z logarytmicznej skali Z – zagęszczenia),

pokazującej, że im większe zagęszczenie ludności, tym większy przychód z podatku z PIT i

CIT. Można to tłumaczyć powszechnym prawem koncentracji, prowadzącego do specjalizacji

i wyższych dochodów indywidualnych. Miasto ma bowiem naturalny potencjał klastrowy. Na

przykładzie Nowej Soli widać, że istnieją wyjątki od tej reguły spowodowane czynnikami

lokalnymi, których ogólne prawo nie uwzględnia. Takimi czynnikami może być upadek

istniejącego w mieście przemysłu, który nie został skompensowany powstaniem nowych firm.

Na wykresie zaznaczono także dwie gminy wiejskie: Kłodawę i Zieloną Górę. Gminy

te są wyjątkami in plus od w/w reguły, określonej linią prostą. Powód uzyskiwania wyższych

dochodów, od tego co przewiduje reguła, wynika z sąsiedztwa regionalnych metropolii:

10 100 1000 10000

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000


Kłodawa G

Kostrzy n nad Odrą M

Nowa Sól M

Zielona Góra G

Zielona Góra M

Wykres III.17. Relacja zagęszczenia ludności do zwrotu podatków na 1 mieszkańca

Z

P

Gorzowa i Zielonej Góry. To potwierdza czynnik dyfuzyjny.

Wykres III.17A.

Relacja zagęszczenia i przychodów z podatków PIT i CIT dla Aglomeracji Zielonogórskiej

jest powtórzeniem relacji obowiązującej wszystkie gminy regionu. Wykres III.17A. ujawnia

dwa aspekty. Pierwszy, koncentracyjny, właściwy dla Zielonej Góry, która mając największe

zagęszczenie ludności, ma także najwyższe przychody z podatków PIT i CIT. Jednocześnie

wykres potwierdza występowanie aspektu dyfuzyjnego. Dowodem pozycja dwóch gmin

sąsiadujących z miastem: Świdnicy i gminy wiejskiej Zielona Góra.

Wykres pokazuje także względnie niską pozycję Sulechowa, z powodu wpływu

wiejskiego otoczenia samego miasta. Przychód z podatków tworzony jest głównie w samym

Sulechowie-mieście, tu bowiem koncentrują się wysokie płace i większość działających w

gminie podmiotów gospodarczych, co po przeliczeniu na całą powierzchnię gminy, dało po

obliczeniach niską pozycję Sulechowa.

Trzeba także zwrócić uwagę na niską pozycję gminy Brzeźnica, gminy która jest

gminą - w sensie cywilizacyjnym - praktycznie wyludnioną (niewielka liczba mieszkańców

na km kw). Gmina Świdnica, z zagęszczeniem niewiele większym, bo wynoszącym 35

mieszkańców na 1 km kw, dzięki wykorzystaniu sąsiedztwa Zielonej Góry, uzyskuje

ponadprzeciętne przychody z podatku PIT i CIT.

Przygotował:

zespół


10 100 1000 10000

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

Babimost M-W

Brzeźnica G

Czerwieńsk M-WKargowa M-W

Kożuchów M-W

Nowa Sól MSulechów M-W

Świdnica G

Zielona Góra G

Zielona Góra M

Wykres III.17A. Relacja zagęszczenia ludności i przychodów z podatków na 1 mieszkańca

Z

P

IV. Trendy i zmiany

Dane budżetowe lubuskich gmin, zebrane podczas realizacji kolejnych, wojewódzkich

rankingów gmin, pozwalają przeanalizować trendy zmian w latach 2007-2011. Ten czasowy

przedział jest jednak zbyt krótki, by móc sformułować zbiór kategorycznych stwierdzeń.

Zarazem pozwala na zasygnalizowanie już ujawniających się zmian.

Istotna cechą diagnozy jest tło zmian. Tłem diagnozy gminnych budżetów

Aglomeracji Zielonogórskiej jest, po pierwsze, województwo lubuskie. Autorzy opracowania

dysponują kompletem danych o gminnych budżetach regionu, tym samym diagnoza stanu

Aglomeracji Zielonogórskiej, na tle pozostałych gmin regionu, reprezentuje walor pełnego

obiektywizmu.

Region za swoje tło ma sąsiednie województwa i niemieckie landy. Wpływy sąsiadów,

mimo swej teoretycznych i praktycznej oczywistości, nie pozwalają się analitycznie ująć w

niniejszym opracowaniu. Można je jedynie potraktować jako ogólne hipotezy, których nie da

się w ramach opracowania dowieść lub zanegować. Zostaną jednak w diagnozie

zasygnalizowane i uwzględnione w analizie SWOT - jako determinanty zewnętrzne.

Zmiany zostaną odniesione do średniej wojewódzkiej, jako punkt wyjścia przyjęty

zostanie rok 2007. Dla łatwiejszego porównania dane budżetowe zostaną przeliczone na 1

mieszkańca. W każdej z kategorii średnia wojewódzka z roku 2007 zostanie uznana za 100% i

będzie bazą odniesienia dla ukazania dynamiki zmian oraz różnic pomiędzy analizowanymi

podmiotami samorządowymi.

Samorządowymi podmiotami analizy będą: województwo lubuskie (jako odniesienie)

[W], Aglomeracja Zielonogórska [AZ], Aglomeracja Zielonogórska bez miasta Zielona Góra

[-AZ] i miasto Zielona Góra.

W diagnozie dotyczącej pozycji gmin wewnątrz aglomeracji, uwzględnionych zostanie

10 gmin: Zielona Góra-miasto [ZGm], Nowa Sól-miasto [NSm], Sulechów [Sul], Czerwieńsk

[Cze], Zielona Góra-gmina wiejska [ZGw], Kożuchów [Koz] oraz Babimost [Bab], Świdnica

[Swi], Nowogród Bobrzański [NBo] i Skąpe [Ska]. Dodatkowym podmiotem będzie

Aglomeracja Zielonogórska bez miasta Zielona Góra [-AZ].

1. Zmiany podstawowych kategorii danych budżetowych

Zmiany dochodów budżetowych

Zmiany dochodów dla 10 gmin Aglomeracji Zielonogórskiej obliczone zgodnie z procedurą

opisaną wyżej, pokazuje tabela IV.01.D.

Tabela IV.01.D.

TABELA IV.01.D 2007 2008 2009 2010 2011

Bab 1,137 1,001 0,905 1,371 1,464

Cze 0,959 1,009 1,322 1,495 1,275

Koz 0,706 0,809 1,038 1,202 1,05

NS 0,874 0,855 1,013 1,026 1,027

Nbo 0,867 0,906 1,008 1,217 0,964

Ska 0,863 0,985 1,14 1,093 1,138

Sul 0,921 0,991 0,939 1,097 0,928

Swi 1,1 1,082 1,262 1,279 1,186

ZGw 0,876 0,901 0,946 1,021 1,116

ZGm 1,396 1,297 1,422 1,516 1,53

AZ 1,092 1,076 1,178 1,277 1,259

-AZ 0,883 0,923 1,012 1,113 1,259

W 1 1,01 1,085 1,159 1,186

Objaśnienia: Zielona Góra-miasto [ZGm], Nowa Sól-miasto [NSm], Sulechów [Sul],

Czerwieńsk [Cze], Zielona Góra-gmina wiejska [ZGw], Kożuchów [Koz] oraz Babimost

[Bab], Świdnica [Swi], Nowogród Bobrzański [NBo] i Skąpe [Ska]. Aglomeracja

Zielonogórska bez miasta Zielona Góra [-AZ]. Średnia wojewódzka [W]

Graficznie zmiany dochodów pokazuje wykres IV.01. na którym uwzględniono tylko 5

największych gmin aglomeracji.

Wykres IV.1.

Objaśnienia: Zielona Góra-miasto [Zgm], Nowa Sól-miasto [NS], Czerwieńsk [Cze],

Aglomeracja Zielonogórska [AZ], Aglomeracja Zielonogórska bez miasta Zielona Góra [-

AZ].

Kolorem oliwkowym zaznaczono trend średniej dla województwa, kolorem grafitowym trend

dla aglomeracji bez Zielonej Góry. Te dwa trendy ujawniają, że gminy otoczenia Zielonej

Góry systematycznie zwiększają dochód, przeliczony na 1 mieszkańca, który w 2011r. był

większy od średniej wojewódzkiej. Nowa Sól ma niskie dochody, jej dynamika wzrostu jest

niewielka (0,874 w 2007, do 1,027 w 2011). Dochody Sulechowa na przestrzeni

analizowanych lat nie wzrosły (0,921 w 2007, do 0,928 w 2011). Duży wzrost zanotował

Kożuchów (0,706 w 2007, do 1,05 w 2011). Dochody Zielonej Góry w tym okresie wzrosły

(1,396 w 2007, do 1,53 w 2011).

Zmiany wydatków na inwestycje

Wydatki analizowanych podmiotów samorządowych zamieszczono w tabeli IV.02.

Tabela IV.02.

Tabela IV.02. 2007 2008 2009 2010 2011

Bab 1,715 1,39 0,877 5,105 0,768

Cze 0,954 0,714 3,932 4,161 1,629

Koz 1,084 0,685 1,385 2,343 1,114

2007 2008 2009 2010 2011

0,6

0,8

1

1,2

1,4

1,6

Wykres IV.01. Trend dochodów

Cze Koz NS Sul Zgm AZ -AZ W

NS 0,736 0,537 1,413 2,58 2,41

Nbo 1,293 1,049 3,097 1,9 0,354

Ska 0,495 1,944 5,116 1,886 1,212

Sul 1,298 0,6 1,554 2,158 0,455

Swi 1,698 3,164 2,649 3,257 1,642

ZGw 0,634 0,982 1,244 1,763 1,428

ZGm 1,486 1,329 2,795 2,424 0,888

AZ 1,145 1,081 2,161 2,42 1,169

-AZ 0,91 0,91 1,728 2,417 1,169

W 1 0,966 1,692 2,064 1,333





Tabela ujawnia, że dynamika zmian wydatków na inwestycje jest przypadkowa. W wydatkach

na inwestycje występują duże zmiany, rok do roku, i nie można wyodrębnić wyraźnego

trendu. Średnia wojewódzka waha się w analizowanym okresie od 0,966 do 2,064. W

Skąpem natomiast od 0,495 do 5,116. Można odnieść wrażenie, że mamy do czynienia z

loterią, zamiast z racjonalnym procesem finansowania gmin.

Dużą dynamikę zmian potwierdza to także wykres IV.02., na którym pokazano zmiany

wydatków na inwestycje w pięciu największych gminach Aglomeracji Zielonogórskiej.

Wykres IV.02.

Wykres pokazuje, że wydatki na inwestycje mają charakter falowy, nie ciągły. Średnia

wojewódzka (kolor oliwkowy) pokazuje, że jedynie 2009 i 2010 były latami zwiększonej

aktywności inwestycyjnej. Natomiast rok 2011 był rokiem silnego obniżenia dynamiki

wzrostu inwestycji. Samorządy Aglomeracji Zielonogórskiej mają dynamikę zmian zbliżoną

do średniej wojewódzkiej. Na tym tle dobrze wypada Nowa Sól-miasto, która utrzymała

wysoką dynamikę zwiększania wydatków na inwestycje.

Czynnikiem mogącym wpływać na dynamikę wydatków inwestycyjnych jest rytm

wyborczy. Rok 2010 był rokiem wyborów samorządowych. Nie można także wykluczyć, że

w tych gminach, w których następuje zmiana władz, następuje spadek aktywności

inwestycyjnej. Stwierdzenia powyższe nie mają jednak dostatecznego oparcia w danych, są

jednak opinią wartą uwzględniania w analizach planowania strategicznego rozwoju gmin.

Przychody ze środków UE

Przychody z programów UE mają także swoją cykliczność. Wynika ona z perspektyw

planistycznych programów operacyjnych. Każda nowa perspektywa obejmuje nieco inne

obszary wsparcia i samorządy muszą „nauczyć” się te programy wykorzystywać. Potocznie

uważa się, że w pierwszym roku obowiązywania nowej perspektywy finansowej absorpcja

środków jest mniejsza. Tabela IV.03. zawiera cyfrowy opis trendów zmian w pozyskiwaniu

środków z UE, przez samorządy Aglomeracji Zielonogórskiej.

Tabela IV.03.

Tabela IV.03. 2007 2008 2009 2010 2011

2007 2008 2009 2010 2011

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

Wykres IV.02. Trend wydatków na inwestycje


Bab 3,729 0,425 0 4,996 2,569

Cze 0,832 0,091 5,395 4,917 2,219

Koz 0,021 0,120 2,438 3,495 1,459

NS 0,896 0,165 1,095 1,419 0,964

Nbo 0,491 0,446 0,334 2,287 0,456

Ska 0,352 0,078 3,167 2,649 1,872

Sul 1,739 0,971 0,821 2,259 0,088

Swi 3,369 1,176 3,477 4,760 1,964

ZGw 1,139 0,182 0,198 0,116 0,451

ZGm 3,722 0,587 2,451 1,909 1,234

AZ 2,108 0,442 1,708 1,919 1,106

-AZ 0,996 0,342 1,199 1,926 1,106

W 1,000 0,316 1,097 1,456 1,176





Dynamika zmian, podobnie jak przy wydatkach na inwestycje, dowodzi „loteryjnego”

charakteru tej pozycji budżetowej. W gminnych budżetach zmiany wahają się od 2% średniej

wojewódzkiej do 350% - jak w przypadku Kożuchowa, lub od 9% do 540% - jak w

przypadku Czerwieńska. Także średnia wojewódzka „skacze” w zakresie od 32%, w roku

2008, do 146%, w roku 2010, w odniesieniu do roku bazowego, czyli do roku 2007. Z punktu

widzenia analizy strategicznej, środki finansowe z UE są niestabilnym i zarazem obarczonym

dużym ryzykiem źródło finansowania gminnych inwestycji.

Tak duża dynamika zmian może także negatywnie wpływać na efektywność

zarządzania inwestycjami w gminach. Duża dynamika zmian wywołuje bowiem dużą

zmienność zaangażowania administracyjnego gmin w obsługę procesów inwestycyjnych, co

w ostatecznym efekcie prowadzi do wzrostu kosztów administrowania inwestycjami.

Wykres IV.03., sporządzony dla pięciu największych gmin aglomeracji, graficznie

ukazuje trendy w pozyskiwaniu środków z UE.

Wykres IV.03.

Oliwkowym kolorem zaznaczono średnią wojewódzką [W], grafitowym średnią Aglomeracji

Zielonogórskiej bez Zielonej Góry. Duża dynamika zmian dotyczy wszystkich samorządów,

co wskazuje na istnienie wspólnej przyczyny dla takiej dynamiki. Nie da się wykluczyć, że

mamy tu do czynienia z dwoma nakładającymi się cyklami. Pierwszym jest cykl

programowania finansowego UE, wynoszący siedem lat (2007-2013), a drugim czteroletni

cykl wyborczy (2006, 2010, 2014). Ponieważ celem niniejszej publikacji nie jest dowiedzenie

istnienia taki cykli, hipotezę o tych cyklach potraktujemy niczym opinię, którą jednak warto

uwzględnić w analizie.

Wykres IV.03. potwierdza wskazaną wyżej tezę o dużej dynamice zmian, jednocześnie

ukazując zewnętrzną ich przyczynę. Porównanie wykresów IV.02. i IV.03. pozwala

zauważyć, że dynamika zmian wydatków inwestycyjnych nakłada się na dynamikę

pozyskiwania środków finansowych z UE. Tym samym, mimo oczywistych korzyści, ten

sposób finansowania rozwoju gminy ujawnia swe duże wady, przede wszystkim

nieprzewidywalność i niestabilność.

Badanie trendów przy gminnych inwestycjach i pozyskiwaniu środków z UE nie

pozwala dostrzec trendów długofalowych, do których należy tak zwany kryzys ekonomiczny.

Przychody ze zwrotu podatku PIT i CIT

Przychody z podatków stanowią endogenne źródło finansowania gminnych inwestycji. Z tego

też powodu pozwalają na przewidywanie własnych możliwości inwestycyjnych, a tym samym

na lepsze planowanie inwestycji. Tabela IV.04. pokazuje trendy tej kategorii budżetowych

2007 2008 2009 2010 2011

0,000

1,000

2,000

3,000

4,000

5,000

6,000

Wykres IV.03. Trendy przychodów ze środków UE


przychodów dla gmin Aglomeracji Zielonogórskiej.

Tabela IV.04.

Tabelka IV.04 2007 2008 2009 2010 2011

Bab 0,717 0,881 0,798 0,888 0,986

Cze 0,732 0,822 0,804 0,827 0,952

Koz 0,548 0,624 0,554 0,558 0,647

NS 0,820 0,922 0,835 0,891 0,999

Nbo 0,571 0,665 0,555 0,609 0,697

Ska 0,583 0,612 0,518 0,483 0,620

Sul 0,933 1,221 0,91 0,838 0,963

Swi 1,117 1,208 1,141 1,093 1,212

ZGw 1,324 1,408 1,315 1,497 1,596

ZGm 2,127 2,300 2,066 2,046 2,233

AZ 1,332 1,475 1,315 1,321 1,458

-AZ 0,784 0,908 0,802 0,826 1,458

W 1,000 1,110 1,006 0,999 1,121





W tabeli dominują trendy wzrostowe. Wzrasta średnia wojewódzka, wzrastają także

przychody gmin Aglomeracji Zielonogórskiej. Graficznie trendy zmian pokazuje wykres

IV.04.

Wykres IV.04.

Wykres pokazuje stałą, choć powolną tendencję wzrostu przychodów z podatków PIT i CIT.

Widoczna jest dominacja Zielonej Góry-miasta, w tej kategorii przychodów. Porównanie

trendów średniej wojewódzkiej (linia oliwkowa) i trendu Aglomeracji Zielonogórskiej, bez

Zielonej Góry (linia grafitowa), pokazuje, że gminy otaczające Zielona Górę odnotowały w

badanym okresie istotny wzrost tej kategorii przychodów. Źródłem tej korzystnej zmiany nie

są jednak Sulechów i Nowa Sól, potencjalni liderzy w rozwoju Aglomeracji Zielonogórskiej.

Decydujący udział w tym wzroście miały gminy średniej wielkości, wspierając rozwój AZ:

Świdnica, Babimost, Zielona Góra-gmina wiejska.

Relacje zwrotu podatku PIT i CIT

Przychody z tytułu zwrotu podatków PIT i CIT nalezą do endogennych potencjałów gminy.

Do oczywistych należy stwierdzenie, że gospodarka napędza rozwój lokalny. Zatem kondycja

lokalnych firm przejawia się podatkami od ich dochodów, CIT, co znajduje swoje odbicie w

budżecie gmin. Z tego powodu gminy powinny być zainteresowane wspieraniem rozwoju

lokalnej gospodarki. Silna lokalna gospodarka, to wysokie wpływy z podatku CIT.

Dobrze rozwinięty lokalny rynek pracy to - najogólniej rzecz biorąc - dużo

wysokopłatnych miejsc pracy. Relacja pomiędzy podatkami PIT i CIT pozwala oszacować -

jak wiele miejsc pracy powstaje w sferze produkcyjnej i jak wiele w pozaprodukcyjnej. Sfera

nieprodukcyjna związana jest z instytucjami samorządowymi finansowanymi z gminnych

2007 2008 2009 2010 2011

0,000

0,500

1,000

1,500

2,000

2,500

Wykres IV.04. Przychody z podatku PIT i CIT


budżetów, jak choćby edukacja pochłaniająca znaczny odsetek gminnych budżetów. Z tego

powodu miejsca pracy w sferze produkcyjnej nie obciążają gminnych budżetów.

Analiza przychodów z podatków PIT i CIT, przeprowadzona oddzielnie, pozwala

określić, które gminy korzystają z endogennych źródeł rozwoju i jak bardzo są zależne od

lokalnej gospodarki.

Wykres IV.05.

Objaśnienie: województwo lubuskie [W], Aglomeracja Zielonogórska [AZ], Aglomeracja

Zielonogórska bez Zielonej Góry [- AZ], Aglomeracja Zielonogórska utworzona z 5

najsilniejszych gmin [+ AZ] oraz Zielonej Góry, gminy miejskiej, Zielona Góra-miasto [ZG]

Wykres ujawnia, że największe gminy aglomeracji „+AZ” osiągają dochody z podatku PIT

zbliżone do sumy wszystkich odpisów z podatku PIT z terenu całej aglomeracji. Większość

(ponad 92%) wpływów z podatku PIT otrzymuje dziewięć największych gmin. Rozkład

szczegółowy dostępny jest na wykresie III.15.B. Pozostałych osiem gmin, traktowanych

łącznie, otrzymuje jedynie 8% z całej puli aglomeracyjnych przychodów z podatku PIT.

Wykres pokazuje stały i wzrostowy trend przychodów z podatku PIT.

Wykres IV.06.

2007 2008 2009 2010 2011

10000000

100000000

1000000000

169198248 172198248 174365810 177218273 194249032

Wykres IV.05.Przychody z PIT

W AZ - AZ + AZ ZG



najsilniejszych gmin [+ AZ] oraz Zielonej Góry-miasto, Zielona Góra-miasto [ZG]

Wykres IV. 06. pokazuje, że w latach poddanych analizie udział gminnych przychodów spadł

do poziomu najniższego w 2010 r., aby wzrosnąć w 2011 do poziomu zbliżonego do poziomu

z 2007. Dane na wykresie pokazują wartości udziału podatku PIT w dochodach dla

dziewięciu największych gmin Aglomeracji Zielonogórskiej. Trzeba także zauważyć, że ten

udział waha się w granicach 18-21%.

Wykres IV.07.

2007 2008 2009 2010 2011

0,1

0,15

0,2

0,25

0,3

0,2050,199 0,195

0,183

0,203

Wykres IV.06. Udział przychodow z podatku PIT w dochodach

W AZ - AZ + AZ ZG

2007 2008 2009 2010 2011

0

10000000

20000000

30000000

40000000

50000000

2013587517456920

1378538711865627

14310052

Wykres IV.07. Przychody z CIT

W AZ - AZ + AZ ZG




Wykres IV.07 obrazuje obniżkę wpływów z podatków CIT. Dopiero w 2011 r. pojawił się

trend wzrostowy, jednak nie wiadomo na ile trwały. Świadczy to o słabej kondycji lokalnej

gospodarki, która w roku 2011 zaczęła odrabiać straty poniesione w latach 2008-2010. Czy

jest to zarazem statystyczne „odbicie” wpływu gospodarki niemieckiej? To powinno być

przedmiotem oddzielnej analizy.

Wykres IV.07.




Wykres IV.07. potwierdza spadkową tendencję gminnych przychodów z podatku CIT.

Pokazane na wykresie wartości dotyczą dziewięciu największych gmin Aglomeracji

Zielonogórskiej. Wykres ujawnia także, że Zielona Góra-miasto jest wiodącą gminą w

zakresie udziały podatku CIT w gminnym budżecie. Będąc centrum administracyjnym,

posiadającym wiele dobrze wynagradzanych miejsc pracy, jest także centrum gospodarczym

regionu o największym udziale przychodów z podatku CIT. co ważne, spadek udziałów

podatku CIT w gminnych budżetach jest większy od skali samego spadku tych podatków.

Oznacza to, że gminy rekompensują stratę z innych źródeł. To zaś oznacza osłabienie

2007 2008 2009 2010 2011

0,000

0,005

0,010

0,015

0,020

0,025

0,030

0,035

0,024

0,020

0,015

0,0120,015

Wykres IV.07. Udział przychodów CIT w dochodzie

W AZ - AZ + AZ ZG

zdolności do finansowania działań z tworzonych w gminach dochodów i uzależnianie

rozwoju gmin od środków zewnętrznych.

Wydatki na cele socjalne

Jak wykazano wcześniej, gminne wydatki socjalne konkurują z gminnymi wydatkami

inwestycyjnymi. Zmiana nastawienia gminnych władz na bardzie pro-inwestycyjne mogłaby

doprowadzić do uwolnienia dodatkowych funduszy na inwestycje i tym samym zwiększyć

szanse rozwojowe poszczególnych gmin. Wydatki socjalne w latach 2007-2011 w

aglomeracyjnych gminach pokazuje tabela IV.05.

Tabela IV.05.

Tabelka IV.05. 2007 2008 2009 2010 2011 2011/2007 2010/2007

Bab 0,346 2,265 1,995 2,033 1,936 5,6 5,9

Cze 0,819 3,477 3,486 3,929 3,637 4,4 4,8

Koz 0,915 3,990 4,048 4,657 4,434 4,8 5,1

NS 0,958 3,109 3,215 3,421 3,320 3,5 3,6

Nbo 0,522 3,035 2,964 3,190 3,302 6,3 6,1

Ska 0,395 3,282 3,055 3,346 3,104 7,9 8,5

Sul 1,111 2,687 2,652 2,879 2,833 2,5 2,6

Swi 0,502 2,405 2,295 2,682 2,595 5,2 5,3

ZGw 0,568 2,366 2,359 2,649 2,644 4,7 4,7

ZGm 1,697 1,949 2,013 2,201 2,233 1,3 1,3

AZ 1,141 2,641 2,657 2,937 2,882 2,5 2,6

-AZ 0,758 3,117 3,097 3,440 2,882 3,8 4,5

W 1,000 3,095 3,096 3,394 3,364 3,4 3,4





Tabelka ujawnia zjawisko nieomal skokowego wzrostu wydatków na cele socjalne, w

przeliczeniu na jednego mieszkańca, w roku 2008. Jedynie gmina miejska Zielona Góra nie

zwiększyła tak radykalnie swoich wydatków. Kolumny oznaczone: 2010/2007 i 2011/2007

pokazują proporcję zmian dokonanych pomiędzy rokiem 2010 a 2007 oraz 2011 a 2007. W

Aglomeracji Zielonogórskiej, w roku 2010, zmiana ta waha się pomiędzy 2,6, dla Sulechowa,

a 8,5, dla Skąpego.

Graficznie dla pięciu największych gmin Aglomeracji Zielonogórskiej zmiany te

przedstawia wykres IV. 05.

Wykres IV.05.


Zielonogórska bez Zielonej Góry [- AZ], Czerwieńsk [Cze], Kożuchów [Koz], Sulechów

[Sul], Zielona Góra-miasto [Zgm]

Średnia wojewódzka dla wydatków socjalnych przedstawiona jest kolorem oliwkowym a

średnia dla gmin otoczenia Zielonej Góry grafitowym. Najniżej leżąca linia to trend zmian dla

miasta Zielona Góra. Analiza przyczyn zwrotu wydatków na cele socjalne wykracza poza

ramy niniejszego opracowania

Tabela IV.06.

Tabela IV.06. 2007 2008 2009 2010 2011 Suma

Wydatki na inwestycje (woj.) 457 441 775 945 611 3229

Wydatki socjalne (woj.) 130 401 405 444 440 1820

1/2 wydatków socjalnych (woj.) 200 202 222 220 844

Wydatki na inwestycje (AZ) 149 141 283 318 154 1045

2007 2008 2009 2010 2011

0,500

1,000

1,500

2,000

2,500

3,000

3,500

4,000

4,500

5,000

Wykres IV.05. Wydatki na cele socjalne


Wydatki socjalne (AZ) 43 99 100 110 108 460

1/2 wydatków socjalnych (AZ) 50 50 55 54 209

Tabela IV.06. zawiera wartości wydatków na inwestycje i cele socjalne w mln zł. Gdyby

wydatki na cele socjalne wszystkich gmin województwa zmalały w latach 2008-2011 o

połowę, to zaoszczędzono by 844 mln zł, czyli więcej niż wynosił łączny budżet na

inwestycje wszystkich lubuskich gmin w roku 2009. Inaczej rzecz ujmując, łączna suma

wydatków inwestycyjnych wszystkich gmin województwa, zamiast 3,2 mld zł wyniosłaby

ponad 4 mld zł. W przypadku gmin Aglomeracji Zielonogórskiej, zamiast ok. 1 mld można by

zainwestować 1,2 mld zł. Z tego wynika, że gdyby wydatki socjalne ograniczyć, samorządy

uzyskałyby dodatkowe źródło finansowania inwestycji o znacznej zasobności. Dla całego

województwa wzrost puli środków na inwestycje wzrósłby o 25%, zaś dla Aglomeracji

Zielonogórskiej o 20%.

Przygotował:

zespół


V. Potencjały rozwojowe Aglomeracji Zielonogórskiej

Na podstawie analizy danych budżetowych można opisać - jakimi cechami, z punktu

widzenia potencjałów rozwojowych, dysponuje Aglomeracja Zielonogórska. Cechy niżej

wyszczególnione nie są same z siebie pozytywnymi potencjałami rozwojowymi. Wskazują

jednie na możliwości uczynienia z nich determinant rozwojowych, w analizie SWOT, a tym

samym potencjałów rozwojowych. Analizę SWOT należy traktować wyłącznie jako

propozycję wniosków wyprowadzonych z opracowanej diagnozy i analizy.

Opis cech Aglomeracji Zielonogórskiej

1. Aglomeracja Zielonogórska to umownie 17 gmin, których siedziby władz znajdują się

w odległości ok 25-30 min jazdy samochodem, przy prędkości ok 50 km/h, od jej

centrum, czyli miasta Zielonej Góry. Do takiej aglomeracji należą następujące gminy:

Babimost, Brzeźnica, Czerwieńsk, Dąbie, Kargowa, Kożuchów, Nowogród

Bobrzański, Nowa Sól-gmina miejska, Nowa Sól-gmina wiejska, Otyń, Skąpe,

Sulechów, Świdnica, Trzebiechów, Zabór, Zielona Góra-gmina miejska i Zielona Góra

-gmina wiejska. Gmina Krosno Odrzańskie, leżąca w obrębie naturalnego

oddziaływania Aglomeracji Zielonogórskiej, mimo swego znaczącego potencjału, z

powodu utrudnień związanych z dojazdem, nie została uwzględniona.

2. Osią integrującą gminy aglomeracji jest układ trzech ośrodków leżących na trasie S3:

Zielona Góra, Nowa Sól i Sulechów wraz z przylegającymi do nich gminami. Gminy

Zielona Góra-miejska i wiejska, Otyń, Nowa Sól-miejska i wiejska oraz Sulechów

leżą bezpośrednio przy drodze S3. Wokół Zielonej Góry skupiają się gminy:

Czerwieńsk, Świdnica, Dąbie, Nowogród Bobrzański, Brzeźnica, Kożuchów i Zabór.

Do strefy bezpośredniego oddziaływania Sulechowa ciążą: Skąpe, Babimost, Kargowa

i Trzebiechów.

1. Potencjał tak skonfigurowanej aglomeracji to: ok 290 tys. mieszkańców (29%

mieszkańców województwa). Obszar Aglomeracji Zielonogórskiej zajmuje

2.520 km kw., co stanowi ok 18% powierzchni całego województwa.

Przeciętne zagęszczenie ludności na terenie Aglomeracji Zielonogórskiej

wynosi 116 mieszkańców na km kw., przy zagęszczeniu województwa

lubuskiego - 72 mieszkańców na jeden km kw.

Łączne dochody z lat 2007-2011 gmin Aglomeracji Zielonogórskiej

tworzą kwotę 4,48 mld zł (31% całego województwa lubuskiego) co sprawia,

że na statystycznego mieszkańca Aglomeracji Zielonogórskiej przypada o

7,6% dochodu więcej od statystycznego Lubuszanina.

Łączna wartość inwestycji gmin Aglomeracji Zielonogórskiej, za lata

2007-2011, wyniosła 1,05 mld zł (32% całego województwa lubuskiego).

Dzięki temu statystyczny mieszkaniec Aglomeracji Zielonogórskiej

inwestował o 11,9% więcej od statystycznego Lubuszanina.

Środki pozyskane z programów UE (nie licząc środków

pozabudżetowych), w latach 2007-2011, tworzą sumę 376 mln zł (41%

wszystkich środków pozyskanych w województwie lubuskim, co sprawia, że

statystyczny mieszkaniec Aglomeracji Zielonogórskiej „wchłonął” ich o 43%

więcej od przeciętnego mieszkańca województwa.

Zwrot podatków PIT i CIT, w latach 2007-2011, dał łączną kwotę 987

mln zł (38% tej kategorii dochodów dla całego regionu), a to znaczy, że na

przeciętnego mieszkańca Aglomeracji Zielonogórskiej przypadło o 31%

zwrotu podatku z PIT i CIT więcej od statystycznego Lubuszanina.

Łączne wydatki na cele socjalne w gminach Aglomeracji

Zielonogórskiej wyniosły 464 mln zł (25% łącznych wydatków na cele

socjalne w województwie lubuskim). W przeliczeniu na jednego mieszkańca, o

18% mniej od statystycznego mieszkańca regionu.

Powyższe dane potwierdzają zatem, że Aglomeracja Zielonogórska jest

nie tylko obszarem koncentracji mieszkańców regionu, ale także obszarem

koncentracji dochodów budżetowych, gminnych inwestycji, pozyskiwania

środków z programów UE oraz obszarem szczególnie intensywnie

absorbującym zwrot podatków PIT i CIT. Aglomeracja Zielonogórska, w

każdym ocenianym parametrze, wyróżnia się pozytywnie na tle reszty

województwa lubuskiego.

3. Aglomeracja Zielonogórska jest jednak silnie, wewnętrznie zróżnicowana. W każdym

z ocenianych parametrów dominuje Zielona Góra-miasto. Dochody przeciętnego

mieszkańca Zielonej Góry to 132%, gminnych inwestycji 127% , środków z UE

196%, przychodów z podatku PIT i CIT 205% - traktując średnią dla województwa

lubuskiego jako punkt odniesienia. W Zielonej Górze-mieście jedynie wydatki

socjalne są niższe o 18% od tego, co otrzymał statystyczny Lubuszanin. Tymczasem

pozostałe gminy aglomeracji prezentują się znacznie gorzej. W analogicznych

porównaniach wypada to następująco: dochód – 92%, inwestycje – 102%, środki z UE

– 106%, podatki PIT i CIT – 80%, wydatki socjalne niższe o 2%, tego, co przypada na

statystycznego mieszkańca regionu.

4. Z powodu wewnętrznego zróżnicowania Aglomeracji Zielonogórskiej można

podzielić aglomeracyjne gminy na trzy kategorie.

I kategoria – gminy odgrywające rolę liderów: Zielona Góra-miasto, Nowa

Sól-miasto i Sulechów. Potencjał demograficzny miasta Zielona Góra to 40%

mieszkańców całej aglomeracji, miasta Nowa Sól - 14% a Sulechowa - 9%. Tylko te

trzy gminy zamieszkuje razem 63% wszystkich mieszkańców Aglomeracji

Zielonogórskiej. Te trzy gminy mają następujące udziały w dochodach całej

aglomeracji: miasto Zielona Góra - 49%, miasto Nowa Sól 12% a Sulechów - 7%.

Razem liderzy osiągnęli, w latach 2007-2011, aż 68% dochodu wypracowanego przez

budżety wszystkich gmin należących do aglomeracji. Udział wydatków na inwestycje

kształtuje się następująco: miasto Zielona Góra - 45%, miasto Nowa Sól - 14% i

Sulechów 7. Razem - 66%. W kategorii środków pozyskanych z programów UE,

miasto Zielona Góra - 55%, miasto Nowa Sól - 8% i Sulechów - 8%. Łącznie te trzy

podmioty pozyskały 71% wszystkich środków pozo sykanych przez gminy

aglomeracji. W kategorii zwrot podatków PIT i CIT udział miasta Zielona Góra

wyniósł - 66%, miasta Nowa Sól - 9% i Sulechowa - 7%. Razem 79%.

II kategoria - gminy wspierające rozwój Aglomeracji Zielonogórskiej. Ich

pozytywne oddziaływanie wywiera statystyczny wpływ na wyniki całości. Do tych

gmin można zaliczyć: Babimost, Czerwieńsk, Zielona Góra-gmina wiejska,

Kożuchów, Nowogród Bobrzański, Świdnica.

III kategoria - pozostałe gminy, które tworzą łącznie ok. 10% potencjału

Aglomeracji Zielonogórskiej. Z tego powodu można im przypisać pozycję gmin raczej

wykorzystujących, niż kreujących rozwój całości.

5. Wyniki statystyczne II kategorii gmin, czyli wspierających rozwój aglomeracji

(Babimost, Czerwieńsk, Zielona Góra-gmina wiejska, Kożuchów, Nowogród

Bobrzański, Świdnica ) przedstawiają się następująco: udział w kategorii gminny

dochód - 20% (razem z liderami z kategorii I- 88% całości), udział gminnych

inwestycji - 22% (razem z liderami z I kategorii - 88% całości), udział w środkach

pozyskanych z programów UE - 25% (razem z liderami - 96% całości), udział w

zwrocie podatków PIT i CIT - 12% (91% razem z liderami I kategorii). Można zatem

uznać, że w 90% o szansach Aglomeracji Zielonogórskiej decydują budżety i polityka

budżetowa miasta Zielonej Góry, miasta Nowa Sól i gminy Sulechowa przy wsparciu

pozostałych 5-6 gmin zaszeregowanych do II kategorii. Jeżeli dla zdefiniowania masy

krytycznej, decydującej o szansach rozwojowych Aglomeracji Zielonogórskiej,

przyjmiemy liczbę 80%, to wówczas decydującą dla rozwoju aglomeracji będzie

polityka sześciu (6) podmiotów samorządowych: Zielonej Góry-gminy miejskiej,

Zielonej Góry-gminy wiejskiej, Nowej Soli-gminy miejskiej, Sulechowa, Kożuchowa

i Czerwieńska. Gminy te łącznie zamieszkuje 78% mieszkańców aglomeracji, osiągają

81% dochodów budżetowych wszystkich gmin aglomeracji, 80% wydatków na

inwestycje pochodzi z ich budżetów, razem pozyskują 87% środków z programów UE

i osiągają 88% przychodów z podatków PIT i CIT.

6. Przychody z podatku PIT to ok. 18-21% wszystkich dochodów pozyskanych przez

najważniejsze gminy Aglomeracji Zielonogórskiej. W samym mieście Zielona Góra

udział tych przychodów w całkowitym dochodzie waha się w okolicach 25%. Jest to

zatem znaczny segment dochodów gmin należących do aglomeracji w formule

„+AZ”. Reszta gmin Aglomeracji Zielonogórskiej osiąga ok. 13-15% udziału w

podatku PIT, przy średniej wojewódzkiej dla tej kategorii: 15-17%. Z danych tych

wynika, że rynek pracy w obrębie Aglomeracji Zielonogórskiej oferuje miejsca pracy

na różnorodnym poziomie, ale większość wysokopłatnych miejsc pracy znajduje się w

mieście Zielona Góra. W małych gminach jest mało dobrze płatnych miejsc pracy i

część mieszkańców tych gmin pracuje w Zielonej Górze. W gminach bezpośrednio

sąsiadujących z Zieloną Górą daje się także zauważyć zjawisko „przenoszenia”

zwrotu podatków PIT z miasta do sąsiednich gmin, w ślad za adresem zameldowania.

Tak dzieje się głównie na terenie gminy wiejskiej Zielona Góra i gminy Świdnica,

gminy te, mimo braku statystycznie istotnej działalności gospodarczej, osiągają istotne

przychody z tytułu zwrotu podatku PIT.

7. Przychody z podatku CIT w budżetach największych gmin Aglomeracji

Zielonogórskiej [formuła: +AZ] stanowią 1,2-2,4%, w zależności od roku. Nie jest to

istotna pozycja po stronie dochodowej gminnych budżetów. Dla miasta Zielona Góra

odsetek ten waha się w granicach 1,8-3,3%. Reszta gmin Aglomeracji Zielonogórskiej

cechuje się udziałem w granicach 0,8-1,5%, wobec średniej wojewódzkiej

wynoszącej 1,1-1,6%. Mamy zatem do czynienia z dwubiegunowym charakterem

aglomeracyjnej gospodarki. Na jednym biegunie jest miasto Zielona Góra, miasto

Nowa Sól, gmina Sulechów i 2-3 inne gminy, gdzie można odnotować istotne

przejawy aktywności gospodarczej. Na drugim biegunie aglomeracyjnej gospodarki są

gminy z relatywnie słabą lub bardzo słabą gospodarką.

8. Polityka socjalna gmin Aglomeracji Zielonogórskiej, na tle całego regionu, wypada

jako oszczędna. Już pobieżna analiza tych wydatków pozwala przy tym dostrzec, że

dodatkowa racjonalizacja (cięcia) pozwoli zwiększyć pulę na inwestycje o około 200

mln zł, czyli o średnią wartość średniorocznego budżetu inwestycyjnego wszystkich

łącznie gmin aglomeracji. Racjonalizacja wydatków socjalnych może być zatem

traktowana jako jeden z potencjałów rozwojowych Aglomeracji Zielonogórskiej.

9. Trendy zmian zauważone w analizowanych danych budżetowych można syntetycznie

ująć następująco:

- Dochody gmin sukcesywnie rosną, gminy Aglomeracji Zielonogórskiej (bez miasta

Zielona Góra) uzyskały w analizowanym okresie większy przyrost dochodów

budżetowych od reszty regionu.

- Wydatki na gminne inwestycje zależą w znacznym stopniu od środków

pozyskiwanych z programów UE i podlegają na tyle dużym zmianom-wahaniom, że

trudno z ich powodu ustalić, czy mamy do czynienia z trendem wzrostowym, czy

malejącym.

- W obrębie Aglomeracji Zielonogórskiej dominuje duża zależność alokacji nakładów

na gminne inwestycji od środków pozyskiwanych z programów UE, co świadczy o

dużym uzależnieniu całej aglomeracji od zewnętrznych źródeł finansowania, czyli,

innymi słowy, o niskim poziomie endogennej zdolności do finansowania inwestycji

gminnych.

- Przychody z tytułu zwrotu podatków PIT w gminach Aglomeracji Zielonogórskiej

rosną systematycznie, choć nieznacznie.

- W analizowanych latach, 2007-2011, wyraźnie zarysował się trend spadkowy dla

przychodów osiąganych ze zwrotu podatku CIT, liczony w wartościach

bezwzględnych. Trend ten dotyczy wszystkich gmin województwa.

- Udział zwrotu podatków PIT i CIT w dochodach gmin całego regionu w

analizowanym okresie spadał, nieznacznie dla podatku PIT i wyraźnie dla podatku

CIT, co świadczy o słabej samodzielności finansowej gmin Aglomeracji

Zielonogórski.

Przygotował:

10. zespół

11. Stowarzyszenia Dialog-Współpraca-Rozwój

VI. Wnioski strategiczne – analiza SWOT

Na podstawie analizy potencjałów Aglomeracji Zielonogórskiej dokonano wyboru determinant

rozwojowych. Determinanty rozwojowe ograniczają się do gminnych budżetów i możliwości jakie

one stwarzają dla decyzji prorozwojowych podejmowanych przez władze samorządowe. Wszystkie

potencjały leżące poza decyzjami lokalnych władz samorządowych, jakimi dysponuje region i

subregion zielonogórski, traktowane są jako determinanty zewnętrzne, czyli szanse lub zagrożenia.

Mocne strony (S)

S1. Silny potencjał koncentracyjny (sprawność samorządów w pozyskiwaniu wpływów

budżetowych). Aglomeracja Zielonogórska jest koncentracją gmin o wysokich dochodach,

inwestycjach, pozyskiwanych środków finansowych z programów UE oraz przychodów

pochodzących ze zwrotu podatku PIT i CIT.

S2. Infrastruktura gospodarcza (na terenie Aglomeracji Zielonogórskiej istnieją dobrze

zorganizowane i działające strefy aktywności gospodarczej; strefy dobrze skomunikowane z

drogą S3 w trzech głównych miastach aglomeracji: mieście Zielona Góra, mieście Nowa Sól

i Sulechowie, oraz z budowanym Lubuskim Parkiem Technologicznym w Nowym

Kisielinie).

S3. Dobra infrastruktura aglomeracyjna (drogi, gminne inwestycje, walory rekreacyjne,

edukacja).

Słabe strony (W)

W1. Słabość liderów (Sulechów i miasto Nowa Sól nie uzyskują wyróżniających je

parametrów budżetowych).

W2. Silne wewnętrzne zróżnicowanie gmin aglomeracji (wykazane na wykresach III. 12-

16).

W3. Mała zdolność do samodzielnego finansowania własnych inwestycji (z powodu

nadmiernych wydatków socjalnych oraz małych wpływów z podatków: PIT i CIT,

większość gmin Aglomeracji Zielonogórskiej uzależniona jest od programów unijnych).

Szanse (O)

O1. Środki finansowe pozyskiwane z programów UE.

O2. Metropolitarny potencjał miasta Zielona Góra (Uniwersytet zielonogórski, siedziba

lubuskiego urzędu marszałkowskiego w Zielonej Górze, siedziby prokuratur, sądów,

instytucji kultury, wojewódzki szpital, lotnisko, droga S3).

O3. Potencjał gospodarczy Aglomeracji Zielonogórskiej (siedziby proeksportowych firm,

zorganizowane środowisko pracodawców dobrze współpracujące z władzami

samorządowymi, rozwinięty i zróżnicowany rynek pracy, dobry dostęp do

wykwalifikowanych kadr).

Zagrożenia (T)

T1. Marginalizacja regionu (wynikająca ze strategii rozwoju kraju i gospodarczej

konkurencji sąsiadów: Wielkopolski, Dolnego Śląska, Brandenburgii, negatywna

rywalizacja wewnątrz-wojewódzka, tzw. rywalizacja północ-południe).

T2. Niestabilność zewnętrznych źródeł finansowania (niejasna polityka UE wobec Polski,

niestabilność gospodarki światowej, niestabilność gospodarki polskiej).

T3. Wzrost obciążeń samorządów zadaniami państwa.

T4. Rosnące zadłużenie gmin.

Propozycje strategiczne

Na podstawie tak wyznaczonych i opisanych determinant rozwojowych, analiza SWOT proponuje

cząstkowe działania strategiczne. Wynikają one z przyjętej procedury SWOT i mają charakter

roboczy. Tym możliwym przypisano „TAK”. Na podstawie cząstkowych działań strategicznych

sformułowane zostaną wnioski końcowe.

Strategie SO (dzięki silnym stronom wykorzystać szanse)

Ta kategoria strategii należy do ofensywnych i polega na świadomym korzystania z mocnych stron,

przy maksymalnym wykorzystaniu realnych możliwości. Jest strategią od wnętrza na zewnątrz.

Podmiot strategiczny, jakim jest gminna władza, wykorzystuje ofertę urzędu marszałkowskiego, np.

w postaci programu LRPO. Przyjmując, że podmiotem strategicznym jest gmina lub ich

zorganizowana grupa, trzeba przyjąć, że potencjał aglomeracyjny tworzą także instytucje niezależne

od woli lokalnego samorządu. Fakt ich pozytywnej współpracy nie zmienia istoty zasady

podmiotowości. Przeciwieństwem strategii SO jest strategia OS, czyli od zewnątrz do wewnątrz.

Ta grupa strategicznych działań będzie omówiona w dalszej części analizy.

Konstruowanie cząstkowych działań strategicznych polega na mechanicznym zestawianiu

cech wnętrza podmiotu strategicznego z cechami otoczenia. Każdemu „TAK” i „NIE” przypisano

odnośnik z uzasadnieniem.

S1/O1 – Dzięki potencjałom koncentracyjnym pozyskiwać środki z UE (TAK1),

S1/O2 – Dzięki potencjałom koncentracyjnym wykorzystać potencjał metropolitarny (NIE2),

S1/O3 - W oparciu o potencjały koncentracyjne wykorzystać potencjał gospodarczy (TAK3),

S2/O1 – Dzięki infrastrukturze gospodarczej pozyskiwać środki z programów UE (TAK4),

S2/O2 – Dzięki infrastrukturze gospodarczej wykorzystać metropolitarny potencjał (TAK5),

S2/O3 – Dzięki infrastrukturze gospodarczej wykorzystywać potencjał gospodarczy AZ (TAK6),

S3/O1 – Dzięki infrastrukturze aglomeracyjnej pozyskiwać środki z programów UE (TAK7),

S3/O2 – Dzięki infrastrukturze aglomeracyjnej wykorzystywać potencjał metropolitarny (TAK8),

S3/O3 – Dzięki infrastrukturze aglomeracyjnej wykorzystać potencjał gospodarczy (TAK9),

Strategie WO (ograniczać słabe strony, aby wykorzystać szanse)

Strategie WO są strategiami defensywnymi. Koncentrują się na usuwaniu wewnętrznych przeszkód,

niepozwalających wykorzystać istniejących szans. Poniżej prezentujemy grupa takich strategii dla

wyodrębnionych potencjałów.

W1/O1 – Poprawić kondycję budżetów Sulechowa i miasta Nowa Sól, aby lepiej

wykorzystywać środki z programów UE (NIE10

),

W1/O2 – Poprawić kondycję budżetów w/w miast, aby lepiej wykorzystać potencjały

metropolitarne (NIE11

),

1 - koncentracja rozumiana jest tu jako większa od regionalnej przeciętnej zdolność pozyskiwania środków z

programów UE,

2 - potencjały koncentracyjne są skutkiem metropolitarności, nie odwrotnie,

3 - potencjały koncentracyjne odgrywają funkcję przyciągającą inwestorów i przedsiębiorców,

4 - istniejąca infrastruktura jest pretekstem i argumentem w aplikacjach o środki unijne,

5 - jw.

6 - dobrze rozwinięta infrastruktura gospodarcza przyciąga inwestorów,

7 - podobnie jak p.4,

8 - jedno wspiera drugie, po części jest tym samym,

9 - podobnie jak w p.6,

10 - środki z programów UE mogą poprawić kondycję budżetów Nowej Soli i Sulechowa. Ale takie założenie nie

należy do strategii WO, tylko do strategii OW,

11 - argumentacja jw.

W1/O3 – Poprawić kondycję budżetów w/w miast, aby lepiej wykorzystać potencjały

gospodarcze (TAK12

),

W2/O1 – Zmniejszyć wewnętrzne zróżnicowanie budżetów gmin Aglomeracji

Zielonogórskiej, aby lepiej wykorzystywać środki z programów UE (NIE13

),

W2/O2 – Zmniejszyć wewnętrzne zróżnicowanie gmin AZ, aby lepiej wykorzystać

potencjał metropolitarny miasta Zielona Góra (TAK14

),

W2/O3 - Zmniejszyć wewnętrzne zróżnicowanie gmin, aby lepiej wykorzystać potencjały

gospodarcze Aglomeracji Zielonogórskiej (TAK15

),

W3/O1 – Poprawić gminną zdolność do samofinansowania własnych inwestycji, aby lepiej

wykorzystywać środki z programów UE (TAK16

),

W3/O2 - Poprawić gminną zdolność do samofinansowania własnych inwestycji, aby lepiej

wykorzystać potencjał metropolitarny (TAK17

),

W3/O3 - Poprawić gminną zdolność do samofinansowania własnych inwestycji, aby lepiej

wykorzystać potencjały gospodarcze Aglomeracji Zielonogórskiej (TAK18

),

Strategie ST (wykorzystać mocne strony do usuwania barier)

Ten typ strategii, zwany misjonarską, może być formułowany i realizowany przez silne podmioty

samorządowe. Poniżej sprawdzimy, czy gminy Aglomeracji Zielonogórskiej - i w jakim stopniu -

mogą się podjąć realizacji takiej strategii?

S1/T1 - Dzięki potencjałom koncentracyjnym Aglomeracji Zielonogórskiej przeciwdziałać

marginalizacji regionu (TAK19

),

S1/T2 - Dzięki potencjałom koncentracyjnym przeciwdziałać niestabilności zewnętrznych

źródeł finansowania (TAK20

),

12 - np. poprzez wzrost inwestycji pobudzających gospodarkę i ograniczanie wydatków socjalnych,

13 - argumentacja jak w p.10 i p.11,

14 - dzięki np. środkom z programów UE, pozyskanym przez gminę, można tak inwestować, aby skorzystać z

potencjału aglomeracyjnego,

15 - dzięki, np. zwiększeniu wydatków na inwestycje, przyciągać inwestorów,

16 - zmieniając strukturę budżetu, wedle zasady: więcej na inwestycje - mniej na wydatki socjalne,

17 - dzięki przemyślanym i kompatybilnym inwestycjom wykorzystywać (bo już częściowo istnieje) i uzupełniać

istniejącą infrastrukturę, np. wspólne inwestycje w kanalizację, drogi, ścieżki rowerowe itp.,

18 - dzięki przemyślanym i kompatybilnym inwestycjom lepiej wykorzystywać i wspólnie rozwijać infrastrukturę

gospodarczą, np. wspólną strefę aktywności gospodarczej,

19 - to strategia wywierania presji na polityków, w oparciu o te potencjały, ale przeszkodą będzie rywalizacja północ-

południe i lobbing sąsiednich województw,

20 - dzięki potencjałom rozwijać własne źródła finansowania: indywidualne lub wspólne (teoretycznie jest możliwe),

S1/T3 - Dzięki potencjałom koncentracyjnym przeciwdziałać skutkom obciążania

samorządów nowymi zadaniami i rosnących deficytów finansowych (NIE21

),

S2/T1 - Dzięki infrastrukturze gospodarczej Aglomeracji Zielonogórskiej przeciwdziałać


),

S2/T2 - Dzięki infrastrukturze gospodarczej przeciwdziałać niestabilność zewnętrznych

źródeł finansowania (TAK23

),

S2/T3 - Dzięki infrastrukturze gospodarczej przeciwdziałać skutkom obciążania


)

S3/T1 - Dzięki infrastrukturze aglomeracyjnej przeciwdziałać marginalizacji regionu (TAK

25),

S3/T2 - Dzięki infrastrukturze aglomeracyjnej przeciwdziałać niestabilności zewnętrznych

źródeł finansowania (NIE26

),

S3/T3 - Dzięki infrastrukturze aglomeracyjnej przeciwdziałać skutkom obciążania


),

Strategie WT (ograniczać słabości, aby nie ulec zagrożeniom)

To grupa działań strategicznych należących do strategii silnie defensywnych, często określanych

jako ratunkowe. Realizacja tych strategii jest konieczna dla usuwania największych strategicznych

obszarów zagrożenia w rozwoju.

W1/T1 - Poprawić kondycję budżetów Sulechowa i Nowej Soli, aby przeciwdziałać


),

W1/T2 - Poprawić kondycję budżetów Sulechowa i Nowej Soli, aby przeciwdziałać

niestabilność zewnętrznych źródeł finansowania (TAK29

),

W1/T3 - Poprawić kondycję budżetów Sulechowa i Nowej Soli przeciwdziałać skutkom

21 - brak bezpośredniego związku,

22 - infrastruktura gospodarcza przyciąga inwestorów i przeciwdziała marginalizacji,

23 - wzrost gospodarczy przeciwdziała uzależnieniu od zewnętrznych źródeł finansowania,


25 - argumenty jak w p.19,


27 - jw.

28 - Zielona Góra plus silni partnerzy to znacząca na mapie kraju aglomeracja,

29 - oczywistość.

obciążania samorządów nowymi zadaniami i rosnących deficytów finansowych (TAK30

),

W2/T1 - Zmniejszyć zróżnicowanie gmin aglomeracji, aby przeciwdziałać marginalizacji

regionu (TAK31

),

W2/T2 - Zmniejszyć zróżnicowanie gmin, aby przeciwdziałać niestabilności zewnętrznych

źródeł finansowania (NIE32

),

W2/T3 - Zmniejszyć zróżnicowanie gmin, aby przeciwdziałać skutkom obciążania


),

W3/T1 - Poprawić zdolność gmin do samofinansowania własnych inwestycji, aby

przeciwdziałać marginalizacji regionu (TAK34

),

W3/T2 - Poprawić zdolność do samofinansowania własnych inwestycji, aby przeciwdziałać

niestabilności zewnętrznych źródeł finansowania (TAK35

),

W3/T3 - Poprawić zdolność do samofinansowania własnych inwestycji, aby przeciwdziałać

skutkom obciążania samorządów nowymi zadaniami i rosnących deficytów finansowych

(TAK36

),

Wszystkie zaprezentowane powyżej cząstkowe działania strategiczne zawarto w tabeli VI.01., aby

dokonać oceny wagi determinant rozwojowych.

Tabela VI.01. O T

O1 O2 O3 T1 T2 T3

S

S1 1 1 1 1 1 0

S2 1 1 1 1 1 0

S3 1 1 1 1 0 0

W

W1 0 0 1 1 1 1

W2 0 1 1 1 0 0

W3 1 1 1 1 1 1

Tabela VI.01. pokazuje synergię wszystkich cząstkowych działań strategicznych. „1” oznacza

możliwość przeprowadzenia działania, „0” niemożliwość. Analizując tabelę kolumnami można

30 - oczywistość,

31 - słabość pojedynczych gmin zmniejsza konkurencyjność aglomeracji,



34 - oczywiste, np. przez rozwój gospodarczy,

35 - jw.

36 - jw.

określić, która determinanta otoczenia działa najsilniej. Siłę określa się na podstawie ilości „1” w

kolumnie lub w wierszu. W naszym przypadku, dla kolumn, będą to O3 (potencjał gospodarczy

Aglomeracji Zielonogórskiej) oraz T1 (marginalizacja regionu). Najsłabiej z determinant

zewnętrznych wpływa na możliwe działania strategiczne T3 (wzrost obciążeń samorządów nowymi

zadaniami i rosnące deficyty finansowe). Oznacza to tylko tyle, że zagrożeniu temu nie można się

przeciwstawić.

Analiza wierszy pokazuje ważność determinant wewnętrznych. Z tabeli wynika, że są nimi

W3 (mała zdolność samofinansowania inwestycji) i S1 (silny potencjał koncentracyjny) i S2

(infrastruktura gospodarcza). Z determinant wewnętrznych najsłabiej oddziałuje W2 (silne

zróżnicowanie gmin aglomeracji).

Nie ma potrzeby przeprowadzenia podobnej analizy dla działań strategicznych: od otoczenia

do wnętrza. Można jednak przeprowadzić analizę dla strategii OW, czyli cząstkowych działań

strategicznych nastawionych na wykorzystywanie szans stwarzanych przez otoczenie dla

wzmocnienia słabych stron Aglomeracji Zielonogórskiej.

Strategie OW (wykorzystanie szans dla eliminacji słabości)

O1/W1 – Wykorzystać środki z programów UE dla wzmocnienia liderów (TAK37

),

O1/W2 – Wykorzystać środki z programów UE dla zmniejszenia wewnętrznego

zróżnicowanie gmin aglomeracji (TAK38

),

O1/W3 – Wykorzystać środki z UE dla zwiększenia zdolności samofinansowania inwestycji

(NIE39

),

O2/W1 – Wykorzystać metropolitarny potencjał miasta Zielonej Góry dla wzmocnienia

liderów (TAK40

),

O2/W2 – Wykorzystać metropolitarny potencjał miasta Zielonej Góry dla zmniejszenia

zróżnicowanie gmin aglomeracji (TAK41

),

O2/W3 – Wykorzystać metropolitarny potencjał miasta Zielonej Góry dla zwiększenia

zdolności do samofinansowania własnych inwestycji (TAK42

),

O3/W1 – Wykorzystać potencjał gospodarczy Aglomeracji Zielonogórskiej dla

37 - oczywiste,

38 - jw.

39 - sprzeczność,

40 - jedno wspiera drugie, więcej patrz we wnioskach końcowych,

41 - jw.

42 - potencjały metropolitalne przyciągać mogą inwestorów a tym samym zwiększyć wpływy do budżetu,

wzmocnienia liderów (TAK43

),

O3/W2 – Wykorzystać potencjał gospodarczy Aglomeracji Zielonogórskiej dla

zmniejszenia wewnętrznego zróżnicowania gmin aglomeracji (TAK44

),

O3/W3 – Wykorzystać potencjał gospodarczy Aglomeracji Zielonogórskiej dla zwiększenia

zdolności do samofinansowania własnych inwestycji (TAK45

),

Wszystkie działania, poza działaniem strategicznym O1/W3, są do zrealizowania, nie ma w nich

bowiem wewnętrznej sprzeczności. Oddzielną sprawą pozostaje zdefiniowanie - jakie konkretne

działania można przeprowadzić, aby zminimalizować słabe strony aglomeracji. Sprawa ta wymaga

przeprowadzenia zupełnie oddzielnego i wielostronnego działania operacyjnego, w tym na

poziomie politycznym i społecznym, dlatego nie może być celem tego opracowania.

Wnioski końcowe

Analiza SWOT dokonana na podstawie analizy potencjałów Aglomeracji Zielonogórskiej,

określonych w oparciu o analizę gminnych budżetów, pozwala stwierdzić, że większość strategii

cząstkowych, wykazanych powyżej, jest już realizowana przez samorządy lokalne, jako racjonalne

z perspektywy gminnych budżetów. Analiza SWOT, która ma charakter procedury pobudzającej

kreatywność, jest zaledwie zaczynem do szczegółowej analizy i projekcji strategicznych działań

cząstkowych. Tak szczegółową analizę, już na poziomie operacyjnym i konow-how mogą wykonać

twórcy strategii Aglomeracji Zielonogórskiej. Opracowanie niniejsze może być fundamentem i

wstępem do dalszego wyznaczenia priorytetów działania strategicznego. Z tego punktu widzenia,

analiza i diagnoza zaprezentowane w tym opracowaniu mogą ułatwić proces integracji gmin

Aglomeracji Zielonogórskiej i tym samym jej rozwoju.

Zakres opracowania ogranicza się do zaproponowania stwierdzeń wskazujących kierunki

działań, ale nie proponowanie konkretnych rozwiązań (przynależnych do poziomu operacyjnego).

Generalne wnioski z powyższej analizy potwierdzają celowość obecnie prowadzonej polityki,

głównie miasta Zielona Góra. Niemniej, aby mogła powstać wspólnota aglomeracyjnych interesów

strategicznych, należy politykę rozwoju jasno zwerbalizować. Konieczność werbalizacji wynika z

tego, że władze poszczególnych gmin powinny się jasno określić wobec wspólnych

aglomeracyjnych celów. Ważnym aspektem, jaki przy tej okazji należy uwzględnić, jest wiodąca

rola miasta Zielona Góra w rozwoju Aglomeracji Zielonogórskiej.

43 - wspierać gospodarkę całej aglomeracji, unikając partykularyzmów,

44 - jw.

45 - oczywiste,

Lista najważniejszych ogólnych celów, wynikających z analizy i diagnozy, prezentowana

jest poniżej.

1. Ponieważ inwestycje w gminach Aglomeracji Zielonogórskiej są silnie uzależnione od

finansowania z programów UE, gminy powinny zwiększać endogenne możliwości

finansowe, czyli wpływy z podatków PIT i CIT. Podnoszenie podatków od nieruchomości i

od środków transportu niesie ryzyko przeniesienia działalności firm do innych gmin.

Oczywistym źródłem dochodów są podatki PIT i CIT. Władze gmin powinny zatem

opracować programy działań mogących zwiększyć wpływy z podatków PIT i CIT.

Celem tych programów powinna być ponowna industrializacja Aglomeracji

Zielonogórskiej.

2. Silny potencjał koncentracyjny, czyli zdolność Aglomeracji Zielonogórskiej do efektywnego

działania skutkującego wysokimi dochodami budżetowymi, pozyskiwaniem środków z

programów UE i tworzeniem dobrego rynku pracy, powinien stać się obszarem świadomej

współpracy gmin AZ. W tym celu należy tworzyć wspólne przedsięwzięcia w oparciu o

posiadane już kompetencje, głównie miasta Zielona Góra, np. umiejętność pozyskiwania

środków z programów UE, jednym z celów mogą być działania na rzecz podnoszenia

poziomu rynku pracy.

3. Wyróżniający Aglomerację Zielonogórską wysoki poziom infrastruktury aglomeracyjnej

powinien być rozwijany nadal, dla zwiększania jej atrakcyjności. Posiadane

kompetencje w pozyskiwaniu środków UE powinny być wykorzystywane we

wspólnych projektach podnoszących jakość infrastruktury aglomeracyjnej. Jakość

struktury aglomeracyjnej powinna stać się magnesem dla przedsiębiorców i osób o

wysokich kompetencjach zawodowych.

4. Współpraca pomiędzy gminami w sposób szczególny dotyczy konieczności współdziałania

w ramach wspólnych projektów z udziałem Zielonej Góry, Nowej Soli i Sulechowa. Te dwa

ostatnie miasta, sąsiadujące z Zielna Górą, nie mają dostatecznie dużych potencjałów, aby

mogły rozwijać się bez wsparcia Zielonej Góry. Dlatego strategie rozwoju Zielonej Góry,

Sulechowa i Nowej Soli powinny stawiać na współpracę w każdym zakresie. Wspólna

strategia dla wspólnych projektów w obrębie Aglomeracji Zielonogórskiej, a nie tylko

w Zielonej Górze, jest niezbędna. Te trzy miasta muszą być liderami rozwoju. Sama

Zielona Góra nie podoła wyzwaniom rozwojowym.

5. Wspólnym zagrożeniem dla Aglomeracji Zielonogórskiej jest marginalizacja.

Marginalizacja nie dotyczy tylko miasta Zielona Góra, ale całej aglomeracji. Upadek

Zielonej Góry oznacza upadek wszystkich gmin znajdujących się w oddziaływaniu

aglomeracyjnym Zielonej Góry. Dlatego wspólnym interesem wszystkich gmin

Aglomeracji Zielonogórskiej jest zacieśnienie współpracy z gminą miejską Zielona

Góra. Zielona Góra, jako lider, może zapewnić rozwój także innym.

Wyżej wymienione wnioski nie należą do szczególnie odkrywczych. Diagnoza dokonana w oparciu

o analizę gminnych budżetów potwierdza racjonalność działań jakie już są prowadzone. Zwraca

jednak uwagę na liczne mało dostrzegane niuanse. W tym szczególnie na potrzebę większej

współpracy pomiędzy gminami aglomeracji.

To co nie jest takie oczywiste i niezbyt często procedowane, to konieczność lepszej

współpracy pomiędzy środowiskiem gospodarczym i samorządowym. Współpracy polegającej na

wypracowaniu legalnych form współdziałania, form mających na celu reindustrializację

Aglomeracji Zielonogórskiej.

Przygotował:

zespół


Podsumowanie i wnioski końcowe

Stymulacja rozwoju gospodarczego Aglomeracji Zielonogórskiej

diagnoza i wnioski

Potencjał gospodarczy Aglomeracji Zielonogórskiej

1. Delimitacja obszaru.

Stowarzyszenie Aglomeracja Zielonogórska zostało powołane do życia w październiku 2011

roku. Jego celem jest inicjowanie, propagowanie, przygotowywanie i realizacja wspólnych

przedsięwzięć gospodarczych, pozyskiwanie inwestorów, promocja terenów inwestycyjnych.

Oprócz jednostek samorządu terytorialnego do stowarzyszenia należą: Organizacja Pracodawców

Ziemi Lubuskiej, Lubuska Izba Budownictwa, Uniwersytet Zielonogórski, Stowarzyszenie Dialog-

Współpraca-Rozwój.

Statutowymi celami stowarzyszenia są (podkreślenia od autorów):

- wspieranie idei samorządu terytorialnego oraz obrona wspólnych interesów podmiotów

będących członkami Stowarzyszenia działającego w ramach podregionu Zielonogórskiego;

- inicjowanie, propagowanie, przygotowywanie i realizacja wspólnych przedsięwzięć służących

rozwojowi gospodarczemu obszaru, na terenie którego działają członkowie stowarzyszenia.

Przyjmujemy, że celem niniejszego opracowania jest dokonanie analizy szans rozwojowych

obszaru zwanego Aglomeracją Zielonogórską. Konsekwencją tego jest wniosek, że niezależnie od

aktualnego stanu powiązań gospodarczych, analiza potencjału powinna objąć całość podregionu

zielonogórskiego. Zgodnie z Nomenklaturą Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych

(NTS) obszar ten to: Miasto Zielona Góra oraz powiaty: krośnieński, nowosolski, świebodziński,

wschowski, zielonogórski, żagański, żarski.

Rys. 1. Statutowy obszar działania Stowarzyszenia Aglomeracja Zielonogórska

2. Charakterystyka obszaru

Na potencjał gospodarczy tworzonej aglomeracji składają się przede wszystkim: aktywność

zawodowa mieszkańców i poziom ich dochodów, lokalny rynek pracy, poziom i rodzaj

przedsiębiorczości, jak również stan środowiska naturalnego. O potencjale gospodarczym świadczy

również poziom bezrobocia. W tabeli 1 przedstawiono ilość podmiotów gospodarczych

funkcjonujących w poszczególnych powiatach na planowanym obszarze Aglomeracji

Zielonogórskiej. W klasyfikacji GUS podmioty gospodarcze są to osoby prawne, jednostki

organizacyjne nie mające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne prowadzące działalność

gospodarczą.

Tabela 1. Podmioty gospodarki narodowej według podregionów i powiatów

Stan w dniu 31 XII

Rok 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Podregion zielonogórski 63019 63032 60126 59342 62184 61305

W tym powiaty:

Krośnieński 6058 5836 5447 5220 5481 5353

Nowosolski 6462 6481 6442 6536 6876 6722

Świebodziński 6483 6503 5619 5415 5661 5413

Wschowski 3037 3050 3049 3096 3283 3281

Zielonogórski 7515 7527 7285 7546 8100 8271

Żagański 7760 7809 7499 7079 7301 7154

Żarski 10279 10329 9179 9006 9440 9111

Zielona Góra 15425 15497 15606 15444 16042 16000 Źródło: dane Urzędu Statystycznego w Zielonej Górze

Tabela 1 nie ukazuje struktury podmiotów gospodarczych, jedynie ich liczbę. Jest jednak rzeczą

powszechnie znaną, że w regionie brakuje dużych podmiotów gospodarczych. Generalnie daje się

zauważyć wzrost aktywności gospodarczej po spadku, który nastąpił w roku 2009. W

poszczególnych powiatach sytuacja jednak jest zróżnicowana.

Analizy dotyczące struktury podmiotów gospodarczych zawarte są w opracowaniu powstałym

przy okazji prac nad Strategią Rozwoju Polski Zachodniej1. Można tam zauważyć, że na

interesującym nas obszarze Aglomeracji Zielonogórskiej, gminy: Kolsko, Nowa Sól, Zbąszynek i

Kargowa charakteryzuje szczególnie wysoki (powyżej 30% ogółu firm) udział podmiotów

działających w sektorze przemysłu i budownictwa.

Najwięcej firm na obszarze projektowanej aglomeracji działa w sektorze usługowym.

Szczególnie duży udział tego typu firm (powyżej 75% podmiotów w gminie) występuje w gminach

miejskich i miejsko-wiejskich: Łęknica, Gubin, Żary, Zielona Góra, Żagań, Krosno Odrzańskie,

Nowa Sól, Kożuchów, Świebodzin, Lubsko, Gozdnica, ale w tej grupie występują również gminy

wiejskie takie, jak: Tuplice i Trzebiel.

1 T. Kudłacz, Raport Regionalny Województwo Lubuskie, Zielona Góra-Kraków 2011

Najmniej liczna grupa podmiotów gospodarczych w województwie działa w sektorze

rolniczym. Ich większa koncentracja (powyżej 10% podmiotów działających w gminie) występuje

jedynie w gminach: Maszewo, Niegosławice, Trzebiechów, Brody, Bytnica, Bobrowice, Brzeźnica,

Wymiarki, Bojadła, Torzym, Przewóz, Lipinki Łużyckie, Gubin.

Jeżeli chodzi o ludność opisywanego obszaru (tabela 2), to dominują tendencje spadkowe z

wyjątkiem powiatów wschowskiego i zielonogórskiego. Ponadto, poza tabelą, należy zauważyć, że

region cechuje się niską, przeciętną gęstością zaludnienia, co przy jednoczesnym wyższym od

średnio krajowego wskaźniku urbanizacji oznacza bardzo niską gęstość zaludnienia na wsi.

Tabela 2. Ludność w tysiącach osób

Rok 2000 2005 2010

Podregion

zielonogórski

629,1 627,6 627,7

W tym powiaty:

Krośnieński 58,3 56,7 56,0

Nowosolski 87,1 86,8 87,0

Świebodziński 56,2 56,0 56,0

Wschowski 38,4 39,0 39,2

Zielonogórski 87,3 89,4 92,2

Żagański 83,3 82,4 81,4

Żarski 100,4 99,0 98,3

Zielona Góra 118,1 118,2 117,7 Źródło: dane Urzędu Statystycznego w Zielonej Górze

Pod względem udziału ludności w wieku produkcyjnym, analizowany obszar ciągle jeszcze

zajmuje wysoką pozycję w skali całego kraju. Związany z tym wskaźnik obciążenia

demograficznego jest relatywnie niski. Pozytywnie zatem należy oceniać ilościowe zasoby siły

roboczej podregionu zielonogórskiego. Jednak zarówno wskaźnik aktywności zawodowej ludności,

jak i wskaźnik zatrudnienia lokują stosunkowo nisko analizowany obszar w strukturze regionalnej

kraju. Dotyczy to, niestety, również zmian tych wskaźników w ostatnich latach.

Tabela 3 zawiera dane dotyczące zatrudnienia wynagrodzenia i bezrobocia na obszarze

podregionu zielonogórskiego w roku 2010.

Tabela 3. Zatrudnienie, wynagrodzenia i bezrobocie w 2010 roku. Przeciętne zatrudnienie Przeciętne wynagrodzenie Bezrobocie Stopa bezrobocia

Podregion zielonogórski 112073 2915,07 37826 16,2

W tym powiaty:

Krośnieński 6634 2799,25 4580 24,6

Nowosolski 12171 2804,18 7497 25,7

Świebodziński 12354 2640,20 2100 8,8

Wschowski 6097 2625,94 2246 16,4

Zielonogórski 12546 2895,29 4213 13,9

Żagański 9621 2560,00 6686 27,9

Żarski 15167 3084,63 5975 17,4

Zielona Góra 37483 3138,35 4529 7,7

Źródło: dane Urzędu Statystycznego w Zielonej Górze

Widać bardzo duże zróżnicowanie poziomu bezrobocia wśród poszczególnych powiatów

wchodzących w skład przewidywanej aglomeracji. Istotna jest, oczywiście, nie sama wielkość

zatrudnienia, ale efekty pracy osób funkcjonujących w gospodarce. Najczęściej stosowanym

miernikiem produktywności pracy jest wartość dodana brutto (WDB) i jej modyfikacja – wartość

dodana brutto na jednego zatrudnionego. Wartość dodana brutto, w tym kontekście, jest to wartość

wszystkich produktów i usług finalnych wytworzonych w danym roku przez wszystkie podmioty

gospodarki narodowej danego regionu. Można to porównywać z analogiczną wartością dla całego

kraju.

Generalnie udział całego województwa lubuskiego w tworzeniu wartości dodanej brutto należy

do najniższych w kraju. W roku 2008 było to 2,3% WDB wytworzonej w całej Polsce. Około

61,7% tej wartości jest wytwarzane przez podregion zielonogórski, reszta przypada na podregion

gorzowski (38,3%). Jeżeli zastosujemy wskaźnik WDB przeliczonej na 1 pracującego, to średnia

krajowa wynosiła w 2008 roku 79 tysięcy złotych. Województwo lubuskie, ze swoim wynikiem 77

tysięcy złotych na zatrudnionego, lokowało się poniżej średniej krajowej na siódmym miejscu w

Polsce. Podregion lubuski będący planowanym obszarem działania Stowarzyszenia Aglomeracja

Zielonogórska wypada na tym tle nieco korzystniej. Wskaźnik ten wynosi 78 tysięcy złotych na

zatrudnionego. Jest to wprawdzie lepiej niż w podregionie gorzowskim (72,5 tys. zł), ale nadal

poniżej średniej krajowej2. Uwzględniwszy liczebność i strukturę podmiotów gospodarki

narodowej, a także panujące tendencje w tym względzie, wyrazić można obawy o poziom

konkurencyjności bazy ekonomicznej podregionu.

3. Charakterystyka potencjału rozwojowego powiatów

Aby ocenić możliwości rozwoju poszczególnych powiatów z obszaru działania Aglomeracji

Zielonogórskiej warto sięgnąć do materiału wytworzonego przez uczestników warsztatów

organizowanych na zlecenie lubuskiego urzędu marszałkowskiego. Warsztaty powiatowe

realizowane były w 2011 roku w ramach projektu „Przeprowadzenie średniookresowej oceny

oddziaływania Strategii Rozwoju Województwa Lubuskiego (SRWL) na rozwój województwa

lubuskiego oraz opracowanie projektu aktualizacji SRWL”.

Głównym celem warsztatów powiatowych było zidentyfikowanie potrzeb rozwojowych

poszczególnych części województwa lubuskiego w kontekście rozwoju całego regionu. Zebrani na

warsztatach lokalni liderzy mieli, między innymi, wskazać na atuty rozwojowe tkwiące w ich

powiecie. Z założenia, w warsztatach mieli uczestniczyć przedstawiciele władz samorządowych

2 Wykorzystano dane z: T. Kudłacz, Raport Regionalny Województwo Lubuskie, Zielona Góra-Kraków 2011.

Opracowanie to zostało zrealizowane w związku z przygotowaniami do stworzenia Strategii Rozwoju Polski

Zachodniej.

powiatu i gmin wchodzących w skład powiatu, przedstawiciele lokalnego sektora gospodarczego,

społecznego oraz lokalnych mediów3.

Wyrażona przez nich w 2011 roku opinia jest zatem miarodajna i należy sądzić, że nadal

aktualna. Można ją zatem wykorzystać, tym bardziej, że wielu z uczestników owych warsztatów

uczestnicy obecnie aktywnie w tworzeniu Aglomeracji Zielonogórskiej.

Powiat krośnieński

W przypadku tego powiatu uczestnicy warsztatów wskazali na następujące cechy sprzyjające

rozwojowi gospodarczemu powiatu:

- położenie umożliwiające aktywną współpracę transgraniczną;

- zasoby surowcowe powiatu: drewno, materiały wykorzystywane w budownictwie (m.in.

żwiry), węgiel brunatny, wody geotermalne;

- potencjał do produkcji energii odnawialnej (energia wiatrowa, biomasa – wykorzystanie lasów

oraz łąk);

- funkcjonujące strefy aktywności gospodarczej na terenie powiatu (Gubin) jako pozytywny

sygnał dla innych inwestorów;

- duży wskaźnik lesistości w powiecie – potencjał rozwoju gospodarczego (surowiec), a poprzez

to bodziec do tworzenia nowych miejsc pracy;

- duża powierzchnia cennych przyrodniczo obszarów chronionych na terenie powiatu – atut dla

rozwoju turystyki i rekreacji, a także atrakcyjne warunki dla nowego osadnictwa;

- atrakcja turystyczna w postaci rzek przepływających przez teren powiatu (Odra, Nysa

Łużycka, Bóbr, Lubsza), dużej ilości jezior i lasów.

Powiat nowosolski

Wskazano na następujące cechy sprzyjające rozwojowi gospodarczemu powiatu:

- zewnętrzna dostępność komunikacyjna powiatu;

- optymalna odległość do dużych ośrodków gospodarczych i naukowych (Wrocław, Poznań);

- bliskość granicy (Brandenburgia) sprzyjająca wymianie doświadczeń i pozyskiwaniu

inwestorów;

- uzbrojone tereny inwestycyjne przygotowane do zagospodarowania;

- Specjalna Strefa Ekonomiczna w Nowej Soli, strefa miejska (Park Interior);

- dobrze rozwinięta przedsiębiorczość w zakresie usług i handlu;

- wysoki poziom obsługi inwestorów;

- wysoka organizacja sektora pracodawców i dobra współpraca pomiędzy jednostkami

samorządu terytorialnego a biznesem;

3 Materiały z warsztatów są zawarte w opracowaniu: Lubuska Mapa Potrzeb i Aspiracji, Fundacja Rozwoju Demokracji

Lokalnej, Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji, Kraków 2011. (opracowanie dostępne na stronie

internetowej Urzędu Marszałkowskiego w Zielonej Górze)

- wysoka dynamika rozwoju gospodarczego, stymulowana głównie przez miasto Nową Sól;

- zasoby ludzkie z tradycjami przemysłowymi – niskie koszty pracy;

- walory turystyczne i przyrodnicze powiatu jako dobre uzupełnienie sektora przemysłu i usług

- duża lesistość, dorzecze Odry, obszary Natura 2000,

- walory dziedzictwa kulturowego (np. Kożuchów, Bytom Odrzański, Siedlisko – zamki,

układy urbanistyczne, kościoły, pałace);

- wysoki poziom lecznictwa szpitalnego i specjalistycznego;

- występujące pokłady soli na terenie powiatu – możliwość wykorzystania m.in. w zakresie

lokalizowania nieprzepuszczalnych zbiorników podziemnych;

- duże zasoby leśne – dostęp do surowca przemysłowego;

Powiat świebodziński


- korzystne położenie powiatu pod względem komunikacyjnym – skrzyżowanie szlaków

komunikacyjnych o kierunkach północ-południe i wschód-zachód:

- sąsiedztwo dużych aglomeracji miejskich – Poznań, Wrocław, Zielona Góra, Berlin;

- walory przyrodnicze powiatu – m.in. duży wskaźnik lesistości, unikatowy na skalę Europy

rezerwat nietoperzy, czyste i nieskażone środowisko naturalne;

- zachowane obiekty dziedzictwa kulturowego, w tym pozostałości Międzyrzeckiego Rejonu

Umocnionego;

- oferta kulturalna z terenu powiatu znana w Polsce i poza jej granicami – między innymi

festiwal Lubuskie Lato Filmowe w Łagowie;

- promocja Świebodzina i całego subregionu za sprawą figury Chrystusa Króla;

- korzystna sytuacja demograficzna w powiecie – dodatni przyrost naturalny;

- sprzyjające warunki do rozwoju rolnictwa – odpowiednie warunki klimatyczne i dobrze

rozwinięte doradztwo rolnicze;

Powiat wschowski


- wysoki potencjał dla rozwoju turystyki – walory naturalne (Pojezierze Sławskie, w tym jedno

z największych jezior w zachodniej części Polski) i kulturowe;

- walory środowiskowe – duża lesistość powiatu do wykorzystania pod kątem turystyki;

- atrakcyjne tereny dla nowego budownictwa mieszkaniowego (jednorodzinnego) – np. gmina

Sława;

- rozwinięty przemysł przetwórstwa rolno-spożywczego, specjalizacja subregionalna w zakresie

produkcji pieczarek i mięsa;

- korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa. Specjalizacja produkcji rolniczej i duża liczba

kooperantów dla tych specjalizacji;

- potencjał dla tworzenia klastrów przemysłowych (klaster mięsny);

- potencjał do rozwoju przemysłu drzewnego z racji posiadanych zasobów leśnych i

zainteresowania inwestorów;

- dobra dostępność przygotowanych i oferowanych terenów inwestycyjnych;

- stosunkowo korzystna struktura demograficzna powiatu;

Powiat zielonogórski ziemski i Zielona Góra-miasto na prawach powiatu

W tym przypadku wskazano na następujące cechy tworzące potencjał gospodarczy miasta i

powiatu:

- korzystne położenie – bliskość do granicy zachodniej i centralne położenie w województwie;

- „Lubuskie Trójmiasto” – duży potencjał ludnościowy i gospodarczy ośrodka;

- korzystne uwarunkowania przyrodnicze i kulturowe w zakresie winiarstwa;

- Zielona Góra jako ośrodek nauki, kultury i sportu, z dużym potencjałem administracyjnym, a

także ważny ośrodek gospodarczy;

- istniejące tradycje gospodarcze, różnorodność sektora małych i średnich przedsiębiorstw;

- duża liczba podmiotów z sektora badań i innowacji prowadzących działalność na rzecz

dużych firm międzynarodowych;

- doświadczenie w zakresie współpracy z partnerami zagranicznymi (głównie z Niemiec);

- szeroka oferta edukacyjna, w tym istnienie ośrodków akademickich (Zielona Góra,

Sulechów); Lubuski Park Przemysłowo-Technologiczny;

- walory turystyczne i przyrodnicze powiatu (lesistość), szczególnie duży potencjał obszarów

wiejskich w tym zakresie;

- infrastruktura lotniska w Babimoście;

- wykorzystanie posiadanych na terenie powiatu rzek (Bóbr, Obrzyca) i jezior do celów

turystycznych i rekreacyjnych;

- oparcie oferty turystycznej powiatu o posiadane przezeń walory antropogeniczne (zabytki,

muzea itp.);

- duża, ciągle rozwijająca się oferta kulturalna, zwłaszcza w Zielonej Górze (teatr, kabareton,

Festiwal Piosenki Rosyjskiej, Winobranie;

- dobrze rozwinięta sieć placówek opieki medycznej;

- teren powiatu atrakcyjny pod względem nowego osadnictwa (bliskość do Zielonej Góry);

- dobrze funkcjonujący, rozwinięty rynek hodowców drobiu;

- duża liczba prężnie funkcjonujących organizacji pozarządowych;

Powiat żagański


- dobre położenie komunikacyjne zapewniane przez dostępność do dróg A18, DK12;

- dobre skomunikowanie z ważnymi ośrodkami miejskimi o znaczeniu ponadregionalnym i

regionalnym;

- własny transport zbiorowy – rozwinięta sieć MZK;

- współpraca transgraniczna na różnych szczeblach prowadzona przez różne podmioty;

- dostępność wolnych terenów mogących pełnić funkcję stref aktywności gospodarczej;

- rozwinięty system informacji gospodarczej;

- dostępność surowców naturalnych o dużym znaczeniu dla przemysłu budowlanego (żwiry,

piaski);

- duża powierzchnia terenów chronionych (parki krajobrazowe, obszary Natura2000) i cennych

przyrodniczo (Bory Dolnośląskie), stanowiących dobre warunki do rozwoju turystyki;

- duży udział lasów w ogólnej powierzchni powiatu, co przekłada się na możliwość ich

wykorzystania w turystyce i przemyśle;

- bliskość czterech miast: Żary, Żagań, Lubsko, Szprotawa – ośrodek o dużym potencjale

ludzkim i przemysłowym na południu województwa;

- funkcjonowanie towarowych gospodarstw rolnych;

- unikalne walory kulturowe – obiekty dziedzictwa historycznego itp.;

Powiat żarski


- położenie powiatu w strefie transgranicznej (bliskość Niemiec i Czech) i wynikające z niego

możliwości współpracy międzynarodowej na wielu płaszczyznach;

- dobra dostępność komunikacyjna – osie komunikacyjno-transportowe: droga Berlin-Wrocław

(A18), drogi krajowe nr 12, 27, rozwój komunikacji prywatnej;

- sąsiedztwo subregionalnych ośrodków miejskich (Lubsko-Żary-Żagań-Szprotawa)

stanowiących duży potencjał ludnościowy i gospodarczy w południowej części województwa;

- dobre połączenie z ośrodkiem regionalnym (Zielona Góra);

- silne tradycje przemysłowe w powiecie z powodzeniem kontynuowane do czasów obecnych,

różnorodność przemysłu, kultura i tradycje pracy wśród mieszkańców;

- wysoki stopień rozwoju niektórych branż przemysłu: drzewny, szklarski, tekstylny;

- wysoki stopień rozwoju przedsiębiorczości;

- atrakcyjne walory turystyczne powiatu, m.in. Park Mużakowski wpisany na listę UNESCO,

obiekty dziedzictwa kulturowego;

- duży współczynnik lesistości powiatu i wynikająca z niego możliwość wykorzystania lasów w

celach turystycznych i przemysłowych;

- dobra dostępność do usług edukacyjnych (szkoły publiczne i niepubliczne);

Ocena

Oczywiście, opisane powyżej atuty tworzące potencjał poszczególnych powiatów nie

wyczerpują dorobku wspomnianych warsztatów. Wskazywano na nich także na zagrożenia tkwiące

w bliższym czy dalszym otoczeniu powiatu. Oprócz tego dyskutowano także nad sposobami

wykorzystania posiadanych atutów rozwojowych.

Z punktu widzenia perspektyw rozwojowych Aglomeracji Zielonogórskiej istotne będzie

przyjrzenie się atutom rozwojowym poszczególnych powiatów i wchodzących w ich skład gmin i

wyszukanie zarówno występujących licznie pozytywnych cech wspólnych jak i luk do wypełnienia.

Wyodrębnienie cech wspólnych pozwoli na podjęcie próby wykorzystania efektów polegających na

uzyskiwaniu zwielokrotnionych korzyści dzięki połączeniu części składowych w jedną całość.

Efekty osiąga się nieporównanie większe, niż gdyby każdy z podmiotów działał osobno.

4. Ważniejsze ośrodki miejskie aglomeracji4

Obecnie coraz większe znaczenie w rozwoju gospodarczym przypisuje się miastom, a polityka

miejska staje się samodzielną, wyodrębnioną częścią polityki regionalnej. Dlatego też w analizie

potencjału aglomeracji istotne będzie przyjrzenie się potencjałowi większych miastom na tym

terenie.

Zielona Góra

Naturalnym centrum powstającej aglomeracji ma być Zielona Góra. Liczyła ona na koniec

2011 roku około 120 tysięcy mieszkańców. Nie jest to zatem miasto duże, jednak jako jedna ze

stolic województwa posiada szereg instytucji o charakterze regionalnym, a nawet

ponadregionalnym. Wśród nich istotną rolę odgrywają instytucje kultury (teatry, filharmonia,

muzea, galerie wystawowe, stałe, cykliczne imprezy),

Ponadregionalne znaczenie ma Uniwersytet Zielonogórski utworzony 1 września 2001 roku z

połączenia Politechniki Zielonogórskiej i Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. T. Kotarbińskiego.

Posiada on dziesięć wydziałów. Według danych z 2011 roku zatrudniał 913 nauczycieli

akademickich i kształcił prawie 16 tysięcy studentów na 41 kierunkach studiów. W Zielonej Górze

nie ma jednak dużych firm przemysłowych. Do największych należy: ADB Polska Sp. z o.o;

LUMEL S.A.; Nordis Chłodnie Polskie Sp. z o.o.; NOVITA S.A. oraz Poszukiwania Naftowe

Diament Sp. z o.o.

Przetwórstwo przemysłowe w Zielonej Górze charakteryzuje się dużą różnorodnością - od

produkcji spożywczej (NORDIS Chłodnie Polskie Sp. z o.o.) poprzez najnowocześniejsze

rozwiązania informatyczne - (oprogramowanie oraz serwis operatorów telewizji cyfrowej (ADB

Polska Sp. z o.o.), automatyki przemysłowej, m.in.: mierniki cyfrowe i analogowe, regulatory,

rejestratory LCD i papierowe, przetworniki, analizatory parametrów sieci (LUMEL S.A.) i

włókniny techniczne (NOVITA S.A.).

Z przyjętej przez rząd Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 wynika, że

4 część informacji pochodzi z: T. Kudłacz, Raport Regionalny Województwo Lubuskie, Zielona Góra-Kraków 2011.

Zielona Góra ma potencjał kreowania i rozprzestrzeniania procesów rozwojowych w tej części

kraju. Zielona Góra jest jednym z miast wojewódzkich (obok Białegostoku, Gorzowa

Wielkopolskiego, Kielc, Opola, Olsztyna, Rzeszowa), wokół których przewiduje się tworzenie

obszarów funkcjonalnych ośrodków regionalnych, które w długim okresie mogą osiągnąć rangę

ośrodków metropolitalnych5.

Oczywiście, rangi Zielonej Góry w skali kraju, czy nawet zachodniej części Polski, nie należy

oceniać w sposób przesadny. Istnieją badania tzw. siły metropolitalnej miast. Wynika z nich, że

jeżeli za punkt odniesienia przyjmiemy Warszawę i zakres jej metropolitalności określimy na

100%, to metropolitalność Zielonej Góry wynosi 2,8% tej warszawskiej, a Gorzowa

Wielkopolskiego 2,1%. Z miast zachodniej Polski, Poznań został wyceniony na 17,1%, Wrocław

na 15,4%, Szczecin 5,9%, a Opole 3,2%6.

Nowa Sól, Żary, Żagań, Świebodzin

Drugą grupę ważną dla perspektyw powstającej aglomeracji tworzą cztery miasta: Nowa Sól,

Żary, Żagań, Świebodzin. Ich liczba ludności oscyluje w przedziale 20-40 tysięcy mieszkańców.

Największe z nich, Nowa Sól około (40 000 mieszkańców), jest ważnym ośrodkiem

gospodarczym województwa lubuskiego. Zlokalizowane są tu większe przedsiębiorstwa: Gedia

Poland Sp. z o.o., Funai Electric (Polska) oraz AB Foods Polska Sp. z o.o.. Nowa Sól jest miastem

z relatywnie dużym potencjałem zasobów pracy, rozwijającym się przemysłem, filią specjalnej

strefy ekonomicznej, będące jednocześnie ważnym węzłem transportowym. Wkrótce zostanie

ukończony Park Technologii i Logistyki Przemysłu Interior.

Nowa Sól leży na przedłużeniem głównej, gorzowsko-zielonogórskiej osi rozwoju

województwa. Łącznie z Zieloną Górą i Sulechowem tworzy „Lubuskie Trójmiasto”, czyli

subregionalny podukład podwyższonej koncentracji procesów społeczno-gospodarczych.

Porównywalnym ośrodkiem miejskim są Żary (około 40 tysięcy mieszkańców) – miasto z

bogatymi tradycjami przemysłowymi i rzemieślniczymi. Dużym zakładem przemysłowym w

mieście jest „Kronopol” sp. z o.o. działający w branży płyt wiórowych. Kolejnym ważnym

przedsiębiorstwem w Żarach jest Relpol SA.. Dzięki dogodnemu, przygranicznemu położeniu

miasto wykazuje dynamiczny rozwój, zajmując wysoką pozycję w rankingach atrakcyjności

inwestycyjnej.

Żagań (około 27 tysięcy) mieszkańców należy do zespołu miast z dobrze rozwiniętą

działalnością przemysłową. Nie ma tu, co prawda, dużych zakładów pracy, ale zlokalizowana jest

liczna grupa mniejszych przedsiębiorstw branży drzewnej, metalowej, włókienniczej, spożywczej,

materiałów budowlanych.

5 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Warszawa 2012.

6 Autorzy badań, metodologia i dokładne wyniki w: K. Heffner, Funkcje metropolitalne województw Polski

Zachodniej. Ekspertyza, Opole 2011.


Zachodniej

Najmniejszym w omawianej grupie miast jest Świebodzin (około 22 tysiące mieszkańców), w

którym zlokalizowane jest większe przedsiębiorstwo branży samochodowej (Keiper Polska sp. z

o.o.. Z bardziej znanych firm wskazać trzeba Seco/Warwick SA, producenta pieców do obróbki

cieplnej metali. Ponadto silna jest tam branża produkcji rowerów (Sprick Rowery sp..z.o.o.) i mebli

tapicerowanych (Lubuska Fabryka Mebli S.A. – Świebodzin).

Sulechów, Zbąszynek, Babimost

Z punktu widzenia ważniejszych funkcji rozwojowych regionu wymienić trzeba również takie

ośrodki miejskie jak Sulechów liczący około 18 tysięcy mieszkańców. Stworzył on wraz z Zieloną

Górą oraz Nową Solą „Lubuskie Trójmiasto”, które było zaczynem Aglomeracji Zielonogórskiej.

Sulechów dość skutecznie wykorzystuje swoje położenie w nabierającym coraz większego

znaczenia ekonomicznego korytarza podwyższonej aktywności społeczno-gospodarczej. Korytarz

ten przebiega na linii Gorzów Wielkopolski-Zielona Góra-Nowa Sól.

Z kolei Zbąszynek (5 tysięcy mieszkańców) i Babimost (4 tysiące mieszkańców) mają też

perspektywiczny potencjał gospodarczy, chociażby z uwagi na największe w województwie

lubuskim zakłady przemysłu meblowego Swedwood Poland Sp. z o.o.,

W gminie Babimost zlokalizowany jest także, mający znaczenie dla rozwoju regionu port

lotniczy. Celowość jego funkcjonowania budzi w regionie wiele kontrowersji. Dlatego przy

tworzeniu strategii Aglomeracji Zielonogórskiej ważne byłoby jasne ukazanie jego roli i miejsca w

kontekście rozwoju regionu.

Oczywiście, na terenie projektowanej Aglomeracji Zielonogórskiej miast jest znacznie więcej,

jednak ich rozwój gospodarczy przebiega ze znacznymi nieraz perturbacjami związanymi z ogólną

sytuacją gospodarczą. Aglomeracja może być dla nich szansą na zdynamizowanie wzrostu

gospodarczego.

5. Sąsiedztwo Niemiec

Każde działanie zmierzające do osiągnięcia wysokiego tempa rozwoju gospodarczego na terenie

Aglomeracji Zielonogórskiej musi w jakimś stopniu uwzględniać kontekst niemiecki. Chociażby

dlatego, że zarówno w przypadku Polski, analizowanej jako całość jak i w skali regionu, Niemcy są

głównym odbiorcą towarów eksportowanych przez polską gospodarkę7.

Także w przypadku eksportu usług turystycznych, jest to w zasadzie monokultura oparta na

turystach niemieckich.

Szczególne znaczenie ma rynek niemiecki dla regionu lubuskiego. Od lat można zauważyć

znaczne większe uzależnienie gospodarki lubuskiej od kontaktów z Niemcami, niż w przypadku

7 Wiele informacji na ten temat jest zawartych w: Z. Mogiła, J. Zaleski, M. Zathey, Wykorzystanie przygranicznego

położenia terenów znajdujących się w zachodniej części Polski dla rozwoju społeczno-gospodarczego, (Ekspertyza

przygotowana na zamówienie Ministerstwa Rozwoju Regionalnego Rzeczypospolitej Polskiej w ramach prac nad

Strategią Rozwoju Polski Zachodniej), Wrocław 2011.

innych województw. Dzieje się tak pomimo obserwowanego od lat spadku dynamiki handlu

przygranicznego realizowanego w formie targowisk. Spadek ten wynika zarówno ze względów

ekonomicznych, jak i z wyludniania się obszarów przygranicznych po niemieckiej stronie granicy.

Niekorzystne procesy ludnościowe zachodzące we wschodnich landach Niemiec mogą w

dłuższej perspektywie czasowej tym bardziej oddziaływać niekorzystnie na rozwój handlu i usług

przygranicznych.

Na potencjał Aglomeracji Zielonogórskiej składa się także duże doświadczenie w kontaktach ze

stroną niemiecką zdobyte przez lata wzajemnych kontaktów. Doświadczenie to posiadają zarówno

działacze samorządowi jak i przedstawiciele sfer gospodarczych i naukowych. Jest to istotne

ponieważ to właśnie współpraca samorządów, gospodarki i nauki ma być kołem zamachowym

rozwoju aglomeracji, także w kontekście kontaktów transgranicznych.

Wymaga to dalszego rozwoju kontaktów. Najbliższym istotnym dla aglomeracji zielonogórskiej

ośrodkiem po stronie niemieckiej jest Cottbus. Miasto to leży w bezpośredniej bliskości podregionu

zielonogórskiego i już obecnie odgrywa ważną rolę w kontaktach z tym obszarem. Znaczenie

Cottbus dla Aglomeracji Zielonogórskiej będzie rosło. Wynika to chociażby z faktu, że strona

niemiecka przykłada wagę do rozwoju Cottbus, również jako ośrodka akademickiego, i w tym

obszarze będzie to ważny partner dla ośrodków akademickich aglomeracji.

Dla południowych obszarów projektowanej aglomeracji coraz większe znaczenie ma Drezno.

Wynika to z faktu stałej poprawy połączeń komunikacyjnych.

Najważniejszy, oczywiście, jest stale rosnący wpływ Berlina. Gospodarka Berlina rozwija się w

szybszym tempie niż gospodarka Niemiec i wciąga w swoją orbitę coraz odleglejsze obszary.

Dlatego też konieczne jest ułożenie odpowiednich relacji gospodarczych pomiędzy projektowaną

Aglomeracją Zielonogórską a Berlinem.

Od dawna, w licznych opracowaniach dotyczących przyszłej struktury społeczno-gospodarczej i

przestrzennej obszaru pogranicza polsko-niemieckiego, jako najważniejsze centrum wskazuje się

Berlin. Na razie jednak gospodarcza wymiana transgraniczna między Berlinem a jego wschodnimi

sąsiadami utrzymuje się na niezbyt wysokim poziomie. Berlin jest ciągle metropolią bardziej

zorientowaną na zachód – zarówno Niemiec jak i Europy. Jest to chyba kwestia odreagowania po

dziesiątkach lat istnienia muru berlińskiego.

6. Kapitał ludzki

Jakość kapitału ludzkiego nabiera coraz większego znaczenia dla rozwoju gospodarczego.

OECD definiuje kapitał ludzki jako „wiedzę, umiejętności, zdolności i inne przymioty jednostki

ludzkiej, które są istotne w aktywności ekonomicznej”. Jednym z istotnych elementów kapitału

ludzkiego jest zatem poziom wykształcenia.

Z badań przeprowadzonych przez autorów Raportu Regionalnego8 wynika, że odsetek ludności

z wykształceniem wyższym należy w województwie lubuskim do najniższych w kraju, natomiast

odsetek z wykształceniem średnim lokuje województwo raczej w grupie polskich regionów o lepiej

wykształconej ludności. Na południu województwa, w zasięgu działania aglomeracji, sytuacja

wygląda lepiej, ze względu na dłuższe tradycje akademickie Zielonej Góry. Nie zmienia to jednak

faktu, że województwo lubuskie należy do regionów najsłabiej rozwiniętych pod względem

szkolnictwa wyższego. Dotyczy to parametrów związanych z liczbą studentów (najniższa w kraju

liczba studentów w przeliczeniu na tysiąc mieszkańców) i pracowników naukowo dydaktycznych, a

zwłaszcza z niepokojącymi trendami w tym zakresie. Jest to jednym z powodów słabego rozwoju

innowacyjnej gospodarki w regionie.

Nakłada się na to brak regionalnej bazy badawczo-rozwojowej. Jak podaje J. Szlachta9,

niskie wydatki na badania i rozwój powodują, że województwo lubuskie zajmuje pod tym

względem przedostatnie miejsce wśród regionów całej Unii Europejskiej (z udziałem 0,09%

PKB na badania)!!! Wskazuje to, że problem jest głębszy niż się wydaje na pierwszy rzut oka.

Potwierdzają to dane Eurostatu. Według nich nakłady na działalność badawczo-rozwojową w

przeliczeniu na jednego mieszkańca w województwie lubuskim, w 2007 roku, wynosiły zaledwie

3,2 euro. Jest to niski wynik w porównaniu ze średnią krajową dla Polski (14 euro) oraz sytuacją w

sąsiednich województwach: dolnośląskie (13,3 euro) i wielkopolskie (14,4 euro). Aby zrozumieć

skalę opóźnienia można porównać to do dwóch sąsiadujących z Lubuskiem landów niemieckich. W

tym samym roku w Brandenburgii na działania z zakresu B+R wydawano 67,5 euro na mieszkańca,

a w Saksonii aż 293,2 euro10

.

W tym samym 2007 roku województwo lubuskie zajmowało pierwsze miejsce w Polsce w

następujących niechlubnych klasyfikacjach11

:

- najniższe nakłady na działalność innowacyjną na jednego zatrudnionego;

- najniższe wydatki na działalność innowacyjną wśród przedsiębiorstw przemysłowych;

- najniższy udział badań podstawowych w badaniach ogółem;

- najniższy udział środków budżetowych w finansowaniu badań i rozwoju;

- najniższe zaawansowanie technologiczne produkcji.

Od tamtego czasu nastąpił oczywiście pewien postęp. Jednak dystans dzielący obszar

8 T. Kudłacz, Raport Regionalny Województwo Lubuskie, Zielona Góra-Kraków 2011.


Zachodniej. 9 J. Szlachta, Polska Zachodnia w kontekście programowych uwarunkowań zewnętrznych, Polska Zachodnia w

kontekście Strategii Unii Europejskiej Europa 2020, V Raportu na temat spójności gospodarczej, społecznej i

terytorialnej, Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju 2007-2015 oraz KSRR 2010-2020. Regiony, miasta, obszary

wiejskie. Ekspertyza, Warszawa 2011. 10

Informacje pochodzą z: Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego 2020. Załączniki do projektu, Zielona Góra

2012. 11

Informacje pochodzą z: Rozwój Regionalny w Polsce. Raport 2009, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego,

Warszawa 2009.

aglomeracji od bardziej innowacyjnych regionów kraju jest na tyle duży, że jego nadrobienie nie

będzie ani łatwe, ani szybkie. Jedyne rozwiązanie, jakie jest do przyjęcia w Aglomeracji

Zielonogórskiej, to szybka ucieczka do przodu.

Obiektywnie należy jednak stwierdzić, że w podregionie zielonogórskim działają mimo

wszystko dwie innowacyjne firmy, znane nie tylko na polskim rynku. Są to LfC Sp. z o.o.

Centrum Badawczo-Rozwojowe oraz Advanced Digital Broadcast Polska Sp. z o. o. Obie mieszczą

się w Zielonej Górze. Oprócz tego można zauważyć nowe inicjatywy dotyczące powoływania firm

B+R. W tym celu niezbędny jest jednak rozwój zarówno Lubuskiego Parku Przemysłowo-

Technologicznego w Nowym Kisielinie jak i Parku Technologii i Logistyki Przemysłu Interior w

Nowej Soli. Jest to ważne, albowiem rozwój sektora B+R poprawi niewątpliwie jakość kapitału

ludzkiego na obszarze aglomeracji. Poprawi to także innowacyjny wizerunek gospodarki

podregionu zielonogórskiego.

Jednym z czynników świadczących o kondycji kapitału ludzkiego jest poziom życia. W tym

kontekście niekorzystny jest fakt, że województwo lubuskie zajęło trzecie miejsce w kraju pod

względem liczby osób korzystających z pomocy społecznej. Stało się tak pomimo, że liczba takich

osób spadła z blisko 100 tysięcy, w roku 2000, do 71,4 tys. osób, w roku 2010. Na terenie

podregionu zielonogórskiego sytuacja zapewne nie jest lepsza niż w skali całego regionu

lubuskiego.

7. Wnioski praktyczne

Wykorzystywanie tzw. środków zewnętrznych, np. w postaci programów Unii Europejskiej,

jest jednym z narzędzi stymulowania rozwoju Aglomeracji Zielonogórskiej. Narzędzie to oparte jest

jednak o spory margines ryzyka związanego nie tylko ze skalą pieniędzy przeznaczanych przez

„Brukselę” w kolejnych cyklach budżetowania na regionalny rozwój, ale także od swoistych mód w

definiowaniu głównych priorytetów finansowego wsparcia. Z tego tez powodu, nie lekceważąc

szans związanych z unijnym wsparciem, wręcz nakazem chwili staje się zbudowanie zrębów

aglomeracyjnej polityki skierowanej przede wszystkim na skuteczne wykorzystanie wewnętrznych

zasób i możliwości.

Patrząc z powyższego punktu widzenia, pierwszoplanowym celem powinno być opracowanie

strategicznej (długofalowej) polityki powstrzymywania „wypływów” finansowych poza obszar

aglomeracji we wszystkich tych obszarach, na które gminy aglomeracji posiadają rzeczywisty, a nie

tylko deklaratywny wpływ. Innymi słowy, chodzi o podjęcie działań zdolnych skutecznie

przeciwstawić się najgroźniejszemu dziś zjawisku, w postaci braku kontroli nad skalą i strukturą

przepływów finansowych, de facto wypłukujących gospodarczą przestrzeń Aglomeracji

Zielonogórskiej z trudnych do oszacowania, choć zapewne bardzo istotnych sum pieniędzy.

Pierwsze symptomy takiego podejścia do problemu już się pojawiły w 2012 r. w postaci grupowych

zakupów energii elektrycznej, dzięki uwolnieniu cen energii elektrycznej dla odbiorców

instytucjonalnych. Tylko samo miasto Zielona Góra, dzięki temu nowemu podejściu do

zaopatrzenia w prąd zależnych od siebie instytucji, zaoszczędziło ponad 1 mln zł. Proszę sobie

wyobrazić jakie sumy mogłyby pozostać w aglomeracyjnych samorządach, gdyby do mechanizmu

grupowego zakupu udałoby się zamówić wszystkie gminy aglomeracji.

Kolejnym krokiem zmierzającym do przejęcia kontroli nad strumieniem wpływu pieniądza z

aglomeracji powinno być – w naszym przekonaniu – założenie przez gminy aglomeracyjne

towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Towarzystwo to, po okrzepnięciu i skumulowaniu

niezbędnych zasobów kapitałowych, mogłoby rozszerzyć swoją ofertę ubezpieczeniową dla

wszystkich firm i mieszkańców całego podregionu zielonogórskiego. Zwieńczeniem tego

naturalnego procesu powinno być założenie własnego banku regionalnego – narzędzie

niezależności finansowej aglomeracji (czytaj: niezależności inwestycyjnej).

Przygotował:

zespół


I. Cel i zakres opracowania - kargowa.pl potencjału... · np. AZ traktowanej nie jako obszar, ale...

Documents

Transcript of I. Cel i zakres opracowania - kargowa.pl potencjału... · np. AZ traktowanej nie jako obszar, ale...