HARCERSKIE · budowy kraju, a pracę drużyn oraz za-interesowania młodzieży wiązano z...

1HarcersKIe sPecJaLNOŚcI

Emilia Kulczyk-Prus Tomasz Nowak

HARCERSKIESPECJALNOŚCI

Łódź – Warszawa 2008

2 HarcersKIe sPecJaLNOŚcI

BIBLIOTecZKa HarcersKIcH sPecJaLNOŚcI

Emilia Kulczyk-Prus, Tomasz NowakHarcerskie specjalności

Projekt okładkiWiktor Wróblewski

Zamieszczone fotografie pochodzą z archiwum Wydziału specjalności GK ZHP

Związek Harcerstwa PolskiegoWydział specjalności Głównej Kwateryul. M. Konopnickiej 6, 00-490 Warszawatel. 0 22 33 90 721, fax 0 22 33 90 606

www.specjalnosci.zhp.pl

ISBN 978-83-60405-52-9 (Harcerskie specjalności)IsBN 978-83-60405-14-7 (Biblioteczka Harcerskich specjalności)

Na zlecenie Głównej Kwatery ZHPMarron edition

Zespół redakcyjny Biblioteczki Harcerskich specjalnościhm. Marcin Binasiak, hm. Krzysztof Budziński

hm. Marek skrzydlewski, phm. Wiktor Wróblewski

redaktor seriiWiktor Wróblewski


WStęPJak wynika z danych spisu harcerskiego przeprowadzonego w 2007 r.

– w ZHP działa 1100 harcerskich drużyn i klubów specjalnościowych. Jest wśród nich 329 drużyn skupiających dziewczęta i chłopców w wieku har-cerskim i 256 drużyn wielopoziomowych. Miano specjalnościowej ma także 166 drużyn starszoharcerskich oraz 141 drużyn wędrowniczych. rzecz jasna, każda drużyna specjalnościowa powinna funkcjonować zgod-nie z zasadami organizacji pracy jednostek ZHP, stosować metodę har-cerską i odpowiednią dla danej grupy wiekowej metodykę.

Ta broszura jest adresowana do wszystkich drużynowych i instrukto-rów drużyn specjalnościowych oraz tych, które dopiero poszukują po-mysłu na specjalność. stanowi pierwszy zeszyt Biblioteczki Harcerskich specjalności. Można dowiedzieć się z niej, jak zdobywać miano drużyny specjalnościowej, a także – jak powinna wyglądać praca drużyny i klubu specjalnościowego.

W kolejnych wydawnictwach z tej serii będziemy prezentować po-szczególne specjalności. chcemy, aby nasza Biblioteczka dobrze służy-ła wszystkim drużynom, przyczyniała się do rozwoju specjalności, a dzię-ki temu harcerze i wędrownicy mieli możliwość realizowania swoich zainteresowań i marzeń.

phm. Wiktor Wróblewskikierownik Wydziału specjalności GK ZHP


Z dZIEJóW hArCErSkICh SPECJALNOŚCIPoczątek XX w. to rozkwit nadziei niepodległościowych, a wraz z nimi

rozwój konspiracyjnych i półjawnych organizacji polskiej młodzieży. Na taki grunt padło ziarno skautowej idei. Młodzież przygotowywała się do walki zbrojnej o niepodległość, a wzorzec metodyczno-organizacyjny sta-nowił dla wielu dziewcząt i chłopców właśnie skauting.

Niepodległościowy charakter od początku różnił harcerstwo od Ba-den-Powellowskiego pierwowzoru. Młodzi Polacy spontanicznie garnę-li się do drużyn, szukając przygód w czasie ćwiczeń, gier, harców, wędró-wek i obozów, ale przede wszystkim – pociągała ich perspektywa walki o niepodległość.

ki Złoty róg k. Władywostoku zeszły pierwsze harcerskie łodzie.

Lata międzywojenneW okresie międzywojennym w ZHP

powstały nowe koncepcje dotyczące programu specjalności harcerskich. co-raz atrakcyjniejsze stawało się harcer-stwo wodne, pojawiły się drużyny szy-bowcowe i krótkofalarskie. Środowiska

Skauting plus niepodległośćPrzygotowania do walki narodowowy-

zwoleńczej wysunęły na pierwsze miejsce wyszkolenie wojskowe, na które składały się umiejętności wywiadowcze, sygnaliza-cja i łączność, umiejętność poruszania się w terenie, pionierka, ćwiczenia strzelec-kie, umiejętności samarytańskie, musztra i dbałość o rozwój fizyczny.

Wspomniane techniki były pierwszy-mi harcerskimi specjalnościami, a ich po-wszechna znajomość wśród członków drużyn skautowych i harcerskich zaowo-cowała licznym udziałem harcerzy i har-cerek w walkach o niepodległość (1914––1921). Warto dodać, że już w 1914 ro-ku, zaraz po wybuchu wojny, pojawiła się jeszcze jedna skautowa specjalność. Ze względu na ograniczenia oficjalnego ru-chu pocztowego harcerzom powierzono obsługę zakonspirowanej Poczty Naro-dowej, dostarczającej listy ludności pol-skiej.

równolegle rozwijano drużyny o cha-rakterze rzemieślniczym, które przygo-towywały młodzież do zawodu. Już wte-dy harcerstwo popularyzowało również aktywność sportową. W 1917 r. powstał w Przemyślu pierwszy harcerski klub sportowy „czuwaj”, a na wody zato-


harcerskie urządzały wyprawy piesze lub rowerowe, nierzadko organizowano zi-mowiska narciarskie.

Okazją do upowszechniania specjal-ności były narodowe zloty harcerskie, podczas których drużyny prezentowa-ły swoje wyszkolenie harcerskie i specjal-nościowe. Nie bez znaczenia dla rozwoju różnych specjalności były międzynarodo-we zloty skautowe. W 1933 r. w Jambo-ree w Gödölö na Węgrzech wzięła udział 1126-osobowa reprezentacja ZHP, w skład której wchodziła wyprawa żeglarska, szy-bowcowa i motorokolarska. Popisy pol-skich szybowników i lotników były praw-dziwą rewelacją. Na Jamboree w 1937 r. w Vogelenzang w Holandii przybyła m.in. harcerska wyprawa lotnicza prezentująca popisy akrobatyczne, a prawdziwą sensa-cją były skoki z opóźnionym otwarciem spadochronu. Do Holandii zawinęły tak-że harcerskie jachty: „Korsarz” i „Zawi-sza Czarny”.

II wojna światowaW obliczu zagrożenia wojną harcer-

stwo przygotowywało się do obrony kraju. W 1938 r. powołane zostało Pogo-towie Harcerek. Dziewczęta brały udział w szkoleniach sanitarnych, łącznościo-wych, obrony przeciwlotniczej, kwater-mistrzowskich oraz służby sztabowej.

Podczas kampanii wrześniowej harce-rze pomagali władzom wojskowym i ad-ministracyjnym w organizowaniu łączno-ści, prowadzili akcje ratownicze w czasie bombardowań, opiekowali się uciekinie-rami oraz organizowali służbę sanitarną.

27 września 1939 r. Związek Harcer-stwa Polskiego podjął działalność konspi-racyjną, przyjmując wkrótce kryptonim Szare Szeregi. W latach okupacji harcer-ki i harcerze odbywali szkolenia w za-kresie umiejętności potrzebnych w pra-cy konspiracyjnej i wojskowej (np. kursy

samochodowe, sanitarne, łącznościowe, wywiadowcze, minerskie, strzeleckie).

1945–1989Harcerki i harcerze przystąpili do od-

budowy kraju, a pracę drużyn oraz za-interesowania młodzieży wiązano z po-trzebami gospodarczymi i kulturalnymi Polski. Do 1949 r. dominowały takie spe-cjalności, jak: łącznościowa, kulturalno- -artystyczna, turystyczna, żeglarska oraz wyszkolenie wojskowe.

renesans harcerskich specjalności na-stąpił po 1957 r. Powstał centralny Har-cerski Ośrodek Techniki upowszechnia-jący wychowanie politechniczne w ZHP, a w Gdyni na bazie Harcerskiego Ośrod-ka Morskiego utworzono Centrum Wy-chowania Morskiego ZHP (1959).

Najpopularniejszymi w tym czasie spe-cjalnościami były: kulturalno-artystyczna, lotnicza, modelarska, łącznościowa, Mło-dzieżowa służba ruchu, obronna, pożar-nicza, sanitarno-medyczna, turystyczno- -krajoznawcza i wodna.

W 1973 r. specjalności stały się pod-stawą do powołania harcerskich klubów specjalnościowych, przeznaczonych dla harcerzy ze szkół ponadpodstawowych i działających równolegle do drużyn Har-cerskiej służby Polsce socjalistycznej (do klubów mogły należeć również oso-by spoza ZHP). W sposób nieprzerwany działalność kontynuowały drużyny wod-ne, lotnicze, łącznościowe, turystyczne oraz artystyczne.

Lata osiemdziesiąte XX w. to czas, kiedy w odpowiedzi na potrzeby środo-wisk oraz zachodzące w świecie zmiany rodziły się nowe specjalności, m.in. infor-matyczno-komputerowa, astronomiczna i ekologiczna. W 1983 r. powstał central-ny Ośrodek Łączności ZHP.

W latach siedemdziesiątych i osiem-dziesiątych organizowano rozmaite kon-


kursy, turnieje, olimpiady i festiwale pre-zentujące dorobek specjalności. Do tego rodzaju działań można zaliczyć Manew-ry Techniczno-Obronne, Festiwal Kultu-ry Młodzieży szkolnej, Olimpiadę Wiedzy Technicznej, Turniej Wiedzy Obywatel-skiej czy Turniej Młodych Mistrzów Tech-niki, a także mistrzostwa ZHP w różnych dyscyplinach sportowych oraz ogólno-polskie regaty żeglarskie, rajdy turystycz-ne itp.

Po 1989 roku

Konsekwencją wydarzeń społeczno- -politycznych przełomu lat osiemdzie-siątych i dziewięćdziesiątych XX w. były zmiany w zainteresowaniach i możliwo-ściach działania młodzieży, a tym samym – w funkcjonowaniu specjalności w ZHP.

W latach 1993–2005 działał central-ny Ośrodek Lotniczy ZHP z siedzibą w Złotoryi i bazą szkoleniową na Gó-rze szybowcowej w Jeżowie sudeckim. W 1994 r. utworzona została Harcer-ska szkoła ratownictwa. Organizowano Ogólnopolską Grę specjalnościową bę-dącą formą giełdy programowo-meto-dycznej środowisk specjalnościowych.

Prawdziwym sprawdzianem w zakresie przygotowania specjalnościowego była po-wódź w 1997 r. Harcerze pomagali ewa-kuować ludność z terenów zalanych, do-starczali powodzianom żywność, wodę pitną, leki i środki czystości, prowadzili łączność radiową i telefoniczną, umacnia-li wały przeciwpowodziowe, opiekowali się dziećmi, pomagali chorym i starszym, udzielali informacji na drogach dojazdo-wych, dostarczali przesyłki i pocztę. Do akcji weszły 44 grupy ratownicze skupia-jące 574 harcerki i harcerzy.

Dzisiaj ZHP nadal stara się kształto-wać postawy oraz umiejętności harcerzy w oparciu o specjalności, a także przygo-towywać ich w ten sposób do przyszłych zawodów i pełnienia służby publicznej.

hArCErSkIE SPECJALNOŚCI dZIŚczym jest harcerska specjalność? To wybrana dziedzina harcerskiego

programu wychowawczego, którą w sposób szczególny i pogłębiony zaj-mują się harcerze w drużynach i klubach.

Każda drużyna wędruje, ale drużyna turystyczna traktuje tę dziedzinę jako sposób na całoroczną działalność programową. Każda drużyna mo-że pojechać na wycieczkę do stadniny koni, ale tylko członkowie druży-


ny jeździeckiej lub kawaleryjskiej stale doskonalą umiejętności związane z jazdą konną. Każda drużyna może zorganizować sobie strzelanie lub kurs spadochronowy, ale drużyny obronne czynią z tych elementów za-sadniczy kierunek swojego programu. specjalność to dla nich coś, czego dotyczy większość form pracy, co wytycza zasadniczą ścieżkę doskonale-nia harcerza – od zaciekawienia do specjalizacji.

Określenie specjalności w nazwie drużyny stanowi element wyróż-niający. Dlatego drużyna, której członkowie posiadają przeciętną wie-dzę na temat pierwszej pomocy, nie powinna nazywać się ratowniczą. Drużyna, w której w ciągu roku organizuje się trzy jednodniowe wy-cieczki w teren, nie powinna używać nazwy turystyczna. Jeśli drużyna raz w roku wystartuje w hufcowym przeglądzie piosenki harcerskiej – i to jest wszystko, czym może się pochwalić – to nie może nazywać się dru-żyną artystyczną!

specjalność wyróżnia, umożliwia doskonalenie wiedzy i umiejętności w wybranej dziedzinie, ale również wymaga zaangażowania i konkretnych działań. Inaczej wygląda udział programu specjalności w pracy zuchów, inaczej w pracy harcerzy, a zupełnie inaczej w pracy harcerzy starszych czy wędrowników.

ZuchyProgram specjalnościowy nie wystę-

puje w działaniach zuchów, choć dzię-ki cyklom sprawnościowym mają już one okazję do swoistej preorientacji specjal-nościowej.

U zuchów może pojawić się pierw-szy etap fascynacji specjalnością – zacie-kawienie. Jak jednak wynika ze specyfiki tej grupy wiekowej, zuchy mogą się jedy-nie bawić w specjalności, nie koncentrując się dłużej na żadnej z nich. Dlatego gro-mady zuchowe nie specjalizują się w żad-nej dziedzinie, chociaż (przede wszystkim podczas realizacji cyklów sprawnościo-wych) mogą korzystać z oferty progra-mowej poszczególnych specjalności.

harcerzeWiększe możliwości program specjal-

nościowy oferuje harcerzom. Specjalno-ści to przede wszystkim uczenie w działa-niu (w tej grupie wiekowej głównie na po-

ziomie technik harcerskich). Wiele har-cerskich specjalności dostarcza wdzięcz-nego materiału wykorzystywanego np. w grach fabularnych. stąd bierze się du-ża popularność specjalności umożliwia-jących współzawodnictwo i opanowanie technik harcerskich (turystycznej, wod-nej, pożarniczej, obronnej, sportowej).

U harcerzy oprócz zaciekawienia mo-że wystąpić etap zamiłowania, czyli sta-dium wykonywania pewnych czynności z zabarwieniem emocjonalnym, lecz bez konsekwentnego dążenia do rozszerze-nia wiedzy w danym kierunku.

Program specjalnościowy na tym eta-pie dostarcza wiele instrumentów sty-mulujących indywidualny rozwój człon-ków drużyny. Należą do nich sprawności oznaczone jedną gwiazdką oraz np. od-znaki oferowane przez PTTK – popular-na oraz mała brązowa Górska Odznaka Turystyczna i Odznaka Turystyki Pieszej, brązowa Kolarska Odznaka Turystyczna, Żeglarska Odznaka Turystyczna, a także pierwsze uprawnienia żeglarskie itp.


harcerze starsi

Najbardziej charakterystyczny dla har-cerzy starszych jest trzeci etap w pra-cy specjalnościowej – zainteresowanie. Harcerze starsi w naturalny sposób po-szukują wiedzy na temat wybranej dzie-dziny (z reguły mają do niej stosunek emocjonalny). Wykazują przy tym rów-noległe zainteresowanie różnymi dzie-dzinami, często niezwiązanymi ze sobą. Dlatego specjalności na tym poziomie powinny umożliwić odkrywanie różnych pól działania i wszechstronne zastosowa-nie konkretnych umiejętności.

Dużym zainteresowaniem wśród har-cerzy starszych cieszą się: turystyka (ni-zinna, górska, wysokogórska, kolarska, kajakowa), specjalność obronna (skoki, strzelanie, techniki przeprawowe, dzia-łania specjalne, bytowanie) i specjalność

wodna (szeroki wachlarz sprawności oraz uprawnień związanych z pływaniem, wioślarstwem i żeglarstwem).

Jak wykazały badania przeprowadzo-ne w 2000 r. aż 98% badanych harcerzy w wieku gimnazjalnym chciało należeć do drużyny specjalnościowej, w tym do dru-żyny: turystycznej – 72%, surwiwalowej – 66%, ratowniczo-medycznej – 63%, wod-nej – 61%. Wynika z tego, że specjalności są magnesem przyciągającym młodzież w wieku starszoharcerskim.

WędrownicyU wędrowników pojawia się kolejny

etap rozwoju zainteresowań – specjali-zacja. Specjalizacja to uprawianie okre-ślonej dziedziny ze szczególnym zami-łowaniem, działanie wymagające solidnej wiedzy i doświadczenia. Wędrownik dąży do osiągnięcia mistrzostwa, ale nie w wie-lu różnych kierunkach (choć nadal mo-gą być one przedmiotem zainteresowań), lecz jednym, wybranym. Mistrzostwo osią-ga się w określonym celu – pełnienia służ-by. Właśnie przyjęte pole służby decyduje o obraniu specjalności przez zastępy, pa-trole i drużyny wędrownicze.

specjalności – jak żaden inny element programu – dają możliwość konkretnego działania noszącego znamiona wyczynu wędrowniczego – na pograniczu możli-wości, choć w granicach bezpieczeństwa.

JAk ZdObyć mIANO drużyNy SPECJALNOŚCIOWEJspecjalności harcerskie są atrakcyjnym sposobem wzbogacania pro-

gramu pracy drużyny. Wybór drogi specjalnościowej powinien być doko-nany wspólnie przez członków drużyny. stanowi początek łańcucha dzia-łań, które prowadzą do zdobycia miana drużyny specjalnościowej.

Jak się do tego zabrać? Odpowiedź jest prosta: należy ułożyć i zrealizo-wać program zdobywania specjalności, który zapewni wam poznanie wy-branej dziedziny i pozwoli na wdrożenie jej w codzienną pracę drużyny.


Wymogi formalneMiano drużyny specjalnościowej mogą

zdobywać środowiska harcerskie, star-szoharcerskie, wędrownicze oraz wielo-poziomowe. Zgodnie z Zasadami pracy specjalności harcerskich, wprowadzony-mi uchwałą GK ZHP, drużyna ubiegająca się o miano specjalnościowej musi speł-nić następujące kryteria:

działa (co najmniej przez rok) zgodnie z Instrukcją Głównej Kwatery ZHP w sprawie organizacji i zasad działa-nia drużyny harcerskiej, starszohar-cerskiej lub wędrowniczej,

jej działalność została pozytywnie oce-niona przez komendanta hufca.

Wybór specjalnościTo od was i waszych harcerzy zależy,

jaką specjalność wybierzecie. chęć wy-specjalizowania drużyny powinna wypły-wać od jej członków, ale niebagatelne ro-le odgrywają tu drużynowy i przyboczni. To oni podejmują działania inicjujące te-matykę specjalnościową w drużynie. For-ma tych zajęć zależy od ich inwencji i po-mysłowości.

Żeby ułatwić wybór specjalności i zain-teresować harcerzy jakąś dziedziną, moż-na przeprowadzić zbiórkę na jej temat, zorganizować wycieczkę do miejsc (in-stytucji) związanych z wybraną specjalno-ścią lub zaprosić specjalistę, który opowie o swojej pracy. Przy wyborze interesującej dziedziny pomocny będzie spis grup spe-cjalności zamieszczony w Zasadach pracy specjalności harcerskich. Oto one:

artystyczna, ekologiczna, Harcerskiej służby Granicznej, Harcerskiej służby ruchu Drogowego, Harcerskiej służby Porządkowej, jeździecka i kawaleryjska, lotnicza,

łącznościowa i informatyczna, obronna, poczt harcerskich, ratownicza i pożarnicza, sportowa, turystyczna, wodna i żeglarska.

Program zdobywania specjalności

Drużyna na podstawie szczegółowych kryteriów wybranej specjalności opraco-wuje program rocznej działalności, który zatwierdza komenda hufca ZHP.

Program zdobywania specjalności jest planem nabywania umiejętności pracy w danej dziedzinie. Im więcej ciekawych form, niecodziennych przedsięwzięć oraz wyzwań zamieścimy w takim programie, tym większą będziemy mieć satysfakcję z jego realizacji. co zatem powinno się w nim znaleźć?

Zbiórki tematyczne Zbiórki wprowadzą harcerzy w szcze-

gółowe zagadnienia, przygotują i zachęcą do podejmowania konkretnych działań, zdobywania stopni, sprawności, odznak oraz uprawnień. Na zbiórkach harce-rze zdobędą wiedzę i umiejętności spe-cjalistyczne, które później wykorzysta-ją w praktyce (będzie to np. umiejętność posługiwania się radiem, znajomość ele-mentów ożaglowania czy zasad pierw-szej pomocy).

Zdobywanie uprawnień, kursyW drużynie specjalnościowej mu-

si być ktoś, kto w danej dziedzinie jest specjalistą i posiada uprawnienia rangi instruktorskiej, czyli szef wyszkolenia specjalnościowego. Odpowiada on za poziom wyszkolenia członków drużyny w wybranej dziedzinie. swoje kwalifi-kacje zdobyć może na różnych kursach


organizowanych przez instytucje pań-stwowe lub organizacje społeczne. Ideal-nie byłoby, gdyby szefem wyszkolenia był sam drużynowy lub przyboczny.

Uprawnienia specjalnościowe powin-ni zdobywać także członkowie drużyny. W wielu specjalnościach możemy wybie-rać spośród kilku lub kilkunastu upraw-nień społecznych i państwowych. często są one dostępne już dla osób, które ukoń-czyły 16 lat. Jest to istotny czynnik, ko-rzystnie wpływający na rozwój wędrow-ników, ich inicjatywę oraz samodzielność. są także specjalności, w których nie znaj-dzie się odpowiednich uprawnień po-twierdzonych odznakami, patentami czy certyfikatami. W takich przypadkach można posiłkować się warsztatami, semi-nariami lub innymi formami kształcenio-wymi, które organizują różne instytucje.

atrakcyjną formą odbycia szkolenia specjalnościowego dla kadry i członków drużyny jest uczestnictwo w specjalno-ściowej akcji szkoleniowej, którą organi-zują inspektoraty specjalności GK ZHP. W ramach sas odbywają się kursy przy-gotowujące kadrę specjalnościową: ra-towniczą, turystyczną, lotniczą, jeździec-ką, służby granicznej, morską, obronną, pożarniczą itd.

SłużbaKażda drużyna specjalnościowa oraz

zdobywająca specjalność powinna dzie-lić się swoją wiedzą z innymi. Populary-zacja specjalności jest pierwszym i naj-prostszym polem służby. Drużyna swoim działaniem powinna pokazać, że wybra-na specjalność jest ciekawą i pożyteczną formą spędzania czasu.

Najlepszym sposobem prezentacji te-go, czym się zajmujecie, jest zorganizowa-nie imprezy specjalnościowej w szkole, na osiedlu lub w hufcu. W zależności od tego, do kogo ją kierujecie, taka impre-za przybierać może różne formy (rajdu,

zlotu, festynu, turnieju, zawodów, warsz-tatów). W okresie zdobywania specjal-ności powinniście zorganizować co naj-mniej jedno takie przedsięwzięcie dla uczestników spoza drużyny.

Bardzo ważnym polem służby jest specjalnościowy wolontariat. członkowie drużyny po odbyciu szkolenia powinni podejmować prace społecznie użytecz-ne w swojej dziedzinie – np. monitoro-wać zagrożenia ekologiczne, organizować i zabezpieczać obozowe kąpieliska, obsta-wiać miejskie imprezy masowe, patrolo-wać granice, znakować szlaki turystycz-ne, opracowywać mapy i przewodniki. Taka służba oprócz dobrego przeszkole-nia wymaga współpracy z administracją, instytucjami i rozmaitymi organizacjami.

Inne pole służby to wytwarzanie, kon-serwacja i remonty własnego sprzętu spe-cjalnościowego. Tego rodzaju służba uczy pracy na rzecz wspólnego dobra oraz poszanowania wspólnego majątku (pozy-skiwanie i zarządzanie sprzętem wymaga od drużynowego i przybocznych elemen-tarnych umiejętności menedżerskich). Jest to wymagające oraz odpowiedzial-ne pole służby. Z tego powodu podej-mują ją raczej drużyny z dużym stażem specjalnościowym, prowadzone przez do-świadczonych drużynowych, ponadto czę-sto wspierane przez koła przyjaciół druży-ny skupiające jej dawnych wychowanków i rodziców harcerzy.

Współpraca z instytucjamiW naszym kraju funkcjonują organi-

zacje społeczne oraz instytucje samo-rządowe i państwowe, które prowadzą działalność w konkretnych specjalistycz-nych dziedzinach. Nawiązanie przez har-cerzy kontaktu z wybraną instytucją zwy-kle jest dość proste, a do tego otwiera przed wami naprawdę ogromne możli-wości (kursy, szkolenia, możliwość po-zyskania sprzętu specjalistycznego i do-


finansowania, porady fachowców, współ-organizowanie imprez).

We współpracy ważne jest partner-stwo. Wy wnosicie zaangażowanie i pra-cę wolontariuszy, a druga strona – np. zaplecze sprzętowe, instruktorów czy środki materialne. Poważnie podchodząc do współpracy, wasza drużyna nie może stawiać się ani w pozycji roszczeniowej czy wręcz „żebraczej”, ani też w roli „fra-jerów do czarnej roboty”.

Informacjami o organizacjach i insty-tucjach, z którymi możecie podjąć współ-pracę, dysponować powinny inspektoraty specjalności w chorągwiach lub GK ZHP.

Wymiana doświadczeńBardzo ważnym aspektem działalno-

ści drużyny jest wymiana doświadczeń z innymi środowiskami zajmującymi się taką samą specjalnością. spotkania dru-żyn inicjują i pogłębiają współpracę.

Ważne jest uczestnictwo waszego środowiska w lokalnych czy ogólnopol-skich imprezach – złazach, zlotach, turnie-jach, konkursach, biwakach i innych for-mach. Program zdobywania specjalności powinien zakładać poznawanie dorobku programowego, metodycznego czy orga-nizacyjnego innych środowisk, które mo-że przerodzić się w stałą współpracę.

Instrumenty metodycznestopnie, sprawności i specjalistyczne

odznaki stanowią ukoronowanie pracy harcerzy. są dla nich elementem prestiżo-wym, motywującym do dalszego działania.

Niektóre specjalności mają atrakcyj-ny system uprawnień i odznak: wewnętrz-nych (np. Hsr – odznaka ratownika ZHP) lub zewnętrznych (np. turystyka – odzna-ki PTTK, specjalność wodna – patenty żeglarskie). Jednak trzeba pamiętać, aby przy realizowaniu programu specjalno-ściowego umożliwić harcerzom zalicze-nie wymagań na stopnie harcerskie.

Także sprawności pełnią ważną ro-lę. Nadając im odpowiednią rangę, mo-żecie spowodować, że harcerze chętnie będą je zdobywać. Na początku sięgajcie po sprawności z podstawowego zestawu, potem zajrzyjcie do zestawu uzupełniają-cego, zawierającego sprawności przezna-czone dla konkretnych specjalności.

Harcerze starsi powinni realizować projekty związane z wybraną specjal-nością, a wędrownicy – zdobywać zna-ki służb. Znaki służb i projekty pozwala-ją łączyć różne elementy programu oraz wzbogacają go o dodatkowe wyzwania.

Nazwa, bohater, obrzędowość drużyny

Osnowa symboliczna to istotny ele-ment pracy drużyny. Nazwy powinno się wiązać z postacią bohatera, a oba te ele-menty ze specjalnością. Inspiracją do wy-boru nazwy i bohatera może być okolicz-nościowy rajd, zbiórka, lektura, spotkanie ze specjalistą.

W wielu specjalnościach przyjęte jest stosowanie się do określonych zwycza-jów i przestrzeganie tradycji. Kultywu-je się specyficzne relacje, np. sposoby po-zdrawiania czy formy zwracania się do in-nych. Można wykorzystywać te elementy, wplatając je w obrzędowość drużyny. róż-ne symbole (podkowy, kotwice, płomie-


nie, śmigła itp.) związane z daną specjal-nością – drużyny chętnie wykorzystują np. w swoim logo.

realizacjaW zdobywaniu specjalności uczestni-

czy cała drużyna. Nad prawidłową reali-zacją planu czuwa drużynowy, który też systematycznie podnosi swoje kwalifika-cje – tak, by zawsze być o krok przed swoimi harcerzami.

Z pewnością w toku pracy zdobę-dziecie doświadczenie, którym możecie podzielić się z innymi środowiskami wa-szej specjalności. W realizacji zadań po-mogą wam inspektoraty danej specjal-ności funkcjonujące w chorągwiach oraz GK ZHP.

PodsumowaniePo zrealizowaniu programu zdobywa-

nia specjalności należy podsumować pra-cę. Forma podsumowania może być róż-na, zależy od specjalności, a także waszej inwencji (np. biwak, festyn). Na podsumo-wanie dobrze jest zaprosić osoby, które pomogły wam w realizacji planów.

Pozostaje jeszcze sporządzić spra-wozdanie z realizacji programu, zawiera-jące opis zadań. Należy je złożyć u ko-mendanta hufca (z wnioskiem o nadanie miana drużyny specjalnościowej). Po po-zytywnym zaopiniowaniu waszej pracy ko-mendant hufca ogłasza w rozkazie nadanie miana drużyny specjalnościowej. Od tej pory członkowie drużyny mają prawo no-szenia na prawym rękawie munduru pla-kietki drużyny specjalnościowej.

Co dalej?

Zdobycie miana to wierzchołek góry lodowej. Teraz rozpoczyna się regularna praca, otwierają się prawie nieograniczo-ne możliwości programowe, poznawcze i organizacyjne. Inspiracje można czer-pać z imprez specjalnościowych, działal-ności innych środowisk czy prasy specja-listycznej.

Należy pamiętać, że co roku trzeba przeprowadzać podsumowanie działal-ności drużyny. Wtedy należy też określić, co dalej – chcecie kontynuować pracę w danej specjalności czy może zmienicie ją na inną lub też rezygnujecie ze specjal-ności w ogóle. ewentualne zaprzestanie pracy lub zmianę specjalności drużyny ogłasza w rozkazie komendant hufca.

Droga do zdobycia specjalności nie jest łatwa, ale nie jest też niemożliwa do przebycia. Wymaga samodyscypliny, do-brej organizacji, a przede wszystkim du-żo chęci i zapału. Wiedza i doświadczenie przyjdą z czasem.


Zdobywanie miana i praca drużyny specjalnościowej

Wymogi formalne

Wybór specjalności – jednej z przedstawionych

artystyczna

HsG i HsrD

jeździecka i kawaleryjska

łącznościowa i informat.

obronna

lotnicza turystyczna

poczt harcerskich

wodna i żeglarska

ratownicza i pożarnicza

sportowaekologiczna

Realizacja programu

Podsumowanie realizacji programuwniosek do komendanta hufca o nadanie miana drużyny specjalnościowej

Nadanie miana drużyny specjalnościowej (rozkazem komendanta hufca)

Działanie drużyny specjalnościowej

coroczna weryfikacja

wymiana doświadczeńze środowiskami naszej

specjalności

współpraca z instytucjami i organizacjami

specjalistycznymi

służba specjalnościowana rzecz środowiska

i społeczności lokalnej

zdobywanie stopni,sprawności, znaków służb,

realizacja projektówo tematyce specjaln.

zbiórki dotyczącewybranej specjalności

udział w kursachspecjalnościowych

udział w konkursach,festiwalach itp.

wybór nazwy i bohatera, obrzędowość związana

ze specjalnością

doskonalenie instrumentów metodycznych łączących

szkolenie harcerskiei specjalnościowe

dobór różnych formpracy specjalnościowej

(np. rajdy, biwaki,wędrówki)

stała służbaspecjaln. na rzecz

środowiskai społeczności lokalnej

członkostwoindyw. lub zbiorowe

w organizacjach specjaln.

tworzenie obrzędowościi tradycji specjaln. drużyny

organizacja i udziałw kursach

specjalnościowych

współorganizowaniei udział w zlotach,

konkursach, festiwalach

stała współpracaz inspektoratem GK

lub KCh

podnoszenie kwalifikacji specjaln. drużynowego

pozyskanie i konserwacja sprzętu specjaln.

kontynuacja pracy drużynyw wybranej specjalności zmiana specjalności drużyny zakończenie w drużynie pracy

specjalnościowej

Program zdobywania specjalności


PrACA drużyNy SPECJALNOŚCIOWEJW pracy drużyny specjalnościowej pojawiają się rozmaite problemy.

Jednym z najczęstszych jest pogodzenie działalności specjalnościowej z tradycyjną aktywnością harcerską. Oczywiście, można powiedzieć, że harcerstwa nie trzeba godzić ze specjalnością, bo program specjalnościo-wy jest tylko uzupełnieniem klasycznego programu harcerskiego. chcąc jednak rzetelnie ten problem wyjaśnić, należy omówić trzy zagadnienia.

Organizacja pracy drużyny specjalnościowej

Wbrew pozorom to zagadnienie nie jest oczywiste. Na przykład – czy zajęcia z jazdy konnej to zbiórka czy też nie? Jak potraktować próbę teatru harcerskiego? czy zajęcia kursu wspinaczkowego za-stępują tradycyjne zbiórki?

Podjęcie działalności specjalnościowej najczęściej oznacza konieczność zwięk-szenia aktywności całej drużyny, bo wy-maga dodatkowych spotkań. Nie zarzu-

camy przecież tradycyjnych form pracy ani tradycyjnego programu harcerskiego, za to podczas zbiórek występują dodat-kowo elementy szkolenia specjalistycz-nego, tematyka związana z bohaterem, specjalnością, a również wyjątkowa ob-rzędowość. Ponadto pojawiają się dodat-kowe zajęcia – często wyjazdowe, trwa-jące po kilka dni.

Drużyna wodniacka w sezonie wy-biera się do własnej lub zaprzyjaźnionej przystani, żeby praktycznie doskonalić umiejętności żeglarskie. Podobnie dru-żyna jeździecka – będzie wyjeżdżać do stadniny lub klubu jeździeckiego. Druży-ny obronne organizować będą oddzielne zajęcia strzeleckie, szkoleniowe biwaki spadochronowe lub biwaki z ćwiczenia-mi topograficznymi i grami strategiczny-mi w terenie. Drużyny łączności poświę-cą dodatkowy czas na pracę przy radiu. Drużyny artystyczne czekają dodatkowe spotkania – próby poświęcone doskona-leniu repertuaru i warsztatu.

Prowadzenie zajęć specjalnościowych

Tradycyjne zbiórki, jak i dodatkowe zajęcia specjalnościowe muszą odbywać się zgodnie z metodą harcerską. sposób prowadzenia zajęć powinien odznaczać się pozytywnością, indywidualnością, wza-jemnością oddziaływań, dobrowolnością i świadomością celów, pośredniością oraz


naturalnością. Podczas zajęć specjalno-ściowych harcerze uczą się w praktyce, pracując w małych grupach zadaniowych. To proste założenia, o ile zajęcia prowa-dzi drużynowy (lub przyboczny). czę-sto jednak zewnętrzne wymogi (przepisy państwowe, szczegółowe założenia pro-gramu szkolenia) zmuszają do korzystania z pomocy instruktorów specjalnościo-wych (alpinizmu, żeglarstwa, spadochro-niarstwa, pilotażu, rekreacji ruchowej lub sportu), którzy nie mają za sobą harcer-skiej przeszłości i nie czują „ducha skau-tingu”.

Wtedy drużynowego czeka jeszcze dodatkowy obowiązek – wcześniej po-winien z takim instruktorem omówić na-sze harcerskie priorytety. I spróbować, w pełni szanując obowiązujący zakres programu szkolenia, zrealizować ten program metodą harcerską (w działaniu, w małych grupach, na świeżym powietrzu itd.) zgodnie z naszymi zasadami (brater-stwa, pracy nad sobą i służby). Przekona-nie do nich specjalisty wymagać będzie dyplomacji, żeby np. instruktor namawia-ny do poprowadzenia gier, zabaw, gawęd przy ognisku zamiast wykładu w sali lek-cyjnej nie odebrał tego jako namawiania do amatorszczyzny i dyletanctwa.

harcerskie ideały w środowisku specjalnościowym

Ważną kwestią jest dbałość o zacho-wanie ideałów w pracy specjalnościo-wej, co bywa niekiedy prawdziwym wy-zwaniem dla drużynowego. Na przykład – jak zachować się, gdy w górskim schro-nisku w pokoju obok trwa w najlepsze impreza studencka albo podczas rejsu w porcie na sąsiednim jachcie żegla-rze stawiają kolejną butelkę rumu „na umrzyka skrzyni”? Jak zachować brater-stwo, gdy na lotnisku rówieśnicy z aero-klubu myślą głównie o tym, jak wepchnąć się w kolejkę do wylotu lub gdy w klubie jeździeckim „rekreacyjni” podbierają na-szym harcerzom najlepsze konie?

Jednym rozwiązaniem jest korzysta-nie głównie z harcerskich przystani, ho-telików czy ośrodków. Zamiast unikać innych lepiej jednak stawić czoła wyzwa-niom świata – i przedyskutować nasze wątpliwości z gospodarzem terenu lub instruktorem prowadzącym szkolenie. a przede wszystkim – trzeba rozmawiać z harcerzami, wspierać ich w zmaganiach z rzeczywistością dobrą radą i własnym przykładem.

kLub SPECJALNOŚCIOWyHarcerski klub specjalnościowy jest formą organizowania się do pracy

grup harcerzy i wędrowników oraz instruktorów i starszyzny. W klubie mo-gą spotkać się harcerze i wędrownicy z różnych drużyn i szczepów, aby zdo-bywać wiedzę i umiejętności z danej specjalności. Kluby, które osiągnęły wy-soki poziom specjalizacji, często oferują otwarte formy szkoleniowe dla dzieci, młodzieży czy nawet dorosłych nienależących do ZHP. Jest to zarówno for-ma specjalnościowej służby harcerskiej na rzecz społeczności lokalnej, jak i promocja naszej działalności.

Podstawowym zadaniem harcerskiego klubu specjalnościowego jest stwarzanie warunków do indywidualnego rozwoju jego członków. Waż-ne jest szkolenie – prowadzone metodą harcerską, aktywizujące uczest-


ników, umożliwiające dokonanie samooceny i podjęcie decyzji co do dal-szej drogi swojego rozwoju. Najważniejszym zadaniem klubu jest stwo-rzenie możliwości realizacji prawdziwego specjalnościowego wyczynu. Z tak określonych zadań klubu wynikają główne formy pracy propagują-ce specjalność: kursy, szkolenia, realizacja zadań praktycznych, organizacja wypraw, imprez czy współzawodnictwa.

Organizacja klubuHarcerski klub specjalnościowy może

powołać właściwy komendant na wnio-sek co najmniej sześciu instruktorów, wędrowników, członków starszyzny har-cerskiej lub działaczy ZHP. członkami klubu mogą być:

instruktorzy, członkowie starszyzny harcerskiej i działacze,

harcerze, harcerze starsi i wędrowni-cy, którzy mają podstawowy przydział służbowy do macierzystych drużyn, w których nie mają możliwości takie-go rozwijania swoich zainteresowań.W zajęciach klubu mogą także uczest-

niczyć osoby niezrzeszone w ZHP (nie są jednak członkami klubu).

Klub może również działać na zasadzie szczepu czy inspektoratu specjalności huf-ca lub chorągwi. Wówczas jego członka-mi są drużyny danej specjalności (podsta-wowe jednostki organizacyjne) działające na danym terenie. Taki klub stosuje w od-powiednim zakresie przepisy dotyczące szczepu (związku drużyn).

Na czele klubu stoi przewodniczący (prezes). Mianuje go właściwy komen-dant. Funkcję tę powinien pełnić instruk-tor ZHP posiadający kwalifikacje specja-listyczne (uprawnienia państwowe) oraz uprawnienia instruktora danej specjalno-

ści. W przypadku, kiedy przewodniczący nie ma takich kwalifikacji, w klubie po-winien być specjalista – szef wyszkolenia specjalnościowego (nie musi być instruk-torem ZHP). Przewodniczący klubu po-winien zadbać o to, aby szef wyszkolenia specjalnościowego poznał zasady działa-nia naszej organizacji, a przede wszystkim harcerskie ideały i metodę harcerską.

działalność klubuczłonkowie klubu sami opracowują

program działania i roczne plany pracy, wybierają władze, prowadzą zajęcia. Klu-by mogą współpracować z organizacjami i instytucjami specjalizującymi się w wy-branej dziedzinie, a także nabywać człon-kostwo organizacji fachowych.

Klub prowadzi działalność w oparciu o plan pracy przedstawiony właściwej ko-mendzie (hufca, chorągwi). Plan powinien być tak opracowany, aby poprzez syste-matyczne zdobywanie sprawności, od-znak specjalistycznych oraz uprawnień państwowych członkowie klubu reali-zowali wybraną specjalność i podnosili swoje kwalifikacje. Nie bez znaczenia jest realizacja służby w środowisku lokalnym, szczególnie w przypadku instruktorów i wędrowników.

HARCERSKIE · budowy kraju, a pracę drużyn oraz za-interesowania młodzieży wiązano z...

Documents

Transcript of HARCERSKIE · budowy kraju, a pracę drużyn oraz za-interesowania młodzieży wiązano z...