1

Załącznik nr 2

Do wniosku o przeprowadzenie postępowania

habilitacyjnego dr n. med. Macieja Skrzypczaka

Autoreferat

1. Imię i Nazwisko

Maciej Skrzypczak

2. Posiadane dyplomy i stopnie naukowe

- Dyplom lekarza, 1992, Wydział Lekarski, Akademia Medyczna w Lublinie (obecnie

Uniwersytet Medyczny w Lublinie)

- Stopień doktora nauk medycznych, 1997, Wydział Lekarski Akademii Medycznej

w Lublinie (promotor Prof. dr hab. n. med. Jacek Wojcierowski)

- Dyplom specjalisty w dziedzinie położnictwa i ginekologii, 2001, Państwowa

Komisja Egzaminacyjna, Centrum Egzaminów Medycznych

3. Informacje o dotychczasowym zatrudnieniu w jednostkach naukowych

1992– 1995: Katedra i Zakład Genetyki Medycznej Akademii Medycznej w Lublinie –

asystent

1995 – obecnie: II Katedra i Klinika Ginekologii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie

1995-2001 - asystent

2001 - 2010 – st. asystent

2010 - obecnie – adiunkt

2

4. Wskazanie osiągnięcia wynikającego z art. 16 ust. 2 ustawy z dnia 14 marca

2003 o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule

w zakresie sztuki (Dz. U. nr 65, poz. 595 ze zm.)

Cykl publikacji dotyczący zmian ekspresji genów biorących udział w procesie

kancerogenezy raka trzonu macicy. Z uwzględnieniem możliwości ich zastosowania

w diagnostyce oraz terapii raka trzonu macicy.

Autorzy i tytuły publikacji

1. Skrzypczak M, Merx I, Schüler-Toprak S, Weber F, Inwald EC, Ortmann O,

Treeck O. Steroids. 2015;104:122-8.Molecular profiling of estrogen receptor α

and progesterone receptor transcript variants in endometrial cancer.

2. Skrzypczak M, Schüler S, Lattrich C, Ignatov A, Ortmann O, Treeck O.

Steroids. 2013;78(11):1087-91.G protein-coupled estrogen receptor (GPER)

expression in endometrial adenocarcinoma and effect of agonist G-1 on

growth of endometrial adenocarcinoma cell lines.

3. Skrzypczak M, Lattrich C, Häring J, Schüler S, Ortmann O, Treeck O.

Gynecol Endocrinol. 2013 ;29(12):1031-5. Expression of SCUBE2 gene

declines in high grade endometrial cancer and associates with expression of

steroid hormone receptors and tumor suppressor PTEN.

4. Skrzypczak M, Springwald A, Lattrich C, Häring J, Schüler S, Ortmann O,

Treeck O. Expression of cysteine protease cathepsin L is increased in

endometrial cancer and correlates with expression of growth regulatory genes.

Cancer Invest. 2012;30(5):398-403.

5. Häring J, Skrzypczak M, Stegerer A, Lattrich C, Weber F, Görse R, Ortmann

O, Treeck O. Estrogen receptor β transcript variants associate with oncogene

expression in endometrial cancer. Int J Mol Med. 2012;29(6):1127-36.

6. Springwald A, Lattrich C, Skrzypczak M, Goerse R, Ortmann O, Treeck O.

Cancer Invest. 2010 Nov;28(9):904-9. Icb-1 Gene expression is elevated in

human endometrial adenocarcinoma and is closely associated with HER2

expression.

3

b) Omówienie celu naukowego ww. prac i osiągniętych wyników wraz z omówieniem

ich ewentualnego wykorzystania.

Przez dziesięciolecia ubiegłego wieku badano zaburzenia i oddziaływanie

endogennych estrogenów na tkanki docelowe, jak błona śluzowa macicy,

i stwierdzono, że mają istotny wpływ na powstawanie raka trzonu macicy. Kilka

dekad temu Gusberg i Kardon zauważyli także korelację pomiędzy rakiem błony

śluzowej macicy a hormonalnie czynnymi nowotworami jajników [1].

W przebadanej grupie 115 pacjentek, 1/5 była chora na raka trzonu macicy,

a prawie połowa znajdowała się w stanie przednowotworowym, włączając rozrost

patologiczny błony śluzowej macicy. Pierwsze doniesienia na ten temat pochodzą

od Mansella i Hertiga, którzy w 1955 r., badając grupę 80 pacjentek

z nowotworami feminizującymi, stwierdzili obecność 11 przypadków raka błony

śluzowej macicy. 60% pacjentek wykazywało jednak zmiany w błonie śluzowej

macicy, sugerujące hiperstymulację estrogenami.[2].

Dane zaprezentowane przez naukowców z Kliniki Mayo wykazały z kolei, że

44 pacjentki z funkcjonalnymi nowotworami jajników były chore na raka trzonu

macicy, jak również 28 pacjentek z zespołem policystycznych jajników (PCOS)

z badanej grupy 523 kobiet. Pacjentki te cechowały się nowotworami o mniejszym

stopniu zaawansowania klinicznego oraz niższym stopniem zróżnicowania

histopatologicznego, z mniejszym naciekaniem mięśniówki oraz lepszym

rokowaniem w stosunku do pozostałych pacjentek z gruczolakorakiem. Inne

związki między rakiem trzonu macicy stwierdzono pomiędzy zaburzeniami

metabolizmu estrogenów, jak dysgenezją jajników.

W latach 60. i wczesnych latach 70., kiedy w Stanach Zjednoczonych

stwierdzono wzrost zachorowań na raka błony śluzowej macicy, pojawiły się

sugestie o wpływie egzogennych estrogenów na raka trzonu macicy. Wyniki

licznych badań przeprowadzonych w tamtych latach potwierdziły, że stosowanie

samych estrogenów ma istotny związek z występowaniem raka trzonu macicy.

Niemniej należy jednak zauważyć, że pacjentki stosujące HTZ, u których

stwierdzono raka błony śluzowej macicy, miały nowotwory o wysokim stopniu

zróżnicowania, podatne na leczenie, z długim czasem przeżycia. Podobne

obserwacje poczyniono u pacjentek z rakiem sutka. Wyniki prac Hammonda i wsp.

4

[3] wykazały, że ryzyko wystąpienia raka trzonu macicy można zniwelować

stosowaniem gestagenów, stąd kanonem leczenia zaburzeń menopauzalnych

stała się terapia E+P .

Obecnie znanymi i uznawanymi czynnikami wpływającymi na powstanie raka

trzonu macicy są:

1. wiek – najczęściej dotyczy kobiet powyżej 40-roku życia, osiągając

apogeum pomiędzy 65. a 70. rokiem życia. Interesujące jest, że wzrost

zachorowań maleje około 50. roku życia, co odpowiada, mniej więcej, okresowi

menopauzy (może mieć to związek ze zmianą poziomu gonadotropin);

2. rodność – wiele badań wskazuje na odwrotną relację z liczbą przebytych

ciąż, co jest spowodowane wysokim poziomem progesteronu podczas ciąży.

Bezdzietność może być ryzykiem samym w sobie, związanym z niepłodnością

i czynnikami ją powodującymi, jak PCOS;

3. wiek menopauzy w połączeniu z nieregularnymi cyklami

miesiączkowymi – późna menopauza stanowi marker na przedłużony okres

działania estrogenów bez przeciwstawnego działania progesteronu i jest

czynnikiem zwiększającym ryzyko;

4. budowa ciała – otyłość dorosła wpływa na możliwość wystąpienia raka

trzonu macicy, co jest związane z pozagruczołową produkcją i konwersją

estrogenów u kobiet po menopauzie przez transformację nadnerczowych

prekursorów i androgenów w tkance tłuszczowej;

5. cukrzyca nieinsulinozależna – wiąże się ze zwiększonym ryzykiem

niezależnego wzrostu BMI (otyłości), wspomagając inne czynniki wpływające na

wzrost zachorowalności na raka trzonu macicy, jak hipotetycznie wzrost poziomu

androgenów oraz obniżenie poziomu białka SHBG;

6. nadciśnienie – nie stanowi niezależnego czynnika ryzyka raka trzonu

macicy, a raczej ma związek, na co wskazuje szereg badań, z chorobami

metabolitycznymi;

5

7. aktywność fizyczna – wpływa na redukcję ryzyka zachorowania,

ponieważ łączy się z redukcją masy ciała oraz zmniejszeniem produkcji

endogennych estrogenów przez jajniki;

8. palenie papierosów – łączy się z obniżeniem poziomu ryzyka

zachorowania poprzez podniesienie poziomu enzymów wątrobowych

metabolizujących estrogeny i obniżenie ich poziomu;

9. tamoksifen – sklasyfikowany jako kancerogen, podnosi ryzyko

zachorowania podczas stosowania, wywierając selektywny agonistyczny

estrogenowo efekt, działający tkankowo wybiórczo na endometrium;

10. endogenne estrogeny – ich źródłem są nowotwory jajnika hormonalnie

czynne, jak również zespoły metaboliczne typu PCO, stanowiące również czynnik

zwiększający ryzyko zachorowalności. Ostatnie publikacje podają, że wysoki

poziom estradiolu, estronu oraz androstendionu u kobiet po menopauzie ma

związek ze zwiększonym ryzykiem raka trzonu macicy.

Rak trzonu macicy jest jednym z najczęstszych nowotworów narządu płciowego

u kobiet[4]. Częstość zachorowań znacząco wzrasta po 70 roku życia oraz osiąga

swoje apogeum pomiędzy 70 a 74 rokiem życia. Rak ten natomiast, stosunkowo

rzadko występuje u kobiet poniżej 45 rż stanowiąc grupę od 2 do 14 % wszystkich

raków. [5] . Niemniej jednak od 10 do 20 % kobiet u których stwierdzono raka trzonu

macicy stanowią kobiety w okresie przedmenopauzalnym .Większość raków trzonu

macicy to gruczolakoraki rozwijające się na podłożu hiperplazji endometrium.

Nowotwory te, określane jako typu 1, są związane z nadmierną stymulacją błony

śluzowej przez estrogeny[6], dlatego też stanowią one temat prezentowanego przeze

mnie osiągnięcia naukowego.

6

1. Molecular profiling of estrogen receptor α and progesterone receptor transcript

variants in endometrial cancer. Skrzypczak M, Merx I, Schüler-Toprak S,

Weber F, Inwald EC, Ortmann O, Treeck O. Steroids. 2015 Dec;104:122-8.

Naturalne estrogeny 17β – estradiol, estron, estriol – są hormonami

o charakterze lipofilnym, mogącymi wnikać do komórek za pomocą dyfuzji biernej.

Komórki docelowe mają receptory dla hormonów steroidowych zlokalizowane

głównie w cytoplazmie, które po związaniu liganda transportowane są do jądra

komórkowego. Gen receptora estrogenowego (ER) został sklonowany w 1986 roku.

Pozwoliło to na ustalenie struktury białka receptorowego oraz jego roli w procesie

transkrypcji [7]. Rak endometrium jest znany jako nowotwór hormonalnie zależny.

Ekspresja receptorów steroidowych odgrywa ważną rolę w regulacji prawidłowego

funkcjonowania endometrium. Zmiany wzorów ekspresji receptorów steroidowych ER

i PR mogą odgrywać ważną rolę w patogenezie raka endometrium, natomiast utrata

ekspresji tych receptorów wiąże się często z bardziej agresywnym przebiegiem

klinicznym oraz krótszym okresem przeżycia u pacjentek z rakiem błony śluzowej

macicy. W przeprowadzonych badaniach pokazujemy ekspresję oraz

współzależność ekspresji receptora estrogenowego ER α i jego izoform, jak również

receptora progesteronowego PR oraz jego izoform w gruczolakoraku błony śluzowej

macicy kobiety. Cztery badane przez nas warianty receptora estrogenowego ER α

(Δ5/6, Δ2/3/4, Δ3/4/5, Δ5/6/7) i cztery warianty receptora progesteronowego PR (Δ7,

Δ4/5, Δ6/7, Δ3/4/5) zostały uprzednio zidentyfikowane i sklonowane przez naszą

grupę w błonie śluzowej macicy [8]. Należy zwrócić uwagę, że występowanie tak

wielu izoform receptora estrogenowego alfa i beta daje potencjalną możliwość

różnorodności w sile przyłączania liganda, oddziaływania z sekwencją ERE, jak

również aktywności transkrypcyjnej. Możliwe, że specyficzne typy komórek

znajdujące się w określonym stanie fizjologicznym zwiększają poziom ekspresji

poszczególnych izoform. A zatem, występowanie tak dużej różnorodności białek ER

i ER prawdopodobnie może być istotnym czynnikiem regulującym komórkową

odpowiedź na estrogen. Dlatego też tak istotne jest zbadanie ich ekspresji

w nowotworach estrogenozależnych.

7

Dla porównania z grupą gruczolakoraka endometrium wybrano 1) prawidłowe

endometrium zarówno przed i po menopauzie, 2) prawidłowe przed menopauzą i 3)

Właściwa grupa kontrolna prawidłowe endometrium po menopauzie.

Pozom ekspresji izoform ERα 5, ERα Δ6, ERα Δ7, ERα Δ6/7, ERα Δ3/4/5,

ERα dupli5/6 i ERα ekson S (p < 0.05) był mniejszy w tkankach nowotworowych

w porównaniu do endometrium kobiet po menopauzie. Poziom transkryptu

całkowitego receptora estrogenowego ERα była znacząco niższy w podgrupie raka

trzonu macicy G3 w porównaniu do błony śluzowej macicy kobiety po menopauzie

(p < 0.01) lub w G1 (p < 0,001) jak też w nowotworach o stopniu zróżnicowania G2

(p < 0.05). Spadek ekspresji receptora estrogenowego ERα oraz jego izoform

zaobserwowano we wszystkich przypadkach nowotworów o stopniu zróżnicowania

G3 w porównaniu do nowotworów o stopniu zróżnicowania G1 czy G2, a także

w endometrium kobiet po menopauzie za wyjątkiem ekspresji izoformy ERα- dupli-5

+ 6.

Całkowity poziom transkryptu receptora progesteronowego PR okazał się

niższy w tkance gruczolakoraka endometrium niż w błonie śluzowej macicy kobiet po

menopauzie (p < 0.01). Tą różnicę szczególnie uwidoczniono w przypadku

odniesieniu ekspresji izoform receptora progesteronowego PR , PR -Δ5, PR -Δ7, PR

-Δ2/3, PR ekson a, PR-Δ5/6, PR-Δ3/4/5 i PR-Δ4/5/6 (każdy p < 0,05) Poziom

transkryptu izoform receptora progesteronowego PR nie różnił się znacznie między

prawidłowym endometrium i komórkami nowotworowymi, jednakże, zaobserwowano

znacznie zmieniony poziom mRNA całkowitej formy receptora progesteronowego PR

i większości izoform w tym PR-A i PR-B w nowotworach o stopniu zróżnicowania G3.

Tkanki endometrium analizowanych kobiet w niniejszym badaniu wykazywały

zróżnicowany wzór ekspresji izoform receptora estrogenowego α ERα jak również

lizoform receptora progesteronowego PR. Znaczna część (92%) wszystkich

gruczolakoraków endometrium wykazywał silną lub umiarkowaną ekspresję co

najmniej jednej izoformy receptora progesteronowego PR, aczkolwiek w 8%

analizowanych preparatów wykryto niski poziom ekspresji lub był poza detekcją.

Nie wykryto żadnego specyficznego profilu ekspresji który mółby być

specyficzny dla dla danego typu błony śluzowej macicy kobiety. Jednakże izoformy

ERαΔ3/4 i ERαΔ4/5 były jedynymi, których nie stwierdzono w 50% próbek

endometrium prawidłowego. Do dokładniejszego zrozumienia roli izoform receptora

estrogenowego α, ERα , jak również izoform receptora progesteronowego PR

8

w kancerogenezie raka endometrium, przeanalizowaliśmy ich związek z kilkoma

genami znanymi z ich funkcji w nowotworach. Ekspresja całkowitego receptora

progesteronowego PR okazała się być pozytywnie związana z ekspresją genu PTEN

(p = 0.0018) a negatywnie z ekspresją genu cykliny B1 (p = 0.0421). Poziom mRNA

całkowitego receptora estrogenowego α (ERα) był pozytywnie powiązany

z poziomem mRNA całkowitego receptora progesteronowego PR (p = 0,0001)

a także HER2 (p = 0.0454). Dodatkowo, znaleziono szereg izoform receptora

estrogenowego ERα pozytywnie związanych z HER2, a negatywnie z cykliną B1

czy genem STK15. Spośród badanych izoform receptora progesteronowego PR,

szereg z nich okazały się być związane nie tylko z genem PTEN czy genem cykliny

B1, ale również pozytywnie z genem HER2 a negatywnie z genami p21/WAF-1,

MYBL2 i STK15.

Reasumując, fakt że więcej niż trzy czwarte nowotworów o stopniu

zróżnicowania G3 wykazywało ekspresję izoform receptora progesteronowego PR

oraz izoform receptora estrogenowego α ERα rodzi pytanie, w jakim stopniu te

nowotwory mogą reagować na leczenie hormonalne. Aby odpowiedzieć na to

pytanie, konieczne będzie zbadanie różnych funkcji tych izoform zarówno receptora

estrogenowego α ERα jak i receptora progesteronowego. Przyszłe badania powinny

również wyjaśnić, w jakim stopniu można wykorzystać różne profile ekspresji na

ocenę rokowania oraz leczenia raka endometrium u kobiet.

2. G protein-coupled estrogen receptor (GPER) expression in endometrial

adenocarcinoma and effect of agonist G-1 on growth of endometrial adenocarcinoma

cell lines. Skrzypczak M, Schüler S, Lattrich C, Ignatov A, Ortmann O, Treeck O.

Steroids. 2013 Nov;78(11):1087-91.

Gruczolakorak błony śluzowej jak powszechnie wiadomo jest nowotworem

hormonalnie zależnym. Wpływ hormonów płciowych żeńskich w klasycznym szlaku

sygnalizacji estrogenowej jest przekazywany przez receptory jądrowe ERα i ERβ

o funkcji czynników transkrypcyjnych. Estrogeny wiążą się z receptorami ERα i ERβ,

które w wyniku zmian konformacyjnych i odłączeniu białek opiekuńczych HSP

ulegają homo- lub heterodimeryzacji i translokacji do jądra komórkowego, gdzie

oddziałując bezpośrednio z sekwencjami regulatorowymi ERE, zlokalizowanymi

9

w regionach promotorów i enhancerów lub pośrednio w wyniku oddziaływania

z innymi czynnikami transkrypcyjnymi regulują ekspresję genów docelowych na

powszechnie zwanej drodze genomowej. Ten szlak sygnalizacyjny nie wyjaśnia

jednak szybkich zmian zachodzących w metabolizmie komórek po stymulacji

estrogenami. Poza klasyczną drogą przekazywania sygnału, która jest pobudzana

przez układ receptor/ligand odkryte zostały mechanizmy pozagenomowe, w których

biologiczne efekty estrogenów nie wynikają z oddziaływania receptorów

estrogenowych bezpośrednio lub pośrednio z DNA. Wyniki badań pokazują, że

w pozagenomowe mechanizmy działania estrogenów zaangażowane są receptory

estrogenów związane z błoną komórkową. Wykazano, że szybka odpowiedź na 17β-

estradiol (E2) wynika z aktywacji kinaz ERK w sposób niezależny od klasycznych

receptorów ERα i ERβ, a zależny od zawierającego siedem domen transbłonowych

sierocego receptora oddziałującego z białkami G. Receptor ten określony jako

GPR30.Udowodniono, że 17β-estradiol jest ligandem receptora GPR30, który

uczestniczy w sygnalizacji estrogenowej na drodze pozagenomowej [9-14].

W obecności estrogenów w komórkach transfekowanych receptorem GPR30

stwierdzono wzrost przekaźników sygnału drugiego rzędu, tj. cAMP i jonów wapnia.

Na podstawie homologii sekwencji oraz mechanizmu jego działania receptor GPR30

zakwalifikowany został do klasy I nadrodziny receptorów zawierających siedem

domen transbłonowych oddziałujących z białkami G i określony jest akronimem

GPER .

Ekspresja genów GPER została wykryta w szeregu nowotorach w tym

w nowotworach estrogenozależnych jak rak piersi czy rak endometrium jak również

w raku jajnika [15-18]. Ostatnie badania sugerują, że ekspresja genu GPER może

mieć znaczenie rokownicze u pacjentek z rakiem jajnika [18].

Rola receptora GPER w raku trzonu macicy nie została dokładnie zbadana

Istnieją sprzeczne wyniki co do jego wpływu na mechanizm kancerogenezy oraz

jego funkcji w raku trzonu macicy. W tym badaniu porównywano ekspresję genu

GPER w prawidłowym i nowotworowym endometrium, a następnie testowano do

jakiego stopnia agonista G-1 GPER będzie wpływał na wzrost linii komórkowych

raka endometrium.

Poziom ekspresji genu GPER okazał się około 6-krotnie niższy w raku trzonu

macicy w stosunku do tkanki prawidłowej (p < 0,0001). Ekspresja genu GPER

w endometrium pomenopauzalnym była około dwukrotnie wyższa niż jego ekspresja

10

w endometrium u kobiet przed menopauzą. Poziom mRNA GPER w podgrupach

raka trzonu macicy, G1, G2 i G3 była znacznie niższy niż w obu podgrupach

prawidłowego endometrium. Poziom ekspresji genu GPER wyraźnie zmniejszał się

w podgrupa nowotworów o stopniu zróżnicowania G2 i G3, w porównaniu do

endometrium po menopauzie (p < 0,0001).

Zbadano również korelację genu GPER z ekspresją receptora estrogenowego

ERα i receptora progesteronowego PR jak również genu supresorowego PTEN we

wszystkich preparatach endometrium. Stwierdzono współzależność ekspresji genu

GPER z PR ale nie z ERα. Ekspresja genu GPER był także związana z genem

supresorowym PTEN, ale w mniejszym stopniu niż PR. Wprawdzie zaobserwowano

wyraźny spadek GPER mRNA w endometrium nowotworowym, badania in vitro

sugerują, że nawet umiarkowany poziom GPER mRNA może być wystarczający do

antyproliferacyjnego działania jego ligandu G-1 w raku endometrium. Konkludując

przedstawione wyniki zachęcają nas do dalszych badań nad możliwością

potencjalnego wykorzystanie receptora GPER w terapii raka endometrium.

3. Expression of SCUBE2 gene declines in high grade endometrial cancer and

associates with expression of steroid hormone receptors and tumor suppressor

PTEN. Skrzypczak M, Lattrich C, Häring J, Schüler S, Ortmann O, Treeck O.

Gynecol Endocrinol. 2013 Dec;29(12):1031-5.

Gen SCUBE2 należy do szlaku sygnałowego sonic Hedehong. Oprócz

kluczowej roli w embriogenezie szlak sygnałowy sonic Hedehong odgrywa ważną

rolę w promocji wzrostu wielu nowotworów, w tym raka trzonu macicy, bierze udział

w tworzeniu przerzutów, neowaskularyzacji jak również w oporności wielolekowej

[19,20]. Gen SCUBE2 wchodzi w skład grupy 70-ciu genów których analiza znalazła

zastosowanie w ocenie przeżycia pacjentek z rakiem piersi (Mammaprint) jak

również jest częścią 21 genowego testu przewidującego remisję raka piersi.

To dlatego wybrano ten gen do badań ekspresji w raku trzonu macicy. Głównym

celem badań było przeanalizowanie wzoru ekspresji genu SCUBE2 w pre-

i pomenopauzalnym ludzkim endometrium oraz gruczolakoraku błony śluzowej

macicy, jak również odniesienie tej ekspresji do ekspresji genu SCUBE2

11

w prawidłowej i nowotworowej tkance gruczołu piersiowego kobiety. Początkowo

zbadano poziom ekspresji genu SCUBE2 w 30 preparatach prawidłowego

endometrium, 12 premenopauzalnego oraz 18 pomenopauzalnego. Ekspresję genu

SCUBE 2 stwiedzono u wszystkich pacjentek, aczkolwiek poziom transkryptu był

zróżnicowany. Ekspresja genu SCUBE2 była wyższa w endometrium

postmenopauzalnym w stosunku do endometrium premenopauzalnego (p<0.005).

W przeciwieństwie do tego nie zaobserwowaliśmy różnicy w ekspresji genu SCUBE2

pomiędzy endometrium z fazy proliferacyjnej a sekrecyjnej cyklu. Następnie

przeanalizowaliśmy ekspresję genu SCUBE2 u 60 pacjentek z rakiem trzonu macicy.

Ekspresja genu SCUBE2 nie różniła się istotnie w stosunku do prawidłowego

endometrium, niezależnie od statusu menopauzalnego. Dla porównania

przeanalizowaliśmy ekspresję genu SCUBE2 w 31 prawidłowych i 85

nowotworowych tkankach gruczołu piersiowego, podobnie jak w tkankach błony

śluzowej macicy nie stwierdzono różnic w ekspresji. Stwierdzono natomiast znaczące

różnice w ekspresji genu SCUBE2 w zależności od zróżnicowania

histopatologicznego (G1, G2, G3). Ekspresja genu SCUBE2 w nowotworach

o stopniu zróżnicowania G3 była znacząco niższa w stosunku do endometrium

pomenopauzalnego jak również nowotworach o stopniu zróżnicowana G1 (p<0.05).

Następnie przeanalizowano w podobny sposób tkanki gruczołu piersiowego

stwierdzając znaczące obniżenie ekspresji genu SCUBE2 w rakach piersi o stopniu

zróżnicowania G3, ( ERα – negatywnych) w stosunku do prawidłowych komórek raka

piersi (p=0.00018) i niższe niż w ERα –pozytywnych) komórkach raka piersi o stopniu

zróżnicowania G1 i G3 (p<0.05). Przeanalizowano również ekspresję genu

supresorowego PTEN, którego ekspresja bardzo często ulega zanikowi

w komórkach raka trzonu macicy oraz genów dla receptorów steroidowych ESR1

(ERα) i PR. Stwierdzono znaczącą pozytywną korelację ekspresji genu SCUBE2

z ekspresją genów dla receptorów steroidowych ERα i PR (p=0.0018) oraz

(p=0.0207) w komórkach raka trzonu macicy, ponadto stwierdzono że ekspresja

genu SCUBE2 koreluje z ekspresją genu supresorowego PTEN (p<0.05).Podobne

zależności stwierdzono w komórkach raka piersi. Poziom tran skryptu genu SCUBE2

był także skorelowany z ekspresją genu PTEN(p=0.0004). Podsumowując

zaobserwowany spadek ekspresji genu SCUBE2 w nisko zróżnicowanych

nowotworach (G3) raka trzonu macicy oraz jego korelacja z ekspresją receptorów

steroidowych ERα, PR jak również z genem supresorowym PTEN sugeruje, że

12

ekspresja tego genu może być korzystna w przypadku komórek raka trzonu macicy.

To czy gen SCUBE2 znajdzie zastosowanie jako marker prognostyczny w raku

trzonu macicy wykażą dalsze badania.

4. Expression of cysteine protease cathepsin L is increased in endometrial cancer

and correlates with expression of growth regulatory genes. Cancer Invest. 2012

Jun;30(5):398-403. Skrzypczak M, Springwald A, Lattrich C, Häring J, Schüler S,

Ortmann O, Treeck O.

Katepsyny są peptydazami cysteinowymi niezbędnymi do prawidłowego

funkcjonowania i rozwoju ludzkiego endometrium zarówno podczas fazy

wydzielniczej jak i proliferacyjnej cyklu. [21] Katepsyna L odgrywa niezwykle istotną

rolę w wielu procesach komórkowych takich jak wzrost, proliferacja, różnicowanie

i apoptoza. Jednakże istnieją rozbieżne doniesienia na temat jej roli związanej

z zaprogramowaną śmiercią komórki. Niektórzy autorzy sugerują jej działanie

proapoptotyczne [22], podczas gdy inni [23] twierdzą że obniżenie ekspresji

Katepsyny L zwiększa apoptozę komórek. Wzrost ekspresji genu dla Katepsyny L

stwierdzono w szeregu nowotworach takich jak pierś, płuca, przewód pokarmowy,

mózg, endometrium. MMP11 odgrywa również istotną role w progresji i rozwoju

szeregu nowotworów, a także odgrywa istotną rolę w szeregu procesach

fizjologicznych komórek. Istotne jest jej znaczenie rokownicze w szeregu

nowotworach. CTSL2 jest zdolna także do degradacji jądrowego czynnika

transkrypcyjnego CDP/Cux przez co może przyśpieszać komórkową proliferację [24-

29]. Ponieważ jedyne doniesienie na temat ekspresji Katepsyny L w raku trzonu

macicy dotyczy badania na poziomie białka oraz niewielkiej grupy pacjentek [26],

a jej rola w raku trzonu macicy jest niezbadana. Postanowiono zbadać ekspresję

genów dla CTSL2 oraz MMP11 oraz ich związek z ekspresją genów HER2 oraz

innymi genami regulującymi wzrost komórek nowotworowych takimi jak ERα PR,

CYC B1, Ki 67, MYBL2, p21 WAF-1, genu supresorowego PTEN oraz receptorami

steroidowymi ERα, PR. Badania przeprowadzono na grupie 60 pacjentek z rakiem

trzonu macicy oraz 30 z prawidłowym endometrium.(12premenopauzlnych, 18

pomenopauzalnych). Obydwie proteazy ulegały ekspresji we wszystkich przypadkach

. Występowały jednak znaczące różnice w ich poziomie ekspresji. Ekspresja zarówno

13

CTSL2 jak i MMP11 była znacząco obniżona w pomenopauzalnym endometrium

w stosunku do endometrium premenopauzalnego (p<0,05). Ekspresja genu

katepsyny L2, była zwiększona w raku trzonu macicy w stosunku do prawidłowego

endometrium. Poziom transkryptu w raku trzonu macicy był 5 razy wyższy

w stosunku do endometrium premenopauzalnego i około 50 razy wyższy

w porównaniu z endometrium postmenopauzalnym. (p<0,0001). Ekspesja genu dla

CTSL2 była także wyższa w zależności od stopnia zróżnicowania nowotworu.

Stwierdzono także znaczącą pozytywną korelację poziomu transkryptu CTSL2

z ekspresją genów regulujących wzrost komórek Ki67,Cykliną B1(p<0,01), p21/WAF-

1(p<0,001), MYBL2 (p<0.0001), genem HER2 receptora kinazy tyrozynowej

(p<0,01), genem supresorowym PTEN a także receptorami steroidowymi ERα i PR

w raku trzonu macicy. Nie stwierdzono związku ekspresji CTSL2 z ekspresją

receptorów steroidowych ERα i PR w przeciwieństwie do genu MMP11 który

wykazywał istotny związek z ekspresją genu dla ERα (p<0,01). Konkludując

zaobserwowano spadek ekspresji genu CTSL2 i MMP11 w tkankach

postmenopauzalnego endometrium potwierdzając rolę obydwu proteaz w cyklicznych

przemianach błony śluzowej, kobiety. Stwierdzona pozytywna korelacja genu CTSL2

z genami regulującymi wzrost komórek sugeruje, że gen ten może być interesującym

markerem we wczesnej diagnostyce raka trzonu macicy.

5. Estrogen receptor β transcript variants associate with oncogene expression in

endometrial cancer. Int J Mol Med. 2012 Jun;29(6):1127-36. Häring J, Skrzypczak

M, Stegerer A, Lattrich C, Weber F, Görse R, Ortmann O, Treeck O.

Obecnie znane są dwa rodzaje ludzkich receptorów estrogenowych: receptor

estrogenowy (ER), uważany do niedawna za jedyny receptor dla estrogenu,

i receptor estrogenowy (ER), którego gen został sklonowany i opisany w 1996

roku. Oprócz podstawowej wersji receptora estrogenowego (ER), określanej jako

ERβ1, znane jest dziesięć dodatkowych jego izoform, nazywanych ERβ2-10 [30],

opisanych na podstawie analizy biblioteki genomowej cDNA komórek ludzkich.

Wszystkie izoformy receptora estrogenowego (ER) różnią się sekwencjami

kodującymi domenę wiążącą ligand, jak również specyficznością tkankową.

14

Wiadomo również, że w kompleksie inicjującym transkrypcję mogą znaleźć się różne

formy receptora, zawierające odmienne jego izoformy. Tego typu zróżnicowanie

dodatkowo komplikuje interpretację roli estrogenów w procesach komórkowych [31] .

Receptor estrogenowy (ER) wykazuje wysoką homologię aminokwasową do

receptora estrogenowego (ER) w rejonie DBD – 96% i w domenie wiążącej ligand

LBD – 58%. receptor estrogenowy (ERβ) zostały zidentyfikowane w błonie

śluzowej macicy zarówno prawidłowej, jak i nowotworowej. Nie badano jednak zmian

w ich ekspresji, jak również nie określono, jakie izoformy receptora estrogenowego

(ER) ulegają transkrypcji w nowotworach błony śluzowej macicy. Badania takie

przeprowadzono w komórkach raka gruczołu piersiowego, które wykazały, że poziom

różnych izoform receptora estrogenowego (ERβ) obniża się w przypadku

inwazyjnego raka piersi [32,33], a także raka jajnika oraz jelita grubego [34-36].

Wyniki badań nad strukturą i mechanizmem działania receptorów steroidowych oraz

możliwości analizy produktów alternatywnego składania ich premRNA w coraz

większym stopniu stają się przydatne dla wczesnej diagnostyki chorób

nowotworowych, jak również w monitorowaniu terapii oraz podczas opracowywania

nowych leków z rodziny antyestrogenów. Wykazano na przykład, że receptor

estrogenowy (ER) pozbawiony eksonu 5 jest ściśle powiązany z rakiem piersi

[37], podobnie jak receptor estrogenowy β (ERβ) oraz izoforma ERβ2 (nazywana

również ERβcx) i ERβ2Δ5. Określenie poziomu transkrypcji różnych izoform

receptorów estrogenowych może mieć z kolei ważne znaczenie dla diagnostyki,

etiologii oraz terapii nowotworów endometrium, dlatego też postanowiono zbadać

poziom ekspresji ERβ oraz jego izoform, receptorów steroidowych ERα, PR, genów

związanych z nowotworzeniem MYBL2, PTEN, Cyclinę A2, Cyclinę B1, Cyklinę D1,

HER2 w prawidłowym i nowotworowym endometrium. Poziom ekspresji ERβ1 i ERβ

2 nie różnił się pomiędzy prawidłowym a nowotworowym endometrium jak również

pomiędzy badanymi podgrupami (G1,G2,G3). Ekspresja ERβ5 była trzykrotnie

podniesiona w raku trzonu macicy, w szczególności w nowotworach o stopniu

zróżnicowania G3 w porównaniu do prawidłowego endometrium pomenopauzalnego

(p<0,01). Izoforma ERβ Δ1 również ulegała zwiększonej 3-krotnie ekspresji w raku

trzonu macicy (p<0,01), głównie w podgrupach G1 i G2. Zwiększony poziom

transkryptu zaobserwowano także w tkance nowotworowej analizując ekspresję

izoformy ERβ Δ2/3 (p<0,05). W przeciwieństwie do mRNA izoformy ERβΔ4, którego

15

3-krotny spadek zaobserwowano w raku trzonu macicy w stosunku do prawidłowego

pomenopauzalnego endometrium (p<0,00001) a w szczególności w nowotworach

o stopniu zróżnicowania G2 i G3 w odniesieniu do prawidłowego pomenopauzalnego

endometrium. (p<0,001). Analiza stosunku ERα do ERβ wykazała znaczący wzrost

w nowotworach o stopniu zróżnicowania G3 w stosunku do prawidłowego

pomenopauzalnego endometrium. Badania wykazały również różnice we wzorze

ekspresji genów związanych z nowotworzeniem. Ekspresja genu MYBL2 była około

4,5 razy wyższa w gruczolakoraku błony śluzowej macicy w stosunku do

prawidłowego premenopauzalnego i postmenopauzalnego endometrium (p<0,0001).

Znaczący wzrost ekspresji genu MYBL2 zaobserwowano także w badanych

podgrupach (G1,G2,G3). Ekspresja genu Cykliny B1 była 3,9 razy wyższa w raku

błony śluzowej macicy w stosunku do prawidłowego endometrium (p<0,001),

natomiast genu Cykliny D1 4 razy wyższa (p<0,001). Ekspresja genu dla Cykliny A2

wykazywała dwukrotny wzrost w endometrium nowotworowym w odniesieniu do

endometrium prawidłowego. Ekspresja genu supresorowego PTEN była obniżona

w tkance raka trzonu macicy w stosunku do endometrium prawidłowego. (p<0,05),

natomiast ekspresja genu HER2 była podwyższona w tkance nowotworowej

w stosunku do pomenopauzalnego endometrium. (p<0,05). Stwierdzono również

szereg współzależności w ekspresji genu ERβ oraz jego izoform z ekspresją

onkogenów i receptorów steroidowych. Aby potwierdzić funkcjonalne znaczenie

obserwowanych korelacji wyłączono ekspresję genu ERβ poprzez krótkotrwałą

transfekcję siRNA komórek HEC-1A raka trzonu macicy jak również zbadano

ekspresję na poziomie białka. Badania nasze potwierdzają jego istotną rolę

w kancerogenezie raka trzonu macicy.

16

6.Icb-1 Gene expression is elevated in human endometrial adenocarcinoma and is

closely associated with HER2 expression. Springwald A, Lattrich C, Skrzypczak M,

Goerse R, Ortmann O, Treeck O. Cancer Invest. 2010 Nov;28(9):904-9.

Ludzki gen icb-1 ( C1 orf38) jest członkiem rodziny genów kodujących

cytozolowe białka, które łączą się do białka Grb2 niezbędnego w kaskadzie

sygnałowej receptora kinazy tyrozynowej. Został sklonowany przez grupę Prof.

Treecka [38] w linii komórkowej HEC-1B gruczolakoraka trzonu macicy. Ostatnie

badania wskazują na współzależność ekspresji genu ICB1 ze szlakiem sygnałowym

estrogenów, natomiast stwierdzenie obecności ERE w promotorze genu ICB-

1klasyfikuje ten gen jako docelowy dla estrogenów. Zbadano ekspresję genu ICB-1

w 60 przypadkach raka trzonu macicy oraz 30 przypadkach ludzkiego prawidłowego

endometrium. Stwierdzono ekspresję genu ICB-1 we wszystkich badanych tkankach.

Poziom transkryptu różnił się w zależności od badanych grup pacjentek. Ekspresja

genu ICB-1 była 3,5 raza wyższa w tkance raka trzonu w stosunku do prawidłowego

endometrium (p<0,0001).Porównano ekspresję genu z ekspresją genów (Ki 67,

Cykliną B1), odpowiedzialnych za kontrolę proliferacji w wielu typach nowotworów,

genem HER2, genem supresorowym PTEN oraz ekspresją receptorów steroidowych

ERα i PR. Z badanych genów tylko gen markera proliferacji Ki-67 wykazywał

znacząco podniesioną ekspresję w komórkach raka trzonu macicy w stosunku do

endometrium prawidłowego(p<0,0001). Ekspresja receptora progesteronowego PR

była obniżona o 50% w komórkach nowotworowych, natomiast ekspresja geny cyklu

komórkowego Cykliny B1 była 10 razy wyższa w komórkach nowotworowych –

jakkolwiek statystycznie te różnice były mniej istotne (p<0,05). Ekspresja genu ERα ,

HER2, a także PTEN, nie różniła się statystycznie pomiędzy prawidłowym

a nowotworowym endometrium. Nie znaleziono również różnic w poziomie ekspresji

w podziale na grupy ze względu na stopień zróżnicowania histopatologicznego

nowotworu (G1,G2 oraz G3). Poziom mRNA ICB-1 był niemal identyczny

w podgrupach G1 i G2 natomiast zaobserwowano jego nieznaczną redukcję

w podgrupie G3, jednakże nie były to zmiany istotne statystycznie. Nie

zaobserwowano także zmian w ekspresji pomiędzy prawidłowym premenopauzalnym

endometrium a pomenopauzalnym endometrium, aczkolwiek zaobserwowano

spadek ekspresji genu icb-1 w prawidłowym premenopauzalnym i pomenopauzalnym

endometrium w stosunku do wszystkich badanych podgrup nowotworowych (G1,G2,

17

G3). Badając współzależność ekspresji pomiędzy genem ICB-1 a HER2 stwierdzono

wysoce pozytywną istotną statystycznie korelację (p<0,0001). Natomiast nie

zaobserwowano korelacji z poziomem mRNA receptorów steroidowych ERα , PR,

genu Ki67, Cykliny B1 czy genu PTEN z ekspresją genu ICB-1. Nie stwierdzono

także związku poziomu ekspresji genu ICB-1 z głębokością naciekania mięśnia

macicy u pacjentek z rakiem trzonu macicy. Reasumując przedstawione badania

sugerują że ICB-1 może być nowym markerem zastosowanym w komórkach błony

śluzowej macicy, analiza mRNA genu ICB-1 w raku trzonu macicy może być

czulszym markerem diagnostycznym niż ekspresja genu dla ERα, HER2, PTEN.

Przypuszczalny rozwój funkcjonalnych przeciwciał przeciwko ICB-1 powinien

zweryfikować nasze badania na poziomie białka oraz pozwoli zbadać możliwość

jego zastosowania w diagnostyce raka trzonu macicy.

Wnioski:

1. Wyniki badań przedstawione w niniejszych pracach potwierdzają istotną rolę

receptorów steroidowych w procesie kancerogenezy raka trzonu macicy oraz

sugerują możliwość wykorzystania pomiaru poziomu izoform receptora

estrogenowego ERα, ERβ jak również poziomu izoform receptora

progesteronowego w diagnostyce i terapii raka trzonu macicy.

Całkowity poziom transkryptu receptora progesteronowego PR okazał się

niższy w tkance gruczolakoraka endometrium niż w błonie śluzowej macicy

kobiet po menopauzie.

Zaobserwowano znacznie zmieniony poziom mRNA całkowitej formy

receptora progesteronowego PR i większości izoform w tym PR-A i PR-B

w nowotworach o stopniu zróżnicowania G3.

Poziom ekspresji izoform ERα D5, ERα D6, ERα D7, ERα D6/7, ERα D3/4/5,

ERα dupli5/6 i ERα ekson S był mniejszy w tkankach nowotworowych

w porównaniu do endometrium kobiet po menopauzie.

Poziom transkryptu całkowitego receptora estrogenowego ERα był znacząco

niższy w podgrupach raka trzonu macicy w porównaniu do błony śluzowej

macicy kobiety po menopauzie.

18

Spadek ekspresji receptora estrogenowego ERα oraz jego izoform

zaobserwowano we wszystkich przypadkach nowotworów o stopniu

zróżnicowania G3 w porównaniu do nowotworów o stopniu zróżnicowania G1

czy G2, a także w endometrium kobiet po menopauzie za wyjątkiem ekspresji

izoformy ERα- dupli-5 + 6.

Pozom ekspresji izoform ERα D5, ERα D6, ERα D7, ERα D6/7, ERα D3/4/5,

ERα dupli5/6 i ERα ekson S był mniejszy w tkankach nowotworowych

w porównaniu do endometrium kobiet po menopauzie.

Poziom transkryptu całkowitego receptora estrogenowego ERα był znacząco

niższy w podgrupie raka trzonu macicy G3 w porównaniu do błony śluzowej

macicy kobiety po menopauzie, jak też w nowotworach o stopniu

zróżnicowania G2 .

2. Poziom ekspresji genu GPER okazał się około 6-krotnie niższy w raku trzonu

macicy w stosunku do tkanki prawidłowej.

Ekspresja genu GPER w endometrium pomenopauzalnym była około

dwukrotnie wyższa niż jego ekspresja w endometrium u kobiet przed

menopauzą.

Poziom mRNA GPER w podgrupach raka trzonu macicy, G1, G2 i G3 była

znacznie niższy niż w obu podgrupach prawidłowego endometrium.

Poziom ekspresji genu GPER wyraźnie zmniejszał się w podgrupie

nowotworów o stopniu zróżnicowania G2 i G3, w porównaniu do endometrium

po menopauzie .

Stwierdzono współzależność ekspresji genu GPER z PR ale nie z ERα .

Ekspresja genu GPER był także związana z genem supressorowym PTEN,

lecz w mniejszym stopniu niż PR.

Badania in vitro sugerują, że nawet umiarkowany poziom GPER mRNA może

być wystarczający do antyproliferacyjnego działania jego ligandu G-1 w raku

endometrium.

3. Ekspresja ERβ5 była trzykrotnie podniesiona w raku trzonu macicy,

w szczególności w nowotworach o stopniu zróżnicowania G3 w porównaniu do

prawidłowego endometrium pomenopauzalnego .

Izoforma ERβ Δ1 ulegała zwiększonej 3-krotnie ekspresji w raku trzonu

macicy, głównie w podgrupach G1 i G2.

19

Zwiększony poziom transkryptu zaobserwowano także w tkance

nowotworowej izoformy ERβΔ2/3.

Zaobserwowano 3-krotny spadek poziomu mRNA izoformy ERβΔ4 którego

w raku trzonu macicy w stosunku do prawidłowego pomenopauzalnego

endometrium , w szczególności w nowotworach o stopniu zróżnicowania G2

i G3 w odniesieniu do prawidłowego pomenopauzalnego endometrium.

Analiza stosunku ERα do ERβ wykazała znaczący jego wzrost w nowotworach

o stopniu zróżnicowania G3 w odniesieniu do prawidłowego

pomenopauzalnego endometrium.

4. Badania wykazały również różnice we wzorze ekspresji genów związanych

z nowotworzeniem .

Ekspresja genu MYBL2 była około 4,5 raza wyższa w gruczolakoraku błony

śluzowej macicy w stosunku do prawidłowego premenopauzalnego

i postmenopauzalnego endometrium .

Znaczący wzrost ekspresji genu MYBL2 zaobserwowano także w badanych

podgrupach (G1,G2,G3).

Ekspresja genu Cykliny B1 była 3,9 razy wyższa w raku błony śluzowej macicy

w stosunku do prawidłowego endometrium, natomiast genu Cykliny D1 4 razy

wyższa .

Ekspresja genu Cykliny A2 wykazywała dwukrotny wzrost w endometrium

nowotworowym w odniesieniu do endometrium prawidłowego.

Ekspresja genu supresorowego PTEN była obniżona w tkance raka trzonu

macicy w stosunku do endometrium prawidłowego.

Ekspresja genu HER2 była podwyższona w tkance nowotworowej w stosunku

do prawidłowego pomenopauzalnego endometrium.

Stwierdzono również szereg współzależności w ekspresji genu ERβ oraz jego

izoform z ekspresją onkogenów i receptorów steroidowych.

5. Stwierdzono znaczące różnice w ekspresji genu SCUBE2 w zależności od

zróżnicowania histopatologicznego (G1, G2, G3).

Ekspresja genu SCUBE2 w nowotworach o stopniu zróżnicowania G3 była

znacząco niższa w stosunku do endometrium pomenopauzalnego jak również

nowotworach o stopniu zróżnicowana G1.

20

Stwierdzono znaczącą pozytywną korelację ekspresji genu SCUBE2

z ekspresją genów dla receptorów steroidowych ERα i PR w komórkach raka

trzonu macicy.

Ekspresja genu SCUBE2 koreluje z ekspresją genu supresorowego PTEN.

6. Ekspresja zarówno CTSL2 jak i MMP11 była znacząco obniżona

w pomenopauzalnym endometrium w stosunku do endometrium

premenopauzalnego .

7. Ekspresja genu CTSL2, była zwiększona w raku trzonu macicy w stosunku do

prawidłowego endometrium. Poziom transkryptu w raku trzonu macicy był 5 razy

wyższy w stosunku do endometrium premenopauzalnego i około 50 razy wyższy

w porównaniu z endometrium postmenopauzalnym.

Ekspresja genu dla CTSL2 była także wyższa w zależności od stopnia

zróżnicowania nowotworu.

8. Stwierdzono także znaczącą pozytywną korelację poziomu transkryptu CTSL2

z ekspresją genów regulujących wzrost komórek Ki67, Cykliną B1, p21/WAF-1,

MYBL2 ,genem HER2 receptora kinazy tyrozynowej, genem supresorowym PTEN

a także receptorami steroidowymi ERα i PR w raku trzonu macicy.

Stwierdzono istotny związek ekspresji genu MMP11 z ekspresją genu dla ERα

9. Ekspresja genu ICB-1 była 3,5 razy wyższa w tkance raka trzonu macicy

w stosunku do prawidłowego endometrium .

Stwierdzono wysoce pozytywną istotną statystycznie korelację

współzależności ekspresji pomiędzy genem ICB-1 a HER2 .

21

Piśmiennictwo: 1.Proliferative endometrial response to theca-granulosa cell tumors. Gusberg SB, Kardon P.Am J Obstet Gynecol. 1971:(5):633-43. 2. Granulosatheca cell tumors and endometrial carcinoma; a study of their relationship and a survey of 80 cases. MANSELL H, HERTIG AT. Obstet Gynecol. 1955:385-94. 3.Effects of long-term estrogen replacement therapy. I. Metabolic effects. Hammond CB, Jelovsek FR, Lee KL, Creasman WT, Parker RT. Am J Obstet Gynecol. 1979 :525-36. 4.Cancer statistics, 2012. Siegel R, Naishadham D, Jemal A. CA Cancer J Clin.

2012: (62) :10-29.

5.Conservative treatment of adenocarcinoma of the endometrium in young patients. Is it appropriate? Vinker S, Shani A, Open M, Fenig E, Dgani R. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 1999 :63-5. 6.Two pathogenetic types of endometrial carcinoma. Bokhman JV.Gynecol Oncol. 1983: (15):10-7.

7.Sequence and expression of human estrogen receptor complementary DNA. Greene GL, Gilna P, Waterfield M, Baker A, Hort Y, Shine J. Science. 1986: (231):1150-4.

8.Identification of novel transcript variants of estrogen receptor α, β and progesterone

receptor gene in human endometrium. Springwald A, Lattrich C, Skrzypczak M,

Goerse R, Ortmann O, Treeck O. Endocrine. 2010:(3):415-24.

9.Filardo EJ, Thomas P. GPR30: a seven-transmembrane-spanning estrogen

receptor that triggers EGF release. Trends Endocrinol Metab. 2005 (16): 362-7.

10.Filardo EJ, Quinn JA, Bland KI, Frackelton AR, Jr. Estrogen-induced activation of

Erk-1 and Erk-2 requires the G protein-coupled receptor homolog, GPR30, and

occurs via trans-activation of the epidermal growth factor receptor through release of

HB-EGF. Mol Endocrinol. 2000: (14):1649-6.

11.Filardo EJ, Quinn JA, Frackelton AR, Jr., Bland KI. Estrogen action via the G

protein-coupled receptor, GPR30: stimulation of adenylyl cyclase and cAMP-

mediated attenuation of the epidermal growth factor receptor-to-MAPK signaling axis.

Mol Endocrinol. 2002: 70-84.

12.Revankar CM, Mitchell HD, Field AS, Burai R, Corona C, Ramesh C, Sklar LA,

Arterburn JB, Prossnitz ER. Synthetic estrogen derivatives demonstrate the

functionality of intracellular GPR30. ACS Chem Biol. 2007: 536-44.

22

13. Carmeci C, Thompson DA, Ring HZ, Francke U, Weigel RJ. Identification of

a gene (GPR30) with homology to the G-protein-coupled receptor superfamily

associated with estrogen receptor expression in breast cancer. Genomics 1997: 607-

17.

14.GPER receptor- the new player in estrogen signaling. Cygankiewicz AI, Jacenik D, Krajewska WM. Postepy Biochem. 2015:52-60. 15. Maggiolini M, Vivacqua A, Fasanella G, Recchia AG, Sisci D, Pezzi V, Montanaro

D, Musti AM, Picard D, Ando S. The G protein-coupled receptor GPR30 mediates c-

fos up-regulation by 17beta-estradiol and phytoestrogens in breast cancer cells. J

Biol Chem. 2004: 27008-16.

16. Poola I, Abraham J, Liu A, Marshalleck JJ, Dewitty RL. The Cell Surface

Estrogen Receptor, G Protein- Coupled Receptor 30 (GPR30), is Markedly Down

Regulated During Breast Tumorigenesis. Breast Cancer (Auckl) 2008: 65-78.

17.Smith HO, Leslie KK, Singh M, Qualls CR, Revankar CM, Joste NE, Prossnitz ER.

GPR30: a novel indicator of poor survival for endometrial carcinoma. Am J Obstet

Gynecol. 2007: 386 e1-9; discussion 386 e9-11.

18.Smith HO, Arias-Pulido H, Kuo DY, Howard T, Qualls CR, Lee SJ, Verschraegen

CF, Hathaway HJ, Joste NE, Prossnitz ER. GPR30 predicts poor survival for ovarian

cancer. Gynecol Oncol. 2009: 465-71.

19. Identification of a novel family of cell-surface proteins expressed in human vascular endothelium. Yang RB, Ng CK, Wasserman SM, Colman SD, Shenoy S, Mehraban F, Komuves LG, Tomlinson JE, Topper JN. J Biol Chem. 2002 : 46364-73. 20. SCUBE2 suppresses breast tumor cell proliferation and confers a favorable prognosis in invasive breast cancer. Cheng CJ, Lin YC, Tsai MT, Chen CS, Hsieh MC, Chen CL, Yang RB. Cancer Res. 2009:3634-41. 21. Expression patterns of cathepsins B, H, K, L and S in the human endometrium. Jokimaa V, Oksjoki S, Kujari H, Vuorio E, Anttila L. Mol Hum Reprod. 2001:73-8. 22. Selective suppression of cathepsin L by antisense cDNA impairs human brain tumor cell invasion in vitro and promotes apoptosis. Levicar N, Dewey RA, Daley E, Bates TE, Davies D, Kos J, Pilkington GJ, Lah TT. Cancer Gene Ther. 2003:141-51. 23. Gocheva, V.; Joyce, J.A. Cysteine cathepsins and the cutting edge of cancer invasion. Cell Cycle. 2007: 60-4.

24.Lankelma, J.M.; Voorend, D.M.; Barwari, T.; Koetsveld, J.; Van der Spek, A.H.; De Porto, A.P.; Van Rooijen, G.; Van Noorden, C.J. Cathepsin L, target in cancer treatment? Life Sci. 2010: 225-33.

23

25. Goulet B, Sansregret L, Leduy L, Bogyo M, Weber E, Chauhan SS, Nepveu A. Increased expression and activity of nuclear cathepsin L in cancer cells suggests a novel mechanism of cell transformation. Mol Cancer Research. 2007:899-907.

26. Nasu, K.; Kai, K.; Fujisawa, K.; Takai, N.; Nishida, Y.; Miyakawa, I. Expression of

cathepsin L in normal endometrium and endometrial cancer. Eur J Obstet Gynecol

Reprod Biol. 2001:102-5.

27. Engel, G.; Heselmeyer, K.; Auer, G.; Bäckdahl, M.; Eriksson, E.; Linder, S.

Correlation between stromelysin-3 mRNA level and outcome of human breast

cancer. Int J Cancer. 1994 :830-5.

28. Mohamed, M.M.; Sloane, B.F. Cysteine cathepsins: multifunctional enzymes in cancer. Nat Rev Cancer. 2006: 764-75. 29. Anderson, I.C.; Sugarbaker, D.J.; Ganju, R.K.; Tsarwhas, D.G.; Richards, W.G.;

Sunday, M.; Kobzik, L.; Shipp, M.A. Stromelysin-3 Is Overexpressed by Stromal

Elements in Retinoic Acid in Pulmonary Fibroblasts Primary Non-Small Cell Lung

Cancers and Regulated by Retinoic Acid in Pulmonary Fibroblasts. Cancer

Research. 1995: 4120-4126.

30. Identification of ten exon deleted ERbeta mRNAs in human ovary, breast, uterus and bone tissues: alternate splicing pattern of estrogen receptor beta mRNA is distinct from that of estrogen receptor alpha. Poola I, Abraham J, Baldwin K. FEBS Lett. 2002 :133-8. 31.Estrogen receptor beta. Potential functional significance of a variety of mRNA isoforms. Lewandowski S, Kalita K, Kaczmarek L. FEBS Lett. 2002:1-5. 32.Expression of estrogen receptor beta1, beta2, and beta5 messenger RNAs in human breast tissue. Leygue E, Dotzlaw H, Watson PH, Murphy LC. Cancer Res. 1999 :1175-9. 33.Expression of estrogen receptor-beta in human breast tumors. Dotzlaw H, Leygue E, Watson PH, Murphy LC. J Clin Endocrinol Metab. 1997 :2371-4. 34.Estrogen receptor alpha (ER-alpha) and beta (ER-beta) mRNAs in normal ovary, ovarian serous cystadenocarcinoma and ovarian cancer cell lines: down-regulation of ER-beta in neoplastic tissues. Brandenberger AW, Tee MK, Jaffe RB. J Clin Endocrinol Metab. 1998 :1025-8. 35. Estrogen receptor isoform gene expression in ovarian stromal and epithelial tumors. Chu S, Mamers P, Burger HG, Fuller PJ. J Clin Endocrinol Metab. 2000:1200-5. 36.Selective loss of estrogen receptor beta in malignant human colon. Foley EF, Jazaeri AA, Shupnik MA, Jazaeri O, Rice LW. Cancer Res. 2000 :245-8.

24

37.Expression of estrogen receptor beta messenger RNA variant in breast cancer. Vladusic EA, Hornby AE, Guerra-Vladusic FK, Lupu R. Cancer Res. 1998:210-4. 38. A novel basement membrane-induced gene identified in the human endometrial adenocarcinoma cell line HEC1B. Treeck O, Strunck E, Vollmer G. FEBS Lett. 1998 :426-30.

5. Pozostałe osiągnięcia naukowe

1. Badania nad rolą procesów immunologicznych i molekularnych w fizjologii

i patologii oraz diagnostyce raka jajnika u kobiet. (7 publikacji, łączny

IF14,821, MNiSZW=140).

2. Badania nad rolą receptorów estrogenowych i polimorfizmu ich genów

w patogenezie raka jajnika i trzonu macicy u kobiet (6 publikacji, łączny

IF14,283, MNiSZW=130).

3. Badania nad rolą procesów biochemicznych i molekularnych w patogenezie

chorób odzwierzęcych (10 publikacji, łączny IF 4,672, MNiSZW=170).