Gospodarka odpadami komunalnymi

w Polsce i na Mazowszu

wyzwania na dzień przed 1 lipca

2013 rPolskie i zagraniczne przykłady

gospodarki odpadami komunalnymi i edukacji „odpadowej”

* * *Czy jesteśmy przygotowani do wdrażania

nowego modelu gospodarki odpadami komunalnymi ?

Dr Witold Lenart, Uniwersytet Warszawski

Paradygmat winy i rekompensaty• Wytwarzanie i usuwanie odpadów komunalnych jest

pojmowane powszechnie lub grupowo jako:

• Istotne lub podrzędne zagrożenie środowiska,

• strata materialna/ekonomiczna dla ogółu społeczeństwa, kraju, samorządu, nawet rodziny

• utrata wartości niemierzalnych,

• ograniczenie dla przyrody, przyczyna stopniowej utraty różnorodności biologicznej,

• obowiązek sprzątania, zwykle bez jednoznacznego prostego określenia adresata tego obowiązku,

• uniwersalna ludzka przywara niemożliwa do usunięcia,

• wyrzut sumienia i grzech pierworodny,

• okazja do określania statusu jednostki, społeczności, władzy

Podstawy formułowania prawa

odpadowego

• System nakazowo-rozdzielczy: aprioryczne

założenie, że obywatel nie jest w stanie sam

uporać się z odpadami komunalnymi;

• Selekcja prawna strumieni odpadów mogących

generować zyski dla operatorów

• Mglista relacja pomiędzy rzeczywistymi kosztami

zaśmiecania a systemem opłat

• Brak społecznej kontroli systemu przy

rozbudowanej kontroli formalnej

Racjonalne podstawy rekompensaty za

zagrożenie odpadami komunalnymi

• Opłata za korzystanie ze środowiska: środowisko jako nośnik funkcji przyjmowania, redukowania i rozpraszania odpadów,

• Kto wystawia rachunek: środowisko czy podmiot zobowiązany do gospodarowania odpadami?

• Kwestia długu, kto zapłaci za porzucone śmieci naszych przodków?

• Jedyne kryterium wyboru egzekutora – pełne usuniecie czyli odzyskanie surowców i unieszkodliwienie odpadów

Polska. Podstawowe parametry

odpadowe.• Wytwarzamy rocznie 365 kg odpadów na

mieszkańca (kilogram dziennie), zbieramy 320

kg: 12% niedoszacowania – gdzie trafiają te

odpady?

• Najlepiej na Dolnym Śląsku: 370/344 kg/rok;

najgorzej na Podlasiu: 292/207; na Mazowszu

źle: 365/300 kg/rok.

• Odzysk ( w tym tzw czyste kompostowanie) i

unieszkodliwianie termiczne stanowią zaledwie

parę procent masy odpadów – przedostatnie

miejsce w UE, po Chorwacji

Mazowsze. Podstawowe

parametry odpadowe.

• Zbiera się 1,5 mln ton, wytwarza zapewne 1,7 mln ton

• Liczba dzikich wysypisk utrzymuje się w okolicy 150, zdecydowanie więcej niż składowisk

• Udział biotony w strumieniu odpadów komunalnych wynosi od 5 do 30%

• Lokalnie silnie ubożeje udział odpadów opakowaniowych

Wzorce europejskie, wyniki

• Lider absolutny: Szwajcaria – praktycznie wszystkie odpady komunalne są albo spalane (48 %) albo poddawane odzyskowi – przede wszystkim recyklingowi materiałowemu (52 %)

• Zieloni liderzy z UE to Holandia, Szwecja i Dania gdzie tylko parę % odpadów się składuje

• Średnio w całej UE połowa odpadów jest składowana. Na taki wskaźnik zapracowała przede wszystkim Polska oraz Bułgaria, Grecja i Rumunia

Wzorce europejskie, postępowanie

z odpadami• Spalanie odpadów komunalnych w dużych

miastach, gdzie są kłopoty ze sprawną

segregacją

• Wspieranie segregacji „dwuręcznej” z czystym

kompostowaniem prowadzonym przez

wyspecjalizowane firmy komercyjne

• Bezpieczne bufory magazynowe

przesegregowanych odpadów opakowaniowych

• Rozwinięte i wspierane donosicielstwo

ekologiczne

Przykłady zagraniczne

• Duże kompostownie wykorzystujące

biotonę i inne odpady kompostowalne

(Holandia)

• Społeczne punkty segregacji i przeróbki

odpadów wielkogabarytowych - prekursor

PSZOKów (Dania)

• Lokalna policja ścigająca śmieciarzy

zarabiająca na swe utrzymanie (Anglia)

EGO – edukacja na rzecz racjonalnej

gospodarki odpadami – podstawa działania

• Procesy wspomagające edukację: retardacja,

czyli ograniczenie łapczywości materialnej,

supletyczność działań w samorządzie i niżej,

czyli stała poprawa standardów

środowiskowych, nowe, wyższe poziomy

bezpieczeństwa ekologicznego

• Artefakty: spodziewane niesłusznie pieniądze

za odzysk, wciąż trwający syndrom zsypu,

obawa przed ekologicznym donosicielstwem.

EGO – stan świadomości

• Deklaratywność – do 80% społeczeństwa chce segregować, 70 podobno segreguje

• Zagrożenie odpadami i zaśmieceniem – na 10-12 miejscu w rankingu zagrożeń

• Niewiedza granicząca z ignorancją dotyczaca ilości i składu odpadów oraz zasad segregacji i unieszkodliwiania

• Utrzymująca się postawa roszczeniowa

• Niechęć do kontroli sąsiedzkiej

• Brak zaufania do władzy i służb gminnych

EGO - założenia fundamentalne

• Łańcuch techniczno-edukacyjny UUUUU: uczenie się, unikanie, używanie powtórne, utylizacja, unieszkodliwianie, zwracanie uwagi, uporczywe upominanie, uśmiech zamiast uporu,

• Każdy system dobry, byle skuteczny.

• Zgoda na niesprawiedliwy podział obciążeń za wytwarzanie odpadów

EGOSystemy i podejścia edukacyjne i wdrożeniowe znane z

sukcesów w Europie i w Polsce

• Edukacja i technika dwuręczna

• Model opakowań zwrotnych, tradycje,

bariery, uwarunkowania

• Edukacja dorosłych przez dzieci

• Lekcje i przedmioty o odpadach

• Odpowiedzialność konsumencka

• Segregacja ex-situ, w tym kompostowanie

osiedlowe

EGO

Natarczywa edukacja autopsyjna

• Wszystkie obiekty gospodarki odpadami z

zapleczem edukacyjnym pozwalającym na

śledzenie całego cyklu od odebrania do

wykorzystania lub unieszkodliwienia

odpadów

• Bezpośredni kontakt z własnymi odpadami

w domu – automonitoring

• Sztuka i zabawa z odpadami komunalnymi

Realia polskiego systemu w przeddzień

wdrożenia nowelizacji Ustawy

• Subsydiarność, czyli wybór gminy jako

organu odpowiedzialnego

• Zastrzeżenia dotyczące konkurencyjności i

ich oddalenie w obliczu zagrożenia

• Prawa obywateli i ich ograniczenie

• Perspektywy rozwoju zapisów prawa

miejscowego

• Istota zmiany – władztwo nad odpadami

Informacja o ilości i strukturze

odpadów• Brak możliwości uzyskania wiarygodnych

danych o masie odpadów żadnym z praktycznie dostępnych sposobów –przybliżona metoda przyjmowania wartości wyjściowych

• Brak możliwości uzyskania wiarygodnych danych o strukturze odpadów żadnym z praktycznie dostępnych sposobów –przybliżona metoda przyjmowania wartości wyjściowych

Informacja o wytwarzających

odpady

• Brak możliwości uzyskania wiarygodnych

danych o lokalizacji wytwórców odpadów –

wybór metody naliczania opłat na terenach

zamieszkałych

• Budowanie atmosfery

współodpowiedzialności i rozumienia

kontroli wewnętrznej – przykłady

zagraniczne

Elementy świadomości „odpadowej” mające

znaczenie dla sprawności systemu

• Wybór akceptowalnego systemu

segregacji

• Zapewnienie pośrednika wspomagającego

segregację w domach wielorodzinnych i w

zabudowie zintegrowanej komunalnie

• Współpraca w zakresie ewaluacji i

doskonalenia systemu

Utrudnienia na wejściu

• Potrzeba akceptacji nierówności dzisiaj, gdy jest ona skrajnie wysoka (niemożność stosowania kryterium masy odpadów i ich stopnia segregacji dokonanego in situ)

• Różnorodność pomysłów dotyczących opłat oraz oferty usług podstawowych

• Mnogość potencjalnych podmiotów gotowych oferować usługi odpadowe; potrzebna, ale trudna obiektywna klasyfikacja instalacji i rodzajów usług

Braki i zagrożenia• Mizeria kontroli we wszystkich fazach

systemu, brak koncepcji dotyczącej kontroli

• Niedostatki motywacyjne w samorządzie i u wytwarzających

• Brak wizji rozwoju systemu i realistycznego harmonogramu osiągania wyższych wskaźników odzysku

• Sfery obstrukcji, destrukcji, korupcji i obojętności

Wymagania UE• Poziom wyprowadzania biotony:

praktycznie do kompostowania lub do wytwarzania bioenergii

• Traktowanie odpadów objętych opłatą produktową – dylemat współpracy z organizacjami odzysku

• Składowanie – brak możliwości zakładania składowisk, odzysk terenów po starych miejscach deponowania odpadów, wymagania Dyrektywy Szkodowej

Uwarunkowania techniczno-

technologiczne.

• Rozumienie postulatu NDT/BAT dla instalacji

• Ograniczoność zastosowania supertechnologii w warunkach istnienia instalacji prostszych, spełniających warunki

• Lista preferencji i ograniczeń, np.: brudne kompostownie – nie, paliwo alternatywne beza odpadów niebezpiecznych

• Rola rozwiązań lokalnych i rozwój MŚP w tym rzemiosła odpadowego

• Wsparcie ze strony funduszy celowych

Uwarunkowania proceduralne

związane z zarządzaniem ochroną

środowiska

• Energia z odpadów – zapisy w dokumentach strategicznych, także gminnych

• Zapisy w mppz oraz w suikrg

• Warunki do decyzji administracyjnych

• Problem rankingu odpadowego gmin związany z aplikacjami po środki pomocowe

Implikacje strategiczne i prospekcja ewolucji

społeczno-administracyjnej systemu

• Realia warunków polskich: wyprowadzenie i

kompostowanie biotony, segregacja in situ z

preferencją wydzielania odpadów

suchych/opakowaniowych, zakłady segregacji

infra situ powiązane z lokalnymi instalacjami

odzysku lub recyklingu, spalarnie tylko w paru

dużych miastach

• Strategia skierowana na ograniczanie

wytwarzania odpadów: kompozycja edukacyjno-

konsumencko-finansowa

I Ogólnokrajowy Kongres Recyklingu,

Warszawa marzec 2013

Wnioski i rekomendacje dotyczące edukacji na rzecz

racjonalnej gospodarki odpadami (EGO)Załącznik do Dokumentu Końcowego Kongresu

Uczestnicy i organizatorzy Kongresu zgadzają się z opinią, że edukacja ekologiczna

wspierająca racjonalną gospodarkę odpadami jest potrzebą chwili i powinna być

traktowana nie jako dodatek do planowanych działań, ale wstęp i warunek sukcesu.

EGO ma być prowadzona profesjonalnie, planowo i z zapewnionymi środkami oraz

wyspecjalizowaną kadrą. Konieczne jest szerokie korzystanie z doświadczeń

praktycznych, posługiwanie się technicznymi i organizacyjnymi konkretami,

wykorzystywanie dobrych rozwiązań lokalnych i regionalnych, ale też zagranicznych.

W żadnym przypadku nie należy tej ważnej kwestii przekazywać wykonawcom

pospolitych i powielających się programów edukacji ekologicznej pod pojemnymi

hasłami ochrony środowiska w ogóle.

Przedstawione podczas obrad i wielokrotnie sygnalizowane przez uczestników dane

dotyczące świadomości ekologicznej Polaków, w szczególności stanu wiedzy i zwykłej

orientacji w zakresie wyzwań gospodarowania odpadami są zatrważające. Przy takim

stanie tej świadomości wdrażanie nowych rozwiązań i uzyskanie oczekiwanych

poziomów segregacji, odzysku i recyklingu odpadów komunalnych jest poważnie

zagrożone. Dlatego konieczne jest wzmocnienie, rozszerzenie i sprawniejsze

zorganizowanie całego systemu EGO. Najważniejszymi elementami tego

przyspieszenia powinny być:

- zdecydowane działania edukacyjne na poziomie samorządowym zgodnie z

zapisami w Ustawie o Odpadach, ale z koniecznym udziałem prawa miejscowego;

obserwuje się nikłe stosowanie zabiegów informacyjno-edukacyjnych przy

wprowadzaniu nowych zasad gospodarki odpadami komunalnymi;

- konsekwentne i konkretne wprowadzenie do przedszkoli i szkół rozwiniętych treści

dotyczących odpadów zapisanych w podstawach programowych, w szczególności

zadanie to musi być realizowane przez samorządy w stosunku do pierwszych

trzech poziomów kształcenia ogólnego;

- oczekiwane są centralne i regionalne inicjatywy wspierane przez fundusze celowe

zmierzające do łagodnej koordynacji rozlicznych, często dublujących się i nie

najwyższej jakości akcji edukacyjnych; przy generalnie wystarczających środkach

kierowanych na taką edukację;

- wskazane jest powierzenie wyłonionej w drodze konkursu instytucji lub organizacji

roli krajowego ośrodka informacji o treściach i metodach EGO, działającej we

współpracy z odpowiednimi agendami UE oraz przy wykorzystaniu doświadczeń

krajów, gdzie problem został rozwiązany; wskazane jest przygotowanie kanonu EGO

jajko krajowego wzorca dla inicjatyw edukacyjnych;

- niezbędne jest rozszerzenie sfery EGO na problematykę technologii i technik

recyklingu stwarzając tym samym podstawy do aktywności społecznej, w tym

biznesowej na tym polu;

- wzmocnienie EGO powinno prowadzić do stopniowego powstawania w Polsce

społecznego ruchu kontroli nad realizacją wyzwań związanych z wdrażaniem

nowoczesnej gospodarki odpadami, brak społecznej kontroli , przy wyraźnym

niedostatku kontroli instytucjonalnej, grozi lekceważeniem przyjętych zasad;

- organizacje odzysku, a także inne przedsiębiorstwa uczestniczące w realizacji polityki

recyklingu w Polsce powinny szeroko korzystać z nieobligatoryjnych systemów

ekologicznej odpowiedzialności, certyfikacji, czy CSR.

Uczestnicy panelu edukacyjnego widzą potrzebę prowadzenia regularnych spotkań

dotyczących EGO w skali ogólnokrajowej.