Historia Żydów w Skale

Historia Żydów w Skale

Prezentacja powstała na podstawie informacji

zawartych na stronie:

http://www.sztetl.org.pl

oraz w publikacjach:Trzcionka Piotr, Skała. Zarys dziejów miasta, Kraków 1994,

artykułu autorstwa Adama Cyry,


Pomimo iż Miasto Skała, posiadało przywilej

De non tolerandis Iudaeis,

(który zakazywał Żydom zamieszkiwania

miasta i prowadzenia w nim działalności

oraz posiadania nieruchomości i czerpania

dochodów), w XVIII wieku pierwsi Żydzi

zamieszkali na terenie Skały.


W 1862 roku wyszedł ukaz carski, na mocy

którego Żydzi otrzymali prawa do pobytu

i prowadzenia działalności w Skale.


Od tego czasu, rozwinęli oni działalność wśród

lokalnej społeczności, także i ościennych wiosek,

wrastając w nią na stałe.

Trudnili się głównie handlem, rzemiosłem, rzadko

rolnictwem.


Podlegali gminie wyznaniowej w Olkuszu.

W tym czasie w Skale istniały 2 domy modlitwy

i cheder (szkoła). Dopiero 7 listopada 1907r.

odbyły się wybory na rabina okręgu bożniczego

w Skale. Wzięło w nich udział 80 osób, które na

swojego rabina wybrały Awrama Dawida Sztarka.


Społeczność Żydowska rozwijała się prężnie.

W 1910 roku Żydzi prowadzili tutaj aż 7 szkół,

do których uczęszczało 96 uczniów.

Jak i w innych wielonarodowych społecznościach,

tak i w tym przypadku pokojowe współistnienie

obu nacji zakłócały incydenty wrogości,

szczególnie w XIX wieku.


Obecność Żydów przyczyniała się nadal do

rozwoju miasta. W 1910 roku byli oni

współzałożycielami Straży Pożarnej,

a w 1913 roku, Fejwel Rozenblum, założył

pierwszą w mieście księgarnię.

W 1921 roku, w spisie powszechnym odnotowano

604 osoby pochodzenia Żydowskiego.


W dwudziestoleciu międzywojennym pozycja nacji żydowskiej

w Skale bardzo się umocniła. Widoczna była silna asymilacja

ze społecznością lokalną. Przedstawiciele Żydów, piastowali

urzędy w mieście. Nastąpił też rozwój i wewnątrz tej społeczności.

Żydzi posiadali mykwę, rzeźnię rytualną, 2 domy modlitwy

i kilka chederów.

Kwitło życie kulturalne (liczne stowarzyszenia, wśród których

najliczniejsze - „Tarbut”, organizowało odczyty i wieczorki kultury

żydowskiej. W 1931 r. powstała też biblioteka.)


Druga Wojna Światowa, przyniosła skalskim

Żydom, podobnie jak i wszystkim innym,

represje i prześladowania. Na terenie miasta,

w 1941 roku utworzono getto. Przebywało w nim

od 1,5 – 3 tyś osób. Byli to mieszkańcy Skały,

okolic, uciekinierzy w Krakowa i innych gett.

W 1942 roku zostali oni przewiezieni do getta

w Słomnikach, a stamtąd do Bełżca.


10 - 16 maja 1943 roku, żandarmeria niemiecka dokonała likwidacji

pozostałej ludności żydowskiej, głównie starców i osób

niedołężnych, przeprowadzając ich na cmentarz i tam mordując.

Zostali oni pochowani w zbiorowej mogile. Sam cmentarz

hitlerowcy zdewastowali, rozbierając ogrodzenie i wykorzystując

macewy do utwardzenia dzisiejszej ulicy Powstańców.

W miejscu tej tragedii, władze miasta Skała, ustawiły pomnik,

poświęcony pamięci ofiar – mieszkańców Skały.

Ma on napis w języku polskim i hebrajskim:

„Pamięci Żydów, mieszkańców Skały. Rada Miasta i Gminy”


Do dzisiaj, cmentarze żydowskie to jedyne ślady

obecności społeczności Żydowskiej w naszym

miasteczku.

Odnowione za sprawą władz miasta, są pod stałą

opieką Stowarzyszenia Opieki nad zabytkami

w Skale.

W okolicy znajdują się też ślady dawnych dziejów.

Odnajdziemy je np. w Dolinie Sąspowskiej.


Inne pamiątki po Skalskich Żydach – przedmioty

kultu, odnajdziemy w Muzeum w Chrzanowie.

Wśród judaików odnajdziemy tam, używane

w skalskich domach modlitwy: balsaminkę,

lampkę i świeczniki chanukowe.


Nieliczne rodziny żydowskie, zdołały przetrwać zagładę

zgotowaną przez Niemców, będąc przygarnięte i ukryte

przez odważne, polskie rodziny, ryzykujące własnym

życiem. Byli to między innymi: Rodzina Majtelsów,

ukrywająca się u Tadeusza Cery z Zamłynia koło Minogi

i Rodzina Kołataczów, ukrywająca się najpierw u rodziny

Korzonków, a następnie u Rodziny Janczarskich,

w leśniczówce zwanej „Romanówką”.


Za to odważne niesienie pomocy, niektóre osoby

pomagające Żydom w czasie II Wojny Światowej,

otrzymały tytuł:

Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Historia Żydów w Skale

Documents

Transcript of Historia Żydów w Skale