Historia ZHP

ZawartośćI. Początki ruchu skautowego na świecie................................................................................................................................2

1. The Boys Brigade................................................................................................................................................................2

2. Skauting...............................................................................................................................................................................2

3. Obrona Mafekingu...............................................................................................................................................................2

4. „Skauting dla chłopców”.....................................................................................................................................................3

5. Obóz na wyspie Brownsea..................................................................................................................................................3

6. Rozwój idei skautowej.........................................................................................................................................................4

7. Dziewczęta...........................................................................................................................................................................4

8. Kalendarium........................................................................................................................................................................4

II. Początki Ruchu Skautowego w Polsce................................................................................................................................4

1. Prawo Skautowe (pierwsza polska redakcja- rok 1911)......................................................................................................5

2. Tekst pierwszego Przyrzeczenia Skautowego (ślubowania):..............................................................................................5

III. Pierwsze oznaczenia polskich stopni skautowych.............................................................................................................6

IV. O Szarych Szeregach.........................................................................................................................................................6

V. Życiorysy...........................................................................................................................................................................10

1. Robert Baden-Powell.........................................................................................................................................................10

2. Andrzej Małkowski...........................................................................................................................................................11

3. Olga Drahonowska-Małkowska........................................................................................................................................12

4. Aleksander Kamiński........................................................................................................................................................13

5. Kazimierz Lutosławski......................................................................................................................................................14

6. Michał Grażyński..............................................................................................................................................................16

7. Tadeusz Strumiłło..............................................................................................................................................................17

8. Stefan Mirowski................................................................................................................................................................18

I. Początki ruchu skautowego na świeciePrzełom XIX i XX w. to czas, kiedy w światowej pedagogice przestawał pomału obowiązywać pogląd, że najważniejszym zadaniem w toku wychowania jest tylko rozwój umysłowy człowieka. Opierając się na tym poglądzie zakładano, że im wyższe wykształcenie będzie posiadać jednostka, tym wyższy będzie jej społeczny, moralny i etyczny poziom. Powstanie i rozwój nowych prądów filozoficznych, na bazie których zaczęto stosować nowatorskie koncepcje pedagogiczne sprawił, iż obok rozwoju umysłowego trzeba również troszczyć się o emocjonalny rozwój dzieci i młodzieży poprzez rozwój ich wyobraźni, wrażliwości oraz życzliwości w stosunku do otaczającego ich świata. W wyniku tego, pod koniec XIX i na początku XX wieku zaczęły się tworzyć w krajach Europy Zachodniej ruchy młodzieżowe wcielające w większym lub mniejszym stopniu te nowatorskie koncepcje pedagogiczne. Jednym z takich ruchów powstałym w Wielkiej Brytanii był skauting, którego twórca, generał Robert Baden-Powell, zastosował zasady pedagogiczne, jak na owe czasy, wręcz rewolucyjne.

1. The Boys Brigade

Skauting nie był jednak ruchem, który powstał z niczego. W Wielkiej Brytanii w tamtych czasach tworzyły się różnego rodzaju "skautopodobne" organizacje mające dłuższy lub krótszy żywot i usiłujące w jak największym stopniu oddziaływać na młodzież.Jedną z takich organizacji były ang. "The Boys Brigade", czyli "Brygada Chłopięca" utworzone 4 października 1882 w Glasgow pod patronatem kleru anglikańskiego przez Williama Aleksandra Smitha. Potem terenem działalności "Brygady" było środowisko robotnicze, najpierw wspomnianego już szkockiego miasta Glasgow, później, po sukcesach wychowawczych, innych miast Wielkiej Brytanii i kolonii. W toku działalności działacze starali się swoim wychowankom wpoić zasady etyczno-moralne oparte na wychowaniu religijnym. Drogą wiodącą do tego celu miały być budzące zainteresowania chłopców gry, zabawy, wycieczki i musztra na wzór wojska. Nie była to jednak praca lekka i łatwa, wymagała od instruktorów "Brygady" dużej dozy samozaparcia i poświęcenia, zważywszy na środowisko, które wg słów Andrzeja Małkowskiego obfitowało w ubogi i często zdziczały proletariat robotniczy, niezdolny dać dobre wychowanie swoim dzieciom, które z kolei pozbawione wpływu moralnego domu i przebywające najczęściej na ulicy, były najwięcej narażone na nabycie instynktów zbrodniczych, wyrośnięcie na niekulturalną masę niezadowolonych, nie posiadających ani uczucia społecznego ładu, ani zmysłu patriotycznego próżniaków.Praca ta spotkała się z uznaniem oficjalnych czynników państwowych i kościelnych ówczesnej Wielkiej Brytanii. Patronem "Brygady" był brytyjski następca tronu Książę Walii, stanowiska honorowe dzierżyli arcybiskupi, biskupi, lordowie, posłowie do Parlamentu, wyżsi oficerowie wojskowi itd. Mając tak możnych protektorów, "Brygada" nie mogła uskarżać się na brak środków materialnych, które w 1908 w samym Glasgow wynosiły kilkanaście funtów. O bardzo dużym wpływie Kościoła anglikańskiego na "Brygady" świadczył ich statut, który mówił m.in., że zadaniem "Brygady" będzie szerzyć między chłopcami Królestwo Boże oraz wprowadzać zwyczaje posłuszeństwa, szacunku, karności, godności własnej i tego wszystkiego, co wytwarza prawdziwie chrześcijańską męskość. Statut ten określał także górną granicę wieku zaciągających się chłopców. Członkami mogły zostać osoby między 12 a 17 rokiem życia. Każdy nowo wstępujący musiał złożyć ślubowanie, w którym zobowiązywał się do przestrzegania przepisów dobrego prowadzenia się. Jednostkami podstawowymi "Brygady" były kompanie składające się z 40 chłopców, z których 4 miało na wzór wojskowy stopnie sierżanta. Kompaniami dowodzili 4 oficerowie, którymi z reguły byli księża lub oficerowie wojskowi. Sześć kompanii stanowiło batalion, na którego czele stała "Rada Batalionu". Dużej pomocy "Brygadzie" udzielała armia brytyjska, która "wypożyczała" podoficerów zawodowych do prowadzenia musztry i nauki strzelania oraz sprzęt obozowy.Zważywszy na wybitnie paramilitarny charakter "Brygady", była to organizacja w przytłaczającej większości męska. Nieliczne istniejące "Brygady dziewcząt" nie miały takich osiągnięć jak chłopcy, ze względu na ograniczony charakter działania.

2. Skauting

Kierunek wychowawczy "Brygad chłopców" został rozwinięty z chwilą pojawienia się w 1907 r. skautingu, który obok haseł religijnych wprowadził narodowe. Baden-Powell nie porzucił społeczno-religijnych zasad "Brygad", do których dodał nowy motyw - patriotyzm. Na pomysł stworzenia organizacji skautingowej Baden-Powell wpadł w czasie wojny burskiej w latach 1899-1902, w czasie oblężenia twierdzy Mafeking. Ze względu na szczupłe siły obrońców, Baden-Powell zorganizował z małych chłopców korpus kadetów, który spełniał funkcje ordynansów, łączników i zwiadowców. Młodzi chłopcy w ciężkich warunkach oblężenia doskonale wywiązywali się ze swojego zadania.

3. Obrona Mafekingu

W czasie swej służby wojskowej Baden-Powell służył w Indiach, Afganistanie, Afryce Południowej. Pobyt w Afryce był szczególnie ważny w karierze wojskowej Baden-Powella i dla skautingu, który nie mógłby się tak rozszerzyć, gdyby nie ogromna renoma i popularność Baden-Powella w Wielkiej Brytanii. Zdobył je dzięki obronie twierdzy Mafeking, która trwała 217 dni, w okresie między 11 października 1899 roku a 17 maja 1900 roku. Do tego czasu Mafeking nie był w ogóle znany. Zakończona sukcesem obrona wywołała w Anglii histeryczną reakcję i przyniosła Baden-Powellowi sławę bohatera narodowego. W pół godziny po dotarciu z Pretorii do Londynu wiadomości o rozejmie, ogromne rzesze mieszkańców miasta wyszły na ulice i świętowały zwycięstwo. W teatrach oraz operze publiczność odśpiewała wraz z artystami spontanicznie hymn narodowy. Królowa Wiktoria osobiście wysłała serdeczne słowa uznania obrońcom. Specjalne wydania gazet opisywały brawurę żołnierzy i ich dowódcy Baden-Powella, który natychmiast został mianowany najmłodszym generałem majorem armii brytyjskiej. Obrońca Mafekingu został okrzyknięty największym od czasów Wellingtona i Nelsona angielskim bohaterem narodowym. Aby odpowiedzieć na przyczyny owej histerii,

należałoby wczuć się w atmosferę tamtych czasów, charakterystyczną dla końca epoki wiktoriańskiej. Imperium brytyjskie było wówczas u szczytu swej potęgi i było nie do pomyślenia, aby pozycja ta została przez kogokolwiek zachwiana.Tymczasem wojna burska odsłoniła pierwsze rysy na pięknym monolicie brytyjskiego imperium. Dwie "absurdalnie małe republiki", jak nazwała prasa brytyjska Transwal i Oranię, zamieszkane przez pobożnych, ubogich rolników, zaryzykowały by "połaskotać ogon niepokonanych brytyjskich lwów", ku ogromnej uciesze ówczesnego świata. Mimo przewagi ilościowej i technicznej, armia brytyjska doznała bardzo dotkliwych porażek i klęsk. Stąd też "ta zapadła dziura", Mafeking, stała się w owym czasie symbolem przeżycia największego imperium świata. Szczególnie po upokarzającej klęsce w Magersontein, gdzie Brytyjczycy doznali miażdżącej porażki, ich nadzieje skrystalizowały się właśnie w Mafekingu. Można zaryzykować stwierdzenie, że przepędzenie Burów spod tego miasteczka było sprawą honoru brytyjskiego. W takiej sytuacji Wielka Brytania potrzebowała bohaterów, którzy uratowaliby jej nadszarpnięty prestiż, stąd tak entuzjastyczne przyjęcie Baden-Powella oraz jego żołnierzy.

4. „Skauting dla chłopców”

Powrót do życia w cywilizacji dla bohatera wojennego nie był jednak sprawą łatwą, kiedy uświadomimy sobie, że Generał nie wybrał kariery wojskowej z konieczności czy z obowiązku. Po definitywnym rozstaniu z armią postanowił wcielić w życie ideę, która

zaprzątała jego myśli od dawna, a którą tak bardzo chciał wprowadzić w czyn, a mianowicie myśl napisania książki dla młodzieży. Minęło zaledwie 5 dni od jego przejścia do rezerwy, gdy Generał ostro wziął się do napisania dzieła - zamierzał pomóc milionom młodych ludzi w kierowaniu własnym losem i życiem. Książka, pod tytułem "Skauting dla chłopców" ("Scouting for Boys") która ukazała się w 1908, nawiązywała swoją zawartością głównie do jego własnych doświadczeń. Propagował wychowanie młodzieży w czasie wolnym poprzez gry, samodyscyplinę i obserwację oraz służbę bliźniemu. W tym czasie wielu wybitnych pedagogów przeciwstawiało zalety samowychowania wychowaniu autorytarnemu. Jednak Generał był pierwszym, który swoje własne życie i doświadczenia przetransportował na model pedagogiczny, jako pedagogikę przystępną dla każdego, a szczególnie dla młodzieży. Pracą wyjściową były dla niego jego wcześniejsze książki, "Obserwacje i tropienie" i "Wskazówki dla skautowania" ("Aids to scouting"), które w swoim czasie spełniały istotną rolę w kształceniu militarnym mężczyzn. Obecna książka ujmowała jego doświadczenia w całkiem nowy sposób, zachowując nie zmienione takie elementy jak terenoznawstwo, ćwiczenia w zakresie obserwacji, zwiadu i tropienia. Postanowił akcenty militarne zredukować do minimum, a na plan pierwszy wysunąć hasła służące wychowaniu młodzieży w pokoju. Dla tworzonej nowej książki miały istotne znaczenie dwa spotkania personalne. Pierwszym z nich było spotkanie Baden-Powella z Williamem A. Smithem, który był przywódcą angielskich "Brygad chłopców", zaś drugim - spotkanie z Ernestem Thompson Setonem, autorem m.in.

wydanego w USA dzieła pt.: The Birchbark Roll of the Woodcraft Indians. Seaton był prekursorem ekologii na świecie, badaczem przyrody, wielkim znawcą fauny i flory amerykańskich lasów. To on stworzył dla młodzieży program działania inspirowany praktyką leśnych Indian. Kiedy Baden-Powell opowiedział mu o koncepcji swojej książki, ten się nią tak zachwycił, że sam zaproponował by włączyć do zadań dla młodzieży gry "Indian Seatona". Także duże znaczenie miało spotkanie Baden-Powella ze Smithem. Pierwsza rozmowa pomiędzy nimi odbyła się w 1903 w czasie zbiórki "Brygady chłopców". Ówczesne spotkanie było o tyle decydujące, że Generał zaakceptował ofertę tej organizacji, by spędzić swój urlop w 1904 w Szkocji. Baden-Powell był pod głębokim wrażeniem tłumu zorganizowanej młodzieży oraz jej dorosłych przywódców, gdy obserwował ich paradę w czasie tego urlopu. Uświadomił sobie, że ten ruch mógłby mieć dziesięciokrotnie więcej członków, gdyby wprowadzono większą różnorodność form kształcenia.Najbardziej oryginalnym wnioskiem Generała było przeświadczenie, że najlepszą metodą wychowania dobrego obywatela jest oddanie tego procesu w ręce samej młodzieży, która podzielona jest na sześcioosobowe zastępy pod okiem wybranego spośród siebie zastępowego. Powinna ona samodzielnie pokierować własnym wychowaniem. Baden-Powell był coraz bardziej przekonany, że jego pomysł musi być urzeczywistniony albo w organizacji młodzieżowej, albo w ruchu młodzieżowym przez samych członków.Generał jako człowiek czynu nie mógłby pisać tylko dla samego pisania. Kiedy więc szukał kogoś, kto podjąłby się wydania jego książki, której nadał tytuł Scauting for boys, spotkał trzecią osobę, która pomogła mu rozpropagować ideę skautingu na całym świecie, Chodzi o Arthura Pearsona: wydawcę, polityka, filantropa i przedsiębiorcę wielkiego formatu. Spotkanie z nim i rozmowy zostały zakończone sukcesem. Arthur Pearson dzięki swojej obrotności pozyskał duże ilości pieniędzy dla emerytowanego generała, by promować jego ideę ruchu skautowego we wszystkich publikacjach. W swoim wydawnictwie udostępnił mu specjalny pokój do pracy, a także zaproponował sfinansowanie objazdowych wykładów poświęconych skautingowi, wygłaszanych na terenie Zjednoczonego Królestwa. Firma Pearsona oddelegowała zespół specjalistów pod kierownictwem członka "Brygad chłopców" McLarena, który miał zająć się opracowaniem i redakcją tekstów Baden-Powella dla szerokiej publiczności.

5. Obóz na wyspie Brownsea

Praktyczne przetestowanie książki "Scouting for Boys" nastąpiło na wyspie Brownsea, gdzie Baden-Powell zabrał w pośpiechu chłopców, wśród których byli członkowie "Brygad chłopców", synowie jego przyjaciół, uczniowie ekskluzywnych szkół Harrow i Eton oraz w przeważającej większości uczniowie ze szkół podmiejskich, dzieci robotników i chłopów. Baden-Powell chciał wiedzieć, jak jego idea zafunkcjonuje, czy małe zespoły tworzone przez młodzież będą funkcjonować czy też nie. Nie był pewny, czy młodzież w tym wieku uzna kierownictwo kogoś spośród siebie. Nie było to wówczas takie oczywiste czy zastępowy, któremu powierzy się zadanie koordynowania realizacji wspólnych ustaleń, nie nadużyje swojej władzy i odpowiedzialności, i że rola przywódcy zostanie zaakceptowana. Pewne wątpliwości budziło to, jak młodzi skauci będą przyjmować różne propozycje zadań. Życie pod gołym niebem dzień i noc, w czasie ulewy i pięknej pogody, było dla większości uczestników tym, czego do tej pory jeszcze nie doświadczyli. Przy ognisku nie spuszczali oczu z Generała, kiedy opowiadał im swoje dotychczasowe przygody i przeżycia. Nie zaskoczyło go to, że te radosne grupki chłopców tak szybko się zżyły i zgrały, że swe decyzje i postanowienia ze względów ambicjonalnych realizowały bez

rozkazów, bez oglądania się na nagrody czy kary. Świadczyło to w całej rozciągłości o wspaniałym sukcesie idei skautingu. W dniu 9 sierpnia 1907 zakończył się obóz na wyspie Brownsea, zapoczątkowując zarazem dzieje ruchu skautowego.

6. Rozwój idei skautowej

W celu lepszego spopularyzowania swej idei wśród młodzieży, Baden-Powell udawał się wielokrotnie w podróże po Wielkiej Brytanii. W ciągu siedmiu tygodni wygłosił 40 wykładów, gdzie słuchaczami była głównie młodzież, która chciała wiedzieć, co bohater spod Mafekingu ma jej do powiedzenia. O sukcesie idei skautingu wśród młodzieży zdecydowały zawarte w niej propozycje zadań, praktyczne i niepospolite formy zajęć. Wyjaśniała ona w sposób prosty tajemnice przyrody, uczyła rozpoznawać ptaki i zwierzęta, jak chronić się przed niebezpieczeństwami natury, jak opatrzyć rany, jak przeżyć czy żyć skromnie w niezagospodarowanym środowisku. Idea Baden-Powella została z pewnymi oporami i powściągliwością zaakceptowana przez trzy najważniejsze środowiska wychowawcze: rodziców, szkołę i kościół. Stało się tak dlatego, ponieważ wszystkie instytucje były przekonane o tym, że nie zostaną przecież zdetronizowane czy zastąpione, lecz jedynie uzupełnione. Pedagodzy milczeli lub się śmiali, a księża byli powściągliwi. Założyciel ruchu skautowego był pierwszą osobą, którą zaskoczył rozwój idei. Już w 1908, kiedy ukazała się jego książka, powstały pierwsze zastępy skautów w Kanadzie, Australii, Nowej Zelandii, w 1909 w Indiach i Chile, skąd idea rozpowszechniła się w takich krajach jak Argentyna i Brazylia. W 1910 skauting trafił przez przypadek do USA, akurat w tym roku, w którym powstały pierwsze grupy skautów na kontynencie europejskim, a w szczególności w Belgii, Holandii, Francji, Danii, Norwegii, Szwecji, Austro-Węgrach i innych.

7. Dziewczęta

Ruch skautek - dziewcząt został założony w 1909 roku. Robert Baden-Powell uważał, że ruch skautek powinien być prowadzony przez kobiety i dlatego w 1910 poprosił o pomoc swoją siostrę Agnes, później dołączyła się żona Bi-Pi, Lady Olave Baden Powell.Symbolem skautingu żeńskiego stała się złota koniczynka na niebieskim tle. Kolory te symbolizują słońce świecące ponad wszystkimi dziećmi na całym świecie, a trzy płatki koniczyny oznaczają trzy części Przyrzeczenia Skautowego, a więc: służbę Bogu, pomoc bliźnim i posłuszeństwo Prawu. Igła busoli wewnątrz listka wskazuje prostą i niezmienną drogę do celu, a duże gwiazdki na bocznych płatkach - Prawo i Przyrzeczenie. Podstawa łodyżki to płomień miłości rozpalony pomiędzy ludźmi na całej ziemi.

8. Kalendarium

22 lutego 1857 - w Londynie urodził się twórca skautingu Robert Baden-Powell1880-1890 - Ernest Thompson Seton i D.C.Beard stosują metody zbliżone do skautowych wśród młodzieży amerykańskiej. Jednocześnie Robert Baden-Powell stosuje zwiady, podchodzenie i tropienie wśród żołnierzy angielskich.1899 - Robert Baden-Powell dowodzi obroną południowoafrykańskiego miasta Mafeking wykorzystując do służby łącznościowej, porządkowej i wartowniczej oddziały skautów.1907 - Robert Baden-Powell organizuje na wyspie Brownsea w Wielkiej Brytanii pierwszy obóz skautowy.1908 - Ukazuje się "Scouting for Boys" Roberta Baden-Powella.1909 - Pierwszy zlot skautów w Anglii (11 tys. uczestników).1913 - W Birmingham (Wielka Brytania) odbywa się zlot skautów z całego świata. Wśród 30 000 uczestników udział bierze też 56-osobowa grupa instruktorów z Polski z Andrzejem Małkowskim na czele. Grupa ta, występując pod amarantową flagą z Białym Orłem zostaje uznana przez BiPi za reprezentację narodową Polski.1920 - I Zlot Międzynarodowy (Jamboree) w Londynie. Roberta Baden-Powella obwołano Naczelnym Skautem Świata.1924 - II Jamboree w Kopenhadze (Dania).1929 - III Jamboree w Wielkiej Brytanii (okolice Birkenhead).1933 - IV Jamboree w Gödöllő k. Budapesztu (Węgry).1937 - V Jamboree w Holandii.8 stycznia 1941 - w Kenii umiera założyciel skautingu generał lord Baden-Powell.

II. Początki Ruchu Skautowego w PolscePolski ruch harcerski nie powstał, jak mogłoby się wydawać za przykładem sąsiadujących z nami narodów. Co prawda już w 1909 roku Niemcy stosowali u siebie metodę harcerską, lecz wynikiem tego była organizacja militarna, za to na ziemiach rosyjskich harcerstwo nie zdołało się zadomowić. „Wieść o skautingu dotarła do nas” -pisze Andrzej Małkowski – „za pośrednictwem Edmunda Naganowskiego, wieloletniego sekretarza historycznego Polskiego Towarzystwa Historycznego w Londynie, który nawiązał korespondencję z gen. Baden-Powellem.” Naganowski był autorem artykułu w „Słowie Polskim”, gdzie zaprezentował spostrzeżenia brytyjskiego generała. 17 Listopada 1909 roku dziennik „Słowo Polskie” zamieścił artykuł o dziwnej nazwie „Bi-pi ” i „Bi-es”, opisujący powstały przed rokiem w Anglii ruch nazywany skautingiem. Idee skautingu na polskich ziemiach trafiły na podatny grunt. Samodoskonalenie się i wspomaganie rozwoju młodzieży na ziemiach polskich było łączone z walką narodowowyzwoleńczą i patriotycznym duchem. Poza tym w zaborze Austriackim Polacy cieszyli się dużą, a przynajmniej o wiele większą niż w innych zaborach autonomią, toteż mogli w sposób jawny tworzyć organizacje, także młodzieżowe. U podstaw polskiego harcerstwa należy się doszukiwać podobieństwa z istniejącymi już ówcześnie organizacjami reprezentującymi różne opcje polityczne, co niewątpliwie ukazuje pluralizm ideowy ówczesnego, rodzącego się ruchu:

„Eleusis”- był to związek poczwórnej wstrzemięźliwości od alkoholu, tytoniu, kart i rozpusty, nawiązujący do tradycji wileńskich filomatów i filaretów- członkiem tej organizacji był Tadeusz Stumiłło i Andrzej Małkowski (był również członkiem Zarzewia);

Ruch strzelecki „Zarzewie”, Polski Związek Strzelecki, Drużyny Sokole- były to organizacje stawiające sobie za cel czynną walkę o niepodległość Rzeczypospolitej, zwolennicy Józefa Piłsudskiego - członkami byli między innymi: Andrzej Małkowski, Henryk Bagiński;

Ruch odrodzenia kondycji fizycznej i moralnej - Związek Sokołów Polskich funkcjonujący od 1867r.- skauting widział jako szansę do przygotowania się do służby społecznej, jaka miała ich czekać po odzyskaniu niepodległości - inspirowani pracami Romana Dmowskiego.

W 1910 roku Małkowski spóźnił się na ćwiczenia „Zarzewia”, za co został ukarany obowiązkiem przetłumaczenia książki gen. Roberta Baden-Powella „Scouting for Boys”. Z biegiem czasu Małkowski zaczął interesować się ruchem skautowym. 20 marca 1911r. zorganizowano we Lwowie pierwszy, kilkudniowy kurs skautowy. Pierwszy wykład wygłosił dh Andrzej Małkowski, przedstawiając tam części przetłumaczonej przez siebie książki „Scouting for Boys”. Po tym kursie powstały pierwsze drużyny skautowe:

Pierwsza Lwowska im. Tadeusza Kościuszki - objęta przez Czesława Pieniążkiewicza. Druga Lwowska im. Hetmana Karola Chodkiewicza - Franciszek Kapałka. Trzecia Lwowska (żeńska) im. Pułkownik Emilii Platerówny - Olga Drahonowska.

Warto dodać iż przed utworzeniem powyższych drużyn istniał samodzielny zastęp "Kruki" który jako pierwszy wprowadził do swojej pracy ideę skautingu.Jednocześnie została utworzona Naczelna Komenda Skautowa, która sprawowała władzę nad drużynami. W skład rady wchodzili:

dr Kazimierz Wyrzykowski - Naczelny Komendant Skautowy, Andrzej Małkowski - członek rady, Czesław Pieniążkiewicz - członek rady, Franciszek Kapałka - członek rady, Jerzy Grodyński - członek rady, Alojzy Horak - członek rady, Olga Drahonowska - członek rady.

15 października 1911r. wyszedł we Lwowie pierwszy numer pisma „Skaut” o nakładzie 6 000 egzemplarzy, co w tamtych czasach było bardzo dobrym wynikiem. Pismo to wychodziło raz na dwa tygodnie. W drugim jego numerze Małkowski ogłosił pierwszą redakcję Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego. Posłużył się wtedy nazwą „Prawo skautowe” gdyż słowo „harcerskie” nie było jeszcze w użyciu.

1. Prawo Skautowe (pierwsza polska redakcja- rok 1911)

1. Na słowie skauta można polegać jak na słowie Zawiszy.2. Skaut jest wierny Ojczyźnie.3. Skaut jest obowiązany być pożytecznym i pomagać innym.4. Skaut jest przyjacielem wszystkich, a bratem każdego innego skauta.5. Skaut jest rycerski.6. Skaut jest przyjacielem zwierząt.7. Skaut jest karny i posłuszny.8. Skaut śmieje się i gwiżdże w najcięższym nawet położeniu.9. Skaut jest oszczędny.10. Skaut jest czysty w myśli, mowie i uczynku - wolny od nałogów pętających ducha i ciało. (punkt wprowadzony w 1912

roku)

2. Tekst pierwszego Przyrzeczenia Skautowego (ślubowania):

Ślubuję: Wierność Ojczyźnie. Gotowość w każdej chwili niesienia pomocy innym. Posłuszeństwo Prawu Skautowemu.

W świetle obecnie używanego prawa i przyrzeczenia, wyjaśnienia wymagają dwie sprawy. Sformułowanie pkt.10 zostawiało „furtkę” dla palących i pijących, a samo wprowadzenie tego punktu rok później, niż dziewięciu poprzednich może świadczyć o debacie na temat jego ostatecznego kształtu. Podobnie rzecz ma się z tekstem przyrzeczenia. Wbrew religijnemu charakterowi, jakie miało przyrzeczenie brytyjskie, polski tekst był pozbawiony odwołania do Boga tak, by szeregi harcerzy mogły być zasilone przez jak największą liczbę młodych ludzi. W roku 1913 utworzono przy Związkowym Naczelnictwie Skautowym we Lwowie Sekcję Żeńską Skautingu. Wkrótce ważnymi ośrodkami harcerstwa polskiego stały się obok Lwowa, Kraków i Tarnów. Wielki wpływ miał na to sam dh Małkowski, który z wykładami na temat harcerstwa podróżował po większych miastach. W tym samym roku 53 skautów wyruszyło do Birmingham na zlot skautowy. Wysłano przedstawicielstwo wszystkich trzech zaborów i uzyskano od gen. Baden-Powella poparcie w sprawie włączenia harcerzy polskich w szeregi skautów. Warto nadmienić, iż delegacja występowała pod sztandarem polskim prostując mniemanie innych o pochodzeniu austriackim. Delegacja wzbudziła powszechną sympatię i ciekawość, była odwiedzana m.in. przez brytyjskiego księcia oraz liczną grupę skautów z całego świata , sam dh Małkowski otrzymał wyróżnienie za zasługi. Istotną datą dla harcerstwa w Polsce jest czas wydania książki „Harce Młodzieży Polskiej”- Książka ta była propozycją przeniesienia pomysłów generała Baden-Powell na nasz grunt. Jednak autorzy wielokrotnie odchodzili od oryginalnych

brytyjskich wzorców, dostosowując gry i zabawy do polskich warunków. Książce tej również zawdzięczamy takie terminy jak: „harcerz”, „harcmistrz”, „zastęp”- są one używane do dziś. Rok 1913 to również czas, kiedy hasło „Czuwaj” pojawiło się na ustach polskich skautów, zawdzięczamy je I Lwowskiej Drużynie Żeńskiej, która owy zwrot wprowadziła jako pierwsza. Pojawił się również Krzyż Harcerski, zaprojektowany przez ks. Kazimierza Lutosławskiego już w 1912 roku, wzorowany na orderze Virtuti Militari. Ciekawostką jest fakt, iż druh Pieniążkiewicz wprowadził do harcerstwa polskiego nieznaną Anglikom formę obozowania, nazwaną „obozami roboczymi”. Młodzież wyjeżdżająca na taki obóz pół dnia pracowała w polu, bądź pomagała przy pracach w lesie, zaś drugą część dnia poświęcano zabawom i harcom. Właściciele terenów, na których skauci pracowali zostali, nagradzali ich jedzeniem oraz drobnymi kwotami pieniędzy na cele drużyny. Dh Zygmunt Wyrobek w Krakowie otwierał zakłady rzemieślnicze, gdzie skauci zdobywali umiejętności praktyczne, zaś dh Starzeński opracował wskazówki do kursów pierwszej pomocy.Harcerze obchodzili od początku wiele patriotycznych rocznic, jak 50-lecie powstania styczniowego, powstania listopadowego, czy rocznica uchwalenia Konstytucji Trzeciego Maja. Były to okazje do manifestacji patriotycznych postaw i promocji harcerstwa. W uroczystościach tych uczestniczyło wiele osób związanych z rodzącą się polską państwowością. Z biegiem czasu skauting rozwijał się w Warszawie, ale też i w Łodzi, Wilnie, Lublinie, Radomiu czy Płocku. Pierwszym patronem skautingu został Józef Poniatowski. Poetami, którzy byli lubiani przez polskich harcerzy w owych czasach byli: Maria Konopnicka-autorka ”Roty” ówczesnego hymnu polskich harcerzy, Jan Kasprowicz i Karol Baliński. Warto wspomnieć również postać Henryka Sienkiewicza, wielkiego sympatyka harcerstwa, autora bardzo popularnej wśród młodzieży „W pustyni i w puszczy”. On to wyrażając się pochlebnie o polskich skautach powiedział, iż pragnął swoją powieścią dać wzór dzielności polskiej młodzieży, choć o istnieniu skautów jeszcze nie wiedział.Harcerstwo cieszyło się zaufaniem ludności żyjącej pod zaborami jako organizacja patriotyczna, dowodami może być wsparcie finansowe ze strony wielu osób, np. dr Alfred Burzyński na rzecz harcerstwa zapisał 600 000 franków, a poseł Lewakowski posiadłość w Pustomytach na działalność skautową.

III. Pierwsze oznaczenia polskich stopni skautowychStopnie funkcjonowały w polskim skautingu od samego początku. Co ciekawe, wtedy właśnie powstały nazwy stopni używane do dziś. A jak wyglądały oznaczenia?Skaut Tadeusz Rząca z Krakowa, w 1914 roku otrzymał piękną Legitymację Organizacyjną, wydaną przez Komendę Skautową w Krakowie. Komenda ta, podlegała Naczelnej Komendzie we Lwowie. Na legitymacji są wydrukowane trzy, jedna pod drugą Oznaki.Sokolik, lilia na tarczy i wstążka z napisem Czuwaj. Naczelna Komenda Skautowa we Lwowie, w 1913 roku wprowadziła te Oznaki, jako oznaczenia stopni skautowych, do noszenia jako naszywki na lewym rękawie bluzy.

I

tak, młodzicy oraz ochotniczki, nosili w odległości 15 cm od wszycia rękawa naszywkę "Czuwaj", wywiadowcy nad tą naszywką "tarczę z lilijką", zaś "odznaka skautowa III stopnia po egzaminie ćwikowskim" naszywana nad tarczą, to sokolik. Oznaki są amarantowe z bielą, na popielatym tle. Te oznaki, występują na legitymacjach oraz papierze "firmowym" komend skautowych, jako symbole Organizacji Skautowej.

IV. O Szarych SzeregachKIM BYLI HARCERZE SZARYCH SZEREGÓW - NAJMŁODSI ŻOŁNIERZE ARMII KRAJOWEJ, JAK POWSTAWAŁY SZARE SZEREGI? PRAGNIEMY DZISIAJSZEJ MŁODZIEŻY, W SZCZEGÓLNOŚCI RÓWIESNIKOM... "CHŁOPCÓW Z TAMTYCH LAT"... PRZYPOMNIEĆ O ICH WALCE W CIEMNYCH LATACH WOJNY I OKUPACJI NIEMIECKIEJ O WOLNĄ I NIEPODLEGŁĄ POLSKĘ 27 WRZEŚNIA 2009 ROK W dwudziestoleciu międzywojennym Związek Harcerstwa Polskiego był organizacją młodzieżową, którą władze państwowe i całe społeczeństwo ceniły najbardziej. Dlatego też przynależność do Harcerstwa uznawano za wyróżnienie i zaszczyt. Wysoko oceniał dorobek Harcerstwa, Marszałek Józef Piłsudski, zaś na Jubileuszowym Zlocie w Spale w 1935 roku zebranych harcerzy i harcerki powitał Pan Prezydent RP Ignacy Mościcki. W 1939 organizacja męska liczyła 131 tys. Osób – żeńska 76 tys. Osób co stanowiło niebagatelną liczbę 207 tysięcy członków. Istniał też najmłodszy człon ZHP-Zuchy, wówczas określany mianem "Wilczków". Wybuch II Wojny Światowej we wrześniu 1939r. Nie był zaskoczeniem dla wielu drużyn i hufców harcerskich. Słusznie zakładano, że atak Niemców na Polskę jest nieunikniony. Jeszcze przed wybuchem wojny powołano Pogotowie Harcerek i Harcerzy z oddzielnymi programami i strukturami organizacyjnymi na czas wojny. Wiele drużyn i zastępów z "marszu",  z powrotu z obozów letnich, jeszcze w mundurach okopconych dymem ognisk, stanęło do służby Polsce... Pierwsi zdali egzamin, już 4 września. Harcerki i harcerze z Katowic broniąc między innymi wieży spadochronowej w Parku Kościuszki. Wieża spadochronowa stała się symbolem postawy młodzieży harcerskiej "Września 1939" uwiecznionej jedynie w obrazie namalowanym po wojnie. Niezależnie od udziału harcerzy w oddziałach wojskowych działających jako służba pomocnicza, powstawały samodzielne, ochotnicze zespoły harcerskie z własną nazwą, jak "Wejherowska Ochotnicza Kompania Harcerzy", "Lwowska Kompania Harcerska", "Wileński Batalion Ochotniczy", "Batalion Ochrony Lublina itd. - na czele tych harcerskich oddziałów stali instruktorzy-oficerowie, jak np. Phm. Por. Zbigniew Czekański, hm. Józef Grzesiak-Czarny, phm. Por. Jan Iglatowski.

Symbolem harcerskiej służby pomocniczej był łącznik Alfred Dyduch, 13-letni, chłopak z Gdyni, który zginął 18 września, w dniu wejścia Niemców do miasta. Gdynia jako pierwsza w Polsce, wystawiła w centrum miasta pomnik pamięci HARCERZY z nazwiskamni poległych, na jednej z tablic znajdują się nazwiska najmłodszego żołnierza września 1939r. Oraz najstarszego wzorowego instruktora hm. Benedykta Porożyńskiego, wizytatora GK Sz. Sz na obszar Pomorza, więźnia Stutthofu, który nawet za drutami nie stracił ducha harcerskiego, co zawsze zaznaczał w wysyłanej korespondencji. Zmarł  z wycieńczenia w "marszu śmierci" więźniów obozu koncentracyjnego 18 marca 1945r. Pod Wejherowem w pierwszym dniu po oswobodzeniu kolumny ewakuowanych cieni ludziach...

17 września 1939 roku nastąpiła inwazja Armii Czerwonej na wschodnie

rubieże Rzeczpospolitej. Do historii przeszła obrona Grodna, gdzie również stanęli w szeregu harcerze.  Brunon Hlebowicz z nauczyciela stał się dowódcą oddziału harcerskiego, Tadeusz Pieslak butelką z benzyną zatrzymał rosyjski czołg. Waliki o Grodno utrwaliła w wierszu pt. "Wspomnienia grodzieńskie" – Krystiana Krahelska, która w tych dniach walk od 20 do 22 września była w Grodnie:

.." Powietrze jest przejrzyste, jesień złota, a niemen – błękitny.Na mogiłę nieznanego ułana sypią się liście brzozowe...

od koszar ciągną wielkie sowieckie czołgi w pyle. Szczęśliwy jesteś, że ich nie widzisz – ukołysany piosenką kul.

Bo teraz jest cicho w Grodnie i ciężej – niż w mogile"...W 1943r. Napisała dla harcerzy z "Baszty" słynny marsz bojowy: "Hej, chłopcu bagnet na broń"!...Krystyna Krahelska ps. "Danuta" zginęła w Powstaniu Warszawskim.Najlepiej oddaje atmosferę tamtych tragicznych dni obrony Grodna anonimowy wiersz, zapewne pogrążonego w żałobie ojca. Do naszych czasów zachowały sie dwie zwroty:

" I przekroczyli nasz Niemen,nie Niemcy – lecz Sowiety!Serca młodszych obrońców,

Wbijali na bagnety..."" Za niemen, za Niemen

Wpadli jak grom – SowietyGrodzieńskie serca harcerskie,

Wbijają na bagnety..."Rysunek 2. Z-cy Komendy Hufca: prawy Niemen Jan Owczarek "Janek" – lewy Niemen Jan Siemieński "Jasiek". Grodno 1939r.

A tymczasem w Polsce Centralnej Niemcy przygotowują się do najważniejszej bitwy tej wojny, do zdobycia Warszawy. 27 września 1939 roku... Władze Związku Harcerstwa Polskiego postanawiają przejść do konspiracji zachowując ciągłość organizacyjną.  W tym samym dniu gen. Michał Kraszewicz-Tokarzewski staje na czele wojskowej organizacji – Służby Zwycięstwu Polski. Kończą sie walki obronne w Warszawie. 28 września gen. Tadeusz Kutrzeba podpisuje akt kapitulacji stolicy Polski. W sojuszniczej Anglii piszą: "Poland – the End" czy na pewno?Po przeciwnej stronie Politechniki Warszawskiej przy ul. Nowakowskiego 12 w mieszkaniu hm. Tadeusza Borowieckiego, ZHP przeszło do konspiracji i zaczęła się chwalebna droga wojenna Harcerstwa pod nazwą :

SZARE SZEREGI. Decyzja przejścia ZHP do konspiracji była naturalną konsekwencją przedwojennego wychowania w Służbie Bogu i Ojczyźnie. To była też pewnego rodzaju "formalność", bo żywiołowo i samoistnie działała juz oddolna "konspiracja harcerska". Pierwsze władze wybrane na spotkaniu 27 września 1939 roku ukonstytuowały się następująco:

Inspiracją do nazwy struktury organizacyjnej wojennego Harcerstwa stał sie wiersz Marii Konopnickiej – "Już lipa rostula...", do którego muzykę skomponował Roman Berner. Utwór napisany w 1895 roku już wcześniej został zauważony przez twórców Skautingu – ukazał się w 1915r. W "SKAUCIE" we Lwowie, gdyż mówił o miłości do ojczystego kraju, rzetelnej i uczciwej pracy dla "PASIEKI – POLSKI, która dźwigała sie do życia z niewoli zaborów. Pszczelarską strukturę w zastosowaniu do Harcerstwa w II wojnie Światowej przedstawił przekonywująco Aleksander Kamiński, który znał słowa i melodię pieśni.  Znał ją także Florian Marciniak, krajan kompozytora, harcerza-organisty z Strzemeszna. Człowiekiem, dl którego wiersz M. Konopnickiej z racji swojej idei i dużej wymowy stał się bliski w początku drogi ruchu skautowego i w okresie okupacji hitlerowskiej, był ks. Jan Mauersberger – postać łącząca przeszłość i teraźniejszość w historii Harcerstwa. Struktura wojenna Szarych Szeregów przedstawiała się następująco:

Rysunek 3. Od lewej:Przewodniczący oraz Naczelny Kapelan – ks. Hm. RP. Jan Paweł Mauersberger (do1942);Wanda Opęchowska – wice przewodnicząca do końca wojny;Hm. Antoni Olbromski ps. "Sołtys" – sekretarz generalny Naczelnictwa; Hm RP Maria Wocalewska – del. Naczelniczki Harcerek. Zgineła w Powstaniu Warszawskim

Rysunek 1 . Rajmund Bolduhan – Marian Podgóreczny

Rysunek 4. Od lewej: Hm. Florian Marciniak ps. "J.Krzemien". "Jerzy Nowak" – czł. Naczelnictwa – jednocześnie Naczelnik Głównej Kwatery Harcerzy;czł. GK – hm. Juliusz Dąbrowski ps. "Bem"czł. GK – hm Lechosław Domański – ps. "Zeus"czł. GK – hm. Aleksander Kamiński ps. "Dąbrowki, "Hubert" – twórca programu i stylu pracy całej organizacji.

PASIEKA – to Gówna Kwatera Szarych Szeregów – Warszawa; UL - /ULE/ - to miasta wojewódzkie, gdzie mieściły się dawne Chorągwie ZHP ( nazwa Chorągwi); ROJE /RÓJ/ - to miasta powiatowe, gdzie mieściły sie dawne Hufce ZHP (nazwa Hufca); RODZINY  - to drużyny harcerskie całej okupowanej Polski; PSZCZOŁY – to zastępy harcerskie.

 Szare Szeregi objęły swoją działalnością obszary polski w granicach przedwojennych tj. Do wybuchu II wojny światowej. Tereny zachodnie, które okupant niemiecki wcielił do III Rzeszy, w strukturach konspiracji harcerskiej działały następująco:

dawna Chorągiew Łódzka – "UL – Kominy". dawna Chorągiew Pomorska – "UL – Lina", dawna Chorągiew Śląska – "UL – Huta" dawna Chorągiew Wielkopolska – "UL – Przemysław" dawna Chorągiew Zagłębiowska – "UL – Barbara"

Obszar Polski Centralnej, zwany Generalną Gubernią, obejmował dawne Chorągwie ZHP, ktore działały od czerwca 1941 roku w 4 Dystryktach – Kraków, Warszawa, Radom, Lublin. Po wybuchu wojny ZSRR doszedł 5-ty Dystrykt – "Galicja" ("Galizien") – Lwów.Podział szaro-szeregowy przedstawiał się następująco:

Kielce – "UL Skałka"; Kraków – "UL Smok" (później UL Dzwon), Lublin – "UL Zboże", Mazowsze – "UL Puszcza" Radom – "UL Raddy", Warszawa – "UL Wisła"

Do Polski Centralnej należała też nowa Chorągiew – "UL Warta" w Częstochowie, składająca sie z 3 samodzielnych, na początku wojny, Hufców Były to: Hufiec Częstochowa – "RÓJ – Obraz", Piotrków Trybunalski – "RÓJ-Sosnówka", Radomsko – "RÓJ-Metal". Tereny wschodnie znalazły się w sytuacji trudniejszych i bardziej skomplikowanej w porównaniu do obszarów podlegających administracji niemieckiej. Po 17 września 1939 roku Armia Czerwona zajęła nie tylko tereny Kresów Wschodnich, ale przeszła rzekę Bug i objęła swoją bolszewicką okupacją część województw białostockiego, lubelskiego i lwowskiego. Ostatecznie po ustaleniu granic między dwoma najeźdźcami od 28 września 1939 roku działalność konspiracyjna dla Polski Wschodniej została opracowana i przekazana przez wybranych wizytatorów do realizacji następująco:

Białystok i Grodno jako "UL-Biały", Ryszard Kaczorowski ps. "Wir" 3-ci Komendant ULA) Lwów – "UL-Lew" Nowogródek – "UL-Las" ( w tym 6 samodzielnych Hufców – "ROJÓW" działających z przerwami, okresowo, w różnych

latach wojny). Lida-Niemen- Szczuczyn Nowogródzki – Wasiliszki. Brześć n. Bugiem – "UL-Błota" (całe Polesie) Wilno - :UL-Brama" Łuck – "UL-Gleba" – później – "UL-Kresy" (cały Wołyń).

"RÓJ – GRODNO" – (nie było kryptonimu) – rozpoczął swoją samodzielną działalność od czerwca 1941r. Do lipca 1944r., kiedy to ponownie miasto zajęła Armia Czerwona. Okres od września 1939 do czerwca 1941 to czas zemsty Sowietów i NKWD za skuteczną i dotkliwą obronę miasta i bohaterską postawę mieszkańców, w tym także harcerzy. Nie było w tym czasie żadnych szans na taką działalność konspiracyjną, jaką wytyczyła w swoim programie – "PASIEKA". W roku 1942r. Biuro informacji i Propagandy KGAK ogłosiło konkurs na znak Polski Podziemnej – wygrał znak autorstwa harcerki Anny Smoleńskiej, studentki historii tajnego Uniwersytetu Warszawskiego, należącej wówczas so " Kuźnicy Harcerskiej". W wieku 23 lat została aresztowana z całą rodziną 25 XI 1942r. - zmarła w Oświęcimiu 19 II 1943 r. Została upamiętnioną w rysunku "kotwicy" – POLSKI WALCZĄCEJ – najbardziej popularnego znaku Polski. W1942r. Nastąpiły zmiany personalne we władzach "PASIEKI", a także Naczelnictwa Szarych Szeregów. Po śmierci ks. Hm Rp Jana Mauersbergera (12.VIII.1942) funkcję p.o. Przewodniczącego pełnił już od końca wojny dr Tadeusz Kupczyński, ps. "Piotr", "Wójcicki" – gdyż Przewodniczący ZHP dr Michał Grażyński ciągle przebywał poza granicami kraju. Istotnym przełomem działalności Szarych Szeregów był podział na trzy grupy wiekowe – do działających już Bojowych Szkół i Grup Szturmowych – dołączył najmłodszy szczebel – Zawisza. Nastąpiło to 3 listopada 1942 r. do wojennego Harcerstwa zostali dopuszczeni chłopcy, którzy ukończyli 12 rok życia. W programie Szarych Szeregów, który wszedł w życie w 1941 r. "Dziś' – oznaczało walkę bieżącą w konspiracji, "Jutro” przygotowanie się do jawnej walki na wypadek zbrojnego powstania, "Pojutrze" – zdobywanie wiedzy by w wolnej Polsce być użytecznym. W przypadku Zawiszy nie uwzględniał hasła "Dziś". Chłopcy w swoich zastępach i drużynach byli przygotowywani przez odpowiednio dostosowany do wieku program do hasła "Jutro" – czyli zdobywania umiejętności w służbie pomocniczej, ale głównie do " Pojutrza", czyli zdobywania umiejętności w służbie pomocniczej, ale głównie "Pojutrza", czyli do nauki i pracy w wolnej Polsce. Ogólno Szaro-Szeregowe hasło wychowania "przez walkę" inaczej wyglądało w "Grupach Szturmowych", inaczej w "Bojowych Szkołach", zaś w "Zawiszy" – przez gry, wycieczki, biwaki i zbiórki wprowadzono w tajniki życia w konspiracji. Złożenie wojennego przyrzeczenia było dla Zawiszaka najbardziej emocjonalnym przeżyciem. Od 1942r. Kierownikiem Wydziału Kształcenia Starszyzny w "PASIECE" został hm. Jan Rossman ps."Wacek". Instruktor o celnym i precyzyjnym umyśle, przełożył intuicyjnie osiągnięcia programowe i konstrukcję organizacyjną na język metodyki skautowej. Wychowywać przez walkę – tworząc program wojskowy, z zachowaniem wierności harcerskiej idei i metodzie wychowawczej. Ważniejsze akcje sabotażowe w okupowanej Polsce, głównie na terenach Generalnej Guberni. Działalność "bojowych szkoł" "BS" – harcerzy w wieku 15-17 lat:

Akcja "WAWER" – organizacja "Małego Sabotażu" – nazwa związana z pierwsza masową egzekucją przeprowadzoną 27 grudnia 1939 r. W Wawrze pod Warszawą. Organizację WAWER powołał Aleksander Kamiński a celem działania było przypomnienie mieszkańcom Warszawy o dokonanej w masowym rozmiarze zbrodni. Pojawiły sie pisane czarną farbą napisy: "WAWER" Pomścimy – Pamiętamy.

Akcja "PALMIRY" – organizacja bliźniacza powołana przez hm. Kazimierza Gorzkowskiego działająca na przedmieściach stolicy – założenia podobne, przypominać o zbrodniach masowych popełnionych w Puszczy Kampinoskiej. "PALAMIRY – WAWER" – połączenie ze sobą pierwszych liter "P i W" daje hasło: "POLSK WALCZY"!

Akcja "N" – Niemcy – ulotki, gazety rysunki satyryczne wykonane w j. niemieckim miały sugerować, że są wykonywane przez Niemców dla Niemców. Kolportaż tych "opozycyjnych" rzekomo pism należał do harcerzy z Bojowych Szkół.

Działalność "GRUP SZTURMOWYCH" –

GS, harcerzy- żołnierzy AK – powyżej 18 lat.

Akcja "WD" – Wielka Dywersja – udział z bronią. Akcja "WIENIEC", 31 XII 1942r. - wysadzenie torów kolejowych węzła warszawskiego – Kraśnik, Radom

Już w lipcu 1943r. Ukazała się książka Aleksandra Kamińskiego (pod zmienionym nazwiskiem "Juliusz Głowacki") "KAMIENIE NA SZANIEC", która opisywała szieje Jana Bytnara "Rudego" – ("Czarnego") i Aleksandra Dawidowskiego " Alka ("Wojtka").  W II wydaniu z czerwca 1944 r. Zostały dopisane dalsze rozdziały etosu Szarych Szeregów, w tym śmierć Tadeusza Zawadzkiego "Zośki" poległego pod Sieczychami 20 VIII 1943 r. "Kamienie na szaniec" stały się "katechizmem" dla wojennych, powojennych i współczesnych pokoleń harcerzy. Książka oparta jest na faktach, którym nadano formę literackiej opowieści. W następnej książce pt. "Zośka i Parasol" Aleksander Kamiński rozsławił działalność bojową dwóch najdzielniejszych batalionów harcerskich Grup Szturmowych – ZOŚKI I PARASOLA. Po podziale na trzy grupy wiekowe powstał problem udziału harcerek, szczególnie w Grupach Szturmowych. Organizacja żeńska po Pogotowiu Harcerek zmieniła kolejno nazwę na "Związek Koniczyn" do 1943r. i "Bądź Gotów" do końca wojny. Opory do konspiracyjnej koedukacji napotykano tak ze strony GK Harcerek  jak i "Pasieki".

Przykładem sprawdzonej i twórczej współpracy były Akademickie Kręgi Starszocharcerskie – "Kuźnica". Brak dziewcząt w Akcji pod Arsenałem – przyspieszył zajęcie od ważnego stanowiska w tej sprawie. Niezwykle pozytywną role w łączeniu dwóch organizacji odegrał Ryszard Zarzycki. Z tych żeńskich Szarych Szeregów wywodziła sie przyszła matka chrzestna statku M/S "Szare Szeregi" Maria Chełmicka – Szubertowa ps. Horpyna", która pełniła funkcje kolejnej drużynowej "Grupy Wykonawczej" – zaś wodowany w Danii 20 sierpnia 1991 r. statek "Szare Szeregi" rozsławia etos wojennego Harcerstwa po morzach i oceanach świata.W Powstaniu Warszawskim dziewczęta służyły w Harcerskiej Poczcie Polowej, niosły pomoc dzieciom i chorym, pełniącym służbę dla ludności cywilnej, były włączone do służby sanitarnej i łącznościowej. W czasie okupacji w Bojowych Szkołach i w Zawiszy nie było harcerek.

V. Życiorysy1. Robert Baden-Powell

Dzieciństwo i młodośćUrodził się w Paddington, dzielnicy Londynu w Wielkiej Brytanii 22 lutego 1857 roku. Jego rodzina mieszkała w domu o adresie 6 Stanhope Street (obecnie 11 Stanhope Terrace). Był synem duchownego anglikańskiego i profesora geometrii na Uniwersytecie Oksfordzkim Badena Powella oraz wnuczki admirała Horacego Nelsona, Henrietty Grace Smyth. Para ta zawarła małżeństwo 10 marca 1846 w kościele St Luke's w Chelsea. Z ich

Rysunek 5 . Od lewej: Akcja „N” i „Wawer”

Rysunek 6. Od lewej: Hm. Eugeniusz Stasiecki – "Piotr – Pomian" od 1943 r. szef "Pasieki" – zginął w Powstaniu Warszawskim; Hm.  Edward Zurn – "Jacek Gniewosz" szef "Pasieki" w 1944 zginął w Postaniu Warszawskim; Hm. Ryszard Zarzycki – "Scott", "Artur" kierownik Wydziału GS, członek Rady Programowej. Zginął w Powstaniu Warszawskim; Hm. Kazimierz Grenda – "Granica", "Marek" ostatni szef GK mianowany w Powstaniu Warszawskim

Rysunek 7. Od lewej: Hm. Ks. Jan Zieja – "Wojciech" Naczelny Kapelan Szarych Szeregów po 1942r.; Hm. Stanisław Broniewski "K. Krzemień". "Orsza" Naczelnik (po aresztowaniu Floriana Marciniaka – 6 V 1943r.); Hm. Kazimierz Sabbat do 1939 r. Kierownik Zrzeszenia  Akademickich kręgów Starszoharcerskich " Kuźnica Harcerska" w latach 1943-46 v-ce przewodniczący Komitetu Naczelnego ZHP na czas wojny. Prezydent RP na uchodźstwie podpisał dekret 19.III.1989r. O nadaniu Szarym Szeregom ZHP Orderu Wojennego Krzyża Srebrnego V kl. Virtuti Militari.

związku urodziło się 10 dzieci: Warington (wczesny 1847), George (późny 1847), Augustus (1849), Francis (1850), Robert (1857), Agnes (1858) oraz Baden (1860). Trójka dzieci, które urodziły się po narodzinach Francisa a przed narodzinami Roberta, zmarły niedługo po urodzeniu. Trójka najmłodszych dzieci oraz często chorujący Augustus została bliskimi przyjaciółmi. Ojciec Roberta zmarł w 1860 roku. Rodzeństwo było wychowywane przez matkę, silną kobietę która przywiązywała dużą wagę do wychowywania dzieci. Robert w 1933 powiedział o niej The whole secret of my getting on, lay with my mother. Gdy Baden-Powell (zwany przez rodzinę Ste) miał dziewięć lat, matka posłała go do krewnych, do siedziby rodowej ojca w hrabstwie Kent, aby tam zgodnie ze zwyczajem Baden-Powellów, uczył się czytać, pisać i liczyć w sąsiednim probostwie. Pastor nazywał się Allfrey, miał blisko 70 lat, ale był wychowawcą raczej niefrasobliwym. Robert Baden-Powell grał na pianinie i skrzypcach. Uwielbiał aktorstwo. Podczas wakacji przyłączył się do swych trzech starszych braci, Franka (1850–1931), George'a (1847–1898) i Warringtona (1847–1921). Razem odbyli podróż łodzią do letniego domu Baden-Powellów w pobliżu Llandogo nad rzeką Wye, 250 kilometrów na północny zachód od Londynu. Rok później, w 1867 bracia nabyli kuter rybacki, którym po wyremontowaniu pływali wzdłuż wybrzeża. Nie wystarczyło im to i Warrington zakupił żaglowiec "Koh-i-noor", nadający się do dłuższych rejsów.WykształceniePo ukończeniu Rose Hill School w Tunbridge Wells, Robert chcąc dostać się do college'u bez protekcji, zdaje do Feetes College w Edynburgu. Jednak zanim to nastąpiło, zmarł jego ulubiony brat – Augustus. Mimo zdania egzaminu, przenosi się do Charterhouse College w hrabstwie Surrey. Tam zdobywa nowe przezwisko B-P. Wokół wiejskiej szkoły rozciąga się wielki park – Hyde Park, gdzie Pawell czuje się jak u siebie w domu. Podczas rozmaitych zabaw uczy kolegów podchodów, tropienia, zacierania śladów i obserwacji. Udaje mu się przekonać do siebie rówieśników. Po sześciu latach zdaje egzamin końcowy i stara się o przyjęcie do Sandhurst, cenionej akademii wojskowej. Mimo iż egzaminy są bardzo trudne, wśród 717 chętnych zajmuje 2 lokatę. Zgodnie z tradycją, najlepsi mogą wybrać sobie rodzaj wojska. Ste wybiera kawalerię i przydzielają go do 13 pułku huzarów, który stacjonuje w Lakhnau w Indiach.Służba wojskowaW latach 1876–1910 działał w czynnej służbie wojskowej w Anglii, Indiach, Afganistanie i Afryce Południowej. Odnosił także sukcesy dziennikarskie, literackie i plastyczne. Pracował również w brytyjskim wywiadzie w wielu krajach Europy.Indie6 grudnia 1871 na statku "Serapis" przybija do brzegów Indii w Bombaju. Uczestniczy w nim w kursie oficerskim, jednak w jego opinii wiadomości z zakresu zwiadu są słabo wykładane. Dlatego postanawia obserwować hinduskich myśliwych, od których nauczył się języka Hindi. Robert Baden-Powell zdobył wiele cennych umiejętności wojennych podczas rozpoznania wojskowego wśród Zulusów na początku 1880 w prowincji Natal Republiki Południowej Afryki, gdzie został wysłany jego pułk. Jego przełożeni byli pod wrażeniem jego umiejętności, za co został wyróżniony tytułem starszego adiutanta dowódcy naczelnego i gubernatora Malty.Wolny czas spędza z dziećmi, organizuje dla nich zabawy i gry, a także robi rysunki dla angielskiego pisma "Graphic". Kurs kończy z bardzo dobrym wynikiem i uzyskuje w nagrodę przed terminem stopień porucznika. Dołącza do 13 pułku huzarów. Rozpoczyna szkolenie rekrutów, podczas którego stosuje nowe, własne metody szkolenia żołnierzy, w których znaczną uwagę przywiązywał do indywidualnego wyszkolenia, wyrabiania samodzielności i zaradności. Wykorzystuje również system małych grup.Dla zniechęconych i zanudzonych żołnierzy brytyjskich organizuje trupę aktorską, wystawiając z nimi, z powodzeniem, sztukę "Piraci z Penzance". W trakcie odwrotu z Afganistanu zostaje postrzelony w prawą nogę. Rana okazuje się niegroźna i już kilka tygodniu później B-P bierze udział w manewrach. Szkoli małą grupę zwiadowców – skautów, dzięki której po sześciu dniach manewrów bierze do niewoli wszystkie wojska przeciwnika bez jednego wystrzału. W trakcie tego okresu wyjechał na 3 dni na Maltę, aby tam pod pozorem zbierania motyli działać jako szpieg. Zbierał plany militarnych instalacji, ukrywając je w rysunkach skrzydeł motyli. W tym samym czasie B-P publikuje książkę "Służba rozpoznania i łączności", która zostaje rozesłana do wszystkich garnizonów jako podręcznik. Pod koniec 1884 wyjechał do Port Natal w Afryce Południowej.AfrykaW Afryce głównym zadaniem B-P było zbadanie Gór Smoczych, odszukanie przesmyków, przełęczy, kryjówek itp. Oraz naszkicowanie mapy tych terenów. W 1887 został mianowany kapitanem oraz uczestniczył w wprawie przeciwko wodzowi Dinizulu, którą prowadzi generał Henry Smyth – wuj Roberta. Formuje mały oddział zwiadowców, którego zadaniem jest przeszukanie Gór Smoczych oraz odnalezienie oddziałów wodza zuluskiego. Tutaj sprawdza się system skautowy. Dzięki temu, iż wódz zostaje odnaleziony i pojmany bez rozlewu krwi, Robert Baden-Powell zostaje awansowany na majora. W 1890 wraz wujem udaje się na Maltę a stamtąd do Europy, gdzie zostaje brytyjskim szpiegiem. Trzy lata później, na własny wniosek zostaje ze służby zwolniony i przeniesiony z powrotem do Afryki. Tam zostaje mu przydzielone zadanie uwolnienia plemienia Aszanti spod dyktatury wodza Prempeha. W 1896 udało mu się otoczyć Prempeha i wziąć do niewoli. Za ten wyczyn otrzymuje awans na pułkownika, zaś Prempeh kilkanaście lat później zostaje założycielem i przewodniczącym organizacji młodych skautów w Ghanie. Następnie wyjeżdża do Bulawayo w górach Matopa. Podczas walk w górach Matabele (członkowie plemiona, z którym walczy) nadają mu przydomek 'Impeesa' co znaczy Wilk, który nigdy nie śpi. W 1896 roku Baden-Powell został oskarżony o nielegalne wydanie wyroku śmierci na szefie plemiona Matabele, Uwini. Obiecano mu, że jego życie będzie oszczędzone, jeżeli się podda. Został rozstrzelany przez pluton egzekucyjny na podstawie instrukcji Baden-Powella, który był potem rozliczany przez śledczych. Robin Clay, wnuk Baden-Powella, oświadczył w 2009, "Wszyscy popełniamy błędy". W tym samym roku Robert Baden-Powell opuścił Afrykę.Walka przeciw BuromW wojnie przeciwko Burom wsławił się obroną miasta Mafikeng (1899–1900), obleganego przez ponad 7 miesięcy przez Burów, gdzie utworzono oddział chłopców do służby pomocniczej (łącznikowej, wartowniczej). Próba ta uświadomiła mu możliwość powierzenia młodym chłopcom odpowiedzialnych zadań pod warunkiem poważnego ich traktowania. SkautingPo powrocie do Wielkiej Brytanii w 1902 Robert Baden-Powell stwierdził, że jego książka, "Aids to scouting" (Wskazówki do wywiadów) przeznaczona dla żołnierzy zainteresowała organizacje młodzieżowe. W 1903 roku został generalnym inspektorem kawalerii brytyjskiej. W celu lepszego dostosowania myśli zawartych w tej pracy do poziomu dzieci i młodzieży B-P zorganizował w 1907 obóz doświadczalny dla chłopców na wyspie Brownsea, gdzie wypróbował swe metody, m.in. wprowadzenie systemu zastępowego, wynikłego z obserwacji rodzin wielodzietnych, gdzie starszy brat opiekował się skutecznie grupą młodszego rodzeństwa. Wtedy poświęcił się wychowaniu młodzieży, mającemu na celu wyrwanie młodych chłopców z zadymionych,

uprzemysłowionych miast, bezpośrednie zetknięcie z przyrodą, a przez to ich uzdrowienie psychiczne i moralne, wychowanie dobrych, patriotycznie nastawionych obywateli za pomocą przemyślanych gier z ukierunkowaną treścią. W 1908 wydał klasyczny podręcznik skautingu Scouting for Boys. Zainteresowanie z jakim spotkała się książka oraz sugestia króla Edwarda VII, spowodowała, iż Baden-Powell w 1910 zrezygnował ze służby wojskowej i całkowicie poświęcił skautingowi. W tymże roku organizacja skautowa w Wielkiej Brytanii liczyła 100 tys. członków. Według B-P skauting powinien być szkołą wychowania obywatelskiego w kontakcie z przyrodą, powinien uzupełniać naturalne luki wychowania szkolnego przez rozwijanie charakteru, zdrowia i sprawności jednostki oraz jej wartości społecznej w codziennej służbie. Wskazując na źródła idei skautowej B-P przyznawał, że zawarł w niej nie tylko własne pomysły, ale wzorował się także na zwyczajach różnych narodów i ludów jak Japończycy, Indianie. Wykorzystał koncepcje filozofów i uczonych, a nawet reguły średniowiecznych zakonów. Ruch skautek – dziewcząt został założony w 1909. Robert Baden-Powell uważał, że ruch skautek powinien być prowadzony przez kobiety i dlatego w 1910 poprosił o pomoc swoją siostrę Agnes Baden-Powell, później dołączyła się żona generała, Lady Olave Baden-Powell. W 1912 ożenił się z Olave St. Clair Soames. W 1914, w chwili wybuchu I wojny światowej Robert Baden-Powell oddał się do dyspozycji armii brytyjskiej. Komenda nie chciała jednak aby wrócił do czynnej służby wojskowej, bo jak powiedział Lord Kitchener - nie ma bardziej kompetentnej osoby do prowadzenia organizacji skautów. Krążą plotki, iż Baden-Powell był zaangażowany w szpiegostwo i oficerowie wywiadu zadbali, aby stworzyć taki mit. W 1920 na pierwszym Jamboree Robert Baden-Powell Bi-Pi został wybrany na Naczelnego Skauta Świata. Olave Baden-Powell, również działaczka skautowa, wybraną w 1930 na Naczelną Skautkę Świata.W 1929 r., podczas trzeciego światowego Jamboree, otrzymał w prezencie nowy samochód Rolls-Royce o mocy 20 koni (numer podwozia GVO-40, rejestracja OU 2938). Służył mu w jego podróżach po całym świecie. Samochód, nazwany Roll Jam, został sprzedany po jego śmierci przez Olave Baden-Powell w 1945 roku. Po osiągnięciu wieku emerytalnego zajmował się organizowaniem i szkoleniem armii terytorialnej w Wielkiej Brytanii. Za pracę skautową otrzymał tytuł lorda – barona of Gilwell, a w posiadłości Gilwell Park został zorganizowany międzynarodowy ośrodek skautowy. B-P był odznaczony wieloma najwyższymi odznaczeniami brytyjskimi i innych krajów, w tym Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. W 1939 wyjechał na leczenie do Kenii, gdzie zmarł 8 stycznia 1941. Uchodził za człowieka radosnego i z poczuciem humoru. W czasie II wojny światowej jego nazwisko naziści niemieccy umieścili na liście wrogów III Rzeszy tzw. Czarnej Księdze. Rozwój skautingu był zaskakujący. Już w 1922 roku liczba skautów przekroczyła 1 mln w 32 krajach, natomiast w 1939 roku było ich już 3.3 mln.W 2007 jego imieniem nazwano łódzki park.

2. Andrzej Małkowski

Urodził się w rodzinie ziemiańskiej o tradycjach patriotycznych i żołnierskich. Uczył się w Warszawie, Tarnowie, Krakowie i Lwowie, gdzie w 1906 roku w VI Szkole Realnej uzyskał świadectwo dojrzałości. Był współzałożycielem abstynenckiej organizacji uczniów krakowskich „Młodzież”. W 1908 roku rozpoczął studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej. W kwietniu 1910 roku przeniósł się na Uniwersytet Jana Kazimierza, którego nie ukończył. Był członkiem Zarządu Głównego „Eleuterii” – federacji związków abstynenckich. Należał do „Eleusis”, „Zarzewia”, „Sokoła”. W listopadzie 1909 roku otrzymał do przetłumaczenia (za karę) klasyczny podręcznik twórcy skautingu Roberta Baden-Powella „Scouting for Boys” („Skauting dla chłopców”). Po zapoznaniu się z jego treścią Małkowski stał się entuzjastą i propagatorem skautingu na ziemiach polskich. W czasie pierwszego kursu skautowego 20 marca-21 maja 1911 omawiał poszczególne rozdziały przygotowywanego przez siebie podręcznika. W okresie od kwietnia do lipca 1911

ukazywała się arkuszami jego praca „Scouting jako system wychowania młodzieży” – pierwsza polska książka o skautingu. Małkowski wszedł w skład pierwszej Komendy Skautowej, następnie Naczelnej Komendy Skautowej we Lwowie. W październiku 1911 rozpoczął wydawanie „Skauta”, który wkrótce zdobył niezwykłą poczytność. Małkowski traktował skauting jako nowy styl życia i metodę odrodzenia młodzieży. W marcu 1912 roku wyjechał do Londynu w celu zebrania materiału do nowego wydania swej książki. Po powrocie został odsunięty od pracy w „Skaucie” i Naczelnej Komendzie Skautowej. W 1913 roku zorganizował wycieczkę skautową na III Wszechbrytyjski Zlot Skautów w Birmingham w Anglii, gdzie nad polskim obozem powiewała flaga z białym orłem na amarantowym tle i używano nazwy kraju wymazanego z mapy świata. Za zasługi Małkowski otrzymał od Roberta Baden Powella skautowy medal „Za zasługi”. W czerwcu 1913 roku Małkowski przeniósł się do Zakopanego, gdzie wziął ślub z Olgą Drahonowską. Rozwijał tam ożywioną działalność, tworząc silny, niezależny ośrodek harcerski. Wraz z wybuchem wojny wstąpił na krótko do Legionów Polskich. Brał udział w pierwszych walkach, lecz zależność tych formacji od zaborcy austriackiego spowodowała jego wystąpienie. W wyniku próby utworzenia niepodległej Rzeczypospolitej Podhalańskiej musiał opuścić Zakopane. Udał się do Anglii, a potem do Stanów Zjednoczonych, gdzie zakładał polskie drużyny skautowe wśród wychodźstwa. Od września 1915 do września 1916 roku pełnił funkcję skautmistrza związkowego w Związku Sokołów Polskich w Ameryce. Próbował zorganizować z „Sokołów” Legion Polski do walki z Niemcami. Wobec braku poparcia ze strony władz związku przybył do Kanady, gdzie wstąpił w grudniu 1916 roku do wojska. W styczniu 1917 roku wraz z grupą „Sokołów” został przyjęty do Wojskowej Szkoły Piechoty, którą ukończył w kwietniu tego samego roku. Następnie służył w armii kanadyjskiej, walczył na froncie we Francji. W listopadzie 1918 roku został przeniesiony do armii gen. Józefa Hallera. Wysłany w misji wojskowej do polskich oddziałów w Odessie do generała Lucjana Żeligowskiego, zginął w nocy 15/16 stycznia 1919 roku w wyniku zatonięcia statku, którym płynął.Statek ten – był to zbudowany w 1896 roku we Vlissingen w Holandii parowiec pasażerski „Chaouia”. Wprowadzony do służby w lipcu 1896 roku i nazwany „Królową Wilhelminą” – miał 4.249 BRT, 120,7 m długości i około stu miejsc pasażerskich w dwóch klasach, a parowe maszyny o mocy 3.600 KM pozwalały mu na rozwinięcie prędkości 13,5 w. Zbudowano go dla utworzonej w 1870 roku kompanii pod nazwą Stoomvaart Maatschappij „Nederland”, jako pierwszy parowiec krajowej budowy we flocie tego sławnego w swoim czasie armatora. W samym końcu 1911 roku statek sprzedano francuskiej firmie Compagnie de Navigation Marocaine et Arménienne (N. Paquet & Cie., potem Cie. de Nav. Paquet). W styczniu 1919 roku znacznie przeładowany parowiec płynął z Marsylii do portów Lewantu i w nocy z 15 na 16 stycznia 1919 wpadł na minę. Zatonął w ciągu kilkunastu minut, zabierając ze sobą w głębinę ponad siedemset osób. Po tragicznej śmierci Andrzeja, jego żona Olga Drahonowska-Małkowska nadal propagowała ideę skautingu w Wielkiej Brytanii i w Polsce. W emigracyjnym harcerstwie działał też ich jedyny syn Lutyk Małkowski, a potem wnuczka Krystyna (oboje mieszkający na stałe w Wielkiej Brytanii).

3. Olga Drahonowska-Małkowska

MłodośćOlga Drahonowska-Małkowska urodziła się w Krzeszowicach 1 września 1888 jako druga córka Zofii i Karola Drahonowskich. Ojciec jej, Karol, pochodzenia ormiańskiego, był zarządcą dóbr hr. A. Potockiego w Małopolsce. Matka, Zofia, pochodziła z mieszczańskiej rodziny czeskiej. Z kilkorga dzieci, które zmarły na choroby płucne, uchowała się Wilma o niebieskich oczach i kasztanowych włosach swojej matki i Olga o temperamencie, ciemnych oczach i włosach, i klasycznych rysach swego ojca. Mimo czeskich korzeni matki od dziecka zawsze podkreślała swą polskość. Szkołę i gimnazjum ukończyła eksternistycznie, zdając tylko kolejne egzaminy w Krakowie, zresztą zawsze z najlepszymi notami. Po maturze wstąpiła do Konserwatorium Galicyjskiego Towarzystwa Muzycznego we Lwowie, gdzie wkrótce ujawniła swe talenty jako poetka i rzeźbiarka. Była również instruktorką wychowania fizycznego w „Sokole”, miała swoje pasje sportowe (jazda

konna, pływanie, łyżwiarstwo, narciarstwo, gimnastyka), działała także w organizacji wychowania narodowego Eleusis. Z Eleusis pozyskał ją Małkowski do niepodległościowego „Zarzewia”, gdzie szybko poznała tajniki służby wojskowej, zdobywając stopień porucznika Polskich Drużyn StrzeleckichSkauting26 lutego 1911 na spotkaniu członków największych organizacji młodzieżowych we Lwowie została podjęta decyzja o stworzeniu skautingu na ziemiach polskich. Uzyskanie poparcia naczelnika „Sokoła” dr. Kazimierza Wyrzykowskiego pozwoliło na zorganizowanie w okresie od marca do maja 1911 pierwszego kursu instruktorskiego. 21 maja 1911 powstała Komenda Skautowa we Lwowie. Dzień później Andrzej Małkowski wydał rozkaz w którym powołał pierwsze drużyny skautowe. Pierwszą żeńską (trzecią według kolejności) drużynę skautową we Lwowie (III Lwowska Drużyna Skautek im. Emilii Plater) objęła (jako drużynowa) Olga Drahonowska. Była również pierwszą komendantką skautek w Naczelnej Komendzie Skautowej w latach 1911-1912. Gdy w marcu 1912 na I Zjeździe we Lwowie harcerstwo przyjęło jednomyślnie charakter organizacji abstynenckiej – Olga Drahonowska została powołana w skład Zarządu Oddziału lwowskiego Eleuterii-Wyzwolenia, a prowadzona przez nią III Lwowska Drużyna Skautek im. E. Platerówny w lokalu tej zasłużonej organizacji skupiającej cały polski ruch abstynencki zaboru austriackiego – otrzymała świetlicę. We wrześniu 1912 w „Skaucie” nr 23 ukazał się przystosowany do melodii rewolucyjnej pieśni „Na barykady ludu roboczy” wiersz Ignacego Kozielewskiego „Wszystko co nasze Polsce oddamy”, uzupełniony refrenem „Ramię pręż, słabość krusz”. Nosił tytuł „Marsz skautów” i stał się później hymnem ZHP. Przystosowanie i uzupełnienie hymnu było dziełem Olgi Drahonowskiej – wykonanym za zgodą autora. W czerwcu 1913 opuściła Lwów udając się na leczenie do Zakopanego. Pojawił się tam również Andrzej Małkowski i ks. Kazimierz Lutosławski, który udzielił im ślubu. Po wyleczeniu nacieku w płucu, Olga Małkowska założyła i prowadziła w Zakopanem harcerstwo żeńskie, od sierpnia 1914 (gdy Małkowski po wybuchu I wojny światowej wyruszył do Legionów) – również drużynę męską. Po zabraniu do wojska austriackiego listonoszy i górali zorganizowała skautową pocztę, pomoc żniwną dla góralek, ochronkę dla opuszczonych dzieci, tanią jadłodajnię dla ubogiej ludności i skautową straż porządkową pełniącą nocną służbę. Pod jej komendą skauci urządzali tajne składy broni w górach: w Dolinie Kościeliskiej, na Hali Pysznej, w Dolinie Roztoki, w Murzasichlu i w grotach Nosala. W lutym 1915 po próbie ogłoszenia przez Andrzeja Małkowskiego Republiki Podhalańskiej jako zaczątku niepodległej Polski policja austriacka wykryła te magazyny, a druhna Olga z mężem tylko dzięki ostrzeżeniu przez górali zdołała uniknąć aresztowania.Na obczyźniePoprzez Wiedeń przedostali się w marcu 1915 do Szwajcarii, a stamtąd do USA, gdzie Stanisław Osada wezwał Andrzeja Małkowskiego do zorganizowania harcerstwa polonijnego. Tam przyszedł na świat 30 października 1915 syn Olgi i Andrzeja, nazwany przez nich Lutykiem, z którym w rok później wróciła do Europy. Gdy plany polskiego Legionu w Kanadzie upadły – w lutym 1917 przeniosła się z Francji do Szwajcarii. Poczta tego neutralnego kraju odmówiła doręczania żołdu Andrzeja z wojska kanadyjskiego, więc aby utrzymać siebie i dziecko podjęła ciężką pracę fizyczną w gospodarstwie ogrodniczym w Chexbres Village, traktując to jako jeszcze jedną próbę harcerskości. Od końca 1917 uczyła muzyki w Ecole Nouvelle, a od 1918 w polskiej szkole w Londynie, którą założyła na prośbę Polish Relief Found. Później zamieszkała w Torquay jako kustosz zbiorów (po osiadłej tam po 1863 rodzinie Krajewskich w Fell-Court), przeznaczonych dla Polski, gdy odzyska niepodległość (tak się też stało). Również tam Małkowska uczyła muzyki i wychowania fizycznego w szkołach, organizując i prowadząc drużynę skautek i wilcząt. I wszędzie zdobywała sympatię dla Polski, do której miała wrócić już bez Andrzeja (który zginął w 1919 w wyniku zatonięcia statku, którym płynął).Powrót do PolskiWróciła z Lutykiem w listopadzie 1921 prowadząc naukę angielskiego i gimnastyki w zakopiańskiej Szkole Gospodarstwa Domowego i dla Ślązaczek specjalne kursy języka polskiego, literatury, historii i geografii, a od 1922 zapoczątkowała trzymiesięczną szkołę instruktorek ZHP w Kuźnicach. W 1924 była komendantką Zlotu Harcerek w Świdrze pod Warszawą, a następnie polskiej delegacji na III Światową konferencję skautek w Foxlease w Anglii. W 1925 założyła Szkołę Pracy Instruktorskiej i Pracy Harcerskiej w Sromowcach Wyżnych, kierując tą placówką do 1939 i rozbudowując ośrodek. Po Dworku Cisowym (szkoła) powstały tam: Orle Gniazdo w 1927 i Dom Ludowy dla wsi (spalony w 1945), Watra w 1929 i czorsztyńska Pustelnia w 1930. Latem 1931 Olga Małkowska kierowała w Sromowcach pierwszym obozem żeńskim Studium W-F Uniwersytetu Jagiellońskiego. Szkołę Pracy Harcerskiej uznano za ośrodek nowego typu, promieniujący ideą harcerską na społeczeństwo, w 1927 władze ZHP obdarzyły ją godnością harcmistrzyni Rzeczypospolitej. W 1932 prowadziła VII światową konferencję skautek w ośrodku harcerskim na Buczu w Górkach Wielkich – uczestniczki jednomyślnie wybrały druhnę Małkowską do Komitetu Światowego Skautek, na konferencji następnej w Abelboden, w Szwajcarii, w 1934 powierzając jej wizytację skautek w Czechosłowacji, Austrii i Rumunii. Została także wybrana skautową delegatką w Komitecie Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą w Lidze Narodów (odpowiednik dzisiejszej ONZ). Rząd Polski odznaczył ją Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta i Krzyżem Niepodległości.Okres II wojny światowejPo klęsce wrześniowej w 1939, po naleganiach syna, aby uchodziła przed gestapo – opuściła kraj. Dotarła do Wielkiej Brytanii. Tam w Dartmouth założyła Dom Dziecka Polskiego, przeniesiony po nalotach Luftwaffe do Szkocji, do posiadłości Castlemains koło Douglas w Lanarkshire. Obok polskiej szkoły, gimnazjum i harcerstwa – powstała tu placówka dla żołnierzy, aby swe urlopy mogli

spędzić przy polskich dzieciach, w polskiej atmosferze. W 1942 powołano Olgę Małkowską do władz ZHP. Została przewodniczącą Komitetu Naczelnego ZHP na czas wojny. Uczestniczyła tam również w pracach sięgających przyszłości, organizując GIS (Guides International Service) – skautową służbę międzynarodową niosącą pomoc dzieciom na terenach wyzwalanych spod okupacji hitlerowskiej. Poprzez Caritas GIS dostarczała żywność dzieciom zniszczonej Warszawy.Po wojnieW latach 1948-1960 Olga Małkowska prowadziła kolejny Polish Childrens Home w Hawson Court, posiadłości w Buckfastleigh, w Devon. W 1959 zorganizowała wycieczkę dzieci do Polski. Sama wróciła do kraju w 1961 (Jej syn Lutyk Małkowski pozostał w Wielkiej Brytanii, gdyż tam założył rodzinę.) Osiadła początkowo we Wrocławiu, a od 1964 na stałe w Zakopanem, gdzie zamieszkała w drewnianym domku przy ul. Małe Żywczańskie 17A. W 1966 Rada Państwa przyznała jej rentę dla zasłużonych, a przedstawiciel TPD wręczył jej Honorową Odznakę Przyjaciela Dziecka. Z wielkim wzruszeniem przyjęła zaproszenie do Krakowa na nabożeństwo w rocznicę śmierci Andrzeja Małkowskiego, zapoczątkowane wówczas przez kardynała Karola Wojtyłę, późniejszego papieża. Olga Małkowska zmarła 15 stycznia 1979. Spoczywa na Nowym Cmentarzu w Zakopanem przy ul. Nowotarskiej. Nad grobem wznosi się granitowy pomnik poświęcony twórcom polskiego harcerstwa dłuta zakopiańskiego rzeźbiarza Henryka Burzca. 7 lutego 2008 Senat RP ogłosił rok 2008 Rokiem Andrzeja i Olgi Małkowskich.

4. Aleksander Kamiński

Dzieciństwo i młodośćUrodzony w Warszawie, syn Jana Kamińskiego (farmaceuty) i Petroneli Kaźmierczak. W 1905 wyjechał wraz z rodzicami do Kijowa, gdzie ukończył rosyjską 4-klasową szkołę powszechną, potem w 1914 przeniósł się do Rostowa, a w 1916 do Humania. Trudne warunki materialne (jego ojciec zmarł w 1911) sprawiły, że już od 1916 pracował jako goniec w banku. Od stycznia 1918 członek 1. Męskiej Drużyny Skautowej im. Tadeusza Kościuszki w Humaniu. Był tam potem kolejno zastępowym, przybocznym, od lata 1919 drużynowym i przybocznym hufca, a od maja 1920 jednocześnie kierował całym Gniazdem Humańskim (obejmującym drużyny harcerek i harcerzy). Od 1918 uczeń polskiej szkoły średniej w Humaniu. Po powrocie do kraju (w marcu 1921) kontynuował naukę w Gimnazjum Kazimierza Kulwiecia w Warszawie, otrzymując tu w czerwcu 1922 świadectwo dojrzałości. Następnie studiował historię na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu

Warszawskiego i w styczniu 1928 uzyskał dyplom magistra. W czasie studiów nadal pracował zarobkowo: od 1922 był pomocnikiem wychowawcy, wychowawcą, potem kierownikiem bursy RGO im. 3 Maja w Pruszkowie, od 1929 nauczycielem historii w Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki w Warszawie, a od 1930 do 1931 kierownikiem bursy Związku Osadników Wojskowych dla młodzieży szkół zawodowych przy ul. Młocińskiej. Współzałożyciel i następnie członek władz Związku Zawodowego Wychowawców.Dwudziestolecie międzywojenneAleksander Kamiński kontynuował także działalność w ZHP. Rozkazem Naczelnictwa z 3 października 1922 mianowany przodownikiem z zaliczeniem służby od sierpnia 1921, rozkazem z 30 czerwca 1924 został mianowany podharcmistrzem. Po zmianie nazw stopni harcerskich (w grudniu 1927) – harcmistrz. Od 1923 był drużynowym I Pruszkowskiej Drużyny Harcerzy im. Stefana Czarnieckiego (przez siebie założonej) i III Pruszkowskiej Drużyny Harcerzy im. Tomasza Zana. Pełnił również obowiązki zastępcy komendanta hufca. Prowadził stałą rubrykę pt. "Życie harcerskie" w piśmie "Echo Pruszkowskie". W latach 1925–1927 komendant Hufca Pruszkowskiego, a od jesieni 1928 do grudnia 1929 komendant Chorągwi Mazowieckiej ZHP. Jednocześnie od września 1928 do czerwca 1929 drużynowy VI Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Od 1931 kierownik referatu drużyn mniejszościowych w Głównej Kwaterze Harcerzy, był także przewodniczącym KC Związku Żydowskich Drużyn Harcerskich i Gromad Zuchowych. Twórca metodyki zuchowej (przy współpracy z Jadwigą Zwolakowską). Autor powieści, stanowiących równocześnie podręczniki metodyczne dla instruktorów zuchowych w Organizacji Harcerzy ZHP: "Antek Cwaniak" (1932), "Książka wodza zuchów" (1933) i "Krąg rady" (1935). Kierownik Wydziału Zuchów w Głównej Kwaterze Harcerzy pozostawał do września 1937 (z przerwą od kwietnia do września 1933). Od września 1933 jednocześnie komendant Szkoły Instruktorów Zuchowych w Nierodzimiu na Śląsku Cieszyńskim, a od maja 1937 aż do wybuchu wojny kierownik Ośrodka Harcerskiego w pobliskich Górkach Wielkich koło Skoczowa (do tego ośrodka włączono Szkołę Instruktorów Zuchowych) i kierownik Wydziału Kształcenia Starszyzny Harcerskiej w Głównej Kwaterze ZHP. W lipcu 1934 prowadził międzynarodowy kurs zuchowy w Brennej (Beskid Śląski), a w lipcu 1938 stanął na czele polskiej delegacji na międzynarodową konferencję instruktorów zuchowych w Gilwell Wielka Brytania. Uczestnik Jamboree w Wielkiej Brytanii 1929, na Węgrzech 1933 i w Holandii 1937 oraz Międzynarodowej Konferencji Zuchowej w lipcu 1939 w Edynburgu (następna taka konferencja miała odbyć się już w Polsce).II wojna światowaPo wybuchu wojny ewakuowany we wrześniu 1939 ze Śląska, około 12 września przybył do Warszawy i wszedł w skład Komendy Pogotowia Harcerzy, a po kapitulacji stolicy kierował prowizorycznym domem dziecka dla dzieci osieroconych podczas oblężenia Warszawy. W konspiracji od października 1939, członek ścisłej Głównej Kwatery ("Pasieka") Szarych Szeregów. Od tegoż miesiąca czynny także w SZP. Inicjator, organizator i następnie redaktor naczelny "Biuletynu Informacyjnego" (wydawanego od 5 listopada 1939 tygodniowego organu Okręgu Warszawa-Miasto SZP-ZWZ-AK, a od wiosny 1941 centralnego organu prasowego Komendy Głównej AK, najważniejszego pisma konspiracyjnego w okupowanej Polsce – nakład do 47 tys. egz.). Używał tu pseudonimu "Kaźmierczak", a od listopada 1942 "Hubert", a także "Fabrykant", "Kamyk". Był także autorem większości artykułów wstępnych w "Biuletynie Informacyjnym". Na łamach "Przeglądu Propagandowego" (1943 nr 2) pod pseudonimem "Hubert" zamieścił artykuł "Podstawy ideowe propagandy wojskowej". Jednocześnie od kwietnia 1941 po kpt. Zygmuncie Hemplu szef BiP Komendy Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ – Okręg Warszawa AK pod pseudonimem "Faktor", a od listopada 1942 – "Fabrykant". Utworzył tu m.in. komórkę "Sztuka", zajmującą się w środowisku artystycznym inicjowaniem dzieł, rozprowadzanych lub wystawianych już w czasie okupacji (teatr kukiełkowy, karykatury, piosenki). Zorganizował i następnie nadzorował prace Komisji Propagandy (KOPR), firmującej od wiosny 1942 całość produkcji wydawniczej BiP Komendy Okręgu Warszawa AK. Szefem BiP Komendy Okręgu Warszawa AK pozostawał do czerwca 1944. Równocześnie od 1941 do wybuchu powstania warszawskiego pod pseudonimem "Hubert" był referentem kontrwywiadu Oddziału II Komendy Głównej ZWZ-AK. Twórca koncepcji, założyciel i od grudnia 1940

pod pseudonimem "Dąbrowski" komendant główny Organizacji Małego Sabotażu "Wawer". W tym czasie napisał artykuł "Mały sabotaż" ("Biuletyn Informacyjny", 1 września 1940). Najbardziej znane i widoczne efekty działalności "Wawra" to m.in. rysunki "kotwicy" Polski Walczącej i znaki "V", antyniemieckie napisy w miejscach publicznych, kolportaż ulotek, gazowanie kin, akcje megafonowe. Osobiście uczestniczył w pierwszej serii takich akcji – w wybijaniu witryn wystawowych fotografów, eksponujących zdjęcia umundurowanych Niemców (5 grudnia 1940). Autor najgłośniejszej książki okupowanej Warszawy: "Kamienie na szaniec". Opowiadanie o Wojtku i Czarnym" (lipiec 1943 – lipiec 1944), wydanej pod pseudonimem "Juliusz Górecki", opartej częściowo na wspomnieniu Tadeusza "Zośki" Zawadzkiego o Janie "Rudym" Bytnarze i Aleksym "Alku" Dawidowskim, a także "Wielkiej Gry" (wydanie I w 1942 na rozkaz Komendy Głównej AK zostało zniszczone jako dekonspirujące metody walki konspiracyjnej, wydania II nie zdążono rozkolportować z powodu wybuchu powstania warszawskiego, wydanie III – Warszawa 1981) i "Przodownika. Podręcznika dla kierowników oddziałów Zawiszy" (cz. 1-2, grudzień 1942, wyd. II 1943, wyd. III 1944). Umieszczony na liście proskrypcyjnej przez kontrwywiad Narodowych Sił Zbrojnych, jako "Żydofil", który "zawsze skłaniał się do skrajnej lewicy-komuny [...] dąży on do ustroju komun. w Polsce, ten ustrój bowiem najbardziej mu odpowiada." Dodatkowo obciąża go według NSZ "Niepewne pochodzenie matki (Żydówka lub Francuzka, wzgl. Żydówka francuska)". Podczas powstania warszawskiego nadal był redaktorem naczelnym "Biuletynu Informacyjnego" (wówczas już wydawanego jawnie jako dziennik) aż do ostatniego powstańczego numeru z 4 października 1944. 30 września 1944 szef BiP KG AK płk Jan Rzepecki pseudonim Prezes, wystąpił z wnioskiem o awansowanie go do stopnia podporucznika rezerwy WP. Po kapitulacji powstania warszawskiego nie uczestniczył już w działalności konspiracyjnej.Okres powojennyOd maja 1945 do 1950 asystent przy katedrach pedagogiki społecznej i pedagogiki ogólnej Uniwersytetu Łódzkiego. W 1947 uzyskał stopień doktora filozofii po obronie rozprawy "Metoda harcerska w wychowaniu i nauczaniu szkolnym". Nadal czynny w ZHP: od stycznia 1946 był członkiem Komisji Ideologicznej i Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego. Zarządzeniem z 12 stycznia 1946 został powołany w skład Tymczasowej Naczelnej Rady Harcerskiej, a od marca 1946 był II Wiceprzewodniczącym ZHP. W 1947 pozbawiono go tego stanowiska, a w styczniu 1949 usunięto z przyczyn ideologicznych z ZHP. Z początkiem 1950 usunięty został także z Uniwersytetu Łódzkiego. Do 1956 był pod obserwacją Urzędu Bezpieczeństwa. Do pracy harcerskiej powrócił w 1956. Wydarzenia październikowe 1956 przyniosły odnowę i nadzieję na demokratyczne przemiany w kraju. Kamiński uczestniczył w rozmowach na temat sytuacji w harcerstwie i możliwości reaktywowania ZHP. M.in. 26 listopada 1956 spotkał się z grupą instruktorów reprezentujących środowisko krakowskie, finalizujące reaktywowanie ZHP. Ci odmówili mu wsparcia w realizacji jego ówczesnej koncepcji reaktywowania działalności harcerskiej w ramach OHPL, przedstawiając swoje stanowisko (i dowody), że jedynym prawidłowym rozwiązaniem jest reaktywowanie ZHP (co zresztą uczynili 4 grudnia 1956). Wówczas, na początku grudnia, odbył spotkania z 25 instruktorami przedwojennego ZHP. Udał się z nimi na naradę działaczy OHPL w Łodzi, która przekształcała się w "Ogólnopolską Naradę Działaczy Harcerskich" (Krajowy Zjazd Działaczy Harcerskich). Wszedł w skład Naczelnej Rady Harcerskiej, został wybrany Przewodniczącym NRH. Na stanowisku przewodniczącego RN Kamiński funkcjonował jednak niespełna półtora roku. Ustąpił pod naciskiem sił, które zmierzały do podporządkowania ideologicznego ZHP Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W 1958 powrócił do pracy na Uniwersytecie Łódzkim, gdzie od kwietnia 1962 kierował Katedrą Pedagogiki Społecznej. W 1959 habilitował się na podstawie pracy "Prehistoria polskich związków młodzieży", a w marcu 1969 nadano mu tytuł profesora nadzwyczajnego. Czynny w Związku Nauczycielstwa Polskiego i w Polskim Związku Higieny Psychicznej, członek Komitetu Nauk Pedagogicznych i Psychologicznych PAN. Po przejściu na emeryturę w 1972 powrócił do Warszawy, gdzie zmarł 15 marca 1978. Pochowano go na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie obok Kwatery Szarych Szeregów. Spoczął więc obok Rudego, Alka i Zośki, tak mu bliskich bohaterów "Kamieni na szaniec". 22 lutego 2008 w Dniu Myśli Braterskiej, podczas uroczystości związanych z objęciem Honorowym Protektoratem 5 organizacji harcerskich, Prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył pośmiertnie Aleksandra Kamińskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

5. Kazimierz Lutosławski

MłodośćUrodził się 4 marca 1880 w miejscowości Drozdowo w powiecie łomżyńskim w rodzinie ziemiańskiej Franciszka Dionizego Lutosławskiego h. Jelita i Pauliny Lutosławskiej ze Szczygielskich, których był piątym dzieckiem. Dzieciństwo spędził w rodzinnym majątku. Wstępną naukę z zakresu szkoły średniej pobierał wraz z najmłodszym bratem Józefem od starannie dobieranych przez starszego brata, Wincentego, nauczycieli domowych. Ostatecznie ukończył szkołę średnią w Rydze, gdzie był również twórcą kasy pomocy dla niezamożnych uczniów. Po ukończeniu szkoły rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie w Zurychu na wydziale medycyny, higieny i wychowania. Podczas pobytu w Zurychu prowadził aktywną działalność wśród polskiej młodzieży

uniwersyteckiej, był członkiem Związku Młodzieży Polskiej "Zet" – jako sekretarz centrali zjednoczenia oraz Organizacji Młodzieży Narodowej. Był także komendantem gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" przy Uniwersytecie w Zurychu. Studia medyczne ukończył 21 grudnia 1903. Przez krótki czas praktykował w szpitalach dziecięcych na terenie Warszawy. Następnie wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie praktykował w szpitalach dziecięcych. Jednocześnie podjął naukę w Szkole Nauk Politycznych oraz studiował fizykę w Londynie. Napisał wówczas podręcznik do nauki języka angielskiego. W 1905 zapadł na gruźlicę, podjął leczenie w Zakopanem oraz w zakładzie dra Apolinarego Tarnawskiego w miejscowości Kosów. Właśnie tam po raz pierwszy założył dla dzieci kuracjuszy tzw. wakacyjną drużynę "Dzieci Kosowskich", na wzór drużyn skautowych. Od jesieni 1906 zaangażował się w tworzenie szkoły na wzór angielski (wzorowanej na szkole Cecila Reddiego) dla dzieci z zamożnych rodzin. Została ona otwarta 11 maja 1907 w Starej Wsi pod Nowomińskiem, na ziemiach należących do Maurycego Zamoyskiego i nosiła nazwę Czteroletnie Ognisko Wychowawcze Wiejskie. W 1911, będąc na wakacjach w Drozdowie, Lutosławski założył zastępy "Kruki" i "Czajki", do których należały dzieci z rodziny Lutosławskich oraz rodzin zaprzyjaźnionych. W przyszłości członkowie tych zastępów mieli dać początek zastępom warszawskim przy szkole E. Konopczyńskiego i drużynie im. księcia Józefa Poniatowskiego.W 1909 Kazimierz Lutosławski podjął decyzję o zostaniu księdzem. Święcenia kapłańskie otrzymał z rąk kardynała Desiré Merciera 23 czerwca 1912, po trzyletnich studiach filozoficznych i teologicznych w seminarium we Fryburgu. Dwa lata później, w 1914,

obronił we Fryburgu doktorat z teologii. W okresie działań wojennych w 1915 roku został ewakuowany na Wschód. W Moskwie otworzył polską szkołę średnią, następnie dostał stanowisko kapelana Brygady Strzelców Polskich.Poglądy i działalność publicznaPoglądy Kazimierza Lutosławskiego charakteryzowały się silnym zabarwieniem katolicko-narodowych. W początkach działalności politycznej był członkiem Związku Młodzieży Polskiej "Zet". W okresie studiów zagranicznych zapoznał się z poglądami endecji. Od 1903 był członkiem Ligi Narodowej i Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego. Wkrótce został współpracownikiem Romana Dmowskiego. W okresie pobytu w Rosji w latach 1915-1918 współpracował z endecką "Gazetą Polską", "Sprawą Polską". Był członkiem Zjednoczenia Międzypartyjnego, w którym kierował komisją wojskową Rady Polskiej tego ugrupowania politycznego, zajmującego się przerzucaniem polskich żołnierzy do Murmańska. Od jesieni 1917 redagował pisma "Polak-katolik" i "Wygnaniec". Po powrocie do kraju został członkiem Zarządu Głównego Związku Ludowo-Narodowego (ZLN), publikował prace pedagogiczne, współpracował z "Gazetą Warszawską", "Myślą Narodową", "Harcerzem". W ramach działalności ZLN zainaugurował w 1920 w Łomży cykl wykładów Bankructwo socjalizmu, promujących poglądy endecji. W czasie wojny polsko-rosyjskiej był kapelanem wojskowym. W 1922 został odznaczony Krzyżem Walecznych. W latach 1919-1920 był redaktorem tygodnika "Sprawa", opublikował także swoje prace pt. Hasła rewolucji w świetle nauki katolickiej oraz Stronnictwa w kraju i w świecie. W latach 1919 oraz 1922 został wybrany posłem na Sejm Ustawodawczy i Sejm RP I kadencji z ziem Mazowiecko-Podlaskich, gdzie pełnił funkcję przewodniczącego Sejmowej Komisji Konstytucyjnej i regulaminowej, oświatowej, spraw zagranicznych. Deklarował swój sprzeciw wobec polityki Piłsudskiego. Zaraz po bitwie warszawskiej oskarżył Piłsudskiego na łamach "Myśli Narodowej" o zdradę. Według niego cała wcześniejsza działalność legionowa miała służyć nie niepodległości, lecz wykrwawieniu młodzieży polskiej. Podczas sprawowania funkcji poselskich brał udział w pracach komisji, był autorem wniosków i współautorem wielu ustaw, ponadto był głównym autorem wstępu do konstytucji marcowej w 1921 r., roty przysięgi prezydenta i ślubowania poselskiego. Był przeciwny wyborowi Gabriela Narutowicza na prezydenta RP, występował przeciwko niemu w prasie i przemówieniach publicznych. Atakował prezydenta jako wybranego "głosami niepolskimi" i – podobnie jak w całej swojej publicystyce politycznej – uciekał się do haseł radykalnie antysemickich. Po zamordowaniu prezydenta Narutowicza był – obok m.in. gen. Hallera – osobą oskarżaną przez przeciwników endecji o podżeganie do zbrodni.Skauting i harcerstwoW okresie studiów w Anglii Kazimierz Lutosławski zapoznał się z ideą ruchu skautowego, zapoczątkowanego przez generała Roberta Baden-Powella. Po powrocie do kraju dążył do upowszechnienia jego zasad wśród młodzieży polskiej. Był prekursorem skautingu na ziemiach polskich. Mottem działań Lutosławskiego było wykształcenie dzielnych obywateli Polski i kościoła katolickiego. W 1906, będąc na leczeniu w Zakładzie dr. Tarnawskiego, założył dla dzieci kuracjuszy tzw. wakacyjną drużynę "Dzieci Kosowskich". Rok później wspólnie z księdzem Janem Gralewskim utworzył czteroletnie Ognisko Wychowawcze Wiejskie w Starej Wsi pod Nowomińskiem. Do szkolnego programu wprowadził elementy pracy skautowej. W lipcu 1911 w Drozdowie dla dzieci z rodziny Lutosławskich i ich przyjaciół zorganizował zastępy "Kruki" i "Czajki". Do współpracowników Lutosławskiego w początkowym okresie działalności na rzecz szerzenia ruchu harcerskiego należeli Andrzej Małkowski i Olga Drahonowska-Małkowska, którym w 1913 w Zakopanem udzielił ślubu. Po otrzymaniu święceń kapłańskich został prefektem szkół warszawskich i z wielką energią oddał się pracy w harcerstwie. Był instruktorem skautowym, kapelanem skautów i kapelanem obozowym. Do 1914 był członkiem Naczelnej Komendy Skautowej w Królestwie Polskim. Z funkcji tych ustąpił na skutek rozłamu w warszawskim skautingu. Jednym z powodów rozłamu był publiczny odczyt ks. Lutosławskiego dla młodzieży skautowej, w którym skrytykował on zrywy powstańcze z 1830 i 1863.Krzyż harcerski15 października 1911 na łamach pierwszego numeru lwowskiego "Skauta" został ogłoszony konkurs na polską odznakę skautową. Żadna z prac nie zainteresowała powołanej do rozstrzygnięcia konkursu komisji (projekt Lutosławskiego zdobył III nagrodę). Pod koniec 1912 Naczelna Komenda Skautowa do dalszych prac nad projektem wyznaczyła ks. Kazimierza Lutosławskiego. Po dokonaniu kilku poprawek, zaprojektowana przez niego odznaka weszła do użytku w 1913 roku. Nadawana była głównie harcerzom warszawskim. Najprawdopodobniej w roku 1915 miejsce gwiazdy zaczęła zajmować wzorowana na lilijce skautowej lilijka harcerska. Ostateczny kształt Krzyża Harcerskiego został ustalony podczas konferencji zjednoczeniowej ZHP w dniach 1–2 listopada 1918 jako odznaka polskiego harcerstwa.Rozłamy w warszawskim skautinguJesienią 1914, tuż po wybuchu pierwszej wojny światowej, kilkunastu drużynowych warszawskich drużyn skautowych na czele z Piotrem Olewińskim wzięło udział w proteście przeciwko postawie księdza Lutosławskiego. Opowiadał się on za współpracą z Rosją i krytykował czyn zbrojny Legionów Polskich Piłsudskiego. Protestujący domagali się ustąpienia ks. Lutosławskiego z Naczelnej Komendy Skautowej. Piotr Olewiński został zdegradowany. NKS próbowała odsunąć go od pracy w drużynie, co było przyczyną rozłamu w 2. Warszawskiej Drużynie Harcerzy. Część drużyny opowiedziała się za Olewińskim, Legionami Piłsudskiego i walce przeciwko Rosji, część zaś za NKS i Lutosławskim. Trzynastu zbuntowanych drużynowych wypowiedzieli posłuszeństwo warszawskiemu NKS-owi i utworzyli Wydział Rady Drużynowych (tzw. Rebelię). Przewodniczącym zbuntowanej Rady Drużynowych został Piotr Olewiński. Przez kolejne miesiące, do wiosny 1915, prowadzono pertraktacje w sprawie zjednoczenia. W wyniku porozumienia ks. Lutosławski opuścił zarząd NKS. Skauting warszawski opowiedział się za walką przeciwko Rosji. 5 sierpnia 1915 opuszczona przez Rosjan Warszawa został zajęta przez Niemców. Większa część drużynowych i starszych skautów wstąpiła do Batalionu Warszawskiego POW. Dla batalionu zorganizowano trzytygodniowe przeszkolenie wojskowe. 22 sierpnia jednostka wyruszyła w kierunku Włodawy, aby połączyć się z I Brygadą Legionów.Wpływ na powstające harcerstwo1–2 listopada 1918 odbyła się konferencja zjednoczeniowa. Organizacje harcerskie z zaboru pruskiego, Małopolski, Rusi i Rosji, Królestwa Kongresowego i Litwy złączyły się w Związek Harcerstwa Polskiego. Kazimierz Lutosławski współpracował nad projektem statutu ZHP oraz przy wypracowaniu tekstów Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego. Na konferencji został także ostatecznie zatwierdzony kształt Krzyża harcerskiego. Wpływ Lutosławskiego na polskie harcerstwo był znaczący, wprowadził do niego akcenty ideologii endeckiej. Przejawiało się to we wpajaniu młodzieży wartościach narodowo-religijnych. Lutosławski jest uważany za jednego z głównych ideologów skautingu polskiego. Skupiał się na tym, aby skauting był przede wszystkim narzędziem formacji wewnętrznej młodzieży. Dla Lutosławskiego skauting był pomocą w procesie wychowawczym, miał za zadanie ukształtować

zdrowego ducha narodu. Swoje podręczniki i artykuły dla harcerzy podpisywał pseudonimem "x. Jan Zawada", używał też pseudonimu "Szary". Wydał książki pt.: Czuj Duch, Jak prowadzić pracę skautów oraz Śpiewnik polskiego skauta.Śmierć i upamiętnienieKazimierz Lutosławski zmarł 5 stycznia 1924 w wieku 44 lat na skutek szkarlatyny, którą zaraził się podczas pełnienia posługi duszpasterskiej. Pochowany został w rodzinnym Drozdowie. Pośmiertnie za zasługi dla harcerstwa został uhonorowany tytułem Harcerza Rzeczypospolitej. W 70. rocznicę śmierci w dniach 14–18 stycznia 1994, odbył się I Zlot dh. Szarego. Inicjatorami przedsięwzięcia były 36. Łomżyńska Drużyna Pożarnicza "Wigilowie" im. Mariana Wojciecha Śmiarowskiego oraz PH 101 z Łomży. Podczas zlotu na płycie grobowej Lutosławskiego została wmurowana kopia krzyża harcerskiego. W pierwszych dniach marca, zaczynając od 1995, odbywają się coroczne Zloty dh. Kazimierza Lutosławskiego "Szarego".

6. Michał Grażyński

Dzieciństwo i młodośćUrodził się w Gdowie na terenie ówczesnych Austro-Węgier jako siódme dziecko Michała Kurzydło i Marianny z domu Zastawniak. Jego ojciec był kierownikiem czteroklasowej szkoły ludowej, natomiast matka zmarła trzy lata po urodzeniu Michała. W momencie urodzin nosił rodzinne nazwisko Kurzydło, które gdy miał sześć lat zmieniono pod naciskiem drugiej żony jego ojca Antoniny z domu Broniowskiej na Grażyński (od tytułu ulubionego przez jego starszą siostrę Marię poematu Adam Mickiewicza Grażyna). Studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim, otrzymując w roku 1913 doktorat z filozofii za rozprawę na temat historii systemu monetarnego w Polsce Jagiellonów.I wojna światowaW 1913 rozpoczął pracę jako nauczyciel w gimnazjum w Stanisławowie, został jednak wkrótce po wybuchu I

wojny światowej zmobilizowany do cesarskiej i królewskiej Armii jako podporucznik rezerwy. W 1915 został ciężko ranny w walkach na froncie rosyjskim i resztę wojny spędził w służbie garnizonowej w Krakowie.Służba w Wojsku Polskim i udział w powstaniach śląskichW 1918 wstąpił do Wojska Polskiego i służył w Oddziale II Sztabu Generalnego, w pionie propagandy. 25 listopada 1920 został zatwierdzony w stopniu porucznika piechoty z dniem 1 kwietnia 1920, w „grupie byłej armii austro-węgierskiej”. Był zaangażowany w przygotowania do plebiscytu na Spiszu i Orawie, a następnie w przygotowania do plebiscytu na Górnym Śląsku jako członek Komendy Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Uczestniczył jako zastępca szefa sztabu Dowództwa Ochrony Plebiscytu w II powstaniu śląskim i jako szef sztabu grupy „Wschód” w III powstaniu śląskim. W trakcie akcji plebiscytowej i III powstania używał pseudonimu „Borelowski”. Był jednym z przywódców najbardziej nieprzejednanego kręgu przywódców powstania, dążącej od początku do rozstrzygnięć militarnych i walki do ostatecznego zwycięstwa. Krąg ten, skupiony w sztabie grupy „Wschód” był posądzany o próbę puczu w ostatnich dniach III powstania, który miał na celu mianowanie na wodza powstania kpt. Karola Grzesika. Wydarzenia te zapoczątkowały głęboki personalny i polityczny konflikt Grażyńskiego z Wojciechem Korfantym. Zweryfikowany został w stopniu kapitana ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku w korpusie oficerów rezerwy piechoty.Lata 1921–1926Po powstaniu Grażyński wrócił do pracy naukowej na Uniwersytecie Jagiellońskim, otrzymał drugi doktorat w dziedzinie prawa za rozprawę z dziedziny prawa rolnego. Prawdopodobnie współpracował też z polskim wywiadem wojskowym, badając sytuację Polaków na Śląsku Opolskim. W okresie tym związał się z organizacją „Zet”, która później uformowała tzw. lewicowe skrzydło sanacji.Lata 1926–1939 – wojewoda śląskiPo przewrocie majowym został z poparcia Piłsudskiego wojewodą śląskim. Pełniąc tę funkcję szczególną wagę przykładał do rozwoju szkolnictwa, będąc jednocześnie kuratorem szkolnym nadzorującym Wydział Oświecenia Publicznego. W związku z tym, popierał budowę nowych gmachów szkolnych, których powstało w tym czasie ok. 100. Bez powodzenia starał się doprowadzić do utworzenia na Górnym Śląsku uczelni wyższej o profilu technicznym. Udało mu się jednak wpłynąć na utworzenie w województwie: Instytutu Pedagogicznego (w zamyśle zalążka przyszłego uniwersytetu) z wykładowcami w większości pracownikami UJ, a także Śląskich Technicznych Zakładów Naukowych (ponad średniej uczelni technicznej) oraz Wyższego Studium Nauk Społeczno-Gospodarczych. Prowadził politykę etatystyczną, dążył do ograniczenia wpływów mniejszości niemieckiej w województwie.Grażyński poparł inicjatywę utworzenia Muzeum Śląskiego, które dzięki jego poparciu rozpoczęło działalność naukową i propagandową w pół roku od wydania decyzji o powołaniu (zajęło V piętro Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach). Przy jego wsparciu doprowadzono prawie do końca budowę najnowocześniejszego gmachu muzealnego w Europie, w którym Muzeum Śląskie miało mieć swoją siedzibę (gmach zburzyli Niemcy w roku 1940). Jako wojewoda wspierał też m.in. Teatr Polski, teatry ludowe, Towarzystwo Przyjaciół Nauk na Śląsku, Polskie Radio (w nowej siedzibie od 1937). Przyczynił się także do powstania Archiwum Akt Dawnych Województwa Śląskiego. Był mecenasem artystów, m.in. wspierał twórczość Stanisława Szukalskiego, który ozdobił płaskorzeźbami m.in. Ślązaków gmach Muzeum Śląskiego oraz niektóre budynki w stolicy województwa. Podczas gdy wojewodą był Grażyński zbudowano nową dzielnicę w Katowicach, zabudowaną nowoczesnymi budynkami w stylu modernistycznym jak np. wieżowiec przy ul. Żwirki i Wigury, zabudowa ulic PCK, Skłodowskiej, kościół garnizonowy oraz osiedle w Katowicach Ligocie.Grażyński był także przewodniczącym Oddziału Śląskiego ZHP. Był działaczem, ale nie instruktorem harcerskim. Inicjował i wspierał zakładanie harcerskich ośrodków na Buczu i w Górkach Wielkich. W latach 1931–1939 przewodniczący ZHP. W latach 1934–1936 przewodniczący Biura Skautów Słowiańskich. W 1936 został odznaczony Złotym Wawrzynem Akademickim Polskiej Akademii Literatury za zasługi dla dobra literatury. Michał Grażyński związał się na dłużej ze Śląskiem, przepracował na nim ponad 14 lat, dlatego pisał o sobie, że jest szczerze oddanym synem ziemi śląskiej, bo wspólnie przelana tu krew jest ważniejsza niż urodzenie.II wojna światowaW dniu 2 września 1939 r. został mianowany ministrem ds. propagandy, jednak praktycznie nie wykonywał tej funkcji, gdyż 17 września wyjechał wraz z rządem poza granice Rzeczypospolitej. Po ewakuacji do Francji utworzył w październiku 1939 roku, wraz z innymi instruktorami, Naczelny Komitet Wykonawczy, uznany przez Międzynarodowe Biuro Skautów za reprezentację ZHP.

W 1940 roku, z powodu swojej działalności sanacyjnej, został przez nowy rząd RP pozbawiony funkcji przewodniczącego ZHP i zesłany do Rothesay, na tzw. Wyspę Węży u brzegów Szkocji, gdzie przetrzymywano przeciwników rządu bez prawa opuszczania wyspy. Grażyński w latach 1943–1945 ponownie pełnił służbę w Wojsku Polskim i po zakończeniu wojny został awansowany na podpułkownika.Życie i działalność emigracyjnaPo wojnie mieszkał w Wielkiej Brytanii. W latach 1946–1960 był przewodniczącym ZHP poza granicami kraju.Zmarł tragicznie w Londynie 10 grudnia 1965 r. w wyniku potrącenia przez samochód. Pochowany w Londynie na Putney Vale Cemetery wraz z żoną Heleną z Gepnerów Grażyńską – zasłużoną instruktorką harcerską, byłą wiceprzewodniczącą ZHP.Kontrowersje i ocenyGrażyński pozostaje jedną z najbardziej kontrowersyjnych postaci w dziejach Górnego Śląska. Przyczynił się do tego przede wszystkim jego ostry konflikt z Wojciechem Korfantym i fakt, że był przybyszem spoza regionu. Obecnie Grażyński jest często przeciwstawiany Korfantemu w sposób negujący jego osiągnięcia, których dokonał będąc wojewodą śląskim.Innymi powodami, dla których osoba Grażyńskiego budziła kontrowersje, było marginalizowanie Statutu Organicznego, brak w jego otoczeniu Ślązaków oraz jego polityka wypierania Niemców z zarządów i rad nadzorczych śląskich zakładów przemysłowych.SpuściznaOd jego nazwiska przyjął nazwę ufundowany przez niego jacht pełnomorski dla polskich harcerek – „Grażyna”. Obecnie nazwisko Grażyńskiego upamiętnia utworzony przez Główną Kwaterę ZHP Fundusz Małych Grantów im. Michała Grażyńskiego Związku Harcerstwa Polskiego.

7. Tadeusz Strumiłło

RodzinaUrodził się w Smile na Ukrainie w rodzinie Zofii z Obrąpalskich i Władysława Strumiłłów, jego ojciec był inżynierem kolejowym, a następnie zarządcą dóbr w Białej Cerkwi. Tadeusz wychowywał się z młodszym rodzeństwem: Zofią (Zofia Strumiłło Kuncewiczowa, późniejsza pianistka), i Władysławem. Poślubił Stefanię Herman, nauczycielkę, z którą miał czworo dzieci: Zofię, Władysława, Teresę i Tadeusza – muzykologa, który zginął tragicznie w Tatrach. Zmarł 7 października 1958 w Poznaniu. Został pochowany na Cmentarzu Junikowskim (pole 4, kwatera 2.M-19).Praca naukowa i dydaktycznaUkończył gimnazjum realne w Kijowie, a po maturze w 1902 odbył studia rolnicze na Uniwersytecie

Jagiellońskim i w latach 1906-1912 studia z filozofii, historii sztuki i muzykologii w Krakowie, Londynie i Rzymie. W 1917 na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, na podstawie rozprawy Geneza pojęć w filozofii przedsokratesowej uzyskał stopień doktora filozofii. Po wybuchu wojny polsko-bolszewickiej zgłosił się do wojska jako ochotnik i służył w załodze pociągu pancernego Bartosz Głowacki. Po zakończeniu działań wojennych zamieszkał w rodzinnym majątku Książniczki pod Krakowem. Wykładał pedagogikę i psychologię na na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, a w latach 1930-1935 psychologię w Instytucie Pedagogicznym w Katowicach. Uczył także w zakładach kształcenia nauczycieli i szkołach średnich w Wieluniu, Mysłowicach i Tarnowskich Górach. W latach 1930-1935 wykładał psychologię w Instytucie Pedagogicznym w Katowicach, a od 1938 na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w Poznaniu. Przygotowywał rozprawę habilitacyjną Elementy poglądu na świat w świetle doświadczenia wychowawczego i psychologii nauczyciela, która uległa zniszczeniu w czasie II wojny światowej, wraz z rękopisami innych jego prac. Po II wojnie światowej osiadł w Poznaniu, uczestniczył w reaktywowaniu działalności UAM, gdzie wykładał, a równocześnie był dyrektorem poznańskiego Państwowego Pedagogium. W Studium Wychowania Fizycznego wykładał metodykę wycieczek krajoznawczych i metodykę harcerską. Wykładał także przez kilka lat historię filozofii w Seminarium Duchownym Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej na Ostrowiu Tumskim. Będąc na emeryturze prowadził lektorat języka rosyjskiego na UAM.Działalność w harcerstwie i innych organizacjach młodzieżowychJeszcze w gimnazjum w Kijowie wstąpił do tajnej korporacji uczniowskiej i organizował kółka samokształceniowe. Podczas studiów we Lwowie należał do ZET-u i Sodalicji Akademickiej. W 1906 wstąpił do Związku Wychowania Narodowego i Odrodzenia Moralnego „Eleusis”, założonego przez prof. Wincentego Lutosławskiego, a skupiającego studentów i młodych robotników. Złożył wówczas przyrzeczenie poczwórnej wstrzemięźliwości: (od alkoholu,tytoniu, kart i rozpusty). Prowadził działalność wydawniczą i organizacyjną. Pracował także wśród robotników górnośląskich i westfalskich nad ich uświadomieniem narodowym i etycznym.Wykorzystując dorobek „Eleusis”, Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” i Organizacji Młodzieży Niepodległościowej „Zarzewie” od początku włączył się w organizowanie polskiego skautingu, tworząc we Lwowie w 1910 wraz z Andrzejem Małkowskim pierwsze polskie oddziały skautowe. W znaczącym stopniu przyczynił się do ukształtowania ideologicznego polskiego harcerstwa, promując w nim i pogłębiając idee abstynencji i walki z nałogami. Wraz z innymi elsami wpłynął na uzupełnienie prawa harcerskiego o 10. punkt, z zapisem stawiającym harcerzom wysokie wymagania moralne – czystości w myśli, mowie i uczynkach, i chroniącym ich od nałogów. W 1911 wszedł do Związkowego Naczelnictwa Skautowego jako sekretarz. Pod patronatem lwowskiego oddziału „Sokoła” razem z innymi elsami (członkami „Eleusis”) rozpoczął wydawanie czasopisma „Skaut”. Przyczynił się do rozkrzewienia idei skautingu jako najpełniejszej formy samowychowania młodzieży, w licznych wystąpieniach propagował zasady ruchu skautowego, wygłaszał prelekcje na kursach skautowych. Współorganizował wiele drużyn harcerskich w Polsce, m.in. w Warszawie, Wilnie i Poznaniu. W sierpniu 1912 wraz z Jerzym Grodyńskim prowadził pierwszy kurs skautowy w Poznaniu. Podczas krótkich studiów w Berlinie w 1912 założył tam akademicką drużynę skautową. Brał udział we Wszechbrytyjskim Zlocie Skautowym w Birmingham w 1913. Podczas I wojny światowej uczył w polskiej szkole w Wiedniu, organizował harcerstwo wśród przebywających tam polskich uchodźców i wspólnie z Ignacym Kozielewskim redagował młodzieżowe czasopisma harcerskie: „Życie Nowe” i „Orkę”. Po I wojnie światowej był jednym z inicjatorów połączenia harcerstwa ze wszystkich zaborów. W latach 1918-1921 był Naczelnym Inspektorem Harcerstwa w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Na Zjeździe Zjednoczeniowym w Lublinie 1-2 listopada 1918 został wybrany do Naczelnej Rady Harcerskiej, a na kolejnym zjeździe w Zwierzyńcu został jej przewodniczącym. Wszedł do pierwszego Naczelnictwa Związku Harcerstwa Polskiego, w 1920 został wiceprzewodniczącym ZHP, a w okresie od 10 listopada

1923 do 18 kwietnia 1925 był przewodniczącym ZHP. W latach 1921-1923 wydawał czasopismo "Harcmistrz", częściowo je redagując i finansując. Po przedwczesnej śmierci Andrzeja Małkowskiego w styczniu 1919 Tadeusz Strumiłło do wybuchu II wojny światowej był głównym przedstawicielem polskiego harcerstwa na międzynarodowych konferencjach i zjazdach skautowych – reprezentował Polskę na konferencjach w Paryżu (1922), Kopenhadze (1924), Baden-Baden (1931), Gödöllő (1933), Londynie (1934) i Sztokholmie (1935). W latach 1926-1931 był przewodniczącym Biura Skautów Słowiańskich z siedzibą w Pradze. W roku 1933 został wybrany na członka 9-osobowego Światowego Komitetu Skautowego. Promował w Polsce pozytywne osiągnięcia skautingu, a za granicą – zdobycze polskiego harcerstwa, np. ruch zuchowy. Przetłumaczył na język polski książkę Roberta Baden-Powella Wilczęta. W roku 1929 na łamach „Harcmistrza” rzucił hasło Ofensywa na młodzież. Jednocześnie podkreślał, że zwiększenie stanu liczbowego ZHP nie może odbić się na jakości pracy harcerskiej. Podkreślał potrzebę wyszkolenia większej liczby instruktorów harcerskich. W czasie okupacji hitlerowskiej, wysiedlony z Poznania, powrócił do Książniczek, gdzie udzielał schronienia partyzantom. Uczestniczył w tajnym nauczaniu, utrzymywał kontakty z Szarymi Szeregami. Inwigilowany przez gestapo, niedługo przed końcem wojny uniknął aresztowania dzięki otrzymanemu ostrzeżeniu. W 1956 roku włączył się w odbudowę harcerstwa. Na Krajowym Zjeździe Działaczy Harcerskich, obradującym w dniach 8-10 grudnia 1956 w Łodzi, został wybrany w skład Rady Naczelnej ZHP, 18 grudnia 1956 powierzono mu także przewodniczenie Komisji Historycznej Rady Naczelnej ZHP.

8. Stefan Mirowski

Dzieciństwo i młodośćSyn Adama Mirowskiego, inżyniera hutnika i Heleny z Hertzów, nauczycielki gimnazjalnej języka niemieckiego. Wraz z bratem Tadeuszem uczył się w Gimnazjum Towarzystwa Szkoły Ziemi Mazowieckiej przy ul. Klonowej 16 w Warszawie. W 1937 roku obaj bracia zdali maturę. W działającej przy gimnazjum 21 Drużynie Harcerskiej im. gen. Ignacego Prądzyńskiego przeszedł kolejne szczeble harcerskiego wtajemniczenia, od szeregowca, przez zastępowego aż do funkcji przybocznego. Był komendantem wielu obozów letnich 21 DH. Był uczestnikiem Jamboree w Gödöllő na Węgrzech (1933), Jubileuszowego Zlotu ZHP w Spale (1935) i Jamboree w Vogelenzang w Holandii (1937). Jako swoje credo życiowe przyjął hasło,

ówcześnie rzucone przez naczelnego skauta gen. Roberta Baden-Powella: Szukajcie przyjaciół!. W 1937 roku podjął studia wyższe, aktywnie uczestnicząc w Akademickim Kręgu Starszoharcerskim "Kuźnica". Nie zerwał jednak kontaktu z macierzystą drużyną. W lipcu 1939 roku prowadził ostatni przed II wojną światową obóz drużyny w Nowosiółkach koło Wołkowyska nad rzeczką Szczarą, dopływem Niemna.W latach 1937-1939 studiował na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu im. Józefa Piłsudskiego w Warszawie oraz na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Warszawskiej. Podczas okupacji niemieckiej kontynuował studia na Wydziale Mechaniki Państwowej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda w Poznaniu.II wojna światowaWybuch wojny zastał go w Krakowie, skąd rowerem i pieszo dotarł do Warszawy w dniu 12 września. Już następnego dnia zameldował się w siedzibie Pogotowia Harcerskiego przy ul. Dzielnej 35. We wrześniu 1940 został powołany na funkcję komendanta Hufca Mokotów Górny w Warszawskiej Chorągwi Szarych Szeregów (Ul „Wisła”). Organizator i pierwszy komendant „Zawiszy” w Szarych Szeregach, kierownik wydziału Głównej Kwatery Szarych Szeregów „Pasieki”. Był także członkiem Komendy Głównej organizacji „Wawer”, brał udział w licznych akcjach małego sabotażu. Współtwórca Akcji „M” (Młodzież), redaktor pisma „Wigry”. Po aresztowaniu naczelnika Szarych Szeregów Floriana Marciniaka i objęciu tej funkcji przez Stanisława Broniewskiego „Orszę” został komendantem Ula „Wisła”. Organizował w chorągwi szkolenia wojskowe, dywersyjne i w zakresie metodyki harcerskiej. Od marca 1943 był też wizytatorem Lwowskiej Chorągwi Szarych Szeregów (Ul „Lew”) z ramienia „Pasieki”. Jego brat Tadeusz Mirowski, poległ 2 czerwca 1943 w Warszawie, broniąc się przed zatrzymaniem przez patrol żandarmerii. W grudniu 1942 roku ukończył kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty "Agricola" AK w stopniu sierżanta podchorążego, a 1 maja 1944 został awansowany do stopnia podporucznika Armii Krajowej. Po podporządkowaniu Ula „Wisła” warszawskim obwodom AK dowodził Blokiem „Prochownia”, przydzielonym do VI Obwodu (Ochota). Otrzymał przydział do II plutonu 3. kompanii Batalionu „Zośka”. Podczas powstania warszawskiego 12 sierpnia 1944 aresztowany wraz z żoną i mieszkańcami okolicznych domów, i wysiedlony do obozu przejściowego w Pruszkowie. Uciekł z transportu do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, ukrywał się w Podkowie Leśnej i pod Piasecznem.Działalność powojennaW latach 1945-1948 pełnił funkcję zastępcy komendanta Warszawskiej Chorągwi ZHP. Współdziałał przy reaktywowaniu 21 Warszawskiej Drużyny Harcerskiej. Usunięty z ZHP w 1949. Powrócił do służby w 1956 roku, biorąc udział w odrodzeniu ZHP podczas Krajowego Zjazdu Działaczy Harcerskich w Łodzi, zwanego Zjazdem Łódzkim. Pełnił potem funkcję sekretarza Centralnej Komisji Weryfikacyjnej Instruktorów. Wraz z odejściem Aleksandra Kamińskiego z funkcji przewodniczącego RN ZHP w 1959 odchodzi z ZHP. Pracę zawodową rozpoczął w 1947 w Ministerstwie Przemysłu i Handlu, następnie pełnił funkcję zastępcy naczelnika Wydziału Prac Naukowo–Badawczych w Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego. W 1951 zwolniony z pracy z powodu "niewłaściwej" postawy politycznej i wcześniejszej przynależności do AK. W późniejszych latach pracował w Polskim Komitecie Normalizacji, Miar i Jakości, był głównym specjalistą w Centralnym Ośrodku Informacji Normalizacyjnej i Metrologicznej. Od 1951 był współredaktorem branżowego pisma naukowo-technicznego „Normalizacja”. W latach 80. współzałożyciel i przewodniczący Komisji Zakładowej Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność”. Odmówił podpisania deklaracji lojalności i wystąpienia z „Solidarności” i został przeniesiony na wcześniejszą emeryturę. W okresie stanu wojennego prowadził kolportaż wydawnictw drugiego obiegu, organizował też pomoc materialną dla rodzin internowanych.Działał w Społecznym Komitecie Opieki nad Grobami Poległych Żołnierzy Batalionu „Zośka”. Współpracował z powstałym w 1988 roku Kręgiem Instruktorów ZHP i Wychowawców „Ruch Kamykowy” oraz z powstałą w 1984 Komisją Historyczną Szarych Szeregów. Do pracy w harcerstwie powrócił ponownie w 1989, aktywnie uczestniczył w przeprowadzaniu zmian w ZHP ukoronowanych przywróceniem tradycyjnego Przyrzeczenia i Prawa Harcerskiego na XXVIII Zjeździe ZHP w grudniu 1990 roku. Wtedy też wybrany został na funkcję Przewodniczącego ZHP.

Śmierć i upamiętnienieHarcmistrz Stefan Mirowski zmarł nagle podczas światowej konferencji skautowej w Oslo, gdzie przewodniczył delegacji odbierającej certyfikat potwierdzający członkostwo ZHP w WOSM – Światowej Organizacji Ruchu Skautowego. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. Od 2004 roku jest bohaterem Chorągwi Dolnośląskiej ZHP. 10 października 2008 roku w Ogrodzie Jordanowskim przy ul. Antoniego Odyńca na warszawskim Mokotowie odsłonięto tablicę memoratywną ku czci harcmistrza Stefana Mirowskiego. Tablicę upamiętniającą Stefana Mirowskiego umieszczono również na domu przy ul. Filtrowej 83 w Warszawie.