JAK POWSTAWA ALFABET? Piszc wypracowanie, czytajc gazet czy ksik, nie zastanawiamy si, dlaczego znaki, ktre mamy przed oczami, s takiego a nie innego ksztatu. Jak doszo do tego, e dzisiaj prawie cztery miliardy ludzi posuguje si alfabetami? Co czy nasze pismo z cyrylic, pismem greckim, arabskim, hebrajskim czy indyjskim dewanagari?

Prby wyjanienia, jak powstao pismo alfabetyczne, trwaj od ponad stu lat. Najstarsze pisma miay charakter obrazkowy. Znakiem okrelajcym przedmiot by jego wizerunek. Powstaa wic ogromna liczba znakw. Pod koniec I tysiclecia p.n.e. w Egipcie stosowano ich "na co dzie" okoo 5 tys., a w pimie chiskim posugiwano si 50 tys. Uproszczenie tak rozbudowanego systemu znakw pisarskich stanowio wany etap w upowszechnianiu umiejtnoci pisania. Niewielka liczba liter, w wikszoci alfabetw nie przekraczajca 30, wystarczy teraz do przekazania wszystkich treci zapisywanego jzyka.

Rozwj przekazywanych obrazw i znakw w pismo jest zaleny od rodzaju materiaw, ktre byy do dyspozycji. Materia, na ktrym pisano znaki przechodzi trudn i mudn wdrwk: z kamienia - na glin, z gliny na papirus, z papirusu na tabliczki woskowe, z tabliczek woskowych na pergamin, z pergaminu na papier. Litery przechodzc z jednego materiau na inny, zmieniay wic swj wygld.

YWA KSIKA - CZOWIEKMieszkacy jaski prbowali wyrazi myli oraz przekaza wiedz prostymi, prymitywnymi rysunkami lub malowidami. Wraz z rozwojem ludzkoci, udoskonalaniem narzdzi i wykorzystywaniem rnych materiaw, porozumiewanie si przybierao rne formy, a wyksztacio si znane i uywane przez nas pismo.

CZY PISMO TO ZAWSZE ALFABET?Pismo jest systemem umownych znakw, za pomoc ktrych utrwalamy jzyk mwiony. Czowiek pierwotny warsztat do pracy musia sobie sporzdzi ze wszystkiego co mu si nawino pod rk. Do dyspozycji mia: kamienie, koci, licie, skorupy gliniane, skry zwierzce, kor i najwiksze, osigalne wwczas karty papieru - ciany jaski.

MALOWIDA CIENNENajstarszymi znakami utrwalonymi przez czowieka s malowida naskalne sprzed ok. 13 tys. lat p.n.e. Obrazy i znaki ryto na kociach, muszlach, koci soniowej i nefrycie. Pniej uywano kamieni, drewna, pytek glinianych, metalowych i z wosku. W Chinach odkryto pancerz wia, na ktrym wyryto znaki ok. 1700 lat p.n.e.

PISMO OBRAZKOWEinaczej piktograficzne - znane jest jako najstarszy system pimienniczy - pojawio si w poowie IV tys. p. n. e.. Za pomoc prostych rysunkw oznaczajcych osoby, zwierzta, przedmioty oraz czynnoci, przedstawiano elementy rzeczywistoci Prostota rysunkw w zrozumiay sposb oddawaa znaczenie sytuacji (np. polowa), ale nie bya w stanie odda wszystkiego, co chciano przekaza. Ograniczaa porozumiewanie do podstawowych i prostych znacze.

PISMO KLINOWEWynalezienie pisma klinowego to IV tysiclecie p.n.e., jest to najstarszy na Bliskim Wschodzie rodzaj pisma - system zapisu kreskowego. Pojawi si i rozwin dziki kupcom, ktrzy musieli jako zapisywa wymian towarw. Do wysyanych towarw doczali puste kule z etonami w rodku (tyle ile towaru, np. 10 owiec -10 etonw). Z czasem kupcy zaczli robi na tych kulach znaki informujce o towarze. Tak narodzio si pismo, ktrez biegiem czasu objo wszystkie sowa jzyka sumeryjskiego. Zaczto utrwala lady ludzkiej myli. Pierwsze gliniane tabliczki, przedstawiajce rachunki rolnicze, znaleziono w Sumerze w miejscu, gdzie staa wielka witynia miasta Urk.

MEZOPOTAMIA HISTORIA ZACZYNA SI TUTAJSumerowie byli twrcami cywilizacji uznawanej za najstarsz na Ziemi. To dziki nim i ich wynalazkowi pisma dobiega koca epoka prehistoryczna w dziejach ludzkoci. Kultura Sumerw wywara ogromny wpyw m. in. na staroytny Egipt i Babiloni, ktrych dziedzictwo przejy z kolei kolejne wielkie cywilizacje. BABILOSKA MAPA WIATA

PISMO OBRAZKOWE-PRAWDZIWY REBUSPierwsze znaki - obrazki przedstawiay w uproszczony sposb rne przedmioty i czynnoci. Pniej za pomoc rysunkw zaczto oddawa take dwiki i sylaby. Znakw sumeryjskich byo okoo 600.Nazwa pisma sumeryjskiego pochodzi od podobiestwa jego znakw do klinw. Piszcy odciska je specjalnie zaostrzonym rylcem w mikkiej glinie, ktr potem suszono i wypalano tak powstay pierwsze ksiki tabliczki glinianeKONTRAKT HANDLOWY ZAPISANY NA TABLICZCE GLINIANEJ

WZR PISMA KLINOWEGOW Mezopotamii umiejtno czytania i pisania bya kluczem do wadzy i bogactwa gdy pisanie i czytanie pismem klinowym nie byo atwe. Nauczyciele pisma i skrybowie stanowili w Babilonii i Asyrii arystokratyczn klas spoeczn, potniejsz niekiedy od dworzan i samego wadcy.

WZR PISMA KLINOWEGO NA TABLICZCE GLINIANEJ

NARZDZIA BABILOSKIEGO SKRYBYTabliczka sumeryjska z Teb, ok. 2360 r. przed Chrystusem. Obok niej, rylce z trzciny do pisma klinowego. Istniay prawdopodobnie trzy rodzaje rylcw: trjktny - do rysowania ktw wyobione - do tworzenia gwodzi zaokrglone - do pisania liczb

EGIPT - HIEROGLIFYHieroglify (,,wite znaki) s najwczeniejszym rodzajem pisma staroytnego Egiptu, pochodzcym ju sprzed 3000 r. p. n. e.

- wyksztaciy si z pierwotnych piktogramw (obrazkw), hieroglify to zbir rnych znakw okrelajcych ludzi, zwierzta, przedmioty, czynnoci i dwiki. System ten posiada okoo 800 znakw i by w stanie przekaza ju bardziej zoone treci. Znaki byy zapisywane w rzdach lub kolumnach

PISMO STAROYTNYCH EGIPCJANSystem hieroglifw sw rozwinit form osign za III dynastii, ustalony wwczas ksztat znakw utrzymywa si przez trzy tysice lat, a do okresu rzymskiego. W jzyku egipskim istnieje tylko jedno, wsplne okrelenie na pisanie i rysowanie, wskazuje to, nie tylko na cisy zwizek wyrazu i obrazu, ale i na rdo powstania pisma egipskiego.

HIEROGLIFY WITE ZNAKIW staroytnym Egipcie sztuka pisania nie bya dostpna dla przecitnego obywatela. Pismem posugiwali si tylko specjalnie do tego celu szkoleni skrybowie oraz warstwa kapaska, w tym sam faraon. Zawd pisarza by bardzo szanowany, dlatego by szans awansu spoecznego dla ludzi wywodzcych si z niszych warstw.Alfabet hieroglificzny

HIEROGLIFY PISMO BOGWobrazki umieszczane na kocu sowa, nie majce wartoci fonetycznej

PISMO OBRAZKOWE

Jak obrazki przeksztaciy si w litery

PAPIRUS ROLINA ZNAD NILUWan rol w historii pisma egipskiego odgrywa papirus. Rolina ta porastaa w staroytnoci ogromne poacie kraju, Egipcjanie szybko odkryli moliwoci jej wykorzystania. odygi papirusu krojono w pasy, a nastpnie na warstw uoonych obok siebie pasm nakadano drug - w poprzek. Naturalne soki roliny sklejay i utrwalay powstay w ten sposb arkusz. Papirus by niezwykle trwaym materiaem (dzi nadal mona odczyta arkusze sprzed 4 tys. lat),

FRAGMENT ZWOJU PAPIRUSOWEGO

NARZDZIA EGIPSKIEGO SKRYBYWarsztat pracy egipskiego skryby skada si z: etui z trzcinowymi pirami (od lewej), tabliczki do wygadzania papirusu (u dou), podwjnego kaamarzu na atrament czerwony i czarny; noa do papirusu zakoczony kaczym dziobem

HIEROGLIFY MAJW

HIEROGLIFY WSPCZESNE TWRCZO Z ZESZYTU

PISMO CHISKIE Zostao ono wynalezione okoo 1500 r. p.n.e. i jest uywane do dzi. Chiskie znaki nie s odpowiednikami dwikw. Przedstawiaj one dziesitki tysicy przedmiotw i poj. Trzeba pozna co najmniej 2000 znakw aby si nauczy pisa.Znaki chiskie pisano pionowo w supkach, najczciej na bambusowych deszczukach, kociach zwierzcych lub wim pancerzu. Do pisania uywano pdzelka maczanego w bambusowej rurce z tuszem

CHISKIE PISMO I KALIGRAFIA

PRZYBORY CHISKIEGO SKRYBYKsztat chiskich znakw zaley w duej mierze od pdzelka i jego cienkiego zakoczenia. Znaki kreli si koniuszkiem unikajc nachyle, ktre niszcz jego koniec. Zasada poprawnej kaligrafii polega na jak najduszym pisaniu bez zamaczania w atramencie. Dodaje to si i cigo tekstowi. Pdzelek trzyma si pionowo nad kartk

KIPU PISMO WZEKOWE INDIANNazywane "pismem wzekowym", ze wzgldu na swoj form: zbir wykonanych z baweny lub wosia kolorowych sznurkw z supekami. Suyo do zapamitywania liczb a zapewne take i innych informacji. Posugiwali si nim czonkowie klasy panujcej oraz specjalni rachmistrze (w jzyku keczua khipukamayuq) z imperium Inkw

PISMO SZNURKOWEByo ono pismem wyrazowym. Kipu, to sznur grubszy, do ktrego przywizywany by szereg innych sznurkw cieszych, rnej dugoci, barwie i gruboci, a kady z nich mia wiele zawizanych wzw. Kolor sznurka, jego dugo i kolejno umieszczenia, a prawdopodobnie take sposb wizania wza, miay umowne znaczenie: wze umieszczony bliej sznura grubego oznacza spraw waniejsz; kolor czarny oznacza mier, biay- srebro lub pokj, kolor czerwony- wojn, ty- zoto, zielony- chleb.

PISMO PACIORKOWE Podobnym pismem do kipu byo pismo paciorkowe, Pismo paciorkowe byo uywane przez niektre plemiona indiaskie w Ameryce- Huronowie, Irokezi - zastpili pismo wzekowe pismem z rnokolorowych muszli morskich. Muszle te rozcinali na cienkie krki, paciorki, i nawlekali na sznurki, ktre czyli potem w pasy. Take tutaj czarny kolor oznacza rzeczy ze: mier, nieszczcie, grob; biay - pokj; ty - zoto, danin; czerwony - niebezpieczestwo, wojn. Kolory te zachoway do dzi dnia swoje dawne znaczenie. Biaa chorgiew dzi jeszcze oznacza propozycj pokoju, czarna - aob.

DZIEJE FENICJAN, CZYLI JAK STA SI BOGATYMFenicja, w staroytnoci kraina na wschodnim wybrzeu Morza rdziemnego, leca u stp gr Libanu. Podstaw bogactwa Fenicji byo zaawansowane rolnictwo (system tarasowy: sady owocowe i winnice), wspaniale rozwinite rzemioso (szko, wyroby z metali i koci soniowej, synne tkaniny barwione purpur oraz budownictwo okrtw), handel o wielkim zasigu (ldowy i morski). Statki fenickie opanoway handel na Morzu rdziemnym, (ju od II tys. p.n.e. docieray do najodleglejszych zaktkw), eglarze feniccy opanowali rwnie szlaki na Atlantyku (tzw. wyspy cynowe - prawdopodobnie Wyspy Brytyjskie i Bretania). Kolonie Fenicji znajdoway si na Cyprze, Sycylii, pnocnym wybrzeu Afryki Fenicjanie byli pierwszymi ludmi, ktrzy do zapaty za towar uywali odpowiednio wywaonych kawakw zota i srebra (suce im w tych czasach jako pienidze). Mog oni by dla nas przykadem, jak sta si bogatym.

WPYWY FENICJAN NA INNE NARODYeglarze feniccy prawdopodobnie opynli Afryk. Odkryli Wyspy Kanaryjskie i Mader, najprawdopodobniej rwnie Azory i Wyspy Zielonego Przyldka. Istniej przesanki do postawienia tezy, e staroytni Fenicjanie dopynli do Brazylii. W IX i VIII wieku p.n.e. w wyniku intensywnej dziaalnoci handlowej i kolonizacyjnej Fenicjan ich pismo stawao si znane na coraz rozleglejszym obszarze .

POCZTKI ALFABETUPismo alfabetyczne, spgoskowe, wyksztacio si w Fenicji okoo II tysiclecia p.n.e. Pismo to posiadao 22 litery oznaczajce spgoski. Brak byo liter odpowiadajcych samogoskom. Pisano od strony prawej ku lewej, a poszczeglne wyrazy oddzielano pionow kresk. W pimie tym nie byo znakw przestankowych. Najstarsze inskrypcje (napisy) pochodz z X w. p.n.e. Gliniana tabliczka ze spisanymi znakami najstarszego znanego nam alfabetu; Ugarit, XIII wiek p.n.e.

WPYWY FENICJANPismo fenickie stao si podstaw alfabetu greckiego a w pniejszych czasach italskiego (po uzupenieniu liter odpowiadajcym spgoskom), co doprowadzio do wspczesnego alfabetu uywanego przez wikszo krajw Europy, Ameryki, Azji i Australii

NIEZWYKA KARIERA ALFABETU Po krtkim okresie kontaktu w IX i VIII wieku p.n.e. oba pisma - fenickie i greckie - zaczy rozwija si niezalenie. Oba te stay si wzorcami kolejnych pism alfabetycznych. Alfabet fenicki, przystosowany do specyficznej budowy jzykw semickich, wpyn na wikszo alfabetw Orientu. Alfabet grecki by przodkiem pism mwicej jzykami indoeuropejskimi ludnoci Europytak pisali Fenicjanie OD STRONY PRAWEJ DO LEWEJ

SPGOSKOWE PISMO FENICJAN

Alfabet fenicki i najwaniejsze alfabety staroytnoci klasycznej: grecki, etruski i aciski

STAROYTNE PISMO GRECKIEW X w. p.n.e. Grecy przejli pismo od Fenicjan, ale uzupenili je znakami, ktre odpowiaday dwikom wymawianym przez Grekw. Byy to samogoski. Okoo V w. p.n.e. wyodrbnio si pismo w trzech odmianach. Jest to pocztek wikszoci pism na wiecie. W cigu lat wyksztacia si jedna forma pisma (ok. 403 p.n.e.) zw. greckim alfabetem klasycznym. Jzyk ten obowizuje, w prawie nie zmienionej formie, do dzi.

TABLICZKI WOSKOWEGrekom nie przypady do gustu gliniane tabliczki, byy cikie, pisanie na nich byo do uciliwe, a zapisany tekst pozostawa na nich na zawsze. Dlatego zaczli wyrabia tabliczki z drewna, najczciej uywano do tego dbu, cyprysu, palmy, cedru i drewna cytrynowego (ulubionego przez Rzymian). Powierzchni zapisywan bya warstwa wosku, niekiedy mieszana ze smo dla ciemnej barwy, otoczona drewnian ramk. Zalet i jednoczenie wad tego podoa bya moliwo powtrnego pisania po uprzednim starciu zapisanej warstwy wosku (wany dokument mg by bezpowrotnie zniszczony).

Jedna z najstarszych inskrypcji w jzyku greckim

SPOSB PISANIA W GRECJI

PISMO RUNICZNESowo runa oznacza tajemnic. Wedug wierze nordyckich, runy podarowa ludziom bg Odyn, std te przypisywano im znaczenie tajemne, wykorzystywano do wrenia oraz sporzdzania talizmanw chronicych przed zem i wzmacniajcych organizm czowieka. Znaki runiczne s najstarszym typem pisma ludw barbarzyskich zamieszkujcych pnocn Europ. Najdawniejsze inskrypcje runiczne pochodz z II i III wieku n.e..

RNE TYPY PISMA

MATERIAY PISARSKIE - PAPIRUS

ZWOJE ZNAD MORZA MARTWEGOPierwotna forma ksiki rkopimiennej, pas pergaminu, papieru, ptna, nawinity na drek), z tekstem w kolumnach i tytuem oraz nazwiskiem autora umieszczonymi na kocu zwoju. Zwoje stanowice tomy jednego dziea przechowywano czsto w metalowych, drewnianych, glinianych lub kamiennych pojemnikach (bibliotheca). Zwoje jako forma ksiki pojawiy si ok. IV tysiclecia p.n.e., a w II - IV w. n.e. Zaczy by wypierane przez form kodeksu. Fragment znalezionych rkopisw

ZWJ ZNALEZIONY W GROCIEGROTY NAD MORZEM MARTWYM

W PERGAMONIEGrecy nazywali "ksiki" pisane na skrze diphterai (grec. "skra"), nazwa "pergamin" przyja si dopiero ok. IV w. n.e. Popularno skry jako materiau pimienniczego wie si ze wspzawodnictwem, jakie istniao midzy krlami Egiptu i Pergamonu, dotyczce rozwoju dwu "konkurencyjnych" bibliotek staroytnoci. Ptolemeusz wstrzyma eksport papirusu dla Biblioteki Pergamoskiej, co miao zahamowa jej rozwj. To jednak nie przynioso mu oczekiwanych rezultatw, gdy pergameczycy importowany papirus zastpili materiaem wasnej produkcji - skr, specjalnie przygotowan i poddan obrbce technicznej.

WYNALAZEK CHICZYKW - PAPIER

PUSTYNIA JUDZKA - QUMRANZwoje z Qumran fragment oryginalny - 1 w. n.e. W latach 1947 - 1953 odkryto groty, w ktrych znaleziono ponad 35 tys. fragmentw zwojw z I w. n.e. z oryginalnymi tekstami Biblii

MATERIAY PISARSKIE - PERGAMIN

REDNIOWIECZNA KSIKA RKOPIMIENNAOd ok. 400 n.e. pojawia si ksika w formie kodeksu

WZR REDNIOWIECZNEGO PISMA GOTYCKIEGO

KSIKA RKOPIMIENNA

Opracowaa Agnieszka Cierebiej