Historia i społeczeństwo. Europa i świat Wymagania na poszczególne oceny Wymagania podstawowe – oceny: dopuszczająca i dostateczna. Wymagania ponadpodstawowe – oceny: dobra, bardzo dobra, celująca. Uwaga dotycząca oceniania na każdym poziomie wymagań Aby uzyskać kolejną, wyższą ocenę, uczeń musi opanować wiedzę i umiejętności z poprzedniego poziomu.

Temat lekcji

Zagadnienia Wymagania na poszczególne oceny

dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca

I. Świat śródziemnomorski

1. Początki świata greckiego

1. Skąd się wzięła nazwa „Europa”? 2. Początki cywilizacji greckiej 3. Morze w świecie grec-kim 4. Kolonizacja grecka 5. Grecy i bar-barzyńcy

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: polis, wielka kolonizacja, kolonia, metropolia – omawia rolę po-staci Herodota – zna daty wielkiej kolonizacji greckiej (VIII–VI w. p.n.e.) – przedstawia gene-zę pojęcia Europa – opisuje zmiany geograficznego ro-zumienia terminu Europa – wymienia przyczy-ny i skutki wielkiej

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: kultura minojska, kultura mykeńska, Hellada, faktoria, barbarzyń-ca – zna daty istnienia kultury minojskiej (ok. 2000–1470 r. p.n.e.) i kultury my-keńskiej (ok. 1600–1200 r. p.n.e.) – przedstawia le-gendarne przekazy na temat Minosa i Agamemnona – wskazuje na mapie

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: „wieki ciemne”, Wielka Grecja – omawia rolę po-staci: Eratostenesa, Strabona – sytuuje w czasie: „wieki ciemne” (ok. 1200–800 r. p.n.e.), epokę klasyczną (V–IV w. p.n.e.) – wskazuje na mapie granice państw sta-rożytnych leżących w basenie Morza Śródziemnego

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: system kabotażowy, pajdeja – omawia rolę po-staci: Hekatajosa z Miletu, Klaudiusza Ptolemeusza – przedstawia wpływ konfliktów i różnic kulturowych na kształtowanie się wspólnoty Helle-nów.

Uczeń: – ocenia rolę Mo-rza Śródziemnego w świecie staro-żytnym – ocenia stosunek Greków do barba-rzyńców.

kolonizacji greckiej – prezentuje stosu-nek Greków do han-dlu morskiego i że-glugi.

zasięg wielkiej kolo-nizacji greckiej – charakteryzuje kultury: minojską i mykeńską.

– opisuje początki cywilizacji greckiej – przedstawia sto-sunek Greków do innych ludów świata starożytnego.

2. Kultura grecka i jej dziedzic-two

1. Złoty wiek Aten 2. Greckie ko-rzenie nauki 3. Architektura i sztuka 4. Kultura hel-lenistyczna 5. Synkretyzm religijny 6. Aleksandria – stolica nauki greckiej w Egipcie

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: filozofia, hellenizm – omawia rolę po-staci: Sokratesa, Platona, Arystotele-sa, Herodota, Ar-chimedesa, Fidiasza – zna datę pierw-szych igrzysk olim-pijskich (776 r. p.n.e.) – charakteryzuje gatunki dramatyczne powstałe w staro-żytnej Grecji – prezentuje osią-gnięcia architektury i sztuki greckiej – przedstawia przy-czyny ukształtowa-nia się kultury helle-nistycznej

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: Akademia Platona, Liceum Ary-stotelesa – omawia rolę po-staci: Peryklesa, Tu-kidydesa, Ajschylosa, Sofoklesa, Eurypide-sa, Talesa z Miletu, Euklidesa – zna daty istnienia kultury hellenistycz-nej (323–30 r. p.n.e.) – przedstawia osią-gnięcia historiogra-fów greckich – wyjaśnia rolę filo-zofii w starożytnej Grecji – prezentuje rolę teatru w świecie greckim – wymienia cechy

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: hedoni-ści, cynicy, retoryka, sofiści, synkretyzm – omawia rolę po-staci: Protagorasa z Abdery, Gorgiasza z Leontinoj, Ksenofon-ta, Arystofanesa, Parmenidesa, Erato-stenesa – wskazuje na mapie centra kultury helle-nistycznej – charakteryzuje okres klasyczny w historii starożytnej Grecji – przedstawia osią-gnięcia filozofów greckich – prezentuje wpływ Greków na rozwój

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Kallimacha, Teokryta – wyjaśnia, dlaczego Grecy przejmowali elementy kultury ludów Wschodu – opisuje wpływ kul-tów wschodnich na religię grecką – przedstawia rolę Aleksandrii jako kul-turowego centrum świata hellenistycz-nego.

Uczeń: – ocenia wpływ filozofii na życie starożytnych Gre-ków – ocenia cywiliza-cyjne skutki roz-woju kultury hel-lenistycznej – ocenia rezultaty polityki władców hellenistycznych wobec ludności podbitych krain.

– wymienia osią-gnięcia kulturalne i naukowe, które cy-wilizacja europejska zawdzięcza starożyt-nym Grekom.

charakterystyczne stylu klasycznego w sztuce – wyjaśnia, co wpły-nęło na rozwój kul-tury hellenistycznej.

nauki – wyjaśnia, na czym polegał synkretyzm religijny w epoce hellenistycznej.

3. Podboje rzymskie

1. Wpływy etruskie 2. Rzym – główna potęga Italii 3. Powstanie Imperium Rzymskiego 4. Rzymianie w Grecji – zdo-bywcy i uczniowie 5. Podziały świata rzym-skiego

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminu forum – omawia rolę po-staci: Romulusa, Horacego, Cycerona – zna datę założenia Rzymu (753 r. p.n.e.) – przedstawia le-gendarne początki Rzymu – podaje przykłady wkładu starożytnych Rzymian w rozwój cywilizacji europej-skiej – wymienia wzorce greckie przejęte przez Rzymian.

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Eneasza, Pu-bliusza Korneliusza Scypiona, Wergiliu-sza, Owidiusza – zna daty: I wojny punickiej (264–241 r. p.n.e.), II wojny pu-nickiej (218–201 r. p.n.e.), III wojny pu-nickiej (149–146 r. p.n.e.) – charakteryzuje stosunek Rzymian do podbitych ludów – przedstawia orga-nizację Imperium Rzymskiego – prezentuje wpływ osiągnięć starożyt-nych Greków na kulturę Rzymian.

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie zasady: Divide et impera i terminu bazylika – omawia rolę po-staci: Pyrrusa, Kato-na Starszego, Tacyta, Swetoniusza – wskazuje na mapie zasięg rozwoju tery-torialnego państwa rzymskiego do II w. n.e. – opisuje wpływ kul-tury etruskiej na społeczeństwo Italii – przedstawia etapy rozwoju terytorial-nego Imperium Rzymskiego – omawia podział kulturowy i gospo-darczy państwa

Uczeń: – opisuje i ocenia skutki podbojów prowadzonych przez Rzymian w świecie śródziemnomorskim – wymienia czynniki, które wpłynęły na trwałość podbojów rzymskich.

Uczeń: – ocenia skutecz-ność rzymskiej zasady: Divide et impera.

rzymskiego.

4. Europa staje się rzymska

1. Pax Romana 2. Rzymscy budowniczo-wie Europy 3. Romanizacja 4. Prawo rzym-skie 5. Początki chrześcijań-stwa 6. Chrześcijań-stwo religią imperium

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: pax Ro-mana, romanizacja, urbanizacja, akwe-dukt, chrześcijań-stwo – zna daty utrzymy-wania się „pokoju rzymskiego” (27 r. p.n.e. – 180 r. n.e.) – omawia rolę po-staci: Jezusa z Naza-retu, św. Pawła z Tarsu – wyjaśnia, na czym polegał proces ro-manizacji – przedstawia skutki romanizacji widocz-ne współcześnie w krajach Europy – wyjaśnia, dlaczego chrześcijaństwo roz-powszechniło się wśród mieszkańców Imperium Rzymskie-go.

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: limes, Prawo XII tablic, Kodeks Justyniana, Ewangelia, apostoł – omawia rolę po-staci: Konstantyna Wielkiego, Teodo-zjusza Wielkiego, Justyniana – zna daty: wydania Edyktu mediolań-skiego (313 r. n.e.) oraz edyktów Teo-dozjusza Wielkiego (380 i 392 r. n.e.) – wyjaśnia znaczenie pax Romana dla świata rzymskiego – przedstawia roz-wój sieci dróg i mo-stów w państwie rzymskim – opisuje rozwój prawodawstwa rzymskiego i jego ponadczasowe zale-ty.

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: mitraizm, saduceusze, faryze-usze – wymienia wady i zalety umocnień granicznych wznie-sionych przez Rzy-mian – wyjaśnia, w jaki sposób drogi przy-czyniły się do rozwo-ju państwa rzym-skiego – charakteryzuje religie wyznawane w starożytnym Rzymie – omawia proces przekształcania się chrześcijaństwa w religię państwową.

Uczeń: – opisuje techniki i materiały stosowane przez Rzymian w budownictwie – omawia znaczenie limesu dla Imperium Rzymskiego i jego sąsiadów.

Uczeń: – ocenia wpływ romanizacji na kulturę współcze-snej Europy – ocenia znaczenie prawa rzymskiego dla dalszego roz-woju cywilizacji europejskiej.

II. Kształtowanie się Europy

1. Na gru-zach Impe-rium Rzym-skiego

1. Podział Im-perium Rzym-skiego 2. Wędrówki ludów 3. Bizancjum 4. Początki państw ger-mańskich i słowiańskich 5. Kościół we wczesnym średniowieczu 6. Frankowie następcami Rzymian 7. Niespokojna Europa

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: schizma, renesans karoliński, wędrówka ludów – omawia rolę po-staci Karola Wielkie-go – zna daty: upadku cesarstwa zachod-niorzymskiego (476 r.), schizmy wschod-niej (1054 r.), upad-ku Konstantynopola (1453 r.) – przedstawia skutki wędrówki ludów dla Imperium Rzymskie-go – wymienia nazwy państw germańskich powstałych na tere-nach dawnego ce-sarstwa zachodnio-rzymskiego.

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Konstantyna Wielkiego, Teodo-zjusza Wielkiego, Justyniana, Karola Młota – zna daty: podziału Imperium Rzymskie-go (395 r.), bitwy pod Poitiers (732 r.), misji Cyryla i Meto-dego (863 r.) – prezentuje oko-liczności i skutki po-działu Imperium Rzymskiego – przedstawia przy-czyny upadku cesar-stwa zachodnio-rzymskiego – wyjaśnia okolicz-ności i skutki schi-zmy wschodniej – opisuje proces budowy państwa Franków – charakteryzuje osiągnięcia renesan-

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: arianizm, głagolica – omawia rolę po-staci: Attyli, Odo-akra, Cyryla, Meto-dego, Czyngis-chana – zna daty: najazdu Hunów na Europę (375 r.), bitwy pod Adrianopolem (378 r.), przejęcia władzy przez Karolingów (751 r.), najazdów normańskich na Eu-ropę (IX–XI w.), po-wstania imperium mongolskiego (XIII w.) – wskazuje na mapie kierunki wędrówek ludów – opisuje rolę Bizan-cjum w średnio-wiecznej Europie – przedstawia roz-wój i znaczenie Ko-ścioła w średnio-

Uczeń: – zna daty: założenia Konstantynopola (330 r.), splądrowa-nia Rzymu przez Wizygotów (410 r.), najazdów węgier-skich na Europę (IX w.), bitwy na Le-chowym Polu (955 r.) – omawia okoliczno-ści powstania państw germańskich i słowiańskich – przedstawia zasięg i skutki najazdów normańskich na Europę – wymienia następ-stwa najazdów Buł-garów, Węgrów i Mongołów na Euro-pę – wyjaśnia, na czym polegała idea „prze-niesienia imperium” w państwie Karolin-gów

Uczeń: – ocenia skutki przemian społecz-no-politycznych w Europie we wcze-snym średniowie-czu – ocenia, które z państw germań-skich powstałych na gruzach cesar-stwa zachodnio-rzymskiego miały najważniejsze zna-czenie.

su karolińskiego.

wiecznej Europie Zachodniej – prezentuje proces chrystianizacji Euro-py Środkowej i Wschodniej – wyjaśnia, dlaczego Frankowie zostali następcami Rzy-mian.

– określa wpływy kulturowe dociera-jące do Bizancjum.

2. W kręgu islamu

1. Początki islamu 2. Podział świata muzuł-mańskiego 3. Podboje arabskie 4. Handel i rzemiosło arabskie 5. Architektura i sztuka islamu 6. Wpływ kul-tury muzuł-mańskiej na cywilizację europejską

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: hidżra, islam, muzułmanin, Koran, meczet – omawia rolę po-staci Mahometa – zna datę ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny (622 r.) – przedstawia głów-ne założenia islamu.

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: kalifat, arabeska, minaret – omawia rolę po-staci Omara I – prezentuje oko-liczności pojawienia się islamu – wskazuje na mapie kierunki i zasięg eks-pansji muzułmanów – przedstawia przy-czyny, zasięg i skutki podbojów arabskich – charakteryzuje architekturę i sztukę islamu – wymienia przykła-dy wpływu kultury

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: sunnici, szyici, Sunna, szariat, astrolabium – omawia rolę po-staci: Awicenny, Awerroesa – opisuje historię państwa arabskiego po śmierci Mahome-ta – wyjaśnia, na czym polega podział wśród muzułmanów – prezentuje rozwój handlu i rzemiosła arabskiego – wymienia najważ-niejsze cechy funk-

Uczeń: – wyjaśnia znacze-nie terminu neopla-tonizm – omawia rolę po-staci: Alego ibn Abi Taliba, Ibn Chalduna – prezentuje związki między islamem, chrześcijaństwem i judaizmem – wymienia przyczy-ny dynamicznej eks-pansji islamu w śre-dniowieczu – przedstawia różni-ce między doktry-nami sunnitów i szyitów.

Uczeń: – ocenia wpływ kultury muzułmań-skiej na cywilizację europejską.

muzułmańskiej na cywilizację europej-ską.

cjonalne i architek-toniczne meczetów – przedstawia poli-tykę Arabów wobec wyznawców różnych religii.

3. Wypra-wy krzyżo-we

1. Ekspansja Turków sel-dżuckich 2. Początki ruchu krucja-towego w Eu-ropie Zachod-niej 3. Pierwsze krucjaty 4. Państwa łacińskie na Bliskim Wschodzie 5. Kontrofen-sywa muzuł-manów 6. Cesarstwo łacińskie i zmierzch idei krucjat 7. Skutki kru-cjat

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: krucjata, zakony rycerskie – zna daty: krucjaty ludowej (1096 r.), zdobycia Akki przez muzułmanów (1291 r.) – przedstawia przy-czyny społeczne, ekonomiczne i reli-gijne wypraw krzy-żowych – wymienia skutki krucjat dla rycerstwa europejskiego.

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: Lewant, cesarstwo łacińskie, ksenofobia, pogrom, getto – omawia rolę po-staci: Urbana II, Sa-ladyna

– zna daty: synodu w Clermont (1095 r.), zdobycia Jerozolimy przez krzyżowców (1099 r.), IV krucjaty (1202–1204 r.) – opisuje okoliczno-ści zwołania, prze-bieg i skutki I wy-prawy krzyżowej – wyjaśnia, jaką rolę odgrywały zakony rycerskie – przedstawia przy-czyny, przebieg i

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Fryderyka I Barbarossy, Filipa II Augusta, Ryszarda Lwie Serce – zna daty: II wy-prawy krzyżowej (1147 r.), III wypra-wy krzyżowej (1189–1202 r.), upadku cesarstwa łacińskie-go (1261 r.) – wskazuje na mapie państwa utworzone na Bliskim Wscho-dzie przez krzyżow-ców – charakteryzuje organizację państw łacińskich na Bliskim Wschodzie – wymienia przyczy-ny organizowania

Uczeń: – omawia rolę po-staci Aleksego I Komnena – zna daty: bitwy pod Manzikertem (1071 r.), bitwy pod Hattin (1187 r.), krucjaty przeciw albigensom (1209–1229 r.) – prezentuje zasięg i skutki ekspansji Tur-ków seldżuckich – przedstawia przy-czyny oraz skutki II i III wyprawy krzyżo-wej – wymienia przykła-dy wypraw krzyżo-wych na tereny poza Ziemią Świętą.

Uczeń: – ocenia wpływ krucjat na relacje między chrześcija-nami a muzułma-nami – ocenia skutki polityczne i kultu-rowe krucjat dla średniowiecznej Europy.

skutki IV krucjaty – wymienia przyczy-ny upadku państw łacińskich na Bliskim Wschodzie.

wypraw krzyżowych na tereny poza Zie-mią Świętą.

4. Śre-dniowiecz-na Hiszpa-nia na sty-ku trzech kultur

1. Rekonkwista 2. Chrześcija-nie i muzuł-manie 3. Żydzi sefar-dyjscy 4. Współist-nienie wielu kultur 5. Kres tole-rancji na Pół-wyspie Iberyj-skim 6. Hiszpania po rekonkwiście 7. Prześlado-wania Żydów w średnio-wiecznej Euro-pie

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: rekon-kwista, inkwizycja – omawia konflikty między muzułma-nami a chrześcija-nami na Półwyspie Iberyjskim – wymienia przykła-dy pokojowego współistnienia wy-znawców chrześci-jaństwa, islamu i judaizmu na Półwy-spie Iberyjskim.

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: Mauro-wie, diaspora – zna daty: „czarnej śmierci” (1348–1349 r.), zdobycia Grena-dy (1492 r.) – wyjaśnia wpływ rekonkwisty na sto-sunek chrześcijan do wyznawców islamu i judaizmu – opisuje politykę arabską wobec wy-znawców różnych religii.

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: auto da fé, moryskowie – zna datę zjedno-czenia Kastylii i Ara-gonii (1479 r.) – wskazuje na mapie zmiany terytorialne na Półwyspie Iberyj-skim, które zaszły w wyniku rekonkwisty – przedstawia sto-sunek Maurów do Żydów sefardyjskich – opisuje przyczyny, przejawy i skutki prześladowania Ży-dów w średnio-wiecznej Europie.

Uczeń: – wyjaśnia znacze-nie terminów: mo-zarabowie, mudeja-rowie – zna daty: pierw-szego pogromu Ży-dów w Grenadzie (1066 r.), bitwy pod Las Navas de Tolosa (1212 r.) – wymienia okresy z historii Żydów se-fardyjskich na Pół-wyspie Iberyjskim w średniowieczu – omawia politykę iberyjskich władców chrześcijańskich wobec wyznawców islamu oraz juda-izmu.

Uczeń: – ocenia współist-nienie wielu kultur i religii na Półwy-spie Iberyjskim pod panowaniem arabskim – ocenia stosunek chrześcijan do wy-znawców islamu i judaizmu w okre-sie rekonkwisty.

III. Europa odkrywa świat

1. Krok poza Euro-

1. Przednowo-żytne wyobra-

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie

Uczeń: – omawia rolę po-

Uczeń: – ocenia znaczenie

pę żenia o świecie 2. Średnio-wieczni od-krywcy 3. Podłoże ekonomiczne wypraw od-krywczych 4. Rozwój na-uki i techniki 5. Uwarunko-wania społecz-ne wypraw odkrywczych 6. Ekspansja portugalska

terminu karawela – omawia rolę po-staci Marca Polo – zna daty wyprawy Marca Polo (1271–1295 r.) – omawia przyczyny, zasięg i skutki wy-praw podróżników europejskich w śre-dniowieczu.

terminów: busola, jedwabny szlak – omawia rolę po-staci: Henryka Żegla-rza, Bartolomeu Diaza – zna datę odkrycia Przylądka Dobrej Nadziei (1488 r.) – wskazuje na mapie państwa europej-skie, których miesz-kańcy uczestniczyli w średniowieczu w handlu śródziem-nomorskim – wymienia wyna-lazki techniczne, które umożliwiały podejmowanie wy-praw dalekomor-skich – podaje ekono-miczne i społeczne przyczyny organizo-wania wypraw od-krywczych – wyjaśnia, dlaczego Portugalczycy jako pierwsi podjęli ryzy-ko wypraw odkryw-

terminów: terra in-cognita, kwadrant, laska Jakuba – wskazuje na mapie obszary opanowane przez Portugalczy-ków w XV w. – omawia średnio-wieczne wyobraże-nia o świecie – wyjaśnia przyczynę zmiany sposobu po-strzegania świata u schyłku średniowie-cza – przedstawia śre-dniowieczną wymia-nę handlową – określa wpływ rozwoju nauki i techniki na organi-zowanie wypraw odkrywczych – wyjaśnia, które zalety karaweli za-decydowały o po-wodzeniu wypraw oceanicznych.

staci: Giovanniego da Piano dei Carpini, Benedykta Polaka, Odoryka z Pordeno-ne – zna datę przyzna-nia Portugalii mo-nopolu na handel afrykański (1452 r.) – opisuje znaczenie połączeń handlo-wych między Dalekim Wschodem a Europą w śre-dniowieczu – wymienia przyczy-ny angażowania się władców i szlachty iberyjskiej w organi-zowanie wypraw odkrywczych.

przełamania przez Portugalczyków strachu przed da-lekimi wyprawami – ocenia stosunek żeglarzy portugal-skich do ludności tubylczej na wy-brzeżach Afryki.

czych – określa kierunki wypraw odkryw-czych Portugalczy-ków.

2. Wielkie odkrycia geograficz-ne

1. Wyprawy Krzysztofa Ko-lumba 2. Pierwsze kontakty Eu-ropejczyków z Indianami 3. Droga mor-ska do Indii 4. Poznawanie Nowego Świa-ta 5. Wyprawa dookoła świata 6. Odkrycia Jamesa Cooka

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Krzysztofa Ko-lumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana – zna daty: pierwszej wyprawy Krzysztofa Kolumba (1492 r.), ekspedycji Vasco da Gamy (1497–1498 r.), wyprawy Ferdy-nanda Magellana i Juana Elcaño (1519–1522 r.) – wymienia przyczy-ny oraz skutki wy-praw odkrywczych Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy i Ferdynanda Magel-lana.

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Ameriga Ve-spucciego, Jamesa Cooka – zna daty ekspedy-cji Jamesa Cooka

(1768–1779 r.) – wskazuje na mapie trasy wypraw Krzysz-tofa Kolumba, Vasco da Gamy i Ferdy-nanda Magellana – omawia przebieg wypraw Krzysztofa Kolumba i Ferdy-nanda Magellana – przedstawia skutki wielkich odkryć geo-graficznych dla państw europejskich – charakteryzuje proces kolonizowa-nia Nowego Świata – wyjaśnia znaczenie

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Vasco Núñeza de Balboa, Giovan-niego Cabota, Ja-cques’a Cartiera, Francisa Drake’a – zna daty: trzeciej wyprawy Krzysztofa Kolumba (1498 r.), wypraw Vasco Nú-ñeza de Balboa (1513 r.), Giovannie-go Cabota (1497 r.), Jacques’a Cartiera (1534 r.) i Francisa Drake’a (1577–1580 r.) – określa motywy działań zdobywców Nowego Świata – charakteryzuje stosunek Europej-czyków do Indian – opisuje wyprawy

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Giovanniego da Verrazana, Pedra Cabrala – zna daty: odkrycia Brazylii przez Pedra Cabrala (1500 r.), wyprawy Giovan-niego da Verrazana (1524 r.) – wyjaśnia motywy i skutki wyprawy Francisa Drake’a dookoła świata – opisuje trudności, z którymi zmagali się odkrywcy europej-scy na przełomie XV i XVI w.

Uczeń: – ocenia stosunek Europejczyków do Indian i Nowego Świata – ocenia wpływ wielkich odkryć geograficznych na sytuację polityczną i gospodarczą w Europie.

wypraw Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana i Jamesa Cooka dla rozwoju światowej wymiany handlowej.

odkrywcze do No-wego Świata zorga-nizowane w XVI w. – omawia zasięg odkryć Jamesa Co-oka.

3. Europej-czycy w Nowym Świecie

1. Konkwista-dorzy w Ame-ryce Środko-wej 2. Podbój im-perium Inków 3. Początki rywalizacji o kolonie w XVI wieku

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: konkwi-sta, konkwistadorzy – omawia przyczyny, przebieg i skutki podbojów Hernána Cortésa oraz Fran-cisca Pizzara – wymienia nazwy obszarów, na któ-rych Europejczycy rozpoczęli w XVI w. kolonizację.

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Hernána Co-rtésa, Francisca Pi-zarra, Elżbiety I Tu-dor – zna daty: wyprawy Hernána Cortésa do państwa Azteków (1519 r.), podboju Inków przez Fran-cisca Pizarra (1532–1533 r.), klęski Wiel-kiej Armady (1588 r.) – wymienia nazwy cywilizacji preko-lumbijskich – wyjaśnia, jakie czynniki miały wpływ na sukcesy konkwi-stadorów – charakteryzuje stosunek zdobyw-

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Montezumy, Atahualpy, Karola V Habsburga – zna daty: podpisa-nia traktatów w Tor-desillas (1494 r.) i Saragossie (1529 r.) – wskazuje na mapie

podział kolonialny Ameryki z XVI–XVII w. – przedstawia osią-gnięcia cywilizacji prekolumbijskich – opisuje kolonialny podział świata w XVI w.

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Tupaca Ama-ru, Tupaca Amaru II – przedstawia spo-soby rywalizacji o kolonie w XVI w. – opisuje okoliczno-ści powstania hisz-pańskiego imperium kolonialnego w XVI w. – wymienia gospo-darcze i polityczne przyczyny przystą-pienia Anglików, Francuzów oraz Ho-lendrów w XVI w. do rywalizacji o kolo-nie.

Uczeń: – ocenia postępo-wanie konkwista-dorów i politykę państw europej-skich wobec rdzennych miesz-kańców Nowego Świata.

ców europejskich do plemion indiańskich.

4. Początki gospodarki światowej

1. Skutki eko-logiczne i kul-turowe wiel-kich odkryć 2. Handel ko-lonialny 3. Rywalizacja o wpływy go-spodarcze 4. Początki kapitalizmu

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: gospo-darka folwarczno-pańszczyźniana, ka-pitalizm – wymienia nazwy towarów, które umożliwiły rozwój handlu kolonialnego – podaje nazwy państw europej-skich, które osiągnę-ły największe korzy-ści ze światowej wymiany handlowej w XVI–XVIII w. – omawia cechy cha-rakterystyczne kapi-talizmu – opisuje warunki transportu i pracy niewolników afry-kańskich w epoce nowożytnej.

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: „złoty trójkąt”, system na-kładczy, manufaktu-ra, giełda, bank – przedstawia skutki rozprzestrzeniania się w Ameryce cho-rób pochodzących z Europy – opisuje przemiany kulturowe będące efektami kolonizo-wania Nowego Świa-ta – omawia znaczenie niewolnictwa dla rozwoju kolonii w Nowym Świecie – prezentuje prze-miany gospodarcze w Europie, które sprzyjały rozwojowi kapitalizmu – wymienia przyczy-ny ukształtowania się rynku światowe-

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminu wymiana ekologiczna (kolumbij-ska) – zna daty wojny siedmioletniej (1756–1763 r.) – podaje skutki wy-miany ekologicznej dla Europy i Nowego Świata – omawia rozwój handlu kolonialnego – opisuje funkcjo-nowanie wymiany handlowej w „zło-tym trójkącie” – przedstawia naj-ważniejsze etapy rywalizacji państw europejskich o wpływy gospodarcze na terytoriach za-morskich – prezentuje zasięg ekspansji kolonialnej państw europejskich w XVIII w.

Uczeń: – zna datę utworze-nia angielskiej Kom-panii Wschodnioin-dyjskiej (1600 r.) – omawia wpływ handlu kolonialnego na przemiany go-spodarcze w Euro-pie Zachodniej – przedstawia skutki rywalizacji państw europejskich o wpływy gospodar-cze na świecie.

Uczeń: – ocenia znaczenie wykorzystywania pracy niewolników z Czarnego Lądu dla rozbudowy mocarstw kolo-nialnych – ocenia wpływ europejskiej eks-pansji kulturowej, gospodarczej i po-litycznej na sytu-ację krajów koloni-zowanych.

go w epoce nowo-żytnej – wyjaśnia wpływ wielkich odkryć geo-graficznych na po-wstanie kapitalizmu.

IV. Wiek XIX

1. Niepod-ległe pań-stwa w Nowym Świecie

1. Kolonie pół-nocnoamery-kańskie w XVIII wieku 2. Początek walk o niepod-ległość 3. Międzyna-rodowe skutki rewolucji ame-rykańskiej 4. Kolonie hiszpańskie w Ameryce na początku XIX wieku 5. Zerwanie związków z Hiszpanią 6. Ameryka dla Amerykanów

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: zasada restauracji, Święte Przymierze, izolacjo-nizm – omawia rolę po-staci Jerzego Wa-szyngtona – zna daty: wojny o niepodległość USA (1775–1783 r.), ogłoszenia Deklaracji niepodległości Sta-nów Zjednoczonych (4 lipca 1776 r.), kongresu wiedeń-skiego (1814–1815 r.) – przedstawia przy-czyny dążeń niepod-ległościowych mieszkańców kolonii

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: Kreole,

Metysi – omawia rolę po-staci: Simona Boliva-ra, Jamesa Monroe’a – zna daty: wojny siedmioletniej (1756–1763 r.), bi-twy pod Lexington (1775 r.), bitwy pod Yorktown (1781 r.), zawarcia pokoju w Wersalu (1783 r.), ogłoszenia doktryny Monroe’a (1823 r.) – opisuje przebieg walk o niepodległość mieszkańców kolonii brytyjskich w Ame-ryce Północnej – wskazuje przeło-

Uczeń: – omawia rolę po-staci José de San Martína – zna daty: zawarcia pokoju paryskiego (1763 r.), zebrania się Kongresu Konty-nentalnego w Fila-delfii (1774 r.), pro-klamowania niepod-ległości Argentyny, Paragwaju oraz Re-publiki Kolumbii (1810–1823 r.), Meksyku (1821 r.) i Brazylii (1822 r.) – wskazuje na mapie kierunki ekspansji amerykańskiej w XIX w. – przedstawia reak-cje kolonistów na

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Miguela Hi-dalga, Agustína de Iturbide, François Dominique’a Tous-sainta, Piotra I (ce-sarza Brazylii) – zna daty: wpro-wadzenia opłaty stemplowej (1765 r.), ogłoszenia nie-podległości Haiti (1804 r.), bitwy pod Ayacucho (1824 r.), II wojny o niepodle-głość USA (1812–1814 r.) – wymienia między-narodowe skutki rewolucji amerykań-skiej – porównuje społe-

Uczeń: – porównuje i oce-nia skutki walk o niepodległość mieszkańców ko-lonii brytyjskich oraz hiszpańskich dla kształtowania się nowego układu sił na świecie.

angielskich w Ame-ryce Północnej – wyjaśnia, na czym polegała amerykań-ska polityka izola-cjonizmu.

mowe momenty walk mieszkańców kolonii brytyjskich o niepodległość – prezentuje zdoby-wanie niepodległości przez państwa Ame-ryki Łacińskiej – określa znaczenie postanowień uczestników kongre-su wiedeńskiego dla utrwalenia starego porządku w Europie.

restrykcyjną politykę Wielkiej Brytanii – wyjaśnia, co miało wpływ na kształto-wanie się amerykań-skiej świadomości narodowej – charakteryzuje sytuację gospodar-czo-społeczną w koloniach hiszpań-skich na początku XIX w.

czeństwa Stanów Zjednoczonych oraz nowych państw Ameryki Łacińskiej z pierwszej połowy XIX w.

2. Nowy kolonializm

1. Walka z handlem nie-wolnikami 2. Imperium Królowej Wik-torii 3. Indie – „per-ła w koronie brytyjskiej” 4. Państwo Środka i „wiek upokorzeń” 5. Wyścig ko-lonialny w Afryce

Uczeń: – omawia rolę po-staci królowej Wik-torii – zna daty: „wielkie-go buntu” w Indiach (1857–1859 r.), in-cydentu w Faszodzie (1898 r.), II wojny burskiej (1899–1902 r.) – wyjaśnia, co zade-cydowało o potędze kolonialnej Wielkiej Brytanii – tłumaczy, dlaczego

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminu dominium – zna daty: ustano-wienia formalnego zakazu handlu nie-wolnikami (1815 r.), zniesienia niewolnic-twa w USA (1863 r.), podboju Algierii przez Francuzów (1830–1847 r.), otwarcia Kanału Su-eskiego (1869 r.) – podaje korzyści, które przyniosła

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminu Aborygeni – zna daty: zawarcia traktatu nankińskie-go (1842 r.), utwo-rzenia Dominium Kanady (1867 r.), Związku Australij-skiego (1901 r.) i Związku Południo-wej Afryki (1910 r.) – przedstawia rolę Australii w imperium kolonialnym Wielkiej Brytanii

Uczeń: – zna daty: zniesie-nia niewolnictwa w Wielkiej Brytanii (1833 r.), Portugalii (1869 r.), Brazylii (1888 r.) i we Francji (1848 r.) – prezentuje etapy znoszenia niewol-nictwa w XIX w. – przedstawia dzia-łalność brytyjskiej Kompanii Wschod-nioindyjskiej oraz skutki jej polityki dla

Uczeń: – ocenia politykę Brytyjczyków wo-bec rdzennej lud-ności ich kolonii – ocenia metody, za których pomocą obce mocarstwa w XIX w. uzależniły od siebie Chiny.

Indie nazywano „perłą w koronie brytyjskiej” – wymienia nazwy państw, które zabie-gały o wpływy go-spodarcze w Chi-nach.

Francuzom koloniza-cja Algierii – omawia organiza-cję kolonii brytyj-skich w XIX w. – opisuje politykę brytyjską wobec Indii – przedstawia przy-czyny i skutki wyści-gu kolonialnego w Afryce – wymienia przejawy i skutki zależności Chin od obcych mo-carstw w XIX w. – określa główne kierunki ekspansji kolonialnej Brytyj-czyków i Francuzów.

– omawia stosunek kolonizatorów do rdzennej ludności Australii – wymienia skutki brytyjskiej polityki gospodarczej wobec Indii – prezentuje podział kolonialny Afryki – określa skutki I wojny opiumowej dla Chin.

metropolii i kolonii.

3. Konflikty kolonialne

1. Przeciw ko-lonizatorom 2. Bunt sipa-jów 3. Powstania w Chinach 4. Powstanie Mahdiego 5. Konflikty w południowej

Uczeń: – zna daty: Wielkiego Buntu w Indiach (1857–1859 r.), powstania taj-pingów (1851–1864 r.), powstania bokse-rów (1898–1901 r.) – wymienia przyczy-ny nasilania się kon-

Uczeń: – omawia rolę po-staci Mahdiego – zna daty powsta-nia Mahdiego (1881–1899 r.) – wyjaśnia, dlaczego Chińczycy nie byli zainteresowani obu-stronną wymianą

Uczeń: – omawia rolę po-staci Horatia Kitche-nera – zna daty: bitwy nad Little Bighorn (1876 r.), bitwy pod Omdurmanem (1898 r.) – wyjaśnia, jak po-

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Abd al-Kadira, Czaki – zna daty: bitwy nad Ilsy (1846 r.), proklamowania re-publiki w Chinach (1911 r.) – wyjaśnia wpływ

Uczeń: – ocenia skutki konfliktów kolo-nialnych dla mieszkańców ko-lonii mocarstw europejskich.

Afryce

fliktów między lud-nością podbitą a kolonizatorami – wyjaśnia, co zade-cydowało o klęskach ponoszonych przez ludność tubylczą w zmaganiach z koloni-zatorami.

handlową z Europej-czykami – wymienia przykła-dy konfliktów kolo-nialnych w Azji i Afryce – przedstawia przy-czyny, przebieg i skutki buntu sipajów w Indiach oraz wo-jen burskich w połu-dniowej Afryce.

wstanie sipajów wpłynęło na zmianę sposobu organizacji imperium Brytyjczy-ków – opisuje przyczyny, przebieg i skutki powstania Mahdiego – przedstawia przy-czyny, przebieg i skutki powstań: taj-pingów oraz bokse-rów.

nowoczesnej tech-niki na ekspansję Europejczyków w Afryce – przedstawia skutki konfliktów Amery-kanów z Indianami – opisuje reakcję europejskiej opinii publicznej na po-wstanie „bokse-rów”.

4. Gospo-darka w okresie imperiali-zmu

1. Rola kolonii w epoce indu-strialnej 2. Szlaki oce-aniczne 3. Kolej a ko-lonizacja 4. Admini-strowanie ko-loniami

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminu industriali-zacja – przedstawia skutki kolonizacji Afryki i wpływów państw europejskich na tym kontynencie – wymienia powody ekspansji kolonialnej w XIX w. – opisuje proces industrializacji w XIX w.

Uczeń: – omawia rolę po-staci Ferdinanda de Lessepsa – zna daty: otwarcia Kanału Sueskiego (1869 r.) i Kanału Panamskiego (1914 r.) – wskazuje na mapie Kanał Sueski i Kanał Panamski oraz wyja-śnia ich znaczenie dla rozwoju komuni-kacji i handlu – przedstawia wpływ rozbudowy sieci ko-

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminu imperializm – omawia rolę po-staci Leopolda II – zna datę konferen-cji dyplomatycznej w Berlinie (1884 r.) – przedstawia rywa-lizację o kontrolę nad szlakami oce-anicznych i portami w XIX w. – opisuje metody administrowania koloniami przez władze metropoli-

Uczeń: – zna datę ukończe-nia budowy Kolei Transsyberyjskiej (1916 r.) – wyjaśnia, na czym polegała odmien-ność statusu Konga na przełomie XIX i XX w. od pozycji innych kolonii euro-pejskich.

Uczeń: – ocenia cele do-konanych w XIX w. inwestycji mo-carstw światowych w koloniach.

lejowej na rozwój gospodarczy kolonii.

talne.

5. Brzemię białego człowieka

1. Stosunek Europejczyków do ludności skolonizowa-nej 2. Ideologia imperialna 3. Skutki kolo-nializmu dla ludności poza-europejskiej 4. Krytyka ko-lonializmu 5. Wpływ ko-lonializmu na kulturę euro-pejską

Uczeń: – omawia rolę po-staci Cecila Rhodesa – wyjaśnia znaczenie wiersza Rudyarda Kiplinga Brzemię białego człowieka – wymienia podsta-wowe założenia ide-ologii imperialnej.

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminu orientalizm – omawia rolę po-staci Rudyarda Ki-plinga – wymienia czynniki, które wpłynęły na poczucie wyższości kolonizatorów nad ludnością kolonii – opisuje stosunek Europejczyków do kolonizowanych lu-dów – przedstawia skutki kolonializmu dla społeczeństw me-tropolii kolonialnych oraz ludności kolonii w XIX i XX w.

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminu transfer kulturowy – omawia rolę po-staci Alberta Schwe-itzera – wymienia przyczy-ny nasilania się kry-tyki ideologii impe-rialnej – przedstawia argu-menty przeciwników kolonializmu – prezentuje wpływ kolonializmu na kul-turę Europejczyków w XIX w. – określa skutki wy-korzystywania w posiadłościach za-morskich rozwiązań technologicznych z metropolii.

Uczeń: – wyjaśnia znacze-nie imperializmu dla brytyjskiej polityki kolonialnej – wymienia przykła-dy postaw krytycz-nych wobec polityki kolonialnej – określa przyczynę protekcjonalnego stosunku koloniza-torów do społe-czeństw pozaeuro-pejskich i ich kultury – podaje przykłady wymiany kulturowej pomiędzy Europą a resztą świata.

Uczeń: – ocenia stosunek Europejczyków do ludności skoloni-zowanej w XIX i XX w. – ocenia politykę imperialną mo-carstw światowych do czasu wybuchu I wojny światowej.

6. Świat wobec do-minacji mocarstw

1. Japonia: od izolacji do otwarcia na świat

Uczeń: – zna daty wojny rosyjsko-japońskiej (1904–

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminu szogun – omawia rolę po-

Uczeń: – zna daty: wojny japońsko-chińskiej (1894−1895 r.),

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Menelika II, Mathew Perry’ego

Uczeń: – ocenia skutki modernizacji Japo-nii w XIX i na po-

kolonial-nych

2. Reformy w Japonii 3. Podboje japońskie i wojna z Rosją 4. Niepowo-dzenie euro-pejskich prób kolonizacji 5. Początki ruchów nie-podległościo-wych w kolo-niach

1905 r.) – wymienia reformy mające doprowadzić do modernizacji Ja-ponii w XIX w. – określa czynniki sprzyjające zainicjo-waniu ruchów nie-podległościowych w koloniach.

staci Mutsuhito – zna daty: początku reform cesarza Mut-suhito (1867 r.), bi-twy pod Cuszimą (1905 r.) – określa przyczyny reform wprowadzo-nych przez cesarza Mutsuhito – wskazuje na mapie kierunki ekspansji japońskiej z XIX w. – opisuje wczesny etap działalności Mahatmy Gandhie-go w północnej Afry-ce i Indiach – wyjaśnia między-narodowe znaczenie klęski Rosji w wojnie z Japonią.

aneksji Korei przez Japonię (1910 r.) – przedstawia przy-czyny i przejawy polityki izolacji Ja-ponii od reszty świa-ta – omawia przyczyny oraz skutki wojen Japonii z Chinami i Rosją – wymienia nazwy państw afrykańskich i azjatyckich, które w XIX w. były niepod-ległe.

– zna datę przymu-sowego nawiązania przez Japończyków kontaktów z USA (1853 r.) – opisuje przebieg rywalizacji o wpływy w Afganistanie i Etiopii – wyjaśnia, dlaczego Afganistan i Etiopia zachowały niepod-ległość w okresie kolonializmu.

czątku XX w. – ocenia wpływ polityki mocarstw kolonialnych na radykalizację na-strojów społecz-nych na świecie.

V. Na drodze do globalizacji

1. Sojusznik zza Atlan-tyku

1. Stany Zjed-noczone w XIX wieku 2. „Ziemia obiecana” 3. Polityka zagraniczna

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: secesja, imigracja, ententa, państwa centralne, Liga Narodów – zna daty: uchwa-

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: konfede-raci, unioniści, „za-sada otwartych drzwi”, kinemato-grafia, kultura ma-

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminu nieograni-czona wojna pod-wodna – zna daty: zakupie-nia przez USA Alaski

Uczeń: – zna datę wojny amerykańsko-hiszpańskiej (1898 r.) – omawia wpływ wynalazków na ży-

Uczeń: – ocenia wpływ USA na przebieg I wojny światowej – ocenia znaczenie programu pokojo-wego Wilsona dla

USA w drugiej połowie XIX wieku 4. I wojna światowa 5. Wspaniałe lata 20. 5. Wielki kry-zys i New Deal 6. Od izolacjo-nizmu do zaangażowania

lenia konstytucji USA (1787 r.), wojny se-cesyjnej (1861–1865 r.), I wojny świato-wej (1914–1918 r.), krachu na giełdzie nowojorskiej (1929 r.) – przedstawia przy-czyny oraz skutki imigracji Europej-czyków do USA w XIX i XX w. – wymienia przyczy-ny dynamicznego rozwoju gospo-darczego USA pod koniec XIX i na początku XX w.

sowa, interwencjo-nizm – omawia rolę po-staci: Thomasa Wo-odrowa Wilsona, Franklina Delano Roosevelta – zna daty: przystą-pienia USA do I woj-ny światowej (1917 r.), kapitulacji Nie-miec (11 listopada 1918 r.), zawarcia traktatu wersalskie-go (28 czerwca 1919 r.), ogłoszenia New Deal (1932 r.) – prezentuje rozwój gospodarczy Stanów Zjednoczonych w pierwszej połowie XIX w. – przedstawia struk-turę społeczną imi-grantów w USA w drugiej połowie XIX w. – wyjaśnia, na czym polegała i jakie miała skutki „zasada

(1867 r.), rozpoczę-cia przez Niemcy nieograniczonej wojny podwodnej (1917 r.), ogłoszenia planu Wilsona (1918 r.), ogłoszenia pro-gramu lend-lease (1941 r.) – określa znaczenie wojny secesyjnej dla rozwoju USA – wymienia nabytki terytorialne USA z drugiej połowy XIX w. – przedstawia rolę USA podczas I wojny światowej – omawia amery-kańską politykę za-graniczną po zakoń-czeniu I wojny świa-towej – opisuje życie go-spodarcze i społecz-ne w USA w latach 20. XX w. – wyjaśnia, jakie znaczenie miała I

cie Amerykanów i gospodarkę USA – wymienia główne cele oraz kierunki amerykańskiej poli-tyki zagranicznej u progu II wojny świa-towej.

zapewnienia bez-pieczeństwa mię-dzynarodowego.

otwartych drzwi” stosowana wobec Chin – opisuje okoliczno-ści zakończenia amerykańskiej poli-tyki izolacjonizmu w okresie I wojny świa-towej – określa przyczyny, przejawy i skutki wielkiego kryzysu – wymienia założe-nia New Deal – opisuje konse-kwencje ekonomicz-ne I wojny światowej dla USA.

wojna światowa dla pozycji międzynaro-dowej Stanów Zjed-noczonych.

2. Stany Zjednoczo-ne demo-kratycznym supermo-carstwem

1. II wojna światowa 2. Plan Mars-halla 3. Rywalizacja supermo-carstw 4. Stany Zjed-noczone wo-bec Ameryki Łacińskiej i Azji 5. Od odprę-

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: zimna wojna, żelazna kur-tyna, „bogata Pół-noc”, „biedne Połu-dnie” – omawia rolę po-staci Michaiła Gor-baczowa – zna daty: ataku na Pearl Harbor (1941

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: doktryna powstrzymywania, „gwiezdne wojny”, „praska wiosna”, Jesień Narodów – omawia rolę po-staci Harry’ego Tru-mana – zna daty: realizacji planu Marshalla

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: odpręże-nie, system wielo-biegunowy – omawia rolę po-staci: George’a Marshalla, Fidela Castro, Ronalda Re-agana – zna daty: wojny koreańskiej (1950–

Uczeń: – zna daty: ogłosze-nia Sojuszu dla Po-stępu (1961 r.), przejęcia władzy przez Michaiła Gor-baczowa (1985 r.) – wyjaśnia, dlaczego Amerykanie sprze-ciwiali się rządom Fidela Castro na Kubie

Uczeń: – ocenia amery-kańską politykę zwalczania wpły-wów komunistycz-nych na świecie – ocenia wpływ polityki Ronalda Reagana na rozpad ZSRR.

żenia do „gwiezdnych wojen” 6. „Żandarm świata” 7. Wyzwania geopolityczne w XXI wieku

r.), utworzenia NA-TO (1949 r.), zała-mania się rządów komunistycznych w państwach Europy Wschodniej (1989 r.) – prezentuje prze-bieg zimnej wojny – omawia okoliczno-ści utworzenia i cele NATO – wyjaśnia, dlaczego USA są nazywane „żandarmem świa-ta”.

(1948–1951 r.), utworzenia RFN i NRD (1949 r.), „pra-skiej wiosny” (1968 r.), zjednoczenia Niemiec (1990 r.), rozpadu ZSRR (1991 r.) – prezentuje rolę USA podczas II woj-ny światowej – wyjaśnia, na czym polegał i jakie miał skutki układ dwu-biegunowy funkcjo-nujący w powojen-nym świecie – wymienia przyczy-ny wzrostu znacze-nia USA na arenie międzynarodowej po 1945 r. – przedstawia przy-czyny powstania i główne założenia doktryny powstrzy-mywania – określa założenia i skutki planu Mars-halla

1953 r.), wojny wietnamskiej (1959–1975 r.), kryzysu kubańskiego (1962 r.), rozpoczęcia in-terwencji zbrojnej w Afganistanie (1979 r.) – podaje przykłady zastosowania dok-tryny powstrzymy-wania – opisuje rywalizację supermocarstw po II wojnie światowej – określa przyczyny, przebieg i skutki kryzysu kubańskiego oraz interwencji mi-litarnej USA w Wiet-namie – wyjaśnia, na czym polegała polityka odprężenia – przedstawia cechy amerykańskiej poli-tyki zagranicznej w latach 80. XX w. – wymienia wyzwa-nia geopolityczne w

– omawia metody stosowane przez Amerykanów w celu zwalczania wpły-wów komunistycz-nych w Azji i Amery-ce Łacińskiej – przedstawia różni-ce w rozwoju go-spodarczym super-mocarstw – opisuje politykę ZSRR w okresach odprężenia między-narodowego.

– wyjaśnia, na czym polegał program „gwiezdnych wojen” – określa skutki za-łamania się systemu komunistycznego.

XXI w.

3. Kres im-periów kolonial-nych

1. Osłabienie pozycji Europy 2. Indyjska droga do nie-podległości 3. Dekoloniza-cja Indochin 4. Niepodle-głość Afryki 5. Dziedzictwo kolonizacji europejskiej

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: obywa-telskie nieposłuszeń-stwo, bierny opór, dekolonizacja – omawia rolę po-staci Mahatmy Gandhiego – określa, jaką rolę w walce o niepodle-głość Indii odegrała metoda biernego oporu.

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminu rok Afryki – omawia rolę po-staci Ho Chi Minha – zna daty: utworze-nia Indyjskiego Kon-gresu Narodowego (1885 r.), bitwy pod Dien Bien Phu (1954 r.) – przedstawia wpływ I i II wojny światowej na pozycję mocarstw kolonialnych oraz na nasilenie się nastro-jów niepodległo-ściowych w kolo-niach – prezentuje indyj-ską drogę do nie-podległości – omawia przebieg dekolonizacji w Azji

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: ruch państw niezaanga-żowanych, neokolo-nializm – omawia rolę po-staci Haile Selassie I – zna daty: marszu solnego (1930 r.), ogłoszenia niepodle-głości Indii i Pakista-nu (1947 r.), konfe-rencji w Genewie (1954 r.), powstania ruchu państw nieza-angażowanych (1955 r.) – określa wpływ konfliktów świato-wych na przemiany społeczne i politycz-ne w posiadłościach kolonialnych

Uczeń: – omawia rolę po-staci: Muhammada Alego Jinnaha, Mo-butu Sese Seko – zna daty powsta-nia Demokratycznej Republiki Wietnamu (1945 r.) i Socjali-stycznej Republiki Wietnamu (1976 r.) – omawia skutki kompromisu wypra-cowanego podczas obrad tzw. indyj-skiego Okrągłego Stołu – wyjaśnia problem suwerenności post-kolonialnych państw afrykańskich.

Uczeń: – ocenia dziedzic-two kolonizacji europejskiej w Azji i Afryce – ocenia wpływ II wojny światowej na ukształtowanie się nowego podzia-łu świata.

– wymienia skutki wycofania się Euro-pejczyków z kolonii azjatyckich – wyjaśnia, dlaczego rok 1960 nazwano rokiem Afryki.

– przedstawia bry-tyjską politykę wo-bec Indii po zakoń-czeniu II wojny świa-towej – opisuje przyczyny i skutki sporu pomię-dzy Indiami a Paki-stanem – prezentuje proces dekolonizacji Indo-chin – wymienia skutki I i II wojny indochiń-skiej – omawia proces dekolonizacji Afryki.

4. Między wolnym handlem a protekcjoni-zmem

1. Znaczenie handlu zagra-nicznego 2. Modele po-lityki handlo-wej 3. Współcze-sny handel światowy i jego problemy 4. Porozumie-nia międzyna-rodowe doty-

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminu protekcjo-nizm – zna daty: wielkiego kryzysu gospo-darczego (1929−1933 r.), utworzenia Europej-skiej Wspólnoty Wę-gla i Stali (1951 r.), powstania Unii Eu-ropejskiej (1993 r.)

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: liberalizm gospodarczy, global-na gospodarka wol-norynkowa – omawia rolę po-staci: Roberta Schumana, Jeana Monneta – zna daty: zawarcia traktatów rzymskich (1957 r.), utworzenia

Uczeń: – zna daty: konfe-rencji w Bretton Woods (1944 r.), zawarcia Układu Ogólnego w sprawie Taryf Celnych i Han-dlu (1947 r.), kryzysu paliwowego (1973 r.), utworzenia Pół-nocnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu (1992 r.)

Uczeń: – przedstawia różni-ce między protek-cjonizmem a libera-lizmem gospodar-czym – omawia czynniki, które umożliwiły ukształtowanie się układu sił gospodar-czych zwanego tria-dą.

Uczeń: – ocenia, czy nale-ży znieść wszystkie ograniczenia w wymianie handlo-wej na całym świe-cie.

czące handlu

– wymienia czynniki sprzyjające rozwo-jowi handlu między-narodowego.

Europejskiego Sto-warzyszenia Wolne-go Handlu (1960 r.), powstania Świato-wej Organizacji Han-dlu (1994 r.) – przedstawia długo-falowe skutki rozwo-ju handlu międzyna-rodowego – wymienia działania służące liberalizacji handlu między pań-stwami członkow-skimi EWG – podaje przyczyny liberalizacji handlu międzynarodowego po II wojnie świato-wej.

– wyjaśnia, w jaki sposób II wojna świ-towa wpłynęła na zmiany w rozwoju handlu międzynaro-dowego – podaje skutki kry-zysu paliwowego z 1973 r. – wymienia najważ-niejsze porozumie-nia międzynarodowe dotyczące handlu.

5. Globali-zacja – szanse i zagrożenia

1. Czym jest globalizacja 2. Przejawy globalizacji 3. Skutki glo-balizacji 4. Krytycy glo-balizacji 5. Polska w zglobalizowa-nym świecie

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminu globalizacja – wymienia czynniki sprzyjające globali-zacji – określa społeczne, polityczne i kulturo-we skutki globaliza-cji.

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: korpora-cja międzynarodo-wa, antyglobaliści – zna datę wybuchu światowego kryzysu gospodarczego (2008 r.) – rozpoznaje prze-jawy globalizacji – wyjaśnia, które ze skutków globalizacji budzą sprzeciw jej krytyków.

Uczeń: – wyjaśnia znaczenie terminów: uniformi-zacja kultury, mak-donaldyzacja – omawia rolę kor-poracji międzynaro-dowych w procesie globalizacji – podaje przykłady zagrożeń gospodar-czych, społecznych, politycznych i ekolo-gicznych, które wy-nikają z globalizacji.

Uczeń: – przedstawia różni-ce w rozwoju globa-lizacji w różnych regionach świata – omawia miejsce Polski w zglobalizo-wanym świecie.

Uczeń: – ocenia skutki globalizacji dla społeczeństw na całym świecie – ocenia pozytyw-ne i negatywne aspekty globalizacji w perspektywie przyszłości pań-stwa oraz społe-czeństwa polskie-go.