Historia i społeczeostwo. Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny. Uwaga dotycząca oceniania: Aby uzyskad kolejną, wyższą ocenę, uczeo musi opanowad zasób wiedzy i umiejętności z poprzedniego poziomu

Ojczysty Panteon i ojczyste spory

Temat lekcji Zagadnienia Wymagania na poszczególne oceny

dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca

I. Tak jak Grecy i Rzymianie

1. Greccy bo-haterowie

1. W starożytnej Grecji 2. Wojna trojao-ska 3. Wojny z Per-sami 4. Niezgoda, która rujnuje

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu: wojna trojaoska – identyfikuje po-stacie: Homera, Leonidasa – zna datę bitew pod Maratonem (490 r. p.n.e.) i Termopilami (480 r. p.n.e.) – wskazuje na ma-pie Troję, miejsca najsłynniejszych bitew wojen grec-ko-perskich – wymienia cechy charakterystyczne antycznej cywiliza-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: Hel-lada, Hellenowie – identyfikuje po-stacie: Achillesa, Hektora – zna datę bitwy pod Cheroneją (338 r. p.n.e.) – wyjaśnia, dla-czego uznaje się, że Grecy zapocząt-kowali badania historyczne – przedstawia an-tyczne wzory bo-haterstwa na przy-kładzie Iliady Ho-mera

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu: wojna peloponeska – identyfikuje po-stacie: Temistokle-sa, Kserksesa, Pau-zaniasza, Herodota – zna daty wojny peloponeskiej (431– 404 p.n.e.) – charakteryzuje postawy antyczne-go żołnierza i obroocy ojczyzny na przykładzie wo-jen grecko-perskich – wyjaśnia, dlacze-go twórcy kultury

Uczeo: – identyfikuje po-stad Heinricha Schliemanna – omawia skutki wojny pelopone-skiej dla świata greckiego – opisuje recepcję bitew pod Mara-tonem i Termopi-lami w literaturze, sztuce i kulturze popularnej

Uczeo: – odnosi przykłady bohaterskich po-stawy antycznych Greków do postaw współczesnych Polaków

cji greckiej

na przestrzeni dziejów odwoły-wali się do tych postaw

2. Polskie Ter-mopile

1. Polski Leonidas 2. Bitwa pod Za-dwórzem 3. Bohaterowie spod Wizny i Monte Cassino

Uczeo: – identyfikuje po-stacie: gen. J. So-wioskiego, kpt. B. Zajączkow-skiego, kpt. W. Raginisa, gen. W. Andersa – wyjaśnia, kto i dlaczego zyskał miano polskiego Leonidasa

Uczeo: – zna datę szturmu Woli (6 IX 1831 r.), bitwy pod Zadwó-rzem (17 VIII 1920 r.), bitwy pod Wi-zną (7-10 IX 1939 r.), zdobycia Mon-te Cassino (18 V 1944 r.) – wskazuje na ma-pie miejsca bitew pod Zadwórzem, Wizną, Monte Cas-sino – przedstawia obronę Woli oraz bitwy pod Wizną i Monte Cassino jako symboliczne oraz historyczne nawiązania do greckich Termopil

Uczeo: – opisuje przebieg i znaczenie bitwy pod Zadwórzem oraz wyjaśnia jej symbolikę

Uczeo: – przedstawia mo-tyw Termopil i jego znaczenie w pol-skiej literaturze – ocenia postawy polskich bohate-rów poświęcają-cych się dla ojczy-zny

Uczeo: – omawia i ocenia znaczenie popula-ryzowania wiedzy o wydarzeniach historycznych za pomocą współcze-snych środków przekazu

3. Republika rzymska – pao-stwo obywateli

1. Republika rzymska 2. Rzymski oby-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów:

Uczeo: – zna daty wojny z Ekwami (458 r.

Uczeo: – identyfikuje po-stacie: Tyberiusza i

Uczeo: – wyjaśnia, dlacze-go Cyncynat stał

Uczeo: – analizuje możli-wośd zastosowania

watel – patriota 3. Kryzys republiki 4. Upadek repu-bliki

republika, obywa-tel – wyjaśnia, w jaki sposób Rzymianie rozumieli pojęcie cnót obywatelskich

p.n.e.), przejęcia władzy przez Gaju-sza Juliusza Cezara (49 r. p.n.e.), upadku republiki rzymskiej (31 r. p.n.e.) – identyfikuje po-stacie: Lucjusza Kwinkcjusza Cyn-cynata, Gajusza Juliusza Cezara, Oktawiana – wskazuje na ma-pie zasięg republiki rzymskiej – przedstawia ce-chy charaktery-styczne republiki rzymskiej – omawia cechy rzymskiego obywa-tela – patrioty na przykładzie Cyncy-nata

Gajusza Grakchów, Marka Tuliusza Cycerona – przedstawia przyczyny i skutki kryzysu republiki rzymskiej – omawia przeja-wy kryzysu repu-bliki rzymskiej i próby jego prze-zwyciężenia

się wzorem dla amerykaoskich obywateli – wyjaśnia zależ-ności między kry-zysem republiki rzymskiej a upad-kiem cnót obywa-telskich

obywatelskich wzorców obowią-zujących w staro-żytnej republice rzymskiej w dzi-siejszych czasach

4. Polski pa-triotyzm na przestrzeni wieków

1. Patriotyzm w przeszłości 2. Święta naro-dowe 3. Patriotyzm dziś

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu pa-triotyzm – wymienia polskie

Uczeo: – wskazuje wyda-rzenia, które miały wpływ na rozwój polskiego patrioty-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu Coro-na Regni Poloniae – wyjaśnia okolicz-

Uczeo: – omawia mity związane z polskim patriotyzmem

Uczeo: – ocenia, czy w czasach współcze-snych potrzebny jest patriotyzm

święta o charakte-rze narodowym – wymienia pod-stawowe obowiąz-ki obywatela pol-skiego

zmu – charakteryzuje postawy patrio-tyczne w Polsce na przestrzeni dzie-jów – wyjaśnia, czym charakteryzuje się współczesny pa-triotyzm i podaje jego przykłady

ności ustanowienia polskich świąt o charakterze naro-dowym – przedstawia zmiany w rozu-mieniu pojęcia patriotyzm w Pol-sce na przestrzeni dziejów

II. Za panowania Piastów i Jagiellonów

1. Jak rządzili pierwsi Pia-stowie

1. Dynastia Pia-stów 2. Pierwszy król Polski 3. Spory o tron i kryzys paostwa Piastów 4. Od odbudowy do podziału pao-stwa Piastów

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu Pia-stowie – lokalizuje w cza-sie panowanie dynastii piastow-skiej – zna datę chrztu Polski (966 r.), ko-ronacji Bolesława Chrobrego (1025 r.), Kazimie-rza Wielkiego (1333 r.) – identyfikuje po-stacie: Mieszka I, Bolesława Chro-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: monarchia patry-monialna, statut sukcesyjny – zna daty korona-cji Mieszka II (1025 r.), Bolesława Śmiałego (1076 r.), Przemysła II (1295 r.), Włady-sława Łokietka (1320 r.) – identyfikuje po-stacie: Mieszka II, Kazimierza Odno-

Uczeo: – identyfikuje po-stacie: Brzetysła-wa, Władysława Hermana, Zbi-gniewa – omawia przeja-wy kryzysu i odbu-dowy paostwa polskiego w XI w.

Uczeo: – omawia wpływ sytuacji we-wnętrznej w pao-stwie piastowskim w XI w. na pozycję władcy – przedstawia sła-be i mocne strony paostwa polskiego za panowania pierwszych Pia-stów

Uczeo: – porównuje oraz ocenia koncepcje polityczne Bole-sława Chrobrego, Bolesława Śmiałe-go i Bolesława Krzywoustego

brego – wskazuje na ma-pie zasięg monar-chii piastowskiej – wyjaśnia, jakie przesłanki umożli-wiły Bolesławowi Chrobremu się-gnięcie po koronę królewską

wiciela, Bolesława Śmiałego, Bolesła-wa Krzywoustego – przedstawia ce-chy charaktery-styczne panowania Kazimierza Odno-wiciel, Bolesława Śmiałego i Bole-sława Krzywouste-go

2. Ostatni Pia-stowie na tro-nie polskim

1. Drogi do zjed-noczenia 2. Metropolia na straży jedności 3. Panowanie Kazimierza Wiel-kiego 4. Zmiana dynastii w Polsce

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: roz-bicie dzielnicowe, Jagiellonowie – zna daty: spro-wadzenia Krzyża-ków do Polski (1226 r.), koronacji Władysława Ło-kietka (1320 r.), koronacji Kazimie-rza Wielkiego (1333 r.), założenia Akademii Krakow-skiej (1364 r.), przywile-ju koszyckiego

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: mo-narchia stanowa – zna daty: pokoju w Kaliszu (1343 r.), koronacji Ludwika Andegaweoskiego (1370 r.) – przedstawia ce-chy charaktery-styczne rozbicia dzielnicowego w Polsce piastowskiej – omawia sytuację wewnętrzną pao-stwa polskiego za panowania ostat-

Uczeo: – zna daty: koro-nacji Przemysła II (1295 r.), koronacji Wacława II (1300 r.), przyłączenia Rusi Halickiej (1340-1356) – identyfikuje po-stacie: Przemysła II, Wacława II, Wa-cława III, abp Ja-kuba Świnki – prezentuje oko-liczności przejęcia władzy w Polsce przez Andegawe-nów i Jagiellonów

Uczeo: – identyfikuje po-stad bp Jana Mu-skaty – opisuje i ocenia rolę Kościoła w jednoczeniu pao-stwa polskiego – charakteryzuje i ocenia panowanie Kazimierza Wiel-kiego

Uczeo: – porównuje spo-sób prowadzenia polityki przez Bole-sława Chrobrego i Kazimierza Wiel-kiego – ocenia wpływ, jaki na działania władców miały funkcjonujące wówczas ustroje (monarchia patry-monialna oraz sta-nowa)

(1374 r.) – identyfikuje po-stacie: Władysława Łokietka, Kazimie-rza Wielkiego, Lu-dwika Andega-weoskiego, Jadwigi Andegaweoskiej, Jagiełły – wskazuje na ma-pie zasięg teryto-rialny paostwa polskiego za pa-nowania Kazimie-rza Wielkiego – omawia przyczy-ny i etapy jedno-czenia ziem pol-skich – wymienia osią-gnięcia Kazimierza Wielkiego w rzą-dzeniu paostwem

nich Piastów

3. Polska czę-ścią Europy łacioskiej

1. Chrzest Miesz-ka I 2. Zjazd w Gnieź-nie 3. Katoliccy pa-troni Polsce 4. Kultura i sztuka

Uczeo: – zna daty: chrztu Polski (966 r.), zjazdu w Gnieźnie (1000 r.) – identyfikuje po-stacie: Mieszka I,

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu laicy-zacja – identyfikuje po-stacie: Dobrawy, bp Stanisława ze

Uczeo: – identyfikuje po-stacie: Galla Ano-nima, Wincentego Kadłubka, Jana Długosza Janka z Czarnkowa

Uczeo: – ocenia skutki przyjęcia chrześci-jaostwa przez Mieszka I – charakteryzuje przyczyny i skutki

Uczeo: – omawia i ocenia wpływ wartości chrześcijaoskich na przemiany w oby-czajowości społe-czeostwa polskie-

chrześcijaoska 5. Wartości i oby-czajowośd chrze-ścijaoska 6. Architektura i sztuka polska w średniowieczu 7. Kronikarze dziejów Polski 8. Laicyzacja i chrześcijaostwo w czasach współ-czesnych

Bolesława Chro-brego, Ottona III, św. Wojciecha – prezentuje cechy charakterystyczne sztuki i kultury chrześcijaoskiej w Polsce – charakteryzuje sztukę i architektu-rę polskiego śre-dniowiecza

Szczepanowa – omawia skutki przyjęcia chrześci-jaostwa przez Mieszka I – opisuje posta-nowienia zjazdu w Gnieźnie i wymie-nia jego konse-kwencje – tłumaczy, jaką rolę kroniki od-grywały dawniej i współcześnie

– przedstawia na wybranych przy-kładach rolę, jaką w średniowiecz-nym paostwie i społeczeostwie odgrywali święci patroni – określa, na które obszary kultury chrześcijaostwo wywarło najwięk-szy wpływ – wymienia kroni-karzy polskich i przedstawia ich osiągnięcia

laicyzacji życia pu-bliczno-politycznego – wyjaśnia, co przyczyniło się do mniejszej niż w Europie Zachodniej laicyzacji życia w Polsce

go

4. Początki unii polsko-litewskiej

1. Dlaczego za-warto unię pol-sko- -litewską? 2. Konflikt z zako-nem krzyżackim 3. Spór polsko-krzyżacki na are-nie międzynarodowej

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu unia – zna daty: zawar-cia unii w Krewie (1385 r.), bitwy pod Grunwaldem (15 VII 1410 r.), I pokoju toruoskie-go (1411 r.), II pokoju toruoskiego (1466 r.)

Uczeo: – zna daty: wielkiej wojny z zakonem krzyżackim (1409-1411), wojny trzy-nastoletniej (1454-1466) – identyfikuje po-stad Ulricha von Jungingena – wskazuje na ma-pie Królestwo Pol-skie, Wielkie Księ-

Uczeo: – zna daty: soboru w Konstancji (1414-1418), aktu inkorporacji Prus do Polski (1454 r.) – identyfikuje po-stacie: Witolda, Pawła Włodkowi-ca, abp Mikołaja Trąby – analizuje znacze-nie bitwy pod

Uczeo: – przedstawia oraz ocenia panowanie Władysława Jagieł-ły – wyjaśnia, na czym polegała po-stępowośd poglą-dów Pawła Włod-kowica

Uczeo: – ocenia efektyw-nośd polityki pao-stwa polskiego w stosunku do Krzy-żaków

– identyfikuje po-stacie: Władysława Jagiełły, Kazimierza Jagiellooczyka – omawia przyczy-ny i skutki unii pol-sko-litewskiej w Krewie

stwo Litewskie, paostwo zakonu krzyżackiego – omawia posta-nowienia unii pol-sko-litewskiej w Krewie – opisuje przyczy-ny i skutki wielkiej wojny z zakonem krzyżackim oraz wojny trzynasto-letniej

Grunwaldem dla polskiej tradycji historycznej i świadomości narodowej na przykładzie obrazu Jana Matejki – charakteryzuje dyplomatyczne zabiegi Pawła Włodkowica na soborze w Kon-stancji

III. Dziedzictwo Rzeczypospolitej Obojga Narodów

1. Paostwo szlachty pol-skiej

1. Dlaczego szlachta uzyskała przywileje? 2. Parlament szla-checki 3. „Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie”

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: demokracja szla-checka, szlachta – omawia okolicz-ności nadawania szlachcie przywile-jów oraz wymienia ich skutki – przedstawia ce-chy charaktery-styczne stanu szla-checkiego

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: sejm walny, sejmi-ki – zna daty uchwa-lenia konstytucji Nihil novi (1505 r.), zwołania po raz pierwszy sejmu walnego (1493 r.), pierwszego libe-rum veto (1652 r.) – identyfikuje po-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu ruch egzekucyjny – identyfikuje po-stad Mikołaja Sie-nickiego – opisuje sposób funkcjonowania demokracji szla-checkiej i jej insty-tucji – charakteryzuje ruch egzekucyjny i jego wpływ na

Uczeo: – omawia i ocenia działalnośd przy-wódców ruchu szlacheckiego na przykładzie Jana Zamojskiego oraz Mikołaja Sienickie-go – porównuje de-mokrację szlachec-ką z demokracją w dzisiejszej Polsce

Uczeo: – ocenia demokra-cję szlachecką w Polsce, wykorzy-stując opinie po-tomnych i wiedzę własną

stad Jana Zamoj-skiego

postawy przed-stawicieli szlachty

2. Rzeczpospo-lita Obojga Narodów

1. Złoty wiek 2. Zawarcie unii lubelskiej 3. Rzeczpospolita krajem wielu kul-tur i religii 4. Pierwsi królo-wie elekcyjni

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów Rzeczpospolita Obojga Narodów, renesans – zna daty: hołdu pruskiego (1525 r.), unii lu-belskiej (1569 r.) – identyfikuje po-stacie: Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta – wskazuje na ma-pie granice Rzecz-pospolitej Obojga Narodów – przedstawia przyczyny, posta-nowienia oraz skutki unii lubel-skiej – wyjaśnia, dlacze-go wiek XVI na-zwano złotym wie-kiem

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: unia personalna, unia realna, kon-federacja war-szawska, wolna elekcja – zna daty: aktu konfederacji war-szawskiej (1573 r.), pierwszej wolnej elekcji (1573 r.) – identyfikuje po-stacie: Albrechta Hohenzollerna, Henryka Waleze-go, Stefana Bato-rego – wskazuje na ma-pie ziemie Korony i Litwy – wymienia cechy charakterystyczne architektury i sztu-ki polskiego rene-sansu

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: Artykuły henry-kowskie, pacta conventa – wskazuje na ma-pie ziemie we wspólnym włada-niu Polski i Litwy po 1569 r., lenna Rzeczpospolitej Obojga Narodów – charakteryzuje panowanie ostat-nich Jagiellonów – opisuje panowa-nie pierwszych królów elekcyjnych w Polsce

Uczeo: – ocenia przyczy-ny, postanowienia oraz skutki unii lubelskiej – wyjaśnia, na czym polegała wie-lokulturowośd Rzeczypospolitej Obojga Narodów i jakie były jej skutki – omawia miejsce hołdu pruskiego i unii lubelskiej w polskiej tradycji historycznej oraz świadomości na-rodowej na przy-kładzie obrazów Jana Matejki – omawia i ocenia przejawy tolerancji wyznaniowej w Polsce szlacheckiej

Uczeo: – ocenia postawy Zygmunta Starego i Zygmunta Augu-sta wobec wyzwao epoki na przykła-dzie hołdu pru-skiego oraz unii lubelskiej – ocenia wpływ szlachty na polity-kę paostwa

3. Wiek wojen 1. Zygmunt III Waza na tronie polskim 2. O tron szwedz-ki 3. Zmierzch potę-gi Polski 4. Lew Lechistanu 5. Rzeczpospolita – paostwo ponad stan?

Uczeo: – zna daty: bitwy pod Kircholmem (1605 r.), potopu szwedzkiego (1655-1660), bitwy Wiedniem (1683 r.) – identyfikuje po-stacie: Zygmunta III Wazy, Jana Ka-zimierza, Jana III Sobieskiego – opisuje przyczy-ny, przebieg i skut-ki potopu szwedz-kiego

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu husa-ria – zna daty: bitwy pod Kłuszynem (1610 r.), powsta-nia Chmielnickiego (1648 r.), obrony Jasnej Góry (1655 r.), bitew pod Cecorą (1620 r.), Choci-miem (1621 i 1673 r.) – identyfikuje po-stacie: Jana Karola Chodkiewicza, Sta-nisława Żółkiew-skiego, Władysła-wa IV Wazy, Boh-dana Chmielnic-kiego, Stefana Czarnieckiego – wskazuje na ma-pie miejsca naj-ważniejszych zwy-cięstw Polaków w wojnach XVII w. – prezentuje cechy

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu rokosz – zna daty: bitwy pod Beresteczkiem (1651 r.), wygnania arian (1658 r.) – identyfikuje po-stacie: Hieronima Radzie-jowskiego, Janusza Radziwiłła, Mehmeda IV – wskazuje na ma-pie zmiany granic Rzeczypospolitej w XVII w. – omawia przyczy-ny, przejawy i skutki konfliktu Zygmunta Wazy z obozem szlachec-kim – określa uwarun-kowania powsta-nia Chmielnickiego i jego skutki – charakteryzuje konflikt polsko-turecki w II poł.

Uczeo: – wymienia przy-czyny i przejawy odchodzenia od tolerancji wyzna-niowej w Polsce – przedstawia i ocenia postawy wielkich wodzów XVII w. wobec wy-zwao epoki na przykładzie Stani-sława Żółkiewskie-go, Stefana Czar-nieckiego i Jana III Sobieskiego

Uczeo: – ocenia wpływ XVII-wiecznych konfliktów na spo-łeczeostwo Rze-czypospolitej

charakterystyczne konfliktów Rzeczy-pospolitej z sąsia-dami w XVII w.

XVII w.

4. Konstytucja 3 maja – ratu-nek czy przy-czyna upadku?

1. Czasy saskie 2. Poniatowski i jego przeciwnicy 3. Dokonania Sejmu Wielkiego 4. Drugi rozbiór Polski

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: Ko-misja Edukacji Na-rodowej, sarma-tyzm – zna daty: rozbio-ru Polski (1772 r.), powstania Komisji Edukacji Narodo-wej (1773 r.), uchwa-lenia Konstytucji 3 maja (1791 r.), II rozbioru Polski (1793 r.) – identyfikuje po-stacie: Stanisława Augusta Poniatow-skiego, Tadeusza Kościuszki – wymienia cechy sarmatyzmu i oświecenia w Pol-sce

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: kon-federacja barska, Sejm Wielki, kon-federacja targo-wicka – zna daty: elekcji Stanisława Augu-sta Poniatowskie-go (1764 r.), kon-federacji barskiej (1768–1772), ob-rad Sejmu Wielkie-go (1788-1792), zawiązania konfe-deracji targowic-kiej (1792 r.) – identyfikuje po-stacie: Tadeusza Rejtana, Józefa Poniatowskiego – wskazuje na ma-pie ziemie zagar-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: prawa kardynalne, czarna procesja – zna daty: unii personalnej pol-sko-saskiej (1697–1763), założenia Collegium Nobi-lium (1740 r.), po-wołania Komisji do Ksiąg Elementar-nych (1775 r.), czarnej procesji (1789 r.), wojny w obronie Konstytu-cji (1792-1793), bitew pod Zieleo-cami i Dubienką (1792 r.) – identyfikuje po-stacie: Augusta II, Augusta III, Stanisława Ko-

Uczeo: – charakteryzuje panowanie Stani-sława Augusta Poniatowskiego – przedstawia po-stawy obywateli wobec wyzwao epoki na przykła-dzie Tadeusza Rej-tana – określa miejsce Konstytucji 3 maja w polskiej tradycji historycznej i świadomości na-rodowej na przy-kładzie obrazu Jana Matejki – ocenia reformę edukacji w czasach stanisławowskich

Uczeo: – prezentuje i oce-nia postawy szlachty polskiej wobec przemian ustrojowych w kraju – ocenia ruch kon-federacki w Polsce stanisławowskiej

nięte przez pao-stwa zaborcze w I i II rozbiorze Polski – omawia reformy polityczne i spo-łeczne Sejmu Wielkiego – omawia reformę edukacji w czasach stanisławowskich

narskiego, Stani-sława Szczęsnego Potockiego, Fran-ciszka Ksawerego Branickiego, Sewe-ryna Rzewuskiego – podaje przejawy kryzysu paostwo-wości polskiej w czasach saskich – omawia przyczy-ny, przebieg i skut-ki konfederacji barskiej – przedstawia przyczyny i skutki zawiązania konfe-deracji targowic-kiej

5. Dlaczego Rzeczpospolita upadła?

1. Sytuacja po drugim rozbiorze 2. Powstanie ko-ściuszkowskie i trzeci rozbiór Polski 3. Przyczyny upadku Rzeczypospolitej 4. Historyczne spory o upadek

Uczeo: – zna daty: ogło-szenia aktu po-wstania kościusz-kowskiego (24 III 1794 r.), III rozbio-ru Polski (1795 r.) – identyfikuje po-stad Tadeusza Ko-ściuszki – podaje przyczyny

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: insurekcja, kosy-nierzy – zna daty: bitew pod Racławicami (4 IV 1794 r.) Ma-ciejowicami (X 1794 r.) – identyfikuje po-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: uniwersał poła-niecki, szkoła kra-kowska, szkoła warszawska, de-magogia, populizm – zna daty: ogłoszenia uniwer-sału połanieckiego

Uczeo: – ocenia stanowi-ska w sporze o ocenę przyczyn upadku Rzeczypo-spolitej – przedstawia i ocenia postawy obywateli wobec wyzwao epoki na przykładzie Stani-

Uczeo: – ocenia panowa-nie Stanisława Au-gusta Poniatow-skiego

Rzeczypospolitej

upadku paostwo-wości polskiej w XVIII w.

stacie: Jana Kilio-skiego, Wojciecha Głowackiego – wskazuje na ma-pie ziemie zabrane przez paostwa zaborcze w III roz-biorze Polski – opisuje przebieg insurekcji ko-ściuszkowskiej i jej skutki

(7 V 1794 r.), kapi-tulacji Warszawy (XI 1794 r.) – identyfikuje po-stacie: Jakuba Ja-sioskiego, Berka Joselewicza – omawia sytuację w Rzeczypospolitej po drugim rozbio-rze – omawia znacze-nie uniwersału połanieckiego – charakteryzuje stanowiska w spo-rze o ocenę przy-czyn upadku Rze-czypospolitej

sława Augusta Poniatowskiego oraz przywódców i uczestników po-wstania kościusz-kowskiego

IV. Pod zaborami

1. Zawiedzione nadzieje

1. Czy Polacy mo-gą istnied bez paostwa? 2. U boku Francji? 3. U boku Rosji?

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu Legio-ny Polskie – zna datę: po-wstania Legionów Polskich we Wło-szech (1797 r.) – identyfikuje po-stacie: Adama

Uczeo: – zna daty: utwo-rzenia Księstwa Warszawskiego (1807 r.), utworze-nia Królestwa Pol-skiego (1815 r.) – identyfikuje po-stacie: Józefa Po-niatowskiego,

Uczeo: – zna datę założe-nia Uniwersytetu Warszawskiego (1816 r.) – identyfikuje po-stacie: Juliana Ursyna Niemcewi-cza, Stanisława Staszica, wielkiego

Uczeo: – identyfikuje po-stacie: Jana Śnia-deckiego, Stani-sława Kostki Po-tockiego – omawia i ocenia udział Polaków w kampaniach napo-leooskich

Uczeo: – przedstawia i ocenia koncepcje dotyczące odzy-skania niepodle-głości przez Polskę na przełomie XVIII i XIX w.

Mickiewicza, Juliu-sza Słowackiego, Fryderyka Chopi-na, gen. Jana Hen-ryka Dąbrowskie-go, Józefa Wybic-kiego – przedstawia oko-liczności powsta-nia, organizację i losy Legionów Pol-skich we Włoszech

Aleksandra I – wskazuje na ma-pie zasięg teryto-rialny Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskie-go – wyjaśnia, w ja-kich okoliczno-ściach powstało Księstwo War-szawskie i jak zo-stało zorganizowa-ne – wymienia posta-nowienia kongresu wiedeoskiego w sprawie polskiej

księcia Konstante-go, Franciszka Druckiego-Lubeckiego – opisuje losy i postawy Polaków po trzecim rozbio-rze Rzeczypospoli-tej – omawia organi-zację polityczną i przemiany gospo-darczo-społeczne w Królestwie Pol-skim

– przedstawia i ocenia postawy obywateli wobec wyzwao epoki na przykładzie Jana Henryka Dąbrow-skiego, Józefa Po-niatowskiego, Ksawerego Druc-kiego-Lubeckiego i Stanisława Kostki Potockiego

2. Spiski i powstania

1. Spiski niepod-ległoś-ciowe 2. Powstanie li-stopadowe 3. Wielka Emigra-cja

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: noc listopadowa, Wiel-ka Emigracja – zna daty: wybu-chu powstania listopadowego (29/30 XI 1830 r.) – wskazuje na ma-pie ziemie objęte powstaniem listo-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: Święte Przymierze, Wiosna Ludów – zna daty: po-wstania Świętego Przymierza (1815 r.), bitew pod Olszynką Gro-chowską (II 1831 r.) i Ostro-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: Ho-tel Lambert, Towa-rzystwo Demokra-tyczne Polskie, rabacja galicyjska – zna daty: zawią-zania Sprzysiężenia Podchorążych (1828 r.), rabacji galicyjskiej

Uczeo: – zna datę po-wstania Wolnomu-larstwa Narodo-wego (1819 r.) – identyfikuje po-stad Waleriana Łukasioskiego – omawia i ocenia postawy przywód-ców politycznych

Uczeo: – ocenia przyczyny klęsk polskich wy-stąpieo w I połowie XIX w.

padowym – omawia przyczy-ny i przebieg po-wstania listopa-dowego

łęką (V 1831 r.), wybu-chu powstania krakowskiego (21 II 1846 r.), Wiosny Ludów (1848–1849) – identyfikuje po-stacie: Piotra Wy-sockiego, gen. Jó-zefa Chłopickiego – wskazuje na ma-pie ziemie objęte powstaniem kra-kowskim i Wiosną Ludów – wyjaśnia, które grupy społeczne i dlaczego były zain-teresowane zry-wami niepodle-głoś-ciowymi – podaje przyczyny zawiązywania spi-sków niepodległoś-ciowych na zie-miach polskich – charakteryzuje Wiosnę Ludów na ziemiach polskich i

(1846 r.) – identyfikuje po-stacie: gen. Igna-cego Prądzyoskie-go, Adama Jerzego Czartoryskiego, Edwarda Dem-bowskiego, Jakuba Szeli – wskazuje na ma-pie ziemie objęte rabacją galicyjską – omawia założe-nia ideowe pol-skich organizacji emigracyjnych – charakteryzuje Wielką Emigrację oraz jej wpływ na wydarzenia w Gali-cji i Wielkopolsce w latach 1846 i 1848 – wymienia skutki rabacji galicyjskiej

oraz dowódców wojskowych pod-czas powstania listopa-dowego – opisuje stosunek społeczeostwa polskiego do zry-wów niepodległoś-ciowych

jej skutki

3. Bid się czy nie bid?

1. Walka czy lo-jalnośd? 2. Powstanie styczniowe 3. Praca organicz-na 4. Autonomia galicyjska

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu praca organiczna – zna daty po-wstania stycznio-wego (1863–1864) – identyfikuje po-stad Romualda Traugutta – opisuje przebieg powstania stycz-niowego

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: Bia-li, Czerwoni, bran-ka, autonomia galicyjska, lojalizm – zna datę wydania manifestu Rządu Narodowego (22 I 1863 r.) – identyfikuje po-stacie: Aleksandra Wielopolskiego, Hipolita Cegiel-skiego – wskazuje na ma-pie ziemie objęte powstaniem stycz-niowym – porównuje po-glądy społeczno-polityczne Białych i Czerwonych – prezentuje zało-żenia ideologiczne oraz wskazuje cele i przykłady działal-ności zwolenników pracy organicznej

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu odwilż posewastopolska – identyfikuje po-stacie: Aleksandra II, Dezyderego Chłapowskiego, Franciszka Stefczy-ka – przedstawia przejawy odwilży posewastopolskiej w Królestwie Pol-skim – omawia sytuację społeczno-narodową w Króle-stwie Polskim przed wybuchem powstania stycz-niowego – omawia politykę Aleksandra Wielo-polskiego – charakteryzuje autonomię galicyj-ską – porównuje sytu-

Uczeo: – identyfikuje po-stacie: Edwarda Abramowskiego, Kazimierza Bade-niego – ocenia politykę Aleksandra Wielo-polskiego – porównuje pol-skie powstania narodowe pod kątem przyczyn i okoliczności wybu-chu oraz sposobu prowadzenia dzia-łao militarnych

Uczeo: – wyjaśnia wpływ polskiej rzeczywi-stości politycznej XVIII i XIX w. na kształtowanie się nurtu realizmu politycz-nego oraz go oce-nia – przedstawia oceny polskich zrywów niepodle-głościowych w historiografii i pu-blicystyce – formułuje i uza-sadnia własną opi-nię na temat pol-skich powstao na-rodowych

ację Polaków pod zaborami po po-wstaniu stycznio-wym

4. Jak kształ-tował się współczesny naród polski?

1. Ku współcze-snemu narodowi 2. W obronie pol-skości 3. Kultura naro-dowa i religia 4. Ruch narodowy

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: na-ród, germanizacja, rusyfikacja – identyfikuje po-stacie: Henryka Sienkiewicza, Jana Matejki – opisuje sposoby walki w obronie polskości

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: świadomośd naro-dowa, nacjonalizm – identyfikuje po-stad Romana Dmowskiego – omawia pojęcie narodu polskiego na przestrzeni wieków

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: kul-turkampf, solida-ryzm społeczny – identyfikuje po-stad abp Mieczy-sława Ledóchow-skiego – wymienia czyn-niki, które miały wpływ na kształ-towanie się narodu polskiego w XIX w. – przedstawia główne koncepcje ideologii nacjonali-stycznej i jej roz-wój na ziemiach polskich

Uczeo: – omawia rozwój kultury polskiej w drugiej połowie XIX i na początku XX w. – charakteryzuje współczesny naród polski

Uczeo: – przedstawia i ocenia proces upowszechniania świadomości na-rodowej Polaków

5. Przemiany społeczne w XIX wieku

1. Nowe grupy społeczne 2. Sprawa chłop-ska 3. Sprawa robot-nicza

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: in-teligencja, uwłasz-czenie, emancypa-cja

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: ziemiaostwo, bur-żuazja, drobno-mieszczaostwo,

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu Uni-wersytet Latający – zna datę założe-nia Uniwersytetu

Uczeo: – omawia stano-wisko ugrupowao politycznych wo-bec sprawy odzy-skania niepodle-

Uczeo: – ocenia stanowi-sko ugrupowao politycznych wo-bec sprawy odzy-skania niepodle-

4. O prawa kobiet – identyfikuje po-stacie: Józefa Pił-sudskiego, Marii Skłodowskiej-Curie – wyjaśnia, jakie przemiany cywili-zacyjne zaszły na ziemiach polskich pod zaborami w drugiej połowie XIX i na początku XX w.

proletariat – zna daty: po-wstania Stronnic-twa Ludowego (1895 r.), powsta-nia Polskiej Partii Socjalistycznej (1892 r.) – identyfikuje po-stacie: Wincentego Witosa, Stanisława Wojciechowskiego – wyjaśnia, jaką rolę odgrywała inteligencja polska w II połowie XIX w. – opisuje proces walki o prawa ko-biet

Latającego (1882 r.) – identyfikuje po-stad Jędrzeja Mo-raczewskiego – omawia zmiany, jakie zaszły w spo-łeczeostwie pol-skim w drugiej połowie XIX i na początku XX w. – charakteryzuje założenia ideolo-giczne i działalnośd partii politycznych na ziemiach pol-skich

głości przez Polskę

głości przez Polskę

V. Polska i Polacy w XX wieku

1. I wojna światowa –

po której stro-nie podjąd walkę?

1. Powrót sprawy polskiej 2. Po stronie en-tenty czy paostw centralnych? 3. Odzyskanie niepodległości 4. Polacy na kon-ferencji paryskiej

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu Le-giony Polskie – zna datę przeka-zania władzy Józe-fowi Piłsudskiemu przez Radę Regen-cyjną (11 XI 1918 r.)

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: akt 5 listopada, mały traktat wersalski – zna daty: wkro-czenia Kompanii Kadrowej do Kró-lestwa Polskiego (VIII 1914 r.),

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: Naczelny Komitet Narodowy, Legion Puławski, Komitet Narodowy Polski, Błękitna Armia – zna daty: po-wstania Naczelne-

Uczeo: – określa wpływ działao polskiej dyplomacji i for-macji zbrojnych na odzyskanie nie-podległości – przedstawia pierwsze tygodnie działalności pao-

Uczeo: – ocenia wpływ działao polskiej dyplomacji i for-macji zbrojnych na odzyskanie nie-podległości

– identyfikuje po-stacie: Józefa Pił-sudskiego, Roma-na Dmowskiego – przedstawia dzia-łania zbrojne Pola-ków w czasie I wojny światowej

utworzenia Legio-nów Polskich i Le-gionu Puławskiego (1914 r.), ogłosze-nia aktu 5 listopa-da (1916 r.), kryzysu przysięgowego (1917 r.), orędzia prezydenta USA Thomasa Wo-odrowa Wilsona (I 1918 r.), podpisa-nia małego trakta-tu wersalskiego (1919 r.) – identyfikuje po-stad Ignacego Pa-derewskiego – omawia działal-nośd Józefa Piłsud-skiego, Romana Dmowskiego i Ignacego Pade-rewskiego na rzecz odbudo-wy niepodległej Polski – prezentuje decy-zje konferencji

go Komitetu Naro-dowego (1914 r.), powoła-nia Rady Regen-cyjnej Królestwa Polskiego (1917 r.), założenia Komitetu Narodo-wego Polski (1917 r.), utworzenia Błękitnej Armii (1917 r.) – identyfikuje po-stacie: Józefa Hal-lera, Jędrzeja Mo-raczewskiego – wskazuje na ma-pie zmiany teryto-rialne na ziemiach polskich w czasie I wojny światowej i po jej zakooczeniu – charakteryzuje poglądy polskich środowisk poli-tycznych na kwe-stię niepodległości Polski – opisuje między-narodowe uwa-

stwa polskiego po odzyskaniu nie-podległości

pokojowej doty-czące odrodzone-go paostwa pol-skiego

runkowania spra-wy polskiej pod-czas I wojny świa-towej i po jej za-kooczeniu

2. Kształto-wanie się granic

1. Powstanie wielkopolskie 2. Plebiscyty i powstania śląskie 3. Walki o wschodnią grani-cę 4. Przyłączenie Wileoszczyzny

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu plebi-scyt – zna daty: po-wstania wielkopol-skiego (XII 1918–II 1919), wojny pol-sko-bolszewickiej (1919–1921), bi-twy warszawskiej (13–25 VIII 1920 r.) – wskazuje na ma-pie granice II Rzeczypospolitej – omawia wizje odrodzonej Polski w koncepcjach Józefa Piłsudskiego i Romana Dmow-skiego

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: koncepcja inkorpo-racji, koncepcja federacji – zna daty: pierw-szego powstania śląskiego (VIII 1919 r.), drugiego powsta-nia śląskiego (VIII 1920 r.), ple-biscytu na Śląsku (20 III 1921 r.), trzeciego powsta-nia śląskiego (V–VII 1921 r.), pokoju w Rydze (III 1921 r.) – identyfikuje po-stad Wojciecha Korfantego – omawia przebieg i skutki powstania

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: or-lęta lwowskie, bunt Żeligowskie-go – zna daty: plebi-scytu na Warmii, Mazurach i Powi-ślu (11 VII 1920 r.), buntu Żeligow-skiego (1920 r.), przyłączenia Litwy Środkowej do Pol-ski (1922 r.) – identyfikuje po-stad gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego – wskazuje na ma-pie zmiany zasięgu kolejnych powstao śląskich, obszar Śląska włączony do

Uczeo: – charakteryzuje spór dotyczący koncepcji paostwa polskiego – na wybranych przykładach przed-stawia i ocenia wpływ jednostki na losy narodu oraz paostwa – ocenia znaczenie Bitwy Warszaw-skiej – porównuje, w jaki sposób kształ-towała się wschodnia, a w jaki sposób za-chodnia granica II Rzeczypospolitej

Uczeo: – ocenia zaanga-żowanie obywateli w walki o granice odrodzonej Polski

wielkopolskiego – opisuje przebieg walk Polaków o Śląsk – wskazuje na ma-pie etapy wojny polsko-bolszewickiej

Polski w 1921 r. – omawia okolicz-ności przeprowa-dzania plebiscytów na Warmii, Mazu-rach, Powiślu i Górnym Śląsku – przedstawia przebieg walk o granicę wschodnią II Rzeczypospolitej – wyjaśnia okolicz-ności zajęcia przez Polskę Wileoszczy-zny

3. Demokracja czy sanacja?

1. Kto powinien rządzid w odro-dzonej Rzeczypospolitej? 2. Rządy parla-mentarne 3. Zamach majo-wy 4. Rządy sanacji

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu sana-cja, – zna daty: uchwa-lenia konstytucji marcowej (17 III 1921 r.), uchwalenia kon-stytucji kwietnio-wej (23 IV 1935 r.) – identyfikuje po-stad Józefa Piłsud-skiego,

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: ma-ła konstytucja, zamach majowy – zna daty uchwa-lenia małej konsty-tucji (1919 r.), wyboru prezydenta Gabrie-la Narutowicza (1922 r.), zamachu majowego (V 1926 r.), wyboru prezydenta Igna-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: no-wela sierpniowa, wybory brzeskie – zna daty noweli sierpniowej (VIII 1926 r.), po-wstania Bezpartyj-nego Bloku Współpracy z Rzą-dem (1927 r.), wy-borów brzeskich (1928 r.), procesu brzeskiego

Uczeo: – przedstawia za-łożenia progra-mowe i działalnośd głównych partii politycznych w 20-leciu między-wojennym – omawia zalety i słabości polskiej sceny politycznej II Rzeczypospolitej

Uczeo: – ocenia rolę Józe-fa Piłsudskiego w kształtowaniu obli-cza politycznego Polski międzywo-jennej

– charakteryzuje ustrój paostwa polskiego przed i po przewrocie ma-jowym

cego Mościckiego (1926 r.) – identyfikuje po-stacie: Gabriela Narutowicza, Sta-nisława Wojcie-chowskiego, Igna-cego Mościckiego – omawia genezę, przebieg i skutki zamachu majowe-go – prezentuje cechy charakterystyczne rządów sanacyj-nych

(1931/1932) – identyfikuje po-stad Macieja Rata-ja – opisuje przyczy-ny i przejawy sła-bości polskiej de-mokracji w 20-leciu mię-dzywojennym – wyjaśnia, co wpływało na de-mokratyczny cha-rakter konstytucji marcowej – określa, co wpływało na auto-rytarny charakter konstytucji kwiet-niowej

5. II Rzeczpo-spolita

1. Reformowanie kraju 2. Gospodarka II Rzeczypospolitej 3. Rzeczpospolita wielonarodowa 4. Sport w nie-podległej Polsce

Uczeo: – zna datę wpro-wadzenia reformy walutowej (1924 r.) – wskazuje na ma-pie obszary naj-większego uprze-mysłowienia II Rzeczypospolitej

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: hiperinflacja, Cen-tralny Okręg Prze-mysłowy – identyfikuje po-stacie: Władysława Grabskiego, Euge-niusza Kwiatkow-

Uczeo: – przedstawia trudności w powo-jennej odbudowie Polski – omawia działal-nośd Władysława Grabskiego i Euge-niusza Kwiatkow-skiego

Uczeo: – przedstawia do-konania polskich sportowców – omawia kulturę międzywojennej Polski i charaktery-zuje jej główne dziedziny oraz twórców

Uczeo: – przedstawia ko-rzyści i zagrożenia wynikające z wie-lonarodowego charakteru II Rzeczypospolitej

skiego – charakteryzuje założenia i skutki reformy walutowej i rolnej – charakteryzuje strukturę narodo-wą II Rzeczypospolitej

– prezentuje osią-gnięcia polskiej gospodarki w okresie międzywo-jennym

5. Polacy pod-czas II wojny świa-towej

1. Kampania pol-ska 2. Rząd polski na emigracji 3. Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie 4. Polacy u boku ZSRR

Uczeo: – zna daty: agresji III Rzeszy na Polskę (1 IX 1939 r.), ata-ku ZSRR na Polskę (17 IX 1939 r.) – identyfikuje po-stad gen. Włady-sława Sikorskiego – omawia polski czyn zbrojny pod-czas II wojny świa-towej

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu pakt Ribbentrop-Mołotow – zna datę podpi-sania paktu Rib-bentrop-Mołotow (23 VIII 1939 r.) – identyfikuje po-stacie: Władysława Raczkiewicza, Sta-nisława Mikołaj-czyka, gen. Włady-sława Andersa – wskazuje na ma-pie miejsca walk Polaków na fron-tach II wojny świa-towej – wymienia polskie

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu układ Sikorski-Majski – zna daty: układu granicznego (28 IX 1939 r.), układu Sikorski-Majski (30 VII 1941 r.), katastrofy gibral-tarskiej (VII 1943 r.) – identyfikuje po-stacie: gen. Edwarda Rydza-Śmigłego, Stefana Starzyoskiego, gen. Kazimierza Sosn-kowskiego, gen. Stanisława Macz-

Uczeo: – podaje okolicz-ności powstania armii Andersa – określa politycz-ne uwarunkowania powstania 1. Dywizji im. T. Kościuszki w ZSRR – na przykładach przedstawia i oce-nia wpływ jed-nostki na losy na-rodu oraz paostwa

Uczeo: – ocenia działal-nośd rządu pol-skiego na emigracji

formacje zbrojne na zachodzie i u boku ZSRR obronnej – charakteryzuje szlak bojowy Pol-skich Sił Zbrojnych na Zachodzie

ka, gen. Stanisława Sosabowskiego – przedstawia, w jaki sposób do-szło do utworzenia rządu polskiego na emigracji oraz omawia jego dzia-łalnośd

6. W okupo-wanej Polsce

1. Polityka oku-pantów 2. Polskie organi-zacje podziemne 3. Powstanie war-szawskie

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu Armia Krajowa – zna daty po-wstania warszaw-skiego (1 VIII–2 X 1944 r.) – opisuje politykę niemieckich i ra-dzieckich okupan-tów wobec narodu polskiego

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu Polskie Paostwo Podziem-ne – zna daty mordu katyoskiego (IV–V 1940 r.), przemianowania ZWZ na AK (1942 r.) – identyfikuje po-stacie: gen. Stefa-na Grota-Roweckiego, gen. Tadeusza Bora-Komorowskiego – wskazuje na ma-pie obszary oku-powane przez III Rzeszę i ZSRR

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: ak-cja AB, plan „Bu-rza” – zna daty aresz-towania wykła-dowców akade-mickich w Krako-wie (XI 1939 r.), akcji AB (V–VI 1940 r.) – identyfikuje po-stacie: Witolda Pileckiego, Ireny Sendlerowej – charakteryzuje organizację i dzia-łalnośd Armii Kra-jowej – przedstawia za-

Uczeo: – wyjaśnia kon-trowersje wokół oceny powstania warszawskiego – na wybranych przykładach przed-stawia i ocenia wpływ jednostki na losy narodu oraz paostwa

Uczeo: – omawia i ocenia postawy Polaków wobec polityki okupantów – omawia znacze-nie i historię pol-skich elit

– podaje przykłady martyrologii naro-du polskiego – wymienia polskie organizacje pod-ziemne – określa uwarun-kowania, przebieg i skutki powstania warszawskiego

łożenia i realizację planu „Burza” – przedstawia mo-tywy polityki oku-pantów wobec polskich elit

7. Polska Lu-dowa – niepodległa czy zależna?

1. Wizje powo-jennej Polski 2. Przejęcie wła-dzy przez komuni-stów 3. Pod rządami PZPR 4. W walce o prawa i wolnośd

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: Pol-ska Zjednoczona Partia Robotnicza, socrealizm – zna daty: wypad-ków poznaoskich (28–30 VI 1956r.), protestów spo-łecznych na Wy-brzeżu (XII 1970 r.) – wymienia etapy przejmowania peł-ni władzy w Polsce przez komunistów światowej

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: Pol-ska Partia Robotni-cza, Ziemie Odzy-skane, „żołnierze wyklęci” – zna daty: powo-łania Tymczasowe-go Rządu Jedności Narodowej (VI 1945 r.), refe-rendum ludowego (30 VI 1946 r.), powstania PZPR (1948 r.), wystą-pieo studenckich (III 1968 r.), prote-stów robotniczych w Radomiu, Płocku

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: ak-cja „Wisła”, Wol-nośd i Niezawisłośd – zna daty: ogło-szenia Manifestu Polskiego Komite-tu Wyzwolenia Narodowego (22 VII 1944 r.), procesu szesnastu (VI 1945 r.), akcji „Wisła” (1947 r.) – identyfikuje po-stacie: Józefa Cy-rankiewicza, Jacka Kuronia, Adama Michnika – określa wpływ

Uczeo: – identyfikuje po-stacie: Karola Modzelewskiego, Henryka Szlajfera – porównuje wizje niepodległej Polski w koncepcjach politycznych rządu emigracyjnego i polskiej lewicy – opisuje rolę pro-pagandy w kształ-towaniu postaw wobec władzy ko-munistycznej – omawia wpływ powstania węgier-skiego w 1956 r. i interwencji w Cze-

Uczeo: – przedstawia i ocenia działalnośd powojennego pod-ziemia polityczne-go i „żołnierzy wy-klętych” – ocenia motywy i postawy tych Pola-ków, którzy zdecy-dowali się popie-rad komunistów – ocenia, czy po-wojenna Polska była krajem suwe-rennym

i Ursusie (VI 1976 r.) – identyfikuje po-stacie: gen. Le-opolda Okulickie-go-Niedźwiadka, Stanisława Miko-łajczyka, Bolesława Bieruta, kard. Ste-fana Wyszyoskie-go, Władysława Gomułki, Edwarda Gierka – wskazuje na ma-pie zmiany granic Polski po II wojnie światowej, Ziemie Odzyskane – charakteryzuje przyczyny, prze-bieg i skutki wyda-rzeo poznaoskiego Czerwca, polskiego Października 1956 r. oraz Grud-nia 1970 r.

wielkich mocarstw na sprawę polską – wyjaśnia, jakie skutki miały ma-sowe migracje ludności na zie-miach polskich po II wojnie – wyjaśnia, dlacze-go PSL jako opozy-cja legalna ponio-sła klęskę – charakteryzuje przyczyny, prze-bieg i skutki wyda-rzeo Marca 1968 r. i Czerwca 1976 r.

chosłowacji na sytuację w Polsce – na wybranych przykładach przed-stawia i ocenia wpływ jednostki na losy narodu oraz paostwa

8. Drogi do wolności

1. Początki Soli-darności 2. Jak powstała Solidarnośd

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu Nieza-leżny Samorządny

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: Ko-mitet Obrony Ro-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: „drugi obieg”,

Uczeo: – charakteryzuje stosunek władz komunistycznych

Uczeo: – ocenia historycz-ne znaczenie Okrągłego Stołu

3. Władza kontra społeczeostwo 4. Stracona deka-da? 5. Okrągły Stół 6. Wybory czerw-cowe

Związek Zawodo-wy „Solidarnośd” – zna daty: poro-zumieo sierpnio-wych (31 VIII 1980 r.), ogłoszenia stanu wojennego (13 XII 1981 r.), wyborów czerw-cowych (4 VI 1989 r.) – identyfikuje po-stacie: Karola Woj-tyły, Lecha Wałęsy, gen. Wojciecha Jaruzelskiego – opisuje przyczy-ny, przebieg oraz skutki polityczne i społeczne wyda-rzeo Sierpnia 1980 r.

botników, Woj-skowa Rada Oca-lenia Narodowego – zna daty po-wstania Komitetu Obrony Robotni-ków (1976 r.), strajków robotniczych na Wybrzeżu (VIII 1980 r.), pacyfika-cji robotników w kopalni „Wujek” (16 XII 1981 r.), obrad Okrągłego Stołu (II– IV 1989 r.), powołania Ta-deusza Mazowiec-kiego na urząd premiera (VIII 1989 r.) – identyfikuje po-stacie: ks. Jerzego Popiełuszki, Tade-usza Mazowieckie-go – przedstawia ge-nezę wprowadze-nia stanu wojen-nego, jego cechy

„sejm kontrakto-wy” – zna daty po-wstania Wolnych Związków Zawo-dowych (1978 r.), powstania Nieza-leżnego Samo-rządnego Związku Zawodowego „So-lidarnośd” (IX 1980 r.), zniesienia sta-nu wojennego (2 VII 1983 r.), wybo-ru gen. Wojciecha Jaruzelskiego na prezydenta (VII 1989 r.) – identyfikuje po-stad Anny Walen-tynowicz – wymienia naj-ważniejsze organi-zacje opozycyjne lat 70. i 80. oraz ich działalnośd – omawia organi-zację, cele i dzia-łalnośd NSZZ „Soli-darnośd”

do ruchu związko-wego i opozycji

– na wybranych przykładach przed-stawia i ocenia wpływ jednostki na losy narodu oraz paostwa

charakterystyczne i skutki – podaje przebieg i skutki wyborów czerwcowych w 1989 r. oraz oko-liczności powoła-nia rządu Tadeusza Mazowieckiego

– opisuje genezę i kluczowe decyzje obrad Okrągłego Stołu

Historia i społeczeostwo. Rządzący i rządzeni

Temat lekcji

Zagadnienia Wymagania na poszczególne oceny

dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca

I. U źródeł demokracji i republiki

1. Obywatel w polis ateoskiej

1. Kto był obywatelem Aten? 2. Reformy ustrojowe w Atenach 3. Demokra-tyczne Ateny 4. Kto spra-wował władzę w Atenach? 5. „Jednośd w różnorodno-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: polis, monarchia, oligar-chia, demokracja, tyrania – omawia rolę po-staci: Peryklesa, Ary-stotelesa – zna datę reform Peryklesa (451/450 r. p.n.e.) – prezentuje warun-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: zgroma-dzenie ludowe (ekle-zja), Rada Pięciuset, sąd ludowy (heliaja), kolegium dziesięciu strategów, ostra-cyzm – omawia rolę po-staci: Solona, Klej-stenesa – zna daty reform:

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: „strzą-śnięcie długów”, hoplici, falanga, ago-ra, areopag, „zwie-rzę polityczne” – zna datę rozpoczę-cia okresu tyranii Pizystratów (561 r. p.n.e.) – wymienia sposoby uzyskiwania obywa-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: dem, ostrakon – omawia rolę po-staci Aspazji z Miletu – zna datę spisania prawa przez Drako-na (621 r. p.n.e.) – tłumaczy, w jaki sposób zmiana tak-tyki wojennej wpły-nęła na społecznośd

Uczeo: – ocenia wpływ reform: Solona, Klejstenesa i Pery-klesa na sytuację społeczno-polityczną obywa-teli ateoskich.

ści”– obywatel i obywatelstwo w ujęciu Ary-stotelesa

ki uzyskania obywa-telstwa w starożyt-nych Atenach – wymienia prawa i obowiązki obywa-teli polis ateoskiej.

Solona (594/593 r. p.n.e.) i Klejstenesa (508/507 r. p.n.e.) – wskazuje na mapie Attykę oraz inne obszary zamieszkane przez Greków – przedstawia wpływ warunków natural-nych Grecji na po-wstanie i funkcjo-nowanie greckich poleis – omawia reformy: Solona, Klejstenesa i Peryklesa – prezentuje prawa poszczególnych grup społecznych w polis ateoskiej.

telstwa polis ateo-skiej – omawia położenie obywateli ateoskich w VI w. p.n.e. i jego wpływ na reformy ustrojowe w Ate-nach – przedstawia funk-cjonowanie i kompe-tencje instytucji de-mokratycznych w Atenach – prezentuje poglądy Arystotelesa na te-mat miejsca i roli obywateli w greckich poleis – przedstawia udział obywateli Aten w sprawowaniu wła-dzy.

polis – przedstawia zna-czenie agory dla funkcjonowania de-mokracji w Atenach.

2. Republika rzymska i jej obywa-tele

1. Władze re-publikaoskie 2. Walka o prawa poli-tyczne plebe-juszy 3. Kim był obywatel Rzy-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: republika, cesarstwo – zna okres istnienia republiki (509–31 r. p.n.e.) – tłumaczy sposób

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: patrycju-sze, plebejusze, zgromadzenia ludo-we (komicja), senat, dyktator, konsul, pretor, cenzor, edyl,

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: civitas, pryncypat, dominat, bezpaostwowiec (apatryda) – omawia rolę po-staci: Tarkwiniusza

Uczeo: – omawia wpływ podbojów rzymskich na przemiany ustro-jowe w paostwie – wyjaśnia, na czym polega zjawisko bezpaostwowości i

Uczeo: – porównuje pra-wa obywateli sta-rożytnych Aten i Rzymu z prawami obywateli współ-czesnych paostw.

mu? 4. Podboje rzymskie a upadek repu-bliki 5. Jak można uzyskad oby-watelstwo?

nabywania obywa-telstwa w starożyt-nym Rzymie – przedstawia prawa i obowiązki obywa-teli rzymskich.

kwestor, trybun lu-dowy, ius sanguinis (prawo krwi), natu-ralizacja, ius soli (prawo ziemi) – omawia rolę po-staci: Oktawiana Augusta, Karakalli – zna okresy istnie-nia: monarchii rzym-skiej (753–509 r. p.n.e.) i cesarstwa (31 r. p.n.e. – 476 r. n.e.) oraz datę wy-dania przez Karakal-lę edyktu (212 r. n.e.) – wymienia nazwy urzędów funkcjonu-jących w republikao-skim Rzymie i okre-śla kompetencje urzędników.

Pysznego, Dioklecja-na, Cycerona – zna datę utworze-nia urzędu trybunów ludowych (V w. p.n.e.) – pokazuje na mapie rozwój terytorialny Rzymu do II w. n.e. – prezentuje wpływ konfliktu między patrycjuszami a ple-bejuszami na zmiany ustrojowe w Rzymie – przedstawia ustrój Rzymu republikao-skiego – omawia sposoby uzyskiwania obywa-telstwa w starożyt-ności i obecnie.

omawia jego konse-kwencje.

3. Tradycja antycznej demokracji i republiki w później-szych epo-kach

1. Republiki w średniowieczu 2. Obywatele średniowiecz-nych miast 3. Republika Niderlandów

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: republika miejska, autonomia – wymienia warunki uzyskiwania obywa-telstwa miejskiego w

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: patrycjat, rada miejska, ława sądowa, demokracja szlachecka, sarma-tyzm

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: doża, Signoria, Wielka Ra-da, Stany Generalne – zna daty: odrodze-nia się republik miej-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: domicyl, wilkierz – porównuje zasady uzyskiwania obywa-telstwa w starożyt-

Uczeo: – ocenia wpływ tradycji demokra-tycznej Grecji i republikaoskiego Rzymu na powsta-nie oraz funkcjo-

4. Demokra-tyczne i repu-blikaoskie tra-dycje polskiej szlachty

średniowieczu. – wskazuje na mapie Republikę Zjedno-czonych Prowincji i Rzeczpospolitą Obojga Narodów – omawia przyczyny i skutki odradzania się republik miej-skich w Italii – przedstawia zakres autonomii średnio-wiecznych miast – prezentuje oko-liczności powstania i funkcjonowanie Re-publiki Zjednoczo-nych Niderlandów – wymienia przyczy-ny ukształtowania się demokracji szla-checkiej w Polsce.

skich w Italii (VIII w.), proklamowania Re-publiki Niderlandów (1588 r.) – wskazuje na mapie republiki miejskie w Italii i Nowogród Wielki – omawia ustrój Re-publiki Weneckiej – tłumaczy wpływ tradycji antycznych na szlachecką ide-ologię sarmatyzmu – opisuje wpływ tra-dycji antycznych na funkcjonowanie Rzeczypospolitej.

nych Atenach i Rzy-mie oraz w miastach średniowiecznych.

nowanie średnio-wiecznych repu-blik kupieckich, Republiki Nider-landów i Rzeczy-pospolitej.

II. Królowie i poddani

1. Władcy średnio-wiecznej Europy

1. Królestwo Franków i jego relacje z Ko-ściołem 2. Cesarstwo uniwersali-styczne 3. Cezaropa-

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Karola Wiel-kiego, Ottona I, Ot-tona III – zna daty koronacji cesarskich: Karola Wielkiego (800 r.) i

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Chlodwiga, Pepina Krótkiego, Karola Łysego, Lota-ra, Ludwika Nie-mieckiego, Grzego-rza VII, Henryka IV,

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Urbana II, Ka-liksta II, Henryka V – zna daty: powsta-nia Paostwa Kościel-nego (756 r.), uko-rzenia się Henryka IV

Uczeo: – omawia i ocenia koncepcje cesarstwa uniwersalistyczne-go: Karola Wielkie-go, Ottona I i Ottona III.

Uczeo: – ocenia średnio-wieczne teorie dotyczące pocho-dzenia władzy mo-narszej – ocenia realne możliwości stwo-

pizm czy papo-cezaryzm? 4. Wyprawy krzyżowe 5. Jak przed-stawiano po-chodzenie władzy monar-szej?

Ottona I (962 r.) – wymienia obo-wiązki przypisane w średniowieczu cesa-rzowi i papieżowi.

Innocentego III – zna daty: chrztu Chlodwiga (496 r.), traktatu z Verdun (843 r.), ogłoszenia Dictatus papae (1075 r.), synodu w Clermont (1096 r.) – pokazuje na mapie podział paostwa Franków na mocy traktatu z Verdun oraz Paostwo Ko-ścielne – prezentuje założe-nia cezaropapizmu i papocezaryzmu – opisuje spór mię-dzy cesarstwem a papiestwem w śre-dniowieczu – przedstawia po-glądy Innocentego III.

w Canossie (1077 r.), zawarcia konkordatu wormackiego (1122 r.) – przedstawia histo-rię Europy po upad-ku Imperium Rzym-skiego – prezentuje relacje między paostwem Franków a Kościo-łem – wymienia posta-nowienia konkorda-tu wormackiego – omawia średnio-wieczne teorie doty-czące pochodzenia władzy monarszej – wyjaśnia, jakie konsekwencje dla rywalizacji cesarzy i papieży miały wy-prawy krzyżowe.

rzenia cesarstwa uniwersalistycznego w średniowieczu.

2. Feuda-lizm w śre-dniowieczu

1. Czym był feudalizm? 2. Drabina feudalna 3. System lenny 4. Poddaostwo

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: feuda-lizm, wasal, senior, lenno, paoszczyzna – omawia obowiązki

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: hołd len-ny, inwestytura, drabina feudalna, poddaostwo, renta

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: gospo-darka naturalna, akt komendacji, akt pre-karyjny

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: ho-magium, suzeren – przedstawia wpływ systemu wa-

Uczeo: – ocenia skutki feudalizmu dla społeczeostwa i gospodarki euro-pejskiej.

chłopów 5. Skutki feu-dalizmu

wasala i seniora.

feudalna, czynsz – opisuje funkcjo-nowanie systemu wasalno-lennego – tłumaczy, na czym polegało poddao-stwo gruntowe, osobiste i sądowe chłopów.

– omawia zasady średniowiecznej gospodarki natural-nej – prezentuje wpływ feudalizmu na wła-dzę królewską.

salno-lennego na sposób życia przed-stawicieli różnych warstw społecznych w średniowiecznej Europie.

3. Miasta średnio-wiecznej Europy

1. Od upadku do rozkwitu miast 2. Lokacje miejskie 3. Prawo loka-cyjne 4. Samorząd miejski 5. Średnio-wieczne mia-sto i jego ce-chy charakte-rystyczne 6. Cechy i gil-die

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: lokacja, cech, gildia, rada miejska – prezentuje prze-bieg procesu lokacji miasta i wymienia korzyści, które uzy-skiwali jego miesz-kaocy – przedstawia zada-nia oraz funkcje śre-dniowiecznych ce-chów i gildii.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: wójt, ła-wa, burmistrz, rajca, ławnik, ratusz, pa-trycjat, pospólstwo, plebs – omawia organiza-cję i kompetencje samorządu miejskiego – wymienia cechy charakterystyczne średniowiecznego miasta – opisuje strukturę średniowiecznego mieszczaostwa.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: prawo lokacyjne, zasadźca, konsul, doża, „parta-cze”, hanza – zna daty ustano-wienia praw: mag-deburskiego (1037 r.) i lubeckiego (1225 r.) – przedstawia pro-ces odradzania się miast w średnio-wiecznej Europie – wymienia korzyści, które przynosiła miastom przynależ-nośd do hanz.

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu Związek Hanzeatycki (Hanza) – omawia przyczyny upadku miast na początku średnio-wiecza.

Uczeo: – ocenia znaczenie urbanizacji dla rozwoju gospo-darczego w śre-dniowieczu i współcześnie.

4. Kształ-towanie się

1. Początki parlamentary-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie

Uczeo: – wyjaśnia znacze-

Uczeo: – ocenia wpływ

parlamen-taryzmu europej-skiego

zmu angiel-skiego 2. Organizacja i działanie parlamentu angielskiego 3. Stany Generalne we Francji 4. Kompeten-cje Stanów Generalnych 5. Zgromadze-nia stanowe w innych krajach europejskich

terminów: stan, mo-narchia stanowa, parlament, Stany Generalne – zna daty powsta-nia: parlamentu an-gielskiego (1265 r.) i Stanów Generalnych we Francji (1302 r.) – wymienia cechy charakterystyczne monarchii stanowej.

terminów: Wielka karta swobód, Izba Lordów, Izba Gmin – omawia rolę po-staci: Jana bez Ziemi, Filipa IV Pięknego – zna datę wydania Wielkiej karty swo-bód (1215 r.) – wskazuje na mapie paostwa, w których powstały reprezen-tacje stanowe – omawia organiza-cję i działanie parla-mentu angielskiego – przedstawia kom-petencje parlamentu angielskiego – prezentuje organi-zację i działanie Sta-nów Generalnych we Francji – wymienia kompe-tencje Stanów Gene-ralnych we Francji.

terminów: kortezy, landtagi, sobór ziemski – omawia rolę po-staci Bonifacego VIII – zna datę powsta-nia soboru ziemskie-go w Rosji (1549 r.) – przedstawia przy-czyny ukształtowa-nia się reprezentacji stanowej w Anglii – opisuje pozycję poszczególnych sta-nów społecznych w monarchiach: an-gielskiej i francuskiej – wymienia przyczy-ny zwołania Stanów Generalnych we Francji – opisuje warunki, które musiały zaist-nied w paostwach, aby powstały w nich reprezentacje sta-nowe.

nie terminów: Al-thing, Wielka karta Leónu, Hoftag, Rik-sdag, impeachment, parowie, lordowie – omawia rolę po-staci: Henryka II, Tomasza Becketa, Szymona de Mont-fort – zna daty: powsta-nia islandzkiego Al-thingu (ok. 930 r.), pierwszych obrad kortezów w Króle-stwie Leónu (ok. 1188 r.) – wymienia przyczy-ny i skutki konfliktu królów angielskich z duchowieostwem – prezentuje organi-zację i kompetencje zgromadzeo stano-wych w innych kra-jach europejskich – porównuje oko-liczności powstania zgromadzeo stano-wych w Anglii i we

przemian organi-zacji i funkcjono-wania parlamentu angielskiego na współczesny par-lamentaryzm – ocenia skutki ukształtowania się reprezentacji sta-nowej dla paostwa i władzy królew-skiej.

Francji.

III. Absolutyzm czy republika?

1. Obywa-tele czy poddani?

1. Prawa czło-wieka i prawa obywatela 2. Absolutyzm we Francji 3. Rewolucja angielska i jej skutki 4. Nowożytne teorie umowy społecznej

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: rewolu-cja, dyktatura, mo-narchia parlamen-tarna – omawia rolę po-staci: Johna Locke’a, Charles’a de Monte-squieu (Monteskiu-sza), Jeana-Jacques’a Rousseau, Woltera – zna datę ogłosze-nia republiki w Anglii (1649 r.) – wymienia cechy charakterystyczne angielskiej monar-chii parlamentarnej.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: poddao-stwo paostwowe, lord protektor, Ha-beas Corpus Act, „chwalebna rewolu-cja”, umowa spo-łeczna – omawia rolę po-staci: Niccola Ma-chiavellego, Jeana Bodina, Olivera Cromwella, Thomasa Hobbesa – zna daty: wybuchu wojny domowej w Anglii (1642 r.), za-twierdzenia Habeas Corpus Act (1679 r.), „chwalebnej rewo-lucji” (1688 r.) – prezentuje oko-liczności „chwaleb-nej rewolucji” – przedstawia po-glądy filozofów do-tyczące umowy spo-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: akty na-wigacyjne, Deklara-cja praw – omawia rolę po-staci: Armanda Je-ana Richelieu, Lu-dwika XIV, Karola I, Karola II, Jakuba II, Marii II Stuart, Wil-helma III Oraoskiego – zna daty: bitwy pod Naseby (1645 r.), uchwalenia ak-tów nawigacyjnych (1651 r.) – tłumaczy, jak w XVI i XVII w. rozumiano prawa człowieka oraz prawa obywa-tela – opisuje cechy cha-rakterystyczne mo-narchii absolutnej na przykładzie Francji – wymienia przyczy-ny rewolucji angiel-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: „spi-sek prochowy”, to-rysi, wigowie – omawia rolę po-staci: Thomasa Smi-tha, Jakuba I, Guya Fawkesa, Ludwika III, Jules’a Mazarina – zna daty: „spisku prochowego” (1605 r.), wydania Instru-mentu rządzenia (1653 r.), objęcia tronu angielskiego przez Karola II (1660 r.) – prezentuje poglą-dy filozofów na te-mat mającego u podstaw idee oświeceniowe funk-cjonowania nowo-czesnego paostwa.

Uczeo: – ocenia wpływ poglądów oświe-ceniowych na te-mat umowy spo-łecznej i funkcjo-nowania paostwa na współczesne systemy demokra-tyczne oraz udział obywateli w rzą-dzeniu paostwem.

łecznej i jej realizacji.

skiej – przedstawia prze-bieg angielskiej woj-ny domowej i jej wpływ na przemiany ustrojowe w Anglii.

2. Elementy feudalizmu w czasach nowożyt-nych

1. Dualizm gospodarczy w Europie 2. Szlachta a pozostałe gru-py społeczne 3. Folwark szlachecki 4. Jak zanikło poddaostwo chłopów?

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: gospo-darka folwarczno-paoszczyźniana, paoszczyzna – wymienia cechy charakterystyczne gospodarki europej-skiej na zachód i wschód od Łaby.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: dualizm gospodarczy, fol-wark paoszczyźnia-ny, uwłaszczenie – zna daty: zniesie-nia poddaostwa osobistego w Księ-stwie Warszawskim (1807 r.), uwłaszcze-nia w Galicji (1848 r.), uwłaszczenia w Królestwie Polskim (1864 r.) – wskazuje na mapie umowną granicę podziału gospo-darczego Europy – omawia gospodar-cze skutki wielkich odkryd geograficz-nych – opisuje funkcjo-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: paoszczy-zna sprzężajna, ko-mornicy – zna datę wydania Statutu toruoskiego (1520 r.) – przedstawia przyczyny przemian społeczno-ekonomicznych w XVI w. – prezentuje rolę gospodarczą i spo-łeczną szlachty – wyjaśnia znaczenie Statutu toruoskiego dla rozwoju gospo-darki folwarczno-paoszczyźnianej w Polsce – omawia przemiany społeczno-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: po-łowiczny system dzierżawy, gospo-darka dzierżawna (czynszowa) – porównuje rozwój gospodarczy na za-chodzie i wschodzie Europy w XVI–XVIII w. oraz ocenia na-stępstwa dostrzeżo-nych różnic.

Uczeo: – ocenia wpływ systemu gospo-darczego na życie ludności w czasach nowożytnych i obecnych.

nowanie folwarku szlacheckiego – wymienia powin-ności chłopów wo-bec panów feudal-nych – przedstawia etapy procesu uwłaszcze-nia na ziemiach pol-skich pod trzema zaborami.

gospodarcze oraz polityczne, które doprowadziły do eliminacji elemen-tów feudalizmu w Europie.

3. Rzeczpo-spolita – królestwo czy repu-blika?

1. Początki polskiego par-lamentaryzmu 2. Obrady sej-mu walnego 3. Wolna elek-cja 4. Sejmiki ziemskie 5. Sądy ziem-skie i trybunały szlacheckie

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: sejm walny, senat, izba poselska, liberum veto, Nihil novi, sej-mik ziemski – zna daty: zwołania pierwszego dwu-izbowego sejmu walnego (1493 r.), uchwalenia konsty-tucji Nihil novi (1505 r.), pierwszego za-stosowania liberum veto (1652 r.) – omawia strukturę i zasady działania sejmu walnego.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: sąd ziem-ski, Artykuły henry-kowskie, sejm zwy-czajny (ordynaryjny), sejm nadzwyczajny (ekstraordynaryjny), sejm konwokacyjny, sejm elekcyjny – omawia rolę po-staci: Jana Olbrach-ta, Władysława Si-cioskiego, Stefana Batorego – zna datę uchwale-nia Artykułów hen-rykowskich (1573 r.) – prezentuje oko-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: konstytu-cja, rugi poselskie, Trybunał Koronny, Trybunał Litewski, interreks – prezentuje genezę polskiego parlamen-taryzmu – tłumaczy wpływ konstytucji Nihil novi na funkcjonowanie polskiego parlamen-taryzmu – omawia kompe-tencje szlacheckich sądów ziemskich – przedstawia rolę,

Uczeo: – porównuje organi-zację parlamentu angielskiego i sejmu walnego w Rzeczy-pospolitej – ocenia skutki sto-sowania przez szlachtę liberum veto.

Uczeo: – porównuje oraz ocenia uprawnie-nia parlamentów: francuskiego, an-gielskiego i Rze-czypospolitej.

liczności zwołania pierwszego sejmu – wymienia i opisuje poszczególne etapy prac sejmu walnego – wymienia rodzaje sejmów – tłumaczy, w jaki sposób przywileje wpłynęły na potęgę polityczną szlachty.

uprawnienia oraz zasady funkcjono-wania sejmów kon-wokacyjnych i elek-cyjnych – wymienia rodzaje szlacheckich sejmi-ków ziemskich i pre-zentuje ich funkcje.

4. Szlachta i magnate-ria

1. Jak powstał stan szlachec-ki? 2. Przywileje szlacheckie 3. Rozwar-stwienie stanu szlacheckiego 4. Wzrost po-tęgi magnatów 5. Oligarchia magnacka

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: przywilej szlachecki, oligarchia magnacka – omawia rolę po-staci: Ludwika Wę-gierskiego, Włady-sława Jagiełły, Kazi-mierza Jagiellooczyka – zna daty nadania przywilejów: koszyc-kiego (1374 r.), jedl-nieosko-krakowskiego (1430–1433 r.), ce-rekwicko-nieszawskiego (1454 r.), radomskiego (1505 r.)

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: magnaci, średnia szlachta, infamia, banicja, klientelizm, latyfun-dium – omawia rolę po-staci: Jana Olbrach-ta, Aleksandra Ja-giellooczyka, Jana Kazimierza – zna daty nadania przywilejów: czerwioskiego (1422 r.), warckiego (1423 r.), piotrkowskiego (1496 r.) – wymienia posta-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: nobilita-cja, szlachta zagro-dowa (zaściankowa), „gołota”, herb, za-wołanie, ordynacja – omawia rolę po-staci: Janusza Ra-dziwiłła, Bogusława Radziwiłła – przedstawia przy-czyny i skutki roz-warstwienia stanu szlacheckiego – tłumaczy, w jakich okolicznościach szlachcic mógł utra-cid prawa obywatel-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu nowa magnateria – omawia rolę po-staci: Samuela Zbo-rowskiego, Hieroni-ma Radziejowskie-go, Krzysztofa Opa-lioskiego, Andrzeja Karola Grudzioskiego – przedstawia wpływ kryzysu w XVII w. na przemia-ny społeczne i poli-tyczne w Rzeczypo-spolitej – prezentuje wpływ przywilejów na rolę

Uczeo: – ocenia wpływ wzrostu potęgi magnatów na sy-tuację społeczną, gospodarczą i poli-tyczną Rzeczypo-spolitej – omawia i ocenia postawy magnate-rii wobec zagroże-nia paostwowości polskiej – ocenia wpływ oligarchii magnac-kiej na funkcjono-wanie paostwa polskiego.

– wymienia cechy charakterystyczne szlachty jako stanu społecznego – wymienia cechy charakterystyczne oligarchii magnac-kiej.

nowienia przywile-jów szlacheckich – przedstawia pro-ces kształtowania się stanu szlacheckiego – wymienia i charak-teryzuje warstwy stanu szlacheckiego – prezentuje przy-czyny, przejawy i skutki wzrostu potę-gi magnatów.

skie i jakie były tego skutki – prezentuje styl życia polskiej ma-gnaterii.

szlachty i króla w paostwie.

5. Z królem lub przeciw niemu

1. Konfedera-cje i rokosze 2. Rokosz Ze-brzydowskiego 3. Rokosz Lu-bomirskiego 4. W obronie kraju 5. Konfedera-cja targowicka

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: konfede-racja, rokosz, elekcja viritim, konfederacja barska, konfederacja targowicka – omawia rolę po-staci: Zygmunta I Starego, Zygmunta Augusta, Zygmunta III Wazy, Jana Kazi-mierza, Stanisława Augusta Poniatow-skiego – zna daty konfede-racji: barskiej (1768–1772 r.) i targowic-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: egzekucja praw i dóbr, rokosz Zebrzydowskiego, rokosz Lubomirskiego – omawia rolę po-staci: Mikołaja Ze-brzydowskiego, Je-rzego Sebastiana Lubomirskiego, Sta-nisława Szczęsnego Potockiego, Fran-ciszka Ksawerego Branickiego, Sewe-ryna Rzewuskiego – zna daty rokoszy: Zebrzydowskiego

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: elekcja vivente rege, „wojna kokosza”, konfede-racja tyszowiecka – omawia rolę po-staci: Jana Zamoj-skiego, Stefana Czarnieckiego – zna daty: „wojny kokoszej” (1537 r.), bitwy pod Guzowem (1607 r.), konfedera-cji tyszowieckiej (1655 r.), bitwy pod Mątwami (1666 r.) – wymienia przyczy-

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Stanisława Lanckorooskiego, Józefa Pułaskiego, Michała Krasioskiego – wyjaśnia, dlaczego rokosze i konfedera-cje miały destruk-cyjny wpływ na ży-cie polityczne w Rzeczypospolitej.

Uczeo: – ocenia postawy przywódców roko-szy – ocenia zjawisko oligarchizacji życia politycznego w Rzeczypospolitej – ocenia różne postawy polskiej szlachty wobec władzy królewskiej i racji stanu.

kiej (1792 r.) – tłumaczy, dlaczego targowica (konfede-racja targowicka) stała się symbolem zdrady narodowej.

(1606–1607 r.) i Lu-bomirskiego (1665–1666 r.) – wymienia cechy charakterystyczne konfederacji i roko-szy jako wyrazów szlacheckiego buntu – przedstawia przy-czyny, cele i skutki konfederacji: bar-skiej i targowickiej.

ny, cele i skutki „wojny kokoszej” – przedstawia przy-czyny, przebieg i skutki rokoszy: Ze-brzydowskiego oraz Lubomirskiego – prezentuje przy-czyny, cele i skutki konfederacji tyszo-wieckiej.

6. Polskie wzorce obywatela

1. Obywatel w Rzeczypo-spolitej Obojga Narodów 2. Propozycje reform ustro-jowych 3. Nowa kon-cepcja narodu

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu sarmatyzm – omawia rolę po-staci: Andrzeja Fry-cza Modrzewskiego, Piotra Skargi – zna datę wydania Konstytucji 3 maja (1791 r.) – przedstawia spo-łeczne i obywatel-skie idee A. Frycza Modrzewskiego – prezentuje założe-nia sarmatyzmu.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: „czarna procesja”, prawo o miastach – omawia rolę po-staci: Stanisława Leszczyoskiego, Sta-nisława Konarskiego, Stanisława Staszica, Jana Dekerta – zna daty: „czarnej procesji” (1789 r.), uchwalenia prawa o miastach (1791 r.) – tłumaczy, dlaczego termin obywatele początkowo dotyczył

Uczeo: – prezentuje wpływ reformacji na rozwój nowych idei spo-łecznych na ziemiach polskich – omawia przyczyny krytyki szlacheckiej idei „złotej wolno-ści” – wyjaśnia, na czym polegała nowa kon-cepcja narodu ukształtowana w XVIII w. – przedstawia ewo-lucję pojęcia obywa-tel na gruncie pol-

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Kallimacha, Biernata z Lublina, Jana Ostroroga – porównuje i oce-nia postulaty re-form: S. Leszczyo-skiego, S. Konar-skiego i S. Staszica – porównuje rozwa-żania na temat po-zycji obywatela w paostwie w polskiej i zachodnioeuropej-skiej publicystyce politycznej.

Uczeo: – ocenia XVIII-wieczne propozy-cje reform ustro-jowych – omawia i ocenia wpływ wydarzeo z przełomu XVIII i XIX w. na przemia-ny społeczne na ziemiach polskich.

jedynie przedstawi-cieli stanu szlachec-kiego – prezentuje XVIII-wieczne propozycje reform ustrojowych – przedstawia pro-ces nabywania praw przez mieszczan w XVIII w.

skim.

IV. Wiek rewolucji

1. Wielkie rewolucje

1. Dlaczego wybuchła rewolucja amerykaoska? 2. Wojna o niepodległośd 3. Wybuch rewolucji 4. Francja republiką 5. Terror jakobinów i upadek rewolucji

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: Deklara-cja niepodległości Stanów Zjednoczo-nych, Deklaracja praw człowieka i obywatela – omawia rolę po-staci: Jerzego Wa-szyngtona, Benjami-na Franklina – zna daty: wybuchu wojny o niepodle-głośd Stanów Zjed-noczonych (1774 r.), ogłoszenia Deklaracji niepodległości Sta-nów Zjednoczonych

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: Konstytu-cja Stanów Zjedno-czonych Ameryki, jakobini, przewrót termidoriaoski – omawia rolę po-staci: Tadeusza Ko-ściuszki, Kazimierza Pułaskiego, Ludwika XVI, Maximiliena de Robespierre’a – zna daty: uchwa-lenia Konstytucji Stanów Zjednoczo-nych Ameryki (1787 r.), ogłoszenia Fran-cji republiką (wrze-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: „bostoo-skie picie herbaty”, Zgromadzenie Naro-dowe, Konstytuanta, Zgromadzenie Pra-wodawcze (Legisla-tywa), Konwent Na-rodowy – omawia rolę po-staci: Thomasa Jeffersona, Johna Adamsa – zna daty: „bostoo-skiego picia herbaty” (1773 r.), bitwy pod Saratogą (1777 r.), bitwy pod Yorktown

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: san-kiuloci, I koalicja antyfrancuska, „konstytucja roku III” – omawia rolę po-staci: Thomasa Pa-ine’a, Marie Josepha de La Fayette’a, Wilhelma von Steu-bena – zna daty: bitwy pod Lexington (1775 r.), traktatu pokojo-wego, którego za-warcie zakooczyło wojnę o niepodle-

Uczeo: – ocenia wpływ Deklaracji praw człowieka i obywa-tela na współcze-sne prawa czło-wieka – ocenia wpływ rewolucji: amery-kaoskiej oraz fran-cuskiej na koncep-cje paostwa i pra-wa.

(4 lipca 1776 r.), zburzenia Bastylii (14 lipca 1789 r.), uchwalenia Deklara-cji praw człowieka i obywatela (26 sierp-nia 1789 r.) – przedstawia zasa-dy spisane w Dekla-racji praw człowieka i obywatela.

sieo 1792 r.), dojścia do władzy jakobinów (1793 r.), przewrotu termidoriaoskiego (lipiec 1794 r.) – wymienia bezpo-średnie przyczyny wojny kolonii angiel-skich o niepodle-głośd – prezentuje zasady ustrojowe Stanów Zjednoczonych Ame-ryki – omawia okoliczno-ści wybuchu rewolu-cji francuskiej – przedstawia sto-sunek społeczeo-stwa do rewolucji – wymienia główne etapy rewolucji francuskiej.

(1781 r.), zwołania Stanów Generalnych (1789 r.), uchwale-nia pierwszej konsty-tucji francuskiej (wrzesieo 1791 r.), egzekucji Ludwika XVI (styczeo 1793 r.), uchwalenia „konsty-tucji roku III” (1795 r.) – wskazuje na mapie obszary Francji, na których doszło do wystąpieo kontrre-wolucyjnych – opisuje przebieg wojny kolonii brytyj-skich w Ameryce Północnej o niepod-ległośd – prezentuje sytu-ację społeczno-ekonomiczną we Francji w XVIII w. – tłumaczy realne i symboliczne znacze-nie zdobycia Bastylii.

głośd Stanów Zjed-noczonych (1783 r.), wybuchu powstania w Wandei (1793 r.) – omawia relacje pomiędzy Wielką Brytanią a koloniami angielskimi w Ame-ryce Północnej – prezentuje losy Ludwika XVI w cza-sie rewolucji – przedstawia i oce-nia dyktatorskie rządy jakobinów.

2. Rewolu-cje spo-

1. Wiosna Ludów

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie

Uczeo: – wyjaśnia znacze-

Uczeo: – ocenia wpływ

łeczne 2. Sztuka w służbie rewolucji 3. Ideologia socjalistyczna 4. Rewolucja w Rosji w la-tach 1905–1907 5. Rok 1917 w Rosji

terminów: Wiosna Ludów, rewolucja lutowa, rewolucja październikowa – omawia rolę po-staci: Karola Marksa, Fryderyka Engelsa, Włodzimierza Lenina – zna daty: Wiosny Ludów (1848–1849 r.), rewolucji lutowej w Rosji (marzec 1917 r.), rewolucji październikowej (listopad 1917 r.) – wymienia przyczy-ny i skutki Wiosny Ludów – prezentuje przy-czyny oraz skutki rewolucji: lutowej i październikowej w Rosji.

terminów: rewolucja przemysłowa, socja-lizm, komunizm, socjalizm naukowy – omawia rolę po-staci: Giuseppe Ga-ribaldiego, Ludwika Napoleona Bonapar-tego, Franciszka Jó-zefa I – zna daty rewolucji: we Francji i w Belgii (1830 r.), a także w Rosji (1905–1907 r.) – wskazuje na mapie kraje, w których do-szło do rewolucji w 1830 r. i wystąpieo Wiosny Ludów – omawia społeczne skutki rewolucji przemysłowej i ich wpływ na rozwój nowych ideologii – przedstawia zało-żenia socjalizmu, socjalizmu utopijne-go i komunizmu – wymienia przyczy-ny i skutki rewolucji

terminów: socjalizm utopijny, Manifest komunistyczny, re-wizjonizm, refor-mizm – omawia rolę po-staci: Giuseppe Mazziniego, Mikoła-ja II, Piotra Stołypina – zna daty wybuchu Wiosny Ludów: w paostwach włoskich (styczeo 1848 r.), we Francji (luty 1848 r.), w paostwach nie-mieckich i Austrii (luty 1848 r.) – wymienia przyczy-ny oraz skutki rewo-lucji: we Francji i w Belgii w 1830 r. – prezentuje prze-bieg Wiosny Ludów: we Francji, w pao-stwach włoskich, niemieckich i Austrii – przedstawia oko-liczności, które wpłynęły na ukształ-towanie się rewizjo-

nie terminów: mien-szewicy, bolszewicy, Manifest paździer-nikowy – omawia rolę po-staci: Karola X, Lu-dwika Filipa, Kle-mensa von Metter-nicha, Ferdynanda I – zna daty: pokoju w Brześciu Litewskim (marzec 1918 r.), zamordowania cara Mikołaja II i jego rodziny (lipiec 1918 r.) – tłumaczy, jaką rolę odgrywała sztuka w czasach rewolucji – porównuje rewo-lucyjny terror jako-binów i bolszewików – przedstawia zna-czenie XIX-wiecznych rewolucji dla demokratyzacji życia w Europie.

rewolucji na sztukę – ocenia cele i sku-tecznośd reformi-zmu – ocenia wpływ ideologii demokra-tycznej i socjali-stycznej na ruchy rewolucyjne – ocenia rządzy bolszewików w Rosji.

w Rosji z lat 1905–1907 – prezentuje rządy bolszewików w Ro-sji.

nizmu i reformizmu.

3. Społe-czeostwo bez pao-stwa

1. Początki anarchizmu 2. Anarchizm czy komu-nizm? 3. Anarchizm w XX wieku 4. Anarchiści na ziemiach polskich 5. Anarchiści współcześnie

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu anarchizm – omawia rolę po-staci: Michaiła Ba-kunina, Piotra Kro-potkina – wymienia przyczy-ny ukształtowania się anarchizmu – przedstawia me-tody działania anar-chistów.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu antygloba-lizm – omawia rolę po-staci: Pierre’a Prou-dhona, Edwarda Abramowskiego – przedstawia ide-ologiczne podstawy anarchizmu – omawia działal-nośd anarchistów na ziemiach polskich – prezentuje przy-czyny rozwinięcia się doktryny anarchi-stycznej w drugiej połowie XIX w.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: anarcho-komunizm, anarcho-syndykalizm, związki zawodowe – omawia rolę po-staci Williama God-wina – wyjaśnia, za jakim modelem organizacji społeczeostwa opo-wiadał się Pierre Proudhon – wskazuje główną przyczynę sporu pomiędzy anarchi-stami a komunista-mi.

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Luigiego Lu-cheniego, Leona Czolgosza, Jeana Jacques’a Élisée Reclusa – przedstawia wpływ anarchosyn-dykalizmu na dzia-łalnośd związków zawodowych w Hiszpanii i Stanach Zjednoczonych – prezentuje i oce-nia wpływ anarchi-zmu na współczesne subkultury młodzie-żowe oraz ruch an-tyglobalistyczny.

Uczeo: – ocenia stosunek anarchistów do paostwa i władzy.

4. Komuna Paryska

1. Powstanie III Republiki Francuskiej 2. Okoliczności proklamowa-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu Komuna Paryska – zna okres walk

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: Rada Komuny, komunar-dzi

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu Międzyna-rodówka – omawia rolę po-

Uczeo: – omawia rolę po-staci Léona Gam-betty – przedstawia rolę

Uczeo: – ocenia znaczenie walk Komuny Pa-ryskiej dla XIX-wiecznego ruchu

nia Komuny Paryskiej 3. Upadek Ko-muny Paryskiej 4. Represje wobec komu-nardów 5. Kobiety we francuskich rewolucjach

Komuny Paryskiej (18 marca – 18 maja 1871 r.) – przedstawia cele i skutki walk Komuny Paryskiej.

– omawia rolę po-staci Jarosława Dą-browskiego – zna daty: powsta-nia III Republiki Francuskiej (wrze-sieo 1870 r.), wojny francusko-pruskiej (1870–1871 r.) – przedstawia przy-czyny walk Komuny Paryskiej – prezentuje działal-nośd Rady Komuny – wymienia przyczy-ny upadku Komuny Paryskiej.

staci: Napoleona III, Louisa Adolphe’a Thiersa, Floriana Trawioskiego, Wale-rego Wróblewskiego – zna daty: klęski Francuzów pod Se-danem (wrzesieo 1870 r.), zawarcia traktatu pokojowego w Wersalu (maj 1871 r.) – przedstawia wpływ wojny francusko-pruskiej na walki Komuny Paryskiej – tłumaczy, dlaczego w walkach Komuny Paryskiej brali udział Polacy.

kobiet w rewolu-cjach francuskich.

rewolucyjnego.

V. Ku demokratycznej Rzeczypospolitej

1. Obywa-tele odro-dzonej Rzeczypo-spolitej

1. Odbudowa paostwowości 2. Powszechne prawo wybor-cze 3. Od demo-kracji do sana-cji 4. Wybory

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: konstytu-cja marcowa, kon-stytucja kwietniowa – omawia rolę po-staci Józefa Piłsud-skiego – zna daty: ogłosze-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu sanacja – omawia rolę po-staci Jędrzeja Mora-czewskiego – zna datę przewro-tu majowego (1926 r.)

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: wybory brzeskie, proces brzeski, „getto ław-kowe”, strajk rolny – zna daty: powoła-nia rządu J. Mora-czewskiego (listopad

Uczeo: – omawia rolę po-staci Zofii Mora-czewskiej – zna datę strajku powszechnego w Krakowie (1923 r.) – przedstawia i oce-nia politykę II Rze-

Uczeo: – porównuje oraz ocenia zakres praw obywatelskich w konstytucjach: marcowej i kwiet-niowej.

brzeskie 5. Prawa oby-watelskie w konstytucjach II Rzeczypo-spolitej 6. Konflikty społeczne w II Rzeczypospoli-tej 7. Konflikty narodowo-ściowe w II Rzeczypospoli-tej

nia niepodległości przez Polskę (11 li-stopada 1918 r.), uchwalenia konsty-tucji: marcowej (1921 r.) i kwietnio-wej (1935 r.) – przedstawia ustrój polityczny II Rzeczy-pospolitej ustano-wiony w konstytu-cjach: marcowej i kwietniowej.

– wskazuje na mapie tereny zwartego osadnictwa mniej-szości narodowych w II Rzeczypospolitej – przedstawia po-czątki kształtowania się II Rzeczypospoli-tej – prezentuje zakres praw obywatelskich w konstytucjach: marcowej i kwiet-niowej – opisuje wielonaro-dową strukturę spo-łeczną II Rzeczypo-spolitej.

1918 r.), pierwszych wyborów do sejmu w II Rzeczypospolitej (styczeo 1919 r.), wyborów brzeskich (1930 r.), procesu brzeskiego (1931–1932 r.) – tłumaczy, na czym polegał demokra-tyczny charakter II Rzeczypospolitej na początku jej istnienia – omawia okoliczno-ści zamachu majo-wego.

czypospolitej wobec mniejszości naro-dowych.

2. Władza i społe-czeostwo w PRL

1. Komuni-styczne władze w Polsce do 1956 roku 2. Wydarzenia poznaoskie i odwilż paź-dziernikowa 3. Jak powstała opozycja? 4. Marzec ’68 5. Grudzieo ’70

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: poznaoski Czerwiec, wydarze-nia marcowe, Gru-dzieo ’70 – omawia rolę po-staci: Bolesława Bie-ruta, Władysława Gomułki, Edwarda Gierka – zna daty: uchwa-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: Polska Zjednoczona Partia Robotnicza, kult jed-nostki, odwilż paź-dziernikowa – omawia rolę po-staci: Stanisława Mikołajczyka, kard. Stefana Wyszyoskie-go, Jacka Kuronia,

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: Tymcza-sowy Rząd Jedności Narodowej, „mała stabilizacja”, „party-zanci”, czarny czwar-tek – omawia rolę po-staci: Józefa Różao-skiego, Józefa Cy-rankiewicza

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Antoniego Słonimskiego, Mie-czysława Moczara, Karola Modzelew-skiego – zna daty: powoła-nia W. Gomułki na stanowisko I sekre-tarza KC PZPR (paź-dziernik 1956 r.),

Uczeo: – ocenia politykę PZPR wobec społe-czeostwa.

lenia Konstytucji Polskiej Rzeczypo-spolitej Ludowej (1952 r.), poznao-skiego Czerwca (28–30 czerwca 1956 r.), wydarzeo marco-wych (1968 r.), wy-stąpieo grudniowych na Wybrzeżu (1970 r.) – przedstawia skutki przejęcia władzy w Polsce przez komu-nistów.

Adama Michnika – zna daty: powsta-nia Polskiej Zjedno-czonej Partii Robot-niczej (1948 r.), od-wilży październiko-wej (1956–1957 r.) – przedstawia przy-czyny, przebieg i skutki poznaoskiego Czerwca – omawia przyczyny, przebieg i skutki Marca ’68 – prezentuje przy-czyny, przebieg i skutki wystąpieo na Wybrzeżu z grudnia 1970 r.

– zna daty: utworze-nia Tymczasowego Rządu Jedności Na-rodowej (1945 r.), przeprowadzenia referendum ludo-wego (1946 r.), uchwalenia „małej konstytucji” (1947 r.), czarnego czwart-ku w Gdyni (17 grudnia 1970 r.) – prezentuje stosu-nek władz komuni-stycznych do społe-czeostwa – wymienia cele ko-munistycznej propa-gandy – omawia odwilż październikową i „małą stabilizację” z czasów rządów W. Gomułki – przedstawia oko-liczności powstania opozycji antykomu-nistycznej.

powstania Listu 34 (1964 r.) – prezentuje proces przejmowania wła-dzy przez komuni-stów w powojennej Polsce – przedstawia pro-ces formowania się opozycji w powo-jennej Polsce.

3. Opozycja polityczna

1. Początki opozycji

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie

Uczeo: – omawia rolę po-

Uczeo: – ocenia rolę orga-

w PRL 2. O wolne związki zawo-dowe 3. Rozprawa z opozycją 4. Dalsza walka o demokrację

terminów: Komitet Obrony Robotników, postulaty sierpnio-we, Niezależny Sa-morządny Związek Zawodowy „Solidar-nośd”, Okrągły Stół – omawia rolę po-staci: Edwarda Gier-ka, Lecha Wałęsy, kard. Karola Wojtyły, gen. Wojciecha Jaru-zelskiego – zna daty: wyboru kard. K. Wojtyły na papieża (1978 r.), strajku w Stoczni Gdaoskiej (14–31 sierpnia 1980 r.), wprowadzenia stanu wojennego (13 grudnia 1981 r.) – przedstawia przy-czyny i skutki wyda-rzeo z sierpnia 1980 r.

terminów: Służba Bezpieczeostwa, Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, Wojskowa Rada Ocalenia Narodowe-go – omawia rolę po-staci: Jacka Kuronia, ks. Jerzego Popie-łuszki – zna daty: strajków czerwcowych (1976 r.), powstania KOR (1976 r.), ogłoszenia postulatów sierp-niowych (17 sierpnia 1980 r.), podpisania porozumieo w Gdaosku (31 sierpnia 1980 r.), utworzenia NSZZ „Solidarnośd” (wrzesieo 1980 r.), pacyfikacji górników z kopalni Wujek (16 grudnia 1981 r.), obrad Okrągłego Stołu (6 lutego – 5 kwietnia 1989 r.) – wymienia cele i

terminów: Studencki Komitet Solidarno-ści, Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Wolne Związki Zawodowe – omawia rolę po-staci: Antoniego Macierewicza, Stani-sława Pyjasa, Anny Walentynowicz, Grzegorza Przemyka – zna daty: założenia WZZ (1978 r.), pierwszej pielgrzym-ki Jana Pawła II do ojczyzny (1979 r.), podpisania porozu-mieo w Szczecinie (30 sierpnia 1980 r.), zniesienia stanu wo-jennego (22 lipca 1983 r.) – przedstawia oko-liczności powstawa-nia organizacji opo-zycyjnych w latach 70. XX w. – opisuje wpływ problemów życia

staci: Jerzego An-drzejewskiego, Edwarda Lipioskie-go, ks. Jana Ziei, Jana Józefa Lipskie-go, Kazimierza Świ-tonia, Andrzeja Gwiazdy, Krzysztofa Wyszkowskiego, Antoniego Sokołow-skiego, Bogdana Borusewicza, An-drzeja Kołodzieja – zna daty powsta-nia: Studenckiego Komitetu Solidarno-ści (1977 r.) i ROP-CiO (1977 r.) – przedstawia rolę Kościoła w walce z władzami komuni-stycznymi – opisuje postawy społeczeostwa pol-skiego wobec poli-tyki władz komuni-stycznych.

nizacji opozycyj-nych w walce o demokratyzację paostwa polskiego.

przedstawia charak-ter działalności KOR – omawia postulaty wysunięte przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy – przedstawia oko-liczności wprowa-dzenia stanu wojen-nego w Polsce – prezentuje oko-liczności zwołania obrad Okrągłego Stołu i decyzje poli-tyczne ich uczestni-ków.

codziennego w epo-ce E. Gierka na sto-sunek społeczeo-stwa do władz PRL – wymienia nazwy organizacji opozy-cyjnych działających w PRL w latach 70. i 80. XX w.

4. Między utopią a antyutopią

1. Wizje ideal-nego świata 2. Utopia w myśli politycz-nej 3. Antyutopia 4. Antyutopie w kinie 5. Eugenika – realizacja an-tyutopii

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: utopia, antyutopia – przedstawia przy-czyny oraz sposoby wykorzystywania idei eugenicznych w XIX i XX w.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: socjalizm utopijny, eugenika – omawia rolę po-staci: Aldousa Huxleya, George’a Orwella, Stanisława Lema – wymienia przykła-dy antyutopii (lite-rackich i filmowych) – przedstawia cechy charakterystyczne

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Platona, Tho-masa More’a, Tom-masa Campanelli, Francisa Bacona, Ignacego Krasickie-go, Roberta Owena, Janusza Zajdla, Fran-cisa Galtona – przedstawia wizje idealnego paostwa tworzone na prze-strzeni dziejów

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Louisa Augu-ste’a Blanqui, Hen-riego de Saint-Simona, Charles’a Fouriera, Jeana-Baptiste’a Godina – przedstawia zna-czenie idei utopij-nych w myśli poli-tycznej – wyjaśnia, dlaczego stosowanie zasad

Uczeo: – ocenia aktualny stopieo rozwoju technologii i nauki w kontekście za-grożenia powsta-niem świata przy-pominającego ten przedstawiony w antyutopiach.

antyutopii (literac-kich i filmowych) – porównuje utopie i antyutopie.

– wyjaśnia przyczyny ukształtowania się antyutopii.

eugeniki stanowi zagrożenie dla de-mokracji oraz praw człowieka.

Historia i społeczeostwo. Wojna i wojskowośd

Temat lekcji

Zagadnienia Wymagania na poszczególne oceny

dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca

I. Od falangi do legionu

1. Wojny w starożytnej Grecji

1. Konflikty w antycznej Gre-cji 2. Jak były zor-ganizowane armie greckie? 3. Zmagania Greków z Per-sami 4. Wojna pelo-poneska

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: hoplita, falanga – omawia rolę po-staci: Miltiadesa, Temistoklesa, Leoni-dasa – zna daty bitew: pod Maratonem (490 r. p.n.e.), w wąwozie Termopile (480 r. p.n.e.), pod Salaminą (480 r. p.n.e.) – przedstawia obo-wiązujące w świecie greckim zasady po-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu Związek Hellenów – omawia rolę po-staci: Dariusza I Wielkiego, Kserksesa – zna daty: powsta-nia jooskiego (499–494 r. p.n.e.), bitwy pod Platejami (479 r. p.n.e.), utworzenia Związku Morskiego (478 r. p.n.e.), wojny peloponeskiej (431–404 r. p.n.e.) – przedstawia trady-cje militarne polis

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu Nieśmier-telni – omawia rolę po-staci Cyrusa II Wiel-kiego – zna daty: wyprawy wojsk Dariusza I Wielkiego na Grecję (492 r. p.n.e.), wy-prawy armii Kserkse-sa (480 r. p.n.e.), bitwy pod Mykale (479 r. p.n.e.) – wskazuje na mapie zasięg imperium perskiego, obszary

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu szyk skośny – omawia rolę po-staci Epaminondasa – zna daty: bitwy u ujścia Ajgospotamoj (405 r. p.n.e.), oblę-żenia Aten (404 r. p.n.e.), bitwy pod Leuktrami (371 r. p.n.e.) – opisuje przebieg bitwy pod Platejami – wyjaśnia okolicz-ności i skutki hege-monii Aten po woj-nach z Persją

Uczeo: – ocenia na wy-branych przykła-dach strategiczne aspekty starożyt-nych bitew.

stępowania w trak-cie wojen.

spartaoskiej – omawia organiza-cję armii greckiej – prezentuje przy-czyny wojen grecko-perskich i opisuje ich przebieg – wymienia czynniki decydujące o potę-dze militarnej Sparty i Aten – podaje zalety i wady wykorzysty-wania falangi.

objęte powstaniem jooskim i miejsca bitew stoczonych w trakcie wojen grec-ko-perskich – opisuje sposób wykorzystywania falangi podczas walki – omawia przebieg bitew: pod Marato-nem i Termopilami – opisuje przebieg wojny peloponeskiej – tłumaczy, czym była „wyprawa dzie-sięciu tysięcy”.

– przedstawia oko-liczności upadku hegemonii Sparty w świecie greckim – tłumaczy, na czym polegała przewaga szyku skośnego nad tradycyjnym usta-wieniem falangi.

2. Impe-rium Alek-sandra Wielkiego

1. Podporząd-kowanie Grecji 2. Podboje Aleksandra Wielkiego 3. Strategia władcy wobec podbitych ob-szarów 4. Rozpad im-perium Alek-sandra

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu kultura hel-lenistyczna – omawia rolę po-staci Aleksandra III Wielkiego – zna daty bitew: nad Granikiem (334 r. p.n.e.), pod Issos (333 r. p.n.e.), pod Gaugamelą (331 r. p.n.e.) – wymienia przyczy-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu diadocho-wie – omawia rolę po-staci: Filipa II Mace-dooskiego, Dariusza III – zna daty: bitwy pod Cheroneją (338 r. p.n.e.), podboju imperium perskiego przez Aleksandra Wielkiego (334–331

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: hetajro-wie, falanga mace-dooska – zna daty: zdoby-wania przez Filipa II Macedooskiego he-gemonii w Grecji (359–336 r. p.n.e.), podboju wschodnich prowincji Persji przez Aleksandra Wielkiego (330–327

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Kassandra, Lizymacha, Ptole-meusza I Sotera, Antygona I Jedno-okiego, Seleukosa I Nikatora – opisuje przebieg i skutki bitwy pod Cheroneją, ocenia jej znaczenie – przedstawia i oce-nia sposób stłumie-

Uczeo: – ocenia postawę Aleksandra Wiel-kiego w bitwie nad Granikiem – porównuje i ocenia postawy Aleksandra Wiel-kiego oraz Dariu-sza III w bitwach: pod Issos i Gau-gamelą – porównuje tak-tyki: Aleksandra

ny sukcesów Alek-sandra Wielkiego podczas podboju Persji.

r. p.n.e.), śmierci Aleksandra (323 r. p.n.e.) – wskazuje na mapie miejsca najwięk-szych bitew wojsk Aleksandra z Persa-mi – prezentuje oko-liczności sięgnięcia po hegemonię w świecie greckim przez Macedonię – omawia przebieg wyprawy armii Alek-sandra Wielkiego przeciwko Persom.

r. p.n.e.), wyprawy wojsk Aleksandra Wielkiego do Indii (327–325 r. p.n.e.), wojen diadochów (321–281 r. p.n.e.) – wskazuje na mapie miejsca najwięk-szych bitew wojsk Aleksandra z Persa-mi – tłumaczy, co decy-dowało o zwycię-stwach sił macedoo-skich w starciach z innymi armiami – omawia przebieg bitwy pod Issos – opisuje przebieg i skutki bitwy pod Gaugamelą – przedstawia losy imperium macedoo-skiego po śmierci Aleksandra Wielkie-go.

nia przez Aleksandra buntu Greków – charakteryzuje i ocenia politykę Alek-sandra Wielkiego wobec podbitych ludów.

Wielkiego w bi-twie pod Gauga-melą oraz Epami-nondasa w starciu pod Leuktrami.

3. Ekspan-sja Rzymu w czasach republiki

1. Jak doszło do podboju Italii? 2. I wojna pu-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu legion – omawia rolę po-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: ekwici, manipuł

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu abordaż – omawia rolę po-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: velites, hastati, triarii, szyk

Uczeo: – omawia i ocenia zastosowanie w praktyce zasad:

nicka 3. II i III wojna punicka 4. Dalsza eks-pansja rzymska i jej skutki

staci Hannibala Bar-kasa – zna daty: I wojny punickiej (264–241 r. p.n.e.), II wojny pu-nickiej (218–201 r. p.n.e.), III wojny pu-nickiej (149–146 r. p.n.e.) – prezentuje przy-czyny i skutki rywali-zacji rzymsko-kartagioskiej.

– omawia rolę po-staci Gajusza Mariu-sza – zna daty: zakoo-czenia podboju Italii przez Rzymian (264 r. p.n.e.), bitwy pod Kannami (216 r. p.n.e.), bitwy pod Zamą (202 r. p.n.e.) – wskazuje na mapie tereny zdobyte przez Rzymian w wyniku wojen punickich – opisuje organizację armii rzymskiej – porównuje uzbro-jenie legionisty rzymskiego i hoplity greckiego – tłumaczy, dlaczego Rzymianie zyskali przewagę nad Karta-gioczykami podczas walk na morzu – prezentuje naj-ważniejsze etapy rzymskiej ekspansji terytorialnej w okre-sie republiki

staci: Pyrrusa, Scy-piona Afrykaoskiego Starszego – zna daty: zdobycia Tarentu (272 r. p.n.e.), bitwy pod Mylae (260 r. p.n.e.), bitwy koło przylądka Eknomos (256 r. p.n.e.), bitwy nad Trebbią (218 r. p.n.e.), bitwy nad Jeziorem Trazymeo-skim (217 r. p.n.e.) – wskazuje na mapie etapy ekspansji tery-torialnej Rzymu – omawia przyczyny i przebieg ekspansji terytorialnej Rzymu na Półwyspie Ape-nioskim oraz etapy podboju Italii przez Rzymian – przedstawia oko-liczności powstania floty rzymskiej i spo-soby jej walki – opisuje przebieg i skutki wojen punic-

„żółw”, szyk manipu-larny – zna daty: sojuszu Rzymu z miastami latyoskimi (493 r. p.n.e.), najazdu Ga-lów na Rzym (390 r. p.n.e.), zdobycia przez Rzymian No-wej Kartaginy w Hiszpanii (209 r. p.n.e.) – wskazuje na mapie szlak wojsk kartagio-skich podczas II woj-ny punickiej – tłumaczy zależnośd między pozycją spo-łeczną i majątkową obywateli rzymskich a rodzajem ich służ-by w armii – omawia rodzaje szyków w armii rzymskiej – wyjaśnia znaczenie rzymskich zasad: Divide et impera; Si vis pacem, para bel-lum.

Divide et impera; Si vis pacem, para bellum – ocenia wpływ różnych formacji zbrojnych na przebieg bitew na przykładzie starcia pod Kannami.

– przedstawia przy-czyny i skutki reform wojskowych wpro-wadzonych przez Gajusza Mariusza – omawia zmiany zachodzące w armii rzymskiej w okresie republiki.

kich – prezentuje prze-bieg bitwy pod Kan-nami i zastosowaną w jej trakcie strate-gię Kartagioczyków – przybliża przebieg bitwy pod Zamą i zastosowaną w jej trakcie strategię Rzymian.

4. Juliusz Cezar i Im-perium Rzymskie

1. Kryzys re-publiki i pod-bój Galii 2. Wojny do-mowe u schył-ku republiki 3. Idea pax Romana i jej znaczenie

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu gladiator – omawia rolę po-staci: Juliusza Ceza-ra, Spartakusa, Oktawiana Augusta – zna daty: zawiąza-nia I triumwiratu (60 r. p.n.e.), powstania Spartakusa (73–71 r. p.n.e.), zawiązania II triumwiratu (43 r. p.n.e.), bitwy pod Akcjum (31 r. p.n.e.) – przedstawia rolę gladiatorów w staro-żytnym Rzymie – omawia okoliczno-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: triumwi-rat, „pokój rzymski” (pax Romana), limes – omawia rolę po-staci: Gnejusza Pompejusza, Marka Antoniusza – zna daty: wojny galijskiej (58–51 r. p.n.e.), wojny Cezara z Pompejuszem (49–45 r. p.n.e.), bitwy pod Farsalos (48 r. p.n.e.), zabójstwa Cezara (44 r. p.n.e.), ogłoszenia „pokoju rzymskiego” (27 r.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu liktor – omawia rolę po-staci: Lucjusza Kor-nelisza Sulli, Marka Krassusa, Wercynge-toryksa, Kleopatry VII, Lepidusa, Marka Aureliusza, Trajana, Hadriana – zna daty: dyktatury Sulli (82–79 r. p.n.e.), powstania Wercyngetoryksa (53–52 r. p.n.e.), bitwy pod Alezją (52 r. p.n.e.), bitwy pod Filippi (42 r. p.n.e.),

Uczeo: – zna daty: ostatecz-nego podboju Galii przez wojska Cezara (51 r. p.n.e.), wkro-czenia armii Cezara do Italii (49 r. p.n.e.), bitwy pod Dyrra-chium (48 r. p.n.e.) – omawia strategię Juliusza Cezara wy-korzystaną w trakcie oblężenia Alezji – wyjaśnia wpływ zmian wprowadzo-nych w armii rzym-skiej w I i II w. n.e. na życie społeczne w paostwie.

Uczeo: – ocenia politycz-ne oraz militarne skutki rywalizacji wybitnych wo-dzów na przykła-dzie Juliusza Ceza-ra i Gnejusza Pompejusza – ocenia strategię bitewną Juliusza Cezara na wybra-nych przykładach.

ści przejęcia władzy w Rzymie przez Ju-liusza Cezara – tłumaczy, dlaczego wojska Juliusza Ce-zara odnosiły zwy-cięstwa w starciach z mającymi nad nimi przewagę liczebną siłami przeciwników.

p.n.e.) – przedstawia prze-bieg i skutki wojny galijskiej – wyjaśnia, jakie korzyści i straty przynosiła surowa dyscyplina wprowa-dzona w legionach rzymskich – tłumaczy, na czym polegała idea pax Romana, wymienia skutki jej wprowa-dzenia w Imperium Rzymskim.

wojny Oktawiana z Markiem Antoniu-szem (32–31 r. p.n.e.) – tłumaczy, w jakich okolicznościach Lu-cjusz Korneliusz Sulla wprowadził w Rzy-mie dyktaturę – omawia przebieg wojny między Juliu-szem Cezarem a Pompejuszem – przedstawia takty-kę wykorzystaną przez Juliusza Cezara w trakcie bitwy pod Farsalos – prezentuje zmiany, które wprowadzono w armii rzymskiej w I i II w. n.e. – wyjaśnia rolę rzymskiego limesu w podziale starożytne-go świata na „cywili-zowany” i „barba-rzyoski”.

II. Czasy rycerskie

1. Od dru- 1. Europa Za- Uczeo: Uczeo: Uczeo: Uczeo: Uczeo:

żyny ksią-żęcej do rycerstwa

chodnia na początku śre-dniowiecza 2. Armia Fran-ków 3. Drużyny książęce w Polsce 4. Początki rycerstwa w Europie Za-chodniej i Pol-sce

– wyjaśnia znaczenie terminów: rycer-stwo, drużyna – omawia rolę po-staci: Mieszka I, Ka-rola Wielkiego – zna datę bitwy pod Cedynią (972 r.) – przedstawia orga-nizację wojsk w pao-stwie piastowskim.

– wyjaśnia znaczenie terminów: pancerni, pospolite ruszenie – omawia rolę po-staci Karola Młota – zna datę bitwy pod Poitiers (732 r.) – przedstawia zna-czenie bitwy pod Poitiers – opisuje zmiany wprowadzone w armii frankijskiej w czasach panowania Karola Wielkiego – prezentuje rolę, organizację i sposób finansowania druży-ny Mieszka I – omawia przebieg i znaczenie bitwy pod Cedynią – tłumaczy, dlaczego władcy zrezygnowali ze stałych drużyn i nadawali ziemię w zamian za służbę wojskową.

– wyjaśnia znaczenie terminów: tarczow-nicy, legendy artu-riaoskie – przedstawia przy-czyny i przejawy upadku znaczenia armii rzymskiej – omawia sytuację militarną w Europie Zachodniej na po-czątku średniowie-cza – prezentuje organi-zację i sposób walki armii Franków – opisuje relacje między władcami piastowskimi a dru-żynnikami – wymienia wady i zalety rezygnacji władców ze stałych drużyn na rzecz nadawania ziemi w zamian za służbę wojskową – omawia proces kształtowania się rycerstwa i znacze-

– opisuje proces rezygnacji z drużyny książęcej na zie-miach polskich w średniowieczu – podaje przykłady wpływu symboliki przekazów arturiao-skich na średnio-wieczne legendy polskie – przedstawia zwią-zek pomiędzy wprowadzeniem systemu lennego a zmianami w organi-zacji średniowiecz-nych armii.

– ocenia walory militarne drużyny książęcej w pao-stwie piastowskim.

nie tego nowego stanu w monarchii polskiej – przytacza legendy arturiaoskie.

2. Etos ry-cerski

1. Kształtowa-nie się rycer-stwa 2. Wyprawy krzyżowe i zakony rycer-skie 3. Herby i tur-nieje 4. Rycerstwo w kulturze

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: herb, turniej, kultura ry-cerska – zna daty: I wypra-wy krzyżowej (1096–1099 r.), IV wyprawy krzyżowej (1202–1204 r.), zdobycia Akki przez wojska tureckie (1291 r.) – wyszczególnia elementy obyczajo-wości rycerskiej – wymienia cnoty rycerskie.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: etos ry-cerski, zakon rycer-ski – omawia rolę po-staci Urbana II – zna daty: zdobycia Jerozolimy i utwo-rzenia Królestwa Jerozolimskiego (1099 r.), utworzenia zakonu krzyżackiego (1191 r.), upadku cesarstwa łacioskie-go (1261 r.) – wymienia cechy charakterystyczne etosu rycerskiego – analizuje elementy obyczajowości rycer-skiej w średniowie-czu – tłumaczy, jaką rolę odgrywały w śre-

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Gotfryda z Bouillon, Saladyna – zna daty: wezwa-nia chrześcijan przez Urbana II do rozpo-częcia krucjat (1095 r.), II wyprawy krzy-żowej (1147–1149 r.), III wyprawy krzy-żowej (1189–1192 r.), V wyprawy krzy-żowej (1217–1221 r.), VI wyprawy krzy-żowej (1248–1254 r.), VII wyprawy krzyżowej (1270 r.) – przedstawia pro-ces kształtowania się rycerstwa – podaje przykłady nieprzestrzegania etosu rycerskiego w średniowieczu

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Konrada III, Ludwika VII, Fryde-ryka Barbarossy, Filipa II Augusta, Ryszarda Lwie Serce, Baldwina I, Frydery-ka II Hohenstaufa, Ludwika IX Świętego – przedstawia i oce-nia znaczenie wy-praw krzyżowych dla Europy – porównuje turnie-jowe i bitewne wy-posażenie rycerzy.

Uczeo: – ocenia wpływ wypraw krzyżo-wych na kształto-wanie się rycer-stwa europejskie-go – omawia i ocenia wpływ średnio-wiecznego etosu rycerskiego na obyczajowośd i kulturę w następ-nych epokach.

dniowieczu zamki rycerskie.

– prezentuje etapy i skutki wypraw krzy-żowych – analizuje zmiany uzbrojenia rycerstwa w średniowieczu.

3. Wojny sprawie-dliwe i nie-sprawie-dliwe

1. Początki polskiego ry-cerstwa 2. Konflikt z zakonem krzy-żackim 3. Sobór w Konstancji 4. Klęska zako-nu krzyżackie-go

Uczeo: – omawia rolę po-staci Konrada Ma-zowieckiego – zna daty: sprowa-dzenia Krzyżaków do Polski (1226 r.), wielkiej wojny z za-konem krzyżackim (1409–1411 r.), bi-twy pod Grunwal-dem (15 lipca 1410 r.), wojny trzynasto-letniej (1454–1466 r.), hołdu pruskiego (1525 r.) – opisuje okoliczno-ści sprowadzenia Krzyżaków do Polski.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: wojna sprawiedliwa, wojna niesprawiedliwa – omawia rolę po-staci: Władysława Łokietka, Kazimierza Wielkiego, Włady-sława Jagiełły, Kazi-mierza Jagiellooczy-ka, Zygmunta I Sta-rego, Albrechta Ho-henzollerna – zna daty: zajęcia Pomorza Gdaoskie-go przez Krzyżaków (1308–1309 r.), bi-twy pod Płowcami (1331 r.), pokoju w Kaliszu (1343 r.), I pokoju toruoskiego (1411 r.), II pokoju toruoskiego (1466 r.)

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Zawiszy Czar-nego z Garbowa, Pawła Włodkowica – zna daty: soboru w Konstancji (1414–1418 r.), powstania antykrzyżackiego w Prusach (1454 r.), bitwy pod Chojni-cami (1454 r.), ostatniej wojny z Krzyżakami (1519–1521 r.) – wskazuje na mapie kierunki działao wojsk polsko-litewskich i krzyżac-kich w czasie wielkiej wojny z zakonem oraz zmiany teryto-rialne będące na-stępstwami zawarcia

Uczeo: – zna datę utworze-nia Związku Pruskie-go (1440 r.) – wyjaśnia znacze-nie poglądów reli-gijnych i politycz-nych dla definiowa-nia wojen: sprawie-dliwych i niespra-wiedliwych w śre-dniowieczu – ocenia, czy wojna może byd sprawie-dliwa, i uzasadnia swoją opinię.

Uczeo: – ocenia poglądy Pawła Włodkowica na temat przyczyn i sposobu prowa-dzenia wojen – ocenia znaczenie dla sporu polsko-krzyżackiego: bi-twy pod Płowcami, bitwy pod Grun-waldem, wystą-pienia Pawła Włodkowica na soborze w Kon-stancji.

– prezentuje przy-czyny, przebieg i skutki wojen polsko-krzyżackich toczo-nych w czasach pa-nowania ostatnich Piastów – przedstawia prze-bieg i skutki wielkiej wojny z zakonem krzyżackim – podaje okoliczno-ści sekularyzacji za-konu krzyżackiego.

I pokoju toruoskiego – przedstawia pro-ces kształtowania się średniowiecznego rycerstwa polskiego – opisuje przebieg bitwy pod Grunwal-dem – przybliża postawy posłów polskich w trakcie soboru w Konstancji – prezentuje przy-czyny, przebieg i skutki wojny trzyna-stoletniej.

4. Koniec epoki ry-cerstwa

1. Wojna stu-letnia 2. Zmierzch rycerstwa 3. Początki broni palnej

Uczeo: – zna daty: wojny stuletniej (1337–1453 r.), zdobycia Konstantynopola przez Turków (1453 r.) – omawia przyczyny i skutki wojny stu-letniej.

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Joanny d’Arc, Jana Husa – zna daty bitew: pod Crécy (1346 r.), pod Azincourt (1415 r.) – wyjaśnia, dlaczego bitwy: pod Crécy i Azincourt oznaczały koniec epoki rycer-stwa – przedstawia wpływ

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Filipa VI, Edwarda III, Karola VII, Zygmunta Luk-semburskiego, Jana Žižki – zna daty: spalenia Joanny d’Arc na sto-sie (1431 r.), utwo-rzenia Konfederacji Szwajcarskiej (1291 r.), bitwy pod Lipa-nami (1434 r.)

Uczeo: – omawia rolę po-staci Arnolda von Winkelrieda – zna daty: bitwy pod Morgarten (1315 r.), bitwy pod Dornbach (1499 r.), odsieczy Pragi przez wojska Jana Žižki (1420 r.) – przedstawia prze-bieg wojen Szwajca-rów o zachowanie

Uczeo: – ocenia militarne skutki zastosowa-nia broni palnej.

Joanny d’Arc na przebieg wojny stu-letniej – wskazuje okolicz-ności wprowadzenia broni palnej – prezentuje zmiany organizacji armii europejskich w XV w.

– charakteryzuje technikę wojenną stosowaną przez wojska husyckie – wyjaśnia, jakie znaczenie miało wy-korzystywanie przez husytów wozów bojowych – przedstawia spo-soby zastosowania broni palnej podczas prowadzenia działao wojennych w XV w.

suwerenności i wpływ tych konflik-tów na sposób pro-wadzenia działao wojennych w nowo-żytnej Europie – wyjaśnia, na czym polega symbolika postaci Winkelrieda.

III. Wojny religijne i dynastyczne

1. Wojny religijne w XVI wieku

1. Reformacja i początki kon-fliktów religij-nych 2. Wojny wło-skie 3. Konflikty religijne we Francji 4. Klęska Wiel-kiej Armady

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu wojna reli-gijna – omawia rolę po-staci Marcina Lutra – zna daty: wystą-pienia Marcina Lutra (1517 r.), pokoju w Augsburgu (1555 r.), tzw. nocy św. Bar-tłomieja (1572 r.), wydania Edyktu nan-tejskiego (1598 r.) – podaje przyczyny i

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: tzw. noc św. Bartłomieja, Wielka Armada – omawia rolę po-staci: Thomasa Mü-nzera, Katarzyny Medycejskiej, Hen-ryka de Burbon, Elż-biety I – zna daty: powsta-nia chłopskiego w Niemczech (1524–1525 r.), bitwy pod

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: Związek Szmalkaldzki, Sacco di Roma – omawia rolę po-staci: Karola V, Karo-la VIII, Ludwika XII, Franciszka I, Francisa Drake’a – zna daty: sejmu w Spirze (1529 r.), utworzenia Związku Szmalkaldzkiego (1531 r.), bitwy pod

Uczeo: – zna daty: wojen szmalkaldzkich (1546–1552 r.), wy-prawy wojsk Karola VIII do Włoch (1494 r.), wyprawy sił Lu-dwika XII do Włoch (1499 r.), bitwy pod Marignano (1515 r.), pokoju w Cateau- Cambrésis (1559 r.), wydania edyktu to-lerancyjnego w Sa-int-Germain-en-Laye

Uczeo: – ocenia, czy po-stanowienia Edyk-tu nantejskiego mogły stanowid podstawę pokojo-wego współistnie-nia protestantów i katolików – ocenia, czy re-formacja musiała oznaczad wcią-gnięcie paostw europejskich w konflikty o podłożu

skutki konfliktów religijnych w Euro-pie.

Frankenhausen (1525 r.), klęski Wielkiej Armady (1588 r.) – tłumaczy, w jaki sposób reformacja wpłynęła na radyka-lizację nastrojów społecznych w Niemczech – prezentuje przy-czyny, przebieg i skutki wojny chłop-skiej w Niemczech – wskazuje wady i zalety prowadzenia działao wojennych z pomocą wojsk za-ciężnych.

Pawią (1525 r.), Sac-co di Roma (1527 r.), tzw. wojny trzech Henryków (1574–1589 r.) – przedstawia prze-bieg i skutki wojen religijnych w Niem-czech – tłumaczy, jaką rolę odegrało użycie bro-ni palnej w trakcie bitwy pod Pawią – podaje skutki poli-tyczne Sacco di Ro-ma – wymienia przyczy-ny sukcesów i klęsk armii francuskiej w czasie wojen wło-skich – prezentuje przy-czyny, przebieg i skutki rywalizacji angielsko-hiszpaoskiej.

(1562 r.), wojny między hugenotami a katolikami we Francji (1562–1594 r.), pokoju w Saint-Germain-en-Laye (1570 r.) – prezentuje przy-czyny, przebieg i skutki wojen wło-skich – omawia wpływ wojen włoskich na sposób prowadzenia konfliktów zbroj-nych w epoce no-wożytnej – opisuje przyczyny, przebieg i skutki wojen religijnych we Francji.

religijnym.

2. Europa w XVII wie-ku

1. Konflikt w Niderlandach 2. Wybuch wojny trzy-

Uczeo: – zna daty wojny trzydziestoletniej (1618–1648 r.)

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: tzw. de-fenestracja praska,

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu tzw. pacyfi-kacja gandawska

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Filipa II, Gá-bora Bethlena

Uczeo: – ocenia polityczne i społeczne skutki wojny trzydziesto-

dziestoletniej 3. Wojna w Rzeszy 4. Zakooczenie wojny trzy-dziestoletniej 5. Jak walczo-no w XVII wie-ku 6. Wzrost po-tęgi Francji

– wymienia przyczy-ny i skutki wojny trzydziestoletniej.

Armia Nowego Wzo-ru – omawia rolę po-staci: Gustawa II Adolfa, Olivera Cromwella, Arman-da Jeana du Plessis de Richelieu, Ludwi-ka XIV – zna daty: tzw. II defenestracji pra-skiej (1618 r.), bitwy pod Białą Górą (1620 r.), bitwy pod Lützen (1632 r.), pokoju westfalskiego (1648 r.) – wskazuje na mapie obszary krajów za-angażowanych w wojnę trzydziesto-letnią – przedstawia spo-soby prowadzenia walk w XVII w. – wymienia nazwy formacji zbrojnych walczących w XVII w. – prezentuje zna-czenie fortyfikacji

– omawia rolę po-staci: Wilhelma Oraoskiego, Fryde-ryka V, Ferdynanda Habsburga, Chry-stiana IV, Albrechta von Wallensteina – zna daty: wybuchu antyhisz-paoskiego powstania w Niderlandach (1566 r.), zawarcia tzw. pacyfikacji gan-dawskiej (1576 r.), wkroczenia wojsk duoskich do Rzeszy (1625 r.), bitwy pod Rocroi (1643 r.), od-wołania Edyktu nan-tejskiego (1685 r.) – przedstawia przy-czyny, przebieg i skutki konfliktu w Niderlandach – wymienia i charak-teryzuje okresy woj-ny trzydziestoletniej – tłumaczy, dlaczego zwycięstwo Szwe-dów pod Lützen

– zna daty: unii w Arras (1579 r.), na-jazdu wojsk Gábora Bethlena na Wiedeo (1619 r.), oblężenia Magdeburga (1631 r.), bitwy pod Nördl-ingen (1634 r.), upadku La Rochelle (1628 r.) – wyjaśnia, na czym polegała przewaga żołnierzy Armii No-wego Wzoru nad innymi wojskami zaciężnymi – tłumaczy, dlaczego wojna trzydziesto-letnia trwała tak długo i czemu anga-żowali się w nią władcy kolejnych paostw sąsiadują-cych z Rzeszą.

letniej.

dla prowadzenia działao wojennych w XVII w.

można określid jako pyrrusowe – omawia przyczyny i skutki odwołania Edyktu nantejskiego we Francji – określa wady i za-lety sposobów za-opatrywania wojsk w XVII w.

3. Armia polska za pierwszych królów elekcyjnych

1. Armia pol-sko-litewska w XVI wieku 2. Wojny o Inflanty 3. Wojny ze Szwedami 4. Wojny z Rosją i Turcją na początku XVII wieku

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu husaria – omawia rolę po-staci: Jana Karola Chodkiewicza, Stani-sława Żółkiewskiego – zna daty bitew: pod Kircholmem (1605 r.), pod Kłu-szynem (1610 r.), pod Cecorą (1620 r.), pod Chocimiem (1621 r.) – wymienia cechy charakterystyczne armii polsko-litewskiej w XVI w.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: wojsko kwarciane, piechota wybraniecka – omawia rolę po-staci Stefana Bato-rego – zna daty: wojny z Moskwą o Inflanty (1577–1582 r.), ro-zejmu w Jamie Za-polskim (1582 r.), wojny z Rosją (1609–1619 r.), rozejmu w Dywilinie (1619 r.) – wskazuje na mapie tereny, których przynależnośd budzi-ła spory pomiędzy

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: obrona potoczna, rota, li-sowczycy, koncerz – omawia rolę po-staci Aleksandra Lisowskiego – zna daty: utworze-nia piechoty wybra-nieckiej (1578 r.), wyprawy połockiej (1579 r.), wyprawy na Wielkie Łuki (1580 r.), wyprawy pskowskiej (1581–1582 r.), inwazji wojsk szwedzkich na Inflanty (1604 r.), wyprawy sił Dymitra

Uczeo: – zna datę przyłą-czenia Estonii do Rzeczypospolitej (1600 r.) – wskazuje podo-bieostwa i różnice pomiędzy wojskami kozackimi a lisow-czykami – określa skutecz-nośd armii polsko-litewskiej w XVI w. – ocenia, czy śmierd Jana Karola Chod-kiewicza w trakcie walk pod Choci-miem miała wpływ na postawy żołnie-rzy polskich.

Uczeo: – ocenia działal-nośd i skutecznośd lisowczyków jako wojska najemnego – ocenia wartośd bojową husarii – ocenia skutecz-nośd wybitnych wodzów podczas wielkich bitew z pierwszej połowy XVII w.

Rzecząpospolitą a Szwecją – określa cechy cha-rakterystyczne armii polsko-litewskiej w XVI w. – przedstawia re-formy wojskowe wprowadzone przez Stefana Batorego – omawia strategię Jana Karola Chod-kiewicza wykorzy-staną w trakcie bi-twy pod Kircholmem – analizuje strategię Stanisława Żółkiew-skiego wykorzystaną w trakcie bitwy pod Kłuszynem – prezentuje uzbro-jenie i sposób walki husarii.

Samozwaoca na Mo-skwę (1604 r.), zdo-bycia Smoleoska (1611 r.) – wskazuje na mapie kierunki wypraw wojsk Stefana Bato-rego – omawia przyczyny, przebieg i skutki wojny o Inflanty to-czonej w czasach panowania Stefana Batorego – przedstawia przy-czyny, przebieg i skutki wojen polsko-szwedzkich, polsko-rosyjskich oraz pol-sko-tureckich, które toczono na przeło-mie XVI i XVII w.

4. Od potę-gi do kryzy-su Rzeczy-pospolitej

1. W walce z Gustawem Adolfem 2. Kozacy 3. Reformy armii polskiej w drugiej po-

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Bohdana Chmielnickiego, Władysława IV, Jana Kazimierza, Jana III Sobieskiego

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu rejestr ko-zacki – omawia rolę po-staci: Gustawa II Adolfa, Karola X Gu-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: autora-ment, wojsko kom-putowe – omawia rolę po-staci: Jeremiego Wi-

Uczeo: – omawia rolę po-staci Arendta Dick-manna – zna daty: utwo-rzenia rejestru ko-zackiego (1572 r.),

Uczeo: – ocenia, czy Rzeczpospolita w XVII w. potrzebo-wała silnej i dużej floty – ocenia, czy decy-

łowie XVII wie-ku 4. Potop szwedzki 5. Schyłek pol-skiej potęgi militarnej

– zna daty: bitwy pod Oliwą (1627 r.), bitwy pod Trzcianą (1629 r.), wybuchu powstania Chmiel-nickiego (1648 r.), bitwy pod Choci-miem (1673 r.), bi-twy pod Wiedniem (1683 r.) – wymienia przyczy-ny sukcesów i pora-żek Szwedów w wojnach z Rzecząpo-spolitą.

stawa, Stefana Czar-nieckiego, Michała Korybuta Wiśnio-wieckiego – zna daty: zajęcia Pomorza Gdaoskie-go przez Szwedów (1626–1629 r.), ro-zejmu w Starym Tar-gu (1629 r.), bitwy nad Żółtymi Wodami (1648 r.), bitwy pod Korsuniem (1648 r.), bitwy pod Bere-steczkiem (1651 r.), ugody w Perejasła-wiu (1654 r.), oblę-żenia Jasnej Góry (1655 r.), bitwy pod Warką (1656 r.), pokoju w Oliwie (1660 r.), pokoju w Andruszowie (1667 r.), traktatu w Bu-czaczu (1672 r.), pokoju w Karłowi-cach (1699 r.) – tłumaczy, co było podstawą siły bojo-wej Kozaków i jak

śniowieckiego, Janu-sza Radziwiłła, Fry-deryka Wilhelma, Jerzego II Rakoczego – zna daty: wojny polsko-szwedzkiej (1621–1622 r.), ob-lężenia Zbaraża (1649 r.), bitwy pod Batohem (1652 r.), konfederacji tyszo-wieckiej (1655 r.), bitwy pod Warszawą (1656 r.), zerwania związków lennych Brandenburgii z Pol-ską (1656 r.), układu w Radnot (1656 r.), wojny Rzeczypospo-litej z Turcją (1672–1676 r.), traktatu w Żurawnie (1676 r.) – opisuje przebieg i skutki wojen polsko- szwedzkich toczo-nych w pierwszej połowie XVII w. – prezentuje prze-bieg i skutki potopu szwedzkiego

bitwy pod Walmojzą (1626 r.), kapitulacji wojsk polskich pod Ujściem i w Kiejda-nach (1655 r.), oblę-żenia Koldyngi (1658 r.) – przedstawia wpływ sytuacji fi-nansowej Rzeczypo-spolitej na wyniki zmagao jej armii.

zja Jana III Sobie-skiego dotycząca zaangażowania się w działania wojen-ne przeciwko Tur-cji i rozpoczęcia odsieczy wiedeo-skiej była słuszna.

wykorzystywali ją oni w praktyce – omawia reformy wprowadzone w armii polskiej w dru-giej połowie XVII w.

– przedstawia prze-bieg i skutki wojen polsko-tureckich toczonych w drugiej połowie XVII w. – omawia strategię wykorzystaną przez Jana III Sobieskiego w trakcie bitwy pod Wiedniem.

5. Upadek Rzeczypo-spolitej

1. Konfedera-cja barska 2. Reformy wojska w XVIII wieku 3. Wojna w obronie Kon-stytucji 3 maja 4. Powstanie kościuszkow-skie

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu kosynierzy – omawia rolę po-staci: Stanisława Augusta Poniatow-skiego, Tadeusza Kościuszki – zna daty: konfede-racji barskiej (1768–1772 r.), I rozbioru Polski (1772 r.), Sej-mu Wielkiego (1788–1792 r.), za-wiązania konfedera-cji targowickiej (1792 r.), II rozbioru Polski (1793 r.), po-wstania kościusz-kowskiego (1794 r.),

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: konfede-racja barska, Sejm Niemy, naczelnik powstania, rzeź Pra-gi – omawia rolę po-staci: Kazimierza Pułaskiego, Jana Henryka Dąbrow-skiego – zna daty: utworze-nia Szkoły Rycerskiej (1765 r.), bitwy pod Zieleocami (18 czerwca 1792 r.), przysięgi Tadeusza Kościuszki w Krako-wie (24 marca 1794

Uczeo: – zna daty: Sejmu Niemego (1717 r.), utworzenia General-ności (1769 r.), ogło-szenia detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego (1770 r.), reformy wojska uchwalonej przez Sejm Wielki (1789 r.), bitwy pod Dubienką (18 lipca 1792 r.) – omawia przebieg działao politycznych i walk prowadzonych przez konfederatów barskich – określa przyczyny,

Uczeo: – wyjaśnia, dlaczego Polacy brali udział w wojnie o niepodle-głośd USA – wymienia różnice pomiędzy konfede-racją barską a po-wstaniem kościusz-kowskim – porównuje przy-czyny klęski konfe-deracji barskiej i powstania kościusz-kowskiego.

Uczeo: – ocenia wkład militarny Polaków w walkę o zacho-wanie niepodle-głości – ocenia kierunek, w jakim zmierzały reformy wojska Rzeczypospolitej w XVIII w.

III rozbioru Polski (1795 r.) – przedstawia przy-czyny i skutki po-wstania kościusz-kowskiego.

r.), bitwy pod Ra-cławicami (4 kwiet-nia 1794 r.), bitwy pod Szczekocinami (6 czerwca 1794 r.), bitwy pod Maciejo-wicami (10 paź-dziernika 1794 r.), rzezi Pragi (4 listo-pada 1794 r.) – tłumaczy, w jakich okolicznościach za-wiązano konfedera-cję barską – przedstawia re-formy wojska prze-prowadzone w XVIII w. – wyjaśnia, jakie znaczenie miało ustanowienie Orde-ru Virtuti Militari – prezentuje prze-bieg powstania ko-ściuszkowskiego.

przebieg i skutki wojny w obronie Konstytucji 3 maja – przedstawia stra-tegię wykorzystaną przez Tadeusza Ko-ściuszkę w trakcie bitwy pod Racławi-cami – wyjaśnia, dlaczego udział kosynierów w bitwie racławickiej był możliwy i wyjąt-kowo ważny – tłumaczy cel prze-prowadzonej przez Rosjan rzezi miesz-kaoców Pragi.

IV. Wojny wieku XIX

1. Epoka napoleoo-ska

1. Rewolucja francuska i jej wpływ na przemiany w

Uczeo: – omawia rolę po-staci Napoleona Bo-napartego

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu tzw. 100 dni Napoleona

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: tzw. bi-twa trzech cesarzy,

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: tak-tyka linearna, takty-

Uczeo: – ocenia talent militarny Napole-ona.

wojsku 2. Początki kariery Napo-leona Bona-partego 3. Wielkie zwycięstwa Napoleona 4. Wyprawa na Moskwę 5. Upadek ce-sarza Francu-zów 6. Armie w epoce napole-ooskiej

– zna daty: wybuchu rewolucji francuskiej (1789 r.), bitwy pod Austerlitz (1805 r.), wyprawy armii Na-poleona na Rosję (1812 r.) – podaje przyczyny i skutki klęski wojsk Napoleona w Rosji.

– omawia rolę po-staci Aleksandra I – zna daty: koronacji cesarskiej Napole-ona (1804 r.), bitwy pod Borodino (1812 r.), bitwy pod Lip-skiem (1813 r.), ab-dykacji Napoleona (1814 r.), bitwy pod Waterloo (1815 r.) – przedstawia wpływ rewolucji francuskiej na przemiany w woj-sku – wymienia bitwy, które miały przeło-mowe znaczenie w kampaniach napole-ooskich – charakteryzuje rodzaje wojsk two-rzących armię Napo-leona – prezentuje prze-bieg i skutki wypra-wy sił Napoleona na Moskwę.

tzw. bitwa narodów – omawia rolę po-staci: Franciszka I, Horatia Nelsona, Michaiła Kutuzowa, Arthura Wellesleya – zna daty: objęcia przez Napoleona dowództwa nad Ar-mią Włoch (1796 r.), wyprawy wojsk Na-poleona do Egiptu (1798 r.), bitwy pod piramidami (1798 r.), bitwy pod Abuki-rem (1799 r.), bitwy pod Marengo (1800 r.), bitwy pod Fry-dlandem (1807 r.), bitwy pod Jeną (1806 r.), bitwy pod Auerstädt (1806 r.), bitwy pod Trafalga-rem (1805 r.), bitwy pod Wagram (1809 r.) – omawia początki kariery Napoleona Bonapartego – wymienia czynniki,

ka kolumnowo-tyralierska – omawia rolę po-staci: Louisa Nicola-sa Davouta, Michela Neya – zna daty: I koalicji antyfrancuskiej (1792–1797 r.), utworzenia armii narodowej we Fran-cji (1793 r.), zdoby-cia przez siły Napo-leona Tulonu (1793 r.), II koalicji anty-francuskiej (1799–1802 r.), pokoju w Amiens (1802 r.), wybuchu wojny francusko-angielskiej (1803 r.), III koalicji antyfran-cuskiej (1805 r.), IV koalicji antyfrancu-skiej (1806–1807 r.), bitwy pod Iławą Pruską (1807 r.), V koalicji antyfrancu-skiej (1808–1809 r.), VI koalicji antyfran-

które zadecydowały o zwycięstwie Fran-cuzów w wojnie z siłami I koalicji – przedstawia prze-bieg kampanii napo-leooskich – prezentuje strate-gię wykorzystaną przez Arthura Welle-sleya w trakcie bitwy pod Waterloo – określa okoliczno-ści upadku Napole-ona.

cuskiej (1812–1814 r.), VII koalicji anty-francuskiej (1815 r.) – wyjaśnia, czym różniła się kampania rosyjska od po-przednich wojen toczonych przez armię Napoleona.

2. „Czarna i biała le-genda” Napoleona

1. Stosunek Napoleona do podbitej lud-ności 2. Polityka francuska wo-bec Hiszpanii 3. Księstwo Warszawskie

Uczeo: – zna datę utworze-nia Księstwa War-szawskiego (1807 r.) – przedstawia oko-liczności powstania Księstwa Warszaw-skiego.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: Kodeks Napoleona, blokada kontynentalna – omawia rolę po-staci Józefa Ponia-towskiego – zna daty: pokoju w Tylży (1807 r.), woj-ny z Austrią (1809 r.), wysłania legioni-stów polskich na Santo Domingo (1801–1802 r.)

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu tzw. II woj-na polska – omawia rolę po-staci: Józefa Bona-partego, Józefa Za-jączka – zna daty: blokady kontynentalnej (1806–1810 r.), wy-buchu powstania w Wielkopolsce (1806 r.) – prezentuje polity-

Uczeo: – zna daty: traktatu w Fontainebleau (1807 r.), usunięcia Francuzów z Hiszpa-nii (1813 r.) – przedstawia sto-sunek różnych na-rodów europejskich do Napoleona – wyjaśnia różnice pomiędzy ocenami Napoleona w Polsce i w innych pao-stwach europej-

Uczeo: – ocenia stosunek Napoleona do podbitej ludności – ocenia stosunek Napoleona do Po-laków – ocenia, czy opo-wiedzenie się po stronie Napoleona przyniosło Pola-kom korzyści.

– wskazuje na mapie obszary paostw za-leżnych od Francji w czasach rządów Na-poleona – przedstawia sto-sunek Napoleona do podbitej ludności – opisuje wkład mili-tarny Polaków w kampanie armii Na-poleona.

kę francuską w Hisz-panii – przedstawia słabo-ści i zalety Księstwa Warszawskiego – analizuje „czarną i białą legendę” Na-poleona.

skich.

3. Od kon-gresu wie-deoskiego do pax Bri-tannica

1. Nowy ład w Europie 2. Rewolucje w pierwszej po-łowie XIX wie-ku 3. Wojna krymska i kon-gres berlioski 4. Konflikty kolonialne

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu kongres wiedeoski – zna daty obrad kongresu wiedeo-skiego (1814–1815 r.) – wymienia posta-nowienia polityczne i terytorialne uczestników kongre-su wiedeoskiego.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: Święte Przymierze, pax Bri-tannica, Wiosna Ludów, wojna krym-ska, kongres berlio-ski – omawia rolę po-staci: Aleksandra I, Wiktorii I, Aleksan-dra II – zna daty: utworze-nia Świętego Przy-mierza (1815 r.), wybuchu powstania listopadowego (1830 r.), Wiosny Ludów

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: epoka wiktoriaoska, rządy reakcji, tzw. sojusz trzech cesarzy, po-wstanie sipajów, wojny burskie, tzw. powstanie bokserów – omawia rolę po-staci: Mikołaja I, Giuseppe Mazzinie-go, Józefa Bema – zna daty: rewolucji we Francji i w Belgii (1830 r.), powstania sipajów (1857–1859 r.), zawarcia tzw.

Uczeo: – zna daty: podboju Algierii (1830–1847 r.), powstao we Włoszech (1831 r.), I wojny opiumowej (1839–1842 r.), ob-lężenia Sewastopola (1854–1855 r.), wojny rosyjsko-tureckiej (1877–1878 r.), pokoju w San Stefano (1878 r.), dwuprzymierza Niemiec i Austro-Węgier (1879 r.), wojny Brytyjczyków z Zulusami (1879 r.),

Uczeo: – ocenia wpływ postanowieo uczestników kon-gresu berlioskiego na ład europejski – ocenia politykę Wielkiej Brytanii w XIX i na początku XX w.

(1848–1849 r.), woj-ny krymskiej (1853–1856 r.), kongresu berlioskiego (1878 r.) – omawia okoliczno-ści zwołania kongre-su wiedeoskiego – tłumaczy, komu służyły, a kogo ogra-niczały postanowie-nia uczestników kongresów: wiedeo-skiego i berlioskiego – przedstawia rolę, jaką miało odgrywad Święte Przymierze – wyjaśnia, na czym polegał pax Britanni-ca – określa przyczyny rywalizacji rosyjsko-tureckiej – prezentuje posta-nowienia uczestni-ków kongresu ber-lioskiego.

sojuszu trzech cesa-rzy (1873 r.), I wojny burskiej (1880–1881 r.), tzw. powstania bokserów (1899 r.), II wojny burskiej (1899–1902 r.) – wyjaśnia, co leżało u podstaw potęgi Wielkiej Brytanii – określa przyczyny, przebieg i skutki rewolucji europej-skich z pierwszej połowy XIX w. – wymienia rewolu-cje z pierwszej po-łowy XIX w. – tłumaczy, dlaczego władcy paostw Eu-ropy Zachodniej in-gerowali w konflikt rosyjsko-turecki – omawia przebieg i skutki wojny krym-skiej – wymienia konflikty kolonialne, w które była zaangażowana Wielka Brytania

I wojny włosko-etiopskiej (1887–1889 r.), II wojny włosko-etiopskiej (1895–1896 r.), bi-twy pod Aduą (1896 r.) – opisuje przebieg działao zbrojnych w trakcie wojny rosyj-sko-tureckiej (1877–1878 r.) – omawia konflikty kolonialne w Afryce – przedstawia kon-flikty kolonialne w Azji – prezentuje eks-pansję kolonialną Francji, Niemiec i Włoch.

– wyjaśnia, dlaczego paostwa europejskie angażowały się w konflikty kolonialne – przedstawia korzy-ści, jakie polityka kolonialna przynosi-ła mocarstwom eu-ropejskim.

4. Prze-miany w wojskowo-ści w XIX wieku

1. Armie naro-dowe 2. Wynalazki i nowa broo 3. Wojny we Włoszech i powstanie Czerwonego Krzyża 4. Wojna fran-cusko-niemiecka

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu Czerwony Krzyż – zna daty: Wiosny Ludów we Włoszech (1848–1849 r.), utworzenia Króle-stwa Włoch (1861 r.), proklamowania powstania II Rzeszy (18 stycznia 1871 r.) – wymienia wady i zalety wprowadze-nia armii narodo-wych z poboru.

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Giuseppe Ga-ribaldiego, Napole-ona III, Ottona von Bismarcka – zna daty: bitwy pod Solferino (1859 r.), wojny francusko-pruskiej (1870–1871 r.), pokoju we Frank-furcie nad Menem (1871 r.) – podaje cechy cha-rakterystyczne i skutki powstania armii narodowych – wymienia nowe rodzaje broni i wy-nalazki służące jej udoskonalaniu

Uczeo: – omawia rolę po-staci Jeana Henriego Dunanta – zna daty: skon-struowania karabinu iglicowego (1836 r.), skonstruowania ka-rabinu maszynowe-go (1884 r.), I bitwy pod Custozą (1848 r.), wojny francusko-austriackiej (1859 r.), wyprawy „czer-wonych koszul” (1860 r.), wojny wło-sko-prusko-austriackiej (1866 r.), II bitwy pod Cu-stozą (1866 r.), bitwy pod Sedanem (1870

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Hirama Maxi-ma, Helmuta von Moltke – zna daty: uchwa-lenia konwencji ge-newskiej (1864 r.), kapitulacji francu-skiej Armii Renu pod Metzem (1870 r.) – wymienia przyczy-ny wzrostu strat osobowych na po-lach bitew w drugiej połowie XIX w. – wyjaśnia, w jaki sposób starano się poprawid opiekę nad żołnierzami rannymi na polach

Uczeo: – porównuje prze-bieg zjednoczenia Włoch i Niemiec oraz ocenia, w którym z tych pro-cesów aspekt mili-tarny miał większe znaczenie.

– przedstawia oko-liczności utworzenia Czerwonego Krzyża.

r.) – wyjaśnia wpływ rozwoju techniki na sposób prowadzenia działao wojennych w XIX w. – prezentuje prze-bieg działao wojen-nych zmierzających do zjednoczenia Włoch – przedstawia przy-czyny, przebieg i skutki wojny francu-sko-niemieckiej.

bitew.

V. Stulecie konfliktów globalnych

1. I wojna światowa

1. I wojna światowa na froncie za-chodnim 2. Walki na froncie wschodnim 3. Walki na pozostałych frontach 4. I wojna światowa na morzach 5. Zmiany w

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: trójprzy-mierze, ententa (trójporozumienie), Liga Narodów – zna daty: I wojny światowej (1914–1918 r.), podpisania rozejmu na froncie zachodnim (11 listo-pada 1918 r.), rewo-lucji lutowej (1917 r.), rewolucji paź-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: wojna pozycyjna, broo chemiczna, nieogra-niczona wojna pod-wodna – omawia rolę po-staci Thomasa Wo-odrowa Wilsona – zna daty: bitwy nad Marną (1914 r.), bitwy pod Tannen-bergiem (1914 r.),

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Philippe’a Pé-taina, Paula von Hindenburga, Alek-sieja Brusiłowa – zna daty: pierw-szego zastosowania broni chemicznej (1915 r.), przystą-pienia Włoch do wojny po stronie ententy (1915 r.), bitwy na półwyspie

Uczeo: – zna daty: bitwy nad jeziorami ma-zurskimi (1914 r.), przystąpienia Turcji do wojny po stronie paostw centralnych (1914 r.), przystą-pienia Rumunii do wojny po stronie ententy (1916 r.), przystąpienia Grecji do wojny po stronie ententy (1917 r.),

Uczeo: – ocenia, czy pao-stwa centralne miały szansę na zwycięstwo – ocenia skutecz-nośd działao Ligi Narodów.

technice woj-skowej 6. Skutki spo-łeczne I wojny światowej 7. Powstanie Ligi Narodów

dziernikowej (1917 r.), utworzenia Ligi Narodów (1920 r.) – przedstawia skutki społeczne I wojny światowej.

bitwy pod Ypres (1915 r.), bitwy pod Gorlicami (1915 r.), bitwy pod Verdun (1916 r.), bitwy nad Sommą (1916 r.), ofensywy Brusiłowa (1916 r.), przystą-pienia USA do wojny po stronie ententy (1917 r.), pokoju w Brześciu nad Bugiem (1918 r.) – wskazuje na mapie obszary paostw uczestniczących w wojnie po stronie ententy i paostw centralnych – wyjaśnia znaczenie bitew: nad Marną, pod Verdun i nad Sommą dla przebie-gu działao wojen-nych na froncie za-chodnim – wyjaśnia znaczenie bitew: pod Tannen-bergiem i Gorlicami oraz ofensywy Brusi-

Gallipoli (1915–1916 r.), pierwszego za-stosowania czołgów (1916 r.), bitwy ju-tlandzkiej (1916 r.), II bitwy nad Marną (1918 r.) – prezentuje prze-bieg działao wojen-nych na froncie za-chodnim – wyjaśnia, z jakich powodów konflikt na froncie zachod-nim przekształcił się w wojnę pozycyjną – przedstawia prze-bieg działao wojen-nych na froncie wschodnim – tłumaczy, jakie znaczenie dla prze-biegu I wojny świa-towej miało przystą-pienie USA do wojny po stronie paostw ententy – opisuje przebieg działao wojennych na morzu

buntu niemieckich marynarzy w Kilonii (1918 r.) – przedstawia prze-bieg walk na fron-tach I wojny świa-towej innych niż wschodni i zachodni – wskazuje, które rodzaje broni zasto-sowane w trakcie I wojny światowej miały charakter de-fensywny, a które ofensywny – porównuje oko-liczności zakoocze-nia działao zbroj-nych na frontach: wschodnim i za-chodnim.

łowa dla przebiegu działao wojennych na froncie wschod-nim – omawia taktyki prowadzenia działao zbrojnych wykorzy-stywane w czasie I wojny światowej – opisuje okoliczno-ści i cele utworzenia Ligi Narodów.

– przedstawia zmia-ny techniki wojennej – wyjaśnia, jakie były przyczyny i skutki zastosowania broni chemicznej.

2. Wojna totalna

1. Sukcesy niemieckie z lat 1939–1941 2. Walki na froncie wschodnim 3. Walki w Afryce 4. Front za-chodni w la-tach 1943–1945 5. Wojna na Dalekim Wschodzie 6. Na czym polegała wojna totalna

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: wojna totalna, alianci – zna daty: II wojny światowej (1939–1945 r.), ataku III Rzeszy na Polskę (1 września 1939 r.), agresji ZSRR na Pol-skę (17 września 1939 r.), bitwy o Anglię (lipiec – paź-dziernik 1940 r.), agresji Niemiec na ZSRR (22 czerwca 1941 r.), powstania warszawskiego (1

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu wojna bły-skawiczna (blitzkrieg) – zna daty: bitwy nad Bzurą (9–19 września 1939 r.), kapitulacji Warszawy (28 września 1939 r.), ataku Niemiec na Danię i Norwegię (kwiecieo 1940 r.), ataku Niemiec na Francję, Belgię, Ho-landię i Luksemburg (maj 1940 r.), bitwy o Moskwę

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: bitwa o Atlantyk, tzw. wilcze stada, kamikaze – omawia rolę po-staci: Erwina Rommla, Bernarda Montgomery’ego, Stanisława Sosa-bowskiego – zna daty: przystą-pienia Włoch do wojny po stronie III Rzeszy (czerwiec 1940 r.), ofensywy włoskiej w Afryce (czerwiec 1940 r.),

Uczeo: – zna daty: ataku Japonii na Chiny (1937 r.), kapitulacji Helu (2 października 1939 r.), kapitulacji SGO „Polesie” (5 października 1939 r.), kapitulacji Fran-cji (czerwiec 1940 r.), zdobycia Krety przez Niemców (maj 1941 r.), operacji Torch (listopad 1942 r.), zajęcia przez Japooczyków Ho-lenderskich Indii Wschodnich, Filipin i

Uczeo: – porównuje prze-bieg I i II wojny światowej.

7. Rozwój techniki pod-czas II wojny światowej

sierpnia – 3 paź-dziernika 1944 r.), kapitulacji III Rzeszy (8 maja 1945 r.), zrzucenia bomb atomowych na Hiro-szimę i Nagasaki (6 i 9 sierpnia 1945 r.), kapitulacji Japonii (2 września 1945 r.) – omawia cechy cha-rakterystyczne woj-ny totalnej na przy-kładzie II wojny światowej.

(1941/1942 r.), ata-ku na Pearl Harbor (7 grudnia 1941 r.), bitwy o Midway (czerwiec 1942 r.), bitwy o Stalingrad (sierpieo 1942 – luty 1943 r.), bitwy na Łuku Kurskim (lipiec – sierpieo 1943 r.), lądowania w Nor-mandii (6 czerwca 1944 r.) – tłumaczy, jakie znaczenie militarne miały bitwy: o Anglię i pod Stalingradem – uzasadnia, dlacze-go bitwę na Łuku Kurskim uznaje się za moment przeło-mowy II wojny świa-towej – wyjaśnia, jakie znaczenie militarne, polityczne i humani-tarne miało zrzuce-nie bomb atomo-wych na Hiroszimę i Nagasaki

agresji Włoch na Grecję (październik 1940 r.), agresji Niemiec na Jugosła-wię i Grecję (kwie-cieo 1941 r.), bitwy pod El-Alamejn (li-stopad 1942 r.), bi-twy o Guadalcanal (1942/1943 r.), in-wazji aliantów na Sycylię (lipiec 1943 r.), kapitulacji Włoch (8 września 1943 r.), operacji Bagration (czerwiec 1944 r.), operacji Market Garden (wrzesieo 1944 r.), kontrofen-sywy niemieckiej w Ardenach (grudzieo 1944 r.), ofensywy styczniowej Armii Czerwonej (1945 r.), kapitulacji Berlina (2 maja 1945 r.), wyzwolenia Włoch (maj 1945 r.) – przedstawia prze-bieg działao wojen-

Malajów (1942 r.), kapitulacji wojsk niemiecko-włoskich w Afryce (13 maja 1943 r.), bitwy na Morzu Filipioskim (czerwiec 1944 r.), wyzwolenia Paryża (sierpieo 1944 r.), bitwy o Iwo Jimę (marzec 1945 r.), bitwy o Okinawę (kwiecieo – czerwiec 1945 r.), sforsowa-nia Renu przez woj-ska alianckie (kwie-cieo 1945 r.), odzy-skania Filipin przez USA (1945 r.) – przedstawia stra-tegie wykorzystane przez armie: nie-miecką i radziecką w trakcie bitwy na Łuku Kurskim – omawia przebieg działao wojennych w Azji i na Pacyfiku.

– przedstawia roz-wój techniki podczas II wojny światowej i jego konsekwencje – wyjaśnia, dlaczego front wschodni miał decydujące znacze-nie podczas II wojny światowej.

nych w Europie w latach 1939–1941 – opisuje przebieg działao na froncie wschodnim – omawia przebieg walk na froncie za-chodnim w latach 1943–1945 – wyjaśnia znaczenie bitwy o Atlantyk dla ostatecznego wyniku wojny – prezentuje prze-bieg działao wojen-nych w Afryce – wyjaśnia, dlaczego kobiety dopuszczono do walk na froncie.

3. ONZ i pax Ameri-cana

1. Powstanie ONZ 2. Rozwój prawa huma-nitarnego 3. Zimna woj-na 4. Od pax Ro-mana do pax Americana

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: Organiza-cja Narodów Zjed-noczonych, zimna wojna – zna daty: konfe-rencji założycielskiej ONZ (25 kwietnia 1945 r.), podpisania Karty Narodów

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: tzw. wiel-ka trójka, prawo humanitarne, NATO, Układ Warszawski, żelazna kurtyna, pax Americana – omawia rolę po-staci: Winstona Churchilla, Ronalda

Uczeo: – zna daty: konfe-rencji w Dumbarton Oaks (1944 r.), za-warcia konwencji haskiej o pokojo-wym rozstrzyganiu sporów (1899 r.), konferencji haskiej (1907 r.), zawarcia konwencji genew-

Uczeo: – charakteryzuje i porównuje trzy kon-cepcje ładu świato-wego: pax Romana, pax Britannica i pax Americana – podaje czynniki mające wpływ na doskonalenie pra-wodawstwa huma-

Uczeo: – ocenia, czy mimo wykorzystania podczas obu wojen światowych no-wych rodzajów broni oraz metod prowadzenia dzia-łao zbrojnych zapi-sy konwencji ha-skich z 1907 r. po-

Zjednoczonych (26 czerwca 1945 r.), zimnej wojny (1945–1991 r.) – przedstawia cele i zasady działania ONZ.

Reagana – zna daty: konfe-rencji w Jałcie (luty 1945 r.), utworzenia NATO (1949 r.), po-wstania Układu Warszawskiego (1955 r.) – prezentuje oko-liczności utworzenia ONZ – wymienia zasady prawa humanitarne-go – wyjaśnia, czym była zimna wojna – tłumaczy, na czym polega pax America-na.

skich (1949 r.) – wymienia doku-menty będące pod-stawami prawa hu-manitarnego – omawia rolę NATO i Układu Warszaw-skiego w rywalizacji między Wschodem a Zachodem – przedstawia etapy rozwoju prawodaw-stwa humanitarne-go.

nitarnego. zostały aktualne – ocenia, czy za-chowaniu pokoju światowego bar-dziej służy model dwubiegunowy, czy taki, w którym dominuje jedno supermocarstwo.

4. Wizje globalnej zagłady

1. Broo ato-mowa 2. Terroryzm 3. Wizje zagła-dy świata

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: wyścig zbrojeo, terroryzm – zna datę zama-chów w Nowym Jor-ku (11 września 2001 r.) – przedstawia przy-czyny i skutki terro-ryzmu.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu kryzys ku-baoski – omawia rolę po-staci: Fidela Castro, Johna F. Kenne-dy’ego, Osamy bin Ladena – zna datę początku kryzysu kubaoskiego

Uczeo: – zna daty: zawarcia układu o nierozprze-strzenianiu broni jądrowej (1968 r.), desantu w Zatoce Świo (1961 r.), za-machów w Madrycie (2004 r.), zamachów w Londynie (2005 r.) – wskazuje na mapie

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu projekt Manhattan – omawia rolę po-staci: Roberta Oppenheimera, An-dreasa Baadera, Ulrike Meinhof – zna daty: przewro-tu na Kubie (1959

Uczeo: – ocenia metody i sposoby działania organizacji terrory-stycznych oraz sposoby walki ze współczesnym terroryzmem.

(1962 r.) – wskazuje na mapie regiony świata za-grożone terrory-zmem – przedstawia zna-czenie posiadania przez paostwa broni atomowej – tłumaczy, jakie znaczenie miał wy-ścig zbrojeo dla bez-pieczeostwa mię-dzynarodowego po II wojnie światowej – wymienia rodzaje terroryzmu.

miejsca konfliktów, w które są wysyłani żołnierze polscy – omawia cechy cha-rakterystyczne i przykłady różnych rodzajów terrory-zmu: etniczno-narodowego, spo-łeczno-rewolucyjnego i is-lamskiego – prezentuje wpływ terroryzmu na bez-pieczeostwo mię-dzynarodowe i ład światowy – przedstawia na-ukowe i futurystycz-ne wizje zagłady świata.

r.), zdetonowania pierwszej bomby wodorowej (1952 r.), zdetonowania pierwszej bomby neutronowej (1962 r.) – omawia rozwój i rozprzestrzenianie się broni nuklearnej w okresie zimnej wojny.

5. Nigdy więcej wojny!

1. Początki ruchu pacyfi-stycznego 2. Pacyfizm w XX wieku 3. Wojna w Wietnamie 4. Wojna bez broni

Uczeo: – zna daty interwen-cji amerykaoskiej w Wietnamie (1964–1973 r.) – wyjaśnia, jakie znaczenie ideolo-giczne i polityczna ma Pokojowa Na-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu ruch pacyfi-styczny – omawia rolę po-staci: Mahatmy Gandhiego, Richarda Nixona – zna daty: inter-

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Ho Chi Minha, Ngo Dinh Diema – zna daty: wystą-pieo studenckich w USA i Europie Za-chodniej (1968–1969 r.), zajęcia

Uczeo: – zna daty: powsta-nia Demokratycznej Republiki Wietnamu (1945 r.), zamachu stanu w Wietnamie Południowym (1963 r.), ofensywy Tet (1968 r.), ofensywy

Uczeo: – ocenia rolę wojsk amerykaoskich podczas wojny wietnamskiej – ocenia skutki wojny bez broni – ocenia, czy pacy-fizm może stad się

groda Nobla.

wencji francuskiej w Wietnamie (1945–1954 r.), zawarcia traktatów paryskich (1973 r.) – tłumaczy, jakie znaczenie miała wojna w Wietnamie dla nasilania się na-strojów pacyfistycz-nych – podaje przyczyny klęski polityki USA w Wietnamie – wyjaśnia, na czym polega wojna bez broni.

Wietnamu Połu-dniowego przez ko-munistów z Wiet-namu Północnego (1975 r.) – wyjaśnia, jakie idee i przekonania leżą u podstaw ru-chu pacyfistycznego – określa przyczyny, przebieg i skutki wojny w Wietnamie – tłumaczy, dlaczego warto podejmowad działania określane jako wojna bez broni – wymienia przykła-dy wojny bez broni.

wojsk Wietnamu Północnego (1972 r.) – przedstawia i po-równuje rozwój ru-chu pacyfistycznego po I i II wojnie świa-towej.

obowiązującą dok-tryną paostwową.

Historia i społeczeostwo. Europa i świat

Temat lekcji

Zagadnienia Wymagania na poszczególne oceny

dopuszczająca dostateczna dobra bardzo dobra celująca

I. Świat śródziemnomorski

1. Początki świata greckiego

1. Skąd się wzięła nazwa „Europa”? 2. Początki cywilizacji greckiej

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: polis, wielka kolonizacja, kolonia, metropolia – omawia rolę po-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: kultura minojska, kultura mykeoska, Hellada, faktoria, barbarzyo-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: „wieki ciemne”, Wielka Grecja – omawia rolę po-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: system kabotażowy, pajdeja – omawia rolę po-staci: Hekatajosa z

Uczeo: – ocenia rolę Mo-rza Śródziemnego w świecie staro-żytnym – ocenia stosunek

3. Morze w świecie grec-kim 4. Kolonizacja grecka 5. Grecy i bar-barzyocy

staci Herodota – zna daty wielkiej kolonizacji greckiej (VIII–VI w. p.n.e.) – przedstawia gene-zę pojęcia Europa – opisuje zmiany geograficznego ro-zumienia terminu Europa – wymienia przyczy-ny i skutki wielkiej kolonizacji greckiej – prezentuje stosu-nek Greków do han-dlu morskiego i że-glugi.

ca – zna daty istnienia kultury minojskiej (ok. 2000–1470 r. p.n.e.) i kultury my-keoskiej (ok. 1600–1200 r. p.n.e.) – przedstawia le-gendarne przekazy na temat Minosa i Agamemnona – wskazuje na mapie zasięg wielkiej kolo-nizacji greckiej – charakteryzuje kultury: minojską i mykeoską.

staci: Eratostenesa, Strabona – sytuuje w czasie: „wieki ciemne” (ok. 1200–800 r. p.n.e.), epokę klasyczną (V–IV w. p.n.e.) – wskazuje na mapie granice paostw sta-rożytnych leżących w basenie Morza Śródziemnego – opisuje początki cywilizacji greckiej – przedstawia sto-sunek Greków do innych ludów świata starożytnego.

Miletu, Klaudiusza Ptolemeusza – przedstawia wpływ konfliktów i różnic kulturowych na kształtowanie się wspólnoty Helle-nów.

Greków do barba-rzyoców.

2. Kultura grecka i jej dziedzic-two

1. Złoty wiek Aten 2. Greckie ko-rzenie nauki 3. Architektura i sztuka 4. Kultura hel-lenistyczna 5. Synkretyzm religijny 6. Aleksandria – stolica nauki

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: filozofia, hellenizm – omawia rolę po-staci: Sokratesa, Platona, Arystotele-sa, Herodota, Ar-chimedesa, Fidiasza – zna datę pierw-szych igrzysk olim-pijskich (776 r.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: Akademia Platona, Liceum Ary-stotelesa – omawia rolę po-staci: Peryklesa, Tu-kidydesa, Ajschylosa, Sofoklesa, Eurypide-sa, Talesa z Miletu, Euklidesa – zna daty istnienia

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: hedoni-ści, cynicy, retoryka, sofiści, synkretyzm – omawia rolę po-staci: Protagorasa z Abdery, Gorgiasza z Leontinoj, Ksenofon-ta, Arystofanesa, Parmenidesa, Erato-stenesa

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Kallimacha, Teokryta – wyjaśnia, dlaczego Grecy przejmowali elementy kultury ludów Wschodu – opisuje wpływ kul-tów wschodnich na religię grecką – przedstawia rolę

Uczeo: – ocenia wpływ filozofii na życie starożytnych Gre-ków – ocenia cywiliza-cyjne skutki roz-woju kultury hel-lenistycznej – ocenia rezultaty polityki władców hellenistycznych

greckiej w Egipcie

p.n.e.) – charakteryzuje gatunki dramatyczne powstałe w staro-żytnej Grecji – prezentuje osią-gnięcia architektury i sztuki greckiej – przedstawia przy-czyny ukształtowa-nia się kultury helle-nistycznej – wymienia osią-gnięcia kulturalne i naukowe, które cy-wilizacja europejska zawdzięcza starożyt-nym Grekom.

kultury hellenistycz-nej (323–30 r. p.n.e.) – przedstawia osią-gnięcia historiogra-fów greckich – wyjaśnia rolę filo-zofii w starożytnej Grecji – prezentuje rolę teatru w świecie greckim – wymienia cechy charakterystyczne stylu klasycznego w sztuce – wyjaśnia, co wpły-nęło na rozwój kul-tury hellenistycznej.

– wskazuje na mapie centra kultury helle-nistycznej – charakteryzuje okres klasyczny w historii starożytnej Grecji – przedstawia osią-gnięcia filozofów greckich – prezentuje wpływ Greków na rozwój nauki – wyjaśnia, na czym polegał synkretyzm religijny w epoce hellenistycznej.

Aleksandrii jako kul-turowego centrum świata hellenistycz-nego.

wobec ludności podbitych krain.

3. Podboje rzymskie

1. Wpływy etruskie 2. Rzym – główna potęga Italii 3. Powstanie Imperium Rzymskiego 4. Rzymianie w Grecji – zdo-bywcy i uczniowie

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu forum – omawia rolę po-staci: Romulusa, Horacego, Cycerona – zna datę założenia Rzymu (753 r. p.n.e.) – przedstawia le-gendarne początki Rzymu – podaje przykłady

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Eneasza, Pu-bliusza Korneliusza Scypiona, Wergiliu-sza, Owidiusza – zna daty: I wojny punickiej (264–241 r. p.n.e.), II wojny pu-nickiej (218–201 r. p.n.e.), III wojny pu-nickiej (149–146 r.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie zasady: Divide et impera i terminu bazylika – omawia rolę po-staci: Pyrrusa, Kato-na Starszego, Tacyta, Swetoniusza – wskazuje na mapie zasięg rozwoju tery-torialnego paostwa

Uczeo: – opisuje i ocenia skutki podbojów prowadzonych przez Rzymian w świecie śródziemnomorskim – wymienia czynniki, które wpłynęły na trwałośd podbojów rzymskich.

Uczeo: – ocenia skutecz-nośd rzymskiej zasady: Divide et impera.

5. Podziały świata rzym-skiego

wkładu starożytnych Rzymian w rozwój cywilizacji europej-skiej – wymienia wzorce greckie przejęte przez Rzymian.

p.n.e.) – charakteryzuje stosunek Rzymian do podbitych ludów – przedstawia orga-nizację Imperium Rzymskiego – prezentuje wpływ osiągnięd starożyt-nych Greków na kulturę Rzymian.

rzymskiego do II w. n.e. – opisuje wpływ kul-tury etruskiej na społeczeostwo Italii – przedstawia etapy rozwoju terytorial-nego Imperium Rzymskiego – omawia podział kulturowy i gospo-darczy paostwa rzymskiego.

4. Europa staje się rzymska

1. Pax Romana 2. Rzymscy budowniczo-wie Europy 3. Romanizacja 4. Prawo rzym-skie 5. Początki chrześcijao-stwa 6. Chrześcijao-stwo religią imperium

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: pax Ro-mana, romanizacja, urbanizacja, akwe-dukt, chrześcijao-stwo – zna daty utrzymy-wania się „pokoju rzymskiego” (27 r. p.n.e. – 180 r. n.e.) – omawia rolę po-staci: Jezusa z Naza-retu, św. Pawła z Tarsu – wyjaśnia, na czym polegał proces ro-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: limes, Prawo XII tablic, Kodeks Justyniana, Ewangelia, apostoł – omawia rolę po-staci: Konstantyna Wielkiego, Teodo-zjusza Wielkiego, Justyniana – zna daty: wydania Edyktu mediolao-skiego (313 r. n.e.) oraz edyktów Teo-dozjusza Wielkiego (380 i 392 r. n.e.)

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: mitraizm, saduceusze, faryze-usze – wymienia wady i zalety umocnieo granicznych wznie-sionych przez Rzy-mian – wyjaśnia, w jaki sposób drogi przy-czyniły się do rozwo-ju paostwa rzym-skiego – charakteryzuje religie wyznawane w

Uczeo: – opisuje techniki i materiały stosowane przez Rzymian w budownictwie – omawia znaczenie limesu dla Imperium Rzymskiego i jego sąsiadów.

Uczeo: – ocenia wpływ romanizacji na kulturę współcze-snej Europy – ocenia znaczenie prawa rzymskiego dla dalszego roz-woju cywilizacji europejskiej.

manizacji – przedstawia skutki romanizacji widocz-ne współcześnie w krajach Europy – wyjaśnia, dlaczego chrześcijaostwo roz-powszechniło się wśród mieszkaoców Imperium Rzymskie-go.

– wyjaśnia znaczenie pax Romana dla świata rzymskiego – przedstawia roz-wój sieci dróg i mo-stów w paostwie rzymskim – opisuje rozwój prawodawstwa rzymskiego i jego ponadczasowe zale-ty.

starożytnym Rzymie – omawia proces przekształcania się chrześcijaostwa w religię paostwową.

II. Kształtowanie się Europy

1. Na gru-zach Impe-rium Rzym-skiego

1. Podział Im-perium Rzym-skiego 2. Wędrówki ludów 3. Bizancjum 4. Początki paostw ger-maoskich i słowiaoskich 5. Kościół we wczesnym średniowieczu 6. Frankowie następcami Rzymian 7. Niespokojna

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: schizma, renesans karolioski, wędrówka ludów – omawia rolę po-staci Karola Wielkie-go – zna daty: upadku cesarstwa zachod-niorzymskiego (476 r.), schizmy wschod-niej (1054 r.), upad-ku Konstantynopola (1453 r.) – przedstawia skutki wędrówki ludów dla

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Konstantyna Wielkiego, Teodo-zjusza Wielkiego, Justyniana, Karola Młota – zna daty: podziału Imperium Rzymskie-go (395 r.), bitwy pod Poitiers (732 r.), misji Cyryla i Meto-dego (863 r.) – prezentuje oko-liczności i skutki po-działu Imperium Rzymskiego

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: arianizm, głagolica – omawia rolę po-staci: Attyli, Odo-akra, Cyryla, Meto-dego, Czyngis-chana – zna daty: najazdu Hunów na Europę (375 r.), bitwy pod Adrianopolem (378 r.), przejęcia władzy przez Karolingów (751 r.), najazdów normaoskich na Eu-ropę (IX–XI w.), po-

Uczeo: – zna daty: założenia Konstantynopola (330 r.), splądrowa-nia Rzymu przez Wizygotów (410 r.), najazdów węgier-skich na Europę (IX w.), bitwy na Le-chowym Polu (955 r.) – omawia okoliczno-ści powstania paostw germaoskich i słowiaoskich – przedstawia zasięg i skutki najazdów

Uczeo: – ocenia skutki przemian społecz-no-politycznych w Europie we wcze-snym średniowie-czu – ocenia, które z paostw germao-skich powstałych na gruzach cesar-stwa zachodnio-rzymskiego miały najważniejsze zna-czenie.

Europa Imperium Rzymskie-go – wymienia nazwy paostw germaoskich powstałych na tere-nach dawnego ce-sarstwa zachodnio-rzymskiego.

– przedstawia przy-czyny upadku cesar-stwa zachodnio-rzymskiego – wyjaśnia okolicz-ności i skutki schi-zmy wschodniej – opisuje proces budowy paostwa Franków – charakteryzuje osiągnięcia renesan-su karolioskiego.

wstania imperium mongolskiego (XIII w.) – wskazuje na mapie kierunki wędrówek ludów – opisuje rolę Bizan-cjum w średnio-wiecznej Europie – przedstawia roz-wój i znaczenie Ko-ścioła w średnio-wiecznej Europie Zachodniej – prezentuje proces chrystianizacji Euro-py Środkowej i Wschodniej – wyjaśnia, dlaczego Frankowie zostali następcami Rzy-mian.

normaoskich na Europę – wymienia następ-stwa najazdów Buł-garów, Węgrów i Mongołów na Euro-pę – wyjaśnia, na czym polegała idea „prze-niesienia imperium” w paostwie Karolin-gów – określa wpływy kulturowe dociera-jące do Bizancjum.

2. W kręgu islamu

1. Początki islamu 2. Podział świata muzuł-maoskiego 3. Podboje arabskie 4. Handel i

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: hidżra, islam, muzułmanin, Koran, meczet – omawia rolę po-staci Mahometa – zna datę ucieczki

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: kalifat, arabeska, minaret – omawia rolę po-staci Omara I – prezentuje oko-liczności pojawienia

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: sunnici, szyici, Sunna, szariat, astrolabium – omawia rolę po-staci: Awicenny, Awerroesa

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminu neopla-tonizm – omawia rolę po-staci: Alego ibn Abi Taliba, Ibn Chalduna – prezentuje związki

Uczeo: – ocenia wpływ kultury muzułmao-skiej na cywilizację europejską.

rzemiosło arabskie 5. Architektura i sztuka islamu 6. Wpływ kul-tury muzuł-maoskiej na cywilizację europejską

Mahometa z Mekki do Medyny (622 r.) – przedstawia głów-ne założenia islamu.

się islamu – wskazuje na mapie kierunki i zasięg eks-pansji muzułmanów – przedstawia przy-czyny, zasięg i skutki podbojów arabskich – charakteryzuje architekturę i sztukę islamu – wymienia przykła-dy wpływu kultury muzułmaoskiej na cywilizację europej-ską.

– opisuje historię paostwa arabskiego po śmierci Mahome-ta – wyjaśnia, na czym polega podział wśród muzułmanów – prezentuje rozwój handlu i rzemiosła arabskiego – wymienia najważ-niejsze cechy funk-cjonalne i architek-toniczne meczetów – przedstawia poli-tykę Arabów wobec wyznawców różnych religii.

między islamem, chrześcijaostwem i judaizmem – wymienia przyczy-ny dynamicznej eks-pansji islamu w śre-dniowieczu – przedstawia różni-ce między doktry-nami sunnitów i szyitów.

3. Wypra-wy krzyżo-we

1. Ekspansja Turków sel-dżuckich 2. Początki ruchu krucja-towego w Eu-ropie Zachod-niej 3. Pierwsze krucjaty 4. Paostwa łacioskie na

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: krucjata, zakony rycerskie – zna daty: krucjaty ludowej (1096 r.), zdobycia Akki przez muzułmanów (1291 r.) – przedstawia przy-czyny społeczne, ekonomiczne i reli-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: Lewant, cesarstwo łacioskie, ksenofobia, pogrom, getto – omawia rolę po-staci: Urbana II, Sa-ladyna

– zna daty: synodu w Clermont (1095 r.), zdobycia Jerozolimy

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Fryderyka I Barbarossy, Filipa II Augusta, Ryszarda Lwie Serce – zna daty: II wy-prawy krzyżowej (1147 r.), III wypra-wy krzyżowej (1189–1202 r.), upadku cesarstwa łacioskie-

Uczeo: – omawia rolę po-staci Aleksego I Komnena – zna daty: bitwy pod Manzikertem (1071 r.), bitwy pod Hattin (1187 r.), krucjaty przeciw albigensom (1209–1229 r.) – prezentuje zasięg i

Uczeo: – ocenia wpływ krucjat na relacje między chrześcija-nami a muzułma-nami – ocenia skutki polityczne i kultu-rowe krucjat dla średniowiecznej Europy.

Bliskim Wschodzie 5. Kontrofen-sywa muzuł-manów 6. Cesarstwo łacioskie i zmierzch idei krucjat 7. Skutki kru-cjat

gijne wypraw krzy-żowych – wymienia skutki krucjat dla rycerstwa europejskiego.

przez krzyżowców (1099 r.), IV krucjaty (1202–1204 r.) – opisuje okoliczno-ści zwołania, prze-bieg i skutki I wy-prawy krzyżowej – wyjaśnia, jaką rolę odgrywały zakony rycerskie – przedstawia przy-czyny, przebieg i skutki IV krucjaty – wymienia przyczy-ny upadku paostw łacioskich na Bliskim Wschodzie.

go (1261 r.) – wskazuje na mapie paostwa utworzone na Bliskim Wscho-dzie przez krzyżow-ców – charakteryzuje organizację paostw łacioskich na Bliskim Wschodzie – wymienia przyczy-ny organizowania wypraw krzyżowych na tereny poza Zie-mią Świętą.

skutki ekspansji Tur-ków seldżuckich – przedstawia przy-czyny oraz skutki II i III wyprawy krzyżo-wej – wymienia przykła-dy wypraw krzyżo-wych na tereny poza Ziemią Świętą.

4. Śre-dniowiecz-na Hiszpa-nia na sty-ku trzech kultur

1. Rekonkwista 2. Chrześcija-nie i muzuł-manie 3. Żydzi sefar-dyjscy 4. Współist-nienie wielu kultur 5. Kres tole-rancji na Pół-wyspie Iberyj-skim

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: rekon-kwista, inkwizycja – omawia konflikty między muzułma-nami a chrześcija-nami na Półwyspie Iberyjskim – wymienia przykła-dy pokojowego współistnienia wy-znawców chrześci-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: Mauro-wie, diaspora – zna daty: „czarnej śmierci” (1348–1349 r.), zdobycia Grena-dy (1492 r.) – wyjaśnia wpływ rekonkwisty na sto-sunek chrześcijan do wyznawców islamu i judaizmu

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: auto da fé, moryskowie – zna datę zjedno-czenia Kastylii i Ara-gonii (1479 r.) – wskazuje na mapie zmiany terytorialne na Półwyspie Iberyj-skim, które zaszły w wyniku rekonkwisty – przedstawia sto-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie terminów: mo-zarabowie, mudeja-rowie – zna daty: pierw-szego pogromu Ży-dów w Grenadzie (1066 r.), bitwy pod Las Navas de Tolosa (1212 r.) – wymienia okresy z historii Żydów se-

Uczeo: – ocenia współist-nienie wielu kultur i religii na Półwy-spie Iberyjskim pod panowaniem arabskim – ocenia stosunek chrześcijan do wy-znawców islamu i judaizmu w okre-sie rekonkwisty.

6. Hiszpania po rekonkwiście 7. Prześlado-wania Żydów w średnio-wiecznej Euro-pie

jaostwa, islamu i judaizmu na Półwy-spie Iberyjskim.

– opisuje politykę arabską wobec wy-znawców różnych religii.

sunek Maurów do Żydów sefardyjskich – opisuje przyczyny, przejawy i skutki prześladowania Ży-dów w średnio-wiecznej Europie.

fardyjskich na Pół-wyspie Iberyjskim w średniowieczu – omawia politykę iberyjskich władców chrześcijaoskich wobec wyznawców islamu oraz juda-izmu.

III. Europa odkrywa świat

1. Krok poza Euro-pę

1. Przednowo-żytne wyobra-żenia o świecie 2. Średnio-wieczni od-krywcy 3. Podłoże ekonomiczne wypraw od-krywczych 4. Rozwój na-uki i techniki 5. Uwarunko-wania społecz-ne wypraw odkrywczych 6. Ekspansja portugalska

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu karawela – omawia rolę po-staci Marca Polo – zna daty wyprawy Marca Polo (1271–1295 r.) – omawia przyczyny, zasięg i skutki wy-praw podróżników europejskich w śre-dniowieczu.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: busola, jedwabny szlak – omawia rolę po-staci: Henryka Żegla-rza, Bartolomeu Diaza – zna datę odkrycia Przylądka Dobrej Nadziei (1488 r.) – wskazuje na mapie paostwa europej-skie, których miesz-kaocy uczestniczyli w średniowieczu w handlu śródziem-nomorskim – wymienia wyna-lazki techniczne, które umożliwiały

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: terra in-cognita, kwadrant, laska Jakuba – wskazuje na mapie obszary opanowane przez Portugalczy-ków w XV w. – omawia średnio-wieczne wyobraże-nia o świecie – wyjaśnia przyczynę zmiany sposobu po-strzegania świata u schyłku średniowie-cza – przedstawia śre-dniowieczną wymia-nę handlową

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Giovanniego da Piano dei Carpini, Benedykta Polaka, Odoryka z Pordeno-ne – zna datę przyzna-nia Portugalii mo-nopolu na handel afrykaoski (1452 r.) – opisuje znaczenie połączeo handlo-wych między Dalekim Wschodem a Europą w śre-dniowieczu – wymienia przyczy-ny angażowania się władców i szlachty

Uczeo: – ocenia znaczenie przełamania przez Portugalczyków strachu przed da-lekimi wyprawami – ocenia stosunek żeglarzy portugal-skich do ludności tubylczej na wy-brzeżach Afryki.

podejmowanie wy-praw dalekomor-skich – podaje ekono-miczne i społeczne przyczyny organizo-wania wypraw od-krywczych – wyjaśnia, dlaczego Portugalczycy jako pierwsi podjęli ryzy-ko wypraw odkryw-czych – określa kierunki wypraw odkryw-czych Portugalczy-ków.

– określa wpływ rozwoju nauki i techniki na organi-zowanie wypraw odkrywczych – wyjaśnia, które zalety karaweli za-decydowały o po-wodzeniu wypraw oceanicznych.

iberyjskiej w organi-zowanie wypraw odkrywczych.

2. Wielkie odkrycia geograficz-ne

1. Wyprawy Krzysztofa Ko-lumba 2. Pierwsze kontakty Eu-ropejczyków z Indianami 3. Droga mor-ska do Indii 4. Poznawanie Nowego Świa-ta 5. Wyprawa

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Krzysztofa Ko-lumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana – zna daty: pierwszej wyprawy Krzysztofa Kolumba (1492 r.), ekspedycji Vasco da Gamy (1497–1498 r.), wyprawy Ferdy-nanda Magellana i

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Ameriga Ve-spucciego, Jamesa Cooka – zna daty ekspedy-cji Jamesa Cooka

(1768–1779 r.) – wskazuje na mapie trasy wypraw Krzysz-tofa Kolumba, Vasco da Gamy i Ferdy-nanda Magellana

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Vasco Núñeza de Balboa, Giovan-niego Cabota, Ja-cques’a Cartiera, Francisa Drake’a – zna daty: trzeciej wyprawy Krzysztofa Kolumba (1498 r.), wypraw Vasco Nú-ñeza de Balboa (1513 r.), Giovannie-

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Giovanniego da Verrazana, Pedra Cabrala – zna daty: odkrycia Brazylii przez Pedra Cabrala (1500 r.), wyprawy Giovan-niego da Verrazana (1524 r.) – wyjaśnia motywy i skutki wyprawy

Uczeo: – ocenia stosunek Europejczyków do Indian i Nowego Świata – ocenia wpływ wielkich odkryd geograficznych na sytuację polityczną i gospodarczą w Europie.

dookoła świata 6. Odkrycia Jamesa Cooka

Juana Elcaño (1519–1522 r.) – wymienia przyczy-ny oraz skutki wy-praw odkrywczych Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy i Ferdynanda Magel-lana.

– omawia przebieg wypraw Krzysztofa Kolumba i Ferdy-nanda Magellana – przedstawia skutki wielkich odkryd geo-graficznych dla paostw europejskich – charakteryzuje proces kolonizowa-nia Nowego Świata – wyjaśnia znaczenie wypraw Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana i Jamesa Cooka dla rozwoju światowej wymiany handlowej.

go Cabota (1497 r.), Jacques’a Cartiera (1534 r.) i Francisa Drake’a (1577–1580 r.) – określa motywy działao zdobywców Nowego Świata – charakteryzuje stosunek Europej-czyków do Indian – opisuje wyprawy odkrywcze do No-wego Świata zorga-nizowane w XVI w. – omawia zasięg odkryd Jamesa Co-oka.

Francisa Drake’a dookoła świata – opisuje trudności, z którymi zmagali się odkrywcy europej-scy na przełomie XV i XVI w.

3. Europej-czycy w Nowym Świecie

1. Konkwista-dorzy w Ame-ryce Środko-wej 2. Podbój im-perium Inków 3. Początki rywalizacji o kolonie w XVI wieku

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: konkwi-sta, konkwistadorzy – omawia przyczyny, przebieg i skutki podbojów Hernána Cortésa oraz Fran-cisca Pizzara – wymienia nazwy obszarów, na któ-

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Hernána Co-rtésa, Francisca Pi-zarra, Elżbiety I Tu-dor – zna daty: wyprawy Hernána Cortésa do paostwa Azteków (1519 r.), podboju Inków przez Fran-

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Montezumy, Atahualpy, Karola V Habsburga – zna daty: podpisa-nia traktatów w Tor-desillas (1494 r.) i Saragossie (1529 r.) – wskazuje na mapie

podział kolonialny

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Tupaca Ama-ru, Tupaca Amaru II – przedstawia spo-soby rywalizacji o kolonie w XVI w. – opisuje okoliczno-ści powstania hisz-paoskiego imperium kolonialnego w XVI

Uczeo: – ocenia postępo-wanie konkwista-dorów i politykę paostw europej-skich wobec rdzennych miesz-kaoców Nowego Świata.

rych Europejczycy rozpoczęli w XVI w. kolonizację.

cisca Pizarra (1532–1533 r.), klęski Wiel-kiej Armady (1588 r.) – wymienia nazwy cywilizacji preko-lumbijskich – wyjaśnia, jakie czynniki miały wpływ na sukcesy konkwi-stadorów – charakteryzuje stosunek zdobyw-ców europejskich do plemion indiaoskich.

Ameryki z XVI–XVII w. – przedstawia osią-gnięcia cywilizacji prekolumbijskich – opisuje kolonialny podział świata w XVI w.

w. – wymienia gospo-darcze i polityczne przyczyny przystą-pienia Anglików, Francuzów oraz Ho-lendrów w XVI w. do rywalizacji o kolo-nie.

4. Początki gospodarki światowej

1. Skutki eko-logiczne i kul-turowe wiel-kich odkryd 2. Handel ko-lonialny 3. Rywalizacja o wpływy go-spodarcze 4. Początki kapitalizmu

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: gospo-darka folwarczno-paoszczyźniana, ka-pitalizm – wymienia nazwy towarów, które umożliwiły rozwój handlu kolonialnego – podaje nazwy paostw europej-skich, które osiągnę-ły największe korzy-ści ze światowej wymiany handlowej

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: „złoty trójkąt”, system na-kładczy, manufaktu-ra, giełda, bank – przedstawia skutki rozprzestrzeniania się w Ameryce cho-rób pochodzących z Europy – opisuje przemiany kulturowe będące efektami kolonizo-wania Nowego Świa-ta

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu wymiana ekologiczna (kolumbij-ska) – zna daty wojny siedmioletniej (1756–1763 r.) – podaje skutki wy-miany ekologicznej dla Europy i Nowego Świata – omawia rozwój handlu kolonialnego – opisuje funkcjo-nowanie wymiany handlowej w „zło-

Uczeo: – zna datę utworze-nia angielskiej Kom-panii Wschodnioin-dyjskiej (1600 r.) – omawia wpływ handlu kolonialnego na przemiany go-spodarcze w Euro-pie Zachodniej – przedstawia skutki rywalizacji paostw europejskich o wpływy gospodar-cze na świecie.

Uczeo: – ocenia znaczenie wykorzystywania pracy niewolników z Czarnego Lądu dla rozbudowy mocarstw kolo-nialnych – ocenia wpływ europejskiej eks-pansji kulturowej, gospodarczej i po-litycznej na sytu-ację krajów koloni-zowanych.

w XVI–XVIII w. – omawia cechy cha-rakterystyczne kapi-talizmu – opisuje warunki transportu i pracy niewolników afry-kaoskich w epoce nowożytnej.

– omawia znaczenie niewolnictwa dla rozwoju kolonii w Nowym Świecie – prezentuje prze-miany gospodarcze w Europie, które sprzyjały rozwojowi kapitalizmu – wymienia przyczy-ny ukształtowania się rynku światowe-go w epoce nowo-żytnej – wyjaśnia wpływ wielkich odkryd geo-graficznych na po-wstanie kapitalizmu.

tym trójkącie” – przedstawia naj-ważniejsze etapy rywalizacji paostw europejskich o wpływy gospodarcze na terytoriach za-morskich – prezentuje zasięg ekspansji kolonialnej paostw europejskich w XVIII w.

IV. Wiek XIX

1. Niepod-ległe pao-stwa w Nowym Świecie

1. Kolonie pół-nocnoamery-kaoskie w XVIII wieku 2. Początek walk o niepod-ległośd 3. Międzyna-rodowe skutki rewolucji ame-rykaoskiej

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: zasada restauracji, Święte Przymierze, izolacjo-nizm – omawia rolę po-staci Jerzego Wa-szyngtona – zna daty: wojny o niepodległośd USA

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: Kreole,

Metysi – omawia rolę po-staci: Simona Boliva-ra, Jamesa Monroe’a – zna daty: wojny siedmioletniej (1756–1763 r.), bi-twy pod Lexington

Uczeo: – omawia rolę po-staci José de San Martína – zna daty: zawarcia pokoju paryskiego (1763 r.), zebrania się Kongresu Konty-nentalnego w Fila-delfii (1774 r.), pro-klamowania niepod-

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Miguela Hi-dalga, Agustína de Iturbide, François Dominique’a Tous-sainta, Piotra I (ce-sarza Brazylii) – zna daty: wpro-wadzenia opłaty stemplowej (1765

Uczeo: – porównuje i oce-nia skutki walk o niepodległośd mieszkaoców ko-lonii brytyjskich oraz hiszpaoskich dla kształtowania się nowego układu sił na świecie.

4. Kolonie hiszpaoskie w Ameryce na początku XIX wieku 5. Zerwanie związków z Hiszpanią 6. Ameryka dla Amerykanów

(1775–1783 r.), ogłoszenia Deklaracji niepodległości Sta-nów Zjednoczonych (4 lipca 1776 r.), kongresu wiedeo-skiego (1814–1815 r.) – przedstawia przy-czyny dążeo niepod-ległościowych mieszkaoców kolonii angielskich w Ame-ryce Północnej – wyjaśnia, na czym polegała amerykao-ska polityka izola-cjonizmu.

(1775 r.), bitwy pod Yorktown (1781 r.), zawarcia pokoju w Wersalu (1783 r.), ogłoszenia doktryny Monroe’a (1823 r.) – opisuje przebieg walk o niepodległośd mieszkaoców kolonii brytyjskich w Ame-ryce Północnej – wskazuje przeło-mowe momenty walk mieszkaoców kolonii brytyjskich o niepodległośd – prezentuje zdoby-wanie niepodległości przez paostwa Ame-ryki Łacioskiej – określa znaczenie postanowieo uczestników kongre-su wiedeoskiego dla utrwalenia starego porządku w Europie.

ległości Argentyny, Paragwaju oraz Re-publiki Kolumbii (1810–1823 r.), Meksyku (1821 r.) i Brazylii (1822 r.) – wskazuje na mapie kierunki ekspansji amerykaoskiej w XIX w. – przedstawia reak-cje kolonistów na restrykcyjną politykę Wielkiej Brytanii – wyjaśnia, co miało wpływ na kształto-wanie się amerykao-skiej świadomości narodowej – charakteryzuje sytuację gospodar-czo-społeczną w koloniach hiszpao-skich na początku XIX w.

r.), ogłoszenia nie-podległości Haiti (1804 r.), bitwy pod Ayacucho (1824 r.), II wojny o niepodle-głośd USA (1812–1814 r.) – wymienia między-narodowe skutki rewolucji amerykao-skiej – porównuje społe-czeostwa Stanów Zjednoczonych oraz nowych paostw Ameryki Łacioskiej z pierwszej połowy XIX w.

2. Nowy kolonializm

1. Walka z handlem nie-wolnikami 2. Imperium

Uczeo: – omawia rolę po-staci królowej Wik-torii

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu dominium – zna daty: ustano-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu Aborygeni – zna daty: zawarcia

Uczeo: – zna daty: zniesie-nia niewolnictwa w Wielkiej Brytanii

Uczeo: – ocenia politykę Brytyjczyków wo-bec rdzennej lud-

Królowej Wik-torii 3. Indie – „per-ła w koronie brytyjskiej” 4. Paostwo Środka i „wiek upokorzeo” 5. Wyścig ko-lonialny w Afryce

– zna daty: „wielkie-go buntu” w Indiach (1857–1859 r.), in-cydentu w Faszodzie (1898 r.), II wojny burskiej (1899–1902 r.) – wyjaśnia, co zade-cydowało o potędze kolonialnej Wielkiej Brytanii – tłumaczy, dlaczego Indie nazywano „perłą w koronie brytyjskiej” – wymienia nazwy paostw, które zabie-gały o wpływy go-spodarcze w Chi-nach.

wienia formalnego zakazu handlu nie-wolnikami (1815 r.), zniesienia niewolnic-twa w USA (1863 r.), podboju Algierii przez Francuzów (1830–1847 r.), otwarcia Kanału Su-eskiego (1869 r.) – podaje korzyści, które przyniosła Francuzom koloniza-cja Algierii – omawia organiza-cję kolonii brytyj-skich w XIX w. – opisuje politykę brytyjską wobec Indii – przedstawia przy-czyny i skutki wyści-gu kolonialnego w Afryce – wymienia przejawy i skutki zależności Chin od obcych mo-carstw w XIX w. – określa główne kierunki ekspansji

traktatu nankioskie-go (1842 r.), utwo-rzenia Dominium Kanady (1867 r.), Związku Australij-skiego (1901 r.) i Związku Południo-wej Afryki (1910 r.) – przedstawia rolę Australii w imperium kolonialnym Wielkiej Brytanii – omawia stosunek kolonizatorów do rdzennej ludności Australii – wymienia skutki brytyjskiej polityki gospodarczej wobec Indii – prezentuje podział kolonialny Afryki – określa skutki I wojny opiumowej dla Chin.

(1833 r.), Portugalii (1869 r.), Brazylii (1888 r.) i we Francji (1848 r.) – prezentuje etapy znoszenia niewol-nictwa w XIX w. – przedstawia dzia-łalnośd brytyjskiej Kompanii Wschod-nioindyjskiej oraz skutki jej polityki dla metropolii i kolonii.

ności ich kolonii – ocenia metody, za których pomocą obce mocarstwa w XIX w. uzależniły od siebie Chiny.

kolonialnej Brytyj-czyków i Francuzów.

3. Konflikty kolonialne

1. Przeciw ko-lonizatorom 2. Bunt sipa-jów 3. Powstania w Chinach 4. Powstanie Mahdiego 5. Konflikty w południowej Afryce

Uczeo: – zna daty: Wielkiego Buntu w Indiach (1857–1859 r.), powstania taj-pingów (1851–1864 r.), powstania bokse-rów (1898–1901 r.) – wymienia przyczy-ny nasilania się kon-fliktów między lud-nością podbitą a kolonizatorami – wyjaśnia, co zade-cydowało o klęskach ponoszonych przez ludnośd tubylczą w zmaganiach z koloni-zatorami.

Uczeo: – omawia rolę po-staci Mahdiego – zna daty powsta-nia Mahdiego (1881–1899 r.) – wyjaśnia, dlaczego Chioczycy nie byli zainteresowani obu-stronną wymianą handlową z Europej-czykami – wymienia przykła-dy konfliktów kolo-nialnych w Azji i Afryce – przedstawia przy-czyny, przebieg i skutki buntu sipajów w Indiach oraz wo-jen burskich w połu-dniowej Afryce.

Uczeo: – omawia rolę po-staci Horatia Kitche-nera – zna daty: bitwy nad Little Bighorn (1876 r.), bitwy pod Omdurmanem (1898 r.) – wyjaśnia, jak po-wstanie sipajów wpłynęło na zmianę sposobu organizacji imperium Brytyjczy-ków – opisuje przyczyny, przebieg i skutki powstania Mahdiego – przedstawia przy-czyny, przebieg i skutki powstao: taj-pingów oraz bokse-rów.

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Abd al-Kadira, Czaki – zna daty: bitwy nad Ilsy (1846 r.), proklamowania re-publiki w Chinach (1911 r.) – wyjaśnia wpływ nowoczesnej tech-niki na ekspansję Europejczyków w Afryce – przedstawia skutki konfliktów Amery-kanów z Indianami – opisuje reakcję europejskiej opinii publicznej na po-wstanie „bokse-rów”.

Uczeo: – ocenia skutki konfliktów kolo-nialnych dla mieszkaoców ko-lonii mocarstw europejskich.

4. Gospo-darka w okresie imperiali-zmu

1. Rola kolonii w epoce indu-strialnej 2. Szlaki oce-aniczne

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu industriali-zacja – przedstawia skutki

Uczeo: – omawia rolę po-staci Ferdinanda de Lessepsa – zna daty: otwarcia

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu imperializm – omawia rolę po-staci Leopolda II

Uczeo: – zna datę ukoocze-nia budowy Kolei Transsyberyjskiej (1916 r.)

Uczeo: – ocenia cele do-konanych w XIX w. inwestycji mo-carstw światowych

3. Kolej a ko-lonizacja 4. Admini-strowanie ko-loniami

kolonizacji Afryki i wpływów paostw europejskich na tym kontynencie – wymienia powody ekspansji kolonialnej w XIX w. – opisuje proces industrializacji w XIX w.

Kanału Sueskiego (1869 r.) i Kanału Panamskiego (1914 r.) – wskazuje na mapie Kanał Sueski i Kanał Panamski oraz wyja-śnia ich znaczenie dla rozwoju komuni-kacji i handlu – przedstawia wpływ rozbudowy sieci ko-lejowej na rozwój gospodarczy kolonii.

– zna datę konferen-cji dyplomatycznej w Berlinie (1884 r.) – przedstawia rywa-lizację o kontrolę nad szlakami oce-anicznych i portami w XIX w. – opisuje metody administrowania koloniami przez władze metropoli-talne.

– wyjaśnia, na czym polegała odmien-nośd statusu Konga na przełomie XIX i XX w. od pozycji innych kolonii euro-pejskich.

w koloniach.

5. Brzemię białego człowieka

1. Stosunek Europejczyków do ludności skolonizowa-nej 2. Ideologia imperialna 3. Skutki kolo-nializmu dla ludności poza-europejskiej 4. Krytyka ko-lonializmu 5. Wpływ ko-lonializmu na kulturę euro-

Uczeo: – omawia rolę po-staci Cecila Rhodesa – wyjaśnia znaczenie wiersza Rudyarda Kiplinga Brzemię białego człowieka – wymienia podsta-wowe założenia ide-ologii imperialnej.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu orientalizm – omawia rolę po-staci Rudyarda Ki-plinga – wymienia czynniki, które wpłynęły na poczucie wyższości kolonizatorów nad ludnością kolonii – opisuje stosunek Europejczyków do kolonizowanych lu-dów – przedstawia skutki

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu transfer kulturowy – omawia rolę po-staci Alberta Schwe-itzera – wymienia przyczy-ny nasilania się kry-tyki ideologii impe-rialnej – przedstawia argu-menty przeciwników kolonializmu – prezentuje wpływ kolonializmu na kul-

Uczeo: – wyjaśnia znacze-nie imperializmu dla brytyjskiej polityki kolonialnej – wymienia przykła-dy postaw krytycz-nych wobec polityki kolonialnej – określa przyczynę protekcjonalnego stosunku koloniza-torów do społe-czeostw pozaeuro-pejskich i ich kultury – podaje przykłady

Uczeo: – ocenia stosunek Europejczyków do ludności skoloni-zowanej w XIX i XX w. – ocenia politykę imperialną mo-carstw światowych do czasu wybuchu I wojny światowej.

pejską kolonializmu dla społeczeostw me-tropolii kolonialnych oraz ludności kolonii w XIX i XX w.

turę Europejczyków w XIX w. – określa skutki wy-korzystywania w posiadłościach za-morskich rozwiązao technologicznych z metropolii.

wymiany kulturowej pomiędzy Europą a resztą świata.

6. Świat wobec do-minacji mocarstw kolonial-nych

1. Japonia: od izolacji do otwarcia na świat 2. Reformy w Japonii 3. Podboje japooskie i wojna z Rosją 4. Niepowo-dzenie euro-pejskich prób kolonizacji 5. Początki ruchów nie-podległościo-wych w kolo-niach

Uczeo: – zna daty wojny rosyjsko-japooskiej (1904–1905 r.) – wymienia reformy mające doprowadzid do modernizacji Ja-ponii w XIX w. – określa czynniki sprzyjające zainicjo-waniu ruchów nie-podległościowych w koloniach.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu szogun – omawia rolę po-staci Mutsuhito – zna daty: początku reform cesarza Mut-suhito (1867 r.), bi-twy pod Cuszimą (1905 r.) – określa przyczyny reform wprowadzo-nych przez cesarza Mutsuhito – wskazuje na mapie kierunki ekspansji japooskiej z XIX w. – opisuje wczesny etap działalności Mahatmy Gandhie-go w północnej Afry-ce i Indiach

Uczeo: – zna daty: wojny japoosko-chioskiej (1894−1895 r.), aneksji Korei przez Japonię (1910 r.) – przedstawia przy-czyny i przejawy polityki izolacji Ja-ponii od reszty świa-ta – omawia przyczyny oraz skutki wojen Japonii z Chinami i Rosją – wymienia nazwy paostw afrykaoskich i azjatyckich, które w XIX w. były niepod-ległe.

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Menelika II, Mathew Perry’ego – zna datę przymu-sowego nawiązania przez Japooczyków kontaktów z USA (1853 r.) – opisuje przebieg rywalizacji o wpływy w Afganistanie i Etiopii – wyjaśnia, dlaczego Afganistan i Etiopia zachowały niepod-ległośd w okresie kolonializmu.

Uczeo: – ocenia skutki modernizacji Japo-nii w XIX i na po-czątku XX w. – ocenia wpływ polityki mocarstw kolonialnych na radykalizację na-strojów społecz-nych na świecie.

– wyjaśnia między-narodowe znaczenie klęski Rosji w wojnie z Japonią.

V. Na drodze do globalizacji

1. Sojusznik zza Atlan-tyku

1. Stany Zjed-noczone w XIX wieku 2. „Ziemia obiecana” 3. Polityka zagraniczna USA w drugiej połowie XIX wieku 4. I wojna światowa 5. Wspaniałe lata 20. 5. Wielki kry-zys i New Deal 6. Od izolacjo-nizmu do zaangażowania

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: secesja, imigracja, ententa, paostwa centralne, Liga Narodów – zna daty: uchwa-lenia konstytucji USA (1787 r.), wojny se-cesyjnej (1861–1865 r.), I wojny świato-wej (1914–1918 r.), krachu na giełdzie nowojorskiej (1929 r.) – przedstawia przy-czyny oraz skutki imigracji Europej-czyków do USA w XIX i XX w. – wymienia przyczy-ny dynamicznego rozwoju gospo-darczego USA pod koniec XIX i na

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: konfede-raci, unioniści, „za-sada otwartych drzwi”, kinemato-grafia, kultura ma-sowa, interwencjo-nizm – omawia rolę po-staci: Thomasa Wo-odrowa Wilsona, Franklina Delano Roosevelta – zna daty: przystą-pienia USA do I woj-ny światowej (1917 r.), kapitulacji Nie-miec (11 listopada 1918 r.), zawarcia traktatu wersalskie-go (28 czerwca 1919 r.), ogłoszenia New Deal (1932 r.) – prezentuje rozwój

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu nieograni-czona wojna pod-wodna – zna daty: zakupie-nia przez USA Alaski (1867 r.), rozpoczę-cia przez Niemcy nieograniczonej wojny podwodnej (1917 r.), ogłoszenia planu Wilsona (1918 r.), ogłoszenia pro-gramu lend-lease (1941 r.) – określa znaczenie wojny secesyjnej dla rozwoju USA – wymienia nabytki terytorialne USA z drugiej połowy XIX w. – przedstawia rolę USA podczas I wojny

Uczeo: – zna datę wojny amerykaosko-hiszpaoskiej (1898 r.) – omawia wpływ wynalazków na ży-cie Amerykanów i gospodarkę USA – wymienia główne cele oraz kierunki amerykaoskiej poli-tyki zagranicznej u progu II wojny świa-towej.

Uczeo: – ocenia wpływ USA na przebieg I wojny światowej – ocenia znaczenie programu pokojo-wego Wilsona dla zapewnienia bez-pieczeostwa mię-dzynarodowego.

początku XX w.

gospodarczy Stanów Zjednoczonych w pierwszej połowie XIX w. – przedstawia struk-turę społeczną imi-grantów w USA w drugiej połowie XIX w. – wyjaśnia, na czym polegała i jakie miała skutki „zasada otwartych drzwi” stosowana wobec Chin – opisuje okoliczno-ści zakooczenia amerykaoskiej poli-tyki izolacjonizmu w okresie I wojny świa-towej – określa przyczyny, przejawy i skutki wielkiego kryzysu – wymienia założe-nia New Deal – opisuje konse-kwencje ekonomicz-ne I wojny światowej dla USA.

światowej – omawia amery-kaoską politykę za-graniczną po zakoo-czeniu I wojny świa-towej – opisuje życie go-spodarcze i społecz-ne w USA w latach 20. XX w. – wyjaśnia, jakie znaczenie miała I wojna światowa dla pozycji międzynaro-dowej Stanów Zjed-noczonych.

2. Stany Zjednoczo-ne demo-kratycznym supermo-carstwem

1. II wojna światowa 2. Plan Mars-halla 3. Rywalizacja supermo-carstw 4. Stany Zjed-noczone wo-bec Ameryki Łacioskiej i Azji 5. Od odprę-żenia do „gwiezdnych wojen” 6. „Żandarm świata” 7. Wyzwania geopolityczne w XXI wieku

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: zimna wojna, żelazna kur-tyna, „bogata Pół-noc”, „biedne Połu-dnie” – omawia rolę po-staci Michaiła Gor-baczowa – zna daty: ataku na Pearl Harbor (1941 r.), utworzenia NA-TO (1949 r.), zała-mania się rządów komunistycznych w paostwach Europy Wschodniej (1989 r.) – prezentuje prze-bieg zimnej wojny – omawia okoliczno-ści utworzenia i cele NATO – wyjaśnia, dlaczego USA są nazywane „żandarmem świa-ta”.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: doktryna powstrzymywania, „gwiezdne wojny”, „praska wiosna”, Jesieo Narodów – omawia rolę po-staci Harry’ego Tru-mana – zna daty: realizacji planu Marshalla (1948–1951 r.), utworzenia RFN i NRD (1949 r.), „pra-skiej wiosny” (1968 r.), zjednoczenia Niemiec (1990 r.), rozpadu ZSRR (1991 r.) – prezentuje rolę USA podczas II woj-ny światowej – wyjaśnia, na czym polegał i jakie miał skutki układ dwu-biegunowy funkcjo-nujący w powojen-nym świecie – wymienia przyczy-

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: odpręże-nie, system wielo-biegunowy – omawia rolę po-staci: George’a Marshalla, Fidela Castro, Ronalda Re-agana – zna daty: wojny koreaoskiej (1950–1953 r.), wojny wietnamskiej (1959–1975 r.), kryzysu kubaoskiego (1962 r.), rozpoczęcia in-terwencji zbrojnej w Afganistanie (1979 r.) – podaje przykłady zastosowania dok-tryny powstrzymy-wania – opisuje rywalizację supermocarstw po II wojnie światowej – określa przyczyny, przebieg i skutki kryzysu kubaoskiego

Uczeo: – zna daty: ogłosze-nia Sojuszu dla Po-stępu (1961 r.), przejęcia władzy przez Michaiła Gor-baczowa (1985 r.) – wyjaśnia, dlaczego Amerykanie sprze-ciwiali się rządom Fidela Castro na Kubie – omawia metody stosowane przez Amerykanów w celu zwalczania wpły-wów komunistycz-nych w Azji i Amery-ce Łacioskiej – przedstawia różni-ce w rozwoju go-spodarczym super-mocarstw – opisuje politykę ZSRR w okresach odprężenia między-narodowego.

Uczeo: – ocenia amery-kaoską politykę zwalczania wpły-wów komunistycz-nych na świecie – ocenia wpływ polityki Ronalda Reagana na rozpad ZSRR.

ny wzrostu znacze-nia USA na arenie międzynarodowej po 1945 r. – przedstawia przy-czyny powstania i główne założenia doktryny powstrzy-mywania – określa założenia i skutki planu Mars-halla – wyjaśnia, na czym polegał program „gwiezdnych wojen” – określa skutki za-łamania się systemu komunistycznego.

oraz interwencji mi-litarnej USA w Wiet-namie – wyjaśnia, na czym polegała polityka odprężenia – przedstawia cechy amerykaoskiej poli-tyki zagranicznej w latach 80. XX w. – wymienia wyzwa-nia geopolityczne w XXI w.

3. Kres im-periów kolonial-nych

1. Osłabienie pozycji Europy 2. Indyjska droga do nie-podległości 3. Dekoloniza-cja Indochin 4. Niepodle-głośd Afryki 5. Dziedzictwo kolonizacji europejskiej

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: obywa-telskie nieposłuszeo-stwo, bierny opór, dekolonizacja – omawia rolę po-staci Mahatmy Gandhiego – określa, jaką rolę w walce o niepodle-głośd Indii odegrała

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu rok Afryki – omawia rolę po-staci Ho Chi Minha – zna daty: utworze-nia Indyjskiego Kon-gresu Narodowego (1885 r.), bitwy pod Dien Bien Phu (1954 r.) – przedstawia wpływ

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: ruch paostw niezaanga-żowanych, neokolo-nializm – omawia rolę po-staci Haile Selassie I – zna daty: marszu solnego (1930 r.), ogłoszenia niepodle-głości Indii i Pakista-

Uczeo: – omawia rolę po-staci: Muhammada Alego Jinnaha, Mo-butu Sese Seko – zna daty powsta-nia Demokratycznej Republiki Wietnamu (1945 r.) i Socjali-stycznej Republiki Wietnamu (1976 r.) – omawia skutki

Uczeo: – ocenia dziedzic-two kolonizacji europejskiej w Azji i Afryce – ocenia wpływ II wojny światowej na ukształtowanie się nowego podzia-łu świata.

metoda biernego oporu.

I i II wojny światowej na pozycję mocarstw kolonialnych oraz na nasilenie się nastro-jów niepodległo-ściowych w kolo-niach – prezentuje indyj-ską drogę do nie-podległości – omawia przebieg dekolonizacji w Azji – wymienia skutki wycofania się Euro-pejczyków z kolonii azjatyckich – wyjaśnia, dlaczego rok 1960 nazwano rokiem Afryki.

nu (1947 r.), konfe-rencji w Genewie (1954 r.), powstania ruchu paostw nieza-angażowanych (1955 r.) – określa wpływ konfliktów świato-wych na przemiany społeczne i politycz-ne w posiadłościach kolonialnych – przedstawia bry-tyjską politykę wo-bec Indii po zakoo-czeniu II wojny świa-towej – opisuje przyczyny i skutki sporu pomię-dzy Indiami a Paki-stanem – prezentuje proces dekolonizacji Indo-chin – wymienia skutki I i II wojny indochio-skiej – omawia proces dekolonizacji Afryki.

kompromisu wypra-cowanego podczas obrad tzw. indyj-skiego Okrągłego Stołu – wyjaśnia problem suwerenności post-kolonialnych paostw afrykaoskich.

4. Między 1. Znaczenie Uczeo: Uczeo: Uczeo: Uczeo: Uczeo:

wolnym handlem a protekcjoni-zmem

handlu zagra-nicznego 2. Modele po-lityki handlo-wej 3. Współcze-sny handel światowy i jego problemy 4. Porozumie-nia międzyna-rodowe doty-czące handlu

– wyjaśnia znaczenie terminu protekcjo-nizm – zna daty: wielkiego kryzysu gospo-darczego (1929−1933 r.), utworzenia Europej-skiej Wspólnoty Wę-gla i Stali (1951 r.), powstania Unii Eu-ropejskiej (1993 r.) – wymienia czynniki sprzyjające rozwo-jowi handlu między-narodowego.

– wyjaśnia znaczenie terminów: liberalizm gospodarczy, global-na gospodarka wol-norynkowa – omawia rolę po-staci: Roberta Schumana, Jeana Monneta – zna daty: zawarcia traktatów rzymskich (1957 r.), utworzenia Europejskiego Sto-warzyszenia Wolne-go Handlu (1960 r.), powstania Świato-wej Organizacji Han-dlu (1994 r.) – przedstawia długo-falowe skutki rozwo-ju handlu międzyna-rodowego – wymienia działania służące liberalizacji handlu między pao-stwami członkow-skimi EWG – podaje przyczyny liberalizacji handlu międzynarodowego

– zna daty: konfe-rencji w Bretton Woods (1944 r.), zawarcia Układu Ogólnego w sprawie Taryf Celnych i Han-dlu (1947 r.), kryzysu paliwowego (1973 r.), utworzenia Pół-nocnoamerykaoskiej Strefy Wolnego Handlu (1992 r.) – wyjaśnia, w jaki sposób II wojna świ-towa wpłynęła na zmiany w rozwoju handlu międzynaro-dowego – podaje skutki kry-zysu paliwowego z 1973 r. – wymienia najważ-niejsze porozumie-nia międzynarodowe dotyczące handlu.

– przedstawia różni-ce między protek-cjonizmem a libera-lizmem gospodar-czym – omawia czynniki, które umożliwiły ukształtowanie się układu sił gospodar-czych zwanego tria-dą.

– ocenia, czy nale-ży znieśd wszystkie ograniczenia w wymianie handlo-wej na całym świe-cie.

po II wojnie świato-wej.

5. Globali-zacja – szanse i zagrożenia

1. Czym jest globalizacja 2. Przejawy globalizacji 3. Skutki glo-balizacji 4. Krytycy glo-balizacji 5. Polska w zglobalizowa-nym świecie

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminu globalizacja – wymienia czynniki sprzyjające globali-zacji – określa społeczne, polityczne i kulturo-we skutki globaliza-cji.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: korpora-cja międzynarodo-wa, antyglobaliści – zna datę wybuchu światowego kryzysu gospodarczego (2008 r.) – rozpoznaje prze-jawy globalizacji – wyjaśnia, które ze skutków globalizacji budzą sprzeciw jej krytyków.

Uczeo: – wyjaśnia znaczenie terminów: uniformi-zacja kultury, mak-donaldyzacja – omawia rolę kor-poracji międzynaro-dowych w procesie globalizacji – podaje przykłady zagrożeo gospodar-czych, społecznych, politycznych i ekolo-gicznych, które wy-nikają z globalizacji.

Uczeo: – przedstawia różni-ce w rozwoju globa-lizacji w różnych regionach świata – omawia miejsce Polski w zglobalizo-wanym świecie.

Uczeo: – ocenia skutki globalizacji dla społeczeostw na całym świecie – ocenia pozytyw-ne i negatywne aspekty globalizacji w perspektywie przyszłości pao-stwa oraz społe-czeostwa polskie-go.