hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital...

22
jif{ !# c+s ## sf7df8f} +, z'qmaf/, k'; @), @)^$ SAPTAHIK Nepali National Weekly Friday, Jan. 4, 2008 k[i7 @$ d"No ?= *÷– af“sL k[i7 !* df /f]zgf bfxfn ;fOa/ un{ k[i7 $ df lzj zdf{ kf]v/f— df};d lr;f] 5 . o:tf] a]nf s:tf] klx/g nufpg] eGg] b'ljwf x/]s km];gkf/vLnfO{ x'G5 . clxn]sf] df};ddf v'nf / lt3|f b]lvg] 5f]6f] km];g u/]/ klg ePg . 5f]6f] / kftnf] km];g of] df};ddf pko'St x' “b}g . km]l/ o:tf] klx/gn] :jf:Yodf k|lts"n c;/ k'U5 . To;}n] lxhf]cfh km];g]jn o'jfo'jtLx¿ cfk\mgf] n'S; / klx/g z}nLdf k[ys\tf lbg gof“ :6fOnsf ;fy cfkm"nfO{ k|:t't ug{ bf]8fbf}8 ul//x]sf 5g\ . kftnf] / 5f]6f] geP klg ;]S;L / :6fOln; b]lvg afSnf / nfdf vfnsf] klx/g pko'St x'g] km];g l8hfOg/x¿ atfp“5g\ . pngsf] s'tf{–;njf/ tyf ODa|f]8/L ul/Psf] kl:dgf ;n clxn] a9L rn]sf] s'/f ;]eL a'l6ssL ;~rflnsf ;ljtf z]/rg atfp“l5g\ . pngsf] 6K;, kfOG6 tyf o'jfx¿sf nflu sf]6 :6fOnsf] ;]/jfgL a9L rn]sf 5g\ . a'l6sx¿ dfucg';f/ klx/g tof/ kfg{ vlKk; dflgG5g\ . ToxL eP/ klg hf8f]sf] km];g :6fOnsf nflu a'l6sx¿df u|fxssf] eL8 b]lvG5 . hf8f]df nufOg] y/Ly/Lsf klx/g ahf/df pknAw 5g\ . a9L dfqfdf :s6{leq v'§fsf] lt3|f 5f]Kg] n]luG; / cf]e/sf]6 nufpg]x¿sf] rdswds 5 . of] z}nL clxn]sf] df};ddf o'jtLx¿dfem cem k|rlnt b]lvG5 . of] df};ddf jftfj/0f klg /dfOnf] / 3dfOnf] x'G5 . o:tf] a]nf df};dcg';f/sf] klx/gnfO{ x/]sn] l;/f]k/ ug} {kg] { x'G5 . Psflt/ km];g t eof] g}, csf{lt/ z/L/nfO{ Gofgf] /fVg klg klx/gdf Wofg k'¥ofpg'k5{ . clxn] a9L dfqfdf pmgLsf sk8f k|rngdf 5g\ . au| ]NtL v'n]sf km];g xfp;, a'l6s tyf km];g lkml6ª ;]G6/x¿n] df};dcg';f/sf km];g]jn klx/g tof/ kfg{ yfn]kl5 udL{df dfq xf]Og, hf8f]ofddf ;d]t km];gsf] kf/f] r9]sf] 5 . o:tf] km];g vf; u/L /fhwfgL;“u} df]km;nsf km];g;x/x¿ kf]v/f, w/fg, lj/f6gu/ cflbdf b]Vg ;lsG5 . sf]6;“u} l6ldSs k/]sf] lhG; kfOG6 / Snf]h ;'hdf df]8n sf]dn lx/frg lgs} km];g]jn b]lvlG5g\ . pgL h'g;'s} /f]lhg zfSo cfkm\gf] d'8 / jftfj/0fcg';f/ kmd{n tyf Sofh'on ¿kdf nufpg ;lsg], :6fOln; Pj+ km];g]jn b]lvg'sf ;fy} cfsif{s cfsf/–k|sf/, ljleGg /+u, l8hfOg / z}nLdf klg kfOg] ePsfn] Hofs]6 hf8f]df lgs} nf]slk|o ePsf] kfOG5 . lxhf]cfh n]b/ Hofs]6, ljG8k|'km, ljG8lr6/, 6fO6 lkml6ª Hofs]6;lxt a]:6 n]Gy Pj+ An]h/ z}nLsf Hofs]6n] km];gkf/vLx¿nfO{ cflsif{t u/]sf] 5 . kfgL / xfjfaf6 hf]ufpg] kf]ln:6/ dfOqmf] kmfOj/af6 ag]sf ljG8 lr6/ afOs/ Hofs]6 Pj+ ljG8 k| 'km Hofs]6 df]6/;fOsnrfnsx¿aLr nf]slk|o 5 . ljleGg ;fOh / /+udf pknAw o:tf Hofs]6sf] ljz]iftf eg]s} df]6/;fOsn rnfp“bf lr;f]af6 5ftLnfO{ hf]ufpg' xf] . oxL k|of]hgsf nflu r]:6 uf8{sf] ;d]t k|of]u b]Vg kfOG5 . logsf cltl/Qm nª g]s, xfOg]so'Qm Kof/fnn lkml6ªdf leqL e'jf / km]b/ ePsf lhk/o'Qm Hofs]6sf] k|rng klg plQs} 5 . ljleGg /+udf pknAw x'8]8 Hofs]6, aDa/ Hofs]6sf ;fy} 8]lgd An]h/, sf]6 z}n:sf y|L a6g, kmf]/ a6g / 6' a6go'Qm lhG; tyf s6gsf Hofs]6x¿k|ltsf] qm]h klg plQs} 5 . ljz]if u/L sfnf], v}/f], gLnf] /+udf pknAw dkm\n/ z}nLsf] sn/ ePsf png cf]e/sf]6, png sf]6 Pj+ gL–n]Gy An]h/ z}nLk|lt klg dflg;x¿sf] e'msfj 5 . ef/t, tfOjfg, cd]l/sf, rLg, xªsª, sf]l/of, yfONofG8 cflb d'n'saf6 lelqg] oL Hofs]6 ! xhf/ @ ;ob]lv # xhf/ % ;o;Dddf pknAw 5g\ . o'jtLx¿dfem r]go'Qm :kf]6L{ Pj+ kkmL Hofs]6 nf]slk|o 5 . o'jfx¿df ANofs, a|fpg, x\jfO6, u| ], An", o]nf], /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g]snfOgo'Qm ;Lk n]b/ Hofs]6sf] qm]h 5 . # xhf/b]lv % xhf/;Dd kg] { oL Hofs]6 lkml6ª z}nLdf cf]kg :nLe tyf j]i6 n]Gydf pknAw 5g\ . af“sL k[i7 !* df hf8f]sf nflu Hofs]6 /]ljsf tof/L lqms]6sf] ;fydf k'm6an ljjfb k[i7 @@ / @# df hf8f]df klg p:t} km];g hf8f]df nufOg] klx/g klg sd :6fOln:6 x'“b}g, Snfp8 gfOgsf ;~rfns ljsn >]i7 eG5g\— …ldnfP/ nufpg] xf] eg] hf8f]sf] km];g klg x6 x'G5 .Ú clxn] o'jfo'jtLdfem km/sf] Hofs]6, lkml6ª lhG; tyf kmn]6 a'6sf] l8dfG8 cfpg] o'jtLx¿sf] ;+Vof pNn]Vo 5 . udL{ jf hf8f] b'j} df};dsf nflu pko'St dflgg] lhG; klg plQs} rNtLdf b]lvG5 . kf]v/fsf] ljzfnahf/l:yt Go" lqmP;g lhG; lkml6ª ;]G6/df hf8f]sf nflu lkml6ª :6fOnsf kfOG6 jf Hofs]6 l8dfG8 ug] {x¿sf] tf“tL 5 . clxn] cfP/ lhG;sf afSnf ;6{ / kfOG6x¿ a9L rn]sf 5g\ . lhG; ;6{sf] leqkl§ s6/fOh xfnL jf; u/]/ nufpg] o'jfx¿ klg plQs} e]l6G5g\ . afSnf] s6g;“u} s6/fOhsf kfOG6–;6{sf] nf]slk|otf klg plQs} 5, ;]G6/sf ;~rfns ;'/]zs'df/ /fgf eG5g\– …lhG;sf] km];g t hf8f]–udL{ b'j} df};ddf plQs} rN5 .Ú km];gsf nflu udL{ df};d g} kv{g' kb} {g . 5f]6f] / kftnf] klx/g nufp“b}df km];g x' “b}g . hf8f]df 6dSs k/]sf] lhG; kfOG6, km/sf] Hofs]6 tyf a'6df 7f“l6P/ lx“8\bf o'jtLx¿ sd cfsif{s / km];g]an b]lv“b}gg\ . clxn] oxL klx/gdf o'jtLx¿ ;x/sf uNnL–rf]sx¿df cf]xf]/bf]xf]/ ul//x]sf 5g\ . sfd's b]lvof];\ eg]/ km];g]jn o'jtLx¿ 5f]6f] :s6{leq n]luG; nufP/ klg lx“8\5g\ . clkm; Pj+ ;+3– ;+:yfdf sfd ug] { o'jtLx¿ sf]6– kfOG6df lrl/Rof“§ k/]sf b]lvG5g\ . ptf dlxnfx¿ pngsf] s'tf{–;njf/df ODa|f]8/L ul/Psf] kl:dgf ;ndf ;lhPsf kfOG5g\ . hf8f]df k|lt:kwf{ l8hfOg/x?sf] k[i7 !) df dWok[i7df /f}gs ld; g]jfsf]

Transcript of hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital...

Page 1: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

jif{ !# c+s ## sf7df8f}+, z'qmaf/, k'; @), @)^$ SAPTAHIK Nepali National Weekly Friday, Jan. 4, 2008 k[i7 @$ d"No ?= *÷–

af“sL k[i7 !* df

/f]zgf bfxfn;fOa/ un{

k[i7 $ df

� lzj zdf{kf]v/f— df};d lr;f] 5 . o:tf] a]nf s:tf]

k lx/g nufpg ] eGg ] b ' ljwf x/ ]skm];gkf/vLnfO{ x'G5 . clxn]sf] df};ddf v'nf/ lt3|f b]lvg] 5f]6f] km];g u/]/ klg ePg .5f]6f] / kftnf] km];g of] df};ddf pko'Stx'“b}g . km]l/ o:tf] klx/gn] :jf:Yodf k|lts"nc;/ k'U5 . To;}n] lxhf]cfh km];g]jno'jfo'jtLx¿ cfk\mgf] n'S; / klx/g z}nLdfk[ys\tf lbg gof“ :6fOnsf ;fy cfkm"nfO{ k|:t'tug{ bf]8fbf}8 ul//x]sf 5g\ .

kftnf] / 5f]6f] geP klg ;]S;L /:6fOln; b]lvg afSnf / nfdf vfnsf] klx/gpko'St x'g] km];g l8hfOg/x¿ atfp“5g\ .

pngsf] s'tf{–;njf/ tyf ODa|f]8/L ul/Psf]kl:dgf ;n clxn] a9L rn]sf] s'/f ;]eL a'l6ssL;~rflnsf ;ljtf z]/rg atfp“l5g\ . pngsf]6K;, kfOG6 tyf o'jfx¿sf nflu sf]6 :6fOnsf];]/jfgL a9L rn]sf 5g\ . a'l6sx¿ dfucg';f/klx/g tof/ kfg{ vlKk; dflgG5g\ . ToxL eP/klg hf8f]sf] km];g :6fOnsf nflu a'l6sx¿dfu|fxssf] eL8 b]lvG5 .

hf8f]df nufOg] y/Ly/Lsf klx/g ahf/dfpknAw 5g\ . a9L dfqfdf :s6{leq v'§fsf] lt3|f5f]Kg] n]luG; / cf]e/sf]6 nufpg]x¿sf]rdswds 5 . of] z}nL clxn]sf] df};ddfo'jtLx¿dfem cem k|rlnt b ] lvG5 . of ]df};ddf jftfj/0f klg /dfOnf] / 3dfOnf]x'G5 . o:tf] a]nf df};dcg';f/sf] klx/gnfO{x/]sn] l;/f]k/ ug}{kg]{ x'G5 . Psflt/ km];g teof] g}, csf{lt/ z/L/nfO{ Gofgf] /fVg klgklx/gdf Wofg k'¥ofpg'k5{ .

clxn] a9L dfqfdf pmgLsf sk8f k|rngdf5g\ . au|]NtL v'n]sf km];g xfp;, a'l6s tyfkm];g lkml6ª ;]G6/x¿n] df};dcg';f/sf km];g]jnklx/g tof/ kfg{ yfn]kl5 udL{df dfq xf]Og,hf8f]ofddf ;d]t km];gsf] kf/f] r9]sf] 5 . o:tf]

km];g vf; u/L /fhwfgL;“u}df]km;nsf km];g;x/x¿

kf]v/f, w/fg, lj/f6gu/cflbdf b]Vg ;lsG5 .sf]6;“u} l6ldSs k/]sf]lhG; kfOG6 / Snf]h;'hdf df]8n sf]dnlx/frg lgs} km];g]jnb]lvlG5g\ . pgL h'g;'s}

/f]lhg zfSocfkm\gf] d'8 / jftfj/0fcg';f/ kmd{n tyf Sofh'on ¿kdf

nufpg ;lsg], :6fOln; Pj+ km];g]jn b]lvg'sf ;fy} cfsif{scfsf/–k|sf/, ljleGg /+u, l8hfOg / z}nLdf klg kfOg] ePsfn]Hofs]6 hf8f]df lgs} nf]slk|o ePsf] kfOG5 . lxhf]cfh n]b/ Hofs]6,ljG8k|'km, ljG8lr6/, 6fO6 lkml6ª Hofs]6;lxt a]:6 n]Gy Pj+An]h/ z}nLsf Hofs]6n] km];gkf/vLx¿nfO{ cflsif{t u/]sf] 5 .kfgL / xfjfaf6 hf]ufpg] kf]ln:6/ dfOqmf] kmfOj/af6 ag]sf ljG8lr6/ afOs/ Hofs]6 Pj+ ljG8 k|'km Hofs]6 df]6/;fOsnrfnsx¿aLrnf]slk|o 5 . ljleGg ;fOh / /+udf pknAw o:tf Hofs]6sf]ljz]iftf eg]s} df]6/;fOsn rnfp“bf lr;f]af6 5ftLnfO{ hf]ufpg'xf] . oxL k|of]hgsf nflu r]:6 uf8{sf] ;d]t k|of]u b]Vg kfOG5 .logsf cltl/Qm nª g]s, xfOg]so'Qm Kof/fnn lkml6ªdf leqL e'jf/ km]b/ ePsf lhk/o'Qm Hofs]6sf] k|rng klg plQs} 5 .

ljleGg /+udf pknAw x'8]8 Hofs]6, aDa/ Hofs]6sf ;fy}8]lgd An]h/, sf]6 z}n:sf y|L a6g, kmf]/ a6g / 6' a6go'Qm lhG;tyf s6gsf Hofs]6x¿k|ltsf] qm]h klg plQs} 5 . ljz]ifu/L sfnf], v}/f ], gLnf] /+udf pknAw dkm\n/ z}nLsf] sn/ePsf png cf]e/sf]6, png sf]6 Pj+ gL–n]Gy An]h/ z}nLk|ltklg dflg;x¿sf] e'msfj 5 .

ef/t, tfOjfg, cd]l/sf, rLg, xªsª, sf]l/of, yfONofG8cflb d'n'saf6 lelqg] oL Hofs]6 ! xhf/ @ ;ob]lv # xhf/ %;o;Dddf pknAw 5g\ . o'jtLx¿dfem r]go'Qm :kf]6L{ Pj+ kkmLHofs]6 nf]slk|o 5 . o'jfx¿df ANofs, a|fpg, x\jfO6, u|], An", o]nf],/]8 cflb /+udf pknAw 6L–g]snfOgo'Qm ;Lk n]b/ Hofs]6sf] qm]h5 . # xhf/b]lv % xhf/;Dd kg]{ oL Hofs]6 lkml6ª z}nLdf cf]kg:nLe tyf j]i6 n]Gydf pknAw 5g\ . af“sL k[i7 !* df

hf8f]sf nflu Hofs]6

/]ljsftof/L lqms]6sf] ;fydf k'm6an ljjfbk[i7 @@ / @# df

hf8f]df klgp:t} km];g

hf8f]df nufOg] klx/g klgsd :6fOln:6 x ' “b }g,Snfp8 gfOgsf ;~rfnsljsn > ] i7 eG5g \—…ldnfP/ nufpg] xf] eg]hf8f]sf] km];g klg x6x'G5 .Ú clxn] o'jfo'jtLdfemkm/sf] Hofs]6, lkml6ª lhG;tyf kmn]6 a'6sf] l8dfG8cfpg] o'jtLx¿sf] ;+VofpNn]Vo 5 . udL{ jf hf8f]b'j} df};dsf nflu pko'Stdflgg] lhG; klg plQs}

rNtLdf b]lvG5 . kf]v/fsf]ljzfnahf/l:yt Go" lqmP;g

lhG; lkml6ª ;]G6/df hf8f]sfnflu lkml6ª :6fOnsf kfOG6 jf Hofs]6

l8dfG8 ug]{x¿sf] tf“tL 5 . clxn] cfP/lhG;sf afSnf ;6{ / kfOG6x¿ a9L rn]sf

5g\ . lhG; ;6{sf] leqkl§ s6/fOh xfnLjf; u/]/ nufpg] o'jfx¿ klg plQs} e]l6G5g\ .afSnf] s6g;“u} s6/fOhsf kfOG6–;6{sf]nf]slk|otf klg plQs} 5, ;]G6/sf ;~rfns;'/]zs'df/ /fgf eG5g\– …lhG;sf] km];g thf8f]–udL{ b'j} df};ddf plQs} rN5 .Ú

km];gsf nflu udL{ df};d g} kv{g'kb}{g . 5f]6f] / kftnf] klx/g nufp“b}df km];gx'“b}g . hf8f]df 6dSs k/]sf] lhG; kfOG6,km/sf] Hofs]6 tyf a'6df 7f“l6P/ lx“8\bfo'jtLx¿ sd cfsif{s / km];g]anb]lv“b}gg\ . clxn] oxL klx/gdf o'jtLx¿;x/sf uNnL–rf]sx¿df cf]xf]/bf]xf]/ul//x]sf 5g\ . sfd's b]lvof];\ eg]/km];g]jn o'jtLx¿ 5f]6f] :s6{leq n]luG;nufP/ klg lx“8\5g\ . clkm; Pj+ ;+3–;+:yfdf sfd ug]{ o'jtLx¿ sf]6–kfOG6df lrl/Rof“§ k/]sf b]lvG5g\ .

ptf dlxnfx¿ pngsf]s 'tf { –;njf/df ODa | f ]8/Lul/Psf ] k l:dgf ;ndf;lhPsf kfOG5g\ . hf8f]df

k|lt:kwf{ l8hfOg/x?sf]k[i7 !) df

dWok[i7df

/f}gs ld; g]jfsf]

Page 2: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008

/+ud~r

@Sof;]6

nfOe zf]

j[if

ldy'g

ss{6

l;+x

sGof

t'nf

j[lZrs

wg'

ds/

s'De

dLg

tkfO{+sf] of] ;ftftkfO{+sf] of] ;ftfHof]= k++= cf]h/fh pkfWofo nf]xgL

d]if

Hof]= k++= cf]h/fh pkfWofo nf]xgL

of] ;ftfsf] k~rf·

yfxf kfPuLtsf/ yfkf

j;Gtsf] uLlt;+u|x…yfxf kfPÚ >f]tfdfemcfPsf] 5 . wf}nflul/Sof;]6 ;]G6/n]ahf/df NofPsf] of] ;+u|xdf !)j6f uLt ;dfj]z 5g\ . ;+u|xdfyfkf j;Gt, yfkf ;Ltf tyft]hk|;fb kf08]osf] zAb ;'Gg ;'GgkfOG5 eg] To;df ;'/]z clwsf/L,t]hk|;fb kf08]o, /f]zg nfdf,lrqnfn zdf{ tyf cfnf]s>Ln];+uLt e/]sf 5g\ . To:t} ;+u|xdf/fh]zkfon /fO{, ;~hLjgL, cGh'kGt, jL/]Gb| cu|x/L, oz s'df/,pbo–dlgnf ;f]tfª, /fds[i0f9sfn, :j¿k/fh cfrfo{ tyf/fx'n j}Bsf] cfjfh ;'Gg ;lsG5 .

;fgf] cfjfh!) jif]{ /s–ufos

ls8;f]nsf]klxnf] Psnu L l t; + u | x…;fgf] cfjfhÚbz{s–>f]tfdfemcfPsf] 5 . xfdLw]/} ;fgf 5f}+, ltdL ljgf, cfdf,cfO{Pd l/oNnL ;/L, e'Ng, PSnf]u/]/ 5j6f uLt ;dfj]z of];+u|xnfO{ ;Demgf cl8of] PG8lel8of] k|f=ln=n] ahf/df NofPsf]xf] . ;+u|xdf zAb /rgf l/t]zlqmz, u0f]z /l;s, ;ljg >]i7,;gL tyf xL/fb]jLsf] 5 . To:t};+uLt lah' sdf{rfo{, u0f]z /l;s,ljqmd s] dfgGw/ Pj+ Zofddxh{gsf] 5 .

l;l8h l8«d: s f O {

Do'lhsn] ufosåolrq nfdf / lbnLkn f d f s f ]u L l t ; + u | x n f O {ahf/df NofPsf] 5 .…l;l8h l8 «dÚ n]ahf/df NofPsf] of]uLlt;+u|xdf cf7j6f uLt ;dfj]z5g\ . ;+u|xdf /fh]z nfdf, cfznfnnfdf, lrq nfdf, /Tg nfdf tyf/lj nfdfsf] zAb ;'Gg ;lsG5 . k'; @) ut] M PsfbzL, @$ ut] M cf}+;L, @% ut] M tf]n Nxf];f/

;ftf Tolt /fd|f] 5}g . ;'?df:jf:Yo lau|g ;S5 . 3/]n' ;d:ofn]klg ;tfpg]5 . cfkmGtx¿n] wf]sflbg]5g\ . sfddf cj/f]w cfpg]5 eg]s'/f sf6\g]x¿ ;lqmo /xg]5g\ .Joj;fodf cj/f]w cfpg ;S5 . a'waf/tyf laxLaf/ dfg;Ddfg kfOg]5 . sfdPj+ cWoogdf ;kmntf xfl;n x'g] tyfefUon] ;fy lbg] of]u klg 5 . wfld{ssfo{df ?lr a9\g]5 .

kl/>d u/] sfd aGg]5 . wgcfh{g ug]{ cj;/ h'6\g]5 . ofqfx'g;S5 . k/fqmd a9\g'sf ;fy} sfddf;kmntf xfl;n x'g]5 . cw'/f sfd k"/fx'g]5g\ . gof“ sfd klg k|fKt xf]nf .c¿sf] dg ;lhn} lhTg ;lsg]5 .;f]daf/b]lv :jf:Yo u8a8 /xg], sfddfcj/f]w cfpg] tyf lrGtf a9\g] of]u5 . z/L/df rf]6k6s nfUg;S5 .

7"nf JolQmn] tkfO{+sf] e/f];fug]{5g\ . dg k|;Gg /xnf . af]nLsf]k|efj a9\g]5 . Joj;fodf ;f]r]eGbf a9L;kmntf kfOg]5 . cfkmGtx¿sf] k|ofKt;xof]u ldNg]5 . tkfO{+sf] nugzLntfPj+ OdfGbfl/tfn] c¿nfO{ em'sfpg]5 .a'waf/ tyf laxLaf/ :jf:Yo u8a8/xg], sfddf cj/f]w cfpg] Pj+ lrGtfa9\g] of]u 5 .

unt ljrf/ a9\g ;S5 . ;dodflg0f{o ug{ g;Sbf cfkm\gf] sfddf c¿n]g} clwsf/ hdfpg ;S5g\ . s'/fsf6\g]x¿ ;lqmo /xg]5g\ . ljZjf;u/]sfx¿n] wf]sf lbg]5g\ . zq' klga9\g]5g\ . ;f]daf/b]lv kl/>d ug'{k/]klg sfddf ;kmntf ldNg] tyf wgcfh{g x'g] of]u 5 . ;kmntfsf nfluuf]klgotf ckgfpg'xf]nf .

3/]n' ;d:ofn] ;tfpg]5 .sfddf cj/f]w cfpg]5 eg] untljrf/ a9\g]5 . ;dod} lg0f{o gx'“bfxft k/]sf] sfd km'Tsg ;S5 .ljZjf; u/]sfx¿n] wf]sf lbg]5g\ .cWoogdf cj/f]w cfpg]5 . a'waf/tyf laxLaf/ sfddf ;kmntfldNg'sf ;fy} wg cfh{g ug]{ cj;/h'6\g]5 eg] k/fqmd a9\g]5 . gof“sfd klg kfOg ;S5 .

k/fqmd a9\g]5 . cw'/f sfd aGg]tyf gof“ sfd kfOg] of]u 5 . wfld{ssfo{df ?lr a9\g]5 . efUon] klg ;fylbg]5 . vr{ a9] klg /fd|} cfDbfgL x'g]5 .c¿af6 ;xof]u klg kfpg'xf]nf .;f]daf/b]lv 3/]n' ;d:ofn] ;tfpg], sfddfcj/f]w cfpg] tyf lrGtf a9\g] of]u 5 .ljZjf; u/]sfx¿n] wf]sf lbg ;S5g\ .uf]klgotfdf hf]8 lbg' plrt xf]nf .

ljjfb a9\g]5 eg] wgdfn x/fpg;S5 . cfkmGt ag]/ wf]sf lbg]x¿ k|z:t}x'g]5g\ . c¿sf] sfdd} ;do laTg]5,t/ h; kfpg'sf] ;§f ckh; kfpg'xf]nf .;f]daf/ tyf d+unaf/ k/fqmd a9\g],cw'/f sfd aGg] Pj+ gof“ sfd kfOg]of]u 5 . ofqf ug]{ cj;/ h'6\g]5 .cWoogdf ;kmntf ldNg'sf ;fy}wg cfh{g x'g;S5 .

;'?df dfg;Ddfg ldNg]5 .ef]het]/df ;+nUg x'g kfOg]5 .Joj;fodf ;kmntf xfl;n x'g]5 .nfebfoL ofqf ug]{ cj;/ h'6\g]5 .k/fqmd a9\g]5 eg] cw'/f sfd aGg]tyf gof“ sfd kfOg] of]u 5 . /fd|}cfDbfgL x'g;S5 . ;f]daf/ / d+unaf/vr{, ljjfb Pj+ lrGtf a9\g] tyf sfddfcj/f]w cfpg] of]u 5 .

vr{ Pj+ ljjfb a9\g]5 .sfddf cj/f]w cfpgfn] dgf]an36\g]5 . s'/f sf6\g]x¿ ;lqmo/xg]5g\ . em"6f cf/f]k klg nfUg]5eg] wgdfn klg x/fpg ;S5 .;f]daf/ tyf d+unaf/ dfg;DdfgkfOg'sf ;fy} ef]het]/df ;fd]n x'g]cj;/ h'6\g]5 . k/fqmd a9\g]5 . cw'/fsfd aGg] tyf gof“ sfd kfOg] of]u5 . c¿sf] dg ;lhn} lhTg ;lsg]5 .

;f ] Rg ] zlQm a9 \g ]5 .cWoogdf ;kmntf ldNg'sf ;fy}af}l4s sfo{df ;kmntf k|fKt xf]nf .wg cfh{g ug]{ cj;/ h'6\g]5 .dfg;Ddfg klg kfpg'xf]nf . ofqfx'g;S5 . ;f]daf/ / d+unaf/ vr{,ljjfb Pj+ lrGtf a9\g] tyf sfddfcj/f]w cfpg] of]u 5 . uf]klgotfckgfpg'xf]nf .

dfg;Ddfg kfOg] of]u 5 .c¿af6 k|z+;f klg x'g]5 . sfddf;kmntf ldNg]5 eg] hf]; Pj+ hf“u/a9\g]5 . cfkmGtx¿sf] plrt ;xof]uk|fKt xf]nf . wg cfh{g ug]{ cj;/h'6\g]5 eg] ofqf klg x'g;S5 .a'waf/ tyf laxLaf/ vr{, ljjfb Pj+lrGtf a9\g]5 . c¿n] u/]sf] unt sfo{sf]bf]if tkfO{+dfly cfOnfUg ;S5 .

g }/fZotf Pj+ pbf;Lgtfa9\g ]5 . 3/ ]n ' ;d:ofn] klg;tfpg]5 . sfdsf] aLrdf cj/f]wcfpgfn] dgf]an 36\g ;S5 . ldqag]/ wf]sf lbg]x¿ k|z:t} x'g]5g\ .cfOtaf/b]lv efUon] ;fy lbg yfNg]5 .dfg;Ddfg klg kfOg]5 . /f]lsPsfsfdx¿ aGg]5g\ . k/fqmd a9\g]5 eg]wg cfh{g ug]{ cj;/ h'6\g]5 .

–k|fWofks ;~hLj pk|]tLn]n]v]sf] pkGof; …3grSs/Ú nfO{gf6\o ;d"x cf/f]x0f u'?s'nn]gf6sLo ¿k k|bfg u/]sf] 5 .ef/tsf] gof“lbNnLdf rln/x]sf]gjf}+ ef/t /+u dxf]T;jdf klxnf]k6s pQm gf6s k|bz{g ul/g]5 .…pkGof;df cfwfl/t /x]/ xfdLn]a'em]sf] 3grSs/nfO{ gf6ssf]:j¿kdf d~rg ug{ nfu]sf 5f}+,Úgf6ssf lgb]{zs ;'gLn kf]v/]nn]lbNnL hfg'cl3 ;fKtflxs;“ueg]– cfufdL ;f]daf/ gf6sd~rg x'g]5 . 3grSs/sf] gf6s>[ª\vnfdf ;lnn ;'j]bL, lgzfzdf{, ljho lj:kmf]6, lbne"if0fkf7ssf ;fy} u'?s'nsf cGosnfsf/x¿n] clego ug]{5g\ .lgb]{zs kf]v/]nsf cg';f/ of]gf6snfO{ df3 ( ut]b]lv r}t@ ut];Dd u'?s'nl:yt l/dfnlyo6/df klg d~rg ul/g]5 .

–gjf}+ ef/t /+u dxf]T;jsfcj;/df PS6;{ :6'l8of]sf] gf6s…6nsh+u 6'Ns]Ú klg d~rg x'g]ePsf] 5 . cg'k a/fnn] lgb]{zgu/]sf] of] gf6ssf] @* ;b:oLol6d oxL ;ftf lbNnL hf“b}5 .…lrlgof“ ;flxTosf/ n'–;'gn]n]v]sf] syfnfO{ g]kfnL kl/j]z;'xfp“bf] dfg]/ gf6sdf ¿kfGt/u/]sf xf} +,Ú o;cl3 g]kfndfk|bz{g e};s]sf] of] gf6ssflgb]{zs a/fnsf cg';f/ gf6sdf/fhg}lts cl:y/tfsf] ;dodfPp6f lgbf]{if o'jf s;/L alnsf]af]sf aG5 eGg] syfnfO{ 6'Ns]gfdsf] kfqdfkm{t lrq0f ug]{k|of; ul/Psf] 5 . dxf]T;jdfef/t ;lxt !& j6f /fi6«;xefuL 5g\ .

–ut ;ftf lnl6n P~hN;:s'nsf] cfof]hgfdf ljBfnoxftfleq tLglbg] gf6s d]nf;DkGg eof] . d]nfdf nuftf/tLg lbg leGg zLif{ssf tLgj6fgf6s d~rg ul/P . h;dWo]b'O{ afngf6s lyP eg] Pp6fgf6sn ] b ]zsf ] jt {dfgcj:yfnfO{ k|ltljlDat u/]sf]lyof] . tLgj6} gf6ssf] n]vg–lgb]{zg /+usdL{ s[i0f zfx ofqLn]u/]sf lyP .

Uofn/L–snfsf/ g/axfb'/ ljssf]

bf];|f] Psn lrqsnf k|bz{gL utd+unaf/ ;DkGg ePsf] 5 .zlgaf/ a'6jnl:yt ;'grf“bLJoj;foL ;+3sf] ejgdf k|f/DeePsf] pQm k|bz{gLsf] cfof]hgfg]kfn sdl;{on cfl6{:6 ;+3¿kGb]xL zfvfn] u/]sf] lyof] .c/lgsf] lbj;sf] pknIodfcfof]lht k|bz{gLdf Pqm]lnsdfWodaf6 sf]l/Psf @* j6flrq /flvPsf lyP .

–nlntsnf ;dLIfs ;dfhtyf /f]6/L Sna ckm sf7df8f}+sf];+o'Qm cfof]hgfdf ePsf] /f]6/Lcf6{ k|ltof]lutf–@))& sfljhoLnfO{ ut ;ftf g]kfn cf6{sfplG;ndf cfof ] lht Pssfo{qmddf k'/:s[t ul/of] .dfWolds ljBfnosf ljBfyL{x¿;xefuL ePsf] pQm :kwf{df8LPeL :s'nsL ;'lk|df hf]zLklxnf], ddtf ljBf;bgsf ljzfn/fgf du/ bf];|f], ljgfos lzIfflgs]tgsf nIdLaxfb'/ efl;dft];|f] ePsf lyP . …gof“ g]kfnÚzLif{ssf] pQm k|ltof]lutfdf/fhwfgLsf @% ljBfnosf %@ljBfyL{ ;xefuL ePsf lyP .ljBfyL{x¿n] sf]/]sf lrqnfO{g ]k fn cf6 { sfplG;ndfk|bz{g;d]t ul/Psf] lyof] .

–b]zdf ljleGg hftLogf/f lnP/ cfGbf]ngx¿ e}/x]sfa]nf ;fDk|bflos ;b\efj a9fpg]p2]Zon] k"jL{ g]kfndf gf6scleofg yflnPsf] 5 . ;'g;/Lsf]xl/gu/fl:yt laxfgL ;dfhljsf; s]Gb|n] of] gf6s cleofgcufl8 a9fPsf] xf] . …zflGtsf]vf]hLÚ gfds of] gf6s lnP/snfsf/x¿ k"j{sf tLg lhNnfsf;a} uflj; Pj+ gu/kflnsfdfk'Ug]5g\ . k"jf{~rnsf emfkf, df]/ª/ ;'g;/Ldf zflGtsf] sfdgf ub}{g]kfnL, d}lynL / yf¿ efiffdfgf6s cleofg yfn]sf] atfpg]cleofg cfof ]hs ;+:yfsf;lrj lzjxl/ >]i7n] gf6sn]b]zdf a9\b} uPsf] hftLo å]ifPj+ 3[0ffsf] cGTo x'g'k5{ eGg];Gb]z 5g]{ s'/f atfP .

n]vs– l;h{gf zdf{lrq– af;' lIflth

;Dks{sf] nflu

x6nfOg$$#@#^#

d]/L eb} enfb\dL 5],u'lnof] rsn]6 h:t} .nf vf rsn]6,dL7f] 5 .

s] sf] nflu d:sfnufpb} x'g'x'G5 km'k'

dnfO{ <

d:sf x}g of] t:ofaf;Lsf] em:sf xf]t “nfO { .

lsg km"k',lsg dg k/]galxgL <

lsg lg !5f]/L dfG5] eP/ t cln

uOnL–ufd]nL x'g'k5{ lg !k9]“ eGg] 3d08 xf]nf To:nfO{clxn]sf] hdfgfdf, s] xf]=== s]xf]=== . dfG5] oxf“ 5 cf“vf eg]ss]{ u/]/ x\jf“;Dd x]g{ Eofpg],

af]n]sf] To:t} pQfpnL .

t]/L alxgL 5sdn]pQfpnL, nfh ;d{

s]xL 5}g To:nfO{ . t“h:tL 5}g .

s]6fx¿ t emg\b]Vg} x'Gg d:sg]d;Ss} . sxL“ gePsLdxfsL pQfpnL . xfd|f]s'nd} sxL“ gePsL5f8f .

5f]/L dfG5] eGoft“h:tf] kf] x'g'k5{ . k9\g],

n]Vg], ulDe/, 3/sf]sfdsfhdf dg nufpg]

cfdf–afn] eg]sf] dfGg] .5f]/L dfG5]sf] nlIf0f

xf] lg Tof] .

km"k', tkfO{ dnfO{gprfNg';\ g, a?lszf]/fj:yfsfs]6fs]6Lsf] dfgl;s tyfefjgfTds ljsf;af/]a'em\g';\ g .

of] pd]/dfJolQmn] cfkm\gf] klxrfg

vf]H5 . To;}n] cfdf–afn]eg]sf] gdfgL cfkm\g} ;'/df

lx“8\5, To;df a}gLsf]s] bf]if <

cfkm\gf] JolQmTjsf]vf]hLs} sf/0f;fdfGo Jojxf/k|ltljb|f]x ug]{ k|j[ltb]vfk5{ .

lszf]/fj:yfdf cfk\mgf] pd]/sfs]6fs]6L;“u nufj a9\g] x'G5, o;

a]nf zf/Ll/s kl/jt{gn] ubf{a9L clN5 nfUg], PsfGt dg

k/fpg]h:tf k|j[lt b]vfk5{g\ .

lszf]/fj:yfdf ;a}df x'g] of] ;fdfGo kl/jt{gsfs'/f ga'emL 5f]/LnfO{ pQfpnL pR5[ª\vnsf] cf/f]k nufpg'

/fd|f] x}g km"k' .

P ˜˜ ;f/fnfO{ To:tf] x'GgTo;}nfO{ ;a}yf]s x'G5 < t]/f] a]xf]/f

v} t, To:tf] 5}g lg !

x/]s JolQmsf] cfkm\gf] dfgl;s zf/Ll/s agf}6 a]Un} x'G5,To;}n] Pssf] t'ngf csf]{;“u ug'{eGbf of] pd]/df x'g] ;fdfGokl/jt{gaf/] hfGg'k5{ . To;}n] k"mk' d hflt a}gL ghflt,

kmnfgf] ghflt csf]{ hflt eGg] x}g, pd]/df x'g] kl/jt{gnfO{:jfefljs ¿kdf a'emL :jLsf/ ug'{k5{ .

Page 3: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 #;ftf ;+If]k;ftf ;+If]kk'; !# ut] z'qmaf/

• dfcf]jfbLsf !( xhf/;]gfnfO{ /fi6«;+3åf/f cflwsfl/sd f G ot f , d fc f ] j f b L å f / fc;Gtf]if JoQm .

• ;+;b\sf k|Fs[lts ;|f]t–;fwg ;ldltsf] a}7såf/f d]nDrLcfof]hgfnfO{ ax'2]ZoLo agfpgk|:tfj, ax'2]ZoLo agfpg ;s]To;af6 Ps ;o &% d]ufjf6eGbf a9LljB't\ pTkfbg ug{ ;lsg] bfjL .

• ;/sf/n] cGo wdf{jnDaL;lxt& j6f kj{df ;fj{hlgs labf lbg]3f]if0ff, Nxf];f/, Ob, asl/b, 57,lqm;d;, df3L tyf pwf}nL–pef}nLkj{df ;/sf/L labf .

k'; !$ ut] zlgaf/• dxGt 7fs'/sf] cWoIftfdf

…t/fO{–dw]; nf]stflGqsÚ gfdsbnsf] u7g, rf“8} lgjf{rg cfof]udfbtf{ ul/g] hfgsf/L .

• g'jfsf]6df a; b'3{6gf, #sf] d[To', $^ 3fOt] .

• O/fs lx“8]sf ! ;o % g]kfnLb'aO{df kqmfp, 5'6fpg] sf]xL ePg .

k'; !$ ut] cfOtaf/• P;Pn;L k/LIff ;+ljwfg

;efcl3 g} ug{ lzIffdGqL k|lta4,:gftsf]Q/ låtLo jif{sf] k/LIff klg;+ljwfg;efcl3 g} ug]{ ;xdlt .

• g]kfndf e}/x]sf] nf]8;]l8ª36fpg ef/tåf/f k|lto'lg6 * ?k}of“kfP dfq g]kfndf lah'nL k7fpg],k|flws/0fnfO{ jflif{s 8]9 ca{ ?k}of“3f6f x'g;Sg] cg'dfg .

• g]kfndf p8fg ug]{ ljb]zLljdfg sDkgLsf] ;ª\Vof @@ k'Uof],yfONofG8sf] cf]l/PG6 ljdfgn] klg;]jf k|f/De u¥of] .

• sf ] l/ofnL lgdf { 0 fsDkgLåf/f af/fsf] lghu9dfg ]k fndf bf ]; | f ] cGt/f { l i6 «oljdfg:yn agfpg k |:tfj,ljdfg:ynaf6 sf7df8f}+ cfpg] b|'tdfu{ klg p;}n] agfpg] .

k'; !% ut] ;f]daf/• s[i0 faxfb ' / dx/fsf ]

g]t[Tjdf tLg gof“ cg'xf/;lxtdfcf ]j fbL km ] l / ;/sf/df ,dfcf]jfbLaf6 yk b'O{ /fHodGqL;/sf/df ;fd]n x'g] .

• ef/tsf nflu g]kfnsf]/fhb"tdf z}nhf cfrfo{sf] c;dy{tfkl5 b'u]{zdfg l;+x lgo'Qm .

k'; !^ ut] d+unaf/• P;Pn;L !& lbgcufl8 g}

r}t $ ut]b]lv x'g], ca ljb]zLn]klg P;Pn;L lbg kfpg] .

• ;]o/ lwtf] /fv]/ shf{ lbgaGb u/]sf] lj/f]wdf nufgLstf{x¿åf/flj/f]w, ;]o/ sf/f]af/df cj/f]w .

• wgu9Lsf] Ps cfj;Lo If]qdfeLif0f cfunfgL, b'O{ afnaflnsf;lxt# sf] d[To', nfvf}+sf] Iflt .

k'; !& ut] a'waf/• e/tk'/df ePsf] 6«ØfS6/

b'3{6gfdf @ sf] d[To', sflGtk'/sdL{bLk]Gb| a8'jfn;lxt !^ 3fOt] .

• k"j{/fli6«o k~rfot ;b:o/fwfb]jL ;'g'jf/sf] 3/af6 cf7 6g/QmrGbg a/fdb .

• lgjf{rg cfo'Qmx¿åf/fk | w f gd Gq L; “ u e ] 6 j f t f { ,lgrf{rgsf] tof/L tLj| t'Nofpgk|wfgdGqLsf] lgb]{zg .

• g]kfndf ;g\ @))& df g]kfndfcfpg] ko{6ssf] ;ª\Vof % nfv gf£of],xjfOdfu{af6 dfq # nfv ^) xhf/ko{6s g]kfn lelqP .

• /fhtGqsf kIfdf /fk|kfg]kfnåf/f cfGbf]ngsf] 3f]if0ff,k'; @# b]lv zflGtk"0f { cfGbf]ngyflng] /fk|kf g]kfnsf cWoIf /jLGb|zdf{sf] bfjL .

sf]l/og efiff l;sfpg] gfddf a|x\dn'6

csf]{ sf]6f klg u'Dg] vt/fdfclZjgL sf]O/fnf÷ef]nf wgsf}n

sf7df8f}+, j}b]lzs /f]huf/dfhfg rfxg]x¿sf] cfsif{s uGtJodfk/]sf] sf]l/of sf]6f >d dGqfnosfsd{rf/Lx¿sf] rnv]nsf sf/0f k]ml/klg w/fkdf k/]sf] 5 . /fhg}ltscl:y/tf, ;/sf/L l9nf;':tL tyfJofjxfl/s sl7gfOsf sf/0f ;g\@))& df g]kfnn] sf]l/ofdf %xhf/ g]kfnL sf]6f u'dfPsf] lyof] .;g\ @))* df sf]l/of hfg k|tLIffu/]sf nfvf}+ o'jfx¿sf] cfzf klg;/sf/L sd{rf/L tyf lghLJoj;foLsf] xfgyfksf sf/0fw/fkdf kg{ yfn]sf] 5 . o;k6sklg sf]l/ofn] g]kfnsf nflu %xhf/ sfdbf/sf] sf]6f lgwf{/0fu/]sf] 5 . of] jif{ sf]l/ofdf sfdbf/k7fpg dfr{ dlxgf;Dddf g]kfnLo'jfx¿sf] gfd sf]l/og cf}wf]lusk|lti7fgdf k7fO;Sg'kg]{ k|fjwfg 5 .

g ]k fnaf6 sf ] l /ofdf/f]huf/Ldf hfg rfxg] o'jfx¿n]sf]l/og efiffsf] k|lzIf0f lng'kg]{lgod 5 . k | lzIf0f lnPsfo'jfx¿nfO{ sf]l/ofaf6} cfPsf;/sf/L k|ltlglwx¿n] efiff k/LIfflng ]5g \ . Toltdfq xf ]Og,efiffk/LIffdf pQL0f{ ePsfx¿sf]:jf:Yo cj:yf Pj+ tflndsf]cg'udg klg sf]l/og k|ltlglwn]ug]{ sfo{qmd 5 . o:tf] cj:yfdfsdhf]/ efiff, :jfYo tyf tflndePsf s'g} klg o'jfnfO{ sf]l/of;/sf/n] :jLsf/ ug]{ l:ylt 5}g .olt x'“bfx'“b} klg ;/sf/L sd{rf/Ltyf lghL Joj;foLx¿ o'jfx¿nfO{h;/L klg sf ] l/of k '¥ofpg]cf:jf;g lbP/ sf]l/of sf]6fnfO{sdfO vfg] af6f] agfpg] WofpGgdfnfu]sf 5g\ . oxL WofpGgdf x'g]ljleGg lqmofsnfksf sf/0fclgoldttf a9\b} uPsf] 5 . oxLclgoldttfs} sf/0f o;k6s klgsf]l/of sf]6fdf Jojwfg cfpg]z+s]t b]lvPsf] xf] .

sf]l/og efiff hfGg] JolQmsf];ª\Vof g]kfndf %) eGbf a9L5}g eGb} sf]l/og efiff k|lzIfsdl0f lwtfn eG5g\, …o:tf] cj:yfdf@ ;o !* ;+:yfnfO{ >d dGqfnon]sf]l/og efiffsf] k|lzIf0f nflu;"rLs[t ug'{ clgoldttfsf] klxnf]pbfx/0f xf] .Ú lwtfnsf cg';f/sf]l/og efiff k|lzIf0f lbnfpg];+:yfn] sf]l/og efiffdf bIftfxfl;n u/]sf sDtLdf b'O{hgfk|lzIfs /fVg'kg] { lgod 5 .w]/}h;f] ;+:yfn] k};fsf] andfcg'dltkq xfl;n u/]sf 5g\ .…w]/}h;f]n] nfO;]G; xf]N8 u/]/ k};fsdfpg] lgot /fv]sf] b]lvG5 .Úgfd pNn]v gug]{ ;t{df Pshgf

nfO;]G; xf]N8/n] ;fKtflxs;“u eg],…d}n] klg nfO;]G;sf nflu nfvf}+nufgL u/]sf] 5' . cfjZos kg{;Sg] ePsfn] d}n] ev{/} ljZjefiffSofDk;df sf]l/og efiff cWoogk|f/De u/]sf] 5' .Ú

nfO; ] G; lng ]df >ddGqfnosf cfkmGtx¿ a9L /x]sf]cg'dfg ul/Psf] 5 . nfO;]G; lngk|lt;+:yf %) xhf/b]lv ! nfv$) xhf/;Dd 3'; VjfPsf] rrf{af6klg o;nfO{ bL3{sfnLg /0fgLltsf¿kdf a'lemPsf] 5 . oBlk ;/sf/Lclwsf/Lx¿n] eg] ahf/df rn]sf]xNnfdf ;Totf gePsf] atfPsf5g\ . >d tyf /f]huf/ k|a4{gljefusf lgb]{zs s]bf/axfb'/ aflgof“eG5g\, …ahf/df s] xNnf 5 Tof] xfd|f];/f]sf/sf] ljifo xf]Og . k|df0f eP xfdL

sf/afxL ug{ sl6a4 5f}+ .ÚJoj;foLx¿ ?i6g]kfndf & ;o %) eGbf a9L

;+:yf j}b]lzs /f]huf/Lsf nflulqmofzLn 5g\ . sf]l/ofdf ;/sf/n]g} sfdbf/ k7fpg] gLlt ;fj{hlgsu/]kl5 sf]l/oftkm{ w]/}sf] Wofgcfs[i6 eof] . kmn:j¿k j}b]lzs/f]huf/ Joj;foLx¿sf] Joj;fodf;+s6 cfPkl5 pgLx¿ ?i6 x'gyfn] . cfkm\gf] Joj;fo hf]lvddfk/]kl5 Joj;foLx¿n] ;/sf/sf] gof“gLltsf] lj/f]w ub}{ cfPsf 5g\ .pgLx¿sf] d'v y'Gg ;/sf/n]sf]l/of sf]6fdf lghL If]qnfO{ efiffk|lzIf0f, :jf:Yo k|lzIf0f tyftflnddf ;xefuL ug{ ;/sf/nlrnf] ePsf] xf] . of] gLltnfO{cfkm\gf] kIfdf kfg{ Joj;foLx¿aLr

k|lt:kwf{ x'g yfn]kl5 o;df ljs[lta9 \g yfn ]sf ] xf ] . ;/sf/Lnrstfsf ] km fObf p7fP/efifflj1sf] cefjd} sf]l/ofnL efiffk|lzIf0f vf]Ng], sf]l/of hfg]x¿;“u;Dks{df /xg], pgLx¿;“u a}gf/sd lng] sfo{ a9\g yfn]kl5sf]l/of sf]6fsf] ljs[lt ;txdfcfPsf] cg'dfg ul/G5\ .

;/sf/L l9nf;':tLsf]l/ofdf g]kfnL sfdbf/

k7fpg] ;do qmdzM 3ls{/x]sf] 5 .oBlk ;/sf/n] clxn];Dd sf]l/ofhfg] sfdbf/af6 slt z'Ns lng],o;sf nflu z}lIfs tyf :jf:Yodfkb08 s] x'g] eGg] ljifodf lg0f{ou/]sf] 5}g . Tolt dfq xf]Og,ahf/df efiff k|lzIf0fsf nflulj1fkg ul//x]sf ;+:yfx¿nfO{;/sf/n] cg'dltkq ;d]t glbPsf]bfjL /f]huf/ k|a4{g ljefusflgb]{zs aflgof“sf] 5 . …xfdLn] @;o !( ;+:yfsf] gfd dfq ;"rLs[tu/]sf xf}+, cg'dlt lbO;s]sf 5}gf}+ .pgLx¿sf] ef}lts k"jf{wf/, efifflzIfssf] of]Uotf cflbsf cfwf/dfcg'dlt lbg] of]hgfdf 5f}+ .Ú otfsf]l/of hfg] ;do glhlsg] qmddf;/sf/n] cg'dlt lbg' cufj}cfkm"x¿n] efiff k|lzIf0f k|f/Deu/]sf] Joj;foLx¿ atfp“5g\ .…;/sf/sf] ultdf lx+8\g] xf] eg]

;g\ @))* df sf]l/of hfg k|tLIff u/]sf nfvf}+o'jfx¿sf] cfzf klg ;/sf/L sd{rf/L tyf lghLJoj;foLsf] xfgyfksf sf/0f w/fkdf kg{ yfn]sf] 5 .

;/sf/L sd{rf/L tyf lghL Joj;foLx¿ o'jfx¿nfO{h;/L klg sf]l/of k'¥ofpg] cf:jf;g lbP/ sf]l/ofsf]6fnfO{ sdfO vfg] af6f] agfpg] WofpGgdf nfu]sf5g\ . oxL WofpGgdf x'g] ljleGg lqmofsnfksf sf/0fclgoldttf a9\b} uPsf] 5 .

‘sf]l/og efiff hfGg] JolQmsf] ;ª\Vof g]kfndf %) eGbfa9L 5}g .’ sf]l/og efiff k|lzIfs dl0f lwtfn eG5g\, ‘o:tf]cj:yfdf @ ;o !* ;+:yfnfO{ >d dGqfnon] sf]l/og efiffsf]k|lzIf0f nflu ;"rLs[t ug'{ clgoldttfsf] klxnf] pbfx/0f xf] .’

;/sf/L nrstfsf] kmfObf p7fP/ efifflj1sf] cefjd}sf]l/ofnL efiff k|lzIf0f vf]Ng], sf]l/of hfg]x¿;“u ;Dks{df/xg], pgLx¿;“u a}gf /sd lng] sfo{ a9\g yfn]kl5 sf]l/ofsf]6fsf] ljs[lt ;txdf cfPsf] cg'dfg ul/G5 .

Pshgf JolQmn] klg sf]l/og efiffl;Sg ;Sb}}gg\ .Ú sf]l/ofnL efiffk|lzIfs lwtfn eG5g\, …PshgfJolQmnfO{ sDtLdf klg ! ;o %)3G6f sf]l/og efiffsf] tflndlbg'kg]{ lgod 5 . ;/sf/L cfzfdf/xg] xf] eg] Pshgfn] klg sf]l/ogk|ltlglwsf] k/LIff pQL0f{ ug{ ;Qm}gg\ .Ú

cfzf sfod}ljleGg cK7\of/fsf afah'b

klg g]kfnL o'jfx¿ eg] sl:;P/sf]l/og efiff l;Sg yfn]sf 5g\ .clxn] sl/a @ ;o ;+:yfn] sf]l/ogefiffsf] k|lzIf0f k|f/De u/]sf 5g\ .h;df sl/a & xhf/ o'jfn]sf]l/og efiffsf] cWoog ug{ yfn]sf5g\ . c¿ a]nf sf]l/og sIff vfnL/xg] ljZj efiff SofDk;df clxn]of] efiff b'O{ l;km\6 cWoofkg x'gyfn]sf] 5 . sf]l/of ;/sf/n] *3G6f sfd ubf{ & ;o %) cd]l/sL8n/ a/fa/sf] /f ]huf/L lbg]gLltsf sf/0f klg o'jfx¿ sf]l/ogefiff l;Sg dl/xQ] ul//x]sf 5g\ .sltkon] sf]l/og sf]6f ldnfOlbgcfZjf;gdf z}lIfs ;+:yfx¿nfO{%) xhf/b]lv ! nfv %) xhf/?k}of“;Dd a'emfPsf 5g\ . oBlko:tf] s'/f ;fj{hlgs ubf{ aGgnfu]sf] sfd lau|g] 8/n] pgLx¿o:tf] s'/fnfO{ uf]Ko g} /fVgrflx/x]sf 5g\ .

Page 4: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 $

c“Wof/f]af6 pHofnf]lt/ a9\g, g5'6fp“m ;fKtflxs klqsfx¿ k9\g.;f}hGo M ;fKtflxs–kflIfs klqsf /fli6«o ;~hfn

–rf0fSo gLltcg'jfb M /fdxl/ aGhf/f

d'vfn]

gLlt lgod

;DkfbsLo

/fHosf sd{rf/L tyfhgtfsf] z'4tf hf“rsf nfluu'Ktr/x¿sf] lgo'lQm ug'{k5{ .pgLx¿nfO{ wg tyf dfgåf/f;Gt'i6 /fVg'k5{ . u'Ktr/x¿ kf“rk |s f/sf x ' G5g \ . / fHo;~rfngsf nflu u'Ktr/x¿sf]lgo'lQm cfjZos 5 . pgLx¿sf];fwf/0f st{Jo if8oGqx¿sfaf/]df;dod} ;"rgf lbg' x'G5 .pgLx¿sf ] ljz ] i f st { Josd{rf/Lx¿sf] z'4tf kQf nufO{ljb|f]xL :jefjjfnfx¿sf af/]dfa]n}df ;"rgf k'¥ofpg' . wdf]{kwf,cyf]{kwf, sfdf]kwf tyf eof]kwfh:tf rf/ lsl;dsf ljlwaf6sd{rf/L Pj+ dGqLx¿sf] z'4tf tyf:jfldelQmsf] 1fg lng ;lsG5 .

k|yd sf]6Lsf] u'Ktr/nfO{sfkl6s eG5g\ . logLx¿ dd{hfGg] sfddf s'zn Pj+ sk6e]ifwf/Lx'G5g\ . logLx¿ k|foM ljBfyL{sf]e]ifdf 3'dlkm/ u5{g\ .

bf];|f] bhf{sf u'Ktr/nfO{‘pbfl:ylt’ gfd, lbOPsf] 5 .oL ;+Gof;L e]ifwf/L, a'l4dfg\ tyf;'k/LlIft x 'G5g\ . logLx¿ufp“sf] aflx/L efudf d7 agfP/a:5g\ / ljz]if u/L ls;fgx¿sfaLr ljr/0f u5{g\ .

…tLtf] ;ToÚ :tDesf nflu cfkm"n]b]v]sf, ef]u]sf s6' ;To k7fpg xflb{scg'/f]w 5 .

—;Dkfbs

• b]x / cfTdfsf] ljof]u g}d[To' xf] [email protected]

–b]Vg]x¿n] h] b]v] klg cfkm"n]cfkm\gf] st{Jo e'n]sf] 5}g eg] pgLx¿sf]cf“vfdf kbf{ nufO/xg' kb}{g .

• xf]l;of/L g} ljklQsf]9fn xf] .

• ltdL /fd|f] dflg; aG5f}+eg] sNkgfn] dfq k'Ub}g, ;dosf]dfu cg';f/ rNg'k5{ .

• s'g} s'/fsf] 1fg 5}g eg];t{stf clgjfo{ 5 .

• ;do 5“b} ;f]lrPg eg]k5'tf] afx]s c¿ s]xL x'“b}g .

• cfkm}n] af]n]sf s'/f cfkm"nfO{yfxf geP ltg} s'/fn] dflg;nfO{;do–;dodf b'Mv lbG5g\ .

• cfTdan sdhf]/ ePkl5dflg;n] x/]s sfd lauf5{ .

• ;+;f/df alnof] dflg; Tof]xf] hf] PSn} pleG5 .

• ;f“rf] Jojxf/n] dflg;nfO{;lhnf];“u lx+8fp“5 .

• dflg;sf] efUo lgwf/dfxf]Og, kfv'/fdf x'G5 .

ly/axfb'/ bfxfn, vf]6fª• s'g} JolQm ;'vL tyf

v';L 5 eg] pm hxf“ uP klgcfkm" a;]sf] jtfj/0fnfO{ ;'vdoagfpg ;S5 .

• h'g j:t' ;lhn} kfpg;lsG5 To;sf] dxŒj x'“b}g .

kb\df l;6f}nf, O6x/f

lr7Lkq tLtf] ;To

;fOa/ un{;x/ rrf{

s:tf] cgf}7f] snf < g]kfnL x'g\ jf ljb]zL ;j} 5Ssk5{g\ . pgsf] snfdf kfOg] k[ys\ z}nL b]v]/ hf]sf]xL klgdf]lxt x'G5g\ . s'g} sfd ug{ ljb]zL e " ldn] cj/f]w ubf] {/x]g5 . g]kfnLx¿ ljb]z wg sdfpgsf nflu dfq hfG5g\ eGg]nfU5 . t/ a}bfd n]s;fO8sf #% jifL {o tGg]/L xl/k|;fbu'?ªsf] hLjgdf of] s'/f nfu" x' “b }g . pgL xªsªsf] hf]8{gdfa;]/ klg snf ;fwgfdf nfluk/]sf 5g\ .

u'?ªn] ljb]zL e"lddf a;]/ /+u / s'rLsf] ;xfotfn] g]kfnLsnf / ;+:s[ltnfO{ lrgfO/x]sf 5g\ . pgsf] snfn] xªsªjf;Lg]kfnL dfq xf]Og, :yfgLo lrlgof“x¿nfO{ klg cfslif{t u/]sf] 5 .pgsf] snfdf g]kfnL /xg;xg / z}nL b]Vg ;lsG5 .

u'?ªåf/f l;lh {t g ]k fnsf ] k | fs [ lts ;f } Gbo { emNsg ]lrqx¿ lxdfn, kxf8, t/fO { , zflGtsf cu |b "t uf }tda '4, Pl;og d "nsf dlxnf s ]6fs ]6Lx¿sf kf ]6 « ] 6x¿n ]hf ]s; }sf ] dg cfNxf lbt x ' G5 . pgsf ] snfdf kfgL/ +u/ t ]n/ +u b 'j }sf ] ;lDd>0f e ] l6G5 .

;g\ @))) df xªsªsf rlr{t snfsf/ ld:6/ lsª;fª;“ue]6 ePkl5 pgsf] snfsf] bfo/f km/flsnf] aGg k'Uof] . Psn /;fd"lxs u/L pgn] clxn];Dd bh{gf}+ k6s cfkmgf] snf k|bz{gul/;s]sf 5g\ . u'?ªsf] snf xªsªdf % b]lv !) xhf/ xªsª8n/;Dddf laqmL x'“b} cfPsf] 5 .

xªs

ªdf g

]kfn

L sn

f

lzz'x¿sf] ;fdflhsJojxf/

cfdf / lzz'aLr 3lgi7;DaGw x'G5 . of] ;DaGw Tolta]n}k|f/De x'G5, hlta]nf lzz' cfdfsf]sf]vdf x'G5 . Pp6f lzz'sf] ;a}eGbfglhssf] gftf cfdf g} x'g\ .

lzz'x¿ cfkm\gf] 5]p5fpsfj:t'x¿af6 cgle1 x'G5g\ .Tolta]nf cfdfsf] e"ldsf uDeL/x'G5 . ;'?sf] ^ dlxgf Pp6flzz'sf nflu Psbd} sl7gx ' G5 . o lta ]n f pg Lx¿dfljleGg :t/sf] ljsf; x'G5 .h;dWo] ;a}eGbf dxŒjk"0f{ s'/fxf]— ;fdflhs Jojxf/ . ;'?dflzz'x¿ cfdf / cfkm\gf] kl/jf/sf;fy Jofjxfl/s lqmof cf/Deu5{g\ . pgLx¿ cfkm\gf] cfwf/e"tcfjZostfeGbf a9L ;fdflhslqmofdf lnKt /xG5g\ . pgLx¿nfO{gft]bf/;“u kl/ro u/fpg] uxglhDd]jf/L cfdfs} x'G5 .

gjhft lzz'n] cfdfsf ]lgs6tf rfxG5 . pgLx¿ ljleGgO;f/faf6 6fpsf] xNnfP/, d'vvf]n]/, lah|f] rnfP/ cfdfnfO{glhs af]nfp“5g\ . of] p;sf] k|yd;Dk|]if0f xf] . pgLx¿sf] ;jf]{Qdljsf;sf nflu cfdfn] To:tf;+s]tx¿ a'em\g' / pgLx¿;“u s'/fug' { cfjZos 5 . o;n] ubf{pgLx¿n] rf“8} efiff l;S5g\ /s]xL ;dokl5 pgLx¿ d'vaf6s ]x L cfjfh lgsfNgyfN5g\, s;}nfO{ b]v]/ xf “;]/k|ltpQ/ lbg ;S5g\ .

rf/ d l xg f e };s ] k l5lzz'n] PsfGt dg k/fp“b}gg\,PSn} eP ?g yfN5g\ . pgLx¿cGo Jo lQ msf ] pk l :y ltdfv ' ; L x ' G 5g \ . g f t ] b f /s f ]pkl:yltdf pgLx¿df ;Dk|]if0f

snfsf] ljsf; x'G5 .kf “r dlxgfdf lzz '; “u

;~rfng dfWod x'G5– cfjfh,xfjefj, ?g ' / ; 'Tg ' . capgLx¿ ufnL ug ] { / dfofsf ]cGt/ l;Sg yfN5g\ . Wjlgsf]l j ljwt fcg '; f / pQ/ l bg;S5g \ . pgLx¿ ckl/ lrtdf lg;; “u gx f “; L k l / lrtdflg;;“u dfq xf“:5g\ / v]N5g\ .

^ d l xg fd f pg L x¿cf“vfsf] ;fy} xftsf] k|of]u ug{yfN5g\ . j:t' / dflg;x¿nfO{cf “vfn] x]g'{sf] ;§f xftsf] :kz{åf/fdx;'; ug{ yfN5g\ .

afnaflnsfx¿ klg kl/jf/sfdxŒjk"0f{ ;b:o x'g\ . To; }n ]3/sf ] lgod hfGg / To;df; l Dd lnt x ' g pg Lx¿nfO {cfdfsf ] ;xof ]u rflxG5 .

–bLksnfn >]i7

g]kfndf ko{6g pBf]u Ml:ylt, ;d:of / r'gf}tL

g]kfn ko{6g uGtJosf nfluPs pTs[i6 :yn dflgG5 . oxf“a;]{lg nfvf}“ ko{6s cfp“5g\ . ko{6gpBf ]u clxn ] ;a } ljsl;t,ljsf;f]Gd'v / cljsl;t b]zx¿sf]k|fyldstfdf k/]sf] 5 . k|z:tef}lts ;'ljwf h'6fpg], w]/}eGbfw]/} ko{6snfO{ tfGg] / ;s];Dda9L ljb]zL d'b|f cfh{g ug]{ p2]Zo;a} b]zn] /fv]sf x'G5g\ . ko{6gsf]ljsf;n] ubf{ ljb]zL d'b|f cfh{gt x'G5 g}, o;sf cltl/Qm cfo,/f]huf/L, If]qLo ljsf;, cf}Bf]lusPj+ Jofj;flos j[l4, ;f+:s[ltsPj+ jftfj/0f ;+/If0f cflbdfax'cfolds k|efj k5{ .

g ]k fndf;/sf/ L tyfu}/;/sf/L If]qaf6 cfjZos sfo{gul/Psf ] x ' “ b f k | fs [ lts;Dkbfx¿sf] ;+/If0f Pj+ ;+j4{g x'g;s]sf] 5}g . s'g} klg If]qsf]

;d'lrt ljsf; x'g nufgLsf]cfjZostf k5{, To;dfly ko{6gIf]qdf cGo If]qsf] t'ngfdf a9LnufgL cfjZos 5 .

;DalGwt lgsfoaf6cfjZos sfo{ ul/P g]kfndfko{6g pBf]usf] /fd|f] ;Defjgf 5 .g ]kfnsf ] k | fs [ lts ;'Gb/tf,ef}uf]lns ljljwtf, ;f+:s[ltsljlzi7tf Pj + g ]kfnLx¿sf ]cltlyk|ltsf] Jojxf/n] ko{6gljsf; / lj:tf/ ug{ ;lsg]c; L ldt ;De fjg f 5g \ .ef}uf]lns cjl:ylt, ;f+:s[ltsljljwtf, wfld {s ;lxi0f 'tf,k / D k / f ut sn f –s f } zn ,P]ltxfl;s, k'/ftflŒjs ;DkbfPj+ dfgjLo Jojxf/n] g]kfndfko{6g pBf]usf] ;Defjgf k|z:tdfqfdf 5 .

kof{Kt nufgLlagf s'g} klgpBf]u–Joj;fo km:6fpg ;Sb}g .jf:tjdf ko {6g Joj;fodf;/s f / L / l gh L I f ] q s f ]nufgL , ljb ]zL cg 'bfg Pj+;xof]u, k|ToIf ljb]zL nufgL cflbdxŒjk"0f{ ;|f]t x'g\ .

g]kfnsf] ko{6g gLlt, !((%sf cg';f/ ;/sf/sf] gLlt lghLIf]qsf] ;xof]uLsf ¿kdf dfq /xg]eGg] pNn]v eP klg ko{6gsf]lj:tf/ / ljsf;df kof{Kt nufgLx'g ;s]sf] 5}g .

/ f l i6 «o cfo, art /nufgLh:tf cy {tGqsfkl/;"rsx¿df ck]lIft j[l4 x'gg;ls/x]sf] cj:yfdf ko{6g If]qdfoy]i6 ah]6 pknAw gx ' g ':j fe f ljs x f ] . To;df lyg]kfnsf] lghLIf]q k0f{tM ;Ifdge};s]sf] / k" “hL ahf/ klgljsf;s} qmddf /x]sfn] ko{6gIf]qdf yk nufgL x'g] jftfj/0faGg ;s]sf] 5}g .

–;fu/ zdf{,jg:ynL, sf7df8f}+

/f]zgf

bfxfn

/f]zgfsf] 3/df af]nfpg] gfd …sfnLÚ xf] . emfkfdf hlGdPsL/f]zgfsf] prfO % lkm6 @ OGr 5 . v}/f] cf“vf ePsL /f]zgfn]df]8n ;+;f/ 86sdsf nflu tl:a/ lvrfPsL l5g\ . cfsif{scg'xf/sL wgL /f]zgfsf] zf/Ll/s ;'Gb/tfdf dVv kg]{x¿sf];+Vof pNn]Vo 5 . /f]zgfsf] agfj6 #$x@^x#^ 5 . /f]zgfs'zn g[Tofª\ugf x'g\ . pgn] ljleGg g[To k|ltof]lutfdf efulnP/ k'/:sf/ klg xfl;n u/]sL l5g\ . g]kfnL df]8lnªdf cfkm\gf]cnu klxrfg /fVg] p2]Zo lnPsL /f]zgfnfO{ lj1fkg df]8lnªdfa9L ?lr 5 . ;g\ !((& b]lv df]8lnª ofqf k|f/De u/]sL/f]zgfn] df]8lnªsf k|foM ;a} ljwfsf] cg'ej xfl;n ul/;s]sLl5g\ . pgn] ljleGg 6]ln>[ªvnfdf klg clego u/]sL l5g\ .g]kfnL km];g k];fut ¿kdf alnof] x'“b} uPsfn] of] If]qdfSofl/o/ vf]Hg ;Sg] cj:yf cfPsf] 5 . /f]zgf elG5g\– …To;}n]of] If]qdf nfu]/ ;kmn dlxnf aGg] rfxgf /fv]sL 5' .Ú

; Ld f c ltq md 0 fs f ]ljjfbsf ;DaGwdf ;ft bnn]gaf]n] cgy{ nfU5 .

;fxgf k|wfg, k//fi6«dGqLca g]kfndf sf]xL klg

/fhf jf /fhfsf] 5f]/f eP/hGdg]5}g .jfdb]j uf}td, g]tf, g]skf -Pdfn]_

ca d 7f]s]/ eGg ;S5', r}t@) ut];Dddf lgjf{rg k|f/De x'G5 .

dfwjs'df/ g]kfn dxf;lrj, g]skf -Pdfn]_ca /fhfn] gf/fo0flx6L

/fhb/af/ cfkm}+n] 5f]8]/ uP /fd|f] x'G5 ./fdrGb| kf}8]n

zflGt tyf k'glgdf{0fdGqLd bf]xf ]¥ofP/ of] s'/f

eGb}5', /fi6«jfbL zlQmx¿ Psx'g' cfjZos 5 .k|r08, cWoIf, g]skf -dfcf]jfbL_

;+3Lo /fHo jf If]qLo kf6L{hlGdPsf]df dnfO{ lrGtf 5}g,lsgeg] o;}af6 /fli6«o Pstfalnof] x'G5 .ljdn]Gb| lglw, dxfdGqL, g]kfnL sf+u|];

k]6«f]nsf] d"Noj[l4 d}n] u/]sf]xf]Og, k|wfgdGqLn] d"Noj[l4 ug{ha/h:tL ug'{ePsf] xf] .

Zofd;'Gb/ u'Ktf pBf]u, jfl0fHo tyf cfk"lt{dGqL

ca s]xL jif{leq} g]kfndfdlxnf k|wfgdGqL b]Vg kfpg'x'g]5 .lul/hfk|;fb sf]O/fnf, k|wfgdGqL

/fhf k|hftGqsf] af6f]dfglx“8]kl5 g]kfnL sf+u|]; afWo eP/u0ftGqsf] af6f]df uPsf] xf] .

z]/axfb'/ b]pjf, k"j{k|wfgdGqLb ]zdf l6s ] u0ftGq

cfPsfn] xfdLn] cfGbf]ngsf]3f]if0ff u/]sf xf}+ ./jLGb|gfy zdf{, cWoIf, /fk|kf g]kfn

sfdbf/x¿sf] ;'/Iffsf] k|Zgclxn] nfvf}+ g]kfnL /f]huf/Lsf] l;nl;nfdf ljb]zdf 5g\ .

vf;u/L sf]l/of, dn]l;of / dWok"j{sf d'n'sx¿df sfd ug]{g]kfnLx¿sf] hLjg hf]lvddf /x“b} cfPsf] 5 . :yfgLo sfdbf/x¿n]ug{ c:jLsf/ ug]{ hl6n k|s[ltsf sfdx¿df g]kfnL sfdbf/x¿nfO{v6fOg] ul/Psf] 5 eGg] ljifon] a]nfavtdf ljjfb l;h{gf ub}{cfPsf] 5 . o:tf hf]lvdk"0f{ sfddf ;+nUg g]kfnLx¿n] Hofgu'dfpg' k/]sf ;dfrf/x¿ k|sflzt e}/xG5g\ . ;g\ @))& df vf8LIf]qdf dfq} o:t} hf]lvdk"0f{ sfddf ;+nUg g]kfnL sfdbf/x¿dWo]kf“r ;oeGbf a9Ln] Hofg u'dfpg'k/]sf] ;dfrf/ ;fj{hlgs ePkl5clxn] ljb]zdf sfd ug]{ g]kfnLx¿sf] ;'/Iffsf ljifodf Pp6f gof“jx; b]vfk/]sf] 5 . vf8L If]qdf sfd ubf{ub}{ o;/L Hofgu'dfpg]x¿dWo] %) k|ltztsf] d[To' c:jfefljs /x]sf] tYonfO{dWogh/ ug]{ xf] eg] ;f] If]qdf g]kfnLx¿sf] ;'/Iffsf nflu ;/sf/n]Toxf“sf] ;/sf/;“u Jofks 5nkmn ug' {kg] { cfjZostf b]lvPsf]5 . dWok"j{df sfdsf nflu k'Ug] clwsf+z g]kfnLx¿ bnfnsf];xof]un] k'U5g\ . g]kfnLx¿;dIf sfdsf] 5gf}6 ug] { s'g}ljsNk x' “b }g . h;/L eP klg sfd kfpg'k5{ eGg] dfGotfnfO{cfTd;ft u/]/ ljb]lzg] g]kfnLx¿ g} o:tf] d[To'j/0f ug{afWo x'g] u/]sf 5g\ . g]kfnL sfdbf/x¿sf] o:tf] afWotfnfO{;/sf/n] ;dod} lg/fs/0f ug{ ;Sg'k5{ .

af“Rg kfpg'kg]{ / ;'/lIft sfd ug{ kfpg' kg]{ clwsf/ ;a}dflg;sf nflu ;a} 7fp“df ;dfg¿kn] df}lns clwsf/sf ¿kdfJofVof ul/Psf] x'G5 t/ dWok"j{df g]kfnLnfO{ sfd lbg] :yfgLo/f]huf/bftfn] g]kfnLx¿ h:tf];'s} sfd klg u5{g\, pgLx¿nfO{ s]xLe}xfn]df To;n] l;h{gf ug]{ sfg'gL emGem6x¿ klg geP a/fa/ 5eGg] dfgl;stf /fVg] u/]sf] kfOG5 . pgLx¿sf] o:tf] dfgl;stfsfnflu w]/}–yf]/} g]kfn ;/sf/ / oxf“sf :yfgLo j}b]lzs /f]huf/dfk7fpg] Ph]G6x¿ klg lhDd]jf/ b]lvPsf 5g\ . o:tf] l:yltsf] cGTosfnflu ;/sf/n] cfkm\gf] ;'k/Lj]If0f / cg'udg ug]{ lgsfonfO{;'ljwf / zlQm;DkGg agfpg ;Sg'k5{ . ;fy} /f]huf/Lsf nflug]kfnLx¿nfO{ ljb]z k7fpg] ;+3–;+:yfx¿ klg g]kfnL sfdbf/sf]xs–clwsf/k|lt ;r]t /xg'k5{ . xfdLsxf“ k};f ePkl5 h] klg x'g;S5 eGg] dfgl;stf ljBdfg /x]sfn] ljb]zdf sfd ug{ hfg]sfdbf/x¿k|lt g t ;/sf/ g t /f]huf/sf Ph]G6x¿ g}lhDd]jf/ aGg ;s]sf 5g\ . o:tf] l:yltsf] cGTo geP;Ddljb]zdf g]kfnL sfdbf/x¿n] csfndf d[To'j/0f ug'{kg]{ afWotfsfod /xg]5g\ . of] ljifodf ;/sf/n] oyf;So rf“8f] cfkm\gf]gLlt tyf of]hgf ;fj{hlgs ug{'k5{ .

Page 5: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 %

;+ljwfg;ef JolQm–cleJolQm

x6x]8nfOg

;+ljwfg;efdfkm{t ;+3Lotf cfPkl5 clxn]sf ;d:of ;dfwfgxf]nfg\ eg]/ w]/}n] cfzf u/]sf 5g\, t/ 36gfqmdn] To:tf] ;+s]tb]vfPsf] 5}g . ;+3Lotfsf] kl/0ffd x]g{ d'Vo rf/ b]znfO{ cWoogug'{kg]{ x'G5 . tL x'g\ b]z a]lNhod, :jL8]g, blIf0f clk|msf tyf ;'8fg .oL rf/j6} b]zdf ;+3Lotfn] ;d:of ;fdfwfg ug{ ;s]g . Olyof]lkof t;+3Lo zf;gdf hfg]lalQs} 6'lqmof] . o;af6 s] b]lvG5 eg] ;+3LotfgePsf sf/0f xfd|f] b]zdf ;d:of l;h{gf ePsf xf]Ogg\ . a?, ;+3LotfdfuP ;d:ofx? cem alNemG5g\ .

8f= k'ik/fh s“8]n, a'l4hLjLca xfdLn] u0ftGq kfof}+, To;df d ljZj:t 5' t/ clxn]sf]

u0ftGqsf] df]8n la|l6;sf] gSsnh:tf] 5 . ;+ljwfg;efkl5 klgo;}nfO{ gSsn ug' { k/fhosf] ;ª\s]t xf] . ca xfdL k"0f { ¿kdfnf]stflGqs u0ftGqsf] kl/kf6Ldf hfg'k5{ . ;+ljwfg;efkl5 xfdLn]cd]l/sL df]8nsf] u0ftGqnfO{ k5\ofpg'k5{ .

/fd/fhfk|;fb l;+x, u0ftGqjfbL g]tf;+ljwfg;ef ;fy{s ¿kdf ;DkGg x'g] cj:yfdf xfdL lgjf{rgdf

efu lnG5f} + . ;+ljwfg;ef dw];Lsf] klg rfxgf xf] . ;+ljwfg;efn]g} dw];, hghflt, cflbjf;L, blnt ;a}nfO{ plrt clwsf/ lbG5 .xfdLn] klg ;+ljwfg;efdfkm{t g} /fHosf] k'g{;+/rgf vf]h]sfxf} + . o;sf nflu d klxn]b]lv g} :ki6 5' . clxn] xfd|f ] bnsf]dfu klg oxL xf] . clxn] klg xfdL ;fy{s 9+un] ;+ljwfg;efx'g'k5{ eGg] dfudf cl8u 5f} + .

Xbo]z lqkf7L, g]tf, t/fO{–dw]; nf]stflGqs kf6L{;+ljwfg;efsf] lgjf{rg rfx“b}gg\ eg]/ dfcf]jfbLnfO{ dfq bf]if

nufpg' pko'Qm 5}g . clxn] t/fO{ an]sf] 5 . Toxf“sf hgtf ef]6lbg hfg ]jfnf 5 }gg \ . dfcf ]jfbLafx ]s cGo bnleq klglrjf {rgsf nflu tof/ gePsf g]tfx¿ w]/ } 5g\ . To;}n ];+ljwfg;efcl3 hgdt–;ª\u|xdf hfg'k5{ . hgdt;ª\u|xdf hfgc¿ klg tof/ 5g \ . dfcf ]j fb Ln ] eg ]sf ] u0 ftGq olbhgdt;ª\u|xaf6 cfp“5 eg] Tof] ;a}nfO{ :jLsfo{ x'G5 .

k|sfz sf]O/fnf, k"j{ zfxLdGqLdfcf]jfbLn] ;dfg'kflts lgjf{rg k|0ffnL tyf u0ftGqsf] 3f]if0ffsf]

ljifodf c8fg lnPsf sf/0f ;+ljwfg;efsf] lgjf{rg ePg eGg] cf/f]ksf]xfd|f] bn v08g u5{ . a? ;Demg'kg]{ s'/f s] 5 eg] lxhf] ;+ljwfg;efsf]lgjf{rg ug' {k5{ eg]/ k|:tfj /fVg] bn g]skf -dfcf]jfbL_ g}lyof] . ;+ljwfg;efsf] g]t[Tj ug{ klg dfcf]jfbL pT;'s 5 .o;sf ] kl/0ffdsf ] xsbf/ klg dfcf ]jfbL g } xf ] . xfdLn ];+ljwfg;efnfO{ /f ]s]sf] xf]Og . ;+ljwfg;efnfO{ Wj+; ug]{, b'?kof]uug]{x¿ c? g} 5g\ . xfdLn] pgLx¿nfO{ /f]s]sf xf}+ .

g]qljqmd rGb, g]tf, g]skf dfcf]jfbL

k|bLk d]ofª\af]w/fg– af6f]df lx“l8/x]sf

lszf]/Lx¿sf] emf]nfdf sG8d,Toltdfq sxf“ xf] / < To;nfO{;xL 9+un] k|of]u ug]{ tl/sf klgl;sfpg], slno'u nfu]s} /}Ú5 .klxnf] k6s b]Vg]n] gsf/fTds¿kn ] cg 'x f/ laufb } { o:t };f]Rg] u/]sf 5g\ .

of}g tyf k|hgg :jf:Yo,;'/lIft of}g;Dks{ tyf PrcfO{eLP8\;sf af/]df v'n:t ¿kdfwf/fk|jfx af]n]sf] ;'g]df hf]–sf]xL…vQd}Ú /}Ú5g\ eGg klg kl5 kb}{gg\,t/ pgLx¿ s'g} unt dfu{dfnfu]sf lszf]/Lx¿ eg] xf]Ogg\ .pgLx¿ lszf]/–lszf]/Ldf b]lvPsf];d;fdlos ;d:ofx¿sf af/]dfk|lzlIft ;fyL lzlIfsf x'g\, cyf{t\ljBfno 5f8 ]sf lszf ] /–lszf ] / Lx¿nfO { hf ] lvdk "0 f {Jojxf/df nfUgaf6 arfpg] c;n:jod\;]ljsf x'g\ . sltkon]pgLx¿k|lt unt wf/0ff kfNg]u/]sf 5g\ . pgLx¿nfO{ cfkm\gf]ljj]sn] sfd ug{ klg lb“b}gg\ .sG8d, of}g, nfu"kbfy{, PrcfO{eLP8\;sf] ljifodf v'n:t s'/f ubf{lszf]/–lszf]/Ln] klg o:tf] s'/fug]{ xf] / < eg]/ tls{G5g\ .

w/fg b'uf{rf]s a:g] ;fyLlzlIfsf /]h' >]i7 elG5g\– …xfd|f]

pb]Zo ljBfno 5f8]sf s'g} klglszf ] /– lszf ] / L hf ] lvdk " 0 f {Jojxf/df gkm;"g\ eGg] xf ] .Pp6f lszf]/Lsf] afgL / ;d:ofcsf] { lszf]/LnfO{ yfxf x'G5 .To;}n] xfdL pgLx¿sf] ;d:ofa'em]/ ;xL ;Nnfx lbG5f}{+ .Ú >]i7sfcg';f/ pgLx¿n] To:tf lszf]/–lszf ]/Lx¿nfO { ;fyL agfP/hLjgf]kof]uL ;Lk, b}lgs hLjgdfcfOkg] { ;d:of tyf ;dfwfg,cfTdhfu/0f, ;sf/fTds tyfl;h {gfTds ;f ]rsf af/ ]dfdgf];fdflhs dgf]ljdz{ ljlwdfk/fdz{ lbg] u/]sf 5g\ .

ljleGg sf/0fn] ufp“, 6f]n /;x/sf w]/} lszf]/–lszf]/Lx¿n]ljBfno 5f8\g] u/]sf 5g\ . o:tflszf]/–lszf]/Lx¿ s'ntdf / unt

af6f]df nfUg ;Sg] ;Defjgf w]/}x'G5 . w/fg wd{ky a:g] csL{ ;fyLlzlIfsf dfª\;]dL lnDa" elG5g\–…;dfh / kl/jf/df ljBfno 5f8]sfs}of}+ lszf]/–lszf]/Lx¿ ;xL ;NnfxgkfP/ hf]lvdk"0f{ Jojxf/sf] l;sf/ag]sf 5g\ . s'g } dfWodaf6pgLx¿nfO{ kQf nufP/ e]63f6u5f}+{ / pgLx¿sf ;d:of a'em]/;Nnfx lbG5f}+ .Ú

w/fgdf !$ hgf o:tf ;fyLlzlIfsf tyf lzIfs 5g \ .pgLx¿n] b'O{ jif{sf] cjlwdf % ;ohgf lszf]/–lszf]/Lx¿nfO{ ;fyLagfPsf 5g\ . cfkm\gf ;fyLsf];d:of ;dfwfg ug{ ls/ft ofSy'ªk'ghL{jg s]Gb|åf/f ;~rflnt o'jfd}qL ;]jfs]Gb|df af]nfpg] u/]sf5g\ . Ps jif{b]lv ;fyL lzlIfsf

hf]lvdk"0f{ Jojxf/af6 arfpg lszf]/L k/fdz{bftf k|efjsf/LeP/ cfkm"h:t} lszf]/–lszf]/LnfO{k/fdz { lb “b } cfPsL w/fgcGgk"0f {nfOgsL nIdL bgf {nelG5g\– …cfkm"n] l;s]sf] / hfg]sf]s'/f ;fyLnfO{ eg]/ jf a'emfP/;r]t u/fpg' Pp6f ;fyLsf] st{Joxf] . of}g, PrcfO{eL P8\; tyfnfu"kbfy{sf af/]df ;a}n] plQs}a'em]sf x“'b}gg\ . ljBfno 5f8]sflszf]/–lszf]/Lx¿ log} tLg s'/fdfrf “8f ] km:g ] u/ ]sfn ] xfdLpgLx¿nfO{ ;fyL agfP/ hf]lvdaf6arfpg] k|of; u5f}{+ .Ú

pgLx¿ Soflag–/ ]:6 '/f ,xf ]6n–nh, lrofk;n, ;8safnaflnsf, 3/ ]n ' sfdbf/,nfu"kbfy{sf b'Jo{;gL, l/S;frfns,oftfofth:tf If ]qdf sfo{/tlszf]/–szf]/Lx¿nfO{ ;fyL agfP/ljleGg hf]lvdk"0f{ Joaxf/af6arfpg ljgftna b}lgs :jo+;]jLeP/ 6f]n–6f]ndf 3'Dg] u/]sf] w/fgzf l GtkysL lszf ] / L ;fyLlzlIfsfåo cGhgf du/ tyfladnf du/n] atfP .

o'jf d}qL ;]jfs]Gb|sf k|d'vc?0f ltu]nfsf cg';f/ ljBfno5f8]sf lszf]/–lszf]/Lx¿ lgDgcfly{s cj:yfsf 5g\ . To:tflszf ]/–lszf ]/LnfO { pgLx¿s};dsfnLg ;fyLn] ;xL ;Nnfx lbg]sfo{ k|efjsf/L ePsf] 5 .

d]/f] ljrf/

tkfO{+sf] ljrf/df ;+ljwfg;ef s] xf] < o;n] s] u5{ < o;sf afwf–c8\rgx¿ s]–s] x'g\ < ltgnfO{ x6fpg s] ug'{k5{ < ;+ljwfg;efsf] lgjf{rgs;/L ;kmn x'g;S5 < ;+ljwfg;efsf nflu ;/sf/ tyf gful/ssf bfloTjs]–s] x'g\ < h:tf k|Zgdf s]lGb|t /x“b} cfkm\gf wf/0ff xfdLnfO{ n]lvk7fpg'xf];\ .pTs[i6 k|sflzt ;fdu|LnfO{ gub ?= @ ;o k|bfg ul/g]5 .

rf“8} r'gfj xf];\d+l;/ ^ ut] ;+ljwfg;efsf]

lgjf{rg x'g ;s]g . ;a} g]kfnLnfO{cfzf 5– rf“8} g} ;+ljwfg;efsf]lgjf {rg x'g ]5 . oxL qmddf;+ljwfg;efsf] ldlt nlDa+b} uof]eg ] csf ] { hgcfGbf ]ngsf ]cfjZostf x'g;S5 .

;+ljwfg /fi6«sf] d"n sfg'gxf] h;n] /fi6«sf] zf;g Joj:yf;~rfng ug]{ ljlw Pj+ ;+/rgflgwf{l/t u5{ . ;+ljwfg;ef cfkm\gf]b]zsf] zf;g rnfpg] lgod hgtfcfkm}n] r'g]sf k|ltlglwaf6 lgdf{0fug]{ k|0ffnL xf] . ;+ljwfg;efsf]lgjf{rg ef“8\g vf]Hg] hf]–sf]xLnfO{s8f ;hfo“ x 'g 'k5{ . To;}n];+ljwfg;efsf] lgjf{rg ef“8\gvf]Hg] b':k|of; s;}n] ug'{ x'“b}g .

ca x'g] ;+ljwfg;efaf6g]kfnL hgtfn] ljleGg ck]Iff u/]sf5g\ . nf]stflGqs u0ftGq, lbuf]zflGtsf] :yfkgf, /fhtGqsf] cGTo,:jtGqtfsf] clwsf/, ;'/Iff tyfe]befj lj?4sf] ;dfh ;+ljwfg;efaf6g]kfnL hgtfsf] ck]Iff xf] .

g]kfnsf] ;Gbe{df lgjf{rgnfO{klxnf] x'g]n] lhTg], ;dfg'kflts /ldl>t k|0ffnL u/L tLg k|0ffnLdfaf“l8Psf] 5 . oL tLg} k|0ffnLdWo]pTs[i6 dflgPsf] k|0ffnLnfO{ ;/sf/n]cjnDag u/L cl3 a9\g' cfjZosx'G5 . h:tf];'s} k|0ffnLnfO{ cjnDagu/] klg ca lgdf{0f x'g] ;+ljwfgn];a} If]q tyf ju{sf dflg;x¿sf]efjgf ;d]6\g'k5{, hgtfsf] dfuklg oxL xf] .

;+ljwfg;efsf] lgjf{rgsfnflu g]kfnL hgtfsf] e"ldsf;jf{lws dxŒjk"0f{ x'G5 . clxn]g]kfnL hgtfaLr d]nldnfksf] vf“rf]5 . o;sf nflu s'g} afwf tyfc8\rg pTkGg x'g glbg k|oTgug'{kg]{ x'G5 . ;dfhdf /x]sf ;a}of]Uo tyf pd]/ k'u]sf JolQmnfO{dtbfgsf nflu k|]l/t ug'{ xfd|f]

st{Jo xf] . k|b]zsf b[li6n] x]g'{kbf{kxf8Ln] dw];LnfO{ tyf dw];Ln]kxf8LnfO{ afwf k'Ug] s'g} klg sfdug'{ x'“b}g . ;+ljwfg;efsf] lgjf{rgsflglDt xfdL ;a}n] g]kfnL gful/ssf]x}l;otn] k|rf/k|;f/ sfo{df ;xof]uug'{ ;dosf] dfu xf] .

;Gb]z zdf{, sf7df8f}+-k'/:s[t ljrf/_

;+ljwfg;efsf] tuf/f];+ ljwfg;efn ] agfPsf ]

;+ljwfgdf hgtfsf] cfTdfsf] af;x'G5 / To;n] hgtfsf] efjgfaf]N5 . To;}n] ;+ljwfg;ef cfkm"nfO{cg'zfl;t / dof{lbt agfO{ ;d'Ggt/fHo ;~rfng ug{] ;+ljwfg lgdf{0fug]{ j}wflgs ynf] xf] . cfkm" zfl;tx'g] ;ljwfg lgdf{0f ug]{ k|lqmofdf;+nUg x'g kfpg] cj;/ To;dfklg ljleGg ju{, ln¨, If]q tyfhfltsf k|ltlglwx¿sf] k|ltlglwTjx'g] ePsfn] o;nfO{ ;+ljwfg lgdf{0fug]{ ;a}eGbf pQd Pj+ k|hftflGqsk4lt dflgG5 .

/fi6«sf] hLjgd} lj/n} dfqcfpg] ;+ljwfg;efk|lt cfz+sf Pj+ljt[i0ff a9\b} uPsf] 5 . b]zsf] t/fO{If]q oltv]/ ;z:q åGådf km;]sf]5 . lbgx'“h;f] aGb, x8\tfn e}/x]sf]5 eg] xTof–lx+;f, n'6kf6, s'6lk6Pj+ rf]/Lsf] >[+vnf hf/L 5 . hgtf8/ / qf;sf] cj:yfdf 5g\ .;+ljwfg;eftkm{ s5'jfsf] rfndfWofg s]lGb|t u/]sf] ;/sf/n];+ljwfg;efsf] lgjf{rg tTsfn};DkGg u/fpg hlt sl7g b]lvG5 .ljleGg dfu /fVb} ;z:q tyfzflGtk"0f{ cfGbf]ngdf pq]sf dw];L,kxf8L, lxdfnL ;du| g]kfnLhgtfsf hfoh dfunfO{ l56f]eGbf

k|r08sf]s"6g}lts kf;f

kf6L{ cfnf]rgfaf6 d'Qm x'gg]skf dfcf]jfbLsf cWoIf k|r08n]gof“ /0fgLlt ckgfPsf] ;dfrf/;fKtflxs ljdz{n] k|sflzt u/]sf]5 . ;dfrf/cg';/ ut ebf}df;DkGg kf6L{ a}7sdf r'gfjdf hfg]ljifodf k|r08sf] rsf]{ cfnf]rgfePkl5 dfcf]jfbL r'gfjdf ghfg]lg0f{o ub}{ d+l;/sf] r'gfj /f]lsPsf]lyof] . To;kl5 km]l/ k|r08sf]cfnf]rgf ePkl5 clxn] k|r08n]rnfvLk"0f{ sbd rfn]sf 5g\ .ljutdf ls/0f, afbn, ljKnj /uf}/jsf] v]dfaf6 cfnf]lrt k|r08n]clxn] pgLx¿;“u} a;]/ cGo bn;“u;xdlt ug{ yfn]sf 5g\ . ljdz{sfcg';f/ k|r08sf] of] kl5Nnf]/0fgLltn] st} 8f=afa'/fd e§/fO{v]dfnfO{ c;Gt'i6 agfpg] t xf]Og <eGg] r'gf}tL klg b]lvPsf] 5 .

;z:qnfO{rLgsf xltof/

g]kfnsf] ;'/Iff ;+oGq0fnfO{cfjZos kg]{ ;Dk"0f{ ;'/Iff ;fdu|L

k|foM ef/t / cd]l/sfaf6 vl/bul/+b} cfPsf]df ;z:q k|x/L ansfnflu eg] rLgaf6 ;'6'Ss xltof/leœofOPsf ] ;dfrf/ 5nkmn;fKtflxsn] k|sflzt u/]sf] 5 .;dfrf/cg';f/ cl3Nnf] d+unaf/!@ 6«s xltof/ leqfOP klgtL xltof/s] k|of]hgsf nflucfPsf x'g\ eGg] s'/f cem} s]xLv'Ng ;s]sf] 5}g .

cGtl/d ;+ljwfg ldRbf^ ;o d'2f cnkq

;+ljwfgsf] JofVof ug]{ lgsfo;jf]{Rr cbfntn] cGtl/d ;+ljwfgn]Joj:yf u/]sf] ljifo nfu" gu/fp“bfcGtl/d ;+ljwfg 3f]if0ff ePkl5;jf]{Rrdf k'g/fjnf]sgsf nfluk/]sf ^ ;oeGbf a9L d'2f cnkqk/]sf] ;dfrf/ b]zfGt/ ;fKtflxsn]k|sflzt u/]sf] 5 . ;dfrf/cg';f/To:tf d'2f GofofwLzsf untkm};nfaf6 pTkflbt ePsf x'g\ .;jf]{Rrs} k"j{ glh/x¿ / lgodsfg'g tyf ;+ljwfg ;d]tsfljk/Lt km};nf ePsf] egL ;jf]{Rrcbfntsf /lhi6«f/n] l6Kk0fLp7fPkl5 dfq To:tf d '2 fk'g/fjnf]sgsf nflu btf{ x'G5g\ .

g]tfsf] af]nLdflyk|r08sf] k|ltaGw

dfcf]jfbLsf cWoIf k|r08n]kf6L{sf] s]Gb|Lo ;ldltsf] a}7seGbfcufl8 s'g} klg lsl;dsf] ljjflbts'/f gaf]Ng cfu|x ub}{ cfkm\gf g]tftyf sfo{stf{dfly ;fj{hlgsJoQmJo lbg k|ltaGw nufPsf];dfrf/ t?0f ;fKtflxsn] k|sflztu/]sf] 5 . ;dfrf/cg';f/ ;ftbnaLr ;DkGg kl5Nnf] @# a'“b]

;xdltk|lt kf6L{leqsf s]xL g]tfn]c;xdlt hgfPkl5 / k " 0 f {;dfg'kflts lgjf{rg k4ltk|ltkf6L{n] cfkm\gf] c8fg lng g;s]sf]cf/f]k nufp“b} k|r08 lj?4 c8fglnPkl5 o:tf] lg0f{o ul/Psf] bfaLpQm ;fKtflxsn] u/]sf] 5 .

dfcf]jfbLsf]l;kmfl/;df ck/flw 5'6]

dfcf]jfbLsf s]xL lhDd]jf/JolQmx¿ clxn] ;+uLg ck/fwsf]cleof ]udf y 'gfdf /x ]sfJolQmx¿nfO{ 5'6fpg] sfddf ;+nUgePsf] ;dfrf/ ;f“3' ;fKtflxsn]k|sflzt u/]sf] 5 . ;dfrf/cg';f/dfcf]jfbLsf lhDd]jf/ g]tf u+uf>]i7n] l;Gw'lnsf xf ]daxfb'/e ' h ] n h f ] H o f g d ' 2 fs f ]cleof ]udf h]ndf lyP, nfO{cfkm\gf] l;kmfl/;df 5'6fPsf 5g\ .clxn] >]i7 ck/fwLx¿nfO{ kf6L{sfo{stf{ ePsf] l;kmfl/; ug]{/ h]naf6 5'6fpg] sfddf ;lqmoePsf] atfOPsf] 5 .

t'n;L lu/LnfO{ cf7sf]7] 3/

bnljxLg k~rfotLJoj:yfnfO { klg qmdzMk|lt:kwf{Tds agfp“b} nfg] :j= /fhfjL/]Gb|sf] gLltk|lt c;xdlt hgfp“b}b ]z } 5f8]/ hfg] zfxLsfnsfdlGqkl/ifb\sf pkfWoIf 8f= t'n;Llu/L klg cGttM g]kfnd} a:g]clGtd 6'+uf]df k'u]sf] ;dfrf/hgcf:yf ;fKtflxsn] k|sflztu/]sf] 5 . ;dfrf/cg';f/ ef/tsf]a] +unf]/df :yfoL a;f]af; ub}{cfPsf 8f= lu/Ln] g]kfndf a:gsfnflu a+]unf]/sf] 3/ 8]9 s/f]8ef/tLo ?k}of“df laqmL u/]sf 5g\ .pQm /sdn] pgn] sf7df8f } +dlG8vf6f/df cfkm" a:b} cfPsf]lgaf; vl/b ul/;s]sf] atfOG5 .;|f]tsf cg';f/ ;'/Iff uf8{;d]t a:gldNg] pQm 3/df cf7j6f sf]7f5g\ . pQm 3/n] Ps /f]kgL 5 cfgfhUuf rr]{sf] 5 .

l56f ] ;Daf ]wg u/L jftf {af6};d:ofsf] ;dfwfg vf]hL xTof–lx+;fsf >[+vnf /f]sL ufp“–ufp“df;+ljwfg;efk|lt hgr]tgf hufp“b}lgjf{rgsf] jftfj/0f agfpg'cfjZos b]lvG5 . ;+ljwfg;ef g}b]zdf rln/x]sf] ;Dk"0f{ vfnsf åGå;dfwfg ug]{ cr"s cf}ifwL ePsfn]ljBdfg åGå tyf cGo ;+3–;+:yfn]/fv]sf dfunfO{ jftf{af6} ;dfwfggvf]hL oxL cj:yfdf g]kfn /g]kfnLsf] efUo sf]g]{ ;+ljwfg;eflgjf{rg u/fpg vf]Hg' d?e"lddf:ofp v]tL ug'{ ;/x x'g]5 .

–wgk|;fb kf}8]n, :ofª\hf

gof“ g]kfn lgdf{0f u/f}+b]zsf] ;+ljwfg agfpgsf

nf lu hgtfsf ] k | ToI f j fck|ToIf dtbfgaf6 lgjf{lrtk|ltlglwx¿sf] ;ef g} ;+ljwfg;efxf] . b]zsf] d"n sfg'g agfpg]lhDd]jf/L ;+ljwfg;efdf k'u]sfk|lglglwdf x'G5 . ;+ljwfg;efdfhglj/f ]wLx¿n] hfne]mn ug{;S5g\ eg] c¿ afwf–c8\rgx¿klg cfpg ;S5g\ . To:tf if8oGqug]{ h'g;'s} JolQm Pj+ ;d"xnfO{;dod} kfvf nufOxfNg'k5{ .

ljleGg /fhg}lts bn, gful/s;dfh, dfgjclwsf/jfbL;~rf/sdL{nufot nf]stGqk|]dLcfd–hg;d'bfon] cf–cfkm\gf] uf“p–7fp“df ;xof]u u/L lgikIf Pj+ wf“wnL/lxt jftfj/0fdf ;+ljwfg;efsf]lgjf{rg ;kmn kfg'{k5{ . ef}uf]lnsIf]qsf] cfwf/df lgjf{rg u/Lgful/sn] :jtGq dtbfg ug]{clwsf/ ;'lglZrt ug'{kg]{ x'G5 .s:tf] JolQmnfO{ dt lbP/ ufp“–;dfhsf ofjt\ ;d:ofx¿sf]l5gf]kmfgf] ug{ ;lsG5 eGg] ;f]rsf;fy gful/sn] dtbfg ug'{k5{ .–e/tk|;fb b]jsf]6f, r'xf, s}nfnL

Page 6: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 ^xfd|f] g]kfndf sflGtk'/ ;dfrf/ 8fo/L

dflg;sf:jf:YosdL{ kz'pkrf/df

;+v'jf;efsf] xl6ofsf] kz'pk:jf:Yo rf }sLdf sd{rf/LgePkl5 cx]jn] kz'sf] ;d]tpkrf/ ug{ yfn]sf 5g\ . cx]j km'j{"ef]6]n] Ps jif{b]lv ufO{, e}+;L, e]8ftyf rf}+/Lsf] pkrf/ ul//x]sf 5g\ .pgL dflg;nfO{ k|of]u x'g] cf}ifwLsf]dfqf ldnfP/ kz'nfO{ Vjfp“5g\ .

ufp “df kz ' k | “ lj lwsnfvaxfb'/ /fO{ Ps jif{b]lv gk'u]sf]:yfgLo tfld|ª ef]6]n] atfP . /fO{gePkl5 kz'kfns s[ifs rf}kfofla/fdL ePkl5 cfkm"sxf“ cfpg] /ljsNk gePkl5 dflg;nfO{ k|of]ux'g] cf}ifwL g} 8f]h ldnfP/ lbg]u/]sf] ef]6] atfp“5g\ . lhNnf kz'lrlsT;s k'ikaxfb'/ a"9fyf]sLsfof{noaf6 /fO{ ahf/df v6]sfn]k | f lj lwssf ] ;d:of ePsf ]atfp“5g\ . sfof{no k'u]/ rf}kfofla/fdL ePsf] / k|fljlws k7fpgdfu u/] klg a]jf:tf ul/Psf]tfld|ª ef]6]sf] u'gf;f] 5 . cx]jef]6]n] xfn;Dd tLg bh{geGbf a9Lrf }kfofsf ] pkrf/ ul/;s]sf ]hgfsf/L lbP .

–;'/]Gb| ;'j]bL

o:tf] klg 5fqj[lQ;fdfGotM 5fqj[lQ ljBfnodf

cWoog/t 5fq5fqfnfO{ lbOG5,oBlk blnt, hghflt tyf d'l:nd;d'bfosf 5f]/f5f]/Lx¿nfO{ ljBfnohfg k|f]T;fxg ug]{ / aLrd} k9\g5'6fpg] sfo{nfO{ /f]Sg] p2]Zon]slknj:t'sf] Ps u}/;/sf/L ;+:yfblnt hfu/0f ;]jf ;+3 slknj:t'n]lhNnf lzIf f sfof {noslknj:t'dfkm{t\ cWoog/t aflnsf

afa'sf] la+8f]3/sf] lgDg cfly{s l:ylt

tyf v/fa ;fyLefOsf] ;+utn] ubf{w/fgsf df]xDdb cfndn] k9\g 5f]8]/cfºgf] afa'n] @) jif{b]lv ub}{ cfPsf]k];f l;Sg yfn] . clxn] klg afa'n]jiff } { +b ]lv c“ufNb} cfPsf] k];f-xltof/df wf/ nufpg] sfo{_ dfafa'nfO{ ;3fp“b} lx“8\5g\ . slxn]pgL afa';“u lj/f6gu/, O6x/L,bds k'U5g\, t slxn] wgs'6f, lxn],l;w'jf, j;Gtk'/ k'U5g\ . xltof/dfwf/ nufpg] h:tf] hf]lvdk"0f{ sfo{pgL lgs} l;kfn' / xf]l;of/Lk"j{su5{g\ . @) jif{b]lv xltof/ agfpg]/ xltof/df wf/ nufp“b} cfPsfpgsf afa' ddtfxL/ eG5g\– …cfkm"gk9] klg o;nfO{ w]/} k9fpg] dg lyof],tLg jif{ t ljBfno k7fPsf] lyP“ t/k9\g dg} u/]g . 3/d} lzIfs /fv]/klg k9fP“ t/ lzIfs /fv]kl5 3/ g}gcfpg] / ljBfno k7fp“bf klg ljBfnogu} vf]nfdf uP/ kf}8L v]Ng yfNof] .a? d}n] ub}{ cfPsf] k];fdf lgs}rfv lnof] / l;Sg yfNof] . ca t dnfO{;3fpg yfn]sf] 5, sfd klg l;ls;s]sf] 5 .k]6 kfNg' t xf] lg . ca t cfºgf] k]6kflnxfN5 . lsg ljBfno hfg'k¥of] <Ú

df]xDdbn] :s'n 5f8]kl5pgsf afa'n] Ps–b'O{ k6safx]sc¿ s;}n] klg clxn];Dd :s'nhfg'k5{, k9\g'k5{ eg]sf] 5}g /;DemfPsf] klg 5}g . pgL klg:s'n hfg'eGbf afa';“u xltof/df;f“w nufP/ ljleGg 7fp“df 3'Dg'g} /fd|f] dfG5g\ . df]xDdb eG5g\—…:s'n hfg} dg nfUb}g, afa';“ulx“8\of] eg] 8'Ng klg kfOG5, k};fklg sdfOG5 .Ú df]xDdb xltof/dfwf/ nufP/ b}lgs b'O{ ;ob]lv tLg;o ?k}of“;Dd sdfp“5g\ . ca pgL

a'af;“u xltof/df ;f“w nufpg] dfqxf]Og, xltof/ g} agfpg klgl;Sb}5g\ . …l5§} l;S5 o;n] xltof/agfpg klg . a'l4 w]/} t]h 5,Údf]xDdbsf afa' eG5g\ . o;/LljBfno hfg 5f8]/ afa'sf] k];f;DxfNb} u/]sf df]xDdbn] cfºgf]afa'sf] k];fnfO{ t hLljt /fVnfg\t/ pgn] kfpg'kg] { lzIffsf ]Hof]ltaf6 pgL cfkm+} 6f9f x'“b}5g\ .pgnfO{ ljBfno hfg] jftfj/0f ldnfpg'xfdL ;a}sf] st{Jo klg xf] .

–leiff sfk\mn]

tyf pgsf cleefjsnfO{ ;d]t5fqj[lQ lbg] sfd ;'? u/]sf] 5 .ljZj hg;+Vof sf]ifcGtu{tsf] pQmkl/of]hgfn] slknj:t'sf !)uflj;df /x]sf $% j6f ljBfnodfk9g\] ! xhf/ *@ hgf blnthghflt / d'l:nd aflnsf tyfpgsf cleefjsnfO{ 5fqj[lQ lbg]lg0f{o u/]sf] xf] . ljBfnodf k9\g]blnt, hghflt / d'l:nd aflnsftyf ltgsf cleefjsx¿sf nfluljt/0f ul/g] 5fqj[lQ k|f=lj= txdfcWoog ug] { & ;o () hgfaflnsfsf nflu x/]snfO{ # ;o

%) ?k}of“ / lg=df=lj= Pj+ df=lj=txdf cwoog ug]{ @ ;o (@ hgfaflnsfsf nflu % ;o ?k}of“sfb/n] k |bfg ul/G5 . o;}u/Lk | fylds txsf af lnsfsfcleefjsx¿sf nflu k|lt aflnsfa/fa/ ^ ;o %) ?k}of“ Pj+ lgDgdfWolds tyf dfWolds txsfaflnsfsf cleefjsx¿sf nfluk|ltaflnsf a/fa/ ! xhf/ ?k}of“sfb/df 5fqj[lQ pknAw u/fOG5 .

/, cGtdfdflg;sf] dfq ge} x/]s

PrcfOeL ;ª\qmldtsf] ;ªVof a;]{lg bf]Aa/;g\ @))^ sf] cGt;Dd g]kfndf PrcfO{eL÷P8\;af6 ;+qmldtsf]

;+Vof &) xhf/eGbf a9L /x]sf] /fli6«o P8\; tyf of}g/f]u lgoGq0fs]Gb|n] hgfPsf] 5 . oxL ;dodf ;+;f/df # s/f]8 #@ nfv JolQmPrcfO{eL P8\;af6 ;+qmldt ePsf] tYof+s ;+o'Qm /fi6«;+3 P8\; sfo{qmdn];fj{hlgs u/]sf] 5 . /fli6«o P8\; tyf of}g/f]u lgoGq0f s]Gb|sfcg';f/ )^$ c;f]h;Dddf !) xhf/ @ ;o ^) g]kfnL P8\;sf] rk]6dfk/]sf] k|dfl0ft e};s]sf] 5 . hals ut jif{ P8\; /f]uLsf] ;+Vof ^xhf/hlt dfq lyof] . s]Gb|sf cg';f/ k|To]s @ ;o g]kfnL o'jfdWo]sDtLdf Ps hgf PrcfO{eL÷P8\;af6 ;+qmldt 5g\ . PrcfO{eL÷P8\;af6;a}eGbf kLl8t lhNnfdf s}nfnL, s~rgk'/, 8f]6L, 88]nw'/f tyf c5fd 5g\ .

dlxnflx+;fsf rf}w ;o 36gfljqmd ;+jt @)^$ j}zfvb]lv c;f]h;Dd ;+slnt tYof+scg';f/

g]kfndf ! xhf/ $ ;o dlxnfdfly lx+;fTds 36gf ePsf 5g\ .dlxnf k'g:yf{kgf s]Gb| -cf]/]s_n] ;fj{hlgs u/]sf] tYof+scg'';f/To;/L lx+;fsf] rk]6fdf kg] { dlxnfx¿dWo] !^ b]lv @% jif{sf@* k|ltzt, !^ jif{d'lgsf !^ k|ltzt / @% b]lv $) jif{sf !^k|ltzt 5g\ . k|ltj]bgcg';f/ dlxnfdfly lx+;f ug]{x¿df ;a}eGbfa9L l5d]sL tyf pgLx¿s} >Ldfg\ 5g\ . o:tf] lx+;fsf] l;sf/ x'g]dlxnfx¿dWo] @^ k|ltzt anfTsf/df, @! k|ltzt xTofdf tyf !^k|ltzt a]rlavgdf kg{] u/]sf 5g\ .

Ps ;o kGw|n] Hofg u'dfPhgcfGbf]ng–@ sf] ;kmntfkl5 ePsf] zflGt–;Demf}tfkl5 ! ;o

!% g]kfnLn] ljgfck/fw Hofg u'dfPsf 5g\ . /fli6«o dfgjclwsf/cfof]uåf/f ;fj{hlgs k|ltj]bgcg';f/ To:tf] xTofsf nflu /fHo / cGoljleGg kIf lhDd]jf/ 5g\ . cfof]usf cg';f/ o;} cjlwdf ;'/IffsdL{af6^ ;o $) tyf dfcf]jfbLaf6 @ ;o *$ hgfnfO{ a]kQf kfl/Psf] 5 .k|ltj]bgcg';f/ dw];L hgclwsf/ kmf]/dsf sf/0f #), t/fO{ hgtflGqsd'lQm df]rf -Hjfnf l;+x ;d"x_af6 !!, df]rf{s} uf]Ot ;d"xaf6 (,dfcf]jfbLaf6 %, t/fO{ sf]a|f ;d"xaf6 !, t/fO{ afuL ;d"xaf6 !, ;'/IffsdL{af6!( hgfsf] xTof ePsf] 5 . To:t}, slknj:t'df ePsf] ;fDk|bflos b+ufdf !$hgfsf] d[To' ePsf] klg cfof]un] ;fj{hlgs u/]sf] 5 .

v'nf 7fp“df lb;flk;fas'n hg;Vofsf] cfwfeGbf a9L cyf{t\ ! s/f]8 $) nfv g]kfnLn]

v'nf 7fp“df lb;flk;fa ug]{ u/]sf] tYof+s vfg]kfgL tyf ;/;kmfO;fem]bf/L kl/ifb\ g]kfnn] ;fj{hlgs u/]sf] 5 . tYof+scg';f/x/]s jif { % jif {d'lgsf !# xhf/ afnaflnsf kmf ]x/ kfgL /;/;kmfOsf] cefjdf b]vf kg] { /f]usf sf/0f d5{g\ . ;/sf/n]x/]s jif{ ;/;kmfOsf] cefjdf nfUg] /f]usf] lg/fs/0f ug{ # ca{ ^)s/f]8 ?k}of“ vr{ ug]{ u/]sf] 5 .

k|f0fLsf] d'6' 5ftLsf ] afof “tkm {x ' G5 . :jf:Yo lj1fgsf ] of ]csf6\o tYo pbok'/ lhNnfsf]lqo'uf gu/kflnsf j8f gDa/& a:g] e]if/fh bfxfn tyf lg?sLtLgdlxg] 5f]/L /~h'sf] xsdf eg]nfu" x'g ;s]g . /~h'sf] d'6' 5ftLsf]b fof “ efudf 5 . xfnlj/f6gu/l:yt Ps tof/L kf];fssf/vfgfdf uf8{sf ] sfd ub} {cfPsf bfxfn bDktLsf tL5f]/Lsf] o:tf] b'n{e zf/Ll/s;+/rgf b]v]/ lrlsT;sx¿ klgrlst 5g\ .

/fKtL lsgf/df km'8km]l:6an

bLk]Gb| a8'jfn÷k|jL0f bQ/fKtL lsgf/df lgld{t af/ .

af/df ;hfOPsf lx\j:sL, /d clgdx“uf jfOg . of] grNg]sf nfluy/Ly/Lsf Sofg h'; . csf{lt/;fd"lxs efG;f . efG;fdf tof/:jb]zL tyf ljb]zL kl/sf/ . clgvfgnfO{ akm] l;:6d . s'kg n]pm,dg nfu]sf] kl/sf/ / l8«ª\s vfpm .Ps ;ftf;Dd o;/L ;~rfng ePsf]]km'8km]l:6ann] lrtjgsf] ;f}/fxfdf/f}gs Nofof]]] . /flKt lsgf/df o;cl3slxNo} o:tf] hd36 ePsf] lyPg .

aNntNn l8h]sf] tfndf/dfpg l;ls/x]sf ] k ':tfb ] lv/fhwfgLsf 8fG; af/ / /]:6'/f“dfd:tL ug{ vlKk;x¿sf] hd36 lyof]]

gbL lsgf/df . lbp“;f] 3'dlkm/sf]lgp“m clg /flt lxGbL / g]kfnLuLtdf d:tL . ;w}+ zfGt /xg] ;f}/fxfPs ;ftf ;+uLtdo aGof] . …^ jif{kl5o:tf] rxnkxn b]lvof],Ú km]l:6ansf;+of]hs an/fd bxfnn] eg]– …xfd|}b]zdf 8fG; / vfglkgdf /dfpg]k':tf tof/ e};s]5 .Ú Ps jif{cl3xfQLbf}8sf] cj;/ kf/]/ ;8s kl/sf/ dxf]T;j ul/Psf] lyof] .

ut jif{sf] ;kmntfkl5 oL/]:6'/f“ Joj;foLn] o;k6s Ps ;ftfnfdf] ;f+uLlts km'8km]l:6ansf]cfof]hgf u/]sf x'g\ . o;nfO{ xfQLbf}8;“u uf“;]/ cfof]hgf ul/Psf]lyof] . To;sf] sf/0frflx“ ko{6ssf];f}/fxf a;fO nDafpg' lyof] .

k|bz{gLsf] cfsif{0f;f+:s[lts sfo{qmd

a'6jn— /fli6«o :t/df rlr{tb'O{–rf/ hgf snfsf/sf] k|:t'ltlbgx' “ . bf ]xf ]/L rflxof ] lscfw'lgs < nf]suLt jf kk /f]hL–/f]hL x]g{, ;'Gg / gfr]/ /dfpgkfOg ] . x “;fpgsf nf luxf:osnfsf/ klg 5g\ . ljleGgcflbjf;L hghfltsf df}lns;+:s[lt Pj+ k/Dk/fo'Qm gfrufgklg x ]g { kfOg ] . :yfgLok|ltefx¿sf] k|:t'lt klg p:t} .

ut laxLaf/ a'6jndf k|f/DeePsf] b;f}+ /fli6«o cf}Bf]lus k|bz{gLtyf ko{6g dxf]T;jsf] d'Vo

cfof]hssf] Tof] p2]Zo km]l:6ansf];kmntfn] k"/f u/]sf] 5 . k'; !@ut] pb\3f6g nuQ} nfu]sf] cfGtl/s/ afx\o ko{6ssf] eL8 …Go" Oo/OeÚ ;Dd yfldPg . klxnf] lbg &;on] km]l:6andf k|j]z u/]sf lyP .To;kl5 lbglbg} ;f}/fxfnfO{ uGtJoagfP/ km]l:6andf d:tL ug{cfpg]sf sf/0f ;f}/fxfdf ;8s hfdg} eof] . sf7df8f} +sf] 7d]ndfa]xf]g'{kg]{ 7]nd7]n ;f}/fxfdf dx;';ug{ kfOof] . dx]Gb| /fhdfu{ b]lv;f }/fxf;Ddsf ] ;8sdf 3'Dgcfphfp ug]{x¿sf] nfd laxfgb]lv/flt;Dd 6'6\b}gYof] .

cfof ]hsx¿sf cg ';f/km]l:6an cfof]lht ug'{sf] csf]{sf/0f gof“ jif{ dgfp“g ;f}/fxfcfpg]nfO{ ;:tf] vfgf / ;'ne af;pknAw u/fpg' lyof] . :jb]zLko{6ssf] ;'ljwfnfO{ Wofgdf /fvLkm]l:6andf g]kfnL kl/sf/ /flvPsf]lyof] . lkHhf ;+:s[ltdf /Dg]x¿n]klg bfneft vfPsf lyP . ;f}/fxfklxnf] k6s cfpg]n] yf? hfltsf]gof“ jif{ df3Ldf vfOg] ljz]if kl/sf/lrr/ / 3f]+uL klg ?rfP . lrr/ /3f]+uLsf] d"No ljb]zL kl/sf/;/x lyof] .

km]l:6an cjlwe/ cgj/t¿kdf d+unw'gsf] Joj:yf ul/Psf]lyof] . ;f+uLlts k|:t'lt gePsfa ]nf afWoafbgsf & hgfsnfsf/n ] d +un w 'gdfkm {tcfuGt'sx¿nfO{ dgf]/~hg k|bfgu/]sf lyP . o;afx]s ;f+:s[ltsemns, g[To, l8h] o'jf;“u ljb]zLsnfsf/sf k|:t'lt lyP . To:t}nf]sbf]xf]/Ltkm{ zLnf cfn], ldngnfdf, ljdn/fh IF]qL, l;h{gf lj/xL

yfkf cflb /fli6«o tyf :yfgLosnfsf/n] bf]xf]/L k|:t't u/] .sfo{qmddf :yfgLo Aof08sfk|:t'ltsf ;fy} kk ufos k|sfzkf}8]nn] bz{snfO{ h'?s–h'?sprfn ]sf lyP . o;afx ]sd]/Laf:;}sf snfsf/n] pkl:yteL8nfO{ k]6 ldlrldrL x“;fP .

gof“ jif{df ko{6ssf] cf]O/f]ut jif{ ;f}/fxfsf Joj;foLn]

glrtfPsf] ;+Vofdf cfGtl/sko{6s cf]Ol/Psf lyP, t/ ;a}cfuGt'sn] af; cefjdf /fKtLlsgf/sf zLtn] el/Psf] rf}/df/ft s6fPsf lyP . Tof] tLtf]cg'ej ;“ufn]sf :yfgLo Joj;foLn]o;kfln eg] ;a} cfuGt'snfO{ af;geP klg dgf]/~hgsf] Joj:yfu/]sf lyP . Ps ;ftfb]lv ;~rfnge}/x]sf] pQm km'8km]l:6an Go" Oo/Oesf lbg /fte/ rn]sf] lyof] .

cfsif{0f g} ;f+:s[lts sfo{qmdePsf] 5 . cfkm"nfO{ dg kg]{ Ps;]Ps snfsf/sf] k|:t'lt x]g{s} nflulbgx'“ xhf/f}+ bz{s cfO/x]sf 5g\ .6f9f–6f9faf6 ;d]t cfpg] bz{sx¿:6n cjnf]sg / lsgd]nsf];donfO{ 5f]§ØfP/ ;f+:s[ltssfo{qmdd} lbge/ /dfP/ emdSs;f“em k/]kl5 dfq kms{G5g\ .¿kGb]xL pBf]u ;+3n] a'6jn–!@/fdgu/sf] …a'6jn d08kÚ df klxnf]k6s cfof]hgf u/]sf] k|bz{gLdfb]zsf ljleGg 7fp“sf !^ j6f bf]xf]/Ll6daLr k|lt:kwf{ e}O/x]sf] 5 .bf]xf]/Ldf /dfP/ sDd/ dsf{O{–dsf{O{gfRg]x¿sf] t“5f8d5f8 g} x'G5 .otf nf ]sbf ]xf ]/Lsf x:tLx¿k'?iff]Qd Gof}kfg], s[i0f b]jsf]6f, /fh'kl/of/, k|hfklt k/fh'nL, b]ljsfs];L, kfj{tL hL;L / xf:osnfsf/

lht' g]kfnn] ;f]daf/;Dd oxf“sfbz{sx¿nfO{ e/k"/ dgf]/GhglbnfO;s]]sf 5g\ eg] ab|L k+u]gL,lznf cfn], ldng nfdf, /fdrGb|sfkm\n], ;Tosnf /fO{, d~h' dxtcflb snfsf/sf] k|:t'lt kl;{cfOtaf/;Dd hf/L /xg ]5 .cfw ' lgs tyf kk ufogk| ltefx¿aLrsf ] k | ltof ] lutf…k|bz{gL cfO8nÚn] o;k6s ljNs'n}gf}nf] / a]Un} ;f+uLlts jftfj/0ftof/ u/]sf] 5 . o:t} afnk|ltefk|ltof]lutf, nf]suLt k|ltof]lutf,cGt/ljBfno nf]sg[To k|ltof]lutfklg k|bz{gLsf cfsif{0f ag]sf 5g\ .…:jb]zL ;fdfgsf] k|of]u u/f}+, gof“g]kfn lgdf{0f u/f}+Ú gf/fsf ;fy;~rfng ul/Psf] k|bz{gL !) lbg;Ddrn]/ kl;{ cfOtaf/ ;DkGg x'g]5 .

–6f]k/fh zdf{

Page 7: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 &gof“ k|ljlw

Hj/f] gfKg ydf{kmf]s;Hj/f] gfKg] ;jf{lws k|rlnt

pks/0f ydf{ld6/ g} xf] eGg]s'/fdf b'O{dt gxf]nf . k|ljlwsf]ljsf;n] ydf{ld6/nfO{ cemkl/:s[t u/]/ nfg] qmddfydf{kmf]s; agfpg k|]l/t u/]sf]5 . rngrNtLdf /x]sf]ydf{ld6/n] z/L/sf] tfkqmdgfKg o;nfO{ z/L/sf] s'g}efudf 3';fpg'kg]{ x'G5 h:tf] d'v, sfvL jf cGo s'g} efu .ydf{ld6/sf] k|of]u u/]/ afnaflnsf, cr]t JolQmx¿sf] z/L/sf]tfkqmd dfkg ug{ sl7g x'g] ePsf sf/0f ydf{kmf]s; k|ljlwsf]ljsf; ul/Psf] xf] . ydf{kmf]s;n] z/L/sf] s'g} klg efudf :kz{gu/L z/L/sf] jf:tljs tfkqmd lng ;S5 . o;df ePsf]z/L/nfO{ xfgL gug]{ OGk|mf/]8nfO{ z/L/sf] 5fnf glhs /fVg'k5{clg o;df /x]sf] l8lh6n l:qmgn] z/L/sf] tfkqmd dfkg u5{ .o;df gf} k6s;Ddsf] z/L/sf] tfkqmd /]s8{ u/]/ /fVg ;lsG5 .ydf{kmf]s;sf] k|of]u lgwf/, gfO6f] jf sfvLsf] 5fnfdf ubf{z/L/sf] jf:tljs tfkqmd cfpg] o;sf lgdf{tfx¿n] atfPsf5g\ . Aof6«Lsf] ;xof]udf rNg] ydf{kmf]s;sf] cGt/f{li6«o ahf/d'No (( cd]l/sL 8n/ 5 .

cgnfOg n6\/Lsf] 7uLaf6 arf}+dbgdl0f clwsf/L

sDKo'6/sf] dfWodaf6 5nkmntyf s'/fsfgL ug]{ ynf] ag]sf]OG6/g]6 k|ljlw la:tf/} wf]s]afh,7ux¿sf] gof“ clg ;'/lIft cf>o:ynsf ¿kdf ljsl;t e}/x]sf] 5 .Pscsf{df ;/n dfWodaf6 ;Dks{ug{ ;lsg] ePsfn] l56\6} nf]slk|oag]sf] / klAns :k]o/sf ¿kdf;a}eGbf a9L k|of ]u e}/x ]sf ]cfd;~rf/sf] of] gof“ dfWoddf 5b\d,cgfd tyf c1ft gfd k|of]u u/]/7Ug]x¿ al9/x]sf 5g\ . :kfdtyf cgnfOg efO/;sf ]k|sf]kaf6 aRb} cl3 a9\g]x¿ cacgnfOg 7ux¿af6 klg p:t} k|sf/n]aRg'kg]{ ePsf] 5 .

Anu, km];a's, Rof6 / d]ndf/dfO/x]sfx¿nfO{ o:tf cgnfOg7ux¿n] k'k'{/f]df xft nufpg'kg]{cj:yfdf k'¥ofpg x/]s If0f gof“/0fgLlt agfO/x]sf 5g\ . slxn]cd]l/sfsf] u|Lgsf8{sf] gfddf t slxn]c/af}}+ /sdsf] n6/Lsf] gfddf To:tf7usf] r+u'ndf km:g] k|an ;Defjgfx'G5 . cfkm\gf] OgaS;df cfpg]cd]l/sL u|Lgsf8{ cfkm\gf] gfddf a'se};s]sf] clg ofx' a]6f Pjf8{ ;]G6/af6nfvf}+ kfpG8sf k'/:sf/ cfkm"nfO{ k/]sf]hfgsf/Lsf] z'e;dfrf/ g} 7usf]kmGbfdf kfg]{ dfWod ag]sf 5g\ .To;f] t OG6/g]6 PS;Knf]//sf]P8]«;af/df s'g} Pp6f j]a 7]ufgf6fOk u/]/ OG6/ xfGgf;fy cfpg] …o'cf/ b nSsL lelh6/, o' ljg jfgnfv 8n/ lKnh lSns lxo/ 6' Sn]dÚn]lvPsf 8fOnu aS; cgnfOg

7uLsf dfWod x'g\ .ljz]if u/]/ ofx' tyf PdP;Pg

x6d]nsf Od]n ;'ljwf lng]x¿sfd]ndf cfpg] o:tf Od]nx¿ljZjk|l;4 cgnfOg sDkgLx¿sfgfdaf6 cfpg] u/]sf 5g\ . kl5Nnflbgx¿df ofx', ljG8f]h nfOe d]n,dfOqmf];km\6, u'un cflb sDkgLsf]gfd hf]8]/ ljleGg k'/:sf/sf]3f]if0ff Od]ndfkm{t ;Daf]wg u/]/k7fOg yfn ]sf 5g \ . s ]x L;docl3b]lv k|foM ;a}df OgaS;dfofx', ljG8f]h nfOe d]nsf] ;+o'QmtŒjfjwfgdf & nfv kfpG8 :6ln{ªsf]n6/L k/]sf] z'e ;dfrf/ cfpgyfn]sf] 5 . OgaS;df cfPsf] Toqf]7"nf] wg/flzsf] dflns cfkm" ePsf]k9\g]x¿dWo] sd}n] d}n] To;df slxn]PKnfO u/]+ < eg]/ ;f]R5g\ . cfkm"n]PKnfO g} gu/]sf] gfd g} g;'g]sflr6\7f k/]sf] s'/fdf ljZjf; ug]{ /pQm d]ndf elgPh;/L g} cfkm\gf]xs–bfaL ug]{x¿ To:tf cgnfOg7ux¿sf] kmGbfdf k5{g\ .

d]n cfO{8Ldfkm {t kfpgnfUg'ePsf] k'/:sf/sf] /sd bfaLug'{xf];\ egL k7fOPsf To:tfd]ndf n6/L k/]sf] ;l6{lkms]6sf]tl:a/;d]t k7fOPsf] x'G5 . h;dfn]lvPsf] …cn k|fOh k]d]G6 ck|'E8PG8 Uof/]G6]8 afO lb la|l6; u]ldªaf]8{Ú zAbsf sf/0f d]n kfpg]dflg;n] pkxf/ ;f“lRrs} ePsf]ljZjf; u5{ / d]ndf dfluPsfJolQmut ljj/0fx¿ e5{ . To:tfljj/0fdf dfluPsf kmf]g gDa/dfljj/0f e/]sf] Ps lbgleq} la|6]gsf

ljleGg ;x/sf a}+ssf] kmf]g klgcfpg yfN5, h;n] Od]n kfpg]dflg;nfO{ cfkm" ;f“lRrs} 7"nf]/sdsf] ljh]tf ePsf] efg kf5{ .sltko d]ndf ;'?d} n6/Ldf k/]sf]/sd kfpg ug'{kg]{ 8s'd]G6];gsfnflu s]xL /sd df:6/sf8{ jf lehfsf8{dfkm{t dfluPsf] x'G5 eg] kmf]gu/]/ k'/:sf/ /sd lng cfp“bf8s'd]G6];g rfh{sf ¿kdf lnP/cfpg elgPsf] x'G5 . g]kfn,ef/tnufot blIf0f Pl;ofnLd'n'ssf d]n k|of]ustf{nfO{ k/]sf]elgPsf] k'/:sf/ /sd 7"nf] aS;fdflnP/ sDkgLsf] dflg; d'DaO{, lbNnLtyf snsQfdf cfpg] / pQmdflg;nfO{ 8s'd]G6];g vr{afkt !b]lv @ xhf/ kfpG8 :6ln{ªa/fa/sf]ef/tLo ?k}of“ lbP/ Od]naf6 k|fKtePsf] cfO8]G6L6L sf]8 atfP/aS;f;lxt k'/:sf/ /sd xft kg]{atfOPsf] x'G5 . o;/L n6/L /sdkfpgsf nflu ul/g] 8s'd]G6];gnufotsf ljleGg zLif {ssfvr{x¿sf] gfddf pQm /sd bfaLug{] ;fwf/0f Od]n k|of]ustf{x¿nfO{d"v{ agfpg] sfd e}/x]sf] 5 . To;}sf]pbfx/0f xf], OgaS;df cfPsf]ljh]tfsf] k|df0fkq .

OGaS;df cfpg] o:tf Od]nx¿n6/Lsf dfq x'“b}gg\ cd]l/sL u|Lgsf8{,Nofk6k, lgMz'Ns lehf sf8{, lk|m o'/f]kl6«ksf] pkxf/ k/]sf] h:tf nf]Eofpg]vfnsf ljleGg s'/f klg x'g ;S5g\ .o:tf d]n clg 7usf] kmGbfaf6 aRgcQf] g kQf];“u cfpg] d]nx¿af6 ;hu/xg' cfjZos e};s]sf] 5 .

OGkmf]6]sdfcfO{6L ;Dd]ng;fKtflxs ;dfrf/–

o; k6ssf] Sofg OGkmf]6]sdfcfof]hgf x'g] cGt/f{li6«o :t/sf];"rgf tyf ;~rf/ k|ljlw -cfO{;L6L_;Dd]ng o;eGbf cl3sf eGbf k[ys\x'g] cfof]hs sDKo'6/ P;f]l;P;gckm g]kfn -Sofg_n] hgfPsf] 5 .

cfO{;L6L ;Dd]ng xf]Og, o;k6ssf] ;Dd]ngnfO{ …cfO;Ú ;Dd]ngeg] km/s kb}{g . Sofgsf dxf;lrj/fhg/fh kGtn] ;fKtflxs;“u eg]–…OGkm/d ];g, sDo' lgs];g /OG6/6]gd]G6nfO{ 5f]6f] ¿kdf cfO;gfds/0f u/]sf xf}+ .Ú o;k6ssf];Dd]ngdf dgf]/~hgsf] If]qsfk|ljlwsf af/]df klg cGtlq{mof x'g]5 .dgf]/~hg;“u hf]l8Psf u|flkmS;l8hfOg, Plgd];g, y|L8L, leHo'cnOkm]S6, g]6jls{ª cflb k|ljlwsf af/]df;Dd]ngdf sfo{kq k|:t't x'g]5g\ .gof“ k':tfsf lglDt /f]huf/sfb[li6sf]0fn] klg pkof]uL dflgPsfoL k|ljlwn] ;Dd]ngsf] cfsif{0f a9fpg]

kGt atfp“5g\ . o; k6ssf];Dd]ngsf] csf]{ cfsif{0f lel8of]sGkm/]lG;ª klg xf] . ljb]zdf /x]sf;"rgf tyf ;~rf/ k|ljlwlj1n]lel8of] sGkm/]G;sf] dfWodaf6 of];Dd]ngdf sfo{kq k|:t't ub}{5g\ .

df3 !* / !( ut] ;~rfngx'g] ;Dd]ngsf] …lydÚ g]kfndf ;"rgftyf ;~rf/ k|ljlwsf] lj:tf/ /ljsf;nfO{ cem} dxŒj lbg'kg]{ /xg]5 .;Dd]ngsf ;+of]hs k+sh hnfgsfcg';f/ k|ljlwsf] kx'“r u|fdL0f :t/;Dds;/L k'¥ofpg ;lsG5 eGg] ljifodf;Dd]ng s]lGb|t x'g]5 . b]zsf] cy{tGqcf]x|fnf] nfUbf] cj:yfdf eP klg g]kfnLcfO{;L6L If]qsf] s'n ufx{:Yo pTkfbg -lhl8kL_ /]6 !@ k|ltzteGbf dfyL 5 .cfO{;L6LnfO{ dfWod agfP/ ;du|ljsf;df pNn]Vo k|ult ul//x]sfljsf;f]Gd'v /fi6«x¿sf ljleGg df]8nsfaf/]df klg ;Dd]ngdf 5nkmn x'g] hnfgatfp“5g\ . ;Dd]ngdf Okm]lS6esDo'lgs];G;, lahg]z dfs]{6,cfOl;6L ljsf;sf nflu ;/sf/sf]e"ldsf, cfOl;6L o''h/ Og kmfOgfG; -O–a}+lsª_, bIf cfO{;L6L Dofgkfj/sf] dfu,cfp6;f]l;{ªsf ;Defjgf / ;fOa/;]So'l/6L zLif{sdf ;"rgf k|ljlwlj1x¿n]sfo{kq k|:t't ug]{5g\ .

Page 8: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 *

P;Pn;Lsf] tof/L

s]xL ljBfno tyf ljBfyL{;d"xdf :jf:Yo, hg;+Vof tyfjftfj/0f lzIff k7g kf7g ug{;Sg] / a'em\g ;lhnf] ljifosf¿kdf lng] ul/Psf] s'/f ;'GgdfcfPsf] 5 t/ oxL ljifodf of}gtyf k|hgg\ :jf:Yo klg k7fpg'kg]{x'“bf sltko lzIfs–lzlIfsfx¿n]oL ljifoj:t' ljBfyL{x¿nfO{ sl7g/ cK7 \of/ f ] cg 'ej u/L:jcWoogsf lgldQ 5fl8lbg]u/]sf] klg kfOG5 . o;/L 5fl8g]ljifox¿ ljz]iftM gf} sIffdflszf]/fj:yf, of}g tyf k|hgg\:jf:YolzIff, /f]ux¿, k|fylds:jf:Yo x]/rfx tyf b; sIffdf;'/lIft dft[Tj / ;fd'bflos:jf:Yo PsfO cflb k5{g\ . o:tfdxŒjk"0f{ PsfOx¿ ljBfyL{x¿nfO{cfkm} k9 / ga'em] ;f]w eg]/5fl8lb“bf pgLx¿n] hLjgf]kof]uL;Lk cWoog Pj+ cjnDag ug]{cj;/ kfp“b}gg\ . o;n] xfd|f ]:jf:Yo hg;+Vof tyf jftfj/0flzIffsf cfwf p2]Zo ck"/} x'G5g\ .

x'g t, :jf:Yo, hg;+Vof tyfjftfj/0f lzIff tLg d'Vo ljifosf];+ud xf] . of] lzIff lzIfs–lzlIfsfx¿nfO{ 7"nf] r'gf}tL nfUg;S5 t/ lzIfs–lzlIfsfx¿n] OR5fu/]sf] v08df of] ljifok|lt cfkm\gf]Ifdtf / bIftf a9fpg s]xL ufx|f]5}g . pgLx¿n] cfkm"nfO{ rgfvf]/fVg'k5{, sf];{aflx/sf k':tsx¿ klgcWoog ug]{, kqklqsfdf cfPsfgof“ l/kf]6{x¿ k9\g], lzIfs–lzlIfsfx¿aLr 5nkmn ug]{ cflbsfo{af6 cfkm"nfO{ ljBfyL{x¿ eGbfPsbd cufl8 /fVg'k5{ .

ut jif{b]lv P;Pn;Ldf sIff!) af6 dfq k|Zg ;f]Wg yflnPsf]5 . cfufdL jif{b]lv P;Pn;L lbg]ljBfyL{x¿sf lglDt eg] gf} / b;

:jf:Yo, hg;+Vof tyf jftfj/0f lzIffsIffsf kf7x¿nfO{ ;dfof]hg u/Lgof“ kf7oqmd tof/ e};s]sf] 5 .)^# / )^$ df P;Pn;L lbg]ljBfyL{x¿sf lglDt kf7\oqmddfkf7\oef/ gk'Ug] tyf gf} sIffsf]kf7oqmddf sIff !) df eGbfsl7g ljifoj:t' ;dfj]z ePsfn]ubf{ gof“ kf7oqmd ;dfof]hg ug{cfjZos ePsf] xf] .

o; jif {sf ] k/LI f fdfljBfyL{x¿n] k9\g'kg]{ ljifoj:t' /hl6ntf klg sd ePsf] k[i7e"lddfpgLx¿sf] k9\g], a'em\g] / n]Vg]

Ifdtf :t/Lo x'g'k5{ eGg] ck]IfflzIfs–lzlIfsfx¿n] /fv ]sfx'G5g\ . o:tf] cj:yfdf ljBfyL{x¿cfkm}n] cfkm\gf] :t/ j[l4 ug]{ /;se/ ljlzi6 >]0fLdf P;Pn;LpQL0f{ ug]{ k|of; ug'{k5{ . pgLx¿sflglDt cAan bhf{df pQL0f{ x'g] /hLjge/ o;df uj{ ug]{ :jl0f{dcj;/ xf] of] .

:jf:Yo, hg; +Vof tyfjftfj/0f lzIffdf &% k"0ff{+ssf];}4flGts k/LIff tyf @% k"0ff{+ssf]k|of ]ufTds k/LIff x'G5 . &%k"0ff{+ssf] ;}4flGts k/LIff clw/fHoel/Ps} ;dodf x'G5 t/ @% k"0ff{+ssf]k|of]ufTds k/LIffsf lglDt eg] k/LIfflgoGq0f sfof{no, ;fgf]l7dLn] :s'nnfO{g} lhDdf lbPsf] 5 . &% k"0ff{+ssf lglDtPsfOx¿ / dxŒjk"0f { ljifoljBfyL{x¿nfO{ cjut g} 5, of]ljifodf tLg ;d"x x'G5g\ .

…sÚ ;d"xsf !) k|Zg clt5f]6f] pQ/ n]Vg'kg]{ k|sf/sf x'G5g\ .pQ/ Ps jfSo jf s]xL zAbdflbg 'kg ] { x ' G5 h;sf lglDtljBfyL{x¿n] !% ldg]6 ;do nufpg;S5g\ . …vÚ ;d"xdf 5f]6f pQ/cfpg] k|Zgx¿ lbOPsf x'G5g\,h;df !@ j6fx¿dWo] s'g} ( j6fk|Zgsf] pQ/ lbg'k5{ . o;k|sf/sfpQ/sf lglDt ljBfyL{x¿n] &%ldg]6 ;do vr{ ug'{ plrt x'G5 .cGtdf …uÚ ;d"xdf nfdf pQ/cfpg] # k|Zgx¿ ;f]lwG5 . h;dWo]

ljBfyL{x¿n] @ j6f k|Zgsf] dfqpQ/ n]Vg'k5{ / To;sf lglDt $%ldg]6 5'§fpg ;lsG5 . o;/L ;doljefhg u/]/ pQ/ n]v] ljBfyL{x¿n];a} k|Zgsf pQ/ ;dod} ;xL 9+un]Pj+ /fd|f cIf/df n]Vg ;S5g\ .;}4flGts k/LIffsf lglDtWofglbg'kg]{ s'/fx¿

s_ clt 5f]6f] / 5f]6f] pQ/n]Vg'kg]{ ;d"xx¿sf lglDt ;a}PsfOx¿ /fd|f];“u k9\g] .

v_ nfdf] pQ/ n]Vg'kg]{ …uÚ;d"xsf k|Zgx¿sf] lglDt klxnfPsfO{ -kfl/jfl/s hLjg lzIff_ 5}7f}+PsfO ;fd'bflos :jf:Yo Pj+ ;ftf}+PsfO g ]kfnsf ] jftfj/0fLol:yltx¿ uxg¿kdf k9\g] .

u_ oL PsfOx¿ k9\bf lgDgs'/fx¿nfO{ ;d]6\g k|of; ug]{ .kl/jf/ s] xf] < slxn]b]lv o;sf]cjwf/0ff ;'? eof] < kl/jf/ sltk|sf/sf x'G5g\ < Psn tyf ;+o'Qmkl/jf/sf ljz]iftfx¿, kfl/jfl/shLjglzIffsf] dxŒj, a'9f}nL, j[4fj:yfsf;d:ofx¿, j[4j[4fx¿nfO{ lbg] x]/rfx,ljjfxsf] k|sf/, l56f] ljjfx Pj+ sdhGdfGt/sf a]kmfObfx¿, l9nf ]ljjfxsf kmfObf, cfdfafa'sf]5f]/f5f]/Lk|lt bfloTj tyf pgLx¿sf];xeflutfsf cfjZostf cflb .

• ;fd'bflos :jf:Yo eg]sf]s] xf] < o;n] ;]jf lbg] kIfx¿,o;sf] dxŒj, g]kfndf b]lvPsf:jf:Yo ;d:ofx¿ tyf tL ;d:of;dfwfgsf pkfox¿, oL ;d:of;dfwfgsf lglDt JolQm, kl/jf/ /;d'bfosf] e"ldsf, g]kfndf pknAw:jf:Yo ;]jfx¿, ;+3–;+:yfx¿,pgLx¿sf p2]Zo / sfo{x¿ (–!)cf}+ k~rjif]{ :jf:Yo of]hgfn] /fv]sf:jf:Yo ;"rsx¿, s:tf ;"rsx¿nfO{36fpg vf]lhPsf 5g\, s:tf;"rsx¿nfO{ a9fpg vf]lhPsf 5g\,of]hgfcg';f/ g]kfnsf] :jf:Yo ;]jf;kmn ePsf] 5–5}g cflb .

• g]kfnsf] jftfj/0fLo l:yltk9\bf ef}uf]lns agf}6cg'¿ksf]kfl/l:ylts k|0ffnL, o; cGtu{tkg]{ h}ljs kIf, ef}uf]lns kIf,;fdflhs tyf cfly{s kIfx¿ /o; cGtu{t kg]{ kIfx¿sf] ulx/f]

cwoog Pj+ pbfx/0fx¿, oLkfl/l:ylts k|0ffnLx¿df dfgjultljlwx¿af6 kg]{ c;/ tyfGo"gLs/0fsf pkfox¿, ef}uf]lnsagf}6cg';f/sf ;f+:s[lts tyfwfld{s rfnrng Pj+ ;Dkbfx¿, oL;Dkbfx¿ lau|g'sf sf/0f / ;+/If0fsfpkfox¿ cflbdf Wofg lbg] .

3_ w]/} zfvfx¿ ePsf] sIffsfk9\g] ljBfyL{n] c¿ zfvfsf lzIfs–lzlIfsfn] s;/L k9fpg'x'“bf]/x]5eg]/ tL zfvfdf k9\g] ;fyLx¿sf]sfkL dfu]/ gf]6 k9\g] jf ;f/]//fVg] ;fy} tyf cfkm\gf] klg lbg] .

ª_ gd"gf k|Zgx¿ 3/df;dofjlwleq ;dfwfg ug]{ cEof;ug]{ . 3/l5d]sdf jf gftfuf]tfdfcGo :s'nsf b; sIffdf k9\g] ;fyL5g\ eg] pgLx¿;“u klg gf]6sfkL;f6f;f6 u/L k9\g ] , lzIfs–lzlIfsfn] k|bfg u/]sf ljrf/df;d"xdf 5nkmn ug]{ .

r_ cfkm\gf ;fyLx¿aLr ;dolgsfn]/ ufx|f] ljifoj:t'df 5nkmnug]{, ghfg]sf], ga'em]sf] s'/f cfkm\gfljifo lzIfs–lzlIfsfx¿;“u ;f]Wgglxrlsrfpg] .

5_ kqklqsf tyf cGo k':ts,gf]6 cflbaf6 gof“ cg';Gwfg, gof“va/x¿ k9\g] Pj+ hfGg] k|of; ug]{ .hfg]sf] s'/fnfO{ k/LIffdf ;Gbe{ldnfP/ n]Vg] .

h_ k/LIffdf ;s];Dd ;kmf,z'4 Pj+ cIf/ ldnfP/ n]Vg], x/]spQ/ n]v]kl5 wsf{ tfGg gla;{g] .

@% k"0ff { +ssf] k|of ]ufTdsk/LIffdf Wofg lbg'kg]{ s'/fx¿

s_ k|of]ufTds k/LIff :s'nsf]gLlt tyf lzIfs–lzlIfsfsf] ;doPj+ Joj:yfkg Ifdtfdf lge{/x'G5 . ;s];Dd x/]s q}dfl;sk/LIffcl3 Ps–Ps ljifosf ]k|of]ufTds k/LIff u/] cGtdf @%c+s hDdf ug{ ;lhnf] x'G5 .

v_ x/]s ljBfyL{n] cfkm\gf];'ljwf cg';f/ :jf:Yo, hg;+Voftyf jftfj/0f lzIffaf6 Ps–Pskl/of]hgf sfo{ u/]sf] v08dfpgLx¿nfO{ tL ljifox¿df yk 1fgdfq k|fKt x'“b}g, l/kf]6{ n]Vg] ;Lkklg j[l4 x'G5 .

u_ ljifo 5gf}6 ubf{ :jf:Yodf;'/lIft dft[TjcGtu{t dft[lzz':jf:Yo x]/rfxsf tl/sfx¿, ue{jtLdlxnfsf] x]/rfx, ;'/lIft tl/sfn];'Ts]/L ug]{ tl/sf, cfdf / lzz'sf];'Ts]/L cj:yfsf] x]/rfx, vf]k lbg]tflnsf / Wofg lbg'kg]{ s'/fx¿,lzz' tyf afnaflnsfnfO{ vfgfcflb ljifoj:t' lnP/ kl/of]hgfsfo{ ug{ ;lsG5 .

;fd'bflos :jf:Yo cGtu{tk|of]ufTds sfo{ ubf{ ;+3–;+:yf,c:ktfn, lSnlgs cflbdf uP/ tL:yfgx¿af6 hgtfnfO{ lbg] :jf:Yo;]jfsf af/]df cWoog u/L l/kf]6{ tof/kf/]/ sIffdf k|:t't ug{ ;lsG5 .

jftfj/0f;DaGwL ljifo 5fGbf3/ 5]pdf e}/x]sf] ljsf;sf] s'g}Ps ultljlwnfO{ lnP/ cWoogug]{, o;sf] dxŒj, :yfgLojf;Ldfk/]sf ;sf/fTds Pj+ gsf/fTdsc;/ tyf Joj:yfkgsf pkfox¿;d]6\g ;lsG5 .

hg;+Vof cGtu{t s'g} Psn/ ;+o'Qm kl/jf/sf] t'nfgfTdscWoog u/L, lzIff, cfo, ;Gt'lntef]hg, jrt, :jf:Yo cflbdf l/kf]6{tof/ ug{ ;lsG5 . u'0f:t/LohLjgnfO{ cfjZos kg]{ tŒjx¿;DaGwLkl/of]hgf sfo{ ug{ ;lsG5 .

3_ oL kl/of]hgf sfo{x¿ljBfyL{x¿n] PSn} cyjf ;d"xdfug{ ;S5g\ .

ª_ ;d"xdf ubf{ Pshgf ;d"xg ]tf 5fGg ] / To;cGtu {tsfo{ljefhg ug]{, ;a}nfO{ p:t}k|sf/sf] sfo{ef/ x'g'k5{ tyf Ifdtfcg';f/sf] sfo{ lbg' /fd|f] x'G5 .

r_ tf]lsPsf] ;dodf /fd|f]sfd u/L kl/of]hgf sfo{ lgodk'¥ofP/ a'e\mg'k5{ .

5_ lzIfs–lzlIfsfn ]k|of]ufTds k/LIffsf lglDt ljifolb+bf tyf c+s lb+bf :jf:Yo /hg; +Vofsf nf lu *–* /jftfj/0fsf nflu ( c+s lb+bf;Gt'ng x'G5 . oL c+sx¿nfO{ c+s$,$ –* / $=%,$=% –( u/L ljefhgu/]/ w]/} sfo{ klg lbg ;lsG5 .

-sfsL{ lnl6n P~hN; :s'nxfQLagdf lzlIFsf x'g''x'G5 ._

cleefjs ldl6ªdfhfg'x'G5 <

cfdf † cfdf †† ef]ln :s'nhfg'k5{ . d]8dn] d]/f] 8fo/Ldfef]lnsf] ldl6ªsf ;DaGwdf n]Vg'ePsf]5 . tkfO{+ hfg'x'G5 cfdf < d]/f ;a};fyLsf cfdfa'af cfp“b} x'g'x'G5,g 5'6fpg' n cfdf † :s'naf6cfpg]lalQs} ;/f]hn] pT;flxt x'“b}cfdfnfO{ eg]sf] lyof] . cfdfn];/f]hsf] cufl8 hfG5' t elgg\t/ ldl6ªdf uOgg\ . pgnfO{lsg ;do jjf {b ug ] { eGg ]nfUof] . s]xL t x'“b}g Toxf“, lzIfsn]5f]/fsf] sdhf]/L atfp“5g\ eGg];f]r]/ ;/f]hsL cfdfn] sfo{qmddfefu lnOgg\ .

;/f]hsL cfdfn] /fd|f] ul/gg\,;u/dfyf O¨ln; af]l8ª :s'nsLlk|lG;kn uf]df >]i7 elG5g\ .cfdfsf ] of ] Jojxf/af6afnaflnsx¿ pk]lIft dx;';u5{g\ . cfdfa'afn] dfof ub}{gg\ eGg];f]R5g\ . o:t} cj:yfdf ;/f]hsf]dfq geP/ k|foM :s'nsf clwsf+zljBfyL{x¿df kfOG5 . xfdLn]5f]/f5f]/LnfO{ :s'n k7fP/ lhDd]af/Lk"/f u/]sf] cg'ej u5f{}+ t/ :s'ndf5f]/f5f]/L s] u5{g\ To;sf] jf:tfub}{gf}+ . of] sblk /fd|+f] xf]Og .5f]/f5f]/L tyf ljBfnosf] ultljlwyfxf kfpg cleefjs ldl6ªdfhfg'k5{, :s'nsf] x/]s ldl6ªdfgeP klg sDtLdf jif{df rf/–kf“rk6s cjZo hfg'k5{ .

lk | l G;kn >]i7 elG5g\–cleefjs ldl6ª cleefjs–lzIfsn] ljBfyL{sf af/]df hfGg],a'em\g], ;Nnfx, ;'emfj lbg] dfWodxf] . ldl6ªsf] dfWodaf6 lzIfsn];Nnfx–;'emfj lbg tyf cleefjsn]5f]/f5f]/Lsf] ?lr, sdhf]/L kQfnufpg ;S5g\ .

/f]hL k|eft af]l8{ª :s'nsLlk|lG;kn uLtf kf}8]n elG5g\– k|foMldl6ªdf cleefjsx¿ lzIfs;“us'/fsfgL ubf{ 5f]/f5f]/Lsf] JolQmTjljsf;, af } l4s ljsf; tyfsdhf]/Lsf] s'/f gu/L k/LIffsf] s'/fu5{g\ . cfdfa'afsf o:t} s'/fn]5f]/f5f]/Lx¿ lau|G5g\ . ;d:ofsf]h/f] hxf“sf] ToxL+ a:5 . cWoogsfcltl/Qm s]xL cGo lqmofsnfkdfklg cleefjs ldl6ªsf] dxŒjk"0f{e"ldsf x'G5 . olb 5f]/f5f]/Ldflbg}lkR5] s]xL g s]xL la;{g] afgL5 eg] cleefjn] To;sf af/]dfs'/f /fVg'k5{ h;n] lzIfsn]:s'naf6 cfpg] ;do ;fdfg r]su/fpg] afgL a;fNg ;S5g\ .

cleefjs ldl6ª ;dosf]jjf{bL geP/ o;n] afnaflnsf]eljio pHHjn agfpg dxŒjk"0f{e " ldsf v ]N5 . o;nfO {cleefjsx¿n] a]jf:tf ug'{ x'“b}glsgls of] cfkm\gf 5f]/f5f]/Lsf]eljio;“u uf“l;Psf] s'/f xf] .

c+s a9fpg /fd|f] cIf/sf] e"ldsfljZjdl0f clwsf/L

/fd|f] c+s NofP/ k/LIffdfpQL0f{ x'g] rfxgf ;a} ljBfyL{dfx ' G5 . o; }u/L lzIfs tyfcleefjsx¿ klg cfÎgf gfgLx¿n]/fd|f] gDa/ NofP/ ljBfno tyfkl/jf/sf ] gfd /fv "g \ eGg ]rfxG5g\ . oBlk /fd|f] c+s Nofpgs]–slt kIfsf] e"ldsf x'G5 eGg]s'/fdf rflx+ w]/}sf] gh/ k'lu/x]sf]b]lv“b}g . x'gt k/LIffdf /fd|f] c+sNofpg dha't cWoog rflxG5 .lsgls cIf/ hlt;'s} /fd|f] xf];\,hjfkmdf u'bL 5}g eg] To;n]hf“rsLnfO{ tfGg / kufNg ;Sb}g,t/ cWoog;“u} cIf/sf] ;kmfOdf;d]t Wofg lbOof] eg] s]xL k|ltztc+s a9\g ;Sg] ;Defjgf /xG5 .

To;}n] k/LIffdf ;xefuL x'g]ljBfyL {x¿n ] c +s a9fpgcWoog;“u} cIf/sf] ;kmfOdf Wofglbg' kmnbfoL x'G5 . k/LIffsf];dodf x'g] tgfj clg ;Lldt;doleq pQ/ n]lv;Sg'kg]{ afWotf/ /fd|f] c+s Nofpg'kg]{ cfsf+Iff tyfrfxgfh:tf sf/0fx¿n] ;w}+sf]

hlQsf] klg cIf/ gx'g] a]nfdf sxf“/fd|f] cIf/sf] s'/f cfof] eGg] klgsltkonfO{ nfUg ;S5 . oBlk klg;dosf] plrt Joj:yfkg /lgoldt cEof; ug ] { x¿sfnflu k/LIffdf /fd|f] cIf/ n]Vg' s'g}uf¥xf] s'/f xf]Og .

cg'ejx¿n] s] b]vfPsf] 5eg] h'g ljBfyL{n] sIffdf ;kmfcIf/ n]V5, p;n] k/LIffdf klg;f]xL :t/sf] cIf/ n]lv/x]sf] x'G5 .gf]6sfkL / pQ/k'l:tsfdf ePsf]cIf/df s'g} km/s x'“b}g . o:tfljBfyL{x¿sf] v];|f sfkLdf ;d]tp:t} cIf/ b]Vg kfOG5 . logLx¿Ps k|Zgkl5 csf]{ k|Zgsf] aLrdfPs–b 'O { x/km 5f8 \g ] clgl;;fsndn] cG8/nfOg;d]t u5{g\ .h;n] ubf{ cIf/sf] ;kmfO x]bf{ g}pQ/ k9"“–k9"“ nfUg] x'G5 . csf{tkm{s]xL ljBfyL{x¿ nfk/jfxLsf ;fyn]V5g\ . cfÎgf nflueGbf klglzIfsnfO{ b]vfpg h:tf] u/]/n]Vg] logLx¿sf] cIf/ ;fdfGocj:yfdf aNn–aNn a'lemg] ePklg k/LIffsf a]nfdf t ;f¥x} g/fd|f]

x ' G5 . ;kmf cIf/n ] V g ] x ¿ s f ]pQ/k'l:tsfsf] cIf/sf]:t/df s'g} leGgtfgkfOg ] u/ ]sf ]dfpgLx¿sf] eg] cIf/emg\ lalu|Psf] x'G5 .cIf/ g } nt/kt/ePkl5 hf “rsLnfO{cfsif{0f ug]{ / c+s a9Lkfpg] ;Defjgf 36\g'c:jfefljs xf]Og .lsgls /fd|f] s'/f x]g{vf ]Hg ' clg g/fd | f ]s'/fk|lt Tolt rfv glbg' dfgjLo:jefjs} Ps kf6f] xf] . To;}n]ljBfyL{x¿n] ;'?sf sIffb]lv g}cIf/sf] ;kmfOdf Wofg lbg'k5{ .

cIf/ ;kmf n ]VgljBfyL {x¿nfO { 3r3Rofpg 'cleefjs tyf lzIfssf] klglhDd]jf/L xf] . km]l/ cIf/sf] ;kmfO!) sIffdf cfP/ Wofg lbg] s'/fxf]Og . o;sf nflu tNnf] txb]lvg} afgL a;fNg'k5{ . oBlk sIff (df sfkL hf“Rg'kbf{ ;'?d} 6fpsf]

b'vfpg'kg]{ cj:yf l;h{gf ug]{ PsljBfyL{n] !) sIffdf x:tn]vgk|ltof]lutfdf k|yd ePsf] b]Vbf eg]rfx]df !) sIffdf ;d]t cIf/ /fd|f]agfpg ;ls“bf] /x]5 eGg] b]lvof] .

ljBfnosf k/LIffx¿dfcfkm"nfO{ k9fpg] lzIfsn] g} sfkLklg hf“Rg] x'“bf kmnfgf] ljBfyL{sf]sfkL /x]5 eGg] s'/f yfxf x'G5 eg]km:6, ;]s]G8 x'g] /x]5 eg] vf;}c+s sfl6“b}g / pQ/ klg k9\g;lsG5, t/ P;Pn;L k/LIffdf

cfkm"nfO{ k9fPsf lzIfsx¿n]pQ/k'l:tsf ghf“Rg] clg cGoq sxL+hfg] ePsfn] cIf/ Tolt /fd|fgePsf km:6, ;]s]G8 x'g] clgk/LIffdf /fd|f] c+s Nofpg rfxg]x¿n]yk ;f]Rg'kg]{ x'G5 . ul0fth:tfljifodf eGbf g]kfnL, :jf:Yozf/L/Ls lzIff, c+u|]hL, ;fdflhslzIffh:tf efiff ljifox¿df cIf/sf];kmfOn] d'Vo e"ldsf v]N5g\ .

lsgls ul0ftdf pQ/ cfof]–cfPg eGg] s'/fn] k|fyldstf kfp“5eg] efiff ljifox¿df s:tf] ljrf// ts{ lbOPsf] 5 eGg] s'/fn]k|fyldstf kfO/x]sf] x'G5 . cemljifout k|Zgx¿df ljZjJofkL¿kdf g} n]vfOsf] tf}/tl/sfn] a9Lg} k|efj kfl//x]sf] x'G5, t;y{ cfÎgfljrf/ / ts{x¿ pQ/k'l:tsf hf“Rg]lzIfsnfO{ /fd|f];“u k9fpg ljBfyL{x¿n]cIf/sf] ;kmfOdf Wofg lbg'sf] ljsNk5}g . cIf/ ;kmf gePsf ljBfyL{n]b}lgs b'O{ k]h …x\ofG8 /fOl6ªÚ sf]cEof; ug'{ /fd|f] x'G5 .

-lzIfs M 8\ofkmf]l8n klAns:s'n, skg, sf7df8f}+_

uLtf sfsL{ yfkf

Page 9: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 (

…;dfg clwsf/ / ;dfg cj;/dWo] s'g dxŒjk"0f{ 5 /lsg <Ú eGg] k|d'v lg0ff{os ;~rf/sdL{ cf/=s]= dfgGw/sf] clGtd /lg0ff{os k|Zgdf ;'lk|of t'nfw/sf] pQ/ lyof]— …d]/f nflu ;dfgclwsf/ / ;dfg cj;/ b'j} dxŒjk"0f{ 5g\, lsgeg] oL b'j} Pp6}l;Ssfsf b'O{ kf6f x'g\ . ;dfg cj;/ eof] eg] dfq clwsf/sf] k|of]uug{ ;lsG5 . To;}n] o;nfO{ s'g ¿kdf k|of]u ug]{ eGg] s'/f xfdLcfkm}+n] a'em\g'k5{ .Ú pNn]lvt pQ/ lb“b} ;'lk|of 5gf}6 eOg\ ljh]tfsf¿kdf / pgn] lz/df ;lhof] d]/f] df]afOn ld; g]jfM @))& sf]tfh . t'nfw/nfO{ ut jif{sL ljh]tf ;'ljtf k|wfgn] tfhklx¥ofOlbOg\ . ;g\ @))& s} clGtd tyf dxŒjk"0f{ k|lt:kwf{sf¿kdf cGt/f{li6«o ;Dd]ng s]Gb|sf] ;u/dfyf k|]Iffnodf /fh' k]G6/åf/fcfsif{s 9+un] ;hfPsf] :6]hdf ut zlgaf/ eJo ¿kdf ;DkGg eof]d]/f] df]afOn ld; g]jfM @))& .

gof“ k':tfsf g]jf/ o'jtLx¿nfO{ cfkm\gf] efiff, snf–;+:s[ltsf] dxŒj cflbsf af/]df ;r]t u/fpg'sf ;fy} pgLx¿sf]cfTdljZjf; clej[l4, JolQmTj–ljsf; tyf cGtlg{lxt k|ltef

k|:km'6g u/fpg] p2]Zocg'¿k ;g\ @))% b]lv g]lKnh km];g xf]dn]cfof]hgf ub}{ cfPsf] ld; g]jfM k|ltof]lutfsf] t];|f] ;+:s/0fdf $)hgf o'jtLsf] ;xeflutf lyof] . k[i7e"lddf ah]sf] km\o'hg ;+uLtdf/f]lxof dxh{gn] cfsif{s 9+uaf6 sf]l/of]u|fkmL u/]sf] :jfut g[To;“u}k|lt:kwf{ k|f/De ePsf] lyof] . ;fd"lxs :jfut g[Tokl5 sl/a %;ftf nfdf] /f]lhg zfSo / /fh km}h"sf] sf]l/of]u|fkmL tyf /fh'gflktsf] efiff k|lzIf0faf6 lgvfl/Psf k|lt:kwL{x¿ g]kfn efiffd}cf–cfkm\gf] kl/rosf ;fydf d~rdf k|:t't eP . kl/rofTdsr/0fkl5 k|lt:kwL{x¿ k|:t't eP a]:6 8«]; /fpG8df, h;cGtu{tk|ltof]uLx¿n] g]jf/ ;d'bfosf] snf–;+:s[lt Pj+ k/Dk/f k|ltlglwTjug]{ k/Dk/fut Pj+ kl/dflh{t klx/g z}nLdf 7fl6“b} Sof6jfs u/]sflyP . To;kl5 5flgP pTs[i6 !* hgf ;'Gb/L, clg kfnf] eof]k|To]sn] lg0ff{ossf k|Zgsf] ;fdgf ug]{ .

clGtd r/0fdf k'u]sf oL ;'Gb/Lx¿af6 cGttM jGbgf t08'sf/,>4f >]i7 / ;'lk|of t'nfw/ qmdzM 5flgP ;]s]G8 /g/ck, km:6/g/ck / ld; g]jfM @))& sf ¿kdf . ;]s]G8 /g/ck pkflw;“u}jGbgfn] !) xhf/ ?k}of“, >4fn] km:6 /g/ck pkflw;“u} !% xhf/?k}of“ tyf ljh]tfsf] pkflw;“u} ;'lk|ofn] ! nfv ! xhf/ ?k}of“ gubk'/:sf/ k|fKt u/] . cGo pkflwtkm{ tf]ozf /fhsl0f{sf/-o'=Pkm=cf]= ld; 6ofn]G6, lzvf >]i7 -ld; Eo'c/ RjfO; / ld;kmf]6f]h]lgs_ . ;ljgf dxh{g -ld; Ao'l6km'n x]o/ / ld; a]:6:dfOn_, gLlt >]i7 -ld; l8l;lKng_, cr{gf >]i7 -ld; k|m]G8l;k_,Plngf zfSo -ld; a]:6 l:sg_, ;'nf]rgf >]i7 -:sfO ;'h ld;k;{gfln6L_ tyf ;f]lgof k|wfg -ld; rfld{ª_ sf ¿kdf 5gf}6 ePsflyP . b[li6 ld; a]:6 g]kfn efiff;lxt n'dlGt tfd|fsf/n] ld; a]:68«];sf] Pjf8{ klg lhltg\ . pgn] a]:6 8«]; /fpG8df g]kfn ;+jt\sfk|f/Destf{ z+v3/ zfVjfsf] x\ofG8 k]G6 /x]sf] sfnf] /+usf] skm\tfgnufPsL lyOg\ h;sf] k5fl8sf] efudf g]jf/ ;+:s[lt Pj+ k/Dk/femNsg] d08nf c+lst lyof] .

— /f]lhg zfSo

Nxf];f/ cfl;dfnf

sf7df8f } + – cfOtaf/pkTosfsf] 6'“l8v]n j/k/ ;jf/L;fwgsf] hfd lyof] . 6'“l8v]nleqeg] dflg;x¿sf] hfd b]lvGYof] .u'?ª hfltsf] gof“ jif{sf cj;/dfcfof]lht ;f+:s[lts emf“sLnufotcGo /dfOnf] sfo{qmdsf sf/0f pQmlbg lbgel/ 6'“l8v]n If]qdf /f}gs5fof] . u'?ª ;d'bfon] jif {s};jf{lws nfdf] /ft / ;a}eGbf 5f]6f]lbg cyf{t\ k'; !% nfO{ …td"Nxf];f/Úsf ¿kdf klg dgfp“b}cfPsf 5g\ . sf}8f, ;f]/7L g[Tox¿gfRb} / u'?ª hfltsf ufos–uflosfx¿sf uLtx¿df em'Db}dgfOPsf] pQm Nxf];f/ sfo{qmdsf]/f]rs kIf eg] cfdlGqt g]tf tyfdGqLx¿sf] gfr lyof] .

u'?ª hfltn] cf]9\g] vf:6f]cf]9]sf sfª\u|];sf dGqL /fdrGb|

kf}8]n, g]skf dfcf]jfbLsf cWoIfk|r08 tyf g]skf Pdfn]sf g]tfjfdb ]j uf }tdn ] s ]x L a ]/cfof]hsx¿;“u xft]dfnf] ub}{ gfRbfjftfj/0f /dfOnf] ePsf] lyof] . u'?ªkf];fsdf ;lhPsf afnaflnsfb]lvj[4j[4fx¿n] el/Psf] emf“sLdfljleGg ;f+:s[lts ¿kdf ;lhPsf;xefuLx¿n] ubf{ emf“sL lgs}/dfOnf] b]lvPsf] lyof] . g]kfn;/sf/n] of] jif{b]lv Nxf];f/nfO{/fli6 «o kj{sf ¿kdf dgfpg;fj{hlgs labf lbg yfn]sfn] klgcfOtaf/ Nxf];f/ dgfpg]x¿sf] eL86'“l8v]ndf hDdf ePsf] lyof] .

u'?ª efiffdf Ps–csf{nfO{…Nxf];f/ cfl;dfnfÚ cyf{t\ Nxf];f/sf]z 'esfdgf eGb } cfkm \g fdfGohgaf6 cfzLjf{b lng] /z'esfdgf lb“b} Nxf];f/df gfRg]–ufpg] clg dL7f kl/sf/ vfg] pQmhd36df u'?ª snfsf/x¿ v]d/fhu'?ª, >Ls[i0f u'?ª, df};dL u'?ª, b'uf{u'?ª cflbn] cfkm\gf rlr{t uLtx¿ufPsf lyP . k|To]s !@ jif{df o'u kl/jt{gx'g] tyf oL jif{nfO{ d';f, uf]?, af3,v/fof], u?8, ;k{, 3f]8f, e]8f, af“b/,r/f, s's'/ / a“b]nsf k|tLssf ¿kdflng] k|rng 5 . o;k6s v/fof] jif{nfO{labf u/]/ @!#& cf}+ d';f jif{sf ¿kdf…Nxf];f/ÚnfO{ :jfut ul/Psf] 5 .

eJo /x\of] ld; g]jf

Page 10: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 !)

lxGbL ;+uLtdf l/ldS;sf] 36\bf] k|efjc+u|]hL ;+uLtsf] w"g

;'j|t cfrfo{s'g} klg sfndf ;+uLtn] dfgjhLjgnfO{

k|efljt kf/]s} 5 . !(cf}+ ztfAbLb]lv ;+uLtdfgof“ k|of]u ug{ yflnof] . PSsfO;f}+ ztfAbLdfcfP/ k|of]ufTds ;+uLtn] ahf/ kfof] . g]kfnL;+uLt ahf/df c+u|]hL ;+uLteGbf ef/tLo;+uLtsf] k|efj a9L 5 . Kn; 6' k':tf eg] b'a}k|sf/sf ;+uLtsf >f]tf x'g\ . g]kfnsf sltkokk ufos tyf ;+uLtsf/x¿ klg lxGbLeGbfc+u|]hL uLt;+uLtaf6 k|efljt 5g\ . jif{ @))&df g]kfnL ahf/df lxGbL ;+uLt g} xfjL /x\of] .To;df klg lxGbL kk uLtn] eGbf alnp8rnlrqsf uLt;+uLtn] ahf/ ttfP . c+u|]hL

c+u|]hL uLt ;+uLtsf ;"rgfdf cflwsfl/s dflgPsf] …/f]ln¨:6f]gÚ;+uLt klqsfn] x/]s jif{em}+ of] jif{ klg jif{sf pTs[i6 Ps ;o c+u|]hLuLt tyf pTs[i6 krf; Do'lhs PNadx¿sf] ;"rL k|sflzt u/]sf]5 . o;sf ;fy} ;+uLt;DaGwL s]xL OG6/g]6 j]a;fO6n] jif{el/sf/fd|f tyf g/fd|f uLt–;+uLtsf] rrf{ u/]sf 5g\ . …/f]ln¨:6f]gÚ ;+uLtklqsfdf k|sflzt jif{sf pTs[i6 Ps ;o uLtxdWo] b;f}+ :yfg;Ddk/]sf uLtsf] ;"rL oxf“ k|:t't 5 M

pTs[i6 b; uLt!=/s AjfOh h]–h]8@=P lkmp j8{\; Og l8km]G; ckm cfj/ sG6«L /]G8L Go'Dofg#=cDa|]nf /]xfgf$=l8PPgl;O–8fG; hl:6;%=kmf]/ jfOG8\; a|fO6 cfOh^=bf] Oh x\jf6 cfO{ u6 lnn jfog]&=l/xfa PdL jfOgxfp;*= n¨ jfs xf]d a|'; l:k|̈ l:6g(= PdcfO{P AjfOh!)= OG6/g];ng Kn]o;{ PGyd o'lhs]

pTs[i6 b; PNad!= PdcfOP AjfOh@= Doflhs a|'; l:k|̈ l:6g#= cd]l/sg Uof¨:6/ h]–h]8$= lgof]g afOan cfs]{8 kmfo/%= Uo|fh'P;g s]GgoL a]i6^= /]Gaf]h /]l8of]x]8&= ;fpG8 ckm l;Ne/ Pnl;8L ;fpG8l;:6d*= cG8/ b AofsnfO6 l/nf] lsn](= Go' j]e Pug]:6 dL!)= ufufuf :k'g

pTs[i6 b; uLt!= bb]{ l8:sf] cf]d zflGt cf]d@= 8' o' jfgf kf6{g/ kf6{g/#= aft] x} e'ne'n}of e'ne'n}of$= ;nfd] OZs ;nfd] OZs%= cf] xdbd u'?^= ;hgf lbjfgL xlgd'g 6«feN;&= Og lbgf] nfOkm Og c d]6«f]* cf] chgaL b 6«]g(= x] a]aL x] a]aL!)= df}hf lx df}hf ha jL d]6

pTs[i6 kf“r ;+uLtsf/!= lk|tdnfOkm M Og c d]6«f], e'ne'n}of, hajL d]6, 9f]n, cfjf/fkg, bgbgfbg uf]n@= ljzfn z]v/ M cf]d zflGt cf]d, Sof;, t//dkd,xlgd'g 6«feN;#=Pcf/ /xdfg M u'?$=;flhb–jflhb M kf6{g/, j]nsd%=df]G6L zdf{ M ;f“jl/of

;+uLtaf6 k|efljt k':tf c+u|]hL ;+uLtsf] c;n>f]tf alg/x], oBlk pgLx¿ lxGbL uLt tyfl/ldS; klg plQs} ;'lg/x]sf e]l6P .;+uLtsf] 6«]G8

lxGbL ;+uLt ahf/df of] jif{ l/ldS;sf]nx/ 36]sf] kfOof] . x'g klg alnp8sf ;fob}s'g} lx6 uLt af“sL xf]nfg\, h;nfO{ l/ldS;gul/Psf] xf];\ . rnlrqdf ;dfj]z rlr{tuLtnfO{ rnlrqsf] PNaddf l/ldS; e;{gklg /fVg] rng a9]kl5 l/ldS; ;+uLtsf]hfb' alnp8af6 qmdzM sd x'“b} uPsf] 5 .a? lxGbL kkdf ef/tLo ;+uLtsf] ld>0f u/L…km\o'hgÚ agfpg] 6«]G8 a9\bf] 5 . jif{ @))&df To:tf s]xL uLtn] rrf{ kfP . oBlk tLuLtx¿ g} rlr{t eP, h;nfO{ Do'lhslel8of]sf ¿kdf 6]lnlehg Rofgnx¿n]af/Daf/ ahfO/x] . 6]lnlehg Rofgnx¿sf]k|efjn] ;+uLt ahf/ k|efljt /x\of] . h'g uLt6]lnlehgdf lgs} aHof], Tof] uLt ePsf]PNadsf] laqmL klg a9\Yof] . c+u|]hL ;+uLtdflxkxk uLtx¿sf] k|efj cl3Nnf] jif{em}+ /x\of] .k|ljlwn] ubf{ ;+uLtsf] ahf/df klg ljz]ifu/L l;8Lx¿sf] Jofkf/ lgs} 36\of] . cfOkf]8/ df]afOnsf] a9\bf] k|of]u tyf OG6/g]6af6rfx]sf] uLt–;+uLt ;Lw} 8fpgnf]8 ug{ ;lsg]ePsfn] OG6/g]6af6} ;+uLtsf] Jofkf/ klgw]/} eof] . of] jif{ ;+uLtsdL{x¿ k'/fgf] ;+uLtjf zf:qLo ;+uLtnfO{ cfw'lgs tl/sfaf6k|:t't ug{ Jo:t /x] . …km\o'hg ;+uLtÚsf]oxL z}nLn] clxn] ahf/ kfO/x]sf] 5 .…;f/]udÚdf of] jif{ …8f]/]dLÚsf ;'/ ld;fpg]k|oTg klg ul/Psf] kfOG5 .gof“ s]xL 5}g alnp8 ;+uLtdf

hgj/L dlxgfsf] bf];|f] ;ftf ;fj{hlgsePsf] rnlrq …u'?Úsf] ;+uLtaf6 ljZjljVoftef/tLo ;+uLtsf/ Pcf/ /xdfgn] cfkm\gf] 5fkjif{el/ kfl//x] . pQm rnlrqdf pgn] g}ufPsf] Pp6f uLt …cf] xdbd lag t]/] SoflhgfÚ Pp6f pTs[i6 uLt aGof] . oxLrnlrqdf ca alnp8sL ;Defjgf eP/ b]vfk/]sL uflosf >]of 3f]iffnn] ufPsf] uLt …a/;f]/] d]3fÚ klg rlr{t eof] .

rnlrqn] Jofj;flos ;kmntf gkfPklg To;sf] ;+uLtn] eg] rrf{ sdfPsf w]/}pbfx/0fx¿ ;g\ @))& df b]lvP . lgs} k|rf/–k|;f/sf ;fy w]/} ah]6df lgdf{0f ePsf] lgb]{zs;+ho lnnf e+;fnLsf] rnlrq …;f“jl/ofÚ jif{sf];a}eGbf vlr{nf] c;kmn rnlrq ;fljt ePklg pQm rnlrqsf uLtx¿ clxn] klg…alnp8 sfpG68fpgÚx¿df cufl8 g} 5 .pQm rnlrqsf uLtx¿ dfq} rn] . rnlrqsf]

zLif{ uLt o'jfk':tfaLr nf]slk|o aGof] .…zf]n]Úsf] l/d]ssf ¿kdf /fduf]kfn jdf{n]

lgdf{0f u/]sf] rnlrq …/fduf]kfn adf{sL cfuÚdf;dfj]z …dxa'af dxa'afÚ uLtsf] l/ldS; gflosfpld{nf dftf]+8s/sf] …n6sf em6\sfÚsf sf/0fs]xL dg k/fOP klg pQm rnlrqsf] ;+uLtklg rnlrqem}+ …;'k/ km\nkÚ eof] . cldtfeaRrg, cleif ]s aRrg, aaL b]jnh:tf:6f/x¿åf/f clegLt csf]{ rnlrq …em'd a/fa/em'dÚ klxnf] lbgd} c;kmn ;flat eof] .

oBlk pQm rnlrqsf uLtx¿ eg] s]xLxb;Dd rlr{t /x] . To;}u/L rnlrq …xlgd'g6«feN; k|f=ln=Ún] Jofj;flos c;kmntf kfP klg

a|f8lk6n] !# jif{cl3 h]lgkm/;“u ljjfx u/]sf lyP .h]lgkm/ clxn] cfkm\gf k"j{ >Ldfg\ 8]le8 cls{lj6];“u5'l§P/ a;]sL l5g\ . o;}u/L h]l;sf l;Dk;g tyf8nfl;og af]ok|m]G8 6f]gL /f]df]sf] ;DaGwdf b/f/pTkGg ePsf] 5 . 6f]gL /f]df]n] gof“ k|]ldsf Sof/LcG8/p8nfO{ /f]h]kl5 b'j}n] Ps–csf{nfO{ jf:tf ug{5fl8lbPsf 5g\ . csf{lt/ rlr{t gflosf h]l;sfPNaf ljjfx g} gu/L ue{jtL ePsL l5g\ . uflosfla|6\gL :k]o/sL alxgL !^ jif{sf] pd]/d} / cljjflxtcj:yfdf ue{jtL x'gk'u]sL l5g\ .

afnaflnsf tyf lszf]/x¿sf nflu cToGt};f}Do rnlrq lgdf{0f / xf:o clego u/]/ ljZjJofkLrrf{, gfd / bfd sdfPsf km]6L cfa'{sn -/f]:sf]_dfly csL{ gflosf elh{lgof ¥ofknfO{ anfTsf/ u/]/df/]sf] cf/f]k nfUof] . anfTsf/ d'2fdf pgnfO{cbfntdf pEofP/ ;f]wk'5 ul/of] t/ s]xL ;dokl5g} $^ jif{sf] pd]/df /flt ;'lt/x]sf] cj:yfdfXbo3ftsf sf/0f pgsf] d[To' eof] . To:t} !# jifL{oflszf]/L;“u clgR5fk"j{s / u}/sfg'gL ¿kdf of}g;Dks{u/]sf]df bf]ifL 7x/fO{ cbfntn] %) jif{;Dd h]n;hfo;'gfpg ;Sg] ;Defjgf b]v]/ rlr{t cleg]tf /f]dgkf]nfG;sL efu]/ k|mfG; k'u] . csL{ rlr{t gflosf

af“sL k[i7 @! df

pQm rnlrqsf] Pp6f uLt …;hgf lbjfgLÚn]nf]slk|otf kfof] . c;kmn csf]{ rnlrq …b6«]gÚsf] Pp6f uLt …cf] chgaLÚ uLtx¿sf]sfpG68fpgdf cufl8 /x\of] . dfw'/L bLlIftsf]…sd AofsÚ rnlrq …cfhf grn]Úsf] zLif{uLtrrf{df cfO;s]kl5 pQm uLtsf zAbx¿df blnthfltsf] ckdfg ul/Psf] eGb} ef/tsf s]xL/fHodf ljleGg ;d"xn] rnlrqsf] lj/f]w u/] .

oBlk pQm zLif{uLt rrf{df cfof], t/rnlrq eg] km\nk eof] . ;g\ @))^df txNsfdRrfPsf ;+uLtsf/ lxd]z /];ldofsf] ;+uLtn]jif{ @))&df s'g} gf}nf] km8\sf] dfg{ ;s]g .pgL cfkm}+ gfos ePsf] rnlrq …cfksf ;'?/Úklg aS; clkm;df c;kmn eof] . pQmrnlrqsf] Pp6f uLt …t]/f d]/f ldngfÚ afx]sc¿ uLtn] s'g} k|efj kfg{ ;s]gg\ .

jif{sf] clGtdlt/ ;fj{hlgs ePsf] rnlrq…cf]d zflGt cf]dÚsf ;a}uLt rlr{t eP . rnlrq…kf6{g/Úsf uLtx¿ jif{ @))& sf nf]slk|o uLtdflgP . pQm rnlrqsf] zLif{uLt nufot ;a}uLt jif{s} /dfOnf uLtsf ¿kdf rlr{t /x] .;kmn rnlrqdf …ha jL d]6Ú, …9f]nÚ …e'ne'n}ofÚ,…nfuf r'g/Ld] bfuÚ cflb rnlrqsf uLtn] klg>f]tfsf] dg lht] . lk|tdsf] ;+uLt /x]sf] rnlrq…nfOkm Og c d]6«f]Úsf k|foM ;a} uLtnfO{ ld7f;k"0f{uLt dflgof] .

xlnp8 aRg ;s]g :SofG8nx¿af6

xlnp8 rnlrq pBf]usf cleg]tf–cleg]qLx¿sf]hLjgz}nL ;w} rrf{sf] ljifo aG5 . xlnp8sf cleg]tf–cleg]qLx¿sf] jf:tljs hLjg rnlrqsf] syfeGbfklg /f]rs x'G5 . k|]d, ljjfx, lj5f]8, of}g ;dfud /;DaGw–ljR5]bsf bh{gf}+ 36gfn] el/Psf] hLjgz}nLcleg]tf–cleg]qL, ufos–uflosf tyf ;+uLtsf/x¿sf

nflu Tolt ;xh b]lv“b}g .jif{ @))& df klg o:t} cgf}7f / /f]rs 36gfsf

sf/0f xlnp8 rnlrqhut\sf ;]lna|]6Lx¿ ldl8ofdf5fO/x] . jif{ @))& xlnp8sf ljZjrlr{t kk:6f/$% jifL{o dfOsn HofS;gsf nflu ;a}eGbf v/fajif{sf ¿kdf laTof] . dfOsn HofS;gnfO{ kk uLtn]h;/L uLt–;+uLtsf] r/dr'nLdf k'¥ofPsf] lyof] To;/Lg} cg'xf/sf] k6s–k6s Knfl:6s ;h{/L ug]{ / afnof}gb'/frf/ ug]{ 3[l0ft sfo{n] pgsf] VofltnfO{ /;ftndfk'¥ofof] . ;g\ !((# df Pshgf !# jifL{o afns;“uafnof}g b'/frf/ u/]sf] cleof]udf pgn] ! s/f]8 %)nfv 8n/ Ifltk"lt{ ltg'{k¥of] eg] csf]{ Pshgf !@jifL{o afnsnfO{ of}g b'/frf/ u/]sf] cleof]udf h]nhfg'k¥of] . pgn] o;} jif{ cfk\mgL kTgL ln;f d]/Lk| ]HnL;“u ;DaGwljR5]b u/] eg] 8]aL /f];“u ljjfxklg u/] . 8]aL /f]n] cfkm";“u} b'O{hgf 5f]/f klgdfOsn HofS;gsf nflu pkxf/ NofPsL l5g\ .

To:t} cleg]qL PGh]lngf hf]nL tyf cleg]tfa|f8lk6aLr k'gM v6k6 ;'? ePsf] 5 . a|f8lk6sLk"j{kTgLnfO{ pgsL cfdfn] lqm;d;sf] cj;/df 3/dfcfpg lgDtf lbPkl5 PGh]lngf hf]nL / h]lgkm/Plg:6f]gaLr åGå ;'? ePsf] 5 . a|f8lk6n] k'gMh]lgkm/;“u ljjfx ug]{ ;Defjgf a9]/ uPsf] atfOG5 .

Page 11: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 !!

;fKtflxs ;dfrf/sf7df8f } + – sf7df8f } +

pkTosfsf …d:6 x\oflKgª Kn];]hÚcyf {t \ ;a}eGbf /dfOnf ] x 'g ]:yfgx¿df jif{sf] rf/ k6s /f}gs5fp“5 . ljqmd ;+jt\cg'¿ksf] gof“jif{ ;f“em, O:jL ;+jt\cg'¿ksf] …Go'Oo/ OeÚ, lqm;d; / ltxf/ . oLrf/ cj;/df oxf“sf ka, /]:6'/f“,Sna, l8:sf], Sofkm] tyf xf]6nx¿df;f“em k/]kl5 g]kfnLx¿s} 3'O“rf]b]lvG5 . vfg' / lkpg'nfO{ dfq…d:tLÚ dfGg] k':tfeGbf s]xL sbdcl3 a9]/ /ftel/ …x\of¨cfp6Ú ug]{jf l8h]Oªsf] rsf]{ tfndf cfkm}+nfO{lal;{P/ n]h/ nfO6df sDd/dsf{pg] …6«fG; / 6]Sgf]Ú k':tf g}oL cj;/sf ultnf u|fxs x'g\ .

;f ]daf/ jif { @))& sf ]clGtd ;f“emsf] axfgfdf /dfOnf]d'8 agfPsf sf7df8f}+sf o'jfk':tfoxf“sf …d:6 x\oflKgª Kn];]hÚelgPsf 7d ]n, b/af/dfu { ,k'tnL;8sh:tf :yfgdf 5l/PsflyP . hf8f]sf] l;/]6f]af6 aRg uDdHofs]6 nufP/ 6fO6 lhG;df;lhPsf o'jtLx¿ klg ka, /]:6'/f“,Sna, l8:sf], Sofkm] tyf xf]6nx¿dfhtftt} b]lvP . lrg]hfg]sf sf]xLe]l6g]lalQs} x\ofG8;]s u/]/ xf];\jf c“ufnf]df af“w]/ xf];\ …x\ofKkL Go'Oo/Ú eGg pgLx¿ kl5 k/]gg\ . Pp6fxftdf jfOg jf lx\j:sLsf] lunf; csf]{xftdf r'/f]6 af]s]sf o'jtL jf o'js hf]klg dHhf ug]{ d'8df lyP . nfUYof]—Tof] ;f“em pgLx¿aLr s;n] ;a}eGbfdHhf ug{ ;S5 eGg] k|lt:kwf{ rn]sf]5 . dHhf ug]{x¿sf nflu ljleGg:yfgdf /dfOnf sfo{qmd cfof]lhtul/Psf] lyof] .

tf/] xf]6ndf d:tL

l8h]do x\ofKkL Go' Oo/gof“ jif{sf avt sf7df8f}+sf

eJo tf/] xf]6nx¿df cfof]hgf x'g]sfo{qmdsf] /f}gs a]Un} x'G5 . oxf“sf]klxnf] kf“rtf/] xf]6n ;f]N6L qmfpgKnfhfdf k|ltJolQm ?= ̂ xhf/ lt/]/;f]daf/ ;f“em pQm xf]6nsf] d]3fdNxf/ xndf cfof ] lht …;"o {6\j]G6Lkmf]/ Sof/]6 kmfo/ PG8cfO;Úsf] ;a}eGbf dx“uf] d:tLug]{x¿n] lgs} /dfOnf] u/] . ljleGgklZrdf d'n'saf6 lgDTofOPsfsfd's g[Tof¨gfsf g[To x]b}{ l8h]/fogsf] l8h]Oªdf gfRg] / bh{gf}+kl/sf/;lxtsf] …akm]6 l8g/Úsf]:jfb lng]x¿ Tof] ;f“em ;f]N6Lkl/;/df e ]nf ePsf lyP .nflhDkf6l:yt xf]6n ;f+lu|nfdf eg];+;f/ g} e]nf ePsf] lyof], gof“jif{ dgfpg . xf]6nn] o; k6sw"dwfd tof/L u/]sf] lyof] .

cfuGt'snfO{ ;]lna| ]6Lsf¿kdf :jfut ub } { o '/ f ]ksf8fG;/x¿, 6sL{sf l8h], ef/tsf]/s ;+uLt ;d"x, ef/tsf l8h]sf;fy} cfuGt'snfO{ …8f]/ k|fOhÚsf¿kdf nG8g / a}+ss hfg] xjfO{l6s6 pknAw u/fP/ pQm xf]6nn]@))* nfO{ ws km'sfP/ :jfutu¥of] . xf]6n ofs PG8 oltdfx/]s jif{ cfof]lht x'g] 8fG; kf6L{…l;g;{ Og x]jgÚdf o;k6sd'DaO{sf l8h] ;'/n] /ftel/ gof“jif{sf] ;'/ 5]8] . pQm xf]6nl:ytSofl;gf] /f]ondf eg] df]8nåo a]aL/ l:dtfsf] sf]l/of]u|fkmLdf …x6km];g ;f]Ú ;DkGg eof] . ;f8L, s'tf{tyf lhG;s} klx/g eP klg pQm;f]nfO{ ;s];Dd …UNofd/;Ú agfpg]k|oTg ul/Psf] lyof] . Tof]eGbf klgljz]if ef/tsL cfO6d 8fG;/ lglstftyf cfO6d uflosf ?lrsfsf k|:t'ltn]Sofl;gf]sf] jftfj/0fnfO{ /f]dflG6st'NofPsf] lyof] .

Jo:t /x] l8h]o:tf cj;/df l8h]x¿ lgs}

Jo:t x'G5g\ . oxf “sf rlr{tl8h]x¿ s'g} g s'g} :yfgdf kf6L{sfr/fx¿nfO{ grfpg Jo:t e]l6P .l8h] /fh' xf]6n xoft l/h]G;Lsf]/S; af/df ljleGg s"6gLlt1sf;fy} ljb]zL kfx'gfx¿nfO{ cfkm\gf]l8h]Oªsf] tfndf grfpg ;lqmo/x] . ljut s]xL dlxgfb]lv pQmaf/df 8fG; kf6L { cfof ]hgful/Psf] 5}g t/ gof“ jif{ @))*sf] :jfutdf eg] af/n] g} ljlzi6kfx'gfx¿nfO{ lgDTofP/ 8fG;kf6L{sf] cfof]hgf u/]sf] lyof] . l8h]

laDofg cGo l8h]x¿ l8h] lzlz/,l8h] PglePg, l8h] lk|G; tyflbNnLsf l8h] l;8sf ;fy xf]6ndNndf cfof]lht kf6L{ …Plne];gÚdfs]xL a]/ em'lNsPkl5 7d]ndf cfof]lht…7d]n l:6«6 km]l:6enÚdf ljleGg l/ldS;uLt 3Gsfpg k'luxfNy] . pgsf ;fykm]l:6endf l8h] lzlz/, l8h] PglePg,l8h] lhDdL, l8h] ;'/, l8h] las]nufot!% hgf l8h]n] /ftel/ 7d]nnfO{l8h]do t'NofP .

l8h] t]lGhª / l8h] ¿k]z eg]Sna Knfl6gddf hd{g 8fG;/x¿ h]:;L

/ l6g]nfO{ cfkm\gf l8h] ldS; w'g 5b}{grfp“b} lyP eg] pgLx¿sf ;fybz{sx¿ klg /dfp“b} gfr] . To;f] tsltko /]:6'/f“ tyf xf]6nx¿df zfGttj/af6 gof“ jif{ dgfpg] jftfj/0fldnfOPsf] lyof ] . 7d]nl:ytcuf{lgs Sofkm]df zf:qLo ufos>Ls[i0f u'?ªn] ;+uLtdo jftfj/0fl;h{gf lyP eg] xf]6n ofs PG8oltsf] ;g/fOh Sofkm]df km\o'hguLtf/jfbs clgn zfxL pkl:yt;a}nfO{ km\o'hg ;+uLtsf] ;+;f/dfk'¥ofp“b} lyP .

xf]6n åfl/sfhdf klg lqj]0fL;+uLt ;d"xn] gof“ jif{sf] :jfutld7f;k"0f{ ;+uLtaf6 u¥of] . tyflk

/fhwfgLsf cGo …x\oflKgª Kn];]hÚdfeg] l8h]x¿s} l8h]Oªdf gfRb} …x\ofKkLGo' Oo/Ú eGg]x¿s} hdft w]/} lyof] .

Page 12: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 !$

ut laxLaf/ ¥ofl8;gxf]6nsf] g]jfM 9's' k|]Iffnodfla5\ofOPsf] ¥ofDkdflydf]8nx¿n] k|:t't u/]sf klx/gz}nLx¿ rngrNtLdf NofpggldNg] vfnsf eP klgl8hfOg/x¿sf] sNkgfzLntf /l;h{gzLntfsf] cg'kd pbfx/0fag] . cfO{O{;L l8hfOlgª ;+:yfn]cfkm\gf] b;f}+ jflif{sf]T;jsfcj;/df cfof]lht u/]sf] pQmsfo{qmd l8hfOg/ k|lt:kwf{sf¿kdf ;~rfng ul/Psf] lyof] .…ljZj zflGtsf] sfdgfÚ,…nfu"kbfy{ ;]jg gu/f}+, ul/aLpGd"ng u/f}+, u|Lg cy{, nf]8;]l8ª

/f]sf}+, lelh6 g]kfnh:tf bh{gf}+;Gb]zd"ns klx/g k|:t't ePsf]pQm k|lt:kwf{df /fhwfgL,hgsk'/, jL/uGh, a'6jn tyfkf]v/fsf u/L ! ;o &% hgfl8hfOgn] cf–cfkm\gf]l;h{gfnfO{ !^ hgf df]8ndfkm{tk|:t't u/]sf lyP .

cfddflg;sf] ;f]r /sNkgfeGbf aflx/sf k[ys\z}nLsf km];gsf gd'gfx¿k|:t't, k|lt:kwf{dfl8hfOg/x¿n] cfkm\gf] ;f]rnfO{s'v'/fsf] Kjf“v, Sof;]6sfl/nx¿, sf7sf 6'qmf, b"af],km"nsf] y'“uf, k/fn, 8f]/L,ljleGg g]r'/n kmfOj/, h'6sf]af]/f, Knfl:6s, ds}sf] vf]:6f,;'Gtnf / sfutLsf] vf]n, r'/f]6,v}gL, rfprfpsf] Kofs]6cflbdfkm{t d"t ¿k lbPsflyP . ! ;o &% hgfl8hfOg/sf] k|z+;gLokl/sNkgfdWo]af6 hgsk'/sfl8hfOg/ ljZjf; l;njfnsf];f]rn] pTs[i6tfsf] Pjf8{ k|fKtu¥of] . pgn] l8hfOg u/]sf]klx/g z}nLsf] ;Gb]z lyof]—;+ljwfg;efsf] lgjf{rg ;DkGggeP;Dd ;ft /fhg}ltskf6L{sf] u7aGwg g6'6f];\ .

;f] ;Gb]z k|jfx ug{ljZjf;n] bf}/f–;'?jfn / 6f]kLsf];xf/f lnPsf lyP . bf}/fdf/fli6«o emG8fsf] k|of]u lyof]eg] 6f]kLdf g]kfnsf] gS;f .ljleGg kqklqsfsf] y/L–y/Lsl6ªn] ;'?jfnnfO{ cfsf/lbOPsf] lyof] . pQm klx/gk|:t't ug]{ df]8nn] b'j} xftdf/fhg}lts bnsf emG8f af]s]sflyP / lk7\o'“df …lk; km/sG6«LÚsf] Aofg/ lyof] .

ljZjf; ag] a]:6l8hfOg/

kf]v/f tfTof] ;8s dxf]T;jdf

lzj zdf{ kf]v/f– ;8sb]lv xf]6n,

/]:6'/f“;Dd vrfvr . n]s;fO8If]qsf] tfdemfd b]v]/ ;a} b+u k/] .ko{6ssf] klxnf] /f]hfOsf] If]qdflgg] n]s;fO8 o;k6s lj5§}pNnf;do aGg k'Uof] . of] ;a}sf]sf/0f eg] Pp6} lyof]— oxf“ kf“rlbg;Dd rn]sf] ;8s dxf]T;j .

;8s dxf]T;jsf] /demddf:jb]zL tyf ljb]zL ko{6sx¿sf]pkl:ylt afSnf] b]lvof] . cl3Nnf]jif{eGbf o; k6ssf] dxf]T;jdfkfx'gfx¿sf] cfudg bf]Aa/ b]lvof] .b'nxLem} + l;+ufl/Psf] dxf]T;j:yndf v'§f 6]Sg] 7fp“ kfpg;d]td'l:sn x'GYof] . dxf]T;j cjlwe/of ] rxnkxnn ] ko {6gJoj;foLx¿nfO{ pT;fxL agfof] .gagfcf];\ klg lsg < ;8sdxf]T;jn] Joj;foLx¿nfO{ /fxtsf]dx;'; u/fof] . xf]6n tyf /]:6'/f“Joj;foLx¿ dfnfdfn eP .

;8sd } ptf l/Psf/]:6'/f“x¿nfO{ dxf]T;j cjlwe/Psl5g km';{b lyPg . kfx'gfsf]:jfut–;Tsf/df lnKt x'“bf /ftsf6]sf] klg kQ} ePg, Ps /]:6'/fJoj;foL eGb} lyP– dxf]T;jsf]clGtd lbg t hfu|fd g} al;of] .c+u|]hL gof“ jif{ tyf kf“rlbg] ;8sdxf]T;jn] kf]v/fsf uNnL–uNnLdf/x]sf xf]6nx¿ klg a's eP .slt kfx'gfn] t sf]7f vf]Hb}x }/ fgL em ]Ng 'k¥of ] . of ] ;a }c +u | ]hL gof “ jif { tyf ;8sdxf ] T;jn] u/fPsf] xf], xf]6nJoj;foL lrq clwsf/L eGb} lyP .

dxf]T;jsf] rxnkxn x]g{d'n'ssf ljleGg efuaf6 :jb]zLko{6sx¿ klg pNn]Vo ¿kdf oxf“lelqPsf lyP . n]s;fO8sf] lkm:6]nu]6b]lv emG8} ;f9] # lsnf]ld6/nfdf] ;8sdf dflg;x¿sf] 3'O“rf]b]lvGYof] . of] /ldtfn] ljb]zLko {6sx¿nfO { klg cfglGbtt'NofO/x]sf] lyof] . dxf]T;j:yndf;a } n ] c f –c f k \ m g } k f / f d fdgf]/~hg u/]sf lyP . ;8sd}ptfl/Psf 6]an–s';L{df a;]/cfkm"nfO{ dg kg]{ kl/sf/sf] :jfbn'6\b} /dfpg]x¿sf] em'G8 afSnf]lyof] . xft ;dft]/ lx+8\g] o'unhf]8Lx¿sf] /ldtfb]lv ;8sd}3lGsPsf /f]bL, df?gL clg ljljw;f+:s[lts sfo{qmdsf] ;g;gLn]dxf]T;j 3dfOnf] b]lvGYof] .

v 'nf ;8ss} aLrdfljjfxdf gflrg] /Tof}nLsf] /Gsf]a]Un} lyof] . dlxnf g} b'nxf–b'nxL ag]/ gfrufg ub} { ;8s3GsfPsf lyP . of] gf}nf] z}nLb]v]/ ;a} :jb]zL tyf ljb]zLb+u k/] . nf]k x'g nfu]sf j:t'x¿sf]k|bz{gLn] k'/fgf] ;+:s[ltsf] ememNsf]lbGYof] . x/]s jif{ /]jfgn] ;8sdxf ]T;jdfkm {t ko{6sx¿nfO{lgDtf] af“8\g dxf]T;j ub}{ cfPsf]

5 . kf]v/f ko{6g kl/ifb\sf cWoIf;'Gb/s'df/ >]i7 klg lgs } k |;Ggb ] l v Gy ] . x f ] O g , o l ts fko{6sx¿ ;w} + x'g] xf] eg] ko{6gJoj;foLx¿sf lbg ;f“Rr} lkmg]{ lyP,–b+u kb}{ >]i7n] eg] .

;8sd} vfg], ;8sd} a:g]clg ;8sd } gfRg ] cfgGbcfuGt'sx¿n] lnP . o;k6s klgdxf]T;jsf] k|d'v cfsif {0f tlrtjgaf6 NofOPsf] xfQL g}aGof] . w]/}nfO{ xfQLdf r9\g kfp“bflrtjg g} k'u]sf] cg'ej eof] .xfQL r9\g afnsb]lv j[4;Ddsf]xfgyfk b]lvof] . c+u|]hL gof“ jif{sf]uGTfJo :yn Pj+ cfGtl/s tyfafx\o ko{6g k|a4{g ug]{ Wo]on]cfof]lht dxf]T;jdf ;f9] @ nfvko {6s n ]s;fO8 lelqPsf ]cfof]hsx¿sf] bfaL 5 .

dxf]T;jdf lrtjgsf yf¿sf]n6\7L gfr, w/fgsf /fO{–lnDa"x¿sf]wfg gfr, aGbLk'/sf] e''h]n gfr,kf]v/fsf] @ ;o %) jif{ k'/fgf]e}/j gfr tyf tfodrf cflbljleGg hghfltsf gfr k|bz{gul/Psf lyP . To;}u/L j]6/ /];,6'l/:6 /];, 8' +uf /];sf ;fy};;]h, dd, Ol6ª slDkl6;gcflb /dfOnf Oe]G6x¿ ;dfj]zlyP . ptf nfOe sG;6 {dfr lr {t / f l i6 «o kk ufos–uflosfx¿ Pl8«g k|wfg, l;gLu'?ª, sf]dn cf]nL cflbn] cfkm\gfuLt–;+uLt k|:t't u/]sf lyP .

Page 13: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 !%

Page 14: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 !^

nfOe ;f]

afNosfnsf ;fyLåo kna:g]t / k|lxn >]i7 ljz]if sf/0fn]ljb]z knfog ePsf lyP . b'O{km/s d'n'sdf k'u]sf oL b'O{ ldqsf]e]6 jiff}{+kl5 :jb]zdf eof] . ufogsf;fy} uLt /rgf Pj+ ;+uLtdf ?lrePsf oL b'O{n] cfkm\gf] jiff}{+ k'/fgf]ldqtfnfO{ Ps l9Ssf kfg]{ lgwf]u/]5g\ . b'j}sf] ?lr uLt;+uLtd}ePsfn] pgLx¿ b'j}sf] :j/df uLt/]s8{ u/]/ PNad lgsfNg] eP5g\ .kmn:j¿k ut ;ftf ;fyL ufosåokn / k|lxnsf] PNad …kn PG8k|lxnÚ ;fj{hlgs ul/of] . ;+uLtsf/bLks h+ud tyf ufos cf]dljqmdlji6n] ;+o'Qm ¿kdf ljdf]rg u/]sf]pQm PNaddf gf}j6f uLt 5g\, h;dWo]rf/–rf/j6f uLt qmdzM kn / k|lxnsf]Psn :j/df 5g\ eg] Pp6f uLt b'j}n];“u} ufPsf 5g\ .

uLtsf/, ufos tyf;+uLtsf/ nf]sgfy ;fksf]6fn]bf ]x f ] / L uLtdfkm {t d 'n 'ssfljs[ltlj?4 Jo+Uo s;]sf 5g\ .pgsf] Joª\UofTds bf]xf]/L PNad…df]afOndf ld;snÚdf pgn]…g]kfndf lxGbL efiffÚ, …ltd|f] afgLghftLÚ, …cf ] ;/sf/ /f ]huf/lbnfOb]pm gÚ, …j;GtL k~r}afhfdfÚ,…u0ftGq lhGbfafbÚ cflb uLtdfkm{tJo+Uo k|:t't u/]sf 5g\ . uflosfx¿ozf]bf sdf{rfo{, hd'gf uxt/fh,df08jL lqkf7L tyf nIdLGof}kfg]sf ;fy ufPsf tL uLtdfpgn] kk, ¥ofk, l/ldS; cflb z}nLklg ld;fPsf 5g\ .

stf/df a;]sf g]kfnLx¿åf/f;~rflnt ;dfrf/d"ns j]a;fO6cng]kfn Go'h 86sdsf] dgf]/~hgljefusf] ;Dkfbsdf uLtsf/ e"k]Gb|

v8\sfnfO{ lgo'Qm ul/Psf] 5 .stf/df /x]sf als; kf08]åf/f;~rflnt pQm j]a;fO6df g]kfnsf;fy} ljZjsf dxŒjk"0f{ ;a} ;dfrf/k|sflzt x'g] u/]sf] 5 . uLtsf/v8\sf ljut s]xL ;dootf ;jf{lwsJo:t uLtsf/ ePsf 5g\ . kl5Nnfk|foM PNadx¿df pgn] /r]sfuLtx¿ /xg] u/]sf 5g\ . xfn pgLuflosf /]Zdf ;'g'jf/sf] uLt …d}7"nL e}5' /]Úaf6 rrf{df 5g\ .uLtsf/ v8 \sf /fhwfgLdf;~rflnt Soflk6n PkmPdsf;+of]hs klg x'g\ .

ufos c?0f sfsL{ oltv]/lgs} v';L 5g\ . kf“rf} + PNad…pd+uÚn] pgnfO{ ljutsf rf/PNadn] glbPsf] rrf{ lbPsf]df pgLv';L ePsf x'g\ . k|foM cfw'lgsuLt ufpg] ufos sfsL{n] cfkm\gf]kl5Nnf] PNaddf ld7f;k"0f{ kk uLtx¿ufPsf 5g\ . pgn] ufPsf] uLt …g/fvdgdf s'/fÚn] xfn rrf{ kfO/x]sf] 5 .pQm uLtsf] Do'lhs lel8of]df pgn]csf{ ufos ;'dg >]i7nfO{ clegou/fPsf 5g\ . PNadsf] klxnf]Do'lhs lel8of]n] rrf{ kfPkl5 csf]{Do'lhs lel8of] agfpg] t/v/ul//x]sf sfsL{n] csf]{ PNad klg/]s8{ ug{ nfu]sf] atfP .

g]kfnsf pRr kxf8L e]sdflxdkft ; '? e };s ]sf ] 5 .lxdkftkl5sf] ;'Gb/ b[ZonfO{Do'lhs lel8of]df ptfg]{ sfo{ klgcf/De ePsf] 5 . ufos /f]hdf]Qmfgn] eg] ut jif{ bf]nvfdfePsf] lxdkftdf 5fof+sg u/]sf]cfkm\gf] uLtsf] Pp6f Do'lhslel8of] eg] of] lxp“bdf ;fj{hlgs

ub}{5g\ . …lxp“ k¥of] km'??Ú af]nsf]pQm uLtsf] Do'lhs lel8of]nuQ}pgsf] csf]{ uLt …/ftf] /ftf] ufnfÚsf]Do'lhs lel8of] klg ;fj{hlgsx'“b}5 . df]Qmfgn] xfn} l8h] t]lGhªsf]l/ldS; PNadsf nflu klg s]xLuLt ufPsf 5g\ .

emfkfnL ;|i6f s[i0f e08f/L…;fOtsf ] 6LsfÚ gfds gof “uLltSof;]6 lnP/ b]vf k/]sf 5g\ .;+uLtdf …df:6;{Ú pQL0f{ e08f/LsfljleGg PNad o;cl3 g} ;fj{hlgse};s]sf 5g\ . ;+uLtsf/ Pj+s~rgh+3f PkmPdsf k|aGw lgb]{zsrGb| e08f/Ln] latf{df]8sf] d]rL–dxfsfnL xf]6ndf Ps ;df/f]xaLr…;fOtsf] 6LsfÚ sf] nf]sfk{0f u/] .;fOtsf] 6Lsf nf]skksf] ;“ufnf]xf] . :j/ / ;+uLt cfkm\g} /x]sf]e08f/Lsf] Sof;]6 /fhwfgLsf]>Lu0f]z Do'lhs ;]G6/n] pTkfbgu/]sf] xf] .

o'jf ufos kbd sGbª\jfsf]Psn uLlt;+u|x …cn+sf/Ú emfkfsf]v'b'gfaf/Ldf ljdf]rg ePsf] 5 .ls/f“tx¿sf] dxfg\ rf8 rf;f]stªgfdsf] pknIodf cfof]lhtljz]if sfo{qmddf ls/f“t yfSy'ªr'Dn'ªsf s]Gb|Lo kfif{b\ s[i0fs'df/y]j], ;+uLtsf/ x:t kl/of/,;flxTosf/ /lZdz]v/, ;+uLtsf/s[i0f of]~hg tyf ;~rf/sdL{lkgfsL sf]O/fnfn] ;+o'Qm ¿kdfpQm Sof;]6sf] ljdf]rg u/]sflyP . Sof;]6df ch'{g ;fksf]6f,lg/f]h cfrfo{, lzj ;]9fO+{, ;'/hljZjsdf{, rGb| /;fOnL, /lZdz]v/tyf k|]d lrdl/ofsf cf7j6f uLt5g\, h;df sGbª\jfn] :j/ e/]sf5g\ eg] lzjz+s/ yfkf, x:tkl/of/ Pj+ dgf]h /fO{n] ;+uLtlbPsf 5g\ .

¥ofk ufos lg0f {o 8f=PgP;s] cyf{t\ lg0f{o >]i7 kl5Nnfjif{b]lv /fi6«sf nflu s]xL ug]{cleofgdf h'6]sf 5g\ . hdsf]{ gfdu/]sf] Ps ;fdflhs ;+:yfsf

;:yfks ;b:o lg0f{on] cfkm\gfuLt; +uLtdfkm {t ul/aafnaflnsf, /f]uL, cgfycflbsf] ;]jf ul//x]sf 5g\ .pQm ;+:yfaf6 cfof]hgfe }/x ]sf ] …d ]rLb ] lv

glhsaf6

nfOe ;f]

kf]v/fl:yt xf]6n ;f+lu|nfdf x/]s ;f“em uhn tyf nf]sbf]xf]/Lsfo{qmd x'g yfn]sf] 5 . …b :kfO; ?6Ú zLif{sdfKofs]h;lxt agfOPsf] :k];n d]g'df;dfj]z ysfnL, Uofsf]s, l8d;d,d'unfO{ tyf tGb'/L kl/sf/x¿sf] :jfbln“b} sfo{qmdsf] dHhf lng kfOg]Joj:yf 5 . xf]6ndf ev{/} ;~rfngdfcfPsf] d;fh tyf :kfsf] cfgGblnO;s]kl5 sfo{qmd x]b}{ oxf“ ljljwkl/sf/sf] :jfb lng ;lsG5 .

glhsaf6 lbJo ;'Aaf

k'/fgf] ;Demgf M ufos plbt, >LdtL bLkf, cflbTogf/fo0f tyflgb]{zs lbg]z 8L=;L= d'DaO{df .

ckmla6

ckmla6

hGd ldlt M c;f]h !$ ut]3/df af]nfpg] gfd M bLk'gfdsf] cy{ M lbJo Hof]lt, pHofnf], k|sfz,kl/ro M ufoshGd:yfg M w/fg–!)?lr M ;+uLt, ;fyLefO;“u 3'Dg], vfgf ksfpg],k|sflzt PNad M k|yf, kl/jt{g;f+uLlts u'? M afaf s]jn ;'Aaf, u'?b]j sfdtglhssf] ;fyL M uDeL/ /fhsl0f{sf/, ;'l/gf 8+uf]ndgkg]{ kl/sf/ M ;fwf/0f g]kfnL vfgfdgkg]{ /+u M gLnf], ;'Gtnf /+udgkg]{ df};d M hf8f]dgkg]{ v]n M km'6an, af:s]6andgkg]{ klx/g M lhG; kfOG6, l6;6{,km';{bdf M ;fyLefOnfO{ ;do lbG5', uLt n]V5'dgkg]{ cfkm\gf] afgL M dnfO{ slxNo} klg l/; p7\b}gklxnf] uLt M ;'g;fg /ftdfklxnf] PNad M k|yfklxnf] rlr{t uLt M kZrftfkdgkg]{ Do'lhs lel8of] M clUnhsf] cfp“b}–hfb};a}eGbf a9L dfof M cfdfklxnf] afhf M lutf/klxnf] k|]d M :s'ndf x'“bf * sIffs} ;fyL;“uklxnf] r'Dag M sIff $ / % df ;fyLnfO{ g}klxnf] kmf]6f];];g M klxnf] uLlt ;u|xsf nflug/fd|f] afgL M d l/;fP“ eg] af]lNbg“,uf]Ko s'/f M d /fd|f] dfG5] klg x'“ .hLjg s] xf] M of] Pp6f df}sf xf], ;b'kof]u ug'{k5{ .eljiosf] of]hgf M ;f+uLlts If]qdf yk ;kmntf xfl;n ug]{ .

ltd|f] ;fy slxNo} g5'6f];=\== s:tf]k|sf/sf] uLt xf] <of] /f]dflG6s :nf]–kk uLt xf] .h:tf];'s} b'Mv eP klg slxNo};fy g5'6f];\ eGg] efjgfnfO{uLtdf cleJoQm ul/Psf] 5 .ufos bLk]zlszf]/ e§/fO{n] gof“z}nLdf sDkf]lh;g u/]sf] of]uLtnfO{ ufos e§/fO{n] plQs}d]xgtsf ;fy ufPsf 5g\ .uLtsf] k|ltlqmof s:tf] kfpg'eof] t <of] d]/f] bf];|f] uLlt;+u|xsf] uLtxf], oxL uLtsf sf/0f dnfO{ klgw]/}n] lrg]sf 5g\ . d}n] uLt n]Vbfof] uLt olt w]/} nf]slk|o x'G5h:tf] nfu]sf] lyPg\ .uLtsf] nlIft ;d"x sf] xf] <of] uLt n]Vbf kl/kSj ju{nfO{nlIft u/ ] klg uLt tof/e};s]kl5 ufosL, ;+uLt //rgfsf b[li6sf]0fn] ;+uLtnfO{/fd|f];“u a'em]sf ;a}sf nflu of]uLt lk|o ag]sf] 5 .uLtsf] Do'lhs lel8of] s:tf] nfUof] <uLtsf] efjgfcg'¿ks} lel8of]aGof ] h:tf] nfU5 . cfnf]sg]Djfªn] lel8of] /fd|f] agfpg lgs}d]xgt ug'{ePsf] 5 .uLtsf/sf ¿kdf tkfO{+ of] uLtaf6slQsf] ;Gt'i6 x'g'x'G5 <of] uLtaf6 ;f]r]eGbf /fd|f] k|ltkmnkfPs} sf/0f clxn] csf]{ PNadsf]tof/Ldf h ' l6;s ]sf ] 5 ' .j}zfv;Dddf ahf/df cfpg]5 .

;ftfsf] :j/

of]u]Gb|dl0f bfxfn

;+uLtaf6 ;dfwfg

;fKtflxs ;dfrf/;Ne g]kfn— d'n'ssf x/]s

;d:ofsf] ;dfwfg ug{ ;lqmoo'jfx¿sf] ;+:yf . s;/L ;Dej5 ;dfwfg < ;+:yfsf cWoIf s[i0fyfkf k|Zg v:g gkfp“b} hjfkmlbG5g\– ;+uLtsf] dfWodaf6 .zflGt–;Demf}tfk|ltsf] k|lta4tfsfnflu ;+uLt . s;n] ufp“5 < pxL;a}n] ;'g]s} gfd bLks lnDa",df};dL u'?ª, cljgfz l3l;ª, h]aL6'x'/], eujfg\ e08f/L cflb . oLufossf] k];f g} ufog xf], oBlkof] k];fnfO{ ;Gb]zdf kl/jt{g ug{;lsg] /x]5 . yfkf k|:6\ofp“5g\–xfdLn] o'jfk':tfnfO{ cfslif{t ug{vf]h]sf xf}“, o;sf lglDt o'jfn]lrg]sf o'jf g} kl/rflnt u/]sf5f}“ . pgsf cg';f/ gf6s, bf]xf]/Lcflbsf ;fy} o'jf jQmfsf k|jrgklg ;'gfOG5 . ;Nen] s]xL;docl3 pkTosfJofkL nf]suLttyf nf]skk k|ltof]lutfTds

hfu/0f cleofg ;DkGg ul/;s]sf]5 . nuQ} k'; ^ ut]b]lv df3 !^ut];Dd pkTosfdf Ps bh{g k6s…a[xt\ ;f+:s[lts sG;6{Ú u/]sf] 5 .tLg :yfgdf Ps bh{g k6sul/Psf] pQm sG;6{df nfvf}“sf];xeflutf ePsf] bfaL yfkfsf] 5 .

x/]s ;+3–;+:yfn] cfkm\gf]sfo{qmd /fhwfgLs]lGb|t u5{g\, hxf“t'ngfTds ¿kdf hfu/0f cleofgsd cfjZos 5 . ;Ne klg lsg/fhwfgLd} s]lGb|t < ;+:yfsf ;x–;+of]hs ;'dg ;fu/h+u s]=;L=k|:6\ofp“5g\– of] ;'?jft xf] . ;Ne:yfkgf ePsf] b'O{ jif{ eof] . t];|f]jif{b]lv df]km;ndf lg:sG5f}“ . of];+:yfn] hgcfGbf]ngsf a]nf Ifltsd xf];\ eg]/ ljleGg sfo{qmdu/]sf] 5 . pbf/ :jo+;]jsx¿ cfa4;fdflhs ;+:yf g]kfnsf] 5f]6s/L gfdg} ;Ne xf] . of] ;+:yfn] # ;o & o'jfnfO{cfkm\gf] sfddf lagfkfl/>ldskl/rflnt ul//x]sf] 5 .

dxfsfnLÚ zLif{ssf] sG;6{ ofqfdfk6s–k6s u/]/ pgn] w]/} k6sg]kfnsf] k"j{b]lv klZrd ofqf u/]sf5g\ . lg0f{on] o;} ;ftf PrcfO{eLP8\;u|:tx¿sf nflu Pp6f l;8LPNad ahf/df NofPsf 5g\ .…xfdL;“u}Ú zLif{ssf] pQm l;8LPNaddf hDdf b'O{j6f uLt 5g\ .uflosf df08jL lqkf7L;“u lg0f{on]ufPsf] uLt …xfdL;“u}Ú tyf uflosfk|fZgf zfSo;“u ufPsf] uLt…n]sb]lv a];LÚ sf ;fy} l;8LPNaddf tL uLtsf Do'lhs lel8of]klg ;dfj]z 5g\ . l;8L PNadsf]se/nfO { … l/;fOsn k]k/ÚdfagfOPsf] 5 . PNaddf /x]sf b'j}uLtdf lg0f{os} zAb, :j/ tyf;+uLt ;'Gg kfOG5 .

b'aO{df cfkm\gf bfh';“u/]:6'/f“ ;~rfng u/L a;]sf ufoshf]x]a dfgGw/ a]nfavt ptfcfof ]hgf ul/g ] sfo {qmdsf ];+of]hssf x}l;otn] :jb]z cfpg]u/]sf 5g\ . s]xL ;docl3 pgn]Psn PNad …l/efOeÚ klg ahf/dfNofP . hf]x]a ca cfkm\g} ;+uLtpTkfbs sDkgL ;~rfng ug]{ ;'/df5g\ . sDkgL vf]Ng] k"jf{wf/ tof/ul//x]sf hf]x]asf cg';f/ pQm

sDkgL oxL jif{ cf/De x'g;S5 .jiff}{+b]lv g]kfnL /s uLtx¿

3Gsfp “b } b ]zljb ]zdf rrf {sdfO/x]sf] /s ;d"x …d'lQm P08l/efOjnÚ km]l/ csf]{ Ps gof “PNadsf ;fy ; +u LtI f ] qdfkmls{Psf] 5 . /s tyf An'h;+uLtdf kf ]Vt pQm ;d"xn]o;};ftf …b]Vb}5' dÚ zLif{sdf gof“PNad ;fj{hlgs u/]sf ] 5 .…sn+sLsf] hfdÚ, …a'emfOb]pmÚ h:tf;fdflhs ;d:ofx¿df uLtufpg ] pQm ;d "xsf ufosd'lQmn] Ps cgf}krfl/s ;df/f]xcfof]lht u/L ut zlgaf/ PNad;fj{hlgs u/]sf x'g\ . Do'lhs j]en]ahf/df NofPsf] pQm PNad;fj{hlgs u/]kl5 pQm ;d"xsfo{qmdsf l;nl;nfdf :k]gk|:yfg u/]sf] 5 .

nf]sufos ab|L k+u]gLsf]g]t[Tjdf ;f+:s[lts sfo{qmddf;xefuL x'g ndh'ª u}/x ]sf ]snfsf/x¿sf] ;d"x r9]sf] a; utz'qmaf/ tgx'“sf] /fDr]df b'3{6gfdfk/]sf] 5 . b'3{6gfdf !% hgfeGbfa9L ofq' 3fOt] ePsf 5g\ . oBlk3fOt] snfsf/x¿sf] cj:yf eg];fdfGo 5 .

nfOe zf] ]

Page 15: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 !&sljtf

n3'syfx/]s g]kfnL v';L x'G5 /]===t/ d}n] cfkm\gf] cf“vfsf] cf;“' k'5\g ;lsg“nf]stGq cfPkl5g]kfnL :jtGq kG5L em}+ x'G5 /]===t/ d}n] s}b ePsf] b]Vg ;lsg“nf]stGq cfPkl5b]zdf o'4lj/fd x'G5 /]===t/ d}n] uf]nL /f]Sg ;lsg“nf]stGq cfPkl5n'6kf6 sd x'G5 /]===t/ d}n] o:tf ljs[lt /f]Sg ;lsg“ .

–k|Llt sf}/

ljjfxTo;} lyof} km"ndfof;+:sf/sf] em\ofnvfgfdfd clxn]k|fOe]6 em\ofnvfgfdf n}hfg cfPsf]a}+;sf] u“8\of}nf] pg]/l;Gb'/sf] aN5LdfltdLnfO{ kfg{ cfPsf],;fob To;}n] xf]nfa]x'nL ag]/ltdL o;/L /f]PsLnfUb} 5–;lxbsf] jf:t} gu/Lsfnf] 3f]8f lnP/5]pd} t}gfy 5g\ hª\u]x¿6'“l8v]n vf]Ng/ lrRofp“b} 5 6'“l8v]n v'nfd~r eP/vf]Hb} nf]stGq .

–ejleGg

s'6 s'6\g]hltr'gfjaf6 ;f+;b aGg p7 p7\g]hlt;f+;b agL xfdLnfO{ s'6 s'6\g]hltnf]e b]vfO{ ef]6 dfUg' r'gfjdf lhTgnfO{lht]kl5 hgtfnfO{ e'6 e'6\g]hltk'Ug] s'/f af]Ng] u/ j[4 afnsx¿ltd|f] k]6 e/] x'G5, n'6 n'6\g]hlte/] vfg] cGg 5}g r9\g vf]H5f} hxfhdfkf6L{ w]/} agfpg km'6 km'6\g]hlt .

–/f]lhg kg]¿

km]l/ o;kfln r'gfj x'G5 /] †wgjL/n] lnPsf] C0f

76\of}nL k|sfz;“u

j}Bn] la/fdL;“u ;f]w]– …d}n] cl3tkfO{+nfO{ vf]sL nfUof] eg]/ h'g bafO{agfP/ lbPsf] lyP“, vfg'eof] <Ú

…d}n] bafO{ rfv]+, km]l/ o:;f] ljrf/u/]+ clg bafO{eGbf vf]sL g} 7Ls eg]/km\of“lslbP“,Ú /f]uLn] pQ/ lbP .

)))levf/Ln] 3/sf] 9f]sf 9s9s

kf¥of], 3/dflnsn] 9f]sf vf]n] .…3/dflnSgL x 'g 'x ' Gg <Ú

levf/Ln] ;f]Wof] .…lsg, s] ef] <Ú…d ef]sf] 5', dflnSgLn] s]xL

vfg]s'/f lbg'x'GYof]===.Ú…pm t dfOt uÚsL 5, n]pm of]

/fv @) ?k}of“, vfg]s'/f lsg]/ vfg" .Ú…xh'/sf] ;w}+ enf] xf];\, tkfO{+

a"9fa"9Lsf] hf]8L ;ft} hGd;Ddsfod /xf];\ .Ú

…s] elg;\ < lkmtf{ n] d]/f]@) ?k}of“ . efu, km]l/ oxf“ cfO;\eg] v'§f;'§f ef“lrlbG5' .Ú

)))xf]nL cfpg b'O{–rf/ lbgcl3

Pp6f 3/df 8fs'n] t/af/ b]vfP/…ePe/sf] u/uxgf, k};f lgsfn\,geP d5{;\Ú eg]kl5 ;a} rLhlgsfNb} hf“bf 5f]/f] /fh'n] xf]nL v]NgNofPsf] aGb'sdf afa'sf] cf“vfk/]5 . afa'n] pQm aGb's 8f“s'kl§

t ]:of {P , aGb 's ;SsnLh:t }lyof]===;a} 8fs'n] t/af/ e'O“dfkm\of“s], xft dfly p7fP/ Tolts}dfvf6d'l6 n'ls/x]sf] /fh' s/fof]–…a'af, aGb's s;/L xfGg'x'G5 < /+u–kfgL t aGb'sdf xfn}s} 5}g .Ú

)))…xh'/, lrof vfg b; ?k}of“

lbg'xf];\,Ú levf/Ln] dfUof] .…lsg b; ?k}of“ < lrof t

kf“r ?k}of“df cfp“5 .Ú…c/] d dfq} lsg lrof vfg' <

tkfO{+nfO{ klg Vjfp“5' lg of/ .Ú)))

Pp6f sGh';n] rkL{df % sf]gf]6 v;fof], kmf]xf]/ lyof], l6Kgcf“6 cfPg . k;{af6 ! ;osf] gf]6lgsfn]/ km]l/ ToxL kmf]x/df km\of“Sof]/ b'j} gf]6 xftn] lemSb} dgdg}eGof]— …Ps ;o kf“r ?k}of“sf];jfn 5 of/ .Ú

)))Ps JolQm 6\jfOn]6df k:of],

k:g]lalQs} 5]psf] 6\jfOn]6af6cfjfh cfof]– …sf] xf] <Ú

…d .Ú…d]/f] 6\jfOn]6df kfgL 5}g,

tkfO{+sf]df 5 eg] clnslt lbg';\g====.Ú

…otf klg kfgL 5}g .Ú…6\jfOn]6 k]k/ <Ú…5}g .Ú…s'g} sfuh <Ú…5}g .Ú…lan, lr7\7L s]xL <Ú…5}g, 5}g .Ú…To;f] eP o;f] ug'{;\, of] !

;osf] @,@, %,!) sf] v'h'/ful/lbg';\ .Ú pQm JolQmn] dflyaf6! ;osf] gf]6 l5/fp“b} eg]5 .

)))

cfhsf] laxfgL c¿ laxfgLeGbf leGb}lsl;dsf] lyof] . ld/ld/] pHofnf] gx'“b}r/fr'?¨Lx¿ cfkm\gf] cfxf/f vf]Hg lgl:s;s]sflyP . cfsfzdf sfnf] afbn d8fl//x]sf]lyof] . cfxf/f lng lgl:sPsf r/fr'?¨Lx¿cfsfzdf pl8/x]sf b]lvGy] . ToxL r/fpl8/x]sf] cfsfzd'lgsf y'k|} ufp“x¿dWo]sf]Pp6f ;fgf] ufp“df wgjL/ gfd u/]sf Psul/a a:y] . pgsL >LdtLsf ;fy} 5f]/L pld{nfklg lyOg\ h;n] ev{/} P;Pn;L pQL0f{ u/]sLlyOg\ . ToxL ufp“df s]z/nfn gfd u/]sf]Ps wgL JolQm klg a:y] pgsf klg >LdtLPj+ /d]z gfd u/]sf] 5f]/f] lyof] .

k|yd >]0fLdf kf; ePsLn] 5f]/LnfO{;x/ k7fpg wgjL/ C0f lng s]z/nfnsxf“k'U5g\ . C0fsf] ;§fdf ufO{ AofPkl5 afR5f]lbg] ;t{df s'/f ldn]kl5 s]z/nfnn]wgjL/nfO{ !) xhf/ ?k}of“ C0f lbP .

af6f]el/ 5f]/LnfO{ ;/xdf k9\g k7fO{b]zsf] c;n gful/s agfpg] ;kgf b]Vb} pgL3/ k'u] . 3/sf] cf“ugdf ufp“sf ;f/f dflg;e]nf e} pgsf] lvNnL p8fO/x]sf lyP . ;/f;/3/leq uO{ x]bf{ >LdtL /f]O/x]sL lyOg\ .wgjL/ s/fpg yfn], lsg /f]PsL clg 5f]/Lstf uO{ < pgsL >LdtLn] ?“b} pQ/ lbOg\–s]z/nfnsf] 5f]/f /d]zn] cfh laxfg} 5f]/LnfO{eufP/ sf7df8f}+ nu]5 .

–ls;g sfsL{

r'gfj–r'gfj eGbfeGb} aiff}{+ lalt;Sof]r'gfj ug{ egL 5'6\ofPsf] ah]6 l/lQ;Sof]r'gfj ug{ eg]/ 5nkmn w]/} u5{g\;dodf r'gfj ug{ g;sL k/–k/ ;f5{g\km]l/ o;kfln r'gfj x'G5 /] †af]n]/ dfq x'Gg, u/]/ b]vfpg';f“RRf} o;kfln r'gfj u/fpg g;s]g]tfx¿nfO{ 5f8\b}gg\ 3'“8f g6]sfO{, hgtfn] .

–cfbz{ k|wfg

kL8faf“Rg] /x/ ;ls;Sof] dg{ ;lsg“cf]OlnPsf] km"n eP“ emg{ ;lsg“;“u} d5'{–af“R5' elGyg\ pgn] afrf e'n] klgd}n] To;f] ug{ ;lsg“cf]OlnPsf] km"n eP“ emg{ ;lsg“af“Rg] /x/ ;ls;Sof] dg{ ;lsg“ .

–c?0f u'?ª

nf]stGq cfof] /]dWo/ftdf cfof]–cfof] eG5g\nf]stGq cfof] /]===t/ d}n] c“Wof/f]df b]lvg“nf]stGq cfPkl5

xfQL bf}8df e'mDof] ;f}/fxfk|jL0f bQ

lrtjg— ut ;ftf ;f}/fxfsfxfQL lgs} Jo:t /x]] . ko{6s af]s]/lx “8\g] xfQLx¿ v]nf8L ag] .pgLx¿sf] lbgrof{df kl/jt{gcfof] . :6f/ v]nf8Lem}+ xfQL klgtflnd / cEof; lng Jo:t lyP .tflndsf] p2]Zo k|ltof]lutfdf v]nk|bz{g u/]/ jr{:j sfod ub}{ pkflwr'Dg' lyof] .

xfQLnfO{ dfx't]n] :ofxf/;';f/u/]sf lyP . k|To]s jif{ xfQLsf]v]n cfof]lht u5{g\, ;f}/fxfsfko{6g Joj;foLx¿ . 3/kfn'jfhgfj/x¿, xfQL, 3f]8f / uf]?n]Ps–cfk;d} k|lt:kwf{ u/] . oL ;a}k|ltof]lutfdWo] cfsif{0fsf] s]Gb|aGof] xfQLbf}8 . rf/ jif{sf] km'RRf]xfQLb]lv tL; jif{;DDfsf xfQLx¿bf}8df k|lt:kwf{ ubf{ Toxf“sf]jftfj/0f /f]df~rs ag]sf] lyof] .kf]v/faf6 cfPsf ljzfn v8\sfn]klxnf] lbg g} cg'dfg u/]sf lyP–…o;kfln klg h+uaxfb'/n] pkflwcfkm\gf] sAhfdf kfnf{ <Ú pgn]cg'dfg u/]sf] lbg klxnf] r/0fsf]bf}8 ePsf] lyof] . To;df h+u] k|ydeof] . Tof] klg k|lt:kwL{nfO{ nfdf]b"/Ln] pl5Gb} . To;kl5 klg pgn]ck]IFf u/]h:t} eof] . o; k6sklg k|ltof]lutfsf] pkflw r'Dg;kmn eof], yfONofG8sf] k|ltlglwTju/]sf] h+uaxfb'/ xfQL .

jGohGt' cjnf]sg tyf h+un;kmf/Lsf nflu k|l;4 ;f}/fxfsf]af3df/f ;fd'bflos jgsf] d}bfgxfQL bf }8sf nflu Jojl:yttl/sfn ] l; +ufl/Psf ] lyo ] f .dflg;aLr x'g] k|ltof]lutfdf /Dg]ko{6sx¿ o; k6s 5'§} lsl;dsf]k|ltof]lutf x]g{ ;f}/fxf cf]Ol/PsflyP . :jb]zL Pj+ ljb]zL ko{6ssf]

cf]O/f] g} nfu]sf] lyof] k|ltof]lutfcjlwe/ . cfGtl/s tyf afx\oko{6g k|a4{g ug]{ p2]Zon] ko{6ggu/L lrtjgsf] ;f}/fxfdf ut ;ftfrf}yf] cGt/f{li6«o xfQLbf}8 k|ltof]lutf;DkGg eof] . lrtjgsf] ko{6sLocfsif{0faf6 :jb]zL tyf ljb]zLko{6sx¿nfO{ kl/lrt u/fpg'sf;fy} gof“ jif{ tyf lqm;d;sf] cj;/dfoxf“ cfPsf ko{6snfO{ yk dgf]/Ghglbg] pB]Zon] pQm bf}8 k|ltof]lutfcfof]lht ul/Psf] ;+of]hs xl/eQml3ld/n] ;fKtflxsnfO{ atfP .

xfQL;lxt ljleGghfthfltsf] emf “sL ¥ofnLaf6k|ltof]lutf cf/De ul/Psf] lyof] .k|ltof]lutfdf o's]sf] b'O{ l6d,c:6]«lnof, ;fpy sf]l/of, hd{g,g]b/NofG8, :nf]ufleof, yfONofG8tyf ¿;sf u/L t];|f] d'n'sn]

;xeflutf hgfPsf 5g\ . To;}u/L3/]n' l6dcGtu{t b PS;Knf]//g]kfn, Pe/]:6 lao/, jfO{jfO{rfprfp, xf]6n af/fxL, ;f]N6Lqmfpg Knfhf, xf]6n z+s/, ;LtfPo/, clUg Po/ tyf olt Po/sfu/L !! l6d k|ltof]lutfdf ;xefuLePsf lyP .

sf7df8f } + , lrtjg,kf]v/fnufot clw/fHosf ljleGglhNnfaf6 cf]Ol/Psf ko{6sx¿n];f}/fxf pNnf;do ag]sf] lyof] .xfQLbf}8 k|lto]flutfdf # ;o ld6/b"/L ;a}eGbf 5f]6f] ;dodf kf/ ug{]xfQL g} k|ltof]lutfdf k|yd x'G5 .xfQLdfly r9]/ bf}8fOg] v]ndf s'g}l6dsf dfpt] dfq}n] ;xefuL hgfPsflyP eg] slt l6dsf v]nf8L;lxt dfpt]klg ;xefuL lyP .

lnusd gscfp6sf cfwf/df

ePsf] k|ltof]lutfdf h+uaxfb'/n]! ldg]6 % ;]sG8df lgwf{l/t b"/Lkf/ u/]sf ] lyof ] . dgsfdgfs]a'nsf/sL lxdfgLsnLn] ! ldg]6^ ;]s]G8df lglZrt b"/Ldf k'Ug;kmn e} bf];|f] tyf sf7df8f}+ 6af]{lrsgsf] axfb'/uhn] ! ldg]6 !!;]s]G8 b"/L to/ u/L t];|f] :yfgxfl;n u/] . kjgsnL, ¿ksnL tyf/fduh qmdzM ! ldg]6 !@ ;]s]G8,! ldg]6 @) ;]s]G8, ! ldg]6 @#;]s]G8df b'/L to u/L rf}yf], kfrf}+,5}6f}+ :yfgdf /xg ;kmn eP .

sl/a b; xhf/ bz{ssf]pkl:ylt /x]sf] k|ltof]lutf:yndfbz{sn] cf–cfkm\gf] kIFsf] v]nf8LnfO{pS;fPsf lyP . …ljZjd} ;j{k|ydg]kfnn] u/]sf] k|ltof]lutf ut;fneGbf lgs} /fd|f] /x\of] / la:tf/}o;n] /fd|f] ug]{5,Ú– k|yd xfQLsf

dfx't]n] eg]]– …a]nf–a]nfdf o:tf]v]nsf] cfof]hgf x'g'k5{, o;n]ko{6gIF]qsf] dfq xf]Og ls ;Dk"0f{IF]qsf nflu /fd|F] x'G5 .Ú

rf/–rf/j6f xfQLsf] ;d"xagfO{ u/fOPsf] k|ltof]lutfsf]kmfOgndf ̂ j6f xfQLaLr k|lt:kwf{ePsf] lyof] . k|ltof]lutfdf bz{sdfq xf]Og, xfQL bf}8fpg v]nf8LnfO{;xof]u ug{] dfx't]x¿ klg sd/f]dfl~RFt lYfPgg\ . …klxn]b]lv g}cEof;/t /x]sf sf/0fn] dnfO{Tolt cK7]/f] nfu]g, s'zntfk"j{sk|b{zg u/]+Ú– k|ltof]lutfdf k|ydePsf] h+uaxfb'/sf dfx't] gfl;/cnLn] eg]– …ut ;fn ljh]tf /x]sfn]o; k6s klg oxL xfQLn] lhTg]s'/fdf d ljZj:t lyP“ .Ú

yk dgf ] / Ghgsf nf luk|ltof]lutfsf] bf];|f] lbg ljleGg

;f+:s[lts sfo{qmd;lxt uf8f bf}8,6f¨f bf}8 tyf 8'̈ f bf}8sf] klgcfof]hgf ul/Psf] lyof] . /fKtLgbLdf cfof]hgf ul/Psf] 8'+ufbf}8k|ltof ]lutftkm { ( ldg]6 $);]s]G8df lglZrt b"/L kf/ u/Lxf]daxfb'/ s'dfnn] cfkm\gf] jr{:jsfod u/] eg] e/t af]6] / ;'s/fdaf6]n] qmdzM låtLo tyf t[tLo:yfgdf lrQ a'emfP . To;}u/L 6f+ufbf}8cGtu{t lrtjg P8e]Gr/l/;f]6{af6 k|lt:kwf{df efu lnP/;+ho ;fxsf] 6f“ufn] k|yd :yfgxfl;n u¥of] . /]Gaf] ;kmf/L l/;f]6{ /ch'{g rf}w/L bf];|f] tyf t];|f] eP .lj/n} x'g] uf]? uf8f k|ltof]lutfdfafa'/fd rf}w/L, ljqmd dxtf] / dbgdxtf] qmdzM klxnf], låtLo tyft[tLo ePsf lyP .

k|ltof]lutfdf pb\3f6g x'g'cl3ljleGg ;f+:s[lts sfo{qmd;lxtemf“sL;lxt ;f}/fxf kl/qmdf u/]sflyP . sfo{qmddf r]kf¨, yf¿,du/nufotsf cf–cfkm\gf] ;+:s[ltemlNsg] u/L u/]sf ;f+:s[ltsk|bz{gLn] yk cfsif{0f k|bfg u/]sflyP . df}lns j]ze"iffdf ;lhPsfyf¿ o'jtLsf sf/0f cem ;f}/fxf;'Gb/ ePsf] lyof] .xfQL 5fjfaLr km'6an k|ltof]lutf

k|ltof]lutfs} d'Vo cfs{if0fdflgPsf] xfQLsf 5fjfaLrsf]km'6an k|lto]flutfn] bz{ssf]pkl:ylt lgs} a9fPsf] lyof] .xfQLaLrsf] km'6an k|lto]flutfrf}w/L u|'k tyf xf]6n P;f]l;o;gg]kfnaLr u/fOPsf] lyof] . pQmv ]ndf rf }w/L u | 'kn ] xf ]6nP;f]l;o;g g]kfnsf] l6dnfO{ #–)n] k/flht u¥of] . xfQLaLrsf] km'6ank|ltof]lutf lkmkmf lgodcg';f/v]nfOPsf] lyof] .

t:j

L/ M dx]z

k|wfg

Page 16: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 !*;Gb]z

kfpg] M

k7fpg] M

;Gb]z M

s'kg ;Gb]z

;fKtflxs ;fyLsf nflu kmd{gfd M ====================================================================================

pd]/ M ========================================= prfO M ===================================

k];f M =================================== lzIff M ================================

:jefj M===================================== j}jflxs l:ylt M ======================

cle?lr M ====================================j0f{ M ===================================

Od]n M ==========================================================================================

7]ufgf M=========================================================================================

tkfO{+ s:tf] ;fyLsf] vf]hLdf x'g'x'G5 <

===========================================================================================================

===========================================================================================================

gf]6 M tl:a/ / gub ?= %).– clgjfo{ 5 . cfkm"n] pNn]vug{ rfx]sf] yk ljj/0f 5'§} kfgfdf k7fpg ;lsg]5 .

k|lt ;Gb]z ?= @)÷— clgjfo{

hLjgsf] uf]/]6f]df

d]/f] k|]d

dfofsf] l;dfgfd ;DemGb} 5', lat]sf tL s'/f

hxf“ pgsf] / d]/f] a]Un} ;+;f/ lyof] .pgn] dk|lt b]vfPsf] :jR5 dfof .

;do lat]/ cfh of] l:ylt;DdcfOk'Ubf xfd|f ;f/f ;kgf hnfP/cfh pgL cfºg} ;+;f/df /d]sLl5g\ . d eg] kL/dfly kL/ yk]/af“lr/x]sf] 5' . cflv/ d g t lhpgg} ;s]+ g t dg{ g} . af“Rg] /x/ t

5 t/ v';L g} of] hLjgb]lv 69fePkl5 af“Rg'kg]{ s'g} cfwf/ klg5}g . d}n] pgLdfly k"/fk"/ ljZjf;u/]sf] lyP“ t/ pgL t cljZjf;sf]km"n lgl:sOg\ . To;}n] t pgL dnfO{

5f8]/ gf}nf] ;+;f/df /dfpg k'lug\ .d}n] e]6\g] hdsf]{ gu/]sf] xf]Og t/pgnfO{ e]6\g ;lsg“, oBlk cfhcrfgs pgL d]/f] cf“v} cufl8kl/g\ . d pgnfO{ d]/f] cufl8 b]VgrfxGgy]“ . lsgeg] pgsf] l;p“bf]

;fKtflxs ;fyL!( jifLo

cf?if yfkfs]xL jif{b]lvJ o f k f / d f;+nUg 5g\ .pgn] sIff!) ;DdcWoog u/]sf 5g\ . x“l;nf]:jefjsf yfkf kqldqtf tyfe|d0fdf ?lr /fV5g\ . u“x'uf]/f]j0f{sf yfkfnfO{ c;n JolQmTjePsf], b'Mvdf gcflQg] tyf; 'vdf gdf lQg ] :jefjsf;fyLx¿sf] vf]hL 5 . pgnfO{sf7df8f} + lgDg Jofkf/L ;+3,e[s'6Ld08k, sf7df8f}+df kqfrf/ug{ ;lsG5 .

:gfts;Ddc W o o gu/ ]sf k | ]d/ fO { @&jif{sf 5g\ .l d n g ; f /: j e f j s f/fO{ kqldqtf ug{ ?rfp“5g\ .ux'“uf]/f] j0f{sf /fO{sf] prfO %lkm6 % OGr 5 . cljjflxtk|]dnfO{ u'8 n'lsª, ;xof]uL,ldng;f/, OdfGbf/ tyf b'Mv–;'vdf ;fy lbg] o'jtLsf] vf“rf]5 . pgnfO { [email protected]

df kqfrf/ ug{ ;lsG5 .

;Ltf, rf“8f]eGbf rf“8f] rf/kvf{naflx/ hfg" . dnfO{ ge'Ng" .hLjg eg]sf] o:t} xf]— slxn] xf“;f]slxn] /f]bg . d klg pxL ;dfgfGt//]vf x'“ . dgdf w]/} s'/f gv]nfpg" .cfk\mgf] :jf:Yosf] Vofn /fVg" .

s];L5f ] / L Ox \jfsf ] k lxnf ]

hGdlbgsf] z'e38Ldf ;':jf:Yosf]sfdgf ub}{ ltdLnfO{ ;w}+ eujfg\n];xfotf u¿g\ egL k|fy{gf ub{5f}+ .

a'df]lgdsIff ( df ; “u } k9 \bf

lrghfg e} ltxf/] cf} +;Ldf k| ]d–k|:tfj /fvL ;“u} lhpg], ;“u} dg]{jfrf–s;d vfP/ klg wf]sf lbO{j }jflxs ;DaGwdf af “ lwPsLwf]s]afh lgi7'/Lsf] bfDkTo hLjg;kmn xf];\, xflb{s z'esfdgf .

s[i0fuf]+ua'af6 …bfO, ;fdfv';L

k'¥oflbg'xf];\ g, dnfO{ 8/ nfU5ÚeGg] ckl/lrt ldq, ;fdfv';Laf66 \oS;L r9 ]/ cfpg ] clgdf5fkf]v/L;Ddsf] 6\ofS;L ef8flt/lbg] ;]tf] l6;6{ / gLnf] lhG;kfOG6 nufpg];“u ldqtfsf] xfta9fpg rfxG5' .

cZjbLklhGbuLsf ;'Gb/ ;kgfx¿

kG5fp“b} cl3 a9]sf d]/f ;Dk"0f{ldqnfO{ ;kmntfsf] z'esfdgf .;fy} sIff !! sf] k/LIffdf pQL0f{

ldqx¿ dgf]h, lgzfGt, dlgtf,pd]z, ;lhgf, uf}/j, jL/]Gb|,ljqmd, ;Gtf]if, hfj]b, p4j,gj/fh, uf]bf, >4f, zf]ef, hLjg,ljgf]b, d's'Gb, ;f]g, ;f]dgfy,rGbf, zDe', ;f}/e, ;/f]h clgljz]if u/L d;“u ck|ToIf ¿kdfkl/lrt ;fyLx¿ ;Gtf]ifL, ;'hftf,;'idf, /]Zdf, v'Za', d]g'sf, sNkgf,od'gf, /]vf, Crf, k"hf, cldtf;a}nfO{ w]/}–w]/} awfO{ .

[email protected]

/+luPsf] lyof], /ftf] ;f8L / xftdf/ft} r'/f . Toltdfq sxf“ xf] /l;p“bf]sf] dflns klg pgL;“u} x'“bfdnfO{ :jfefljs nfUg] s'/} lyPg .s'g}a]nf d klg pgsf] ;fyL lyP“ .;'v / b'Mv c“ufNg] glhssf] lxt}ifLlyP“ . ;dosf] n]vf, cfh d}n]cfkm\gf] efudf k/]sf] lj5f]8sf] kL8f;x]/ a:g'k/]sf] 5 .

o:t} /x]5 of] hLjg ;'v /b'MvnfO{ cfTd;ft ug}{kg]{ . v}, lsgd]/f] cfºgf] efudf w]/} b'Mv k5{,lsg d]/f] efudf cf“;' dfq k5{ <d]/f] eujfg\, dnfO{ af“Rg b]pm .cflv/ lj5f]8sf] kL8fdf yf]/} ePklg s;}sf] v';Lsf] cf“;' d]/f] cfºgf]PSnf] hLjgdf v;flnb]pm . s] k|]dn]k | To ]s df lg;nfO { d ]/ }h:t }kl/l:yltdf k'¥ofp“5 < s] lj5f]8g} k|]dsf] kl/0ffd xf] <

d]/f] lhGbuL cfh a]df};dL x'/Lh:t} clgolGqt 5 . d]/f] s'g} ynf]5}g . d ;a}sf] cf“vfsf] sl;+u/ ePsf]5' . d]/f] of] ult cfh pg} lgi7'/Ln]ul/g\, cfºgf] :jfy{ k"/f ul/g\ cGttMd]/f] s'enf] lrtfp“b} cfºm" /dfOnf];+;f/tkm{ pGd'v eOg\ . dnfO{ yfxf5 d]/f] cfzf slxNo} k"/f x'“b}g . of] dgnfO{a'emfpg] k|oTg u5'{ t/ dg pgL hxf“l5g\ ToxL“ hfG5 . cfh klg dnfO{ pgs}dfofsf] dft r9]sf] 5 .

– bnf{dL

k|]d lbj; -kmfu'g @ ut]_ sf cj;/df k|sflzt x'g] ;fKtflxssf] ljz]ifc+sdfkm{t\ cfkm\gf >Ldfg\, >LdtL, k|]dL, k|]ldsf / cGo z'e]R5'x¿nfO{awfO{ tyf z'esfdgf ;Gb]z k7fpg rfxg' x'g]n] cfkm\gf] ;Gb]z df3 @)ut];Dd ;fKtflxssf] sfof{nodf cFOk'Ug] u/L k7fpg ;Sg'x'g]5 .

;Dkfbs

cf/fdbfos km]la|s, cfsif{sl8hfOg Pj+ ljljwtfk"0f{ z}nL // +udf pknAw y/L–y/LsfHofs]6dWo] clxn] ! xhf/ %;ob]lv ̂ xhf/;Ddsf] d"Nodf /kmnsn/ An]h/, 6\jL8 6«k]h Hofs]6,e]Ne]6 ¥ofk Hofs]6, n]; l6«d6lS;8f], qmK8 e]Ne]6, 6\jL8, jga6d An]h/, :jL8 s6 cfp6 cflbk|rlnt 5g\ .

/ +ux¿sf ] lj ljwtf; “u }lnof]kf8{ lk|G6, Plgdn nfOg,km\nf]/n lk|G6, lhof]d]l6«s Kof6g{cflbsf] nf]slk|otf klg plQs} 5 .k|foM x/]s df};ddf ;bfjxf/ /xg]n]b/ Hofs]6k|ltsf] cfsif{0f klgp:t} kfOG5 . To;df klg Snfl;sn's ePsf eL–;]ksf] :6fOnk|rngdf 5 . # xhf/b]lv !%xhf/;Dd kg]{ n]b/ Hofs]6df klgz}nL / l8hfOgsf] ljljwtf kfOG5 .y|L a6g, kmf]/ a6g, leqL r]g /aflx/af6 a6g, g]snfOg;Ddr]gnufot eL–g]s, xfOg]s, nªsn/, gL–n]Gy, j]:6 n]Gy z}nL cflba9L nf]slk|o b]lvG5g\ . o'jtLx¿dfeg] ljz]if u/L 3' “8f;Dd cfpg]cf ]e/sf ]6 z}nLk | lt cfsif {0fkfOG5 . ltgdf klg a6g ePsf

hf8f]sf nflu Hofs]6

df};ddf klg cfkm"nfO{ km];g]jnagfpg vlKk; l5g\ . 5f]6f] klx/gn]dfq km];g]jn b]lv“b}g, xL/frgn];fKtflxs;“u elgg\– …hf8f]df afSnfklx/gn] klg dnfO{ km];g]jnb]vfPsf] 5 .Ú z/L/nfO{ Gofgf] klgxf];\ clg gof“ km];g klg xf];\ eGg]rfxgf x/]s km];gkf/vLdf x'G5 .

o'jtLx¿;“u} o'jfx¿ klg of]df};dL km];gsf] bf}8df kl5 5}gg\ .pgLx¿ klg df };d ;'xfp“bf ]klx/gsf nflu clxn] :6fOln:6sf]6 / kfOG6 nufp“5g\ . sf]6n]lkmu/nfO{ klg cfsif{s b]vfp“5 .hf8f]df km];g]jn sf]6sf cltl/Qmkm/sf] Hofs]6, :kf]6L{ ;'h tyfKof/]nn kfOG6 o'jfx¿sf] /f]hfOx'G5 . cf/h] tyf Do'lhs lel8of]lgb] {zs ladn bfxfn hf8f]dflkm l6ª Hofs ]6 / kfOG6dfb]lvG5g\ . :6fOn;“u} sDkm/6]jnklg x'G5, pgn] cfk\mgf] cg'ej;'gfP . hf8f] dlxgfsf] ;'?jft;“u}sf]6sf] Jofkf/ a9]sf] 5 . Go'/f]8

hf8f]df klg p:t} km];g

kf]v/fl:yt jN8{ 6r km];g ;]G6/dfo'jfx¿ sf]6 5fGgsf nflu xfgyfku5{g\ . hf8f] a9]kl5 sf]6sf] Jofkf//fd|f] x'G5, ;]G6/sf 1fg]Gb|ljqmd7s'/L eG5g\– …sf]6n] Gofgf];“u}:df6{ klg b]vfp“5 .Ú ToxL eP/hf8f]df sf]6 g} o'jfx¿sf] klx/gsf]gof“ z}nL x'g] u/]sf] 5 .

hf8f] df};d ;'? ePnuQ}df};d;'xfp“bf] klx/g tof/ kfg{km];g l8hfOg/x¿ klg cEof;/t5g\ . u'ndf]xf]/ km];g ;]G6/dfcWofkg u/fO/x]sL l8hfOg/hd'gf k'g hf8f]sf] klx/g tof/kfg{ Jo:t l5g\ . k'g eGb} lyOg\–…afSnf] s6g, pmgL / s6/fOhsf]rNtL 5 .Ú klx/gcg';f/ sn/Doflrª u/fpg 6f]kL, dkmn/ tyfxftdf k~hf nufpg] km];g klgrn]sf] 5 . hf8f] a9]kl5 5f]6f] /kftnf] klx/g nufpg]x¿sf] lbg uof]elgP klg of] s'/fdf km];g]jno'jtLx¿sf] ;xdlt kfO“b}g . df]8n;hgf /f]Ssf elG5g\– …cfsif{s b]lvghf8f] jf udL{n] s'g} cj/f]w ub}{g .Ú

/ sDd/df -:6«fOk_ a]N6n] af“Wg]z}nLsf] k|of]u a9L kfOG5 .

ljG8 k|'km k|of]hg / :6fOn;n'ssf] cfsif{0fn] 6«]Gr sf]6sf] k|of]ua9\bf] 5 . sDd/df a]N6, 8an ;fO8a6g, 8fpg ks]6 / eL–g]snfOgdf 7"nf] sn/ z}nLdf cfsif{s6« ]Gr sf]6sf] z}nL km];gn]jno'jtLx¿dfem nf]slk|o b]lvG5 .xfOlxn ;'h tyf nª a'6l;tnufpg ldNg] 6«]Gr sf]6x¿ y'k|}/+udf pknAw eP klg u|], An, /]8,a|fpg, ANofs cflb /+utkm{ a9Lem 'sfj b]lvG5 . kmd{n tyfSofh'on b'j} ¿kdf k|of]u ug{;lsg] o:tf 6«]Gr sf]6sf ;fydf:sfkm{ jf dkm\n/ k|of]u u/LJolQmTjnfO{ cem :6fOln; n'sk|bfg ug{ ;lsG5 .

k[i7 ! af6 hf/L

k[i7 ! af6 hf/L

Page 17: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 !(

a'l4 7"nf] ls an < lsg <ca xfd|f] kfnf]

of] :tDedf xfdLn] /fv]sf k|Zgsf] #) zAbdf ga9fO{ pQ/k7fpg'kg]{5 . k|To]s pQ/sf ;fydf cfk\mgf] k"/f gfd, 7]ufgf /pd]/ n]Vg glal;{g'xf]nf . k|Zg gDa/ Ps ;w}+ cfufdL k|Zgsf¿kdf /xg]5 . Pp6f kfgfdf Pp6f pQ/ dfq :jLsf/ ul/g]5 .!= b]zelQm s] xf] <@= b]zaf6 lx+;f cGTo ug{ s] ug'{k5{ <#= k|]ddf lsg dg]{–dfg]{ s;d vfOG5 <$= k|]ddf wf]sf x'g] sf/0f s] xf] <%= s] :ju{–gs{ eGg] s'/f x'G5 < s:tf] x'G5 jf lsg x'“b}g <^= clxn]sL cfsif{s -;]S;L_ g]kfnL gflosf sf] x'g\ / lsg <&= tkfO{+nfO{ dg kg]{ v]nf8L sf] x'g\ < lsg <*= tkfO{+ dGqL x'g'eof] eg] s'g dGqfno /f]Hg'x'G5, lsg <(= o'jtLx¿ lsg l:nd aGg vf]H5g\ <!)= o'jsx¿ lsg o'jtL eg]kl5 dl/xQ] u5{g\ <

8f= /fh]Gb| eb|f

of}g lh1ff;f / ;dfwfg

cfkm\gf ] JolQmut Pj+kl/jfl/s hLjgnfO{ dfof ug'{eGbfcfkm\gf] hGde"ldnfO{ dfof ug'{g} b]zelQm xf] .

[email protected]

b]zsf] enf] lrtfO{ sfo{ ug'{g} b]zelQm xf] .

;ljtf lnDa"b ]znfO { sfx \o zq'af6

hf]ufpg], ljsf;df cu|;/ u/fpg]tyf cfjZos kbf{ b]zsf nflu;lxb g} aGg klg tTk/ x'g] Pp6fdxfg\ efjgf g} b]zelQm xf] .

clgn kf]v|]nb]zsf nflu Hofg lbg tof/

x'g' g} b]zelQm xf] t/ cr]n t tf]8kmf]8ug'{, cfGbf]ng ug'{, dflg; dfg'{, rGbfc;'Ng' cflb g} b]zelQm ePsf] 5 .

k|jL0f cNkk|]dL -@)_b]znfO{ dfof ug'{, b]zsf

nflu s]xL ug'{ .xl8Gb| sfsL{ -@$_

c/] cfhef]ln klg o:tf] k|Zg <crDd nfUof], t}klg /fd|f] nfUof]t/ of] k|Zg xfdLnfO{ eGbf klgr'gfj u/fp“5' eGg] ;ft bn x'g\ls cf7 bnsf g]tfx¿;“u ;f]w];xL hjfkm pt}af6 cfp“5 ls/fOkmn k8\sfP/ .

ch'{g/fh k'/L -@#_, s'Zdfd]/f] ljrf/df b]zsf] lxt x'g]

tyf b]z ;lk|g] sfd b]zelQm xf]Oga? b]znfO{ /fd|f] ug{ ;ls+b}g eg]a? g/fd|f] gug'{, b]z glaufg'{, hgtfnfO{b'Mv glbg' g} b]zelQm xf] .

ljgf]b vltj8fb]zelQm t zAb xf] ;Dkfbs

Ho", lsgls /fi6«sf] pRr txdf/xg]x¿n] g} b]zelQm a'em]h:tf] 5}g .

o'j/fh Gof}kfg] -@!_, :ofª\hfcfw'lgstfdf /Dg l;Sg',

ef}ltstfdf lhpg hfGg', g]kfnnfO{/QmfDo agfpg vf]Hg' jt{dfgb]zelQm xf] eGg] a'em\g' .

lrGtg ahufO{+, 7d]nb]zsf lglDt tg, dg tyf

wgaf6 ljrlnt geO{ kfl/jfl/s:jfy{af6 aflx/ cfO{ hGde"ldnfO{g} :ju{ dfgL b]zsf] ;]jf ug'{ g}b]zelQm xf] .

d'lQm/fd /]UdL, :ofª\hfPsflaxfg} kz'kltdf uP/

k"hfcfhf ug'{ g} b]zelQm xf], o;f] ug'{afx]s of] d'n'sdf s] g} pkfo 5 / <

k|]d sfG5fdu/, kfNkfkf“r k6s;Dd k|wfgdGqLsf]

s';L{ kfpg' g} b]zelQm xf]nf, lss;f] ;DkfbsHo" <

b]j]Gb| sfo:y -!&_, sfe|]b]zelQm eg]sf] /fi6«k|]d xf] .

pQds'df/ e§/fO{ -!(_, :ofª\hf/fi6« / hgtfk|ltsf] k|]d /

:jfledfg, b]zk|lt plrt sd{ Pj+cfkm"n] af]s]sf] klxrfg .

zflnu|fd kTy/, wflbªcfdfsf] lz/ em'Sg glbg]

hGde"ldsf] dfof ug]{ .s]= cf/= lgbf]{if -!*_, s}nfnL

wt\ ;Dkfbs Ho", k|Zg ;f]Wgklg cfp“b}g ls Sof xf] < cr]nsfo'jfx¿nfO{ b]zelQm klg sxL+ yfxfx'G5 < of] t ;lxbx¿;“u uP/ ;f]Wg'xf];\g . xfdL;“u t ljb]zelQm ;f]Wg'xf];\g, sfJo g} l;h{gf u/]/ k7fOlbp“nf .

lgbf]{if kf]v/]nh;n] ;w}+ cfkm\gf] cd"No ;do

b]zsf nflu lb+b} cfPsf] 5, ;]jfub}{ cfPsf] 5 To;};“u ;f]Wg'xf];\ .

c~hfg rkfufO{+yfxf ePg t ;DkfbsHo" .

;'/hl;+x, hgsk'/a]OdfgL ug] {nfO { ;hfo

glbnfO{ /fd|f] sfd ug]{nfO{ ;hfolbnfpg' g} cr]nsf] b]zelQm xf] .

P;s] s'“j/b]zk|ltsf] akmfbf/L xf] .

bLk]Gb| b]pjf, 88]nw'/fcfkm\gf] b]zsf] enf] rfxg]

elQmk"0f{ efjgf g} b]zelQm xf] .b]zelQm t db}{g lg r'Ty} b]z ePePklg .

xif{n s'zn/fi6«;]js sd{rf/L tyf

/fhg}lts g]tfn] hgtfsf] /ut Pj+kl;gfdf kmfu' gv]nL pgLx¿sf]

efjgfsf] sb/ ug{ l;Sg' xf] .gjLg sfsL{

b]zsf nflu cfkm\gf] Hofgalnbfg lbg tTk/ Pp6f gful/sg} b]zeQm xf], d h:t} .

?b|k|;fb bfxfn -@)_b]zelQm eGgfn] b]zsf] /Iff

jf k"hf ug]{ hgfp“5 t/ cfhef]lnb]zsf] dfq eQm eP/ k'Ub}g, b]zeQmeGbf wg / w]/} dfof ug]{ dgePsL o'jtL;“u ;'vdo ;+;f/a;fpg kfP p;}sf] eQm eP/p;}sf] k"hf uy]{+ To:tf] kfpg] cfkm\gf]efUo g} 5}g .

hLjg yfkf, kgf}tLb]zk|ltsf] dfof clg >4f .

;'lht÷dgf]hb]zsf nflu hLjg alnbfg lbg]

lgM:jf:y{ efjgf g} b]zelQm xf] .gjLg bfxfn -!$_

a|x\drf/L a:g' b]z elQm xf] .u+uf/fd Gof}kfg]

b]zelQm lgMZjfy{ Tofu /alnbfg xf ] eGg] s'/f la;] {/cfhef]lnsf g]tfx¿n] k};f sdfpg]af6f] xf] eGg] dfg]sf 5g\ .

zzL b]jsf]6f, ;nf{xL

k|Zg M xfd|f Ps 5f]/f / Ps5f]/L 5g\ . xfdL cfkm\gf] bfDkTohLjg;“u k"0f{ ¿kn] ;Gt'i6 5f}+ . caxfdL :yfoL kl/jf/ lgof]hg ug]{ ;f]rdf5f}+, t/ slxn]sfxL“ st}–st}af6Eof;]S6f]dL jf ldgLNofkn] of}grfxgfsd u5{ eGg] ;'lgG5 . o;df sltk|ltzt ;Totf 5 < xfdL rfx“b}gf}+,oxL sf/0fn] xfd|f] ;'dw'/ bfDkTohLjgdf t'iff/fkft xf];\ . s[kof o;sf]:ki6 hjfkm kfpg] cfzfdf 5f}+ .

– cf/=P;=pQ/ M ;'vdo bfDkTo

hLjgofkg ul//xg'ePsf] s'/fn]xfdLnfO{ xlif{t agfPsf] 5 . s'g}klg JolQm p;sf] of}g tyf k|hggcËdf x'g] jf ul/g] s'g} klg s'/fk|ltlgs} ;hu x'G5g\ . To;df klg o:tf]zNolqmofsf] s'/f ubf{ rf;f]–lrGtfdfq xf]Og, Ps lsl;dsf] eon];tfpg' :jfefljs xf] . To;df klgaGWofs/0f u/]/ ;Gtfg hGdfpg] s'/fg} /f]Sg] s'/f ubf{ o;df cln a9Lrf;f] x'g] g} eof] . aGWofs/0f ug{nfu]sf k|foM ;a}nfO{ tkfO{+sf] dgdfePsf h:tf k|Zgn] ;tfp“5 . slt hgfo;}sf] eon] zNolqmof ug{af6} k/ efU5g\ .

To;}u/L s'g} klg ;dfhn]JolQmsf] of}lgstf;“u ;DaGw /fVg]s'g} klg s'/fnfO{ ulx/f];“u x]5{g\ .kl/jf/ lgof]hg cyf{t\ ue{lg/f]wsf]cjwf/0ff ;+;f/df ;'? ePsf] oltsfjif{ lalt;Sbf klg of] ljjfbd"Qmx'g g;Sg'sf] d'Vo sf/0f ;fob o;n]JolQmsf] k|hgg IfdtfnfO{ kl/jt{gug'{ xf] . k|hgg Ifdtf kl/jt{g ug]{s'/f s'g} klg JolQmsf nflu lgs}dxŒjk"0f { s'/f xf ] . JolQmsf]of}lgstf;“u olt w]/} uDeL/ ¿kdf;DalGwt s'/fnfO{ hlt uDeL/tfk"j{s;]jf lbg] lgsfoaf6 x]l/g'kg]{ lyof],;fob To;f] x'g ;ls/x]sf] 5}g . To;}n]z+sf–pkz+sfaLr slt hgfn]aGWofs/0f g} gug]{ lg0f{o ug{ k'u]sf]l:ylt klg 5 .

aGWofs/0fdf s] ul/G5 <tkfO{+sf] d"n k|Zgdf k|j]z ug'{cl3

k'?if aGWofs/0f tyf dlxnf aGWofs/0fs;/L ul/G5 eGg] ljifodf s]xL rrf{ug'{ dgfl;a 7x5{ .

g]kfn / w]/}h;f] s[lifk|wfg;dfhsf JolQmx¿df hgfj/sf]k|hgg IfdtfnfO{ s;/L aGb ug]{eGg] s'/f yfxf 5 . ;fob To;}n]xf]nf, k'?ifsf] aGWofs/0fnfO{ klg v;Lkfg]{ g} xf]nf eGg] dflgG5 . uf]?xf];\ jf v;Ldf c08sf]ifnfO{ kf]if0f

k'¥ofpg] /Qmg;f xf];\ jf cGo :gfo';a} g} gi6 ul/G5 . o;f] ubf{c08sf]ifsf] ljsf; gx'g] jf To;n]sfo{–;Dkfbg ug{ g;Sg] x'G5 .sltko JolQmn] kl/jf/ lgof]hgsfnflu ul/g] k'?if aGWofs/0f eg]sf]v;L kfl/g] eGg] dfg] klg jf:tljs s'/fTo;f] xf]Og .

ue{ /xgsf nflu k'?ifsf] jLo{dfePsf z'qmsL6sf] ldng cfjZos5 . k'?if aGWofs/0f, h'g Ps ;fdfGozNolqmof xf], h;df k'?ifdf ePsfb'j} z'qmjflxgL gnLx¿nfO{ sfl6G5,h;n] c08sf]ifaf6 pTkflbt z'qmsL6jLo{df ldl;P/ lg:sg kfp“b}g .z'qmsL6 gePkl5 ue{ /xg] s'/} ePg .k'?if aGWofs/0f ul/“bf To;sf];dLkdf ePsf :gfo ' tyf/Qmg;fnfO{ s'g} lsl;dsf] rf]6gk'uf];\ eg]/ ljz]if Wofg k'¥ofOPsf]x'G5 . of] zNolqmof ubf{ lnËsf] :gfo'tyf /Qmg;f jf lnËnfO{ s'g} rf]6jf v/faL k'u]sf] x'“b}g . To;n] lnËsf]pQ]hgf, of}g]R5fh:tf s'/fdf s'g}lsl;dsf] gsf/fTds c;/ kb}{g .ue{ /xg] kL/ gePkl5 cem/dfOnf];“u of}g;Dks{ /fVg ;lsG5 .

dlxnf aGWofs/0fdf kf7]3/sf]b'j}lt/ ePsf l8DajflxgL gnLnfO{sf6]/ af“lwG5, h;n] ubf{ k'?ifsf]z'qmsL6 / l8Dasf] ldng x'g kfp“b}g/ ue{ /x“b}g . o;f] ubf{ dlxnfsf]of}gfËnfO{ s'g} c;/ kb}{g . of]lg jfeuf+s'/ jf egf}+ of]lgIf]qsf] cGo cËdfs'g} rf]6 jf c;/ k/]sf] x'“b}g .To;}u/L dlxnfsf] l8Dafzodf klgs'g} c;/ kb}{g / o;n] cGo xfdf]{g;fdfGo lsl;dn] g} lgsfln/x]sf]x'G5 . To;}n] dlxnfn] dhfn]of}g;Dks{ /fVg / of}g;'v k|fKt ug{jf k|bfg ug{ ;S5g\ .

s] ug]{ t <tkfO{+n] kqdf 7]ufgf n]Vg'ePsf]

5}g . oBlk clxn] g]kfnel/ ljleGg

c:ktfn jflhNnf lSnlgsjf k|fylds:jf:Yos]Gb|x¿dfaGWofs/0fsf] ;]jf lgoldt ¿kdfkfOG5 . To;afx]s kl/jf/ :jf:Yodxfzfvfn] b]zsf ljleGg efudfkl/jf/ lgof]hg lzlj/ klg rnfp“5 .>LdtL;“u /fd|f];“u ;Nnfx ug'{xf];\—s;n] aGWofs/0f u/fpg] eg]/lg0f{odf k'Ug'xf];\ . To;kl5 cfkm"nfO{kfos kg]{ :yfgdf u} >Ldfg\–>LdtLdWo] Ps hgfn] aGWofs/0fu/fpg'xf];\ . glhssf] :jf:ys]Gb| jflhNnf :jf:Yo sfof{nodf ;Dks{/fVg'eof] eg] ;]jf s'g :yfgdf slxn]pknAw 5 eGg] s'/f lj:t[t ¿kdfyfxf kfpg ;lsG5 .

cGtdf,aGWofs/0fn] of}ghLjgnfO{

gsf/fTds c;/ kfb}{g . o;n]JolQmsf] of}g]R5f jf of}g;Dks{ /fVg;Sg] jf of}g ;'v k|fKt ug{ ;Sg]IfdtfnfO{ s'g} c;/ ub}{g . o;n] tk|hgg IfdtfnfO{ dfq aGb ul/lbg]xf] . dgel/ hlt g} of}g;DaGwL k|ZgeP klg w]/}h;f] aGWofs/0f u/fpg]JolQmn] lrlsT;s jf :jf:YosdL{;“uo; ljifodf ;f]Wg ;Sb}gg\ /lrlsT;sn] klg s]xL eGb}gg\ .g]kfndf o:tf aGWofs/0f ul/g]lzlj/x¿df ;]jf lng] JolQmsf]rfkn] tyf Joj:yfkgsf ]sdhf]/Lsf sf/0f JolQmut k|Zg;f]Wg] jf To;sf] hjfkm kfpg] cj;/klg x'“b}g . aGWofs/0f ug'{eGbf klxn]lrlsT;s jf k/fdz{bftf;“u :ki6;“uof}g;DaGwL ljifodf ;f]Wg jfcfjZos hfgsf/L lng nhfpg'x ' “ b }g . To; }u/ L lrls T;styf k/fdz{bftfn] aGWofs/0fu/fpg nfu]sf] JolQmnfO{ oL s'/fsfaf/]df pko'Qm hfgsf/L lbg'clgjfo{ x'G5 .

Page 18: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 @)

tn lbOPsf] lrqdf slt ;fdfgx¿ n's]sf 5g\ <

n's]sf ;fdfgx¿ M 6f]kL, Hofs]6, ;'O6/, k+hf, df]hf / unaGbL .

tn lbOPsf] lrqdf sltj6f r/f n's]sf 5g\ <

tn lbOPsf] lrqdf sltj6f km/s 5g\ < kQf nufpm

;fKtflxs /+u e/ k|ltof]lutf – $

lgodx¿ M!= of] k|ltof]lutf ;a}sf nflu v'nf 5 .@= of] zAbhfn ;fKtflxssf] kl5Nnf] c+sdf cfwfl/t 5 .#= k|ltof]uLn] cfkm\gf] gfd / 7]ufgf :ki6 pNn]v u/L k7fpg'kg]{5 .$= k'/:s[t x'g]nfO{ ?= @ ;o ?k}of“ k'/:sf/ lbOg]5 .%= s'g} klg ljjfbdf ;Dkfbssf] lg0f{o clGtd dflgg]5 .

k|ltof]uLsf] gfd M

7]ufgf M

;fKtflxs zAbhfn k|ltof]lutf – $

7f8f]! c;kmn lgb]{zs -@,#,@_

@ alnp8sf ;kmn gfos -#,#_

# g]6f]sf] ;}lgs pkl:ylt -̂ _

$ Ps ca{ klt -$,#_

% cd]l/sfsf] rnlrq pBf]u -$_

^ alnp8sf Ps gfos -$,@_

& cldtfe aRrgsf] rnlrq -@,@_

* alnp8sf ;kmn gfos -$,@_

( xfQLbf}8 ePsf] 7fp“ -#_

t];f]{! So'afsf] sfo{jfxs /fi6«klt -#,@_

@ cd]l/sfsf k"j{ pk/fi6«klt -@,@_

# lqms]6 ljZjsk ljh]tf -$_

$ cfoft'Nnfx v'd]gLsf] b]z -#_

% Kofn]:6fOgsf] /fhg}lts zlQm -#_

^ ;LtfnfO{ ;Gb]z k7fpg] -@_

& ld; jN8{sf] b]z -@_

!) alnp8sL ;kmn lgb]{zs -#,@_

!! alnp8sL ;kmn gflosf -@,#_

! @

# $

% ^

& *

(

!)

!!

Pl;ofsf] ul/aL cfwf 36\g]cfufdL ;g\ @)!% leqdf

Pl;of–k|zfGt If]qdf ul/aLcfwf 36\g] ;Defjgf 5 . ljZjhg;+Vofsf] ^) k|ltzt lx:;fcf]u6]sf] o; If]qdf ;g\ !(()df Ps ca{eGbf a9L hgtfk|ltlbg Ps cd]l/sL 8n/eGbfsd cfDbfgLdf lge{/ /x]sf]dfclxn] of] ;+Vof ^$ s/f]8 !)nfvdf em/]sf] 5 .

Pl;ofnL ljsf; a} +s-P8LaL_ tyf ;+o'Qm /fi6«;+3Loljsf; Ph]G;Låf/f ;+o'Qm ¿kdftof/ kfl/Psf] k|ltj]bgcg';f/ul/aL lgjf/0f ug]{ dfldnfdfrLg ;a}eGbf cufl8 5 .

ul/a 5g\ . rLgsf] t'ngfdflkmlnlkG;, ef/t, a+unfb]z,kfls:tfg cflb d'n's s]xL kl55g\ . o; If]q ;g\ @)!% leqdf;a} gful/ssf] z}lIfs clwsf/tyf ljBfno k7fpg] ljifodfx'g] n}+lus lje]b cGTo ug]{nIodf k'Ug] ;Defjgf b]lvPsf]k|ltj]bgdf pNn]v 5 .

afnd [ To 'b/ 36fpg ] ,kf]if0fo'Qm vfgf / dft[:jf:Yodf;'wf/ ug]{, :jR5 lkpg] kfgLtyf ;/;kmfOsf nflu cfjZosk"jf{wf/ pknAw u/fpg] ljifodfeg] Pl;of–k|zfGt If]q k5fl8k/]sf] 5 . s'kf]if0f Pj+ /f]usfsf/0f sd tf}n ePsf ljZjafnhg;+Vofsf ] sl/a ^%k|ltzt oxL If]qdf 5g\ . Pl;of–k|zfGtdf gof“ hGdg] k|To]s Psxhf/ lzz'dWo] ̂ ) hgfsf] d[To'x'g] u/]sf]] 5 . To;}u/L k|To]s! nfv ;'Ts]/L cfdfdWo] #;osf] k|;j kL8fsf sf/0f d[To'x'g] u/]sf] 5 . k|ltj]bgcg';f/o; If]qsf %^ s/f]8 u|fdL0fhgtf kof{Kt kfgLsf] kx“'reGbfaflx/ 5g\ .

rLgdf ;g\ !(() df k|To]s tLghgf gful/sdWo] Ps hgful/aLsf] /]vfd'lg /x]sf]df clxn]k|To]s !) dWo] Ps hgf dfq

km/sx¿ M 6f]kL, h'Qf, cf}+nf, unaGbL, h'+uf, dfG5], kfOG6, n'uf tyf cfuf]

cf]dsf/ l;+x@)^) k'; @)

ljzfn eut@)%( k'; @$

;l/tf s'“j/@)%( k'; @#

z]v/ jdf{@)^! k'; @)

tl:a/ / ljj/0f b'O{ ;ftfcufl8 cfOk'Ug'kg]{5.s

' ks

' ks

' ks

' ks

' k gggg g gfd M==================================================

hGd ldlt M==================================================:s'n M========================================7]ufgf M ========================================

tl:a/

clgjfo{

hGdlbgsf] z'esfdgf

Oxjf k'g@)^# k'; @)

:d[lt sflnsf]6]@)%* k'; @%

hGdlbgsf] z'esfdgf

tl:a/ / ljj/0f b'O{ ;ftfcufl8 cfOk'Ug'kg]{5.

tl:a/

clgjfo{

hGdlbgsf] z'esfdgf

lgt]z kf]v/]n@)%* k'; @^

h]/f8 e08f/L@)^# k'; @^

Clts l3ld/]@)%* k'; @#

l;Dkn ;'gf/@)^! k'; @@

cGtl/Ifdfd';f

cGtl/If j}1flgsx¿n]d?e"lddf kfOg] hla{nk|hfltsf d';fnfO{ cGtl/Ifdfk7fPsf 5g\ . d+unu|xdfdfgj cleofgsf] tof/Lsf¿kdf !) j6f hla{n hftsfd';fnfO{ sfhfv:tfgl:ytafOsf]g'/ cGtl/If s]Gb|af6cGtl/Ifdf k7fOPsf] xf] .

rGb|df hfg] tof/Ldf rLgrLgn] ;g\ @)@) kl5 rGb|dfdf dflg; k7fpg] ePsf] 5 .

rGb|dfdf dflg; k7fpg'k"j{ k/LIf0fsf ¿kdf /f]af]6 k7fOg]5 ./f]af]6sf] k/LIf0f ;kmn e};s]kl5 dflg;nfO{ 5f]6f] cjlwsf nflurGb|dfdf e|d0f u/fP/ k[YjLdf kmsf{Og]5 . ut jif{ klg rLgn]cGtl/Ifdf dflg; k7fO;s]sf] 5 .

;ld/ u'?ª@)%* k'; @#

l/jf:dL zfSo@)%( k'; @%aGb lk+h8fdf d';fsf

nflu cfjZos vfBfGg abfd,sfh' cflb ;fdu|L;d]t/flvPsf] 5 . tL d';f !@lbg;Dd cGtl/Ifdf /xg]5g\ .bL3{sfnLg cGtl/If ofqfsfqmddf x'g] zf/Ll/s /dgf]j}1flgs lqmof tyfj}1flgs k|efjsf] cWoog ug{hla{n d';fsf] pQm 6f]nLnfO{cGtl/Ifdf k7fOPsf] xf] . of]cleofg d+unu|xdf dflg;k7fpg] tof/Lsf ¿kdf;~rfng ul/Psf] xf] .

of] cleofgsf qmddflbg jf /ftsf] s[lqd l:ylttof/ ul/g]5, tfkqmdnfO{;d]t lgolGqt ug]{ k|ljlwsf]k/LIf0f klg x'g]5 .

;fOa|t cfrfo{@)%& k'; @!

dgLif a:g]t@)%% k'; @@

Page 19: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 @!rnlrq

nfgf 6g{gsL 5f]/L r]/L qm]gn] cfkm\gLcfdfsf k"j{k|]dLnfO{ ;'lt/x]sf] cj:yfdf5'/L 3f]k]/ dfl/lbPkl5 pgL 7"nf]ljjfbdf kml;g\ . To:t} cf]:sf/k'/:sf/ lht]sL OlGu|8 au{Dofgsf]a]bfu rl/q Pshgf ljjflxtO6flnog rnlrq lgb]{zs /f]a6f]{/f];]lngL;“u cj}w of}g;DaGw :yfkgfu/L ue{jtL ePkl5 Wj:t x'g k'Uof] .

OlGu|8 au{Dofgn] clegou/]sf] rnlrqnfO{bz{sn] jlxisf/u/] . l;g]6df

xlnp8 a“Rg ;s]g :SofG8nx¿af6;d]t pgsf] cg}lts ;DaGwsf sf/0fpgsf] rnlrq jlxisf/ ug'{kg]{cfjfh p7\of] . To:t} csf{ rlr{txf:ocleg]tf %& jifL{o p8L Pn]g cfkm\g}k"j{k|]ldsf ldof kmf/f]sL @! jifL{of wd{k'qL;'g oL k|]leg;“usf] k|]d / cj}w of}g;DaGwsfsf/0f rrf{df cfP . cGttM pgn] ;'goL k|]leg;“u g} ljjfx u/]sf 5g\ .

csf{ rlr{t cleg]tf kLaLxd{gdfly afnaflnsfx¿nfO{ k|of]uu/L cZnLn rnlrq agfPsf] cf/f]knfu]sf] 5 . pgn] of] s's[Todf cfkm\gf];+nUgtf g/x]sf] atfP klg hgtfn]pgnfO{ 3[0ff ug{ yfn]sf 5g\ . xd{gn]o;cl3 klg s}of}+ o:tf ck/fw u/]sf]cf/f]k nfu]sf] 5 . ptf cleg]qL plgof

/fO8/n] a]Un} vfnsf] ck/fwdf ;hfokfOg\ . pgn] nfu"cf}ifw b'?kof]u u/]sf]/ ax'd"No ;fdfg lxgfldgf u/]sf]ck/fwdf !) xhf/ 8n/;lxt $ ;o*) lbg;Dd ;dfh ;]jf ug'{kg]{ ;hfokfOg\ . To:t} x'km u|fG6 cfkm\g} ;xsdL{gflosf l8efOg a|fpg;“u ;g;]6 An'ef8{rnlrqdf clego ubf{ub}{ cZnLn sfo{ug{ yfn]kl5 b'j}hgf ;dfltP / ! xhf/! ;o *) 8n/ hl/jfgf lt/]kl5 k|x/Ln]b'j}hgfnfO{ d'Qm u¥of] . csL{ rlr{t gflosfk]l/; lxN6g Pp6f gSsnL cZnLnrnlrqsf sf/0f lagfl;lQdf abgfdeOg\ . a|f6 kfs/ gfds Pshgfdflg;n] !^ jifL{of b'O{ lszf]/L;“uof}g;Dks{ u/]sf] lel8of]df s[lqd¿kdf k]l/; lxN6gsf] lel8of] b[Zohf]8]kl5 pgL Hofb} 7"nf] ljjfb /c;d~h;df kml;g\ . kl5 k|x/Ln]5fkf df/]/ cZnLn lel8of] rnlrqsf]d"n skL ;dft]kl5 lxN6gnfO{ gSsnL¿kdf k|of]u ul/Psf] k|dfl0ft eof] .csf{lt/ k]l/; lxN6g rfnscg'dltkqlagf g} uf8L rnfPsf]dfhl/jfgf ltg{ afWo eOg\ .

k[i7 ( af6 hf/L

jg ld:8 snxlnp8df cfh rnlrq …jg ld:8 snÚ

;fj{hlgs x'“b}5 . df]afOn ;]n kmf]gn] NofPsf]cft+sdf cfwfl/t of] rnlrqnfO{ Pl/s Eofn]6n]lgb]{zg u/]sf 5g\ . ;:k]G; z}nLdf lgdf{0f ePsf]of] rnlrqdf kfq a]y /]dG8 cfkm\gf b'O{ ;fyLsf]/x:odo xTofsf] ;fIfL ag]sf sf/0f l8:6a{ x'gk'lU5g\ . dfl/g'cl3 b'j}sf] kmf]gdf /]s8{ ePsf]kL8fbfoL cfjfhn] pgnfO{ cem lrlGtt agfPsf]x'G5 . To;dfly sfg'gL c8\rgx¿nfO{ …km];Ú ug'{kg]{ ;d:of klgylkPsf] x'G5 . xTofcl3 ;]nkmf]gdf cfpg] ld; snn] rnlrqnfO{;:k]G; agfpg yk d4t u5{ . >[ª\vnfa4 9ª\un] cfpg] kmf]gn] rnlrqsf;a} kfqnfO{ t;f{O/x]sf] x'G5 . P6nfG6fdf 5fof“sg ePsf] of] rnlrqdfP8jf8{ aG;{, ;flgg ;f];fdf]g, Pgf Snfpl8of, /] jfOh tyf ch'/f:sfO{n] clego u/]sf 5g\ .

zf]ljhdx ]z e§ Aofg/sf ]

rnlrq …zf]lahÚ ut ;ftf;fj{hlgs eof] . sd k|rf/ul/Psf] of] rnlrqn] Jofkf/klg ;':t ultd} ul//x]sf]5 . s]xL ;docl3 k|bz{gul/Psf] rnlrq ;f“jl/ofaS; clkm;df hDgg;s]sf ] b ]v ]/ k |rf/

gul/Psf] rnlrq …zf]ljhÚ kLt kqsfl/tful//x]sf / rnlrq snfsf/x¿aLrsf] cfk;L ;DaGw Pj+

To;n] NofPsf] b'ikl/0ffddf cfwfl/t 5 . rlr{t ;]lna|]6Lx¿sf] b}lgshLjgz}nLnfO{ kf7s;dIf Nofpg ;lqmo kfkf/fhL kqsf/x¿sf] of]hgfnfO{rnlrq ;f]ljhdf /f]df~rs z}nLdf k|:t't ul/Psf] 5 . rnlrqdfrlr{t gfossf] e"ldsfdf b]lvPsf t'iff/ hnf]6f cfsif{s zf/Ll/sagfj6sL tf/f -d[0fflngL zdf{_ gfd u/]sL Ps j]Zofsf] kl5 nfu]sfx'G5g\ . Ps lbg t'iff/ / d[0fflngL sf/df u}/x]sf a]nf kfk/fhLkqsf/n] k5\ofp“5g\ . kqsf/;“u aRg] qmddf pgLx¿ uDeL/ b'3{6gfdfk5{g\ . d[0fflngL sf]dfdf hflG5g\ . To;kl5 ldl8ofdf gfos t'iff/j]Zofsf] ;fydf e]l6Psf] va/ km}nG5 . /fh' vfgn] lgb]{zg u/]sf] of] rnlrqd's]z e§n] lgdf{0f u/]sf x'g\ . nlnt kl08tsf] ;+uLt ;'Gg kfOg] of] rnlrqsf]Ps uLtdf g]kfnL ufos ;'ud kf]v/]nn]] ;+uLt ;+of]hg u/]sf 5g\ .

;Defljt z}nL @))* sf]df};d Pj+ dfucg';f/ x/]s

jif{ km];g z}nLdf s]xL g s]xLkl/jt{g Pj+ kl/dfh{g b]vf k5{ .kl/jt{g g} km];gsf] Ps dfq lgodePsfn] To:tf ] kl/jt{g o;k6ssf] km];gz}nLdf klg cg'ejug{ ;lsg] s'/f km];gljb\x¿atfp“5g\ . ;g\ @))* df l8hfOg/j ]o/tkm { 6 « ] l8;gn n 'stkm {o;k6s la8\;, dLgfsf/L, ld//js{, s'Gbg /]zd Pj+ h/Lsf]s9fOsf] k|rng a9\g] cg'dfg ul/G5 . df ]t L , :6 f ]g , basftyf l;tf/f js{sf] cfsif{0f klgplQs} /xg ;S5 .

lk|G6]8 ;f8Lsf] :yfgdf s9fOul/Psf Pj+ ljleGg js{ ul/Psf;f8Lsf] k|rng a9\g ;S5 .l;Sj]G; Pj+ :j/f]:sL js{sf] cfsif{0fk'gM a9\g] b]lvG5 . ;f8L xf];\ jf;naf/, ;'g jf n]x]+uf— ltgdf d]6uf]N8, l;Sj]G;sf ;fydf y|]8 js{sf]k|rng klg plQs} /xg]5 . lzNsl;kmg, hh]{6, qm]k, ;f6g, s6g

k|of]u x'g] / sG6«f:6skmsf] km];g/xg] ;Defjgf b]lvG5 .

o;k6ssf] km];g z}nLdfl;nx'6; / 8«]lkª z}nLn] k|fyldstfkfpg]5 . Hofld6«Lsn l8hfOgsf]cfsif{0f /xg'sf ;fy} j]:6g{ n'sdf;qf } + Pj + c7fx | f } + ztfAbLs f ]o'/f ] lkog km ];gz}nLsf] k|efj/xg] b]lvG5 . w]/} ef]No'do'Qm,n'h z}nLsf Sofh'on ;6{ km'n/j]n l:nK; :s6{sf] cfsif{0f /xg]cg'dfg u5{g\ km];gljb\x¿ .

@))* df lhG;sf ;fydfn]b/ Hofs]6, lkml6ª :s6{sf ;fydf:6«]kn]; Anfph, e]Ne]6 Pj+ l;NssfxN6/ 8«];x¿, s6g Pj+ l;Nssf6\o'lgs km]G;L n]G;sf ;fydf :6«]kL6k, lrsgsf/L k|of ]u ePsflk|mno'Qm g]6 km]lhssf] Doflrª:s6{, ;6{ 8«];sf ;fydf n]luª,h'6 ;t{ Pj+ l/ag, qm ]l;of Pj+l a8 \ ;o ' Q m s f ] / 8 f ] o 6jk ,r ' l8bf/sf ;fydf 6 \o ' lgs,r'l8bf/ k]G6sf ;fydf :6« ]kn];6k, :s6{sf ;fydf g]6]8 rf]nLcflbsf] ldS; PG8 Dofr km\o'h'gz}nLsf] axf/ /xg ;S5 .

cflb km\ofla|ssf] k|rng klg a9\g;S5 . k/Dk/fut kl/wfgdf df]l6km,d'un, cjw z}nLsf gd'gfx¿ b]VgkfOg]5 . o;sf ;fy} 6«fOanODa|f]O8/L, lrsgsf/L, qmf]l;of js{,Kofr js{, l8lh6n lk|G6, n]; Pj+ld// js{sf] k|of]u klg plQs} a9\g]cg'dfg km];gljb\x¿ nufp“5g\ .

lat]sf] jif{df em}+ ;g\ @))*sf] km];gz}nLdf klg s'tL{, 6«fph/,k]lG;n :s6{ Pj+ ;6{ b'k§fsf] axf/sfod /xg]5 . 8Lk g]so'Qm nfdf]l :n6o 'Qm :nLen ]; 6 « ] G8sf ]k|efj a9\g]5 . k]:6n z]8; Pj+ODa|f ]O8/LM k|of]u ePsf OG8f]j ]:6g { :6fOnsf ] dfu a9 \g;S5 . uf9f /+u, ;Q/Lsf] bzssf]/]6«f ] 6rsf] k|of]u klg plQs}kfOPnf . n]b/ Pj+ 8]lgdsf :s6{sf]cfsif{0f klg a9\g]5 eg] ldgL Pj+ld8 n]G; :s6{sf] k|rng klga9 \g ]5 . 6 « fph/sf ;fydfnufOg] ;6{sf] sn/sf] rf}8fO7"nf] x'g], s:6dfOH8 a6gsf]

:6];g ckm lb g];g cyf{t\ /]l8of] /fi6«sf]sfua]gLw]/} ;do dn]l;ofdf sfd u/L

ufp“ kmls{Psf s[i0fn] cfkm\gf afn;vf/d]znfO{ e]6\5g\ . /d]z / s[i0fn] l5d]sL u f p “e|d0fdf hfg] lgwf] u5{g\ . pgLx¿ ufp“af6 lg:sG5g\, t/ Tof] ofqfpgLx¿sf nflu ;xh x'“b}g . /x:o, /f]dfG; / /f]df~rn] el/k"0f{ rnlrq…sfua]gLÚ cfufdL k'; @& ut]b]lv /fhwfgLsf s]xL rnlrq ejgaf6 ;fj{hlgsx'“b}5 . Do'lhs lel8of] tyf lj1fkg lgdf{0fdf ;lqmo 6]lnlehgsdL{ e"if0fbfxfnn] lgb]{zg u/]sf] of] rnlrq k|bz{gcufj} rrf{df 5 . Sj]:6 OG6/6]Gd]G6n]lgdf{0f u/]sf] of] rnlrqdf kk ufos lgdf ?Dafn] d'Vo e"ldsflgjf{x u/]sf 5g\ . ;f}uft dNn, lbof df:s], xlgkm df]xDdb, k"hfu'?ª, cfzf du/ftL, cg'k a/fn, k'is/ u'?ª, ;fljqL zdf{ cflbsnfsf/sf] d'Vo e"ldsf /x]sf] of] rnlrqdf gflosf df:s]sf] r'Dagb[Zon] klg rrf{ kfO/x]sf] 5 . ax'k|ltlIft of] rnlrq s:tf]ag]sf] 5 eGg] pT;'stf w]/}df 5 .

lqm;d;sf ] cj;/ kf/L5AaL; l8;]Da/sf lbg xªsªdfPs} lbg b'O{j6f sfo{qmd ;DkGgeP . klxnf] sfo{qmdsf] k|d'vcfsif{0f lyP— bfhL{lnªsf] rlr{t/s ;f+uLlts ;d"x …dGqÚ, !(&$P=8L=sf Pl8 «og k |wfg tyfbfhL{lnªsf ufos sdf{ z]kf{ . csf]{sfo {qmdsf ] cfsif { 0 f rlr {txf:oJoª\Uo snfsf/ dgf]h uh'/]n,v]d/fh u'?ª / :yfgLo …zf:qAof08Ú . ufos v]d/fh u'?ªsf]sfo{qmd ;+of ]hg tyf …jS;{o'lgogÚ xªsªsf] cfof]hgfdfr'gjfg 6fpg xndf ;DkGgsfo{qmddf rf}yf] k6s xªsªcfOk'u]sf dgf]h uh'/]nn] dfwjg]kfnsf] Sofl/s]r/ tyf /fhf1fg]Gb|;“usf] ;+jfb k|:t't u/Lk6s–k6s x“;fO{ k|foMh;f] sfddf

!(&$ P=8L=sf Pl8«og k|wfg tyfufos sdf{ z]kf{sf] k|:t'lt /x]sf]pQm sfo{qmddf bfhL{lnªjf;Lg]kfnLx¿sf] pNn]Vo ;xeflutflyof] . dGqn] xªsªdf klg ;f]xL

Jo:t /xg] xªsªsf bz{sx¿sf]ysfg d]6] .

sfo{qmd k|:tf]tfn] uh'/]nnfO{:6]hdf af]nfpg] qmddf bz{sx¿sf]:6]hlt/ Wofgfsif{0f e}/x]sf] a]nfpgL eg] bz{sbL3f{sf] kl5Nnf]kª\lQmaf6 dfwj g]kfnsf] z}nLdflx“8\b} :6]hdf cfPsf lyP . k|r08/ /fhfsf] Sofl/s]r/ x]g{ kfpg]cfzfn] sfo{qmd xndf k'u]sfsltko bz{s eg] uh'/]nn] o;kflnoL Sofl/s]r/x¿ gug]{ pb\3f]ifu/]kl5 lvGg ePsf lyP . xªsªdf/x]sf :yfgLo snfsf/x¿sf];xeflutfdf u7g ul/Psf] …zf:qAofG8Ú n] klg cfºgf uLt–;+uLtk|:t't u¥of] . sfo{qmddf g]kfnaf6}cfPsf o'jf ufos 8Da/ g]kfnLn]cfÏgf] rlr{t uLt …cfh cfsfzdfPp6f tf/f b]lvgÚ nufot rf/j6fuLt k|:t't u/] .

;f ]x L lbg …s~rgh3 + fP;f]l;o;gÚ xªsªsf] cfof]hgfdfSjfO lrª lyP6/df …s~rgh+3fgfO6Ú ;DkGg eof] . bfhL{lnªsf]rlr{t /s ;d"x …dGqÚ nufot

xªsªdf x“;fPdgf]hn], grfP dGqn]

rlr{t uLtnufot …jL/ uf]vf{nLÚ,…lxdfnL g]kfnLÚ u/L Ps bh{g uLtk|:t't u/]sf lyP . ;f]xL ;d"xdf;fd]n e}cfPsf !(&$ P=8L=sfPl8«og k|wfgn] cfºgf] rlr{t uLt…;Daf]wg ltdLnfO{Ú nufot !(&$P=8L= sf s]xL uLt k|:t't u/] .hL= 6 ] lnlehgåf/f cfof ] lht;f+uLlts sfo{qmd ;f/]ufdfkfsf]snsQf cl8;gdf ;]s]G8 /g/ckePsf sdf{ z]kf{sf] k|:t'lt klgcfsif{s /x\of] . Pp6f g]kfnL /a“fsL lxGbL rnlr{qsf uLt ufPsfsdf{sf] :6]h k|:t'ltsf] bz{sx¿n]v'n]/ k|z+;f u/] .

–lgd{n >]i7, xªsª

clw/fHoJofkL k|;f/0f lj:tf/u/]sf] sflGtk'/ PkmPdn] …:6];g ckmlb g];g, cyf{t\ /]l8of] /fi6«sf]Ú nfO{cfkm\gf] d'Vo …lhª\unÚ agfPsf] 5 .cfh gof“ afg]Zj/l:yt jL/]Gb|cGt/f{li6«o ;Dd]ngdf Ps sfo{qmdub}{ cf}krfl/s ¿kdf sflGtk'/ PkmPdd'n'se/sf >f]tf;dIf lgoldt ¿kdfsfo{qmd k|;f/0f ug]{ /fli6«o /]l8of]sf¿kdf k|:t't x'g]5 . sflGtk'/ PkmPdtyf sflGtk'/ 6]lnlehgaf6 k|ToIfk|;f/0f ul/g] pQm sfo{qmddf x/]sjif{ cfof]hgf ul/g] jflif{sf]T;jsf]sfo{qmd klg ;'Gg tyf b]Vg ;lsG5 .…o; k6ssf] jflif{sf]T;j lgwf{l/t;doeGbf s]xL l9nf] x'g uof],ÚPkmPdsf :6];g Dofg]h/ k|eftl/dfnn] ;fKtflxs;“u eg]– …/]l8of]sf]/fi6«JofkL kx'“r;“u} xfdLn] o; k6ssf]sfo{qmdnfO{ cGo jif{sf] t'ngfdf ykuDeL/ / cfsif{s agfpg'kg]{ dx;';u¥of}+ .Ú !@ jif{cl3 /]l8of] g]kfn;“u! ;o d]ufxh{sf] s]xL ;do vl/bu/]/ :yfkgf ePsf] sflGtk'/PkmPdn] gf} jif{cl3 cfkm\g} lk|mSj]G;L(^ bzdnj ! d]ufxh{af6 lgoldt

k|;f/0f cf/De u/]sf] lyof] . sflGtk'/PkmPdsf] jflif{sf]T;j sfo{qmddfljleGg ljwfdf cAan 7xl/Psf;|i6fx¿nfO{ ;Ddfg ul/g]5 .

of] jif{b]lv xfdLn] e/tk'/,jL/uGh, kf]v/f, g]kfnuGh, wgu8Ltyf e}/xjfdf l/n]–:6];g :yfkgfu/]/ clw/fHoe/ sflGtk'/ PkmPdnfO{;'Gg ;lsg] agfPsf 5f}+, eGb} :6];gDofg]h/ l/dfn eG5g\– …ca sflGtk'/PkmPd d'n'ssf ;a} g]kfnLsf] ePsf] 5 .Ú

sflGtk'/ PkmPdn] cfkm"n]pTkfbg tyf k|;f/0f ug]{ ;a} sfo{qmdnf]slk|o /x]sf] atfPsf] 5 . /fi6«s}d'Vo /]l8of] :6];gsf ¿kdf kl/lrte};s]sf] of] PkmPdn] ;]jflj:tf/ u/]sfsf/0f gof“ :yfgsf ;|f]tfn] klg v';LJoQm u/]sf] l/dfnsf] egfO lyof] .;dfrf/sf] If]qdf sflGtk'/ PkmPdsf]sflGtk'/ 8fo/Lb]lv cGo y'k|} sfo{qmd>f]tfaLr nf]slk|o 5g\ . sflGtk'/PkmPdn ] o; } ji f { b ] lv ;a }l/n]:6];gsf] gfddf klg 8fo/Lk|;f/0f ug]{ of]hgf agfPsf] 5 .

cfhsf] jflif{sf]T;j sfo{qmdsf]k|f/Dedf sflGtk'/ PkmPdsf ;a}

;xsdL{ Ps;fy d~rdf b]vf kg]{5g\ .cs]{i6«fsf ;fydf sfo{qmd k|f/DeePsf] hgfp lbg pTs[i6 sf]l/of]u|fkmLk|:t't ul/g]5 . sfo{qmdsf] …OG6«f]Úkl5 ;dfrf/ ;d"xsf kjg tyfdx]zn] sfo{qmdnfO{ ;~rfng ug]{5g\ .gfOlG6g ;]e]G6L kmf]/ P8Ln] cfkm\gf]uLt k|:t't ul/;s]kl5 :6];g Dofg]h/tyf cf/h] k|eft l/dfn b]vf kg]{5g\ .To;kl5 sflGtk'/ ;d"xsf cWoIfx]d/fh 1jfnLn] sflGtk'/ PkmPdsf];]jf lj:tf/sf ;DaGwdf cfkm\gf]egfO /fVg]5g\ .

jflif{sf]T;j sfo{qmddf pTs[i6tLg lj1fkg Ph]G;L, pTs[i6 b;uLtsf/, pTs[i6 b; Do'lhs 8fO/]S6/,

pTs[i6 b; cfw'lgs ufos–uflosf,pTs[i6 b; nf]suLt, pTs[i6 b; kkufos–uflosf tyf pTs[i6 b;AofG8sf] gfd ;fj{hlgs u/]/;jf]{Ts[i6 x'g]x¿nfO{ ;Ddfg ul/g]5 .sfo{qmddf uLt;+uLtsf] If]qdfnfdf ] ;dob ] lv ;lqmo Ps;h{snfO{ nfOkm6fOd clred]G6Pjf8{ k|bfg ul/g]5 .

sfo{qmddf snfsf/x¿ s'GtLdf]Qmfg, lgdf ?Daf, glngf lrqsf/,k|fZgf zfSo, h'gf k|;fO{+, /fwL If]qL,cfuGt's v/]n, /]Zdf ;'g'jf/, /hgLsfo:y, x]dGt zdf{, /fh' kl/of/,dGq AofG8, cf:yf Aof08sf g/]g,lbJo ;'Aaf tyf ldª\df z]kf{n] ckm\gfnf]slk|o uLt k|:t't ug]{5g\ .sfo{qmddf sflGtk'/ PkmPd lgoldt;'g]/ k'/:sf/ xfl;n u/]sf !* hgf>f]tfnfO{ klg ;Ddfg ul/g]5 .cf/h]x¿ cflzif, k|;g, ;'ldt, lzIff,s[tf~hnL, dfgeL, gd|tf, ;ljgf,;+j[l4, /hgL, cgfldsf, x]d, k|ltdf,clDasf, k|1fg, k|Hjn, e"ldsf, ;dL/tyf /]df]gn] jflif{sf]T;j sfo{qmdnfO{;~rfng ug]{5g\ .

Page 20: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 @@

sf/sf] k|tLIffdf s}of}+ /ft lgbfpg ;lsg“gfd xl/ v8\sfaf]nfpg] gfd efGhf:jb]zL Sna M dgfª–d:of{ªbL Sna, Go'/f]8 l6d, dx]Gb| k'ln; Snaljb]zL Sna M ef/tsf] df]xg aufg, dlxGb| PG8 dlxGb|f, df]xDd8g

:kf]l6{ª a+unfb]zsf df]xDd8g, a|b;{ o'lgog, lrQuf]ª cjfgLpkflw M @ j6f ;lxb :df/s lnu, #) j6feGbf w]/} gscfp6 pkflwcGt/fli6«o v]n M $(cGt/f{li6«o uf]n M !@alnof] kIf M s'n lkmlgl;ª, l:k8 / l8«lAnª l:sn;'vb If0f M sf/ k'/:sf/b'vb If0f M cf7f}+ ;fkmsf] kmfOgndf a]xf]/]sf] xf/dg kg]{ v]nf8L M j;Gt yfkf, h'dg' /fO{, lyP/L x]g/Ldg kg]{ l6d M dx]Gb| k'ln; Sna, Dofgr]:6/ o'gfO6]8, Oª\NofG8dg kg]{ k|lzIfs Mlj/f6s[i0f >]i7, hf];] dfpl/Gxf]

/fh' l3l;ªsf7df8f}+– ;kmntf xfl;n

ug{ nfdf] ;do;Dd lg/Gt/ d]xgtug'{k5{ . g]kfnsf ;kmn km'6anv]nf8L xl/ v8\sfsf] xsdf klg of]tYo nfu" ePsf] 5 . !^ jifL{o v]nf8LhLjgdf pgn] gfd / bfd b'j}sdfPsf 5g\ . dx]Gb| k'ln; SnanfO{ut jif{sf] lnu RoflDkog agfpgxl/sf] e"ldsf dxŒjk"0f{ lyof] .

lnudf pTs[i6 k|bz{g tyfSna / b ]zsf lglDt u/ ]sf ]of]ubfgsf] sb/ ub}{ xl/nfO{ lnusf];dfkgdf clvn g]kfn km'6an ;+3-PGkmf_n] sl/a @^ nfv ?k}of“ d"Nokg]{ 6f]of]6f ofl/; sf/ k'/:sf/lbg] 3f]if0ff u/]sf] lyof] . cf7dlxgf nfdf] k|tLIffkl5 pgn] sf/xft kf/] . sf/ xft gkbf{sf]cf7dlxg] cjlwdf dgdf cg]ssf}t"xntf pTkGg x'g' :jfefljsxf] . xl/ eG5g\– …olt 7"nf] k'/:sf/

kfpg] x'“bf sf/sf] k|tLIffdf s}of}+/ft lgbfpg} ;lsg“ . sf/ slxn]r9"“–r9"“ e}/x\of] .Ú Tof] cjlwdfpgn] cfkm\gf] ljutnfO{ ;lDemPsf]atfP . …;kmn km'6an v]nf8L aGg;xof]u ug]{ k|lzIfs, kl/jf/,;xof ]uLx¿, ;fyLx¿ tyfkm'6ank|]dLx¿ emNemnL cf“vfdfcfO/x],Ú –xl/n] atfP .

b'O{ jif{cl3 sf/ k'/:sf/kfPsf pk]Gb|dfg l;+xn] sf/ xftkfg{ tLg dlxgf dfq} s'/]sf lyP .xl/n] eg] * dlxgf k |tLIffug' {k¥of ] . sf/ xft kfg' {cl3

df ]6/;fOsndf x 'O “ lsg ] xl/lxhf]cfh gLnf] /ªsf] cf/fdbfoLsf/df slxn] kTgL /Lgf / 5f]/fx]g/L;“u e]l6G5g\ eg] slxn];fyLx¿;“u b]lvG5g\ . xl/ eG5g\–…dh:tf] ;fdfGo kl/jf/sf] l76f]n]sf/ k '/:sf/ kfpg' hLjgs};jf{lws v';Lsf] If0f xf] .Ú

cGt/f{li6«o k|ltof]lutfdf;jf{lws !@ uf]n ug]{ g]kfnLv]nf8Lsf] sLlt{dfg xl/s} gfddf5 . tLgkN6 g]kfnL l6dsf] g]t[Tju/]sf xl/n] cgf}krfl/s ¿kdfcGt/f { li6 «o km '6anaf6 labf

lnO;s]sf 5g\ . a+unfb]zdf ;g\@))^ df ;DkGg ;fkmRoflDkogl;kdf pgL b]zsf lglDtclGtdkN6 d}bfg cf]ln{Psf lyP .8]Ao" Dofrd} pgn] kfls:tfglj?4uf]n ub}{ ;g\ !((% df >Ln+sfdf;DkGg ;fs{ la|:6f]n uf]N8skdfg]kfnnfO{ ;]dLkmfOgn;Dd 8f]¥ofPsflyP . xfn h]leo/ OG6/g]zgnsn]hsf km'6an k|lzIfs xl/ 3/]n'km'6andf eg] cem} Ps–8]9 jif{;lqmo /xg] atfp“5g\ .

g]kfnL km'6andf pgL o:tfv]nf8L x'g\ h;n] s'g} klg 3/]n'k|ltof]lutf lhTg af“sL 5}g / tL;a} k|ltof]lutfdf uf]n klg u/]sf5g\ . pgn] @ j6f ;lxb :df/slnu pkflw / sl/a #) eGbf w]/}gscfp6 k|ltof]lutf lhlt;s]sf5g\ . emfkfsf] rGb|u9Ldf x'ls{Psfxl/ eG5g\– …hd{g k|lzIfs xf]Nu/cf]e/Dofgn] !^ jifL{o x'“bf hd{gLsf]k|m\of+skm6{df 8]9dlxg] k|lzIf0fdfgk7fPsf] eP ;fob d of] xl/aGg ;lSbgy]+ . l5d]sL bfO u0f]z/fhe08f/Lsf] k|]/0ff klg d slxNo}la;{g ;lSbg“ .Ú

;kmn v]nf8Lkl5 ;kmn klt/ lktf aGg] w'gdf /x]sf xl/pk]Gb|dfg / b]jgf/fo0f rf}w/L;“u};jf {lws wg sdfpg] g]kfnLkm'6an v]nf8L x'g\ . ef/t /a+unfb]zdf Jofj;flos km'6anv]Nbf pgn] dfl;s &% xhf/ef/tLo ?k}of“b]lv @ xhf/ cd]l/sL8n/;Dd kfl/>lds lnPsf lyP .

…nf]eL gePsfn] sdfPsf] k};f arfpg;lsg“,Ú– pgn] xf“:b} eg] . pgn]klxnf]kN6 km'6an v]n]sf] kfl/>lds@)$&–)$* ;fndf ef/tsf]

l;nLu'9Ldf v]Nbf ef=?=& ?k}of“ xftkf/]sf lyP“ . xl/ eG5g\– …Tof] a]nfgfd / b]zsf lglDt v]Ng kfPk'UYof] .Ú

clgn af]u6Lg]kfnL km'6ansf] ljjfb cGTo

x'g] s'g} ;+s]t gb]lv+bf k';sf] clGtd;ftfdf k|f/De x'g'kg]{ P l8lehglnu cGof}ndf k/]sf] 5 . /fli6«ov]ns'b kl/ifb\ Pj+ clvn g]kfnkm'6an ;+3 PGkmfaLrsf] 6s/fj tyfljleGg Snasf] c8fgsf sf/0f o;k6ssf] lnu gx'g] s'/f nueu kSsfePsf ] 5 . PGkmfsf ] jflif {sSofn]G8/cg';f/ k'; @& ut]b]lv Pl8lehg lnu x'g'kg]{ xf] t/ ljjfbsfsf/0f aL l8lehg lnu;d]t ug{g;s]sf] PGkmfn] tf]lsPsf] ldltdfP l8lehg lnu ug]{ cj:yf g/x]sf]PGkmfs} Ps kbflwsf/Ln] atfP .

kl/ifb\åf/f ul7t 5fglag;ldltsf] k|ltj]bg a'em\b} lzIff tyfv]ns'bdGqL k|bLk g]kfnn] r}qleqlgjf{rg ug{ lgb] {zg lbPkl5tTsfn lgjf{rg ug'{kg]{ afWotfaf6PGkmfn] d'lQm kfPsf] 5, t/ /fli6«okm'6ansf] d]?b08 dflgPsf] lnu;~rfng ug{ g;lsg] cj:yfdfPGkmf km;]sf] 5 . cem kl/ifb\sf

;b:o;lrj hLjg/fd >]i7n] k';d;fGtleq lgjf{rg gu/] PGkmfdflyx:tIf]k ug]{ cleJolQm lbPkl5ljjfbk|lt dGqfno / kl/ifb\sf]e"ldsfaLr lj/f]wfef; b]lvPsf] 5 .

nfdf] ;dob]lv PGkmflj?4;+3if {/t Snax¿sf] c8fgsfsf/0f;d]t lnu x'g] ;+s]t b]lv“b}g .Snax¿n] PGkmfsf] lgjf{rg geP;Ddkm'6an k|ltof]lutf alxisf/ ug]{ c8fg/fVb} cfPsf 5g\ . cfkm\gf] cfGbf]ngsfsfo{qmdnfO{ ;zQm agfpg s]xL;ftfcl3 Snax¿n] g]kfn km'6anSna ;+3 u7g u/]kl5 ljjfb cemulxl/Psf] 5 . ;+:yfut ¿kd}PGkmflj?4 cl3 a9\g] pgLx¿sf]dg;fon] PGkmf lgjf{rg geP;Ddlnu gv]Ng] c8fgnfO{ cem alnof]agfPsf] 5 .

Jofj;f lostfsf ] af6f ];dft]sf] km'6annfO{ ;'rf? ub}{clxn] b]lvPsf] ult/f]w cGTo ug{tLg}j6f kIf nrstf;fy k|:t'tx'g'kg]{ s'/fsf] ljsNk 5}g, t/ sf]xLklg c8fg 5f]8\g tof/ b]lv“b}g,

Ps–csf{sf bf]if / sdhf]/L b]vfpg]k|oTgdf tLg} kIf nfluk/]sf 5g\ .of ] ljjfbnfO { glhsaf6lgofln/x]sf Ps km'6an hfgsf/n];f Ktf lxs; “u eg ]– g ]k fnLkm'6annfO{ hf]ufpg] xf] eg] oLtLg} kIf nrstf ckgfpg tof/x'g}k5{, t/ Tof] ;Defjgf b]lvb}g .

PGkmfnfO{ tby{df emf/]sf]kl/ifb\ km'6an ljjfbsf ljifodf

k|:6 x'g ;s]sf] b]lv“b}g . PGkmfsf]ljwfg tyf cfly{s clgoldttfsf;DaGwdf 5fglag ug{ ul7t;ldltn] a 'emfPsf ] k | ltj ]bgu'd/fxdf /fv]/ kl/ifb\n] ljjfbnfO{cem hl6n agfPsf] 5, g t p;n]PGkmfnfO{ lgjf{rg u/fpg :ki6¿kdf bafa lbg ;s]sf] 5 .Snax¿sf] dfusf ;DaGwdf ;d]tPGkmfn] df}gtf ;f“w]sf] b]lvG5 .

To;f] t PGkmf cfkm}+ ljjfb

g]kfnL km'6an ca stf <

oxL p7]sf] 5, nuftf/ bf];|f] k6saL l8lehg x'g g;s]sf] l:yltdfPGkmfn] P l8lehg lnu s;/Lu/fpg ;S5 < PGkmfsf] k6s–k6ssf]/6fO Pp6} b]lvG5– jt{dfg sfo{sfn;dfKt ge} u/]sf] lgjf{rgnfO{ lkmkmf/ PPkm;Ln] dfGotf lb“b}g . p;sf]csf]{ c8fg xf]— clxn] lgjf{rg ePlgjf{lrt sfo{;ldltdfly x:tIf]k gx'g]Uof/]G6L ge} lgjf{rgdf hfg ;ls“b}g .

PGkmfdfly ul/g] x:tIf]k s'g}xfntdf :jLsfo{ gxf]nf, t/ lkmkmf/ PPkm;LnfO{ ;xdt u/fO{ kl/ifb\/ ;+3if{/t Sna;“u ;dGjo u/Llgjf {rgsf ] af6f ] vf ] Hg 'kg ] {ljsNkaf6 ca PGkmf g]t[Tj km'Tsg;Sb }g . xf ]Og eg ] km '6anljsf;sf] h; cfkm}+n] dfq lngvf]Hg] PGkmf g]t[Tj km'6an w/fzfoLePsf] s'/fsf] efuLbf/ klg x'g]kSsf 5 . ljjfbsf] s]Gb| PGkmfcWoIf u0f]z yfkfsf] g]t[Tj xf] .yfkfsf] /fhLgfdf dfu]/ Snax¿n]cfGbf]ng yfn]kl5 nuftf/ b'O{ jif{aL l8lehg ug{ g;Sg] clg Pl8lehg lnu;d]t u/fpg g;Sg]xf] eg] g]t[Tjsf] sdhf]/L k|:6

b]lvg]5 . bf]ifhlt c¿dfly yf]k/]/cfkm" kfgLdflysf] cf]efgf] aGgvf]h]/ PGkmf g]t[Tj klG5g ldNb}g .

;ª\3{/t Snax¿ cfkm\gf]Ph]G8fdf cl8u x'g g;Sg'n] klgoltj]nf ljjfb ;dfwfgsf] af6f]aGb ePsf] 5 . Psf]xf]/f] s;}sf]/fhLgfdf dfu]/ km'6an g} v]lNbg“eGg' hfoh xf]Og, tyflk PGkmfsf]ljwfg nf]stflGqs ug'{kg]{ tyfSnax¿nfO{ ;'ljwf a9fpg'kg]{h:tf dfu :jfefljs b]lvG5g\ . ^k6ssf ] lnu ljh]tf dgfª–d:of{ªbL, cf/l;6L clg ;+s6f,dl5Gb|, dxfjL/h:tf k'/fgf Snan]s]xL :jfefljs dfu p7fP/ u/]sf]cfGbf]ngnfO{ a]jf:tf ug{ ldNb}g .otf, ly|:6f/, hfjnfv]n, Pgcf/6L,k|m]G8\; cflb Snarflx“ ljjfbdfk|ToIf ¿kdf b]lvPsf 5}g, t/;d:of rflx“ em]ln/x]sf 5g\ . lnusf]tof/Ldf h'6f}+, lnu x'g] ;Defjgf5}g, tof/L gu/f} + v]nf8LnfO{leœofpg ul/Psf] nfvf}+ ?lkof“ vr]{aaf{b x'g] xf] ls eGg] eo 5 .

kl/ifb\sf ] lj/f ]wfef;k"0f {e"ldsf, PGkmf g]t[Tjsf] cfkm\g} /6fgtyf c8Da/L clg Snax¿sf] bf]wf/]dgl:yltsf sf/0f g]kfnL km'6anw/d/fp“b } uPsf ] 5 . df/dfv]nf8Lx¿ k/]sf 5g\, km'6an g} eg]/nfu]sf v]nf8Lx¿ lklN;Psf 5g\olta]nf t/ v]nf8Lsf] e"ldsf klgk|:6 x'g ;s]sf] 5}g . Psfw k6sg]kfnL km'6annfO{ glauf/f}+ eGb}kl/ifb\ / dGqfnodf wgf{ / lj/f]wug{ k'u] klg PGkmf g]t[Tj / SnanfO{bafa lbg] sfo{qmd ug{ g;Sg'dfv]nf8Lx¿sf] klg sdhf]/L b]lvG5 .

;dfwfgsf nflu tof/ ePsf] s'g}5f“6 b]Vg ;lsPsf] 5}g . Snax¿sf]dfudWo] nf ]stflGqs ljwfglgdf{0fdf h'6\g'afx]s PGkmfn] ljjfbcGTo u/]/ lnu u/fpg]tkm{ WofgglbPsf] k|:6 5 . k6s–k6s btf{sf]cfx\jfg ubf{ !^ dWo] & Snan]dfq btf{ u/]kl5 PGkmfn] ljjfb;dfwfg x'g] bfjL ub}{ aL l8lehglnu :ylut u/]sf] 5 . uDeL/ k|Zg

Page 21: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 @#

kf]v/fdf /fli6«o t]SjfGbf];d"x ljefhg;d"x P– kfls:tfg, lhDafa], Go'lhNofG8 / dn]l;of;d"x aL– ef/t, j]:6OlG8h, blIf0f clk|msf / kk'jfGo'lugL;d"x ;L– c:6«]nLof, >Ln+sf, g]kfn / gfldlaof;d"x 8L– Oª\UNofG8, a+unfb]z, ad'{8f / cfo/NofG8

g]kfnn] b'O{ dlxgfkl5 x'g]o'–!( ljZjsk lqms]6 k|ltof]lutfsf]tof/L ;'? u/]sf] 5 . ut cu:6dlxgfdf dn]l;ofsf ] lsgf/fcf]endf ePsf] o'–!( Pl;of sksf]kmfOgndf ckmuflg:tfgnfO {k/flht ub}{ g]kfnn] ljZjskdfk|j]z kfPsf] xf] . nuft/ kfrf}+k6s o'–!( ljZjsk k|ltof]lutfdf;xefuL x'g nfu]sf] g]kfnL l6do;cl3 Psk6s Kn]6 RoflDkog,Psk6s Kn]6 /g/ ck, Psk6sKn]6 RoflDkogl;ksf] ;]ldkmfOgntyf Ps k6s bf];|f] r/0fsf] ofqfto ul/;s]sf] 5 .

o; k6s g]kfnsf] ;d"xljutsf] eGbf w]/} sl7g ePsf]atfOPsf] 5 . km]a|'c/Lsf] t];|f] ;ftf;'? x'g] k|ltof]lutfsf] klxnf] r/0fdfg]kfnn] sl7g k|ltåGåL c:6«]lnof/ >Ln+sf dfq xf]Og, Odlh{ªg ];G;d } pTs [ i6 df lgPsf ]gf ldlaofsf ] ;fdgf ug ] {5 .ljutdf Go'lhNofG8, blIf0f clk|msf,kfls:tfg / a+unfb]znfO{ k/flhtul/;s]sf ] g]kfnn] o; k6sklxnf ] r/0fdf tL s'g } klgk|ltåGåLsf] ;fdgf ug' {kg] {5}g .

v8\sfsf] g]t[Tjdf /x]sf] g]kfnLl6ddf /fh >]i7 / ceo /f0ffcGo dxŒjk"0f{ v]nf8Lsf ¿kdf/xg]5g\ . k|f/lDes an/ cd[te§/fO{ / ljs]6 lsk/ Aof6\;Dofgdx]z If]qL klg g]kfnL l6dsf k|d'vv]nf8L x'g]5g\ . klxnf] k6s l6ddf!% v]nf8L ;dfj]z ug] { gof“kl/kf6L oxL k|ltof]lutfaf6 ;'?x'g] ePsf] 5 . !( hgfnfO{ k|lzIf0fu/fO/x]sf] g]kfnn] clGtd !%v]nf8Lsf] gfdfjnL csf]{ dlxgfdfq tof/ ug]{5 . lzj zdf{

kf]v/f– kf]v/f /+uzfnfdf;DkGg cf7f} + /fli6«o t]SjfGbf]k|ltof]lutfsf] k'?iftkm{sf] pkflwl qe ' jg c fd L { Sna ty fdlxnftkm { / f l i6 «o l6d aLdlxnftkm {sf ] l6d Oe ]G6sf ]pk f l w / I f f u / ] s f 5g \ .k|ltof]lutfdf g]kfn k|x/Ln] $:j0f { lht]sf ] 5 eg] g]kfnL;]gfn] # :j0f{;“u} # /ht xftkf/]sf] 5 . To:t} /fli6«o l6d P /aLn] klg #–# :j0f{ kbs xfl;nu/] . v]ndf dlxnftkm{ /fli6«o l6daLsL lgt' >]i7 tyf k'?ifdfklZrdf~rnsf v]d/fh k'g pTs[i6v]nf8L 3f]lift ePsf lyP .

k | l t o f ] l u t f c G t u { tk'?iftkm{sf] lkmg j]6df /fli6«o l6d…PÚ sf k ' ik yfkfdu/n ]dWodf~rnsf ;'/]Gb|s'df/ zfxLnfO{x/fP/ :j0f{ kbs sAhf u/] eg]j]G6d a]6df g]kfn k|x/Lsf s'df/dfgGw/n] ;'b"/ klZrdsf k|sfz8uf}/fnfO{ c+ssf cfwf/df k/flhtu/L rf}yf] :j0f{ NofP .

dlxnf ÎnfO{ j]6tkm{ /fli6«ol6d …PÚ sL kbdf u'?ªn] /fli6«ol6d …aLÚ sL lgt' >]i7;“u s8fle8Gt ub}{ :j0f{ lhltg\ . tLg/fpG8;Dd a/fa/Ldf /x ]sf ]k|lt:kwf{nfO{ pgn] rf}yf] /fpG8dfhDdf Ps c+sn] kfvf nufOg\ .

To:t} lkmg j]6df ofgs'df/Lrf }nfufO { +n ] k "jf {~rnsL /Lt 'dfb]gnfO{ x/fP/ l6dsf nflu ykPs :j0f{ hf]l8g\ . k|ltof]lutfdfdlxnftkm{ $@ tyf k'?iftkm{ %%u/L (& hgf v ]nf8Ln ] !$Oe]G6df k|lt:kwf{ u/]sf lyP .g]kfnL ;]gf, g]kfn k|x/L, /fli6«ol6d P, /fli6«o l6d aL, k"jf{~rn,dWodf~rn, klZrdf~rn,dWoklZrdf~rn tyf ; ' 'b " /klZrdf~rn u/L gf } l6dsf];xeflutf lyof] .

tl:a/

M k

|]d g

]kfnL

hfOG6 lsn/sf] k'/fgf] 5ljnfO{cl3 a9fpg] qmddf g]kfnn] o;k6s c:6«]lnof / >Ln+sf;“u le8\g]cj;/ kfPsf] 5 . olb oLdWo] s'g}Ps v]ndf ;kmntf xft kf/]g]kfnsf] bf];|f] r/0fsf] ofqf dfq ;xhaGb}g, s'g} klg k|ltåGåLsf nflu 8/nfUbf]l6dsf ¿kdf cfkm\gf] kl/ro klgagfpg]5 .

k|To]s lbg b'O{ k6s k|lzIf0fdfJo:t g]kfnL l6dsf] xsdf o; k6sdn]l;of cfkm" cgs"n e"ld klg ePsf]5 . Pl;ofnL ljh]tf ag]b]lvsf]

sfo{qmdsf] ;dfkgdf sf:sLlhNnf t]SjfGbf] ;+3n] t]SjfGbf]v ] ns f ] l js f;d f o f ] ub fgk ' ¥ o f Ps f ] d f k f “ r hg fv]nf8LnfO{ ;Ddfg ul/Psf ]lyof ] . ;df/f ]xdf ;g @))*a ] lhªd f x ' g ] c f ] n l Dksd ft]SjfGbf]df g]kfnsf] k|ltlglwTjug]{ v]nf8L bLks lji6, k|lzIfsuf ]ljGb lji6, sf]l/og k|lzIfsSofªx\of]s hf]ª, dlxnf v]nf8L;+uLgf j}B tyf k|lzIfs /ljs'df/>]i7 ;Ddflgt ePsf x'g\ .

o'–!( ljZjsksf] tof/L ;'?cg'ej;d]t ljZjskdf pkof]uL;fljt x'g ;Sg] ljZjf; g]kfnLlqms]6 cwLsf/Lx¿sf] 5 . …of]k|ltof]lutfdf xfdLn] cgk]lIft;kmntf kfpg ;S5f } + . o;qmddf dn]l;ofsf] lqms]6 d}bfgklg xfd|f nflu ;xof]uL ;fljtx 'g ]5 . Ú g ]k fn lqms ]6 ; +3-Sofg_ sf pkfWoIf pk ] Gb |e6 \6/ fO {n ] ;f Ktf lxs; “usf ]s'/fsfgLdf atfP . b}lgs rf/3G6f k|lzIf0f ul//x]sf] g]kfnL 6f]nLcem lgvf/ Nofpgs} nflu hgj/Ldlxgfsf] bf];|f] ;ftf k|lzIf0fsfnflu a+unfb]z hfg] ePsf] 5 .b'O{ ;ftf nfdf] of] k|lzIf0fdfg]kfnn] Toxf“sf 3/]n' l6d;“ucEof; v]n v]Ng]5 .

c:6« ]lnof / >Ln+sf tg]kfnsf nflu sl7g k|ltåGåL x'“b}x'g\ . ;fy} l;og l;Ne/h:tfk|efjsf/L Aof6\;Dofgn] ;';lHhtgfldlaof klg sdhf]/ cf“Sg ldNg]l6d xf]Og . l;Ne/s} ;fgbf/k|bz{gdf gfldlaofn] clk|msLRoflDkogl;kdf s]GofnfO{ dft lb“b}ljZjskdf l6s6 kfPsf] lyof] .

pTs[i6 cn/fpG8/ kf/;

ljutsf] o'–!( ljZjskg]kfnn] klxnf] k6s ;g\

@))) df Oª\NofG8df ePsf]ljZjskdf ;xeflutf hgfPsf]lyof] . efUosf] ;xf/fdf bf];|f]r/0fsf] ofqf to ug]{ qmddf g]kfnn]jiff{sf] ;xof]udf alnof k|ltåGåLkfls:tfg / blIf0f clk|msf;“u c+saf“8]sf] lyof] eg] s]GofnfO{ k/flhtu/]sf] lyof] .

;g\ @))@ df g]kfnn] Kn]6/g/ ck ag]sf] lyof] . klxnf]r/0fdf kfls:tfgnfO{ k/flht u/]k lg g ]6/g/ ]6sf cfwf/dfaflxl/Psf] g]kfnL 6f]nLn] Kn]6RoflDkogl;kdf csf ] { 6 ]:6/fi6 « a +unfb ]znfO { k/f lhtu/]sf] lyof] . ;g\ @))$ dfsdhf]/ k|bz{g u/]sf] g]kfn Kn]6RoflDkogl;ksf] ;]ldkmfOgnd};Lldt eof] . ;g\ @))^ sf]k|ltof]lutfsf] csf]{ ;+:s/0f g]kfnsfnflu dxŒjk"0f{ ;fljt eof] . hxf“g]kfnn] Kn]6 RoflDkogl;ksf] pkflwlhTg] qmddf alnof k|ltåGåLGo'lhNofG8 / blIf0f clk|msfnfO{k/flht u/]sf] lyof] .

dgf]h l3ld/]

;'? eof] cfxf uf]N8skkf]v/f– k';sf] lr;f] df};dnfO{ olt a]nf kf]v/f /+uzfnfdf cfxf

uf]N8sk km'6an k|ltof]lutfn] ttfp“b}5 . casf] b'O{ ;ftf kf]v/fkm'6ansf] s'De d]nfh:t} x'Gf]5 .

;xf/f Snasf] cfof]hgfdf o;k6s kf]v/f /+uzfnfdf k'; !&b]lv ;~rfng ePsf] k|ltof]lutfsf] 5}6f}+ ;+:s/0f xf] .

k|ltof]lutfdf pkflwsf nflu g]kfn, a+unfb]z, ef/t tyf a]nfotu/L $ b]zsf !@ j6f Snan] pkflwsf nflu lel8/x]sf 5g\, h;dfg]kfnsf tLg ljefuLo l6d g]kfn k'ln; Sna, lqe'jg cfdL{ Sna,g]kfn ;z:q k|x/L Sna, w/fg km'6an Sna, ;'g;/L, ¿kGb]xL !!,glan ly|:6f/, Pgcf/6L Sna, k|m]G8\; Sna 5g\ eg] klxnf] k6sef/tsf] sf]nsftfaf6 lk/n]; km'6an Sna tyf a+unfb]zsf] l8ufG6fkf];f/L Snan] klxnf] k6s ;xeflutf hgfPsf 5g\ . b'O{ k6s;Ddcfxf uf]N8sksf] pkflw r'd]sf] dgfª–d:of{ª\bL Snan] o;k6sk|ltof]lutfdf ;xeflutf hgfPsf] 5}g . of] Sna kf]v/]nLx¿sf] /f]hfOsf]km'6an Snasf ¿kdf /x“b} cfPsf] 5 .

lxd>L km'8\; k|f=ln=sf] d'Vo k|fof]hgdf e}/x]sf] k|ltof]lutf;Dkg ug{ s'n #) nfv *% xhf/ vr{ nfUg] hfgsf/L cfof]hsx¿n]lbPsf 5g\ . k|ltof]lutfdf cfxf sk prfNg] ljh]tf l6dnfO{ gub !nfvsf ;fydf lzN8, d]8n tyf k|df0fkq, pkljh]tf l6dnfO{ %)xhf/ gub, lzN8, d]8n tyf k|df0fkqsf] Joj:yf ul/Psf] 5 .

k|To]s v]nsf] pTs[i6 v]nf8LnfO{ cfxf Dofg ckm lb Dofrk|bfg ul/g]5 eg] ;jf{lws uf]nstf{nfO{ !% xhf/ /flzsf] k'/:sf/sf]Joj:yf ul/Psf] 5 . o; k6s pTs[i6 v]nf8LnfO{ df]6/;fOsn lbg]rf“hf]kf“hf] Snan] h'6fPsf] 5 . df]6/;fOsnsf] k|fof]hg df]/ª c6f]jS;{ tyf ;xf/f o's]n] u/]sf 5g\ .

@)%* ;fnb]lv Sof/fefg uf]N8skaf6 ;xf/f Snan] km'6ank|ltof]lutf ;'? u/]sf] xf] . o;/L cfof]hgf ePsf] klxnf] Sof/fefguf]N8skdf g]kfn k'ln; Sna, @)%( df cfof]lht cfxf uf]N8 skdfg]kfn k'ln; Sna, låtLo tyf t[tLo cfxf skdf dgfª–d:of{ª\bLSna, rf}yf] cfxf skdf clk|msg o'gfO6]8 Sna Pj+ kf“rf+} cfxfuf]N8sf] pkflw glan ly|:6f/n] lhlt;s]sf 5g\ .

Page 22: hf8f]df klg p:t} km ;g] - Digital Himalayahimalaya.socanth.cam.ac.uk/.../journals/saptahik/pdf/Saptahik_13_33.pdf · /]8 cflb /+udf pknAw 6L–g ]snfOgo 'Qm ;Lk n ]b/ Hofs]6sf ] qm

x]d/fh 1jfnLåf/f sflGtk'/ klAns];G; -k|f=_ ln= sf nflu k|sflzt tyf d'lb|t, sfof{no M sflGtk'/ sDKn]S;, ;'ljwfgu/, kf]=a=g++= ^)!(, sf7df8f}+, g]kfn, kmf]g g+= $$*)!)), km\ofS; M (&&–!–$$&)!&*,email:[email protected] btf{ g++= ((÷)%!÷%@, ;jf{lwsf/ M sflGtk'/ klAns];G; -k|f=_ln= ;“u ;'/lIFt k|aGw lgb]{zs M s}nfz l;/f]lxof, lgb]{zs M ljgf]b/fh 1jfnL, :jl:tsf l;/f]lxof, ;Dkfbs M ;'jf; 9sfn .

k'; @) @)^$ Jun 4, 2008k'; @), @)^$ Jan 4, 2008 @$clGtd kftf]

ahf/df pknAw 5

kf]v/fdf l/bd gfO6\;sf] tftf]sn]h PDa];8/ k|j]z / cf:yfljsf; / :yfloTjsf nflu

zflGt / lzIffsf] cfjZostfnfO{phfu/ ub}{ …b sn]h PDa];8/@))& k|lt:kwf{ ;DkGg ePsf] 5 .ut laxLaf/ cGt/f{li6«o ;Dd]ngs]Gb|df u|Lg cf6{; ldl8ofåf/fcfof]lht k|ltof]lutfdf /fhwfgLsf!$ j6f ljleGg sn]hdf cWoog/t!# hgf 5fqf / ( hgf 5fqsf];xeflutf lyof] .

sfJo, b ;f]n ckm km];gåf/f

tof/ kf l/Psf ljleGgg]snfOgo'Qm kLr snsf] l:nen];Olelgª ufpgdf ;lhPsf dlxnfk|lt:kwL{ tyf sfnf] ;'6 / ;]tf];6{ klxl/Psf k'?if k|lt:kwL{x¿sf]kl/rofTds r/0faf6 k|f/De ePsf]pQm k|ltof]lutf a]:6 8«]; /fpG8,pTs[i6 !@ tyf pTs[i6 ̂ sf] r/0fx'“b} ljh]tf 5gf}6 u/L ;DkGg ePsf]lyof ] . clgnf > ] i7sf ]sf ] l /of ]u | fk m Ldf ;DkGg of ]k|ltof]lutfTds sfo{qmdnfO{ n;tfhf]zL, lg0f{o >]i7, k|fZgf zfSo,;ljgf sfsL{ tyf ;'dg >]i7sfuLtn] ;+uLtdo agfPsf] lyof] eg];LaLPd sn ]h tyf cla {6OG6/g];gn sn]hsf ljBfyL{x¿sf]g[To klg cfsif{s lyof] .

JolQmsf] hLjgdf 1fg, wg

/ a'l4dWo] ;a}eGbf a9L dxŒjk"0f{s] xf] eGg] lg0ff{os k|Zgsf] ;6Lshjfkm lb“b } cGttM o'gfO6]8Ps]8]dLsf k|j]z 5]qL tyf h]leP/Ps]8]dLsL cf:yf kf}8]nn] …b sn]hPDa];8/ @))&Ú sf] zLif{ pkflwxft kf/] . pkflw ljh]tfnfO{ ld;g]kfn zLtfidf rGbn] 6«kmL tyfk|df0fkq k|bfg u/]sL lyOg\ . cGopkflwtkm{ /fh >]i7 / Zj]tf >]i7ld:6/ PG8 ld; kmf]6f]h]lgs,l:dtf >]i7 rfld{ª k;gf{ln6L /lbj; >]i7 a]:6 k;{gfln6L 3f]lifteP . ;xefuL ;a} k|ltof]uLdWo]af6;'hg zfSo k|m]G8l;k, lgd]z dNn;fpG8 x]Ny, lqmzf ah|frfo{ a]:6kkm{d]G;, k]df z]kf{ d:6 l8l;lKng,cr{gf yfkf a]:6 8«]; tyf o'lgzf;'Aaf a]:6 6\ofn]G6 5gf}6 eP .

;fgfsf] d]nfdf 7"nfsf] /dfOnf]sf7df8f} +– laxLaf/b]lv

cfOtaf/;Dd lqk'/]Zj/l:yt o'gfO6]8jN8{ 6«]8 ;]G6/sf] rf}yf] tnfdf /x]sf]8fO/]S;g g]kfnsf] k|bz{gL xndf ;–;fgf afnaflnsfx¿ dfq xf]Ogg\pgsf cleefjsx¿sf] klg lgs}eL8 lyof] . afnaflnsfsf] zf/Ll/styf dfgl;s ljsf;sf ;fy} cGo/f]rs ;fdu|Lx¿sf] krf;eGbf a9L:6nsf] k|bz{gL …lrN8«]g PS:kf]Ú n]afnaflnsfsf ;fy} 7"nfx¿nfO{ klg/dfOnf] u/fof] .

hf8f] df};ddf x/]s jif{ljBfnox¿df hf8f]sf] labf x'g]u/]sf] 5 . klxn] …dLg krf;Ú eg]/krf; lbg x'g] o:tfvfn] labfnfO{k9fOsf] rfkn] ubf{ ljBfnox¿n]36fpg yfn]kl5 cr]nsf afnaflnsfo;nfO{ …ljG6/ Eofs];gÚ sf ¿kdfa'em\5g\ . o;}a]nf ljleGg ;+:yfx¿n]

PS:kf]df 8]G6n SofDk, cf6{slDkl6;g, km]G;L 8«]; ;f], Doflhs;f], 8«fdf tyf afndgf]lj1fg Pj+;+uLtsf ;]ldgf/ ;d]t cfof]hgful/Psf] lyof] . 8fO/]S;g g]kfnPlShla;g PG8 sGe]G;g ;]G6/sf]cfof]hgfdf ;DkGg pQm PS:kf]dfem08} @% xhf/ afnaflnsf tyfcleefjsn] e|d0f u/]sf] 8fO/]S;gg]kfnsf lgb]{zs bLks yfkfn];fKtflxsnfO{ atfP .

…ljG6/ SofDkÚ sf] cfof]hgf u5{g\ .PS:kf]df klg To:tf SofDkx¿sfcfof ]hs ;+:yfx¿sf :6ndfcleefjsx¿sf] rfk a9]sf] lyof] .To;}u/L g]kfnd} pTkfbg ul/PsfPj+ ljb]zaf6 cfofltt sf7sfv]nf}gf, Knfl:6s tyf /a/sfv]nf}gfsf ;fy} snf;“u ;DalGwtpTkfbgx¿ afnaflnsf Pj +cleefjssf nflu lh1f;fsf j:t'ePsf lyP . cg'xf/df ljleGgsf6'{g cfs[lt agfpg], kfgL kmf]sfp8fpgdf sf]xL afnaflnsf d:tb]lvGy] eg] sf]xL ljleGg k':tstyf l;8Lx¿ vl/b ug{ cfkm\gfcleefjsx¿nfO{ shfO/x]sflyP . afnaflnsfsf nflu of]u,lqms]6, Aof8ldG6gsf] a]l;ssf]if{ u/fpg] ;+:yfx¿ klg Toxf“u|fxs a6'Nb} lyP .

gof“ jif{sf] gof“ /f}gsgof“ jif{ @))* nfO{ :jfut ug]{ qmddf ut ;f]daf/ xf]6n

;f+lu|nfn] nf]slk|o km];g 6]lnlehg Rofgn Pkml6eLsf df]8nx¿nfO{sf7df8f}+df k|:t't u¥of] . k|m]Gr 8fG;/ So'cf]6, ef/lto /s–Aof08x\jfO6 8f]esL lzNkf ef/tL tyf 6sL{sL l8h] OuN;n] pQ]hsklx/gsf ;fy cfkm\gf] k|:t'lt lbPsf lyP . pTs[i6 uLt / cfsif{sg[To k|bz{g ul/Psf] pQm sfo{qmdnfO{ Pkm6LeLn] klg k|;f/0fug] { ePsf] 5 . c+u| ]hL snfsf/sf ;fydf c+u|]hL jif{nfO{ :jfutug{ k'u]sf g]kfnLx¿ sfo{qmdsf] gof“ z}nLdf cfkm"nfO{ cfTd;ft\ug{df cEo:t b]lvP . kf]v/fdf hDof] 8fG; kf6L{

lj/f6gu/df gof“ jif{

lj/f6gu/– uPsf] ;f]daf//flt lj/f6gu/df w]/} dflg; hfu}/x] . k'/fgf] jif{ @))& nfO{ labfug{ o;/L dWo/ft;Dd dflg; hfufa;] . dWo/ftsf] !@ ah] gof“jif{nfO{ :jfut ub}{ cfk;df …x\ofKkLGo" Oo/Ú eg]/ pgLx¿n] ;b\efjaf“8]sf lyP . g]kfnL gof“ jif{hlQs}ljb ]zL gof “ ji f { dgfpglj/f6gu/sf x/]s xf]6nx¿n]/dfOnf sfo{qmd cfof]lht u/]sflyP . xf ]6n ;u/dfyf kf6L {Kofn];df :d[lt AofG8sf] nfOe ;f]x]g{ dflg;x¿sf] 7"nf] hd36 lyof] .

;w}+em}+ uhn ;~rfng ul/Psf]xf]6n d'gn] eg] gof“ jif{ :k];ndf;xefuL w]/} ePsfn] u|fxsx¿nfO{aflx/ lgsfNg'k/]sf] lyof] . vf;u/Lo'jf tyf ef/tLo u|fxsn] el/Psf]d'gdf Pp6} l6s6df vfg Pj+ lkpgkfpg] Joj:yf ldnfPsf] lyof] . tf/]xf]6n h]lgondf klg /dfOnf] ug{plQs} dflg; e]nf ePsf lyP .Pp6} JolQmn] /fte/ /dfOnf] ub}{lj/f6gu/sf ;Dk"0f{ xf]6n;d]trxf/]sf lyP . s]xL dflg;n] /Tgfxf]6nsf] zfGt jftfj/0fdf /dfOnf]u/ ]sf lyP . kf ]s ]dg k fs { ,Kof/f8fOh xf ]6n, gd:sf/,O:6g { :6f/, ; ]/ ]kGhfjh:tfxf]6nx¿ gof“ jif{sf] /dfOnf]df/Dg]x¿n] el/Psf] lyof] .

kf]v/f— /ft /+uLg alg/x]sf] lyof] . c+u|]hLgof“ jif{sf] :jfut ug{ dgf]/~hgkf/vLx¿ cft'/b]lvGy] . sf]xL 3'd3fd tyf vfglkgdf d:t lyP t/vfg] / df]hd:tLsf] s'/f a]Un} eof] . gof“ jif{nfO{:jfut ug{ clw+sfz kf/vLx¿ Sna Kof/f8L–;f]dfvrfvr lyP . 8fG:f kf6L{ ;f“emb]lv g} elgP klg/fltsf] cf7 ah]dfq ;'? x'g] tv{/df lyof] . x"nsfx"n o'jf–o'jtLx¿sf] em'G8n] Sna kl/;/ /lGsg k'Uof] .dlb/fn] dflQPsfx¿n] cfkm" gfr]sf] ;d]t e]p kfO/x]sflyPgg\ . pGdfbdf z/L/ k\mof“s]/ gflr/x]sf o'jf–o'jtLx¿n] /ftnfO{ /+uLg t'Nofpg tTk/ b]lvGy] .

gof“ jif{sf] pd+udo 8fG;sf] dHhf n'6\g o;k6s :yfgLo dfq xf]Og, /fhwfgLaf6 gof“ jif{ dgfpgcfPsf o'jf–o'jtLx¿ klg TolQs} dfqfdf ;xefuLeof] . k|To]s jif{ c+u|]hL gof“ jif{nfO{ lgDtf] lb+b} Sna

Kof/f8L–;f]n] Go' Po/ :k];n 8fG:fkf6L{ ub{} cfPsf]5 . cfxf uf]N8sksf] k"j{;GWodf k|ltof]lutfdf efulng /fhwfgLaf6 cfPsf rlr{t km'6ansf x:tLx¿klg sDd/ dsf{p“b} 8fG;df d:t eP . gfRg] qmd/ftsf] b'O{ ah];Dd lg/Gt/ rn]sf] lyof] .

tl:a

/ M 7Ls7fs 76

sd