Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej karta nr · Polacy ratujący Żydów w latach...

Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej karta nr 1Teka edukacyjna IPN

Legenda granicaIIRP(1938r.)

obszarpaństwapolskiegopo1945r.

miastoliczebność gminy żydowskiej % mieszkańców miastaczas osiedlenia

Tarnów19 330 36 %XV w.

Kalisz16 220 35 %XII w.

Rzeszów14 000 36 %XV w.

Przemyśl17 326 34 %XIV w.

Łódź202 497 33 %XVIII w.

Warszawa352 659 29 %XV w.

Radom25 159 23 %XVII w.

Kielce18 083 40 %XVI w.

Częstochowa28 486 30 %XVIII w.

Będzin21 625 45 %XVII w.

Sosnowiec20 805 22 %XIX w.

Kraków56 515 26 %XIV w.

Drohobycz17 000 44 %XV w.

Stanisławów24 823 41 %XVII w.

Kołomyja15 000 33 %XVI w.

Tarnopol14 000 44 %XVI w.

Lwów99 595 33 %XIV w.

Łuck17 366 48 %X w.

Równe22 737 71 %XVI w.

Chełm13 537 47 %XV w.

Lublin38 937 35 %XIV w.

Kowel12 785 61 %XVI w.

Brześć Litewski21 440 52 %XIV w.

Pińsk20 220 75 %XVI w.

Międzyrzec Podlaski12 000 75 %XVII w.

Siedlce14 685 48 %XVI w.

Białystok39 165 45 %XVIII w.

Grodno21 159 42 %XIV w.

Wilno55 006 28 %XIV w.

Największe gminy żydowskie w Polsce w przededniu wojnyŹródło: Martin Gilbert, AtlashistoriiHolocaustu, Kryspinów, b.d.w., s. 35.


KOMISARIATRZESZY

WSCHÓD(po 22 VI 1941 r.)

KOMISARIATRZESZY

UKRAINA(po 22 VI 1941 r.)

Dystrykt Galicja(po 22 VI 1941 r.)

ZIEMIE WCIELONE DO RZESZY

GENERALNE GUBERNATORSTWO

Cygany

Jastkowice

BoiskaCiepielów

PławowiceOpatkowice

Stara Wieś

Godowa

Biała Rawska

JarosławMaćkówka Orzechowce

Miejsce Piastowe

Stanisławów

Lwów

Przeworsk

Markowa

Łętownia

Wólka Pełkińska

Pogranicze

Sanok

Przemyśl

Tarnobrzeg

Grójec

Piotrków

Miechów

Rzeszów

Busko Zdrój

DeniskiKowale

Białystok

Warszawa Mińsk Mazowiecki

Będzin

Mierzęcice

Kraków

Olkusz

Nowy Sącz

Wymienione w Tece miejsca ukrywania Żydów przez Polaków


liniawyznaczonawukładzieRibbentropp–Mołotow(stanz28IX1939r.)

granicaGeneralnegoGubernatorstwa


Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 3

Wcz

asie

oku

pacj

ina

mur

ach

mia

sti

mia

-st

ecze

kpo

jaw

iały

się

obw

iesz

czen

iaw

ładz

ni

emie

ckic

h,in

for-

muj

ące

ore

pres

jach

w

obec

osó

bud

ziel

a-ją

cych

pom

ocy

prze

-śla

dow

anym

Żyd

om.

Kar

agr

oziła

nie

tylk

oty

m,k

tórz

yuk

ryw

ali

Żydó

w,a

leta

kże

tym

,kt

órzy

dos

tarc

zali

żyw

ność

,han

dlow

ali

zget

tem

,an

awet

nie

zł

ożyl

idon

osu

na

niep

rzes

trze

gają

cych

za

rząd

zeń

wła

dzn

ie-

mie

ckic

h.W

pie

rw-

szej

fazi

eok

upac

jiŻy

dzic

zęst

ost

aral

isię

prz

ekaz

aćw

ręce

za

przy

jaźn

iony

ch

Pola

ków

swe

mie

nie,

byo

chro

nićj

epr

zed

konfi

skat

ąpr

zez

okup

anta

.Za

prze

ję-

cie

taki

ego

maj

ątku

ró

wni

eżg

rozi

łak

ara.

Ar

chiw

um IP

N.


ZapomocąantysemickichplakatówpropagandowychwładzeniemieckiechciaływzbudzićwPolakachnienawiśćdoŻydów.Archiwum IPN.


Warszawa,24listopada1939r.AkcjęprzesiedlaniaŻydówdogettpoprzedziłozarządzenienakazująceŻydomnoszenieopaskizgwiazdąDawida.Archiwum IPN.


Warszawa,15października1941r.ObwieszczenieinformująceokarześmiercidlaŻydówopuszczającychgettoorazPolakówudzielającychimschronienia.Ze zbiorów Muzeum Kamienica Orsettich w Jarosławiu.

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 7

Obw

iesz

czen

iew

ydan

epr

zed

likw

idac

jąg

etta

wP

iotr

kow

ie(1

5–21

paź

dzie

rnik

a19

42r.

),za

kazu

jące

opu

szcz

ania

get

tai

wym

iany

han

dlow

ejz

Żyda

mi.

Sank

cje

doty

czył

y

zaró

wno

Żyd

ów(r

ozst

rzel

anie

),ja

kih

andl

ując

ych

znim

iPol

aków

(um

iesz

czen

iew

obo

zie

prac

y). A

rchi

wum

IPN

.

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 8

Gró

jec,

30

paź-

dzie

rnik

a19

41r.

O

bwie

szcz

enie

za

kazu

jące

pod

pr

etek

stem

epi

de-

mii

tyfu

sup

lam

i-st

ego

udzi

elan

ia

pom

ocy

Żydo

m.

Gdy

oka

zało

się,

żesa

nkcj

eni

epr

zyno

szą

ocze

-ki

wan

ego

skut

ku,

prób

owan

oku

sićm

iejsc

ową

ludn

ośćr

ozda

-w

anie

mtr

udno

do

stęp

nych

dób

r–

zob.

kar

tan

r9.

Arch

iwum

IPN

.

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 9

Gró

jec,

19g

rud-

nia

1941

r.

Obw

iesz

czen

ie

obie

cują

cem

etr

żyta

każ

de-

mu,

kto

wyd

auk

ryw

ając

ego

sięŻ

yda

lub

pom

agaj

ącyc

hm

uPo

lakó

w.

Arch

iwum

IPN

.

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 10

Ogł

osze

nie

wję

zyku

nie

mie

ckim

,pol

skim

ibi

ałor

uski

m(B

iało

stoc

czyz

nęza

mie

szki

wał

aró

wni

eżlu

dnoś

ćbia

łoru

ska)

poc

hodz

ące

sprz

edli

kwid

acji

getta

w

Bia

łym

stok

u,k

tóra

nas

tąpi

ław

dni

ach

16–2

0sie

rpni

a19

43r.

,nak

azuj

ące

m.in

.odd

awan

iezb

iegł

ych

Żydó

ww

ręce

pol

icji.

Arc

hiw

um IP

N.


Latem1942r.Niemcyprzystąpilidolikwidacjigett–rozpoczęłasięrealizacja„ostatecznegorozwiązania”.„Wysiedlenia”oznaczałyprzewiezieniedoobozówzagłady.NazdjęciulikwidacjagettawKrakowie,jednazwieluakcjiwysiedleńczychprzeprowadzonychwtymokresie.Archiwum IPN.

Zawiadomieniesprzed5września1942r.o„wysiedleniu”Żydówwokręgusanockimikarachzaudzielenieimpomocy.Zbiory prywatne.


PolskaprasaemigracyjnazamieszczałanabieżącoinformacjedotycząceZagładyireakcjinanią.Zbiory prywatne.


Warszawa,5września1942r.ObwieszczenieprzypominająceokarześmiercizawspieranieŻydówizwalniającezodpowie-dzialnościkarnejtychPolaków,którzyzgłosząnapolicjiswójudziałwpomaganiuŻydom.Pochodzizokresutzw.wielkiejakcjiwgetciewarszawskim–wywiezieniadoTreblinkiizagazowaniaok.400 tys.Żydów.Archiwum IPN.


Przemyśl,19listopada1942r.ObwieszczeniegrożąceśmierciąkażdemuPolakowilubUkraińcowipróbu-jącemuudzielićpomocyŻydowi.Karzepodlegalirównieżci,którzyniedoniosąpolicjioukrywającychsięŻydach.Ze zbiorów Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej w Przemyślu.


Warszawa,17grudnia1943r.Obwieszczenieinformująceorozstrzelaniu10osóbzaróżnewykroczeniaprzeciwprawuoku-pacyjnemu.Niewiemy,któreznichzostałyskazanezaprzechowywanieŻydów,alepojawiasięonowśródwymienianych„przestępstw”.Archiwum IPN.


Kraków,23lutego1944r.Obwieszczeniezlistąskazanychnaśmierćzaróżneprzestępstwa,wtymzaukrywanieŻydów.Wyrokmiałzostaćwykonany,gdybywciągu3miesięcyodjegowydaniadoszłonapadunaNiemca.Ze zbiorów Muzeum w Przeworsku.


PublicznaegzekucjaMichałaKruka,skazanegozapomaganieŻydom,inieznanegoznazwiskaŻydadokonanawewrześniu1943r.wPrzemyślu.Karytakienajczęściejwykonywanoprzezrozstrzelanielubpowieszenie.MieszkanieMichałaKrukaznajdowałosiętużobokparkanuoddzielającegogettoodpozostałejczęścimiasta.Takiepołożenieumożliwiałoudzielaniepomocymieszkańcomdzielnicyzamkniętej.Zbiory Leszka Włodka.

BiałystokBydgoszcz

Gdańsk

GorzówWielkopolski

Poznań

Szczecin

Kielce

Kraków

Opole

Wrocław

Łódź

Katowice

Lublin

Olsztyn

WARSZAWA

KolnoSok ół kaMo ń ki

Grajewo

August ó w

Sejny

E łk

Olecko

Pisz

Go łdap

Gi ż ycko

Suwa łki

Siemiatycze

Hajn ó wkaBielskPodlaski

WysokieMazowieckie

Zambr ó w

Pu ł tusk Wyszk ó w

Ostr ó wMazowiecka

Mak ó wMazowiecki

Przasnysz

Ciechan ó w

P ło ń sk

Sierpc

M ławaŻ uromin

Ostro łę ka

W ę gorzewo

Mr ą gowo

K ę trzyn

Szczytno

Nidzica

Dzia łdowo

NoweMiastoLubawskie

Ostr ó da

LidzbarkWarmi ń ski

BartoszyceBraniewo

Elbl ą g

Kwidzyn

Sztum

Malbork

Nowy Dw ó rGda ń ski

I ława

Rypin

Golub--Dobrzy ń

Brodnica

Soko łó wPodlaskiW ę gr ó w

Wo łomin

Mi ń skMazowiecki

Otwock

O ż ar ó wMazowiecki

Pruszk ó wGrodziskMazowiecki

Legionowo

Siedlce

GarwolinGr ó jec

Piaseczno

Nowy Dw ó rMazowiecki

Sochaczew

Gostynin

Ż yrard ó w

RawaMazowiecka

Ł uk ó w

Lipsko

Zwole ńSzyd łowiec

Przysucha

Bia łobrzegi Kozienice

Opoczno

Tomasz ó wMazowiecki

OstrowiecŚ wi ę tokrzyskiStarachowice

Skar ż ysko--KamiennaKo ń skie

Piotrk ó wTrybunalski

Radom

Sandomierz

Opat ó w

Tomasz ó wLubelski

Hrubiesz ó w

Bi łgoraj

Jan ó w Lubelski

Kra ś nikKrasnystaw

Łę czna

OpoleLubelskie

Pu ławyLubart ó w

W łodawa

Parczew

Radzy ńPodlaski

Nisko

Zamo ść

Che łm

Bia łaPodlaska

Tarnobrzeg

Gorlice

D ą browaTarnowska

Ś widnik

LubaczówPrzeworsk

Jarosław

Ustrzyki Dolne

SanokLesko

BrzozówJasło

RopczyceDębica

MielecKolbuszowa

Łańcut

Leżajsk

Stalowa Wola

Przemyśl

Rzeszów

Krosno

Strzyżów

SzczecinekCz łuch ó w

Byt ó wKo ś cierzyna

Chojnice

StarogardGda ń ski

PruszczGda ń ski

Puck

WejherowoL ę bork

Nak łonad Noteci ą

W ą brze ź no

Che łmno

Ś wiecieS ę p ó lnoKraje ń skie

Tuchola

Z łot ó w

Grudzi ą dz

SopotGdyniaS łupsk

Wa ł cz

S ławno

Ś widwin

DrawskoPomorskie

Bia łogardTczew

Kartuzy

Pi łaToru ń

Koszalin

My ś lib ó rz

Gryfino Pyrzyce

StargardSzczeci ń ski

Ł obez

Ko łobrzeg

Gryfice

Police Goleni ó w

Kamie ńPomorski

Choszczno

Wrze ś nia

Ś rodaWielkopolska

Wolsztyn

GrodziskWielkopolski

NowyTomy ś l

Mi ę dzych ó dSzamotu ły Oborniki

W ą growiecCzarnk ó wChodzie ż

Ś wiebodzin

S łubiceSul ę cin

Mi ę dzyrzecz

StrzelceKraje ń skie

Ż nin

Mogilno

Inowroc ław

Radziej ó w

Aleksandr ó wKujawski

Lipno

Wierusz ó w

Pabianice

Be ł chat ó w

Brzeziny

Ł owicz

Kutno

Turek

Ko ło

S łupca

Gniezno

K ę pno

Ostrzesz ó w

Ostr ó wWielkopolski

Pleszew Skierniewice

Konin

W łoc ławek P łock

Ko ś cian

KrotoszynRawicz

Gosty ń

JarocinWschowaNowaS ó l

Trzebnica

Milicz

Ole ś nica

O ława

Strzelin

K łodzko

Z ą bkowiceŚ lą skie

Dzier ż oni ó w

Ś widnicaKamiennaG ó ra

Lubin

Polkowice

G łog ó w G ó ra

Wo łó w

Nysa

Prudnik

G łubczyce

K ę dzierzyn--Ko ź le

Krapkowice

Brzeg

Namys łó w

Racib ó rz

Legnica

JeleniaG ó ra

Leszno

Wielu ń

Zdu ń skaWola

Ł ask

ZgierzPodd ę bice

Łę czycaŚ rem

Ż ary Ż aga ń

KrosnoOdrza ń skie

Ś rodaŚ lą skaJawor

Z łotoryjaLuba ń

Boles ławiec

Zgorzelec

StrzelceOpolskie

Olesno

Kluczbork

Lubliniec

Wa łbrzych

ZielonaG ó ra

Sieradz

Paj ę cznoRadomskoLw ó wek

Ś lą ski

TarnowskieG ó ry

Zawiercie

Myszk ó w

K łobuck

Cz ę stochowa

Kalisz

Ż ywiecCieszyn

Wodzis ław Ś lą ski

SuchaBeskidzka

Wadowice

O ś wi ę cim

Chrzan ó w

Bielsko--Bia ła

Stasz ó w

Busko--Zdr ó j

KazimierzaWielka

Pi ń cz ó w

J ę drzej ó w

W łoszczowa

Zakopane

NowyTarg

Limanowa

BrzeskoBochnia

Proszowice

Wieliczka

My ś lenice

Miech ó w

NowyS ą cz

Tarn ó w

Ł osice

Ryki

Olkusz

Ł om ż a

Ś winouj ś cie

Pszczyna


JuliaOparowskawskazujeotworypopociskachwmiejscuzastrzeleniajejmężaStanisławaOparowskie-go,zabitegoprzezniemieckążandarmerięzaudzielaniepomocyŻydom.Zdjęciez1968r.Archiwum IPN.

HelenaŚliwazdomuPirgawskazujemiejsce,wktórymzaukrywanieŻydówzo-stałazastrzelonajejmatkaAleksandraPirga.Zdjęciez1968r.Archiwum IPN

Według najnowszych badań prowadzonych w ramach projektu „Index” ponad tysiąc Polaków zginęło, ratując Żydów

Bydgoszcz

Gdańsk

GorzówWielkopolski

Poznań

Szczecin

Kielce

Kraków

Opole

Wrocław

Łódź

Katowice

Olsztyn

KolnoSokółkaMońki

Grajewo

August ó w

Sejny

E łk

Olecko

Pisz

Go łdap

Gi ż ycko

Suwa łki

Siemiatycze

Hajnówka

Białystok

Deniski

Bielsk Podlaski

WysokieMazowieckie

Zambrów

Pu ł tusk Wyszków

Ostrów Mazowiecka

Mak ó wMazowiecki

Przasnysz

Ciechan ó w

P ło ń sk

Sierpc

M ławaŻ uromin

Ostrołęka

W ę gorzewo

Mr ą gowo

K ę trzyn

Szczytno

Nidzica

Dzia łdowo

NoweMiastoLubawskie

Ostr ó da


BartoszyceBraniewo

Elbl ą g

Kwidzyn

Sztum

Malbork


I ława

Rypin

Golub--Dobrzy ń

Brodnica

Sokołów Podlaski

WęgrówWołomin

Warszawa

Mińsk MazowieckiOtwock



Legionowo

Siedlce

GarwolinGr ó jec

Piaseczno


Sochaczew

Gostynin

Ż yrard ó w

RawaMazowiecka

Łuków

Lipsko

ZwoleńSzyd łowiec

Przysucha

Bia łobrzegiKozienice

Opoczno



Skar ż ysko--Kamienna

Ko ń skie


Radom

Sandomierz

Opat ó w

Tomasz ó wLubelski

Hrubieszów

Bi łgoraj

Jan ó w Lubelski

Kraśnik Krasnystaw

Łęczna

OpoleLubelskie

PuławyLubartów

WłodawaParczew

Radzyń Podlaski

Nisko

Zamo ść

Chełm

MarkuszowaKozłówka

Biała Podlaska

Tarnobrzeg

Gorlice

Dąbrowa Tarnowska

ŚwidnikLublin

LubaczówPrzeworsk

Jarosław

Ustrzyki Dolne

Sanok Lesko

BrzozówJasło

Ropczyce

Dębica

MielecKolbuszowa

Łańcut

Leżajsk

Stalowa Wola

Przemyśl

Rzeszów

Krosno

Strzyżów



Chojnice

StarogardGda ń ski

PruszczGda ń ski

Puck

WejherowoL ę bork


W ą brze ź no

Che łmno


Tuchola

Z łot ó w

Grudzi ą dz

SopotGdyniaS łupsk

Wa ł cz

S ławno

Ś widwin

DrawskoPomorskie

Bia łogardTczew

Kartuzy

Pi łaToru ń

Koszalin

My ś lib ó rz

Gryfino Pyrzyce


Ł obez

Ko łobrzeg

Gryfice

Police Goleni ó w

Kamie ńPomorski

Choszczno

Wrze ś nia

Ś rodaWielkopolska

Wolsztyn


NowyTomy ś l



Ś wiebodzin

S łubiceSul ę cin

Mi ę dzyrzecz


Ż nin

Mogilno

Inowroc ław

Radziej ó w


Lipno

Wierusz ó w

Pabianice

Be ł chat ó w

Brzeziny

Ł owicz

Kutno

Turek

Ko ło

S łupca

Gniezno

K ę pno

Ostrzesz ó w



Konin


Ko ś cian

KrotoszynRawicz

Gosty ń


Trzebnica

Milicz

Ole ś nica

O ława

Strzelin

K łodzko


Dzier ż oni ó w


Lubin

Polkowice

G łog ó w G ó ra

Wo łó w

Nysa

Prudnik

G łubczyce


Krapkowice

Brzeg

Namys łó w

Racib ó rz

Legnica

JeleniaG ó ra

Leszno

Wielu ń

Zdu ń skaWola

Ł ask

ZgierzPodd ę bice

Łę czycaŚ rem

Ż ary Ż aga ń

KrosnoOdrza ń skie


Z łotoryjaLuba ń

Boles ławiec

Zgorzelec

StrzelceOpolskie

Olesno

Kluczbork

Lubliniec

Wa łbrzych

ZielonaG ó ra

Sieradz


Ś lą ski

TarnowskieG ó ry

Zawiercie

Myszk ó w

K łobuck

Cz ę stochowa

Kalisz

Ż ywiecCieszyn


SuchaBeskidzka

Wadowice

O ś wi ę cim

Chrzan ó w

Bielsko--Bia ła

Stasz ó w

Busko--Zdr ó j

KazimierzaWielka

Pi ń cz ó w

J ę drzej ó w

W łoszczowa

Zakopane

NowyTarg

Limanowa

BrzeskoBochnia

Proszowice

Wieliczka

My ś lenice

Miech ó w

Nowy Sącz

Tarnów

Łosice

Ryki

Olkusz

Łomża

Ś winouj ś cie

Pszczyna


EmanuelRingelblum,historyk,ukrywanyprzezPolaków,zginąłwrazznimirozstrzelanyprzezNiemców.Przyul.Gró-jeckiej77,wmiejscu,gdziewogrodzierodzinyWolskichznajdowałsiębunkier„Krysia”–miejsceschronieniaok.40Żydów–umieszczonotablicęupamiętniającąwspólnąśmierćratującychiratowa-nych.Fot. Karol Madaj.

Al. „Solidarności”


Al. Jana Pawła II

Marszałkowska

Marszałkowska

Świętokrzyska

Świętokrzyska

Tamka

Al. 3 Maja

Al. Waszyngtona

Grochowska

Grochowska

Ostrobramska

Al. Stanów Zjednoczonych

Wybrzeże Kościuszkowskie

Wybrzeże Gdańskie

Wybrzeże Helskie

Targowa

Prosta

Kasprzaka

Wolska

Leszno

Górczewska

Obozowa

Al. Prymasa Tysiąclecia

Towarowa

Al. Jerozolimskie

Al. Jerozolimskie

Gróje

cka

Gróje

cka

Żwirk

i i Wi

gury

Wołoska

Puławska

Belwederska

Gagarina

Czerniakowska

Solec

Wał Miedzeszyński

Banacha

Racławicka

Raszy

ńska

WawelskaAl. Armii Ludowej

Al. Niepodległości

Okop

owa

Słomińskiego

Stołeczna

Mickiewicza

Gen. Andersa

Powązkowska

Nowogrodzka Książęca

Wiejska

Frasca

tiPrusaNowogrodzka

Nowogrodzka

Wspólna

WspólnaHoża

Hoża

Emilii Plater

Emilii Plater

(Zielna)

Zielna

(Wielka)

(Sosnowa)

(Złota)

Złota

Złota

Złota

(Sienna)(Śliska)

Sienna

Sienna

Łucka

Grzybowska

Chłodna

Chłodna

ZimnaOrla

BiałaOgrodowaElekto

ralna

Krochmalna

GrzybowskaGrzybowska

Graniczna

Granic

zna

Królewska

Kredytowa

WareckaMoniuszki

Sienkiewicza

Mazowiecka

CzackiegoJasna

Nowy Świat

Krakowskie Przedmieście

RysiaPróżna

Pereca (Ceglana)

Srebrna

Kolejowa

Hrubieszowska

Kolejowa

Szarych Szeregów

Karolkowa

Karolkowa

Przyo

kopo

wa

Przyo

kopo

wa

Platynowa

ŚliskaPańska

Twarda

Twarda

(Chmielna)

Chmielna

FoksalSzczyg

la

Oboźna

Karowa

Bednarska

Sewerynów

Topiel

Browarna

Furmańska

Dobra

Dobra

ZajęczaDrewniana

Leszczyń

skaLipo

waWiślanaGęsta

Dynasy

Smolna

ChmielnaŻelazna

Żelazna

Żelazna

Waliców

Wronia

Miedziana

Poznańska Wilcza

Wilcza Piękna (Piusa XI)Piękna (Piusa XI)

Górnośląska

Górnośląska

Jazdów

Lennona

Matejki

Piękna (Piusa XI)

Koszykowa

KoszykowaKoszykowa

Filtrowa Rekto

rska

Śniadeck

ich

FiltrowaFiltrowa

Asnyka

Tarczy

ńska

Mochnackiego

NiemcewiczaNiemcewicza

DantyszkaBarskaWęgierska

Pasteura

Siemi

eńskie

go

Skoroc

hód

Pawińs

kiego

Winnicka

Archiwalna

Opaczewska

Orzesz

kowe

j

Rokosowska

Dickensa

Siewierska

Białob

rzeska

Białob

rzeska

Białob

rzeska

Bobro

wskie

goSka

rżyńsk

iego

Dorot

owska

Szczęś

liwick

a

Szczęś

liwick

a

Częstochowska

Kopińska

Sękocińska Słupecka

FińskaLeszowa

Rokitnicka

Rostafińskich

Ondraszka

Langiewicza

Oczki

Krzyw

ickieg

o (Su

cha)

Łęczy

cka

Noakowskiego (Polna)

Krucza

Bracka

Bracka

Widok

Moko

towska

Al. Ujazdowskie

Chopina

Al. Róż

Lwow

ska

Al. Wyzwolenia(6 Sierpnia)

Nowowiejska (6 Sierpnia)

Senatorska

FredryNie

cała

(Alber

ta I)

TłomackieBielańska

Moliera (Focha)




Al. Jana Pawła II

Marszałkowska

Marszałkowska

Świętokrzyska

Świętokrzyska (Pańska)

Tamka

Aleja 3 Maja

Aleja Waszyngtona

Grochowska

Grochowska

Ostrobramska

Aleja Stanów Zjednoczonych


Wybrzeże Gdańskie

Wybrzeże Helskie

Targowa

Prosta

Kasprzaka

Wolska

Leszno

Górczewska

Obozowa

Aleja Prymasa Tysiąclecia

Towarowa

Al. Jerozolimskie

Al. Jerozolimskie

Gróje

cka

Gróje

cka

Żwirk

i i Wi

gury

Wołoska

Puławska

Belwederska

Gagarina

Czerniakowska

Solec

Wał Miedzeszyński

Banacha

Racławicka

Raszy

ńska



Okop

owa

Słomińskiego

Stołeczna

Mickiewicza

Gen. Andersa

Powązkowska

Grójecka 77


UlotkaautorstwaZofiiKossak-Szczuckiej(zob.biogramy–materiałydlaucznia)wydanawWarsza-wienapoczątkusierpnia1942r.wnakładzie5tys.egzemplarzy.Zbiory prywatne.


Szyfr-depeszaz8stycznia1943r.informującaoprzekształceniusięKomitetuPomocyŻydomwRadęPomocyŻydomprzyPełnomocniku(Delegacie)RząduRPnaKraj(„Żegotę”).Zbiory prywatne.

InformacjanatematpowstaniaRadyPomocyŻydomprzyPełnomocniku(Delegacie)RząduRPnaKraj,zamieszczonaw„GazeciePolskiej”,wydawanejprzezpolskichemigrantównaBliskimWschodzie.Zbiory prywatne.

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 22

Wito

ldB

ieńk

owsk

i„Ja

n”,

„Kal

ski”,

„Wen

cki”

Wan

daF

ilipo

wic

zow

a-

-Kra

helsk

aZo

fiaK

ossa

k-Sz

czuc

ka

„Wer

onik

a”Fe

rdyn

and

Arc

zyńs

ki„

Mar

ek”,

„Fer

dyna

nd”,

„Łuk

owsk

i”Ju

lian

Gro

beln

y„T

roja

n”A

dolf

Berm

an,„

Boro

wsk

i”,

„Ada

m”

Wła

dysła

wB

arto

szew

ski

„Lud

wik

”,„T

eofil

”W

łady

sław

aC

hom

sow

a

„Dio

nizy

”Ir

ena

Send

lero

wa

„Jol

anta

”M

aria

Kan

n

Twar

ze „

Żego

ty”

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 23

Al. „S

olida

rności

”

Al. „S

olidarn

ości”

Al. Jana Pawła II

Marszałkowska

Marszałkowska

Święt

okrzy

ska

Święt

okrzy

ska

Tamk

a

Al. 3

Maja

Al. W

aszyn

gtona

Groch

owska

Groch

owska

Ostro

bram

ska

Al. St

anów

Zjed

noczo

nych

Wybrzeż

e Kośc

iuszkow

skie

Wybrzeże Gdańskie

Wybrzeże Helskie

Targowa

Prost

a

Kasp

rzaka

Wolsk

a

Leszn

o

Górcz

ewska

Oboz

owa


Towarowa

Al. Je

rozoli

mskie

Al. Je

rozoli

mskie

Grójecka

Grójecka

Żwirki i Wigury

Wołoska

Puławska

Belwederska

Gaga

rina

Czerniakowska

Solec

Wał Miedzeszyński

Bana

cha

Racła

wicka

Raszyńska

Wawe

lska

Al. Ar

mii L

udow

ej


Okopowa

Słomi

ńskieg

o

Stołeczna

Mickiewicza

Gen. Andersa

Pową

zkow

ska

Bracka

Kope

rnika

4

Pl. Gr

zybow

ski

Radn

a 9

Sędz

iowska

Kalisk

a Grójec

ka 77

Ludw

iki 6

Żuraw

ia 14

Walec

znych

/Fran

cuska

Omule

wska

Fund

amen

towa

Żuraw

ia 24

Marsz

ałkow

ska 84

Nowo

grodz

ka 49

Lekars

ka 9

Mied

ziana

Koszy

kowa

35

Szop

ena

Akad

emick

a 3

Legend

a

najw

ięks

zyza

sięg

gran

icg

etta

war

szaw

skie

gop

oje

goza

mkn

ięci

u15

XI1

940

r.

gł

ówne

ulic

e

m

iejsc

aia

dres

yw

ymie

nion

ew

tece

Al. „S

olida

rności

”

Al. „S

olidarn

ości”

Al. Jana Pawła II

Marszałkowska

Marszałkowska

Święt

okrzy

ska

Święt

okrzy

ska

Tamk

a

Al. 3

Maja

Al. W

aszyn

gtona

Groch

owska

Groch

owska

Ostro

bram

ska

Al. St

anów

Zjed

noczo

nych

Wybrzeż

e Kośc

iuszkow

skie

Wybrzeże Gdańskie

Wybrzeże Helskie

Targowa

Prost

a

Kasp

rzaka

Wolsk

a

Leszn

o

Górcz

ewska

Oboz

owa


TowarowaAl.

Jeroz

olims

kie

Al. Je

rozoli

mskie

Grójecka

Grójecka

Żwirki i Wigury

Wołoska

Puławska

Belwederska

Gaga

rina

Czerniakowska

Solec

Wał Miedzeszyński

Bana

cha

Racła

wicka

Raszyńska

Wawe

lska

Al. Ar

mii L

udow

ej


Okopowa

Słomi

ńskieg

o

Stołeczna

Mickiewicza

Gen. Andersa

Pową

zkow

ska

Bracka

Kope

rnika

4

Pl. Gr

zybow

ski

Radn

a 9

Sędz

iowska

Kalisk

a Grójec

ka 77

Ludw

iki 6

Żuraw

ia 14

Walec

znych

/Fran

cuska

Omule

wska

Fund

amen

towa

Żuraw

ia 24

Marsz

ałkow

ska 84

Nowo

grodz

ka 49

Lekars

ka 9

Mied

ziana

Koszy

kowa

35

Szop

ena

Akad

emick

a 3

Plan

War

szaw

y z

wym

ieni

onym

i w T

ece

mie

jsca

mi u

kryw

ania

Żyd

ów

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 24

Wyk

azy

zna-

zwisk

amip

od-

opie

czny

ch

krak

owsk

iej

Rady

Pom

ocy

Żydo

m.

Zbio

ry Ż

IH.


Odezwadospołeczeństwapolskiegowydanaprzez„Żegotę”wmaju1943r.,zachęcającadoudzielaniapomocyludnościżydowskiej.Wodezwieprzytoczonosłowapremierarządupolskiegogen.WładysławaSikorskiego.Zbiory prywatne.


PolskiePaństwoPodziemnewydawałooświadczeniaikomunikatyinformująceosytuacjiludnościżydow-skiejizachęcającespołeczeństwopolskiedoudzielaniapomocyprześladowanym.Zbiory prywatne.

Oświadczenie Pełnomocnika (Delegata) Rządu RP na Kraj Jana Stanisława Jankowskiego z 30 kwietnia 1943 r.


WładysławBartoszewskiiMariaKann–członkowie„Żegoty”–pozasadzeniudrzewka„Żegoty”wAleiPamięciYadVashem,28października1963r.Archiwum Władysława Bartoszewskiego.

Drzewko„Żegoty”wAleiPamięciYadVashempolatach.Archiwum Władysława Bartoszewskiego.


Budynekprzyul.Żurawiej14wWarszawie,gdziewlatach1942–1944mieściłsięsekretariatRadyPomocyŻydom.Wmurowanatutablicapamiątkowajestjednąznielicz-nychupamiętniającychdziałalność„Żegoty”.Fot. Karol Madaj.



Al. Jana Pawła II

Marszałkowska

Marszałkowska

Świętokrzyska

Świętokrzyska

Tamka

Al. 3 Maja

Al. Waszyngtona

Grochowska

Grochowska

Ostrobramska



Wybrzeże Gdańskie

Wybrzeże Helskie

Targowa

Prosta

Kasprzaka

Wolska

Leszno

Górczewska

Obozowa


Towarowa

Al. Jerozolimskie

Al. Jerozolimskie

Gróje

cka

Gróje

cka

Żwirk

i i Wi

gury

Wołoska

Puławska

Belwederska

Gagarina

Czerniakowska

Solec

Wał Miedzeszyński

Banacha

Racławicka

Raszy

ńska



Okop

owa

Słomińskiego

Stołeczna

Mickiewicza

Gen. Andersa

Powązkowska


Wiejska

Frasca

tiPrusaNowogrodzka

Nowogrodzka

Wspólna

WspólnaHoża

Hoża

Emilii Plater

Emilii Plater

(Zielna)

Zielna

(Wielka)

(Sosnowa)

(Złota)

Złota

Złota

Złota

(Sienna)(Śliska)

Sienna

Sienna

Łucka

Grzybowska

Chłodna

Chłodna

ZimnaOrla


ralna

Krochmalna


Graniczna

Granic

zna

Królewska

Kredytowa

WareckaMoniuszki

Sienkiewicza

Mazowiecka

CzackiegoJasna

Nowy Świat


RysiaPróżna

Pereca (Ceglana)

Srebrna

Platynowa

ŚliskaPańska

Twarda

Twarda

(Chmielna)

ChmielnaFoksal

Szczygla

Oboźna

Karowa

Bednarska

KopernikaSewerynów

Topiel

Browarna

Furmańska

Dobra

Dobra

ZajęczaDrewniana

Leszczyń

skaLipo

waWiślanaGęsta

Dynasy

Smolna

ChmielnaŻelazna

Żelazna

Żelazna

Waliców

Wronia

Miedziana

Poznańska Wilcza


Górnośląska

Górnośląska

Jazdów

Lennona

Matejki

Piękna (Piusa XI)

Koszykowa

KoszykowaKoszykowa

Filtrowa Rekto

rska

Śniadeck

ich

FiltrowaFiltrowa

Asnyka

Tarczy

ńska

Mochnac

kiego



PasteuraWinnicka

Rokosowska

Siewierska

Białob

rzeska

Białob

rzeska

Dorot

owska

Szczęś

liwick

a

Częstochowska

Kopińska


Fińska

Leszowa

Ondraszka

Langiewicza

Oczki

Krzyw

ickieg

o (Su

cha)

Łęczy

cka


Krucza

Bracka

Bracka

Widok

Moko

towska

Al. Ujazdowskie

Chopina

Al. Róż

Lwow

ska





Al. Jana Pawła II

Marszałkowska

Marszałkowska

Świętokrzyska


Tamka

Aleja 3 Maja

Aleja Waszyngtona

Grochowska

Grochowska

Ostrobramska



Wybrzeże Gdańskie

Wybrzeże Helskie

Targowa

Prosta

Kasprzaka

Wolska

Leszno

Górczewska

Obozowa


Towarowa

Al. Jerozolimskie

Al. Jerozolimskie

Gróje

cka

Gróje

cka

Żwirk

i i Wi

gury

Wołoska

Puławska

Belwederska

Gagarina

Czerniakowska

Solec

Wał Miedzeszyński

Banacha

Racławicka

Raszy

ńska



Okop

owa

Słomińskiego

Stołeczna

Mickiewicza

Gen. Andersa

Powązkowska

Żurawia 14


„SzanowniPaństwo!NapodstawieprzeprowadzonychścisłychdochodzeńustaliliśmysemickirodowódPaństwa.Wobecpowyższegozwracamysięodoręczenieokazicielowininiejszegosumy2000.–zł(słowniedwatysiącezłotych)wzamkniętejkopercienanazwiskoEwaldReimen.Wzamianzniszczymybędącewnaszymposiadaniudowodyobciążające.Wprzeciw-nymwypadkusprawęprzekażemyniezwłoczniewładzomniemieckim”.Ze zbiorów Jana Grabowskiego.

„SzanownyPanieAdministratorze.Proszęonatychmiastowezameldowaniepolicjiniemieckiejoprzebywaniużydówkip.StefaniiJakobzon,którazamieszkujeprzyul.Radnejnr9m3.WprzeciwnymraziebędziePanodpowiedzialnyzaprzechowywanieżydów,którzyPanaprzekupili”.Ze zbiorów Jana Grabowskiego.

Żydzi, którzy pozostali po „aryjskiej stronie”, byli narażeni na szantaże ze strony szmalcowników


Donosz18listopada1940r.Ze zbiorów Jana Grabowskiego.


PolskiePaństwoPodziemnezwalczałowszelkieformywspółpracyPolakówzNiemcamiidziałalnośćobywatelipolskichprzeciwkoswojemunarodowi.PrzejawemtakichdziałańbyłoszmalcownictwoiszantażowaniePolakówpomagającychŻydomorazsamychŻydów.Tegotypuczynykaranebyłyśmierciąnamocywyrokówwydawanychprzezsądyspecjalne.W„BiuletynieInformacyjnym”z18marca1943r.opublikowanoostrzeżeniedlaszantażystówiszmalcowników,któremiałoograniczyćtenproceder.Zbiory prywatne.


SzantażiszmalcownictwobyłykaraneprzezsądyPolskiegoPaństwaPodziemnego–informacjeowykonaniuwyrokówkolportowanowpostaciulotekiplakatów,takichjaktoobwieszczeniewydanewewrześniu1943r.BogusławPilnikzostałskazanyna„karęśmierciorazutratęprawpublicznychiobywatelskichprawhonorowych[…]zato,żewczasieokupacjiniemieckiejwPolsce,współpracujączniemieckimiwładzamiokupacyjnyminaszkodęspołeczeństwapolskiegowcha-rakterzekonfidenta,wydałwręcewładzniemieckichobywatelipolskichnarodowościżydowskiejukrywającychsięprzedwładzaminiemieckimiorazżewyłudziłnaswojąkorzyśćodswychofiardużesumypieniężne[…]”(zsentencjiwyrokukonspiracyjnegosąduspecjalnegowWarszawiez7lipca1943r.).Zbiory prywatne.

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 33

Żydo

wsk

adz

iew

czyn

kaF

elic

jaB

raun

wst

roju

pie

rwsz

oko-

mun

ijnym

.Wcz

asie

oku

pacj

inie

mie

ckie

jmia

łafa

łszyw

epa

pier

yna

naz

wisk

oFe

licja

Gra

barc

zyk

ibył

apr

zech

o-w

ywan

apr

zezp

olsk

iem

ałże

ństw

oLe

okad

ięi

Kaz

imie

rza

Srok

óww

mie

jscow

ości

Pog

rani

cze.

Pog

roźb

ieza

denu

ncjo

-w

ania

prz

ezsz

wag

ierk

ęKaz

imie

rza

Gra

barc

zyko

wie

raze

m

zFel

icją

prz

enie

ślisi

ędo

mie

jscow

ości

Den

iski.

Ze zb

ioró

w

The U

nite

d St

ates

Hol

ocau

st M

emor

ial M

useu

m.

Gut

aTy

rang

ieln

apo

woj

enny

mzd

jęci

uze

sw

oim

wuj

kiem

Mej

erem

Tyr

angi

elem

ora

zz

adop

cyjn

ymo

jcem

iop

ieku

nem

zc

zasó

wo

kupa

cjiJ

ózef

emJa

szcz

ukie

m.

Wcz

asie

woj

nyG

uta

zost

ała

prze

szm

uglo

-w

ana

zget

taw

Miń

sku

Maz

owie

ckim

w

wik

linow

ymk

oszy

ku.M

iejsc

owy

ksią

dz,

któr

ypr

acow

ałd

la„

Żego

ty”,

umie

ścił

Gut

ęw

dom

uJó

zefa

iBr

onisł

awy

Jasz

czuk

ów.

Poda

wal

i,że

dzi

ewcz

ynka

jest

ich

siost

rze-

nicą

.Jed

nak

pop

ewny

mcz

asie

mus

ieli

opuś

cićs

wój

dom

,by

unik

nąćd

enun

cjac

jize

stro

nysą

siadó

w.P

ow

ojni

eG

uta

zost

ała

wP

olsc

eze

swoi

mia

dopc

yjny

mir

odzi

ca-

mi,

aje

jwuj

ekM

ejer

wye

mig

row

ałd

oIz

ra-

ela.

Ze z

bior

ów Th

e Uni

ted

Stat

es H

oloc

aust

Mem

oria

l Mus

eum

.

Bydg

oszcz

Gda

ńsk

Gorzów

Wielkop

olski

Poznań

Szczecin

Kielce

Krak

ów

Opo

le

Wrocław

Łódź

Katowice

Olsztyn

Kolno

Sokó

łkaMo

ńki

Graje

wo

Augu

stó

w

Sejny

Ełk

Oleck

o

Pisz

Gołd

ap

Giży

cko

Suwa

łki

Siemi

atycze

Hajnó

wka

Białys

tok

Denis

ki

Bielsk

Podla

ski

Wyso

kieMa

zowi

eckie

Zamb

rów

Pułtu

skWy

szków

Ostró

w Ma

zowi

ecka

Mak

ów

Mazo

wieck

i

Prza

snysz

Ciech

anó

w

Pło

ńsk

Sierp

c

Mła

waŻ

urom

in

Ostro

łęka

Węg

orze

wo

Mrą

gowo

Kęt

rzyn

Szczy

tno

Nidz

ica

Dzia

łdow

o

Nowe

Mias

toLu

baws

kie

Ostr

óda

Lidzb

ark

Warm

iń

ski

Barto

szyce

Bran

iewo

Elbl

ąg

Kwidz

ynSztum

Malbo

rk

Nowy

Dw

ór

Gda

ńsk

i Iława

Rypin

Golub

--D

obrzy

ń

Brod

nica

Soko

łów Po

dlask

i

Węgr

ówWo

łomin

Warsz

awa Mińs

k Maz

owiec

kiOt

wock

Oża

ró

wMa

zowi

ecki

Prus

zkó

wGr

odzis

kMa

zowi

ecki

Legio

nowo

Siedlc

e

Garw

olin

Gró

jec

Piasec

zno

Nowy

Dw

ór

Mazo

wieck

i

Soch

acze

w

Gosty

nin

Żyra

rdó

w

Rawa

Mazo

wieck

a

Łukó

w

Lipsk

o

Zwole

ńSz

ydło

wiec

Przy

such

a

Biało

brze

giKo

zienic

e

Opocz

no

Toma

szó

wMa

zowi

ecki

Ostro

wiec

Świę

tokrzy

ski

Stara

chow

ice

Skar

żysk

o--K

amien

naKo

ńsk

ie

Piotrk

ów

Tryb

unals

ki

Rado

m

Sand

omier

z

Opat

ów

Toma

szó

wLu

belsk

iHrub

ieszó

w

Biłg

oraj

Jan

ów

Lube

lski

Kraś

nikKr

asny

staw

Łęczn

a

Opole

Lube

lskie

Puław

yLu

bartó

w

Włod

awa

Parcz

ew

Radz

yń Po

dlask

i

Nisk

o

Zamo

ść

ChełmPo

gran

icze

Biała

Podla

ska

Tarn

obrze

g

Gorli

ce

Dą

brow

aTa

rnow

ska

Świdn

ik

Lubli

n

Luba

czów

Prze

worsk Jaro

sław

Ustrz

yki D

olne

Sano

kLe

sko

Brzo

zów

Jasło

Ropc

zyce

Dębic

a

Miele

cKo

lbuszo

wa

Łańc

utLeża

jsk

Stalow

a Wola

Prze

myśl

Rzesz

ów

Kros

noStrzy

żów

Szcze

cinek

Człu

chó

w

Byt

ów

Kośc

ierzy

na

Chojn

ice

Staro

gard

Gda

ńsk

iPrus

zczGd

ań

ski

Puck

Wejhe

rowo

Lębo

rk

Nak

łona

d Note

cią

Wą

brze

źno

Che

łmno

Świec

ieSę

pó

lnoKr

ajeń

skie

Tuch

ola

Zło

tów

Grud

zią

dz

Sopo

tGd

ynia

Słup

sk

WałczSł

awno

Świdw

in Draw

sko

Pomo

rskie

Biało

gard

Tczew

Kartu

zy

Piła

Toru

ń

Kosza

lin

Myśl

ibó

rz

Gryfi

noPy

rzyce

Starg

ard

Szcze

ciń

ski

Łobe

z

Koło

brze

g

Gryfi

ce

Polic

eGo

leni

ów

Kami

eń

Pomo

rski

Chos

zczno

Wrze

śnia

Środ

aWi

elkop

olska

Wolsz

tyn

Grod

zisk

Wielk

opols

ki

Nowy

Tomy

śl

Międ

zych

ódSz

amotu

łyOb

ornik

i

Wą

grow

iecCz

arnk

ów

Chod

zież

Świeb

odzin

Słub

iceSu

lęc

in Międ

zyrze

cz

Strze

lceKr

ajeń

skie

Żnin

Mogil

noInowr

ocła

w

Radz

iejó

w

Aleks

andr

ów

Kujaw

ski

Lipno

Wieru

szó

w

Pabia

nice

Bełch

ató

w

Brze

ziny

Łowi

cz

Kutno

Turek

Koło

Słup

ca

Gniez

no

Kęp

no

Ostrz

eszó

w

Ostr

ów

Wielk

opols

ki

Plesze

wSk

iernie

wice

Konin

Wło

cła

wek

Płock

Kośc

ian

Kroto

szyn

Rawi

cz

Gosty

ń

Jaro

cinWs

chow

aNo

waSó

l

Trze

bnicaMilic

z

Ole

śnica

Oła

wa

Strze

lin

Kło

dzko

Zą

bkow

iceŚl

ąsk

ie

Dzier

żoni

ów

Świdn

icaKa

mien

naG

óra

Lubin

Polko

wiceG

łog

ów

Gó

ra Wołó

w

Nysa

Prud

nik

Głu

bczy

ce

Kęd

zierzy

n--K

oźl

e

Krap

kowi

ce

Brze

gNamy

słó

w

Racib

órz

Legn

ica

Jelen

iaG

óra

Leszn

o

Wielu

ńZdu

ńsk

aWo

la

Łask

Zgier

zPo

ddęb

ice

Łęczy

caŚr

em

Żar

yŻ

aga

ń

Kros

noOd

rzań

skie

Środ

aŚl

ąsk

aJa

wor

Zło

toryja

Luba

ńBoles

ławi

ec

Zgor

zelec

Strze

lceOp

olskie

Olesn

o

Kluczb

ork

Lubli

niec

Wałb

rzych

Zielon

aG

óra

Siera

dz

Paj

ęczn

oRa

doms

koLw

ówe

kŚl

ąsk

i

Tarn

owsk

ieG

óry

Zawi

ercie

Myszk

ów

Kło

buck

Częs

tocho

wa

Kalis

z

Żyw

iecCie

szyn

Wodz

isła

w Śl

ąsk

i

Such

aBe

skidz

ka

Wado

wice

Ośw

ięcim

Chrza

nó

w

Bielsk

o--B

iała

Stasz

ów

Busk

o--Z

dró

j

Kazim

ierza

Wielk

a

Piń

czó

w

Jędr

zej

ów

Wło

szczo

wa

Zako

paneNo

wyTa

rgLiman

owa

Brze

sko

Boch

nia

Pros

zowi

ce

Wieli

czka

Myśl

enice

Miech

ów

Nowy

Sącz

Tarn

ów

Łosic

e

Ryki

Olku

sz

Łomż

a

Świno

ujśc

ie

Pszcz

yna

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 34

Tak

opisy

wał

asw

oją

IKom

unię

ukr

ywan

apo

dcza

soku

pacj

iJoa

nna

Olc

zak,

któ

rap

ocho

dziła

zdo

brze

zasy

milo

wan

ejro

dzin

yzn

anyc

hw

ydaw

ców

war

szaw

skic

hM

ortk

owic

zów

:„3

czer

wca

1943

roku

nad

szed

łów

dzi

eńP

ierw

szej

Kom

unii.

Zac

how

ały

sięzd

jęci

azt

eju

rocz

ysto

ści.

Do

jedn

ego

znic

hpo

zuje

sied

emd

ziew

czyn

ekw

bia

łych

litu

rgic

znyc

hsu

kien

-ka

ch.K

lasy

czne

zdję

cie

pam

iątk

owe

wyk

onan

epr

zezz

awod

oweg

ofo

togr

afa.

Pię

ćdzi

ewcz

ynek

na

tym

zdję

ciu

toŻ

ydów

ki.Z

dum

iew

am

nie

odw

aga,

aza

raze

mcz

ułoś

ćzak

onni

c.

Her

oicz

nie

uzna

łyu

kryw

anie

tych

dzi

eciz

asw

ójch

rześ

cija

ński

obo

wią

zek.

Śm

ierć

,któ

raza

tog

rozi

ła,t

rakt

ował

yja

kok

onse

kwen

cję

tejd

ecyz

ji.A

lesk

ądcz

erpa

łym

acie

rzyń

ską

wra

żliw

ość,

któr

apo

dpow

iada

ła,ż

ew

śród

gro

zyn

aoko

łotr

zeba

nam

dać

troc

hęra

dośc

i?N

iety

lko

duch

owej

,ale

takż

eit

ejśw

ieck

iej,

nale

żnej

mał

ymd

ziew

czyn

kom

.Że

mus

imy

ładn

iew

yglą

daćw

nas

zych

bia

łych

suki

enka

ch,u

szyt

ych

nam

iarę

,ozd

obio

nych

haft

em.Ż

ena

gło

wac

hm

usim

ym

iećb

iałe

wia

nusz

ki.W

łosy

zakr

ęcon

ew

loki

.Iże

mus

imy

mie

ćpa

mią

tkęz

tego

uro

czys

tego

dni

a.T

efo

togr

afie,

am

amic

hw

dom

uki

lka,

zaw

sze

wzr

usza

jąm

nie

swoj

ąod

świę

tnoś

cią

isol

enno

ścią

,abs

urda

lną,

zdaw

ałob

ysię

,wty

chst

rasz

nych

cz

asac

h.A

moż

ezd

jęci

am

iały

jaki

śinn

yuk

ryty

cel?

Moż

em

iały

nas

rato

wać

we

wen

tual

nym

nie

bezp

iecz

eńst

wie

?Prz

ekon

ywać

tych

,któ

rzy

pon

asp

rzyj

dą,ż

eja

koża

rliw

eka

tolic

zki

nie

zasłu

guje

my

naśm

ierć

?Jeś

lita

kib

yłza

mys

łprz

ezor

nych

sios

trzy

czek

,zje

szcz

ew

ięks

zym

rozc

zule

niem

pat

rzęn

ana

sze

prze

jęte

twar

ze.W

szys

tkie

prz

eżył

yśm

y.C

hwał

aBo

gu”

(fra

gmen

tksią

żkiJ

oann

yO

lcza

k-Ro

niki

erW

ogr

odzi

e pam

ięci

,wyd

.Zna

k,K

rakó

w2

002,

s.29

0).

Mię

dzy

dzie

ćmi,

któr

e pr

zyst

ąpił

y do

I K

omun

ii Ś

w.,

znaj

duje

się

Gut

a Ty

rang

iel,

żyd

owsk

a dz

iew

czyn

ka, k

tóra

oca

lała

uk

ryw

ana

prze

z po

lską

rod

zinę

. Zb

iory

The U

nite

d St

ates

Hol

ocau

st M

emor

ial M

useu

m.


MatkaEleonoraJankiewicz,przełożonageneralnaZgromadzeniaSióstrSłużebniczekNMPwStarejWsi,zaktórejwiedząizgodąsiostryukrywałynaterenieklasztoruŻydów.Ze zbiorów Archiwum Głównego Sióstr Służebniczek NMP w Starej Wsi.

DommacierzystySióstrSłużebniczekNMPwStarejWsi.Ze zbiorów Archiwum Głównego Sióstr Służebniczek NMP w Starej Wsi.

Fragmentzapisuz13marca1945r.zkronikiZgromadzeniaSióstrSłużebniczekNMPwStarejWsidotyczacypobytuMarguliesWassermannwstarowiejskimklasztorze:„Jednąztychfurmanekwyjechałaodnaspoprzeszło2-letnimpobyciewklasztorzep.Joanna»Kluzowicz«(WassermannMargulies).Przeddwomalaty,28.2.1943r.przyjęłająmatkageneralnanaprośbęo.rekt.Waczyńskiego.UszłaonazeStryja,wczasieakcjiprzeciwżydowskiej,doTarnopola,skądprzysłałjąo.ObaczT.J.doStarejWsi.Tuudzieliłjejo.rektorchrztuśw.iumieściłjąnakilkadniurodzinyWałęckich,apotemunas.»Joasia«mieszkałarazemzp.Ujejskąw»starejfurcie«,chodziłacodziennienaMszęśw.iprzystępowaładoKomunii;pomagałateżtrochęwrobotachtrykotarskich”.Ze zbiorów Archiwum Głównego Sióstr Służebniczek NMP w Starej Wsi.

Bydgoszcz

Gdańsk

GorzówWielkopolski

Poznań

Szczecin

Kielce

Kraków

Opole

Wrocław

Łódź

Katowice

Olsztyn


Grajewo

August ó w

Sejny

E łk

Olecko

Pisz

Go łdap

Gi ż ycko

Suwa łki

Siemiatycze

Hajnówka

Białystok

Deniski

Bielsk Podlaski

WysokieMazowieckie

Zambrów

Pu ł tusk Wyszków

Ostrów Mazowiecka

Mak ó wMazowiecki

Przasnysz

Ciechan ó w

P ło ń sk

Sierpc

M ławaŻ uromin

Ostrołęka

W ę gorzewo

Mr ą gowo

K ę trzyn

Szczytno

Nidzica

Dzia łdowo

NoweMiastoLubawskie

Ostr ó da


BartoszyceBraniewo

Elbl ą g

Kwidzyn

Sztum

Malbork


I ława

Rypin

Golub--Dobrzy ń

Brodnica

Sokołów Podlaski

WęgrówWołomin

Warszawa




Legionowo

Siedlce

GarwolinGr ó jec

Piaseczno


Sochaczew

Gostynin

Ż yrard ó w

RawaMazowiecka

Łuków

Lipsko

ZwoleńSzyd łowiec

Przysucha


Opoczno




Ko ń skie


Radom

Sandomierz

Opat ó w

Tomasz ó wLubelski

Hrubieszów

Bi łgoraj

Jan ó w Lubelski

Kraśnik Krasnystaw

Łęczna

OpoleLubelskie

PuławyLubartów

WłodawaParczew

Radzyń Podlaski

Nisko

Zamo ść

Chełm

Stara Wieś

Biała Podlaska

Tarnobrzeg

Gorlice

Dąbrowa Tarnowska

ŚwidnikLublin

Lubaczów

PrzeworskJarosław

Ustrzyki Dolne

Sanok Lesko

BrzozówJasło

Ropczyce

Dębica

MielecKolbuszowa

Łańcut

Leżajsk

Stalowa Wola

Przemyśl

Rzeszów

Krosno

Strzyżów



Chojnice

StarogardGda ń ski

PruszczGda ń ski

Puck

WejherowoL ę bork


W ą brze ź no

Che łmno


Tuchola

Z łot ó w

Grudzi ą dz

SopotGdyniaS łupsk

Wa ł cz

S ławno

Ś widwin

DrawskoPomorskie

Bia łogardTczew

Kartuzy

Pi łaToru ń

Koszalin

My ś lib ó rz

Gryfino Pyrzyce


Ł obez

Ko łobrzeg

Gryfice

Police Goleni ó w

Kamie ńPomorski

Choszczno

Wrze ś nia

Ś rodaWielkopolska

Wolsztyn


NowyTomy ś l



Ś wiebodzin

S łubiceSul ę cin

Mi ę dzyrzecz


Ż nin

Mogilno

Inowroc ław

Radziej ó w


Lipno

Wierusz ó w

Pabianice

Be ł chat ó w

Brzeziny

Ł owicz

Kutno

Turek

Ko ło

S łupca

Gniezno

K ę pno

Ostrzesz ó w



Konin


Ko ś cian

KrotoszynRawicz

Gosty ń


Trzebnica

Milicz

Ole ś nica

O ława

Strzelin

K łodzko


Dzier ż oni ó w


Lubin

Polkowice

G łog ó w G ó ra

Wo łó w

Nysa

Prudnik

G łubczyce


Krapkowice

Brzeg

Namys łó w

Racib ó rz

Legnica

JeleniaG ó ra

Leszno

Wielu ń

Zdu ń skaWola

Ł ask

ZgierzPodd ę bice

Łę czycaŚ rem

Ż ary Ż aga ń

KrosnoOdrza ń skie


Z łotoryjaLuba ń

Boles ławiec

Zgorzelec

StrzelceOpolskie

Olesno

Kluczbork

Lubliniec

Wa łbrzych

ZielonaG ó ra

Sieradz


Ś lą ski

TarnowskieG ó ry

Zawiercie

Myszk ó w

K łobuck

Cz ę stochowa

Kalisz

Ż ywiecCieszyn


SuchaBeskidzka

Wadowice

O ś wi ę cim

Chrzan ó w

Bielsko--Bia ła

Stasz ó w

Busko--Zdr ó j

KazimierzaWielka

Pi ń cz ó w

J ę drzej ó w

W łoszczowa

Zakopane

NowyTarg

Limanowa

BrzeskoBochnia

Proszowice

Wieliczka

My ś lenice

Miech ó w

Nowy Sącz

Tarnów

Łosice

Ryki

Olkusz

Łomża

Ś winouj ś cie

Pszczyna

MarguliesWasserman(JoannaKluzowicz),ukrywanawStarejWsiprzezsiostrysłużeb-niczki,dziękiktórymprzeżyłaokupację.Ze zbiorów Archiwum Głównego Sióstr Służeb-niczek NMP w Starej Wsi.


WychowankidomudlasierotprowadzonegoprzezsiostrynazaretankiwKrakowiewlatach1940–1945.Wgrupiedziewczątsądwiedziewczynkipocho-dzeniażydowskiegoukrywaneprzezsiostry.Ze zbiorów Archiwum Sióstr Nazareta-nek w Krakowie.

ZakładSierotprowadzonyprzezsiostrymiłosierdziawPrzeworsku.Trzeciaodprawejwpierwszymrzędzie,zwiankiemnagłowie,ukrywanawśródpolskichdziewczynekAntoninaCzajkowska(EsterFreilich).Zbiory ŻIH.

Wiele żydowskich dzieci przetrwało dzięki pomocy zgromadzeń zakonnych

Bydgoszcz

Gdańsk

GorzówWielkopolski

Poznań

Szczecin

Kielce

Kraków

Opole

Wrocław

Łódź

Katowice

Olsztyn


Grajewo

August ó w

Sejny

E łk

Olecko

Pisz

Go łdap

Gi ż ycko

Suwa łki

Siemiatycze

Hajnówka

Białystok

Deniski

Bielsk Podlaski

WysokieMazowieckie

Zambrów

Pu ł tusk Wyszków

Ostrów Mazowiecka

Mak ó wMazowiecki

Przasnysz

Ciechan ó w

P ło ń sk

Sierpc

M ławaŻ uromin

Ostrołęka

W ę gorzewo

Mr ą gowo

K ę trzyn

Szczytno

Nidzica

Dzia łdowo

NoweMiastoLubawskie

Ostr ó da


BartoszyceBraniewo

Elbl ą g

Kwidzyn

Sztum

Malbork


I ława

Rypin

Golub--Dobrzy ń

Brodnica

Sokołów Podlaski

WęgrówWołomin

Warszawa




Legionowo

Siedlce

GarwolinGr ó jec

Piaseczno


Sochaczew

Gostynin

Ż yrard ó w

RawaMazowiecka

Łuków

Lipsko

ZwoleńSzyd łowiec

Przysucha


Opoczno




Ko ń skie


Radom

Sandomierz

Opat ó w

Tomasz ó wLubelski

Hrubieszów

Bi łgoraj

Jan ó w Lubelski

Kraśnik Krasnystaw

Łęczna

OpoleLubelskie

PuławyLubartów

WłodawaParczew

Radzyń Podlaski

Nisko

Zamo ść

Chełm

Biała Podlaska

Tarnobrzeg

Gorlice

Dąbrowa Tarnowska

ŚwidnikLublin

Lubaczów

PrzeworskJarosław

Ustrzyki Dolne

Sanok Lesko

Brzozów

Jasło

Ropczyce

Dębica

MielecKolbuszowa

Łańcut

Leżajsk

Stalowa Wola

Przemyśl

Rzeszów

Krosno

Strzyżów



Chojnice

StarogardGda ń ski

PruszczGda ń ski

Puck

WejherowoL ę bork


W ą brze ź no

Che łmno


Tuchola

Z łot ó w

Grudzi ą dz

SopotGdyniaS łupsk

Wa ł cz

S ławno

Ś widwin

DrawskoPomorskie

Bia łogardTczew

Kartuzy

Pi łaToru ń

Koszalin

My ś lib ó rz

Gryfino Pyrzyce


Ł obez

Ko łobrzeg

Gryfice

Police Goleni ó w

Kamie ńPomorski

Choszczno

Wrze ś nia

Ś rodaWielkopolska

Wolsztyn


NowyTomy ś l



Ś wiebodzin

S łubiceSul ę cin

Mi ę dzyrzecz


Ż nin

Mogilno

Inowroc ław

Radziej ó w


Lipno

Wierusz ó w

Pabianice

Be ł chat ó w

Brzeziny

Ł owicz

Kutno

Turek

Ko ło

S łupca

Gniezno

K ę pno

Ostrzesz ó w



Konin


Ko ś cian

KrotoszynRawicz

Gosty ń


Trzebnica

Milicz

Ole ś nica

O ława

Strzelin

K łodzko


Dzier ż oni ó w


Lubin

Polkowice

G łog ó w G ó ra

Wo łó w

Nysa

Prudnik

G łubczyce


Krapkowice

Brzeg

Namys łó w

Racib ó rz

Legnica

JeleniaG ó ra

Leszno

Wielu ń

Zdu ń skaWola

Ł ask

ZgierzPodd ę bice

Łę czycaŚ rem

Ż ary Ż aga ń

KrosnoOdrza ń skie


Z łotoryjaLuba ń

Boles ławiec

Zgorzelec

StrzelceOpolskie

Olesno

Kluczbork

Lubliniec

Wa łbrzych

ZielonaG ó ra

Sieradz


Ś lą ski

TarnowskieG ó ry

Zawiercie

Myszk ó w

K łobuck

Cz ę stochowa

Kalisz

Ż ywiecCieszyn


SuchaBeskidzka

Wadowice

O ś wi ę cim

Chrzan ó w

Bielsko--Bia ła

Stasz ó w

Busko--Zdr ó j

KazimierzaWielka

Pi ń cz ó w

J ę drzej ó w

W łoszczowa

Zakopane

NowyTarg

Limanowa

BrzeskoBochnia

Proszowice

Wieliczka

My ś lenice

Miech ó w

Nowy Sącz

Tarnów

Łosice

Ryki

Olkusz

Łomża

Ś winouj ś cie

Pszczyna


SiostraBarbaraKraciukzeZgromadze-niaSióstrśw.MichałaArchanioławGodowejk.Strzyżowazpodopieczną–żydowskądziewczynkąAlfredąBaru-szyńską.Ze zbiorów Archiwum Zgroma-dzenia Sióstr św. Michała Archanioła w Miejscu Piastowym.

SiostryurszulankiprowadzącedomdlawysiedlonychwKrakowieprzyul.Krupniczej38.WśrodkuIrenaGawlik(przełożonadomu)orazWiesławaKrzyżanowska,IzabelaMorawska,BeatrixBanaśiPaulinaAdamczyk.Zawdzięczaimżycie15żydowskichdzieci.Zdjęciez1940r.Ze zbiorów Archiwum Krakowskiego Zgromadzenia Urszulanek.

Bydgoszcz

Gdańsk

GorzówWielkopolski

Poznań

Szczecin

Kielce

Kraków

Opole

Wrocław

Łódź

Katowice

Olsztyn


Grajewo

August ó w

Sejny

E łk

Olecko

Pisz

Go łdap

Gi ż ycko

Suwa łki

Siemiatycze

Hajnówka

Białystok

Deniski

Bielsk Podlaski

WysokieMazowieckie

Zambrów

Pu ł tusk Wyszków

Ostrów Mazowiecka

Mak ó wMazowiecki

Przasnysz

Ciechan ó w

P ło ń sk

Sierpc

M ławaŻ uromin

Ostrołęka

W ę gorzewo

Mr ą gowo

K ę trzyn

Szczytno

Nidzica

Dzia łdowo

NoweMiastoLubawskie

Ostr ó da


BartoszyceBraniewo

Elbl ą g

Kwidzyn

Sztum

Malbork


I ława

Rypin

Golub--Dobrzy ń

Brodnica

Sokołów Podlaski

WęgrówWołomin

Warszawa




Legionowo

Siedlce

GarwolinGr ó jec

Piaseczno


Sochaczew

Gostynin

Ż yrard ó w

RawaMazowiecka

Łuków

Lipsko

ZwoleńSzyd łowiec

Przysucha


Opoczno




Ko ń skie


Radom

Sandomierz

Opat ó w

Tomasz ó wLubelski

Hrubieszów

Bi łgoraj

Jan ó w Lubelski

Kraśnik Krasnystaw

Łęczna

OpoleLubelskie

PuławyLubartów

WłodawaParczew

Radzyń Podlaski

Nisko

Zamo ść

Chełm

Biała Podlaska

Tarnobrzeg

Gorlice

Dąbrowa Tarnowska

ŚwidnikLublin

Lubaczów

Przeworsk

Jarosław

Ustrzyki Dolne

Sanok Lesko

Brzozów

Jasło

Ropczyce

Dębica

Mielec Kolbuszowa

Łańcut

Leżajsk

Stalowa Wola

Przemyśl

Rzeszów

Krosno

Strzyżów

Godowa



Chojnice

StarogardGda ń ski

PruszczGda ń ski

Puck

WejherowoL ę bork


W ą brze ź no

Che łmno


Tuchola

Z łot ó w

Grudzi ą dz

SopotGdyniaS łupsk

Wa ł cz

S ławno

Ś widwin

DrawskoPomorskie

Bia łogardTczew

Kartuzy

Pi łaToru ń

Koszalin

My ś lib ó rz

Gryfino Pyrzyce


Ł obez

Ko łobrzeg

Gryfice

Police Goleni ó w

Kamie ńPomorski

Choszczno

Wrze ś nia

Ś rodaWielkopolska

Wolsztyn


NowyTomy ś l



Ś wiebodzin

S łubiceSul ę cin

Mi ę dzyrzecz


Ż nin

Mogilno

Inowroc ław

Radziej ó w


Lipno

Wierusz ó w

Pabianice

Be ł chat ó w

Brzeziny

Ł owicz

Kutno

Turek

Ko ło

S łupca

Gniezno

K ę pno

Ostrzesz ó w



Konin


Ko ś cian

KrotoszynRawicz

Gosty ń


Trzebnica

Milicz

Ole ś nica

O ława

Strzelin

K łodzko


Dzier ż oni ó w


Lubin

Polkowice

G łog ó w G ó ra

Wo łó w

Nysa

Prudnik

G łubczyce


Krapkowice

Brzeg

Namys łó w

Racib ó rz

Legnica

JeleniaG ó ra

Leszno

Wielu ń

Zdu ń skaWola

Ł ask

ZgierzPodd ę bice

Łę czycaŚ rem

Ż ary Ż aga ń

KrosnoOdrza ń skie


Z łotoryjaLuba ń

Boles ławiec

Zgorzelec

StrzelceOpolskie

Olesno

Kluczbork

Lubliniec

Wa łbrzych

ZielonaG ó ra

Sieradz


Ś lą ski

TarnowskieG ó ry

Zawiercie

Myszk ó w

K łobuck

Cz ę stochowa

Kalisz

Ż ywiecCieszyn


SuchaBeskidzka

Wadowice

O ś wi ę cim

Chrzan ó w

Bielsko--Bia ła

Stasz ó w

Busko--Zdr ó j

KazimierzaWielka

Pi ń cz ó w

J ę drzej ó w

W łoszczowa

Zakopane

NowyTarg

Limanowa

BrzeskoBochnia

Proszowice

Wieliczka

My ś lenice

Miech ó w

Nowy Sącz

Tarnów

Łosice

Ryki

Olkusz

Łomża

Ś winouj ś cie

Pszczyna

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 38

Kla

szto

rsió

strn

iepo

kala

nek

w

Jaro

sław

iu.S

iost

raM

aria

Ena

po

kazu

jesz

afę

mas

kują

cąw

ej-

ście

do

piw

nicy

,wk

tóre

jw

czas

ieo

kupa

cjiu

kryw

ała

sięro

dzin

aży

dow

ska.

Dru

gie

zdję

cie

prze

dsta

wia

tęsa

mą

szaf

ęw

idzi

aną

odst

rony

piw

nicy

.Fo

t. Ig

or W

itow

icz.

Bydg

oszc

z

Gda

ńsk

Gor

zów

Wie

lkop

olsk

i

Pozn

ań

Szcz

ecin

Kiel

ce

Krak

ów

Opo

le

Wro

cław

Łódź

Kato

wic

e

Ols

ztyn

Kolno

Sokó

łkaMo

ńki

Graje

wo

Augu

stó

w

Sejny

Ełk

Oleck

o

Pisz

Gołd

ap

Giży

cko

Suwa

łki

Siemi

atycze

Hajnó

wka

Białys

tok

Denis

ki

Bielsk

Podla

ski

Wyso

kieMa

zowi

eckie

Zamb

rów

Pułtu

skWy

szków

Ostró

w Ma

zowi

ecka

Mak

ów

Mazo

wieck

i

Prza

snysz

Ciech

anó

w

Pło

ńsk

Sierp

c

Mła

waŻ

urom

in

Ostro

łęka

Węg

orze

wo

Mrą

gowo

Kęt

rzyn

Szczy

tno

Nidz

ica

Dzia

łdow

o

Nowe

Mias

toLu

baws

kie

Ostr

óda

Lidzb

ark

Warm

iń

ski

Barto

szyce

Bran

iewo

Elbl

ąg

Kwidz

ynSztum

Malbo

rk

Nowy

Dw

ór

Gda

ńsk

i Iława

Rypin

Golub

--D

obrzy

ń

Brod

nica

Soko

łów Po

dlask

i

Węgr

ówWo

łomin

Warsz

awa Mińs

k Maz

owiec

kiOt

wock

Oża

ró

wMa

zowi

ecki

Prus

zkó

wGr

odzis

kMa

zowi

ecki

Legio

nowo

Siedlc

e

Garw

olin

Gró

jec

Piasec

zno

Nowy

Dw

ór

Mazo

wieck

i

Soch

acze

w

Gosty

nin

Żyra

rdó

w

Rawa

Mazo

wieck

a

Łukó

w

Lipsk

o

Zwole

ńSz

ydło

wiec

Przy

such

a

Biało

brze

giKo

zienic

e

Opocz

no

Toma

szó

wMa

zowi

ecki

Ostro

wiec

Świę

tokrzy

ski

Stara

chow

ice

Skar

żysk

o--K

amien

naKo

ńsk

ie

Piotrk

ów

Tryb

unals

ki

Rado

m

Sand

omier

z

Opat

ów

Toma

szó

wLu

belsk

iHrub

ieszó

w

Biłgo

raj

Jan

ów

Lube

lski

Kraś

nikKr

asny

staw

Łęczn

a

Opole

Lube

lskie

Puław

yLu

bartó

w

Włod

awa

Parcz

ew

Radz

yń Po

dlask

i

Nisk

o

Zamo

ść

Chełm

Biała

Podla

ska

Tarn

obrze

g

Gorli

ce

Dąbr

owa

Tarn

owsk

a

Świdn

ikLu

blin

Luba

czów

Prze

worsk Jaro

sław

Ustrz

yki D

olne

Sano

k

Lesk

o

Brzo

zów

Jasło

Ropc

zyce

Dębic

a

Miele

cKo

lbuszo

wa

Łańc

utLeża

jsk

Stalow

a Wola

Prze

myśl

Rzesz

ów

Kros

noStrzy

żów

Szcze

cinek

Człu

chó

w

Byt

ów

Kośc

ierzy

na

Chojn

ice

Staro

gard

Gda

ńsk

iPrus

zczGd

ań

ski

Puck

Wejhe

rowo

Lębo

rk

Nak

łona

d Note

cią

Wą

brze

źno

Che

łmno

Świec

ieSę

pó

lnoKr

ajeń

skie

Tuch

ola

Zło

tów

Grud

zią

dz

Sopo

tGd

ynia

Słup

sk

WałczSł

awno

Świdw

in Draw

sko

Pomo

rskie

Biało

gard

Tczew

Kartu

zy

Piła

Toru

ń

Kosza

lin

Myśl

ibó

rz

Gryfi

noPy

rzyce

Starg

ard

Szcze

ciń

ski

Łobe

z

Koło

brze

g

Gryfi

ce

Polic

eGo

leni

ów

Kami

eń

Pomo

rski

Chos

zczno

Wrze

śnia

Środ

aWi

elkop

olska

Wolsz

tyn

Grod

zisk

Wielk

opols

ki

Nowy

Tomy

śl

Międ

zych

ódSz

amotu

łyOb

ornik

i

Wą

grow

iecCz

arnk

ów

Chod

zież

Świeb

odzin

Słub

iceSu

lęc

in Międ

zyrze

cz

Strze

lceKr

ajeń

skie

Żnin

Mogil

noInowr

ocła

w

Radz

iejó

w

Aleks

andr

ów

Kujaw

ski

Lipno

Wieru

szó

w

Pabia

nice

Bełch

ató

w

Brze

ziny

Łowi

cz

Kutno

Turek

Koło

Słup

ca

Gniez

no

Kęp

no

Ostrz

eszó

w

Ostr

ów

Wielk

opols

ki

Plesze

wSk

iernie

wice

Konin

Wło

cła

wek

Płock

Kośc

ian

Kroto

szyn

Rawi

cz

Gosty

ń

Jaro

cinWs

chow

aNo

waSó

l

Trze

bnicaMilic

z

Ole

śnica

Oła

wa

Strze

lin

Kło

dzko

Zą

bkow

iceŚl

ąsk

ie

Dzier

żoni

ów

Świdn

icaKa

mien

naG

óra

Lubin

Polko

wiceG

łog

ów

Gó

ra Wołó

w

Nysa

Prud

nik

Głu

bczy

ce

Kęd

zierzy

n--K

oźl

e

Krap

kowi

ce

Brze

gNamy

słó

w

Racib

órz

Legn

ica

Jelen

iaG

óra

Leszn

o

Wielu

ńZdu

ńsk

aWo

la

Łask

Zgier

zPo

ddęb

ice

Łęczy

caŚr

em

Żar

yŻ

aga

ń

Kros

noOd

rzań

skie

Środ

aŚl

ąsk

aJa

wor

Zło

toryja

Luba

ńBoles

ławi

ec

Zgor

zelec

Strze

lceOp

olskie

Olesn

o

Kluczb

ork

Lubli

niec

Wałb

rzych

Zielon

aG

óra

Siera

dz

Paj

ęczn

oRa

doms

koLw

ówe

kŚl

ąsk

i

Tarn

owsk

ieG

óry

Zawi

ercie

Myszk

ów

Kło

buck

Częs

tocho

wa

Kalis

z

Żyw

iecCie

szyn

Wodz

isła

w Śl

ąsk

i

Such

aBe

skidz

ka

Wado

wice

Ośw

ięcim

Chrza

nó

w

Bielsk

o--B

iała

Stasz

ów

Busk

o--Z

dró

j

Kazim

ierza

Wielk

a

Piń

czó

w

Jędr

zej

ów

Wło

szczo

wa

Zako

paneNo

wyTa

rgLiman

owa

Brze

sko

Boch

nia

Pros

zowi

ce

Wieli

czka

Myśl

enic e

Miech

ów

Nowy

Sącz

Tarn

ów

Łosic

e

Ryki

Olku

sz

Łomż

a

Świno

ujśc

ie

Pszcz

yna

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 39

Kośc

iółp

.w.W

szys

tkic

hŚw

ięty

chp

rzy

pl.G

rzyb

owsk

imw

War

szaw

ieb

yłje

dną

ztrz

ech

świą

tyń

kato

licki

ch,k

tóre

znal

azły

sięn

ate

reni

ege

tta.Ó

wcz

esny

pro

bosz

cz,k

s.M

arce

liG

odle

wsk

i,or

gani

zow

ałp

omoc

char

ytat

ywną

,wyd

awał

fałsz

ywe

met

ryki

,uła

twia

łuci

ecz-

kin

aar

yjsk

ąst

ronę

.Na

pleb

anii

prze

chow

ywał

nie

lega

lnie

m.in

.pro

f.Lu

dwik

aH

irszf

elda

,sły

nneg

oim

mun

olog

a.F

ot. K

arol

Mad

aj.

Ks.

Mar

celi

God

lew

ski.

Z Ar

chiw

um p

arafi

i Wsz

ystk

ich Ś

wię

tych

w W

arsz

awie

.


Schematdolnejkondygnacjikoś-ciołap.w.WszystkichŚwiętychwWarszawieprzypl.Grzybow-skim.Naschemaciezaznaczonesąmiejsca,wktórychprawdopo-dobnieukrywanoŻydów.Fot. Piotr Życieński.



Al. Jana Pawła II

Marszałkowska

Marszałkowska

Świętokrzyska

Świętokrzyska

Tamka

Al. 3 Maja

Al. Waszyngtona

Grochowska

Grochowska

Ostrobramska



Wybrzeże Gdańskie

Wybrzeże Helskie

Targowa

Prosta

Kasprzaka

Wolska

Leszno

Górczewska

Obozowa


Towarowa

Al. Jerozolimskie

Al. Jerozolimskie

Gróje

cka

Gróje

cka

Żwirk

i i Wi

gury

Wołoska

Puławska

Belwederska

Gagarina

Czerniakowska

Solec

Wał Miedzeszyński

Banacha

Racławicka

Raszy

ńska



Okop

owa

Słomińskiego

Stołeczna

Mickiewicza

Gen. Andersa

Powązkowska


Wiejska

Frasca

tiPrusaNowogrodzka

Nowogrodzka

Wspólna

WspólnaHoża

Hoża

Emilii Plater

Emilii Plater

(Zielna)

Zielna

(Wielka)

(Sosnowa)

(Złota)

Złota

Złota

Złota

(Sienna)(Śliska)

Sienna

Sienna

Łucka

Grzybowska

Chłodna

Chłodna

ZimnaOrla

BiałaOgrodowa

NowolipieNowolipie

Nowolipki

Karmelicka

Smocza

Elektoralna

Krochmalna


Graniczna

Granic

zna

Królewska

Senatorska

FredryNie

cała

(Alber

ta I)

TłomackieBielańska

Wierzbowa

Moliera (Focha)

Kredytowa

WareckaMoniuszki

Sienkiewicza

Mazowiecka

CzackiegoJasna

Nowy Świat


RysiaPróżna

Pereca (Ceglana)

Srebrna

Platynowa

ŚliskaPańska

Twarda

Twarda

(Chmielna)

ChmielnaFoksal

Szczygla

Oboźna

Karowa

Bednarska

KopernikaSewerynów

Topiel

Browarna

Furmańska

Dobra

Dobra

ZajęczaDrewniana

Leszczyń

skaLipo

waWiślanaGęsta

Dynasy

Smolna

ChmielnaŻelazna

Żelazna

Żelazna

Waliców

Wronia

Miedziana

Poznańska Wilcza


Górnośląska

Górnośląska

Jazdów

Lennona

Matejki

Piękna (Piusa XI)

Koszykowa

KoszykowaKoszykowa

Filtrowa Rekto

rska

Śniadeck

ich

FiltrowaFiltrowa

Asnyka

Tarczy

ńska

Mochnac

kiego



PasteuraWinnicka

Rokosowska

Siewierska

Białob

rzeska

Białob

rzeska

Dorot

owska

Szczęś

liwick

a

Częstochowska

Kopińska


Fińska

Leszowa

Ondraszka

Langiewicza

Oczki

Krzyw

ickieg

o (Su

cha)

Łęczy

cka


Krucza

Bracka

Bracka

Widok

Moko

towska

Al. Ujazdowskie

Chopina

Al. Róż

Lwow

ska





Al. Jana Pawła II

Marszałkowska

Marszałkowska

Świętokrzyska


Tamka

Aleja 3 Maja

Aleja Waszyngtona

Grochowska

Grochowska

Ostrobramska



Wybrzeże Gdańskie

Wybrzeże Helskie

Targowa

Prosta

Kasprzaka

Wolska

Leszno

Górczewska

ObozowaAleja Prymasa Tysiąclecia

Towarowa

Al. Jerozolimskie

Al. Jerozolimskie

Gróje

cka

Gróje

cka

Żwirk

i i Wi

gury

Wołoska

Puławska

Belwederska

Gagarina

Czerniakowska

Solec

Wał Miedzeszyński

Banacha

Racławicka

Raszy

ńska


Al. NiepodległościOk

opow

a

Słomińskiego

Stołeczna

Mickiewicza

Gen. Andersa

Powązkowska

Pl. Grzybowski

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 41

Ks.

Jan

Zaw

rzyc

ki(1

903–

1976

).W

czas

ie

okup

acji

byłk

atec

hetą

wR

yman

owie

(Rze

-sz

owsz

czyz

na)i

kap

elan

emA

rmii

Kra

jow

ej.

Szcz

egól

nie

pośw

ięci

łsię

rato

wan

iuży

dow

-sk

ich

dzie

ci,k

tóre

ukr

ywał

wd

zwon

nicy

ko

ścio

łai

nast

ępni

eum

iesz

czał

wb

ezpi

ecz-

nych

kry

jów

kach

:wk

lasz

tora

chi

uza

ufan

ych

osób

.W2

008

r.zo

stał

odz

nacz

ony

med

alem

Sp

raw

iedl

iwy

wśr

ódN

arod

ówŚ

wia

ta.

Ze zb

ioró

w D

anut

y Tl

ałki

.

Pier

wsz

acz

ęśćd

oku-

men

tuz

17m

arca

1948

r.

potw

ierd

zają

cego

,że

ks.

Jan

Zaw

rzyc

kira

tow

ał

Żydó

w.D

okum

entz

osta

łsp

orzą

dzon

yna

wni

osek

Ży

dów

po

ares

ztow

aniu

ks

iędz

apr

zezU

rząd

Bez

-pi

ecze

ństw

aPu

blic

zneg

oza

dz

iała

lnoś

ćwZ

rzes

zeni

u„W

olno

śći

Nie

zaw

isłoś

ć”.

Arch

iwum

IPN

.

Bydg

oszc

z

Gda

ńsk

Gor

zów

Wie

lkop

olsk

i

Pozn

ań

Szcz

ecin

Kiel

ce

Krak

ów

Opo

le

Wro

cław

Łódź

Kato

wic

e

Ols

ztyn

Kolno

Sokó

łkaMo

ńki

Graje

wo

Augu

stó

w

Sejny

Ełk

Oleck

o

Pisz

Gołd

ap

Giży

cko

Suwa

łki

Siemi

atycze

Hajnó

wka

Białys

tok

Denis

ki

Bielsk

Podla

ski

Wyso

kieMa

zowi

eckie

Zamb

rów

Pułtu

skWy

szków

Ostró

w Ma

zowi

ecka

Mak

ów

Mazo

wieck

i

Prza

snysz

Ciech

anó

w

Pło

ńsk

Sierp

c

Mła

waŻ

urom

in

Ostro

łęka

Węg

orze

wo

Mrą

gowo

Kęt

rzyn

Szczy

tno

Nidz

ica

Dzia

łdow

o

Nowe

Mias

toLu

baws

kie

Ostr

óda

Lidzb

ark

Warm

iń

ski

Barto

szyce

Bran

iewo

Elbl

ąg

Kwidz

ynSztum

Malbo

rk

Nowy

Dw

ór

Gda

ńsk

i Iława

Rypin

Golub

--D

obrzy

ń

Brod

nica

Soko

łów Po

dlask

i

Węgr

ówWo

łomin

Warsz

awa Mińs

k Maz

owiec

kiOt

wock

Oża

ró

wMa

zowi

ecki

Prus

zkó

wGr

odzis

kMa

zowi

ecki

Legio

nowo

Siedlc

e

Garw

olin

Gró

jec

Piasec

zno

Nowy

Dw

ór

Mazo

wieck

i

Soch

acze

w

Gosty

nin

Żyra

rdó

w

Rawa

Mazo

wieck

a

Łukó

w

Lipsk

o

Zwole

ńSz

ydło

wiec

Przy

such

a

Biało

brze

giKo

zienic

e

Opocz

no

Toma

szó

wMa

zowi

ecki

Ostro

wiec

Świę

tokrzy

ski

Stara

chow

ice

Skar

żysk

o--K

amien

naKo

ńsk

ie

Piotrk

ów

Tryb

unals

ki

Rado

m

Sand

omier

z

Opat

ów

Toma

szó

wLu

belsk

iHrub

ieszó

w

Biłgo

raj

Jan

ów

Lube

lski

Kraś

nikKr

asny

staw

Łęczn

a

Opole

Lube

lskie

Puław

yLu

bartó

w

Włod

awa

Parcz

ew

Radz

yń Po

dlask

i

Nisk

o

Zamo

ść

Chełm

Biała

Podla

ska

Tarn

obrze

g

Gorli

ce

Dąbr

owa

Tarn

owsk

a

Świdn

ikLu

blin

Luba

czów

Prze

worsk Ja

rosła

w

Ustrz

yki D

olne

Sano

kLe

sko

Brzo

zów

Ryma

nów

JasłoRo

pczy

ce

Dębic

a

Miele

cKo

lbuszo

wa

Łańc

utLeża

jsk

Stalow

a Wola

Prze

myśl

Rzesz

ów

Kros

no

Strzy

żów

Szcze

cinek

Człu

chó

w

Byt

ów

Kośc

ierzy

na

Chojn

ice

Staro

gard

Gda

ńsk

iPrus

zczGd

ań

ski

Puck

Wejhe

rowo

Lębo

rk

Nak

łona

d Note

cią

Wą

brze

źno

Che

łmno

Świec

ieSę

pó

lnoKr

ajeń

skie

Tuch

ola

Zło

tów

Grud

zią

dz

Sopo

tGd

ynia

Słup

sk

WałczSł

awno

Świdw

in Draw

sko

Pomo

rskie

Biało

gard

Tczew

Kartu

zy

Piła

Toru

ń

Kosza

lin

Myśl

ibó

rz

Gryfi

noPy

rzyce

Starg

ard

Szcze

ciń

ski

Łobe

z

Koło

brze

g

Gryfi

ce

Polic

eGo

leni

ów

Kami

eń

Pomo

rski

Chos

zczno

Wrze

śnia

Środ

aWi

elkop

olska

Wolsz

tyn

Grod

zisk

Wielk

opols

ki

Nowy

Tomy

śl

Międ

zych

ódSz

amotu

łyOb

ornik

i

Wą

grow

iecCz

arnk

ów

Chod

zież

Świeb

odzin

Słub

iceSu

lęc

in Międ

zyrze

cz

Strze

lceKr

ajeń

skie

Żnin

Mogil

noInowr

ocła

w

Radz

iejó

w

Aleks

andr

ów

Kujaw

ski

Lipno

Wieru

szó

w

Pabia

nice

Bełch

ató

w

Brze

ziny

Łowi

cz

Kutno

Turek

Koło

Słup

ca

Gniez

no

Kęp

no

Ostrz

eszó

w

Ostr

ów

Wielk

opols

ki

Plesze

wSk

iernie

wice

Konin

Wło

cła

wek

Płock

Kośc

ian

Kroto

szyn

Rawi

cz

Gosty

ń

Jaro

cinWs

chow

aNo

waSó

l

Trze

bnicaMilic

z

Ole

śnica

Oła

wa

Strze

lin

Kło

dzko

Zą

bkow

iceŚl

ąsk

ie

Dzier

żoni

ów

Świdn

icaKa

mien

naG

óra

Lubin

Polko

wiceG

łog

ów

Gó

ra Wołó

w

Nysa

Prud

nik

Głu

bczy

ce

Kęd

zierzy

n--K

oźl

e

Krap

kowi

ce

Brze

gNamy

słó

w

Racib

órz

Legn

ica

Jelen

iaG

óra

Leszn

o

Wielu

ńZdu

ńsk

aWo

la

Łask

Zgier

zPo

ddęb

ice

Łęczy

caŚr

em

Żar

yŻ

aga

ń

Kros

noOd

rzań

skie

Środ

aŚl

ąsk

aJa

wor

Zło

toryja

Luba

ńBoles

ławi

ec

Zgor

zelec

Strze

lceOp

olskie

Olesn

o

Kluczb

ork

Lubli

niec

Wałb

rzych

Zielon

aG

óra

Siera

dz

Paj

ęczn

oRa

doms

koLw

ówe

kŚl

ąsk

i

Tarn

owsk

ieG

óry

Zawi

ercie

Myszk

ów

Kło

buck

Częs

tocho

wa

Kalis

z

Żyw

iecCie

szyn

Wodz

isła

w Śl

ąsk

i

Such

aBe

skidz

ka

Wado

wice

Ośw

ięcim

Chrza

nó

w

Bielsk

o--B

iała

Stasz

ów

Busk

o--Z

dró

j

Kazim

ierza

Wielk

a

Piń

czó

w

Jędr

zej

ów

Wło

szczo

wa

Zako

paneNo

wyTa

rgLiman

owa

Brze

sko

Boch

nia

Pros

zowi

ce

Wieli

czka

Myśl

enic e

Miech

ów

Nowy

SączTa

rnów

Łosic

e

Ryki

Olku

sz

Łomż

a

Świno

ujśc

ie

Pszcz

yna


Ks.AdamAbramowiczwrazzsiostramimisjonarkamiśw.Rodzinyodjesieni1939r.wdomuparafialnymprzykościeleśw.RochawBiałymstokuprowadziłprzedszkoledla120dzieci,wtymdzieciżydowskich.PomagałteżukrywaćŻydóworazwydawałimsfałszowanemetryki.

RelacjaJakubaSławińskiegoopublikowanaw„KurierzePodlaskim”:„Cadykdomniemówi:Hirsz,bojanaprawdęmamnaimięHirsz–Tymusiszsięuratować.WmałymmiasteczkuTysięnieuratujesz.Tymusiszuciekaćdodużegomiasta,doWilnaalbodoBiałegostoku.JatobiedamlistdoBiałegostoku.Iten,komutydaszlist,ontobiepomoże,tobardzodobryczłowiek,chociażonwcaleniejestŻyd.Cadykdałmnielist.Panwiedokogotobyłlist?TobyłlistdoksiędzaAbramowiczawBiałymstoku.Itakjajużwpoczątkachlipca1941rokuznalazłemsięwBiałymstoku.Oddałemlistdlaksiędza.Totakisammądryksiądzjaknaszcadyk.Tenksiądzwystawiłmniekatolickąmetrykę,tylkoPanwidzi,jajestemczarny.Cojamówię,jajestemsiwy,wtedytojabyłemczarny.Toondomniemówi,że-bymnauczyłsięmodlitwykatolickiej.Jadodzisiajumiem:Ojczenasz,ZdrowaśMaryjo,AniołPańskiiWierzęwBogaOjca,zaśpiewamkażdąkolędęiChwalciełąkiumajone,cosięśpiewanamajowymnabożeństwie,ijeszczejednąpiosenkę,katolic-kąumiemśpiewać,którąbardzolubię.[...]Jakmniebyłobardzoźleiśmierćmniezaglądaławoczy,tojasobietępiosenkęśpiewałem.Dlatego,żejestemczarny,ksiądzdomniemówi:jacimetrykęnapiszę,żetyjesteśOrmianwyznaniarzymskoka-tolickiego[...].Jakjamiałemtęmetrykę,toksiądzmniejeszczewydałświadectwoszkolne,żejaprzedwojnąuczyłemsięwWilniewszkolerzemieślniczej.Iztymświadectwemjadostałempracę”.

Ks.Abramowiczzuratowanymidziećmi.Zdjęcia pochodzą ze zbiorów pp. Stankiewiczów; zostały wykorzystane na wystawie OBEP IPN w Białymstoku „Kto ratuje jedno życie ratuje cały świat... Pomoc ludności żydowskiej pod okupacją niemiecką w województwie białostockim (1941–1944)”.

Bydgoszcz

Gda ńsk

Gorz ówWielkopolski

Poznań

Szczecin

Kielce

Opole

Wroc ław

Łódź

Katowice

Olsztyn

Kolno

Sokółka

Mońki

Grajewo

August ó w

Sejny

E łk

Olecko

Pisz

Go łdap

Gi ż ycko

Suwa łki

Siemiatycze

Hajnówka

Białystok

Bielsk Podlaski

WysokieMazowieckie

Zambrów

Pu ł tusk Wyszków

Ostrów Mazowiecka

Mak ó wMazowiecki

Przasnysz

Ciechan ó w

P ło ń sk

Sierpc

M ławaŻ uromin

Ostrołęka

W ę gorzewo

Mr ą gowo

K ę trzyn

Szczytno

Nidzica

Dzia łdowo

NoweMiastoLubawskie

Ostr ó da


BartoszyceBraniewo

Elbl ą g

Kwidzyn

Sztum

Malbork


I ława

Rypin

Golub--Dobrzy ń

Brodnica

Sokołów Podlaski

WęgrówWołomin

Warszawa




Legionowo

Siedlce

GarwolinGr ó jec

Piaseczno


Sochaczew

Gostynin

Ż yrard ó w

RawaMazowiecka

Łuków

Lipsko

ZwoleńSzyd łowiec

Przysucha


Opoczno




Ko ń skie


Radom

Sandomierz

Opat ó w

Tomasz ó wLubelski

Hrubieszów

Biłgoraj

Jan ó w Lubelski

Kraśnik Krasnystaw

Łęczna

OpoleLubelskie

PuławyLubartów

WłodawaParczew

Radzyń Podlaski

Nisko

Zamo ść

Chełm

Biała Podlaska

Tarnobrzeg

Gorlice

Dąbrowa Tarnowska

ŚwidnikLublin

Lubaczów

Przeworsk

Jarosław

Ustrzyki Dolne

Sanok Lesko

BrzozówLwów

Jasło

Ropczyce

Dębica

Mielec Kolbuszowa

ŁańcutLeżajsk

Stalowa Wola

Przemyśl

Rzeszów

Krosno

Strzyżów



Chojnice

StarogardGda ń ski

PruszczGda ń ski

Puck

WejherowoL ę bork


W ą brze ź no

Che łmno


Tuchola

Z łot ó w

Grudzi ą dz

SopotGdyniaS łupsk

Wa ł cz

S ławno

Ś widwin

DrawskoPomorskie

Bia łogardTczew

Kartuzy

Pi łaToru ń

Koszalin

My ś lib ó rz

Gryfino Pyrzyce


Ł obez

Ko łobrzeg

Gryfice

Police Goleni ó w

Kamie ńPomorski

Choszczno

Wrze ś nia

Ś rodaWielkopolska

Wolsztyn


NowyTomy ś l



Ś wiebodzin

S łubiceSul ę cin

Mi ę dzyrzecz


Ż nin

Mogilno

Inowroc ław

Radziej ó w


Lipno

Wierusz ó w

Pabianice

Be ł chat ó w

Brzeziny

Ł owicz

Kutno

Turek

Ko ło

S łupca

Gniezno

K ę pno

Ostrzesz ó w



Konin


Ko ś cian

KrotoszynRawicz

Gosty ń


Trzebnica

Milicz

Ole ś nica

O ława

Strzelin

K łodzko


Dzier ż oni ó w


Lubin

Polkowice

G łog ó w G ó ra

Wo łó w

Nysa

Prudnik

G łubczyce


Krapkowice

Brzeg

Namys łó w

Racib ó rz

Legnica

JeleniaG ó ra

Leszno

Wielu ń

Zdu ń skaWola

Ł ask

ZgierzPodd ę bice

Łę czycaŚ rem

Ż ary Ż aga ń

KrosnoOdrza ń skie


Z łotoryjaLuba ń

Boles ławiec

Zgorzelec

StrzelceOpolskie

Olesno

Kluczbork

Lubliniec

Wa łbrzych

ZielonaG ó ra

Sieradz


Ś lą ski

TarnowskieG ó ry

Zawiercie

Myszk ó w

K łobuck

Cz ę stochowa

Kalisz

Ż ywiecCieszyn


Sucha Beskidzka

Wadowice

O ś wi ę cim

Chrzan ó w

Bielsko--Bia ła

StaszówBusko--Zdrój

KazimierzaWielka

Pińczów

Pławowice

Jędrzejów

W łoszczowa

Zakopane

NowyTarg

Limanowa

BrzeskoBochnia

Proszowice

Kraków

WieliczkaMyślenice

Miechów

Nowy Sącz

Tarnów

Łosice

Ryki

Olkusz

Łomża

Ś winouj ś cie

Pszczyna


StrychwdomuSzylarówwMarkowej.Wczasiewojnynastrychuznajdo-wałosięsiano,wktórymukrywalisięŻydzi.KryjówkęSzylarowiedodat-kowozastawialiskrzyniaminazboże.Fot. Igor Witowicz.

Bydgoszcz

Gdańsk

GorzówWielkopolski

Poznań

Szczecin

Kielce

Kraków

Opole

Wrocław

Łódź

Katowice

Olsztyn


Grajewo

August ó w

Sejny

E łk

Olecko

Pisz

Go łdap

Gi ż ycko

Suwa łki

Siemiatycze

Hajnówka

Białystok

Deniski

Bielsk Podlaski

WysokieMazowieckie

Zambrów

Pu ł tusk Wyszków

Ostrów Mazowiecka

Mak ó wMazowiecki

Przasnysz

Ciechan ó w

P ło ń sk

Sierpc

M ławaŻ uromin

Ostrołęka

W ę gorzewo

Mr ą gowo

K ę trzyn

Szczytno

Nidzica

Dzia łdowo

NoweMiastoLubawskie

Ostr ó da


BartoszyceBraniewo

Elbl ą g

Kwidzyn

Sztum

Malbork


I ława

Rypin

Golub--Dobrzy ń

Brodnica

Sokołów Podlaski

WęgrówWołomin

Warszawa




Legionowo

Siedlce

GarwolinGr ó jec

Piaseczno


Sochaczew

Gostynin

Ż yrard ó w

RawaMazowiecka

Łuków

Lipsko

ZwoleńSzyd łowiec

Przysucha


Opoczno




Ko ń skie


Radom

Sandomierz

Opat ó w

Tomasz ó wLubelski

Hrubieszów

Biłgoraj

Jan ó w Lubelski

Kraśnik Krasnystaw

Łęczna

OpoleLubelskie

PuławyLubartów

WłodawaParczew

Radzyń Podlaski

Nisko

Zamo ść

Chełm

Biała Podlaska

Tarnobrzeg

Gorlice

Dąbrowa Tarnowska

ŚwidnikLublin

Lubaczów

Przeworsk

Jarosław

Ustrzyki Dolne

Sanok Lesko

Brzozów

Markowa

Jasło

Ropczyce

Dębica

Mielec Kolbuszowa

ŁańcutLeżajsk

Stalowa Wola

Przemyśl

Rzeszów

Krosno

Strzyżów



Chojnice

StarogardGda ń ski

PruszczGda ń ski

Puck

WejherowoL ę bork


W ą brze ź no

Che łmno


Tuchola

Z łot ó w

Grudzi ą dz

SopotGdyniaS łupsk

Wa ł cz

S ławno

Ś widwin

DrawskoPomorskie

Bia łogardTczew

Kartuzy

Pi łaToru ń

Koszalin

My ś lib ó rz

Gryfino Pyrzyce


Ł obez

Ko łobrzeg

Gryfice

Police Goleni ó w

Kamie ńPomorski

Choszczno

Wrze ś nia

Ś rodaWielkopolska

Wolsztyn


NowyTomy ś l



Ś wiebodzin

S łubiceSul ę cin

Mi ę dzyrzecz


Ż nin

Mogilno

Inowroc ław

Radziej ó w


Lipno

Wierusz ó w

Pabianice

Be ł chat ó w

Brzeziny

Ł owicz

Kutno

Turek

Ko ło

S łupca

Gniezno

K ę pno

Ostrzesz ó w



Konin


Ko ś cian

KrotoszynRawicz

Gosty ń


Trzebnica

Milicz

Ole ś nica

O ława

Strzelin

K łodzko


Dzier ż oni ó w


Lubin

Polkowice

G łog ó w G ó ra

Wo łó w

Nysa

Prudnik

G łubczyce


Krapkowice

Brzeg

Namys łó w

Racib ó rz

Legnica

JeleniaG ó ra

Leszno

Wielu ń

Zdu ń skaWola

Ł ask

ZgierzPodd ę bice

Łę czycaŚ rem

Ż ary Ż aga ń

KrosnoOdrza ń skie


Z łotoryjaLuba ń

Boles ławiec

Zgorzelec

StrzelceOpolskie

Olesno

Kluczbork

Lubliniec

Wa łbrzych

ZielonaG ó ra

Sieradz


Ś lą ski

TarnowskieG ó ry

Zawiercie

Myszk ó w

K łobuck

Cz ę stochowa

Kalisz

Ż ywiecCieszyn


SuchaBeskidzka

Wadowice

O ś wi ę cim

Chrzan ó w

Bielsko--Bia ła

Stasz ó w

Busko--Zdr ó j

KazimierzaWielka

Pi ń cz ó w

J ę drzej ó w

W łoszczowa

Zakopane

NowyTarg

Limanowa

BrzeskoBochnia

Proszowice

Wieliczka

My ś lenice

Miech ó w

Nowy Sącz

Tarnów

Łosice

Ryki

Olkusz

Łomża

Ś winouj ś cie

Pszczyna

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 44

Dzi

eciU

lmów

.Dow

ódca

ek

sped

ycji

karn

ejp

or.E

ilert

D

ieke

nka

załj

eza

bić,

żeby

–

jak

twie

rdzi

ł–m

iesz

kańc

yM

arko

wej

nie

mie

lizn

imi

kłop

otu.

Ze z

bior

ów M

ateu

-sz

a Sz

pytm

y.

Ukr

ywaj

ący

sięw

dom

uU

lmów

Sza

llow

ieb

rali

udzi

ałw

pra

cach

gos

po-

dars

kich

.Ze z

bior

ów M

ateu

sza

Szpy

tmy.

Wik

toria

iJó

zefU

lmow

ie.O

dpo

łow

y19

42r.

do

mar

ca19

44r.

Ul-

mow

ieo

piek

owal

isię

nie

tylk

osz

eści

orgi

emd

ziec

i,al

eta

kże

ośm

ior-

giem

ukr

ywaj

ącyc

hsię

wic

hgo

spod

arst

wie

Żyd

ówz

rodz

inS

zalló

w

iGol

dman

ów.U

lmow

iew

razz

prz

ebyw

ając

ymiw

ich

dom

uŻy

dam

izo

stal

iroz

strz

elan

i24

mar

ca19

44r.

Ze z

bior

ów M

ateu

sza

Szpy

tmy.

Bydg

oszc

z

Gda

ńsk

Gor

zów

Wie

lkop

olsk

i

Pozn

ań

Szcz

ecin

Kiel

ce

Krak

ów

Opo

le

Wro

cław

Łódź

Kato

wic

e

Ols

ztyn

Kolno

Sokó

łkaMo

ńki

Graje

wo

Augu

stó

w

Sejny

Ełk

Oleck

o

Pisz

Gołd

ap

Giży

cko

Suwa

łki

Siemi

atycze

Hajnó

wka

Białys

tok

Denis

ki

Bielsk

Podla

ski

Wyso

kieMa

zowi

eckie

Zamb

rów

Pułtu

skWy

szków

Ostró

w Ma

zowi

ecka

Mak

ów

Mazo

wieck

i

Prza

snysz

Ciech

anó

w

Pło

ńsk

Sierp

c

Mła

waŻ

urom

in

Ostro

łęka

Węg

orze

wo

Mrą

gowo

Kęt

rzyn

Szczy

tno

Nidz

ica

Dzia

łdow

o

Nowe

Mias

toLu

baws

kie

Ostr

óda

Lidzb

ark

Warm

iń

ski

Barto

szyce

Bran

iewo

Elbl

ąg

Kwidz

ynSztum

Malbo

rk

Nowy

Dw

ór

Gda

ńsk

i Iława

Rypin

Golub

--D

obrzy

ń

Brod

nica

Soko

łów Po

dlask

i

Węgr

ówWo

łomin

Warsz

awa Mińs

k Maz

owiec

kiOt

wock

Oża

ró

wMa

zowi

ecki

Prus

zkó

wGr

odzis

kMa

zowi

ecki

Legio

nowo

Siedlc

e

Garw

olin

Gró

jec

Piasec

zno

Nowy

Dw

ór

Mazo

wieck

i

Soch

acze

w

Gosty

nin

Żyra

rdó

w

Rawa

Mazo

wieck

a

Łukó

w

Lipsk

o

Zwole

ńSz

ydło

wiec

Przy

such

a

Biało

brze

giKo

zienic

e

Opocz

no

Toma

szó

wMa

zowi

ecki

Ostro

wiec

Świę

tokrzy

ski

Stara

chow

ice

Skar

żysk

o--K

amien

naKo

ńsk

ie

Piotrk

ów

Tryb

unals

ki

Rado

m

Sand

omier

z

Opat

ów

Toma

szó

wLu

belsk

iHrub

ieszó

w

Biłgo

raj

Jan

ów

Lube

lski

Kraś

nikKr

asny

staw

Łęczn

a

Opole

Lube

lskie

Puław

yLu

bartó

w

Włod

awa

Parcz

ew

Radz

yń Po

dlask

i

Nisk

o

Zamo

ść

Chełm

Biała

Podla

ska

Tarn

obrze

g

Gorli

ce

Dąbr

owa

Tarn

owsk

a

Świdn

ikLu

blin

Luba

czów

Prze

worsk Ja

rosła

w

Ustrz

yki D

olne

Sano

kLe

sko

Brzo

zówMa

rkow

a

JasłoRo

pczy

ce

Dębic

a

Miele

cKo

lbuszo

wa

Łańc

utLeża

jsk

Stalow

a Wola

Prze

myśl

Rzesz

ów

Kros

no

Strzy

żów

Szcze

cinek

Człu

chó

w

Byt

ów

Kośc

ierzy

na

Chojn

ice

Staro

gard

Gda

ńsk

iPrus

zczGd

ań

ski

Puck

Wejhe

rowo

Lębo

rk

Nak

łona

d Note

cią

Wą

brze

źno

Che

łmno

Świec

ieSę

pó

lnoKr

ajeń

skie

Tuch

ola

Zło

tów

Grud

zią

dz

Sopo

tGd

ynia

Słup

sk

WałczSł

awno

Świdw

in Draw

sko

Pomo

rskie

Biało

gard

Tczew

Kartu

zy

Piła

Toru

ń

Kosza

lin

Myśl

ibó

rz

Gryfi

noPy

rzyce

Starg

ard

Szcze

ciń

ski

Łobe

z

Koło

brze

g

Gryfi

ce

Polic

eGo

leni

ów

Kami

eń

Pomo

rski

Chos

zczno

Wrze

śnia

Środ

aWi

elkop

olska

Wolsz

tyn

Grod

zisk

Wielk

opols

ki

Nowy

Tomy

śl

Międ

zych

ódSz

amotu

łyOb

ornik

i

Wą

grow

iecCz

arnk

ów

Chod

zież

Świeb

odzin

Słub

iceSu

lęc

in Międ

zyrze

cz

Strze

lceKr

ajeń

skie

Żnin

Mogil

noInowr

ocła

w

Radz

iejó

w

Aleks

andr

ów

Kujaw

ski

Lipno

Wieru

szó

w

Pabia

nice

Bełch

ató

w

Brze

ziny

Łowi

cz

Kutno

Turek

Koło

Słup

ca

Gniez

no

Kęp

no

Ostrz

eszó

w

Ostr

ów

Wielk

opols

ki

Plesze

wSk

iernie

wice

Konin

Wło

cła

wek

Płock

Kośc

ian

Kroto

szyn

Rawi

cz

Gosty

ń

Jaro

cinWs

chow

aNo

waSó

l

Trze

bnicaMilic

z

Ole

śnica

Oła

wa

Strze

lin

Kło

dzko

Zą

bkow

iceŚl

ąsk

ie

Dzier

żoni

ów

Świdn

icaKa

mien

naG

óra

Lubin

Polko

wiceG

łog

ów

Gó

ra Wołó

w

Nysa

Prud

nik

Głu

bczy

ce

Kęd

zierzy

n--K

oźl

e

Krap

kowi

ce

Brze

gNamy

słó

w

Racib

órz

Legn

ica

Jelen

iaG

óra

Leszn

o

Wielu

ńZdu

ńsk

aWo

la

Łask

Zgier

zPo

ddęb

ice

Łęczy

caŚr

em

Żar

yŻ

aga

ń

Kros

noOd

rzań

skie

Środ

aŚl

ąsk

aJa

wor

Zło

toryja

Luba

ńBoles

ławi

ec

Zgor

zelec

Strze

lceOp

olskie

Olesn

o

Kluczb

ork

Lubli

niec

Wałb

rzych

Zielon

aG

óra

Siera

dz

Paj

ęczn

oRa

doms

koLw

ówe

kŚl

ąsk

i

Tarn

owsk

ieG

óry

Zawi

ercie

Myszk

ów

Kło

buck

Częs

tocho

wa

Kalis

z

Żyw

iecCie

szyn

Wodz

isła

w Śl

ąsk

i

Such

aBe

skidz

ka

Wado

wice

Ośw

ięcim

Chrza

nó

w

Bielsk

o--B

iała

Stasz

ów

Busk

o--Z

dró

j

Kazim

ierza

Wielk

a

Piń

czó

w

Jędr

zej

ów

Wło

szczo

wa

Zako

paneNo

wyTa

rgLiman

owa

Brze

sko

Boch

nia

Pros

zowi

ce

Wieli

czka

Myś l

enice

Miech

ów

Nowy

SączTa

rnów

Łosic

e

Ryki

Olku

sz

Łomż

a

Świno

ujśc

ie

Pszcz

yna

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 45

Hel

ena

iJan

Cw

ynar

owie

zc

órką

Cze

sław

ą.U

kryw

ając

ysię

un

ich

Abr

aham

Seg

al(R

o-m

ekK

alisz

ewsk

i)w

spom

ina,

że

byli

dla

nieg

oja

kdr

uga

rodz

ina.

Zb

iory

pry

wat

ne.

Trzy

nast

olet

niA

brah

amS

egal

wm

un-

durz

ear

mii

czec

hosło

wac

kiej

,prz

ez

któr

ązo

stał

prz

ygar

nięt

yni

edłu

gop

oop

uszc

zeni

upa

ństw

aC

wyn

arów

.W

rand

zefr

ajtr

aw

gru

dniu

1945

r.

trafi

łdo

siero

cińc

aw

Pra

dze

czes

kiej

.Zb

iory

pry

wat

ne.

Abr

aham

Seg

alcz

ęsto

prz

yjeż

dża

doP

olsk

izży

-do

wsk

ąm

łodz

ieżą

ipo

kazu

jeim

,opr

óczO

świę

ci-

mia

iLe

żajsk

a,ta

kże

dom

Cw

ynar

ów.N

azd

jęci

u

wM

arko

wej

pod

czas

ods

łoni

ęcia

pom

nika

Ulm

ów

wro

ku2

004.

Fot

. Igo

r Wito

wic

z.

Bydg

oszc

z

Gda

ńsk

Gor

zów

Wie

lkop

olsk

i

Pozn

ań

Szcz

ecin

Kiel

ce

Krak

ów

Opo

le

Wro

cław

Łódź

Kato

wic

e

Ols

ztyn

Kolno

Sokó

łkaMo

ńki

Graje

wo

Augu

stó

w

Sejny

Ełk

Oleck

o

Pisz

Gołd

ap

Giży

cko

Suwa

łki

Siemi

atycze

Hajnó

wka

Białys

tok

Denis

ki

Bielsk

Podla

ski

Wyso

kieMa

zowi

eckie

Zamb

rów

Pułtu

skWy

szków

Ostró

w Ma

zowi

ecka

Mak

ów

Mazo

wieck

i

Prza

snysz

Ciech

anó

w

Pło

ńsk

Sierp

c

Mła

waŻ

urom

in

Ostro

łęka

Węg

orze

wo

Mrą

gowo

Kęt

rzyn

Szczy

tno

Nidz

ica

Dzia

łdow

o

Nowe

Mias

toLu

baws

kie

Ostr

óda

Lidzb

ark

Warm

iń

ski

Barto

szyce

Bran

iewo

Elbl

ąg

Kwidz

ynSztum

Malbo

rk

Nowy

Dw

ór

Gda

ńsk

i Iława

Rypin

Golub

--D

obrzy

ń

Brod

nica

Soko

łów Po

dlask

i

Węgr

ówWo

łomin

Warsz

awa Mińs

k Maz

owiec

kiOt

wock

Oża

ró

wMa

zowi

ecki

Prus

zkó

wGr

odzis

kMa

zowi

ecki

Legio

nowo

Siedlc

e

Garw

olin

Gró

jec

Piasec

zno

Nowy

Dw

ór

Mazo

wieck

i

Soch

acze

w

Gosty

nin

Żyra

rdó

w

Rawa

Mazo

wieck

a

Łukó

w

Lipsk

o

Zwole

ńSz

ydło

wiec

Przy

such

a

Biało

brze

giKo

zienic

e

Opocz

no

Toma

szó

wMa

zowi

ecki

Ostro

wiec

Świę

tokrzy

ski

Stara

chow

ice

Skar

żysk

o--K

amien

naKo

ńsk

ie

Piotrk

ów

Tryb

unals

ki

Rado

m

Sand

omier

z

Opat

ów

Toma

szó

wLu

belsk

iHrub

ieszó

w

Biłgo

raj

Jan

ów

Lube

lski

Kraś

nikKr

asny

staw

Łęczn

a

Opole

Lube

lskie

Puław

yLu

bartó

w

Włod

awa

Parcz

ew

Radz

yń Po

dlask

i

Nisk

o

Zamo

ść

Chełm

Biała

Podla

ska

Tarn

obrze

g

Gorli

ce

Dąbr

owa

Tarn

owsk

a

Świdn

ikLu

blin

Luba

czów

Prze

worsk Ja

rosła

w

Ustrz

yki D

olne

Sano

kLe

sko

Brzo

zówMa

rkow

a

JasłoRo

pczy

ce

Dębic

a

Miele

cKo

lbuszo

wa

Łańc

utLeża

jsk

Stalow

a Wola

Prze

myśl

Rzesz

ów

Kros

no

Strzy

żów

Szcze

cinek

Człu

chó

w

Byt

ów

Kośc

ierzy

na

Chojn

ice

Staro

gard

Gda

ńsk

iPrus

zczGd

ań

ski

Puck

Wejhe

rowo

Lębo

rk

Nak

łona

d Note

cią

Wą

brze

źno

Che

łmno

Świec

ieSę

pó

lnoKr

ajeń

skie

Tuch

ola

Zło

tów

Grud

zią

dz

Sopo

tGd

ynia

Słup

sk

WałczSł

awno

Świdw

in Draw

sko

Pomo

rskie

Biało

gard

Tczew

Kartu

zy

Piła

Toru

ń

Kosza

lin

Myśl

ibó

rz

Gryfi

noPy

rzyce

Starg

ard

Szcze

ciń

ski

Łobe

z

Koło

brze

g

Gryfi

ce

Polic

eGo

leni

ów

Kami

eń

Pomo

rski

Chos

zczno

Wrze

śnia

Środ

aWi

elkop

olska

Wolsz

tyn

Grod

zisk

Wielk

opols

ki

Nowy

Tomy

śl

Międ

zych

ódSz

amotu

łyOb

ornik

i

Wą

grow

iecCz

arnk

ów

Chod

zież

Świeb

odzin

Słub

iceSu

lęc

in Międ

zyrze

cz

Strze

lceKr

ajeń

skie

Żnin

Mogil

noInowr

ocła

w

Radz

iejó

w

Aleks

andr

ów

Kujaw

ski

Lipno

Wieru

szó

w

Pabia

nice

Bełch

ató

w

Brze

ziny

Łowi

cz

Kutno

Turek

Koło

Słup

ca

Gniez

no

Kęp

no

Ostrz

eszó

w

Ostr

ów

Wielk

opols

ki

Plesze

wSk

iernie

wice

Konin

Wło

cła

wek

Płock

Kośc

ian

Kroto

szyn

Rawi

cz

Gosty

ń

Jaro

cinWs

chow

aNo

waSó

l

Trze

bnicaMilic

z

Ole

śnica

Oła

wa

Strze

lin

Kło

dzko

Zą

bkow

iceŚl

ąsk

ie

Dzier

żoni

ów

Świdn

icaKa

mien

naG

óra

Lubin

Polko

wiceG

łog

ów

Gó

ra Wołó

w

Nysa

Prud

nik

Głu

bczy

ce

Kęd

zierzy

n--K

oźl

e

Krap

kowi

ce

Brze

gNamy

słó

w

Racib

órz

Legn

ica

Jelen

iaG

óra

Leszn

o

Wielu

ńZdu

ńsk

aWo

la

Łask

Zgier

zPo

ddęb

ice

Łęczy

caŚr

em

Żar

yŻ

aga

ń

Kros

noOd

rzań

skie

Środ

aŚl

ąsk

aJa

wor

Zło

toryja

Luba

ńBoles

ławi

ec

Zgor

zelec

Strze

lceOp

olskie

Olesn

o

Kluczb

ork

Lubli

niec

Wałb

rzych

Zielon

aG

óra

Siera

dz

Paj

ęczn

oRa

doms

koLw

ówe

kŚl

ąsk

i

Tarn

owsk

ieG

óry

Zawi

ercie

Myszk

ów

Kło

buck

Częs

tocho

wa

Kalis

z

Żyw

iecCie

szyn

Wodz

isła

w Śl

ąsk

i

Such

aBe

skidz

ka

Wado

wice

Ośw

ięcim

Chrza

nó

w

Bielsk

o--B

iała

Stasz

ów

Busk

o--Z

dró

j

Kazim

ierza

Wielk

a

Piń

czó

w

Jędr

zej

ów

Wło

szczo

wa

Zako

paneNo

wyTa

rgLiman

owa

Brze

sko

Boch

nia

Pros

zowi

ce

Wieli

czka

Myś l

enice

Miech

ów

Nowy

SączTa

rnów

Łosic

e

Ryki

Olku

sz

Łomż

a

Świno

ujśc

ie

Pszcz

yna


KatarzynaKalwińskazukrywanymmałżeństwemżydowskiegopochodzenia,EdmundemiFryderykąKesslerami.ŁącznieKatarzynaiWojciechKalwińscyukrywaliwpodziemnymbunkrzenaterenieswojegogospodarstwanaobrzeżachLwowa24Żydów.Wratowaniupomagałyteżichdzieci.W1967r.rodzinaKalwińskichzostałauhonorowanamedalem„SprawiedliwiwśródNarodówŚwiata”.Zbiory The United States Holocaust Memorial Museum.

MagdalenaKąkolzeswoimmężemJanemukrywałaprzezponaddwalatażydowskądziewczynkęoimieniuRegina(Renata).W1984r.Kąkolowiezostaliuhonorowanimeda-lem„SprawiedliwiwśródNarodówŚwiata”.Nazdjęciuodlewej:MagdalenaKąkol(Mielniczek)ijejbratStanisław.UdołusiedziichmatkaReginaMielniczekzwnuczkąiukrywanążydowskądziewczynką(poprawej).Ze zbiorów Romualda Zwonarza.

Ustrzyki DolneLesko

Sanok

LwówPrzemyśl

DrohobyczStryj

Stanisławów (Iwano-Frankowsk)

RzeszówKamionka Strumiłowa

Rawa RuskaBrody

Złoczów

Sambor

Turka

Lubaczów

Tomaszów Lubelski

PrzeworskJarosław

Brzozów

Łańcut

Leżajsk

Stalowa Wola

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 47

Mad

zia

(Mic

hla)

Str

zelc

zyk,

oc

alon

azb

iało

stoc

kieg

oge

tta

prze

zsw

ego

polsk

iego

męż

a,

ukry

wan

aw

pod

biał

osto

ckie

jm

iejsc

owoś

ciK

owal

e.N

azd

ję-

ciu

znow

ona

rodz

onym

syne

m

Mar

iane

mo

raza

dopt

owan

ącó

rką

Ann

ą,d

ziew

czyn

kąży

-do

wsk

iego

poc

hodz

enia

,któ

rą

ukry

wał

aw

czas

ieo

kupa

cji.

Zbio

ry Th

e Uni

ted

Stat

es H

olo-

caus

t Mem

oria

l Mus

eum

.

Hel

ena

Kwar

ciak

-Włó

czko

wsk

a(z

lew

ej)i

jej

podo

piec

zna

Luba

Lew

in,Ż

ydów

kau

kryw

ana

wK

rako

wie

wla

tach

1941

–194

2.Z

djęc

iew

yko-

nane

po

1945

r.A

rchi

wum

IPN

.

Bydg

oszc

z

Gda

ńsk

Gor

zów

Wie

lkop

olsk

i

Pozn

ań

Szcz

ecin

Kiel

ce

Opo

le

Wro

cław

Łódź

Kato

wic

e

Ols

ztyn

Kolno

Sokó

łka

Mońk

i

Graje

wo

Augu

stó

w

Sejny

Ełk

Oleck

o

Pisz

Gołd

ap

Giży

cko

Suwa

łki Sie

miaty

cze

Hajnó

wka

Białys

tok

Kowa

le

Bielsk

Podla

ski

Wyso

kieMa

zowi

eckie

Zamb

rów

Pułtu

skWy

szków

Ostró

w Ma

zowi

ecka

Mak

ów

Mazo

wieck

i

Prza

snysz

Ciech

anó

w

Pło

ńsk

Sierp

c

Mła

waŻ

urom

in

Ostro

łęka

Węg

orze

wo

Mrą

gowo

Kęt

rzyn

Szczy

tno

Nidz

ica

Dzia

łdow

o

Nowe

Mias

toLu

baws

kie

Ostr

óda

Lidzb

ark

Warm

iń

ski

Barto

szyce

Bran

iewo

Elbl

ąg

Kwidz

ynSztum

Malbo

rk

Nowy

Dw

ór

Gda

ńsk

i Iława

Rypin

Golub

--D

obrzy

ń

Brod

nica

Soko

łów

Podla

ski

Węgr

ówWo

łomin

Warsz

awa Mińs

k Maz

owiec

kiOt

wock

Oża

ró

wMa

zowi

ecki

Prus

zkó

wGr

odzis

kMa

zowi

ecki

Legio

nowo

Siedlc

e

Garw

olin

Gró

jec

Piasec

zno

Nowy

Dw

ór

Mazo

wieck

i

Soch

acze

w

Gosty

nin

Żyra

rdó

w

Rawa

Mazo

wieck

a

Łukó

w

Lipsk

o

Zwole

ńSz

ydło

wiec

Przy

such

a

Biało

brze

giKo

zienic

e

Opocz

no

Toma

szó

wMa

zowi

ecki

Ostro

wiec

Świę

tokrzy

ski

Stara

chow

ice

Skar

żysk

o--K

amien

naKo

ńsk

ie

Piotrk

ów

Tryb

unals

ki

Rado

m

Sand

omier

z

Opat

ów

Toma

szó

wLu

belsk

iHrub

ieszó

w

Biłgo

raj

Jan

ów

Lube

lski

Kraś

nikKr

asny

staw

Łęczn

a

Opole

Lube

lskie

Puław

yLu

bartó

w

Włod

awa

Parcz

ew

Radz

yń Po

dlask

i

Nisk

o

Zamo

ść

Chełm

Biała

Podla

ska

Tarn

obrze

g

Gorli

ce

Dąbr

owa

Tarn

owsk

a

Świdn

ikLu

blin

Luba

czów

Prze

worsk Ja

rosła

w

Ustrz

yki D

olne

Sano

kLe

sko

Brzo

zów

Lwów

JasłoRo

pczy

ce

Dębic

a

Miele

cKo

lbuszo

wa

Łańc

utLeża

jsk

Stalow

a Wola

Prze

myśl

Rzesz

ów

Kros

no

Strzy

żów

Szcze

cinek

Człu

chó

w

Byt

ów

Kośc

ierzy

na

Chojn

ice

Staro

gard

Gda

ńsk

iPrus

zczGd

ań

ski

Puck

Wejhe

rowo

Lębo

rk

Nak

łona

d Note

cią

Wą

brze

źno

Che

łmno

Świec

ieSę

pó

lnoKr

ajeń

skie

Tuch

ola

Zło

tów

Grud

zią

dz

Sopo

tGd

ynia

Słup

sk

WałczSł

awno

Świdw

in Draw

sko

Pomo

rskie

Biało

gard

Tczew

Kartu

z y

Piła

Toru

ń

Kosza

lin

Myśl

ibó

rz

Gryfi

noPy

rzyce

Starg

ard

Szcze

ciń

ski

Łobe

z

Koło

brze

g

Gryfi

ce

Polic

eGo

leni

ów

Kami

eń

Pomo

rski

Chos

zczno

Wrze

śnia

Środ

aWi

elkop

olska

Wolsz

tyn

Grod

zisk

Wielk

opols

ki

Nowy

Tomy

śl

Międ

zych

ódSz

amotu

łyOb

ornik

i

Wą

grow

iecCz

arnk

ów

Chod

zież

Świeb

odzin

Słub

iceSu

lęc

in Międ

zyrze

cz

Strze

lceKr

ajeń

skie

Żnin

Mogil

noInowr

ocła

w

Radz

iejó

w

Aleks

andr

ów

Kujaw

ski

Lipno

Wieru

szó

w

Pabia

nice

Bełch

ató

w

Brze

ziny

Łowi

cz

Kutno

Turek

Koło

Słup

ca

Gniez

no

Kęp

no

Ostrz

eszó

w

Ostr

ów

Wielk

opols

ki

Plesze

wSk

iernie

wice

Konin

Wło

cła

wek

Płock

Kośc

ian

Kroto

szyn

Rawi

cz

Gosty

ń

Jaro

cinWs

chow

aNo

waSó

l

Trze

bnicaMilic

z

Ole

śnica

Oła

wa

Strze

lin

Kło

dzko

Zą

bkow

iceŚl

ąsk

ie

Dzier

żoni

ów

Świdn

icaKa

mien

naG

óra

Lubin

Polko

wiceG

łog

ów

Gó

ra Wołó

w

Nysa

Prud

nik

Głu

bczy

ce

Kęd

zierzy

n--K

oźl

e

Krap

kowi

ce

Brze

gNamy

słó

w

Racib

órz

Legn

ica

Jelen

iaG

óra

Leszn

o

Wielu

ńZdu

ńsk

aWo

la

Łask

Zgier

zPo

ddęb

ice

Łęczy

caŚr

em

Żar

yŻ

aga

ń

Kros

noOd

rzań

skie

Środ

aŚl

ąsk

aJa

wor

Zło

toryja

Luba

ńBoles

ławi

ec

Zgor

zelec

Strze

lceOp

olskie

Olesn

o

Kluczb

ork

Lubli

niec

Wałb

rzych

Zielon

aG

óra

Siera

dz

Paj

ęczn

oRa

doms

koLw

ówe

kŚl

ąsk

i

Tarn

owsk

ieG

óry

Zawi

ercie

Myszk

ów

Kło

buck

Częs

tocho

wa

Kalis

z

Żyw

iecCie

szyn

Wodz

isła

w Śl

ąsk

i

Such

a Besk

idzka

Wado

wice

Ośw

ięcim

Chrza

nó

w

Bielsk

o--B

iała

Staszó

wBu

sko-

-Zdr

ój

Kazim

ierza

Wielk

a

Pińczó

w

Pław

owice

Jędr

zejów

Wło

szczo

wa

Zako

paneNo

wyTa

rg

Liman

owa

Brze

sko

Boch

nia

Pros

zowi

ce

Krak

ów

Wieli

czka

Myśle

niceMi

echów

Nowy

Sącz

Tarn

ów

Łosic

e

Ryki

Olku

sz

Łomż

a

Świno

ujśc

ie

Pszcz

yna


Żydówukrywalitakżeprzedstawicieleziemiaństwa.LudwikHieronimMorstin(nazdjęciu)wczasieokupacjiukrywałwswoimpałacuwPławowicachArnoldaSzyfmana,twórcęTeatruPolskiegowWarszawie,apowojniejegodyrektora.Ze zbiorów Michała Żółtowskiego.

Bydgoszcz

Gdańsk

GorzówWielkopolski

Poznań

Szczecin

Kielce

Opole

Wrocław

Łódź

Katowice

Olsztyn


Grajewo

August ó w

Sejny

E łk

Olecko

Pisz

Go łdap

Gi ż ycko

Suwa łki

Siemiatycze

Hajnówka

Białystok

Deniski

Bielsk Podlaski

WysokieMazowieckie

Zambrów

Pu ł tusk Wyszków

Ostrów Mazowiecka

Mak ó wMazowiecki

Przasnysz

Ciechan ó w

P ło ń sk

Sierpc

M ławaŻ uromin

Ostrołęka

W ę gorzewo

Mr ą gowo

K ę trzyn

Szczytno

Nidzica

Dzia łdowo

NoweMiastoLubawskie

Ostr ó da


BartoszyceBraniewo

Elbl ą g

Kwidzyn

Sztum

Malbork


I ława

Rypin

Golub--Dobrzy ń

Brodnica

Sokołów Podlaski

WęgrówWołomin

Warszawa




Legionowo

Siedlce

GarwolinGr ó jec

Piaseczno


Sochaczew

Gostynin

Ż yrard ó w

RawaMazowiecka

Łuków

Lipsko

ZwoleńSzyd łowiec

Przysucha


Opoczno




Ko ń skie


Radom

Sandomierz

Opat ó w

Tomasz ó wLubelski

Hrubieszów

Biłgoraj

Jan ó w Lubelski

Kraśnik Krasnystaw

Łęczna

OpoleLubelskie

PuławyLubartów

WłodawaParczew

Radzyń Podlaski

Nisko

Zamo ść

Chełm

Biała Podlaska

Tarnobrzeg

Gorlice

Dąbrowa Tarnowska

ŚwidnikLublin

Lubaczów

Przeworsk

Jarosław

Ustrzyki Dolne

Sanok Lesko

BrzozówLwów

Jasło

Ropczyce

Dębica

Mielec Kolbuszowa

ŁańcutLeżajsk

Stalowa Wola

Przemyśl

Rzeszów

Krosno

Strzyżów



Chojnice

StarogardGda ń ski

PruszczGda ń ski

Puck

WejherowoL ę bork


W ą brze ź no

Che łmno


Tuchola

Z łot ó w

Grudzi ą dz

SopotGdyniaS łupsk

Wa ł cz

S ławno

Ś widwin

DrawskoPomorskie

Bia łogardTczew

Kartuzy

Pi łaToru ń

Koszalin

My ś lib ó rz

Gryfino Pyrzyce


Ł obez

Ko łobrzeg

Gryfice

Police Goleni ó w

Kamie ńPomorski

Choszczno

Wrze ś nia

Ś rodaWielkopolska

Wolsztyn


NowyTomy ś l



Ś wiebodzin

S łubiceSul ę cin

Mi ę dzyrzecz


Ż nin

Mogilno

Inowroc ław

Radziej ó w


Lipno

Wierusz ó w

Pabianice

Be ł chat ó w

Brzeziny

Ł owicz

Kutno

Turek

Ko ło

S łupca

Gniezno

K ę pno

Ostrzesz ó w



Konin


Ko ś cian

KrotoszynRawicz

Gosty ń


Trzebnica

Milicz

Ole ś nica

O ława

Strzelin

K łodzko


Dzier ż oni ó w


Lubin

Polkowice

G łog ó w G ó ra

Wo łó w

Nysa

Prudnik

G łubczyce


Krapkowice

Brzeg

Namys łó w

Racib ó rz

Legnica

JeleniaG ó ra

Leszno

Wielu ń

Zdu ń skaWola

Ł ask

ZgierzPodd ę bice

Łę czycaŚ rem

Ż ary Ż aga ń

KrosnoOdrza ń skie


Z łotoryjaLuba ń

Boles ławiec

Zgorzelec

StrzelceOpolskie

Olesno

Kluczbork

Lubliniec

Wa łbrzych

ZielonaG ó ra

Sieradz


Ś lą ski

TarnowskieG ó ry

Zawiercie

Myszk ó w

K łobuck

Cz ę stochowa

Kalisz

Ż ywiecCieszyn


Sucha Beskidzka

Wadowice

O ś wi ę cim

Chrzan ó w

Bielsko--Bia ła


KazimierzaWielka

Pińczów

Pławowice

Jędrzejów

W łoszczowa

Zakopane

NowyTarg

Limanowa

BrzeskoBochnia

Proszowice

Kraków

WieliczkaMyślenice

Miechów

Nowy Sącz

Tarnów

Łosice

Ryki

Olkusz

Łomża

Ś winouj ś cie

Pszczyna


Wmarcu1943r.MariaPrzewalskaijejsynStefanprzyjęlipodswójdachżydowskądziewczynkę–JaninęSchrager(późniejNinaVardi)–prze-szmuglowanązlikwidowanegogettakrakowskiego,apóźniejprzewiezionądoWarszawy.MimożewcześniejnieznaliNiny,traktowalijąjakczłonkarodziny.Przezpółtorarokupobytudziewczynkiwichdomudbalinietylkoojejbezpieczeństwo,alerównieżedukację.PowojnieNinaVardinawiązałakontaktzeswoimidobroczyńcamiiutrzymywałagonawetpowyjeździedoIzraela.Dziękijejstaraniomwstyczniu1985r.Przewalscyzostaliodznacze-nimedalemSprawiedliwiwśródnarodówświata.MariaPrzewalskaażdośmierciwwieku102lattraktowałaNinęjakwłasnąwnuczkęiodmawiałaprzyjęciajakiegokolwiekwynagrodzeniazauratowaniejejżycia.Ze zbiorów Wojciecha Czaplickiego.

MariaPrzewalska drStefanPrzewalski

NinaVardi(JaninaSchrager),1945r.



Al. Jana Pawła II

Marszałkowska

Marszałkowska

Świętokrzyska

Świętokrzyska

Tamka

Aleja 3 Maja

Aleja Waszyngtona

Grochowska

Grochowska

Ostrobramska



Wybrzeże Gdańskie

Wybrzeże Helskie

Targowa

Prosta

Kasprzaka

Wolska

Leszno

Górczewska

Obozowa


Towarowa

Al. Jerozolimskie

Al. Jerozolimskie

Gróje

cka

Gróje

cka

Żwirk

i i Wi

gury

Wołoska

Puławska

Belwederska

Gagarina

Czerniakowska

Solec

Wał Miedzeszyński

Banacha

Racławicka

Raszy

ńska



Okop

owa

Słomińskiego

Stołeczna

Mickiewicza

Gen. Andersa

Powązkowska


Wiejska

Frasca

tiPrusaNowogrodzka

Nowogrodzka

Wspólna

WspólnaHoża

Hoża

Emilii Plater

Emilii Plater

(Zielna)

Zielna

(Wielka)

(Sosnowa)

(Złota)

Złota

Złota

Złota

(Sienna)(Śliska)

Sienna

Sienna

Łucka

Grzybowska

Chłodna

Chłodna

ZimnaOrla


ralna

Krochmalna


Graniczna

Granic

zna

Królewska

Kredytowa

WareckaMoniuszki

Sienkiewicza

Mazowiecka

CzackiegoJasna

Nowy Świat


RysiaPróżna

Pereca (Ceglana)

Srebrna

Kolejowa

Hrubieszowska

Kolejowa

Szarych Szeregów

Karolkowa

Karolkowa

Przyo

kopo

wa

Przyo

kopo

wa

Platynowa

ŚliskaPańska

Twarda

Twarda

(Chmielna)

ChmielnaFoksal

Szczygla

Oboźna

Karowa

Bednarska

KopernikaSewerynów

Topiel

Browarna

Furmańska

Dobra

Dobra

ZajęczaDrewniana

Leszczyń

skaLipo

waWiślanaGęsta

Dynasy

Smolna

ChmielnaŻelazna

Żelazna

Żelazna

Waliców

Wronia

Miedziana

Poznańska Wilcza


Górnośląska

Górnośląska

Jazdów

Lennona

Matejki

Piękna (Piusa XI)

Koszykowa

KoszykowaKoszykowa

Filtrowa Rekto

rska

Śniadeck

ich

FiltrowaFiltrowa

Asnyka

Tarczy

ńska

Mochnackiego



PasteuraWinnicka

Rokosowska

Siewierska

Białob

rzeska

Białob

rzeska

Dorot

owska

Szczęś

liwick

a

Częstochowska

Kopińska


Fińska

Leszowa

Ondraszka

Langiewicza

Oczki

Krzyw

ickieg

o (Su

cha)

Łęczy

cka


Krucza

Bracka

Bracka

Widok

Moko

towska

Al. Ujazdowskie

Chopina

Al. Róż

Lwow

ska





Al. Jana Pawła II

Marszałkowska

Marszałkowska

Świętokrzyska


Tamka

Aleja 3 Maja

Aleja Waszyngtona

Grochowska

Grochowska

Ostrobramska



Wybrzeże Gdańskie

Wybrzeże Helskie

Targowa

Prosta

Kasprzaka

Wolska

Leszno

Górczewska

Obozowa


Towarowa

Al. Jerozolimskie

Al. Jerozolimskie

Gróje

cka

Gróje

cka

Żwirk

i i Wi

gury

Wołoska

Puławska

Belwederska

Gagarina

Czerniakowska

Solec

Wał Miedzeszyński

Banacha

Racławicka

Raszy

ńska



Okop

owa

Słomińskiego

Stołeczna

Mickiewicza

Gen. Andersa

Powązkowska

Akademicka 3


ŻydowscyuciekinierzyzobozuwWólcePełkińskiej–pierwszyzprawejEmilSzrek(BronisławFrankowski).Ze zbiorów rodziny Lechów.

StanisławiTeresaPieniążekzMaćkówki.Podczasokupa-cjiukrywaliżydowskiegochłopcaEmilaSzreka(wówczasnazywałsięBronisławFrankowski).PrzeżyłonokupacjęidokońcażyciamieszkałwPolsce.Pozostałwpamięcimłodszegopokoleniapolskiejrodzinyjako„WujekBro-nek”.Ze zbiorów rodziny Lechów.

Bydgoszcz

Gdańsk

GorzówWielkopolski

Poznań

Szczecin

Kielce

Opole

Wrocław

Łódź

Katowice

Olsztyn

Kolno

Sokółka

Mońki

Grajewo

August ó w

Sejny

E łk

Olecko

Pisz

Go łdap

Gi ż ycko

Suwa łki

Siemiatycze

Hajnówka

Białystok

Kowale

Bielsk Podlaski

WysokieMazowieckie

Zambrów

Pu ł tusk Wyszków

Ostrów Mazowiecka

Mak ó wMazowiecki

Przasnysz

Ciechan ó w

P ło ń sk

Sierpc

M ławaŻ uromin

Ostrołęka

W ę gorzewo

Mr ą gowo

K ę trzyn

Szczytno

Nidzica

Dzia łdowo

NoweMiastoLubawskie

Ostr ó da


BartoszyceBraniewo

Elbl ą g

Kwidzyn

Sztum

Malbork


I ława

Rypin

Golub--Dobrzy ń

Brodnica

Sokołów Podlaski

WęgrówWołomin

Warszawa




Legionowo

Siedlce

GarwolinGr ó jec

Piaseczno


Sochaczew

Gostynin

Ż yrard ó w

RawaMazowiecka

Łuków

Lipsko

ZwoleńSzyd łowiec

Przysucha


Opoczno




Ko ń skie


Radom

Sandomierz

Opat ó w

Tomasz ó wLubelski

Hrubieszów

Biłgoraj

Jan ó w Lubelski

Kraśnik Krasnystaw

Łęczna

OpoleLubelskie

PuławyLubartów

WłodawaParczew

Radzyń Podlaski

Nisko

Zamo ść

Chełm

Biała Podlaska

Tarnobrzeg

Gorlice

Dąbrowa Tarnowska

ŚwidnikLublin

Lubaczów

PrzeworskJarosław

Ustrzyki Dolne

Sanok Lesko

Brzozów

Maćkówka

Wólka Pełkińska

Jasło

Ropczyce

Dębica

MielecKolbuszowa

Łańcut

Leżajsk

Stalowa Wola

Przemyśl

Rzeszów

Krosno

Strzyżów



Chojnice

StarogardGda ń ski

PruszczGda ń ski

Puck

WejherowoL ę bork


W ą brze ź no

Che łmno


Tuchola

Z łot ó w

Grudzi ą dz

SopotGdyniaS łupsk

Wa ł cz

S ławno

Ś widwin

DrawskoPomorskie

Bia łogardTczew

Kartuzy

Pi łaToru ń

Koszalin

My ś lib ó rz

Gryfino Pyrzyce


Ł obez

Ko łobrzeg

Gryfice

Police Goleni ó w

Kamie ńPomorski

Choszczno

Wrze ś nia

Ś rodaWielkopolska

Wolsztyn


NowyTomy ś l



Ś wiebodzin

S łubiceSul ę cin

Mi ę dzyrzecz


Ż nin

Mogilno

Inowroc ław

Radziej ó w


Lipno

Wierusz ó w

Pabianice

Be ł chat ó w

Brzeziny

Ł owicz

Kutno

Turek

Ko ło

S łupca

Gniezno

K ę pno

Ostrzesz ó w



Konin


Ko ś cian

KrotoszynRawicz

Gosty ń


Trzebnica

Milicz

Ole ś nica

O ława

Strzelin

K łodzko


Dzier ż oni ó w


Lubin

Polkowice

G łog ó w G ó ra

Wo łó w

Nysa

Prudnik

G łubczyce


Krapkowice

Brzeg

Namys łó w

Racib ó rz

Legnica

JeleniaG ó ra

Leszno

Wielu ń

Zdu ń skaWola

Ł ask

ZgierzPodd ę bice

Łę czycaŚ rem

Ż ary Ż aga ń

KrosnoOdrza ń skie


Z łotoryjaLuba ń

Boles ławiec

Zgorzelec

StrzelceOpolskie

Olesno

Kluczbork

Lubliniec

Wa łbrzych

ZielonaG ó ra

Sieradz


Ś lą ski

TarnowskieG ó ry

Zawiercie

Myszk ó w

K łobuck

Cz ę stochowa

Kalisz

Ż ywiecCieszyn


Sucha Beskidzka

Wadowice

O ś wi ę cim

Chrzan ó w

Bielsko--Bia ła


KazimierzaWielka

Pińczów

Pławowice

Jędrzejów

W łoszczowa

Zakopane

NowyTarg

Limanowa

BrzeskoBochnia

Proszowice

Kraków

WieliczkaMyślenice

Miechów

Nowy Sącz

Tarnów

Łosice

Ryki

Olkusz

Łomża

Ś winouj ś cie

Pszczyna

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 51

Fałsz

ywa

kenk

arta

wys

taw

iona

na

nazw

isko

Stan

isław

aW

acha

lska,

uży

wan

apr

zezŻ

ydów

kęF

eige

leP

elte

l(ob

ecni

eV

ladk

aM

eed)

.Vla

dka

była

kur

iere

mm

iędz

yge

ttem

aży

dow

-sk

imp

odzi

emie

mw

War

szaw

ie.T

end

okum

entu

moż

liwia

łjej

swob

odne

por

usza

nie

sięp

o„a

ryjsk

iejs

tron

ie”.Z

bior

y Th

e Uni

ted

Stat

es H

oloc

aust

Mem

oria

l Mus

eum

.


FałszywywyciągzmetrykichrztuwydanyżydowskiejdziewczynceYonieKunstler,którapodczasIIwojnyświatowejukry-wałasięwgospodarstwiewKleczyDolnejpodprzybranymnazwiskiemJaninaLesiak.Zbiory The United States Holocaust Memorial Museum.

Bydgoszcz

Gdańsk

GorzówWielkopolski

Poznań

Szczecin

Kielce

Opole

Wrocław

Łódź

Katowice

Olsztyn

Kolno

Sokółka

Mońki

Grajewo

August ó w

Sejny

E łk

Olecko

Pisz

Go łdap

Gi ż ycko

Suwa łki

Siemiatycze

Hajnówka

Białystok

Kowale

Bielsk Podlaski

WysokieMazowieckie

Zambrów

Pu ł tusk Wyszków

Ostrów Mazowiecka

Mak ó wMazowiecki

Przasnysz

Ciechan ó w

P ło ń sk

Sierpc

M ławaŻ uromin

Ostrołęka

W ę gorzewo

Mr ą gowo

K ę trzyn

Szczytno

Nidzica

Dzia łdowo

NoweMiastoLubawskie

Ostr ó da


BartoszyceBraniewo

Elbl ą g

Kwidzyn

Sztum

Malbork


I ława

Rypin

Golub--Dobrzy ń

Brodnica

Sokołów Podlaski

WęgrówWołomin

Warszawa




Legionowo

Siedlce

GarwolinGr ó jec

Piaseczno


Sochaczew

Gostynin

Ż yrard ó w

RawaMazowiecka

Łuków

Lipsko

ZwoleńSzyd łowiec

Przysucha


Opoczno




Ko ń skie


Radom

Sandomierz

Opat ó w

Tomasz ó wLubelski

Hrubieszów

Biłgoraj

Jan ó w Lubelski

Kraśnik Krasnystaw

Łęczna

OpoleLubelskie

PuławyLubartów

WłodawaParczew

Radzyń Podlaski

Nisko

Zamo ść

Chełm

Biała Podlaska

Tarnobrzeg

Gorlice

Dąbrowa Tarnowska

ŚwidnikLublin

Lubaczów

PrzeworskJarosław

Ustrzyki Dolne

Sanok Lesko

Brzozów

Maćkówka

Jasło

Ropczyce

Dębica

MielecKolbuszowa

Łańcut

Leżajsk

Stalowa Wola

Przemyśl

Rzeszów

Krosno

Strzyżów



Chojnice

StarogardGda ń ski

PruszczGda ń ski

Puck

WejherowoL ę bork


W ą brze ź no

Che łmno


Tuchola

Z łot ó w

Grudzi ą dz

SopotGdyniaS łupsk

Wa ł cz

S ławno

Ś widwin

DrawskoPomorskie

Bia łogardTczew

Kartuzy

Pi łaToru ń

Koszalin

My ś lib ó rz

Gryfino Pyrzyce


Ł obez

Ko łobrzeg

Gryfice

Police Goleni ó w

Kamie ńPomorski

Choszczno

Wrze ś nia

Ś rodaWielkopolska

Wolsztyn


NowyTomy ś l



Ś wiebodzin

S łubiceSul ę cin

Mi ę dzyrzecz


Ż nin

Mogilno

Inowroc ław

Radziej ó w


Lipno

Wierusz ó w

Pabianice

Be ł chat ó w

Brzeziny

Ł owicz

Kutno

Turek

Ko ło

S łupca

Gniezno

K ę pno

Ostrzesz ó w



Konin


Ko ś cian

KrotoszynRawicz

Gosty ń


Trzebnica

Milicz

Ole ś nica

O ława

Strzelin

K łodzko


Dzier ż oni ó w


Lubin

Polkowice

G łog ó w G ó ra

Wo łó w

Nysa

Prudnik

G łubczyce


Krapkowice

Brzeg

Namys łó w

Racib ó rz

Legnica

JeleniaG ó ra

Leszno

Wielu ń

Zdu ń skaWola

Ł ask

ZgierzPodd ę bice

Łę czycaŚ rem

Ż ary Ż aga ń

KrosnoOdrza ń skie


Z łotoryjaLuba ń

Boles ławiec

Zgorzelec

StrzelceOpolskie

Olesno

Kluczbork

Lubliniec

Wa łbrzych

ZielonaG ó ra

Sieradz


Ś lą ski

TarnowskieG ó ry

Zawiercie

Myszk ó w

K łobuck

Cz ę stochowa

Kalisz

ŻywiecCieszyn


Sucha Beskidzka

Wadowice

Oświęcim

Chrzanów

Bielsko--Bia ła


KazimierzaWielka

Pińczów

Klecza Dolna

Jędrzejów

W łoszczowa

Zakopane

NowyTarg

Limanowa

BrzeskoBochnia

Proszowice

Kraków

Wieliczka

Myślenice

Miechów

Nowy Sącz

Tarnów

Łosice

Ryki

OlkuszKatowice

Łomża

Ś winouj ś cie

Pszczyna

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 53

Fałsz

ywa

kart

am

eldu

nkow

aw

ysta

wio

nan

ana

zwisk

oFr

anci

szka

Mar

iaW

iecz

orko

wsk

a,u

żyw

ane

prz

ezF

anny

Tan

nenb

aum

,któ

rau

kryw

ała

się

wo

kolic

ach

Lwow

aze

swoi

msy

nem

Daw

idem

,któ

ryza

puśc

iłw

łosy

iud

awał

dzi

ewcz

ynkę

,pod

ając

sięz

aje

jcór

kęT

eres

ęMar

ięW

iecz

orko

wsk

ą.

Zbio

ry Th

e Uni

ted

Stat

es H

oloc

aust

Mem

oria

l Mus

eum

.Us

trzyk

i Doln

eLe

skoSa

nok

Lwów

Prze

myśl

Droh

obycz

Stryj

Stanis

ławów

(Iw

ano-

Fran

kows

k)

Rzesz

ówKa

mion

ka St

rumi

łowa

Rawa

Rusk

aBr

ody

Złoczó

w

Samb

or

Turk

a

Luba

czówTo

maszó

w Lu

belsk

i

Prze

worsk

Jaro

sław

Brzo

zów

Łańc

utLeża

jsk

Stalow

a Wola


FałszywametrykaurodzeniaichrztuwystawionananazwiskoFranciszkaMariaWieczorkow-ska,któregoużywałaŻydówkaFannyTannenbaum.Ukry-wałasięonawokolicachLwowa.Zbiory The United States Holocaust Me-morial Museum.

Ustrzyki DolneLesko

Sanok

LwówPrzemyśl

DrohobyczStryj

Stanisławów (Iwano-Frankowsk)

RzeszówKamionka Strumiłowa

Rawa RuskaBrody

Złoczów

Sambor

Turka

Lubaczów

Tomaszów Lubelski

PrzeworskJarosław

Brzozów

Łańcut

Leżajsk

Stalowa Wola

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 55

Wd

omu

przy

ul.

Kope

rnik

a4

wW

ar-

szaw

ieL

eon

Jolso

nu

rząd

ziłs

kryt

kę,

wk

tóre

jukr

ywał

sięo

n,je

gom

atka

iż

ona.

Ze z

bior

ów Ż

IH

Al. „S

olida

rności

”

Al. „S

olidar

ności”

Al. Jana Pawła II

Marszałkowska

Marszałkowska

Święt

okrzy

ska

Święt

okrzy

ska

Tamk

a

Aleja

3 Maja

Aleja

Waszy

ngton

a

Groch

owska

Groch

owska

Ostro

bram

ska

Aleja

Stanó

w Zjed

noczo

nych

Wybrzeż

e Kośc

iuszkow

skie

Wybrzeże Gdańskie

Wybrzeże Helskie

Targowa

Prost

a

Kasp

rzaka

Wolsk

a

Leszn

o

Górcz

ewska

Oboz

owa


Towarowa

Al. Je

rozoli

mskie

Al. Je

rozoli

mskie

Grójecka

Grójecka

Żwirki i Wigury

Wołoska

Puławska

Belwederska

Gaga

rina

Czerniakowska

Solec

Wał Miedzeszyński

Bana

cha

Racła

wicka

Raszyńska

Wawe

lska

Al. Ar

mii L

udow

ej


Okopowa

Słomi

ńskieg

o

Stołeczna

Mickiewicza

Gen. Andersa

Pową

zkow

ska

Nowo

grodzk

aKs

iążęca

WiejskaFrascati

Prusa

Nowo

grodzk

a

Nowo

grodzk

a

Wspó

lna

Wspó

lnaHo

ża

Hoża

Emilii Plater

Emilii Plater

(Zielna)

Zielna

(Wielka)

(Sosnowa)

(Złota

)

Złota

Złota

Złota

(Sien

na)

(Ślisk

a)

Sienn

a

Sienn

a

Łucka

Grzyb

owska

Chłod

na

Chłod

naZimnaOrla

Biała

Ogrod

owa

Elekto

ralna

Krochm

alna

Grzyb

owska

Grzybo

wska

Graniczna

Graniczna

Królew

ska Kredy

towa

Warec

kaMo

niuszk

i

Sienk

iewicz

aMazowiecka

Czackiego

Jasna

Nowy Świat


Rysia

Próżna

Perec

a (Ce

glana

)

Srebrn

a

Kolej

owa

Hrub

ieszo

wska

Kolej

owaSzary

ch Sz

eregó

w

Karolkowa

Karolkowa Przyokopowa

Przyokopowa

Platyn

owa

Śliska

Pańsk

a

Twarda

Tward

a

(Chmi

elna)

Chmi

elna

Foksa

lSzc

zygla

Oboźna

Karow

a

Bedn

arska

Sewerynów

Topiel

Browarna

Furmańska

Dobra

Dobra

Zajęcz

aDre

wnian

a

Leszcz

yńska

Lipow

aWiśla

naGęs

ta

Dynasy

Smoln

a

Chmi

elna

Żelazna

Żelazna

Żelazna

Waliców

Wronia

Miedziana

Poznańska

Wilcz

a

Wilcz

aPię

kna (

Piusa

XI)Pię

kna (

Piusa

XI)

Górno

śląska

Górno

śląska

Jazdów

Lennona

Matej

ki

Piękn

a (Piu

sa XI)

Koszyk

owa

Koszy

kowa

Koszy

kowa

Filtro

waRektorska

Śniade

ckich

Filtro

waFil

trowaAsnykaTarczyń

ska

Moch

nacki

ego

Niemc

ewicz

aNie

mcew

icza

Danty

szka

Barsk

aWę

giersk

a

Pasteura

Winn

icka

Rokos

owska

Siewie

rska

Białobrzeska

Białobrzeska Dorotowska

Szczęśliwicka Czę

stocho

wska

Kopiń

ska

Sęko

cińska

Słupe

cka

Fińska Les

zowa

Ondraszka

Lang

iewicz

a

Oczki Krzywickiego (Sucha)

Łęczycka

Noakowskie

go (Polna)

Krucza

Bracka

Bracka

Wido

k

Mokotowska

Al. Ujazdowskie

Chop

ina Al. Ró

ż

Lwowska

Al. W

yzwole

nia(6

Sierp

nia)

Nowo

wiejs

ka (6

Sierp

nia)

Senato

rska

Fredry

Niecała (Alberta I)

Tłoma

ckie

Bielań

ska

Moliera (Focha)


Al. „S

olida

rności

”

Al. „S

olidarn

ości”

Al. Jana Pawła II

Marszałkowska

Marszałkowska

Święt

okrzy

ska

Święt

okrzy

ska (P

ańska

)

Tamk

a

Aleja

3 Maja

Aleja

Waszy

ngton

a

Groch

owska

Groch

owska

Ostro

bram

ska

Aleja

Stanó

w Zjed

noczo

nych

Wybrzeż

e Kośc

iuszkow

skie

Wybrzeże Gdańskie

Wybrzeże Helskie

Targowa

Prost

a

Kasp

rzaka

Wolsk

a

Leszn

o

Górcz

ewska

Oboz

owa


Towarowa

Al. Je

rozoli

mskie

Al. Je

rozoli

mskie

Grójecka

Grójecka

Żwirki i Wigury

Wołoska

Puławska

Belwederska

Gaga

rina

Czerniakowska

Solec

Wał Miedzeszyński

Bana

cha

Racła

wicka

Raszyńska

Wawe

lska

Al. Ar

mii L

udow

ej


Okopowa

Słomi

ńskieg

o

Stołeczna

Mickiewicza

Gen. AndersaPo

wązk

owska

Kope

rnika

4


NowosądeckiŻydMarcelAnisfeldwpisałsięnaobudowiezegararatuszowegozpodzię-kowaniemzauratowanieżyciaBercie.Fot. Igor Witowicz

Pomieszczeniezmechanizmemzegaranawieżyratuszo-wejwNowymSączu.Od1943r.ukrywałasiętuBertaKormun,uciekinierkaznowosądeckiegogetta.OpiekowałsięniąStefanMazur,zegarmistrz,którykonserwowałme-chanizmzegara,dziękiczemumógłcodzienniedostarczaćBercieżywność.PowojnieBertaiStefanzostalimałżeń-stwem.Fot. Igor Witowicz.

WidoknafragmentwieżyratuszowejwNowymSączu.Podliniąokienznajdujesiępomieszczeniezmechaniz-memzegarowym.Fot. Igor Witowicz.

Schodyprowadzącedopomieszczeniazmechanizmemzegara.Fot. Igor Witowicz

Bydgoszcz

Gdańsk

GorzówWielkopolski

Poznań

Szczecin

Kielce

Opole

Wrocław

Łódź

Katowice

Olsztyn

Kolno

Sokółka

Mońki

Grajewo

August ó w

Sejny

E łk

Olecko

Pisz

Go łdap

Gi ż ycko

Suwa łki

Siemiatycze

Hajnówka

Białystok

Kowale

Bielsk Podlaski

WysokieMazowieckie

Zambrów

Pu ł tusk Wyszków

Ostrów Mazowiecka

Mak ó wMazowiecki

Przasnysz

Ciechan ó w

P ło ń sk

Sierpc

M ławaŻ uromin

Ostrołęka

W ę gorzewo

Mr ą gowo

K ę trzyn

Szczytno

Nidzica

Dzia łdowo

NoweMiastoLubawskie

Ostr ó da


BartoszyceBraniewo

Elbl ą g

Kwidzyn

Sztum

Malbork


I ława

Rypin

Golub--Dobrzy ń

Brodnica

Sokołów Podlaski

WęgrówWołomin

Warszawa




Legionowo

Siedlce

GarwolinGr ó jec

Piaseczno


Sochaczew

Gostynin

Ż yrard ó w

RawaMazowiecka

Łuków

Lipsko

ZwoleńSzyd łowiec

Przysucha


Opoczno




Ko ń skie


Radom

Sandomierz

Opat ó w

Tomasz ó wLubelski

Hrubieszów

Biłgoraj

Jan ó w Lubelski

Kraśnik Krasnystaw

Łęczna

OpoleLubelskie

PuławyLubartów

WłodawaParczew

Radzyń Podlaski

Nisko

Zamo ść

Chełm

Biała Podlaska

Tarnobrzeg

Gorlice

Dąbrowa Tarnowska

ŚwidnikLublin

Lubaczów

PrzeworskJarosław

Ustrzyki Dolne

Sanok Lesko

Brzozów

Maćkówka

Jasło

Ropczyce

Dębica

MielecKolbuszowa

Łańcut

Leżajsk

Stalowa Wola

Przemyśl

Rzeszów

Krosno

Strzyżów



Chojnice

StarogardGda ń ski

PruszczGda ń ski

Puck

WejherowoL ę bork


W ą brze ź no

Che łmno


Tuchola

Z łot ó w

Grudzi ą dz

SopotGdyniaS łupsk

Wa ł cz

S ławno

Ś widwin

DrawskoPomorskie

Bia łogardTczew

Kartuzy

Pi łaToru ń

Koszalin

My ś lib ó rz

Gryfino Pyrzyce


Ł obez

Ko łobrzeg

Gryfice

Police Goleni ó w

Kamie ńPomorski

Choszczno

Wrze ś nia

Ś rodaWielkopolska

Wolsztyn


NowyTomy ś l



Ś wiebodzin

S łubiceSul ę cin

Mi ę dzyrzecz


Ż nin

Mogilno

Inowroc ław

Radziej ó w


Lipno

Wierusz ó w

Pabianice

Be ł chat ó w

Brzeziny

Ł owicz

Kutno

Turek

Ko ło

S łupca

Gniezno

K ę pno

Ostrzesz ó w



Konin


Ko ś cian

KrotoszynRawicz

Gosty ń


Trzebnica

Milicz

Ole ś nica

O ława

Strzelin

K łodzko


Dzier ż oni ó w


Lubin

Polkowice

G łog ó w G ó ra

Wo łó w

Nysa

Prudnik

G łubczyce


Krapkowice

Brzeg

Namys łó w

Racib ó rz

Legnica

JeleniaG ó ra

Leszno

Wielu ń

Zdu ń skaWola

Ł ask

ZgierzPodd ę bice

Łę czycaŚ rem

Ż ary Ż aga ń

KrosnoOdrza ń skie


Z łotoryjaLuba ń

Boles ławiec

Zgorzelec

StrzelceOpolskie

Olesno

Kluczbork

Lubliniec

Wa łbrzych

ZielonaG ó ra

Sieradz


Ś lą ski

TarnowskieG ó ry

Zawiercie

Myszk ó w

K łobuck

Cz ę stochowa

Kalisz

ŻywiecCieszyn


Sucha BeskidzkaWadowice

Oświęcim

Chrzanów

Bielsko--Bia ła


KazimierzaWielka

Pińczów

Jędrzejów

W łoszczowa

Zakopane

Nowy Targ

Limanowa

Brzesko

Bochnia

Proszowice

Kraków

Wieliczka

Myślenice

Miechów

Nowy Sącz

Tarnów

Łosice

Ryki

OlkuszKatowice

Łomża

Ś winouj ś cie

Pszczyna

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 57

„Biu

lety

nIn

form

acyj

ny”K

WP

z29

kwie

tnia

1943

r.O

pisu

jąct

rage

dięŻ

ydów

,naz

ywa

pom

ocd

lazb

iegó

wz

likw

idow

aneg

oge

tta„

suro

wym

chrz

eści

jańs

kim

ob

owią

zkie

m”.

Zbio

ry p

ryw

atne

.

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 58

Wsp

ólna

Dek

lara

cja

Sprz

ymie

rzon

ych

–ef

ektr

apor

tup

rzew

iezi

oneg

ozk

raju

prz

ezJa

naK

arsk

iego

.Rap

ortz

awie

rałi

nfor

mac

jeo

zagł

adzi

eŻy

dów.

Zbi

ory

pryw

atne

.

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 59

Hen

ryk

Sław

ik(1

894–

1944

).Po

klę

scew

rześ

niow

ej19

39r.

sz

efP

olsk

iego

Kom

itetu

Oby

wat

elsk

iego

ds.

Opi

eki

nad

Uch

odźc

amiP

olsk

imi(

naW

ęgrz

ech

okoł

o10

0ty

s.os

ób).

Węg

ryja

koso

jusz

nik

Nie

mie

cprz

yjęł

yw

iele

us

taw

ant

yżyd

owsk

ich.

Wte

jsyt

uacj

idla

żydo

wsk

ich

ucho

dźcó

wz

Polsk

irat

unki

emb

yły

wys

taw

iane

prz

ez

Sław

ika

iAnt

alla

pol

skie

iw

ęgie

rski

edo

kum

enty

.We-

dług

szac

unkó

ww

wyn

iku

tejz

akon

spiro

wan

ejd

ział

al-

nośc

iura

tow

ano

ok.5

tys.

Żydó

w.D

yplo

mh

onor

owy

dla

Spra

wie

dliw

ego

wśr

ódN

arod

ówŚ

wia

ta–

Hen

ry-

kaS

ław

ika.

Awer

sire

wer

sMed

alu

Spra

wie

dliw

yw

śród

N

arod

ówŚ

wia

tad

lap

reze

saK

omite

tu

Oby

wat

elsk

iego

ds.

Opi

ekin

adU

chod

źcam

iPo

lskim

ina

Węg

rzec

h–

Hen

ryka

Sła

wik

a.


JednazgrupsierocińcawVácudzieciżydowskichzwychowawcami.Wśrodkowymrzędzieodlewej:czwarty–IzaakBret-tler,szósty–FranciszekŚwider.

WizytagłównychopiekunówsierocińcawVácu.Wkółkachodlewej:JózefAntall,HenrykSławik,HenrykZimmermann.Zdjęcia pochodzą z książki G. Łubczyka PolskiWallenberg.RzeczoHenrykuSławiku, Warszawa 2003.

Pola

cy ra

tują

cy Ży

dów

w la

tach

II w

ojny

świa

towe

jTe

ka e

duka

cyjn

a IP

Nkarta nr 61

Rada

Na

rodo

waRz

ąd RP

w

Lond

ynie

Deleg

at Rz

ądu

na Kr

ajKie

rown

ictwo

Wa

lki Cy

wilne

j

Depa

rtame

nt Sp

raw

Wewn

ętrzn

ychDe

parta

ment

Inf

orma

cji i P

rasy

Depa

rtame

nt Pr

acy

i Opie

ki Sp

ołeczn

ejinn

e dep

artam

enty

Wydz

iał

Bezp

iecze

ństw

aWy

dział

Og

ólny

inne w

ydzia

łyRe

ferat

Ży

dows

ki

„Żeg

ota” –

Rada

Pomo

cy Ży

dom

przy

Dele

gacie

Rząd

u

Polsk

i Kom

itet P

oroz

umiew

awczy

–

Rada

Jedn

ości

Naro

dowe

jSL

SN SP

PPS-

WRN

Żydo

wski

Komi

tet

Naro

dowy

Bund

„Żeg

ota”

a s

truk

tury

Pol

skie

go P

ańst

wa

Podz

iem

nego


Kielce

Radom

Kraków

Przemyśl

Lublin

Katowice

ŁódźKalisz

Toruń

Gdańsk

Płock

Warszawa

Białystok

Wilno

Lida

Pińsk

Kowel

Łuck

Lwów

Stanisławów

Bydgoszcz

Poznań



Mapa do ćwiczenia nr 26

Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej karta nr · Polacy ratujący Żydów w latach...

Documents

Transcript of Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej karta nr · Polacy ratujący Żydów w latach...