Prawo Kanoniczne55 (2012) nr 2

MAESTWO WARUNKOWE W WiETLE KODEKSU PRAWA KANONICZNEGO I KODEKSU

KANONW KOCiOW WSCHODNiCH

Tre: Wprowadzenie. 1. Pojcie warunku. 2. Rodzaje warunku. 3. Geneza warunku. 4. Warunek w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 r. 5. Analiza kan. 1102 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. 5.1. Wpyw na wano maestwa warunku odnoszcego si do przyszoci. 5.2. Wpyw na wano maestwa wa-runku odnoszcego si do przeszoci lub teraniejszoci. 6. Maestwo warunkowe wedug Kodeksu Kanonw Kociow Wschodnich. 6.1. Motu proprio Cerebrae allatae sunt. 6.2. Analiza kan. 826 Kodeksu Kanonw Kociow Wschodnich. Zakoczenie.

Wprowadzenie

Instytucja warunkowego aktu zgody wystpujca w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r.1 i w Kodeksie Kanonw Kociow Wschodnich z 1990 r.2 wydaje si do zoona, bowiem: Maestwa zawierane pod warunkiem byy zawsze w doktrynie Kocioa zagad-nieniem trudnym i wywoujcym rozbienoci zda w tej materii3. Wyraenie zgody maeskiej pod warunkiem stanowi okoliczno, ktra moe spowodowa niewano maestwa, z tego te wzgldu zaliczana jest do katalogu wad zgody maeskiej. W Kociele aci-skim podstawowe elementy kanonicznego pojcia maestwa warun-kowego pojawiy si w XII w., natomiast w Kocioach Wschodnich w XVIII w. KPK z 1983 r. uzalenia wano maestwa od rodzaju

1 Codex Iuris Canonici auctoritate Ioannis Pauli PP. II promulgatus.2 Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium, Auctoritate Ioannis Pauli PP. II pro-II pro-

mulgatus, Typis Polyglottis Vaticanis 1990.3 M. al. uRowSki, Kanoniczne prawo maeskie okresu posoborowego, Katowice

1976, s. 234.

ANNA GOBIOWSKA

56 A. GOBIOWSKA

warunku, natomiast KKKW z 1990 r. odmawia wanoci jakiemukol-wiek maestwu zawartemu pod warunkiem.

1. Pojcie warunku

Wedug niektrych autorw sowo warunek pochodzi od aciskie-go terminu conditio a raczej condicio i nie wywodzi si od cum dice-re, lecz od pierwiastka dik (greckie deiknymi), co oznacza wykazywa i odpowiada pojciu conditio (w najoglniejszym tego sowa znacze-niu), jako stanu osobowego, gospodarczego, rwnie moe oznacza wymg niezbdny do zaistnienia jakiego dziaania prawnego4. KPK z 1983 r. w myl zasady omnis definitio periculosa est nie przedsta-wia definicji warunku. Prawo cywilne natomiast pojcie warunku czerpie z prawa rzymskiego. Wedug encyklopedii popularnej PWN warunek w znaczeniu prawnym oznacza zastrzeenie, przez ktre podejmujcy czynno prawn uzalenia powstanie lub ustanie skut-kw tej czynnoci od zdarzenia przyszego niepewnego5.

Pojcie warunku znale mona rwnie w sowniku wyrazw obcych, z tym e termin ten ma wiele znacze i moe by rnie poj-mowany w zalenoci od kontekstu i okolicznoci wypowiadania6. Jednake pewne utrudnienie w pojmowaniu warunku w prawie kano-nicznym moe sprawia kan. 1290 KPK z 1983 r., zgodnie z ktrym, jeeli chodzi o kontrakty, nakazuje czerpa pojcia i normy z prawa cywilnego, ktre przyjte s na danym terenie take w stosunku do spraw kocielnych. Tak wic w sprawach dotyczcych kontraktw i transakcji zwizanych z dobrami materialnymi stosuje si normy

4 S. biSkuPSki, Prawo maeskie kocioa rzymskokatolickiego, Warszawa 1956, s. 302.

5 Encyklopedia popularna PWN, Warszawa 1982, s. 838. 6 Sownik wyrazw obcych PWN, Warszawa 1980, s. 800. Sownik podaje nast-

pujce znaczenia pojcia warunku: warunek moe by czynnikiem od ktrego uza-lenione jest istnienie czego; warunkiem jest okrelone danie, wymaganie stawiane przy zawieraniu jakiej umowy, od ktrego spenienia zaley dotrzymanie, zrealizo-wanie czego; warunek moe by utosamiany z sytuacj, w ktrej co si dzieje; wa-runek to og cech warunkujcych bycie kim, czym, upowaniajcych jednoczenie do wykonania czego; warunkiem jest zastrzeenie moc ktrego podejmujcy czyn-no prawn uzalenia powstanie lub ustanie skutkw tej czynnoci od zdarzenia przy-szego i niepewnego.

[2]

57MAESTWO WARUNKOWE

prawa cywilnego7. Gdyby natomiast normy prawa cywilnego byy sprzeczne z prawem Boym, to nie mog by stosowane, a ich miej-sce zastpuj odpowiednie normy prawa kanonicznego8. W systemie prawa cywilnego warunek pojmowany jest jako zdarzenie przysze i niepewne9. Warto zauway, i istnieje rne pojmowanie terminu warunek. Niektrzy autorzy twierdz, e warunek jest w pew-nym sensie dodatkiem do aktu prawnego10, inni natomiast uwaaj, e w warunku istnieje zastrzeenie lub owiadczenie woli, w ktrym stro-ny co zmieniaj11. W prawie kanonicznym natomiast wano doko-nanego aktu uzalenia si od jakiej okolicznoci niepewnej w danej

7 Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 nr 16, poz. 3) w postanowieniu art. 89 przedstawia nastpujc definicj warunku: Z zastrzeeniem wyjtkw w ustawie przewidzianych albo wynikajcych z waciwoci czynnoci prawnej, powstanie lub ustanie skutkw czynnoci prawnej mona uzaleni od zdarzenia przyszego i niepewnego.

8 Warto przypomnie postanowienie kan. 1290 KPK z 1983 r., ktre brzmi nast-pujco: To, co prawo pastwowe na danym terytorium postanawia odnonie umw zarwno w oglnoci, jak i w szczeglnoci oraz do zobowiza, ma by zachowywa-ne rwnie moc prawa kanonicznego w odniesieniu do rzeczy podlegajcych wadzy rzdzenia Kocioa, z tymi samymi skutkami, chyba e s przeciwne prawu Boemu lub co innego zastrzega prawo kanoniczne przy zachowaniu przepisu kan. 1547. Wydawaoby si, i norma kan. 1290 KPK sugeruje, i tre tej dyspozycji sprawia, e omawiane pojcie jest jednakowe dla obu systemw prawnych, a prawo kanoniczne czerpie to pojcie z prawa cywilnego. Oczywicie jest to bdne mylenie z uwagi na to, i odmienne s rda tego pojcia w dwch prawodawstwach. W systemie prawa cywilnego warunek Stanowi integraln, nierozczn cz czynnoci prawnej ktrej dotyczy. Jego istot jest uzalenienie powstania lub ustania skutkw czynnoci praw-nej od okrelonego zdarzenia. Z kolei dyspozycja kan. 1547 KPK z 1983 r. dopuszcza dowd ze wiadkw we wszystkich sprawach, ale zawsze pod kierownictwem sdzie-go. I chocia istniej rne koncepcje pojmowania warunku to z pewnoci mona powiedzie, i wystpuje zgodno co do tego, e jest nim: uzalenienie powstania i ustania skutkw prawnych od zdarzenia przyszego i niepewnego.

9 W postanowieniu art. 89 Kodeksu cywilnego przedstawiono nastpujc defi-nicj warunku: Z zastrzeeniem wyjtkw w ustawie przewidzianych albo wynika-jcych z waciwoci czynnoci prawnej, powstanie lub ustanie skutkw czynnoci prawnej mona uzaleni od zdarzenia przyszego i niepewnego.

10 S. dMowSki, S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego, Ksiga 1, cz oglna, Warszawa 2001, s. 293.

11 Por. M. uRowSki, Aktualna problematyka aktu warunkowego, Prawo Kanoniczne 18 (1975), nr 3-4, s. 88; d. StaFFa, De conditione contra matrimonii substantiam, Romanae 1955, s. 11.

[3]

58 A. GOBIOWSKA

chwili dla nupturienta. Warunek moe w rny sposb wpywa na wano maestwa, w zalenoci od jego rodzaju12.

2. Rodzaje warunku

KPK z 1983 r. odnonie do zawarcia maestwa przewiduje trzy rodzaje warunkw, czyli: warunek dotyczcy przeszoci, teraniejszo-ci i przyszoci13. Niektrzy kanonici natomiast wymieniaj jeszcze inne rodzaje warunkw, a mianowicie: warunek waciwy i warunek niewaciwy, ktry z kolei dzieli si na warunek konieczny i niemo-liwy, jak rwnie przewiduj istnienie warunku godziwego i niego-dziwego, warunku rozwizujcego i zawieszajcego, a take warunku wyranego, warunku domylnego, warunku przyczynowego oraz wa-runku mieszanego czy te warunku potestatywnego i warunku suk-cesywnego14. Oznacza to, i istnieje moliwo wyodrbnienia wielu

12 Por. t. Pawluk, Prawo kanoniczne wedug Kodeksu Jana Pawa II, t. 3, Olsztyn 1996, s. 156; l.a. Robittaille, Conditioned consent: Natural law and human positive law, Studia Canonica 26 (1992), s. 75.

13 w. gRalSki, Kanoniczne prawo maeskie, Warszawa 1985, s. 108. Autor pod-krela, i: W odniesieniu do maestwa zgod wyraon warunkowo uznaje tylko prawo kanoniczne. Zawarcie maestwa pod warunkiem oznacza w prawie kanonicz-nym, e w samym kontrakcie, niejako jakby w jego czci konstruktywnej, posta-wiono jaki element czy okoliczno, od ktrej samo istnienie kontaktu zaley. Zob. e. SztaFRowSki, Chrzecijaskie maestwo, Warszawa 1985, s. 126. Autor wyja-nia, i: warunek dotyczcy przyszoci moe by zawieszajcy lub rozwizujcy. Pierwszy zawiesza zgod do czasu zaistnienia okolicznoci, bdcej przedmiotem wa-runku, np. nasze maestwo bdzie wane, jeli uzyskasz dyplom studiw wyszych. Warunek rozwizujcy sprowadza si do tego, e kto odwouje swoje zezwolenie z chwil zaistnienia wymaganej okolicznoci, np. rozejdziemy si w przypadku, gdy si okae, e nasze charaktery s niedobrane. Poza tym zgodnie z pogldem tego au-tora warunek moe by moliwy lub niemoliwy, a jest to uzalenione przede wszyst-kim od tego, czy okoliczno stanowica tre warunku moe zaistnie lub nie. Autor wymienia te warunek konieczny, w sytuacji, gdy okoliczno bdca przedmiotem warunku musi si zdarzy, a take warunek niekonieczny, ktrego spenienie zaley od woli czowieka.

14 P. J. ViladRich, Konsens maeski. Sposoby prawnej oceny i interpretacji w kanonicznych procesach o stwierdzenie niewanoci maestwa (kanony 1095-1107 Kodeksu Prawa Kanonicznego), S. wiaczny (tum.), Warszawa 2002, s. 369-372. Warto w tym miejscu przypomnie stwierdzenia autora, ktry wyjania znaczenie wie-lu typw warunkw. I tak warunek waciwy, to taki, ktry charakteryzuje si decy-zj nupturienta uzaleniajc skuteczno jego konsensu od zaistnienia wydarzenia przyszego i niepewnego. Warunkiem niewaciwym za jest taki warunek, w ktrym wydarzenie nie jest przysze albo nie jest niepewne. Wobec tego autor wskazuje, i

[4]

59MAESTWO WARUNKOWE

form warunkowych, moliwych do zastosowania przez nupturientw w celu zabezpieczenia swej zgody15.

Warto zauway, e od warunku mona odrni inne okolicz-noci, ktre nie maj wpywu na wano maestwa i do czsto mylone s ze zgod warunkow. Z uwagi na to niektrzy autorzy pod-krelaj, i: Woli warunkowej nie mona myli z innymi rnymi dodatkami, ktre czsto towarzysz zgodzie maeskiej konkretne-go podmiotu16. Ponadto istotn spraw jest fakt nieutosamiania wa-runku chociaby z przyczyn, zobowizaniem czy te demonstracj. W zwizku z tym w rzeczywistoci rnica midzy wymienionymi terminami a warunkiem moe by trudna do zauwaenia, poniewa

wrd warunkw niewaciwych dotyczcych przyszoci wyrnia si warunki ko-nieczne i niemoliwe: pierwsze to takie, w ktrych wydarzenie, cho jest przysze, nie jest niepewne, poniewa speni si nieuchronnie () drugie to takie, w ktrych wy-darzenie, cho jest przysze, jest niemoliwe do zrealizowania. Autor podkrela, e znaczenie praktyczne posiadaj warunki niewaciwe dotyczce przeszoci albo te-raniejszoci (), w ktrych wydarzenie odnosi si do faktw z przeszoci albo zda-rze teraniejszych ju dokonanych, ale o ktrych nic si nie wie albo jeszcze si ich z ca pewnoci nie stwierdzio. Ponadto wyrnia si warunki niegodziwe niekwa-lifikowane, w ktrych wydarzenie jest obiektywnie niemoralne, jeli nawet przyczyn tej niegodziwoci lub nieuczciwoci nie jest bezporednia sprzeczno z wartociami istotnej struktury maestwa. Z kolei warunkami niegodziwymi kwalifikowanymi albo contra substantiam nazywa si warunki, w ktrych: wydarzenie jest niemoral-ne wskutek bezporedniej sprzecznoci z elementami, przymiotami i istotnymi celami maestwa. Pozostae warunki s godziwe, chocia mog by one nieodpowiednie albo nierozwane. Warunek rozwizujcy wystpuje wtedy, gdy zamiarem podmio-tu jest rozwizanie wza maeskiego od momentu, gdy wydarzenie si nie spe-ni natomiast warunek bdzie zawieszajcy, gdy intencj podmiotu jest zawieszenie powstania wza maeskiego a do momentu dokonania si wydarzenia. Warunek wyrany zaistnieje wtedy, gdy wola doczenia go do zgody zostaa wyraona w for-mie oczywistej, jasnej, wyszczeglnionej i okrelonej. Warunek bdzie domylny lub ukryty, jeeli pozytywn wol doczenia go, chocia nie sformuowao si jej bezporednio, mona z moraln pewnoci wnioskowa z innych faktw albo pew-nych zachowa podmiotu. Ponadto warunek moe by przyczynowy, gdy spenienie si wydarzenia nie zaley od woli ludzkiej albo mieszany, gdy wydarzenie zaley w czci od woli ludzkiej i w czci od przypadku. Jednoczenie mona wyrni warunek potestatywny, ktrego wypenienie zaley od woli drugiej zainteresowa-nej strony lub sukcesywny, ktrego wypenienie zaley od nieokrelonego konty-nuowania dobrowolnego zachowania albo dziaania drugiej strony, albo nawet osoby trzeciej.

15 w. gRalSki, Kanoniczne prawo, s. 108.16 P. J. ViladRich, Konsens maeski. Sposoby prawnej oceny, s. 372.

[5]

60 A. GOBIOWSKA

zgodnie z tym, co twierdz niektrzy autorzy: Kluczem do ich od-rnienia jest w przypadku wtpliwoci naleyte odczytanie wo-litywnej intencji podmiotu, uwzgldniajcej przede wszystkim sowa, przy pomocy ktrych ona si wyraa. Chodzi o stwierdzenie, czy pod rnymi figurami i formami nie kryje si pozytywna intencja uzale-nienia od nich powstania wza17. Wobec tego mona powiedzie, e gwn rnic, jaka zachodzi pomidzy warunkiem a przyczyn, czyli motywacj do zawarcia maestwa, jest wanie to, i przyczy-na nie stanowi woli warunkowej w sytuacji, gdyby nawet bya podsta-wowym motywem zawarcia maestwa.

W zwizku z natur aktu prawnego istotne wydaje si uzyskanie odpowiedzi na nastpujce pytanie: czy na akt warunkowy skada si jeden akt woli wyraony przez nupturienta (nupturientw), czy te na uzalenienie zgody przez wprowadzenie warunku potrzeba kilku ak-tw woli? Wyjanienie tej wtpliwoci mona uzyska, posikujc si pogldami niektrych kanonistw, ktrzy zgodnie uznaj, i w akcie warunkowym nie istnieje podwjny akt woli, czyli jeden zgadzajcy si, a drugi zmieniajcy poprzedni, poniewa: Czowiek () zdolny do refleksyjnego dziaania podobnie jak ma to miejsce przy symula-cji, jednym aktem dokonuje aktu faszywego, chocia na zewntrz jest on pozornie prawdziwy tak samo tutaj jednym aktem uzalenia swo-j zgod na maestwo od okolicznoci niepewnej18. Poza tym nale-y zauway, e motywy dziaania nie s aktem warunkowym, z tym e powinny zaistnie w podmiocie dziaajcym, eby samo dziaanie

17 Tame.18 d. StaFFa, De conditione contra matrimonii, s. 11. Wedug D. Staffa nie mo-

na robi rozrnienia pomidzy sam zgod maesk, czyli samym aktem woli i jego przedmiotem, ktrym jest zgoda na prawdziwe maestwo. Ponadto w przypadku, gdyby przedmiot maestwa byby inny, nie mielibymy do czynienia ze zgod ma-esk w cisym tego sowa znaczeniu, lecz powstaby twr, ktrego nie moglibymy nazwa maestwem. Zob. F. caPello, Tractatus canonico moralis. De sacramen-tis, vol. V, De matrimonio, Romanae 1961, s. 556. Wedug tego kanonisty przy akcie warunkowym zgoda jest skierowana rwnoczenie do dwch przedmiotw, z ktrych wybrany zostaje jeden, w zalenoci od spenienia si okolicznoci przyszej niepew-nej. Z kolei w sytuacji spenienia si okolicznoci lub zdarzenia przyszego, od ktrego uzalenia si zgod, strona zainteresowana wyraa zgod i chce maestwa, w sytu-acji przeciwnej natomiast nie godzi si na nie. Z uwagi na to podczas zaistnienia aktu warunkowego powinien zaistnie motyw powodujcy wyraenie zgody i przyczyna, dla ktrej zgod si zawiesza albo neguje lub ogranicza.

[6]

61MAESTWO WARUNKOWE

warunkowe miao sens. W zwizku z tym chocia istniej motywy po-dwjne, to i tak akt warunkowy jest czym jednym19.

Ogromnie trudn kwesti jest ustalenie zaistnienia warunku, cho-ciaby z tej racji, i stanowi to podstaw do wydania wyroku przez sd kocielny. Rota Rzymska natomiast, ustalajc zgod warunkow, wy-mienia kilka kryteriw, ktrymi s: przedmiot warunku, intencja osb, stan wtpliwoci i reakcja na niespenienie si warunku. Przedmiotem warunku jest uzalenienie zgody maeskiej od okolicznoci przy-szej i niepewnej. Z kolei brak przedmiotu, od ktrego uzalenia si maestwo, z pewnoci wiadczy o niewystpowaniu warunku. Z uwagi na to warunek moe doprowadza do powanych konsekwen-cji. Wedug niektrych autorw: atwiej jest go udowodni, jeli

19 M. al. uRowSki, Aktualna problematyka aktu warunkowego, Prawo Kanoniczne 18 (1975) nr 3-4, s. 91. Autor podkrela, i akt warunkowy nie istnieje u osoby, u ktrej nie ma adnych wtpliwoci w chwili dziaania, niezalenie od tego, czy stan ten by-by wynikiem podstpu, czy te bdu. Zatem istot aktu warunkowego jest: uprzednie poznanie podwjnej moliwoci, z ktrych jedn zdecydowanie si wybiera a drug odrzuca. Wtpliwo () nie musi by pozytywna ani specyficzna, wystarczy, aby bya negatywna. Powstaje ona z braku pewnoci, czy w danym wypadku zdarzenie czy okoliczno, na ktrej dziaajcemu zaley, istnieje bd nie. Zob. P. J. ViladRich, Konsens maeski. Sposoby prawnej oceny i interpretacji, s. 378. Autor podkrela, e: konsens uzaleniony od warunku zawiera pozytywn wol jednego lub obojga nupturientw zawieszenia skutecznoci zgody, ktr jednak si wyraa, do momen-tu spenienia si czego, co nie tylko jest przysze, niepewne lub nieznane, ale jest zewntrzne i niezalene w stosunku do woli maeskiej, i na co przenosi si powsta-nie wza. () To roszczenie powoduje przerwanie cigoci przyczynowej midzy momentem wyraenia zgody, co si dokonuje, a momentem jej penej skutecznoci, co si zawiesza. W tym przerwaniu bezporedniej przyczynowoci nie tylko istnieje anomalia chronologicznej separacji pomidzy momentem wyraenia zgody i momen-tem powstania wza, z caym ryzykiem jakie niesie ze sob zawieszenie wza, fik-cj prawn przenoszenia wstecz jego skutkw i moliwoci odwoania pocztkowej zgody. W rzeczywistoci o wiele bardziej gbsz anomali powstajc wanie po-przez wol podmiotu stawiajcego warunek, jest przeniesienie wewntrznej, wycz-nej i skutecznej siy konsensu do przyczyny zewntrznej: niepewnego wydarzenia. Wobec tego powstanie warunku powoduje przerwanie cigoci pomidzy momentem wyraenia zgody a momentem jej penej skutecznoci. Tak wic wola warunkowa za-wiera inklinacj woli nupturienta w kierunku niepewnego wydarzenia, ktrego istnie-nie jest do tego stopnia konieczne, i tylko w sytuacji, kiedy dojdzie do jego spenienia si, nupturient chce wza maeskiego. Zatem mona powiedzie, i istot intencji warunkowej jest skierowanie woli nupturienta na spenienie si wydarzenia niepew-nego, ale koniecznego dla niego samego, poniewa od jego realizacji bdzie uzale-niona jego zgoda.

[7]

62 A. GOBIOWSKA

w odczuciu danej osoby jego przedmiot jest spraw donios, wcho-dzi w zakres substancji przyszego maestwa lub kiedy stawiano go w powizaniu z istotnymi przymiotami ycia maeskiego20.

Rota Rzymska do kryteriw ustalania warunku zalicza take wt-pliwo. Z analizy wyrokw rotalnych wynika, e pozytywna wt-pliwo pocztkowa nie jest absolutnie konieczna do wystpowania warunku, poniewa wystarczy wtpliwo negatywna, ktra wynika z braku pewnoci odnonie do wystpienia pewnych okolicznoci czy te cech, od ktrych chce uzaleni kontrakt. Jednoczenie naley za-uway, i warunku nie stawia si koniecznie z racji niepokoju albo wtpliwoci, tylko wskutek przezornoci w formie zabezpieczenia si przed czym, czego si waciwie nie zna dobrze21. Poza tym wtpli-wo pocztkowa nie jest koniecznie wymagana przy stawianiu wa-runku, a przecie moe doj do tego, e sam warunek wystpi bez wtpliwoci22. Wobec tego mona powiedzie, i z orzecznictwa Roty Rzymskiej wynika, e okrelenie odpowiednich kryteriw, na podsta-wie ktrych naley ocenia postawiony warunek, ma istotne znaczenie w sdownictwie kocielnym, poniewa uatwia tym samym sdziom przeprowadzenie postpowania dowodowego na okoliczno wanie powstania warunku.

3. Geneza warunku

Instytucja maestwa zawieranego pod warunkiem ma swj po-cztek w prawie kocielnym. I chocia prawo rzymskie znao poj-cie warunku, zwaszcza przy dziaaniu prawnym, to z ca pewnoci dotyczy on przyszoci, natomiast nie bya znana instytucja mae-stwa zawieranego pod warunkiem. W Ksigach Starego Testamentu za mona znale przykady aktu warunkowego23. W prawie ydow-

20 J. laSkowSki, Maestwo zawierane warunkowo w wietle wyrokw Roty Rzymskiej, Prawo Kanoniczne 24 (1981) nr 1-2, s. 180.

21 Por. SRR. Dec., vol. 44 z dnia 9 grudnia 1952 r., c. Brennan, s. 657, nr 9; SRR Dec., vol. 54 z dnia 14 listopada 1968 r., c. Pinna, s. 1962, nr 3; SRR Dec., vol. 60 z dnia 15 grudnia 1968 r., c. Mattioli, s. 865, nr 3.

22 Por. SRR. Dec., vol. 22 z dnia 22 lutego 1940 r., c. Rogers, s. 232, nr 300; SRR. Dec. vol. 48 z dnia 20 listopada 1956 r., c. Pasquazi, s. 906, nr 4; SRR. Dec., vol. 219 z dnia 23 listopada 1971 r., c. Rogers, s. 337, nr 47; SRR. Dec., vol. 20 z dnia 23 lute-go 1976 r., c. Pinto, s. 4784, nr 6.

23 Pismo wite Starego i Nowego Testamentu, Ksiga Kapaska 26,3. Warto przytoczy fragment tekstu, gdzie napisano, i: Jeeli bdziecie postpowa wedug

[8]

63MAESTWO WARUNKOWE

skim wewntrzna intencja nie miaa znaczenia, dlatego te nie mia-a wpywu na wano lub niewano aktu. W praktyce do czsto przy akcie zalubin dodawano jaki warunek, od ktrego spenienia zaleaa wano czy te niewano danego zwizku maeskie-go, zwaszcza wtedy, gdy by to warunek, ktry odnosi si do stanu aktualnego, a mianowicie by to warunek dotyczcy teraniejszoci. W takiej sytuacji, gdyby doszo do niewypenienia si warunku, to maestwo uwaane byoby za niewane wwczas ona mogaby zosta oddalona bez tzw. listu rozwodowego24.

Jeeli chodzi o rda prawa kanonicznego, zwaszcza okresu dekre-taowego, to nie mona wskaza na wystpowanie regulacji dotycz-cych aktu warunkowego. Niemniej jednak nie mona te cakowicie wykluczy nawet minimalnego wpywu prawa rzymskiego, chocia nie istniej na to dowody. Uywanie warunku szczeglnie w prawie rzymskim nie byo do czsto stosowane, ale zdarzay si przypadki wystpowania warunku, z tym e w przypadku zwykych kontraktw, nie mona natomiast wskaza, e stosowano warunek do maestwa. Niektrzy autorzy wyjaniaj to tym, i wwczas nie mona byo do umowy doczy warunku, z uwagi na to, e maestwo zawierane byo poprzez uroczysty akt, ktry skada si z coemitio i confarreatio, jak rwnie z tej racji, i maestwo powstawao ze stypulacji, a ten akt nie przyjmuje warunkw zalenych od niepewnego zdarzenia25. Problematyk dotyczc warunku mona znale przy okazji zawie-rania zarczyn. I chocia pocztkowo zabraniano warunkowego za-wierania zarczyn, to pniej zostao to zmienione i dopuszczano t

moich ustaw i bdziecie strzegli przykaza moich wprowadzajc je w ycie, dam wam (). Jeeli lub bdzie wierny Bogu, to on da mu urodzaj, plony, pokj, itp. W dal-szej czci tekstu stwierdzono, e: Jeeli za nie bdziecie mnie sucha i nie bdzie-cie wykonywa tych wszystkich nakazw, jeli bdziecie gardzi moimi ustawami, jeeli bdziecie si brzydzi moimi wyrokami tak, e nie bdziecie wykonywa mo-ich nakazw i zamiecie moje Przymierze, to ja obejd si z wami odpowiednio (). Nastpnie Bg wymienia konsekwencje takiego postpowania, czyli mwi o nieuro-dzaju i coraz ciszych karach. Wynika z tego, i postpowanie Boga uzalenione jest od postpowania ludu izraelskiego. Mona powiedzie, e warunek ten uzaleniony od dziaania jednej ze stron.

24 R. weigand, Die bedingte Eheschliessung im kanonischen Recht, Mnchen 1963, s. 86.

25 w. woodkiewicz, Prawo rzymskie, Warszawa 1993, s. 89.

[9]

64 A. GOBIOWSKA

form, z tym e pod warunkiem godziwym, ale nie zezwalano na ma-estwo pod warunkiem26.

Zastanawiajc si nad problematyk dotyczc maestwa wa-runkowego istotne wydaje si przypomnienie dwch tekstw, ktre z pewnoci nie s zwizane z instytucj maestwa warunkowego, ale mog stanowi podoe rozwoju tej instytucji. Pierwszy pochodzi z synodu partykularnego, natomiast drugi od witego Augustyna. W obu tekstach chodzi o zawarcie zarczyn, ktre zawierane s, ale pod warunkiem nawrcenia, czyli przyjcia chrzecijastwa. I chocia nie chodzi w tej sytuacji o maestwo warunkowe, bo nawet gdyby byo zawarte, to z pewnoci byoby niewane z racji przeszkody, jak byby zwizek z osob nieochrzczon27. Niemniej jednak wpyw na wypracowanie koncepcji maestwa warunkowego ma tzw. Szkoa Paryska, ktra przyczynia si do opracowania i wyjanienia terminw zwizanych z warunkiem przeciwnym istocie maestwa28. Zgodnie z opini niektrych autorw instytucja maestwa warunkowego ma swj pocztek w XII w., bowiem wwczas zacza upowszechnia si doktryna stwierdzajca, i zgoda jest przyczyn sprawcz maestwa, dlatego te rozumienie maestwa jako umowy pozwalao stosowa do niego reguy prawa rzymskiego, ktre dotyczyy warunku29.

Rozwaajc w dalszym cigu problematyk zwizan z mae-stwem warunkowym, naleaoby przypomnie doktryn scholastycz-n, w ktrej wystpuj trzy opinie na temat stosowania warunku. Pierwsza opinia stwierdza, i warunek dodany do zgody maeskiej pozostaje bez skutku prawnego. Druga opinia za wskazuje na to, e kady warunek doprowadza do tego, e maestwo staje si niewane. Trzecia natomiast, przewaajca, bo od 1222 r. dopuszczaa istnienie zgody warunkowej w maestwie i wanie ona zostaa przyjta przez jurysprudencj30. Jednake podstawowe elementy kanonicznego poj-cia maestwa warunkowego zostay przedstawione w XII w. przez

26 M. al. uRowSki, Kanoniczne prawo maeskie okresu, s. 115.27 M. al. uRowSki, Powstanie kanonicznej koncepcji warunkowego zawarcia

maestwa, Analecta Cracoviensia 7 (1975), nr 1, s. 495.28 M. al. uRowSki, Kanoniczne prawo maeskie okresu, s. 115. 29 Por. w. gRalSki, Kanoniczne prawo, s. 209.30 Por. J. Prader, Il consenso matrimoniale condizionato nella disciplina canonica

Latina e orientale, w: Iustus Iudex, Festgabe fr Paul Wessemann zum 75, Geburstag von seinen Freuden und Schlern, Essen 1990, s. 280.

[10]

65MAESTWO WARUNKOWE

papiea Innocentego IV. Ojciec w. dopuszcza moliwo zawarcia zarwno zarczyn, jak i maestwa pod warunkiem, z tym e w sy-tuacji powstania warunku godziwego. Poza tym papie Innocenty IV stwierdzi, i w takiej sytuacji wano maestwa zostaje zawieszo-na, dopki okoliczno przysza i niepewna nie speni si31. Podobnie Henryk de Segusio w dziele zatytuowanym Summa potwierdza mo-liwo zawieszenia wanoci zarczyn lub maestwa, ale w sytuacji, gdyby wystpi warunek moliwy i godziwy, z kolei do innych kon-traktw nakazuje stosowa koncepcj rzymsk32.

Z kolei dekretay Grzegorza IX z 1234 r. przedstawiaj trzy ka-tegorie warunku. Pierwszy to warunek niemoliwy i niegodziwy, a wic taki, ktry uznaje si za niepostawiony. Drugi natomiast to wa-runek przeciwny istocie maestwa, czyli taki, ktry powoduje nie-wano. Trzeci za to warunek godziwy i moliwy, ktry zawiesza zgod maesk do chwili spenienia si warunku. Pogldy zawar-te w dekretaach upowszechniy si i przetrway do czasw Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1917 r.33 Zatem mona powiedzie, i z ana-lizy materiaw rdowych wynika jednoznacznie, e ju od XIII w. w kanonistyce funkcjonuje pogld na istnienie odrbnego pojcia wa-runkowego zawarcia maestwa, w ktrym od okolicznoci przyszej i niepewnej uzaleniona jest wano zawartego maestwa, a wic jego istnienie, a nie skuteczno, jak to miao miejsce w prawie rzym-skim. W takiej te formie po pewnych niewielkich zmianach instytu-cja aktu warunkowego znalaza swoje miejsce w prawie kocielnym.

4. Warunek w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 r.

Problematyka maestwa warunkowego w Kodeksie Prawa Kano-nicz nego z 1917 r. zostaa uregulowana w postanowieniu kan. 109234. Z treci tego kanonu wynika, e: Warunek raz postawiony i nieodwo-alny: 1. Jeeliby odnosi si do przyszoci i by konieczny, albo

31 Cytuj za M. al. uRowSki, Powstanie kanonicznej koncepcji, s. 506. Innocentinus IV, In quinque libros decretalium, X, 4, 5, 1, Lungduni 1578, s. 304.

32 Cytuj za M. al. uRowSki, Kanoniczne prawo maeskie, s. 201. Henricus de Segusio, Summa Aurea IV, de conditionibus appositis in desponsatione vel allis contractibus, nr 12, Lyon 1537, s. 204.

33 M. al. uRowSki, Kanoniczne prawo maeskie okresu, s. 144.34 Codex Iuris Canonici P II X Pontifices Maximi iussu digestus Benedicti Papae XV

auctoritate promulgatus, AAS 9 (1917), p. II.

[11]

66 A. GOBIOWSKA

niemoliwy bd te niegodziwy, ale nie przeciw istocie maestwa, naley uwaa jako nie postawiony. 2. Jeeliby odnosi si do przysz-oci a by przeciw istocie maestwa, sprawia e jest ono niewane. 3. Jeeliby odnosi si do przyszoci a by godziwy, wano ma-estwa zawiesza. 4. Jeeliby odnosi si do przeszoci albo tera-niejszoci, maestwo bdzie wane lub nie, o ile to, co podpada pod warunek, istnieje lub nie. Przedstawiona dyspozycja stwierdza, i wano maestwa bya uzaleniona od rodzaju aktu warunkowego. wczesne przepisy kodeksowe zawieray trzy kategorie warunkw, czyli: warunek odnoszcy si do przyszoci, teraniejszoci i prze-szoci. Poza tym warto zaznaczy, e zapisy KPK z 1917 r. przewi-dyway take pewne ich odmiany. Niemniej jednak w rzeczywistoci sformuowanie postanowienia kan. 1092 okazao si skomplikowane, a niektrych przypadkach nawet bardzo niejasne z uwagi na to, i in-spirowao si rwnoczenie trzema opcjami prawnymi, ktre zostay wyej przedstawione.

Zastanawiajc si nad norm kan. 1092 1 KPK z 1917 r., mona doj do wniosku, e prawodawca sugerowa si pogldem, zgodnie z ktrym doczenie na serio do zgody maeskiej warunku niemo-liwego do spenienia si, ale ktry bdzie rwnie mona udowod-ni, doprowadzi do niewanoci maestwa, poniewa w ten sposb uwarunkowana zgoda nie istnieje i istnie nie bdzie. Ponadto wyda-je si, e nikt rozsdny w sprawie ogromnie istotnej, jak jest prze-cie maestwo, nie bdzie stawia warunku, ktry musi si speni lub jest niemoliwy do spenienia, chociaby z uwagi na to, i po-stawienie takiego warunku bdzie postpowaniem niegodziwym35.

35 M. al. uRowSki, Kanoniczne prawo maeskie Kocioa Katolickiego, Katowice 1987, s. 143. Zob. P. J. ViladRich, Konsens maeski, s. 383 384. Autor zaznaczy, e co do warunkw dotyczcych przyszoci, koniecznych, niemoliwych i niegodziwych niekwalifikowanych zastosowano kryterium uznania je za nieposta-wione. Poza tym wyjani, i: W rzeczywistoci, jeeli udowodnio si, e nupturient powanie postawi warunek, uwaajc to, co konieczne za niepewne, to co niemoli-we za moliwe i naprawd chcc tego, co niegodziwe niekwalifikowane, wwczas ta-kie warunki, ktre prawo uznawao jako nie postawione, byy oceniane przez doktryn i orzecznictwo jako rzeczywicie doczone, pozostawiajc w zawieszeniu powsta-nie wza a do spenienia si wydarzenia koniecznego lub niegodziwego i powo-dujc niewano maestwa w przypadku wydarzenia obiektywnie niemoliwego. Istotna kwesti na ktr naley zwrci uwag by fakt dotyczcy sprzecznoci midzy przepisem prawa a praktyk orzecznicz odnonie warunkw nie postawionych. Poza

[12]

67MAESTWO WARUNKOWE

W analizowanym postanowieniu prawodawca wskazuje, e w sytuacji, gdyby zaistnia warunek konieczny, to: maestwo byoby wane lub wano byaby zawieszona a do czasu spenienia si go. Poniewa w tym wypadku realizacja warunku jest pewna, nie bdzie on mia charakteru warunku w cisym tego sowa znaczeniu. Raczej ozna-czaby termin, od ktrego maestwo zacznie obowizywa36.

Postanowienie kan. 1092 2 KPK z 1917 r. dotyczy postawienia warunku przyszego, ale przeciwnego samej istocie maestwa, kt-remu prawodawca odmawia wanoci aktu dokonanego pod wanie takim warunkiem. Z kolei, gdyby warunek nie by przeciwny istocie maestwa, to byby uznawany za niedodany. Niektrzy autorzy tu-macz, e warunkiem przeciwnym istocie maestwa jest warunek, ktry niweczy sam umow maesk, z tego te wzgldu warunek moe albo zwraca si przeciwko prawu stron w stosunku do siebie, albo by skierowany przeciwko trwaoci tego prawa, jak rwnie przeciw jego jednoci37. Inni kanonici natomiast podkrelaj, i wa-

tym Autor podkrela, i wan spraw byo to, e przyjcie z tytuu domniemania iu-ris tantum warunkw koniecznych i niemoliwych wywoao rujnujc dezorien-tacj wobec prawdziwej woli maeskiej i powagi intencji warunkowej. Ponadto Autor dodaje, e: obiektywna niemoralno warunkw niegodziwych niekwalifiko-wanych powodowaa, i do konsensu uznawanego iuris tantum za wany do-czano cae mnstwo elementw niegodziwych, niemoralnych i nieuczciwych, ktrych zdolno do wspistnienia z prawdziw wol maesk i moliwo a fortiori uza-lenienia od nich samego powstania sakramentu maestwa ich istnienia bya wrcz skandaliczna.

36 M. al. uRowSki, Kanoniczne prawo maeskie okresu, s. 293-294. 37 S. biSkuPSki, Prawo maeskie kocioa rzymskokatolickiego, Warszawa 1956,

s. 306. Warto zaznaczy, e warunki niegodziwe kwalifikowane, a wic sprzeczne z istota maestwa rozpatrywane w 2 postanowienia kan. 1092 KPK z 1917 r. zo-stay potraktowane zgodnie z tak opcj prawn, ktra odmawia wanoci zgodzie uzalenionej od takich warunkw. Jednoczenie naley zauway, e w tradycji ka-nonicznej ju od dekretau Si condiciones papiea Grzegorza IX nie byo adnej wt-pliwoci co do tego, e taki wanie konsens jest niewany. W zwizku z tym, jeli chodzi o rzeczywist podstaw niewanoci, to zarwno doktryna, jak i orzecznictwo zaczy wyjania, e warunki contra substantiam byy prawdziwymi pozytywnymi wykluczeniami maestwa lub jego istotnych czci, z tym, e w praktyce przybie-ray posta pozornego warunku. Zob. P. J. ViladRich, Konsens maeski, s. 381 i 384-385. Autor podkrela, e: jeeli anomalie wprowadzane do systemu przez zgo-d warunkow s dla zbyt uciliwe jest uznanie, e ten typ zgody zawarcie maestwa pod warunkiem jest radykalnie przeciwny albo przynajmniej powanie nieodpowiedni w stosunku do natury maestwa kanonicznego; w konsekwencji pra-

[13]

68 A. GOBIOWSKA

runek taki musia by postawiony pozytywnym aktem woli, ponie-wa: Pozytywny akt woli, przez ktry wyklucza si wszelkie prawo do aktu maeskiego ma miejsce wwczas, jeeli kontrahent ma in-tencj zawarcia maestwa, lecz jednoczenie wyklucza pozytywnie wszelkie zobowizanie do aktw zdatnych samo przez si do zrodze-nia potomstwa38.

Z kolei z dyspozycji kan. 1092 3 KPK z 1917 r. wynika, e gdy-by warunek by godziwy i odnosi si do przyszoci, to wwczas zawieszaby wano maestwa do chwili spenienia si warunku. W zwizku z tym, aby mona byo w sposb godziwy postawi taki warunek, musiaaby istnie do istotna kwestia do tego, aby doszo do zawarcia tego maestwa, jak rwnie musiaby istnie jaki po-wd do tego, aby mona byo czeka na spenienie si warunku39.

wodawca moe zdecydowa o nie uznaniu wanoci maestw ustanowionych po-przez zgod warunkow, niezalenie od tego, czy warunek si zweryfikuje, czy nie. To rozwizanie jest korzystne na tyle, e likwiduje anomali w systemie maeskim zgody warunkowej, bez ryzyka zastpienia jej wol prawa. Jednak to rozwizanie za-kada nie uznanie prawdziwej woli maeskiej, ktra przecie istnieje, karcc nieja-ko bardziej perypetie biograficzne skaniajce nupturienta ze susznej przyczyny do doczenia warunku, ni brak prawdziwej woli maeskiej. Poza tym warto doda, e Instrukcja Kongregacji Sakramentw z dnia 29 czerwca 1949 r. wprowadzia wy-mg wczeniejszej konsultacji i zgody Ordynariusza miejsca do godziwego doczenia warunkw. Autor wyjania, e: w odrnieniu od autentycznej intencji maeskiej, choby jej skuteczno bya uzaleniona od istnienia niepewnego wydarzenia () wa-runkach contra substantiam od samego pocztku nie ma prawdziwej woli maeskiej, lecz jej wolitywna nieobecno cakowita albo czciowa, poniewa taki warunek po-lega wanie na pragnieniu braku cakowitego albo czciowego, ale w kadym razie istotnego. () zupena lub czciowa nieobecno istoty maestwa nie moe by wydarzeniem niepewnym () nie moe zaistnie prawdziwa intencja maeska, cho-cia uzaleniona od warunku () wola maestwa i rwnoczenie wola nieobecno-ci jego istoty jest oczywist sprzecznoci bez wikszych trudnoci wnioskuje si, e () warunki contra substantiam nie s prawdziwymi warunkami, chocia prawo-dawca uznaje niewano konsensu od nich uzalenionego () stanowi autentyczne wykluczenia symulacyjne zgody i to jest bardziej trafny fundament niewanoci ma-estwa w ten sposb zawartego.

38 w. SzaFRaSki, Motywy prawne z tytuu warunku przeciwko istocie maestwa, Polonia Sacra 4 (1955), s. 392.

39 Instrukcja o kanonicznym badaniu narzeczonych, Olsztyn 1946, nr 39, s 21. Warto zaznaczy, e Instrukcja Episkopatu o kanonicznym badaniu narzeczonych z dnia 9 wrzenia 1946 r. przewidywaa w sytuacji postawienia warunku godziwego konieczno zbadania, czy zainteresowany chce w sposb godziwy sprawdzi urze-czywistnienie si warunku. Wobec tego, jeli wszystkie elementy istniej, to ww-

[14]

69MAESTWO WARUNKOWE

Postanowienie kan. 1092 4 KPK z 1917 r. wprowadza zasad dotyczc tego, e maestwo zawarte pod warunkiem odnoszcym si do przyszoci lub teraniejszoci jest wane lub nie w zaleno-ci od tego, czy jego przedmiot istnieje, czy te nie. Wprowadzenie tego typu warunkw wynikao z uznania, e maestwo ma charakter umowny, bowiem wzito pod uwag fakt, e skoro w innych umo-wach uznaje si warunki co do przeszoci i teraniejszoci, to z tego te wzgldu naley je uzna take w maestwie. Wobec tego, gdy-by istniaa moliwo dodania warunku godziwego odnoszcego si do przeszoci lub do teraniejszoci, maestwo byoby wane lub nie w zalenoci od tego, czy to, co zastrzeono, istnieje, czy te nie. Z pewnoci stosowanie tego postanowienia kodeksowego nie budzio adnych wtpliwoci, z tym e trudnoci nasuway si wtedy, gdy cho-dzio o warunki niegodziwe albo niemoliwe do spenienia. Dlatego te warto przypomnie wypowied w. Tomasza, ktry wyjani, e: jeeli warunek jest czasu teraniejszego a nie sprzeciwia si mae-stwu, godziwy czy niegodziwy, maestwo istnieje, gdy przedmiot warunku istnieje, nie ma maestwa, gdy i przedmiotu warunku nie ma40.

czas do godziwego zawarcia maestwa warunkowego wymagane byo dodatkowe zezwolenie ordynariusza. Zob. P. J. ViladRich, Konsens maeski, s. 385-386. Autor wyjania, e: warunki godziwe dotyczce przyszoci sprawiy w zgodzie wszystkie charakterystyczne skutki waciwego warunku, wcznie z ich anomalia-mi, czyli istnienie zgody maeskiej aktualnie wyraonej, chocia z zawieszon sku-tecznoci, rozam midzy in fieri i in facto esse, wolitywne przeniesienie skutecznej wadzy na przyczyn zewntrzn wydarzenie przysze i niepewne przeniesienie efektw wstecz przy uyciu fikcji prawnej z momentu spenienia si wydarzenia do pocztkowego momentu wyraania konsensu, a w midzyczasie moliwo odwoa-nia wyraonej zgody. Jednoczenie odpowiada na nastpujce pytanie, czyli: czym w rzeczywistoci jest zgoda wyraona lecz moliwa do odwoania? Autor stwierdza, e: dylematem () bya dopuszczalno konsensu moliwego do odwoania i jego zgodno z natur i szczegln moc maestwa sakramentalnego. Problem ten zni-ka w stosunku do zgody podporzdkowanej warunkowi dotyczcemu przeszoci i teraniejszoci, poniewa w tych sytuacjach wydarzenie ju si dokonao w momen-cie wyraenia zgody, chocia podmiot trwa w niepewnoci co do tego, wskutek cze-go maestwo jest wane albo niewane w zalenoci od tego, czy istnieje lub nie przedmiot warunku, przy czym akceptacja tego typu zgody warunkowej nie powoduje obiektywnego zawieszenia powstania wza maeskiego.

40 M. al. uRowSki, Kanoniczne prawo maeskie Kocioa, s. 296. Autor wyja nia, e Thomas Sanchez w stosunku do warunkw niegodziwych ustala t sam zasad co w. Tomasz, z tym e w stosunku do warunkw niemoliwych i zgodnie

[15]

70 A. GOBIOWSKA

Z przedstawionych rozwaa na temat pojmowania warunku w KPK z 1917 r. wynika, e zapisy kodeksowe dopuszczay zawiera-nie maestwa pod warunkiem godziwym dotyczcym przyszoci. Mona zatem powiedzie, e warunek ten zawiesza wano mae-stwa do czasu spenienia si okolicznoci. Tak wic, jeeli warunek nie speni si, to zgoda maeska stawaa si bezskuteczna. Wobec tego maestwo mona byo uzaleni tylko od warunku zawieszaj-cego, a nie rozwizujcego. Z kolei gdyby postawiono warunek roz-wizujcy, to maestwo byoby od pocztku niewane, z tej racji, e warunek taki jest sprzeczny z istotnym przymiotem maestwa, jakim jest nierozwizalno.

5. Analiza kan. 1102 Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r.

Rozwaania dotyczce postanowienia kan. 1102 KPK z 1983 r.41 bd obejmoway poszczeglne typy warunku, bowiem prawodawca kocielny w nowym kodeksie nie eliminuje cakowicie maestwa warunkowego, mona powiedzie, e nawet uwaa, i warunek jest i bdzie zawsze obecny w maestwie. Z tego te wzgldu naley zastanowi si nad problematyk dotyczc warunku odnoszcego si od przyszoci oraz warunku odnoszcego si do przeszoci i tera-niejszoci.

z jego opini naley je odrzuci. Poza tym podkrelono, e tez t popiera wybitny kanonista Piotr Gaspparri. Jednoczenie zaznaczono, e zapisy kodeksowe z 1917 r. nie wprowadzaj adnego rozgraniczenia pomidzy warunkiem godziwym i niego-dziwym, moliwym do spenienia i niemoliwym, odnoszcym si do teraniejszo-ci i przyszoci, i to bez adnej rnicy stwierdza, e maestwo jest wane lub nie, jeli przedmiot warunku istnieje lub nie istnieje w chwili zawierania maestwa. Wobec tego mona wysun wniosek, e wszystkie warunki co do teraniejszoci i przeszoci naleao traktowa w jednakowy sposb.

41 Postanowienie kan. 1102 KPK z 1983 r. brzmi nastpujco: 1. Nie mona wa-nie zawrze maestwa pod warunkiem dotyczcym przyszoci. 2. Maestwo za-warte pod warunkiem dotyczcym przeszoci lub teraniejszoci jest wane lub nie, zalenie od istnienia lub nieistnienia przedmiotu warunku. 3. Warunek za, o ktrym mowa w 2, nie moe by godziwie doczony, chyba e za pisemn zgod ordyna-riusza miejsca.

[16]

71MAESTWO WARUNKOWE

5.1. Wpyw na wano maestwa warunku odnoszcego si do przyszoci

Nowe spojrzenie na problematyk zwizan z zawieraniem ma-estwa pod warunkiem dotyczcym przyszoci zostao wprowadzo-ne w KPK z 1983 r. Mona powiedzie, e po pierwsze prawodawca kocielny chcia unikn podwaenia zasady nieodwoalnoci zgody maeskiej wyraonej w postanowieniu kan. 1057 242, z uwagi na to, e zezwolenie na zawarcie zwizku maeskiego pod warunkiem dotyczcym przyszoci spowodowaoby oddalenie skutecznoci zgo-dy w czasie, a wic wano maestwa byaby zawieszona do mo-mentu spenienia si warunku. Dlatego te prawodawca kocielny, wprowadzajc takie uregulowanie, chcia wyeliminowa stan niepew-noci, jaki z pewnoci mgby powsta. Poza tym mogaby wwczas powsta wtpliwo, czy takie maestwo istnieje, czy te nie. Po drugie natomiast prawodawca kocielny chcia wyeliminowa r-nego rodzaju anomalie, ktre mogyby powodowa akceptacj stanu zawieszenia midzy wyraeniem zgody a zaistnieniem wza mae-skiego, oczywicie nie na skutek moliwoci odwoania konsensu, ale przede wszystkim z uwagi na problemy doktrynalne i niewyjanione sytuacje faktyczne moliwego dopenienia maestwa. W obecnych zapisach kodeksowych dwa wymienione cele cz si43. W zwizku

42 Zgodnie z dyspozycj tego przepisu Zgoda maeska jest aktem woli, ktrym mczyzna i kobieta w nieodwoalnym przymierzu wzajemnie si sobie oddaj i przyj-muj w celu stworzenia maestwa.

43 P. J. ViladRich, Konsens maeski, s. 387-388. Autor podkrela, e: Opcja prawodawcy za nie uznaniem wanoci warunku dotyczcego przyszoci, z powo-du niejasnych i skomplikowanych sytuacji, ktre stwarza ten typ warunkw, mimo e jest ze wszech miar suszna i uzasadniona, jest tylko z Prawa pozytywnego. () uznanie, e zgoda odwoalna nie jest prawdziw zgod maesk, wyraa lepsze po-znanie Prawa naturalnego i w nim ma swj fundament. Poza tym Autor zaznacza, e: odwoalna zgoda, ktra () zostaa wyraona warunkowo zawiera zastrzee-nie wewntrznej moliwoci odwoania, na co pozwala stan zawieszenia zgody wsku-tek warunku dotyczcego przyszoci, uznawana jest przez prawodawc za niewan z Prawa naturalnego, poniewa nie uznaje si jej za prawdziw zgod maesk. Autor jednoczenie wyraa nastpujcy pogld: gdy zaistnieje taka intencja zastrze-enia sobie odwoania zgody, mamy do czynienia z konsensem niewanym, nie tyl-ko przez intencj warunkow, ile przez brak prawdziwej zgody, a w zwizku z tym mamy do czynienia z przypadkiem wykluczenia z kan. 1101 1 wyraonego w for-mie warunkowej. Natomiast taka fattispecie, w ktrej wol podmiotu jest wywoanie zawieszenia powstania wza a do spenienia si przyszego wydarzenia chocia

[17]

72 A. GOBIOWSKA

z tym w myl tego, co twierdz niektrzy autorzy, kwesti istotn jest udowodnienie, e warunek dotyczcy przyszoci zosta postawiony, co z kolei oznacza, e taki dowd moe doprowadzi do tego, i ma-estwo bdzie uznane za niewane44.

Niektrzy autorzy podkrelaj, e w sytuacji, gdy jakikolwiek wa-runek dotyczcy przyszoci zostanie kategorycznie wyraony, b-dzie on niweczy bez wyjtku zgod maesk45. Wobec tego, jeli zastrzeone wydarzenie bdzie przysze, to z pewnoci nie bdzie miao adnego znaczenia, czy warunek bdzie godziwy, czy te nie-godziwy albo konieczny lub niemoliwy, przyczynowy czy miesza-ny, poniewa w kadym przypadku bdzie powodowa niewano maestwa. Z uwagi na to postpowanie dowodowe bdzie opiera-o si na wykazaniu, e podmiot mia intencj postawienia warunku, ktra wczeniej nie zostaa odwoana, nawet w momencie zawierania maestwa. Zatem taka intencja bdzie wystarczajca do tego, aby zaistniaa moliwo niewanoci konsensu, bez wzgldu na natu-r zaistniaego wydarzenia46. Jednoczenie naley zauway, e uza-

bez zastrzeenia sobie odwoalnoci i z prawdziwa wola zawarcia maestwa jest oczywistym przypadkiem zgody warunkowej, mimo wszystko niewanej, ale w tym przypadku wskutek wczenia warunku dotyczcego przyszoci, ktry z Prawa po-zytywnego nie jest uznawany w obowizujcym prawodawstwie, cho by uznawany w przeszoci.

44 l. a. Robittaille, Conditioned consent: Natural law and human positive law, Studia Canonica 26 (1992), s. 75-110.

45 w. gRalSki, Kanoniczne prawo, s. 205. 46 Tame. Warto zwrci uwag na wypowied Autora, w ktrej porusza proble-

matyk zwizan z tym, czy warunek podnoszcy okoliczno rozcignit w czasie mona uzna za warunek dotyczcy przyszoci. Autor przedstawia pozytywna odpo-wied, przy czym przytacza orzecznictwo Roty Rzymskiej, ktre zaprzecza takiej wa-nie tezie. Dlatego te warto przypomnie, e orzecznictwo rotalne pod rzdami KPK z 1917 r. kwalifikowao tego typu warunek jako dotyczcy teraniejszoci. Zgodnie z nim oczekiwanie na spenienie si okolicznoci rozcigajcej w czasie zawiesza maestwo na czas nieokrelony, co z pewnoci w takiej sytuacji staje si absur-dem. Wobec tego Autor wyjania, e przedmiot takiego warunku wystpuje lub nie ju w samym momencie wyraenia konsensu i jest nim wanie wola. Zatem, jeeli taka wola maiaby miejsce w chwili zawierania umowy maeskiej, to byaby od poczt-ku wana. Autor natomiast zaznacza, e wedug jego opinii uzasadnienie przedstawio-ne przez Rot Rzymsk budzi wiele wtpliwoci. Z tego te wzgldu Autor wyjania, e utrzymanie takiej regulacji obecnie byoby jego zdaniem utrudnione przede wszyst-kim z uwagi na intencj prawodawcy kocielnego co do usunicia tego wszystkiego, co moe ogranicza lub pomniejsza wsplnot caego ycia maonkw. W zwizku

[18]

73MAESTWO WARUNKOWE

lenienie zgody maeskiej przez strony od warunku dotyczcego przyszoci stanowi okoliczno istotn i z tego wzgldu powinno by podane do wiadomoci osobie przygotowujcej przyszych maonkw do sakramentu maestwa, i to najpniej w chwili wstpienia przez nich w zwizek maeski. Niektrzy autorzy zaznaczaj, i: Jest to konieczne do tego, aby mona byo podj niezbdne kroki zmierza-jce do tego, aby przysze maestwo byo wanie zawarte47. Zatem wydaje si zasadne przypomnienie Instrukcji Konferencji Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia maestwa w Kociele katolic-kim48, z ktrej wynika, e na proboszczu ciy obowizek przeprowa-

z tym Autor podkrela, e ta kategoria okolicznoci, od ktrych uzalenia si zgod maesk, powinna by zakwalifikowana do warunkw odnoszcych si do przyszo-ci, powodujcych niewano maestwa. Pogld wyraony przez Autora potwier-dza inny znany kanonista. Zob. l. a. Robittaille, Conditioned consent, s. 79-80. Autorka (obroca wza maeskiego w Vancouver Regional Tribunal) zaznacza, e postawienie warunku rozcignitego w czasie dokonuje si poprzez umow zawart w teraniejszoci, z tym e skutki takiej umowy zweryfikuj si dopiero w przyszo-ci. Zdaniem Autorki niedopuszczalne jest kwalifikowanie warunku rozcigajcego w czasie, jako okolicznoci dotyczcej teraniejszoci, chociaby z uwagi na to, e moe zdarzy si, i okoliczno rozcigajca w czasie moe zweryfikowa si pod koniec ycia maonkw i wwczas pomimo zawarcia przez strony takiego mae-stwa mielibymy do czynienia ze stanem zawieszenia maestwa a do momentu zweryfikowania si tej okolicznoci. Ponadto Autorka dodaje, e nie mona mie do czynienia ze stanem zawieszenia maestwa, poniewa maestwo jest wane lub niewanie zawarte.

47 P. gaJda, Prawo maeskie Kocioa katolickiego, Tarnw 2000, s. 143. 48 Instrukcja Episkopatu Polski o przygotowaniu do zawarcia maestwa w Ko-

cie le katolickim z dnia 13 grudnia 1989 r., nr 36-43, w: c. kRakowiak, l. adaMo wicz, Dokumenty duszpastersko liturgiczne Episkopatu Polski (1966-1998), Lublin 1999. Warto jeszcze doda, e do Instrukcji doczono odpowiedni wzr protokou z rozmw kanoniczno duszpasterskich z narzeczonymi przed zawarciem maestwa. W czci III noszcej tytu: Wady owiadczenia woli zawarcia maestwa, w pozycji 18 znaj-duj si trzy pytania zwizane z warunkiem, na ktre oczywicie strony narzecze-ni powinni poda odpowiedni odpowied. Nie ulega wtpliwoci, i pytania te mog ujawni duszpasterzowi, czy strony narzeczeni chc zawrze maestwo pod ja-kim warunkiem. Z tego te wzgldu mona przytoczy te pytania: 1. Czy s stawiane jakie wymagania, od ktrych uzalenia si zawarcie lub trwanie maestwa? 2. Czy wymagania nie maj formy warunku? 3. Jakie jest stanowisko drugiej strony w spra-wie? Zatem duszpasterz, sporzdzajc protok przedlubny, powinien poinformowa strony, e od postawionego przez nie warunku moe zalee wano maestwa, z tego te wzgldu duszpasterz powinien zapyta kad stron narzeczonych (osobno), czy nie uzaleniaj wanoci maestwa, ktre chc zawrze, od czego,

[19]

74 A. GOBIOWSKA

dzenia i spisania protokou przedlubnego, w ktrym oprcz danych osobowych strony powinny odpowiedzie na zamieszczone pytania, z ktrych mona uzyska odpowied na to, czy narzeczeni s dotkni-ci przeszkodami maeskimi, czy te w ich przypadku mog wystpi wady owiadcze woli, szczeglnie odnonie do zgody warunkowej.

Koczc rozwaania zwizane z wpywem warunku dotyczcego przyszoci na wano maestwa, naleaoby postawi nastpuj-ce pytanie: czy maestwo tak zawarte jest niewane z prawa natu-ry, czy moe jest niewane te z prawa stanowionego? Odpowiadajc na t wtpliwo, naley wyjani, i w doktrynie istnieje spr na te-mat rde pochodzenia niewanoci maestwa. Niektrzy autorzy, bdcy zwolennikami pogldu, wedug ktrego defekt konsensu po-chodzi z prawa naturalnego, uwaaj, e postawienie warunku przez kontrahenta wie si z przekonaniem, i w momencie zawierania maestwa nie istnieje cise zobowizanie49. Poza tym podkrelaj, e istnienie takiego typu przewiadczenia nie jest do pogodzenia ze skutecznoci konsensu. Wobec tego, jeeli nupturient stawia waru-nek, to wwczas nie myli on o zawieszeniu zgody maeskiej, tylko o rozwizaniu maestwa. Z uwagi na to t form warunku mona okreli jako conditio de futuro resolutiva. Zatem mona powiedzie, e podstaw dyspozycji zawartej w kan. 1102 1 KPK z 1983 r. na-ley upatrywa w zaoeniu, e konsens maeski nie moe zosta zastpiony przez adn ludzk wadz. Podobn opini przedstawia-j inni kanonici, stwierdzajc, e w przypadku zawarcia maestwa

na czym im w szczeglnie zaley. Wobec tego, gdyby duszpasterz dowiedzia si od stron, i uzaleniaj lub zamierzaj uzaleni swoj zgod maesk od sprawy do-tyczcej przyszoci, to powinien doprowadzi do odwoania takiego warunku. Gdyby natomiast jedna ze stron tego nie uczynia, to wwczas duszpasterz nie moe dopuci do zawarcia sakramentu maestwa. Gdyby za jedna ze stron odwoaa warunek, to wtedy duszpasterz musi dokona odpowiedniego zapisu w protokole przedlubnym i moe dopuci do zawarcia maestwa. W przeciwnym wypadku, a wic gdyby warunek dotyczcy przyszoci nie zosta odwoany, maestwo bdzie niewane. Poza tym duszpasterz powinien pouczy narzeczonych, e stawianie przed lubem warunkw wiadczy o wyrachowaniu i nie ma nic wsplnego z prawdziw mioci. Duszpasterz powinien rwnie wzi pod uwag przypadki, ktre uzasadniaj zawar-cie maestwa pod warunkiem, ale tylko co do przeszoci lub teraniejszoci, dlate-go te w kadym przypadku powinien poinformowa strony o skutkach postawionego warunku.

49 l. notaro, Retroattivita o irretroattivita del can. 1102 1, Citt del Vaticano 1993, s. 66.

[20]

75MAESTWO WARUNKOWE

pod warunkiem co do przyszoci konsens nie istnieje z prawa natural-nego50. Naley zauway, e pogldy niektrych autorw stwierdzaj-ce, e przeszkoda ta pochodzi z prawa naturalnego, nie maj poparcia, natomiast wikszo kanonistw uwaa, e tytu ten pochodzi z prawa pozytywnego51.

Analizujc spraw wprowadzenia do KPK z 1983 r. odmiennego uregulowania maestwa zawartego pod warunkiem dotyczcym przyszoci, w stosunku do KPK z 1917 r. mona powiedzie, e unik-no ono wielu kopotliwych kwestii. KPK z 1917 r. dopuszcza mo-liwo zawarcia maestwa pod warunkiem dotyczcym przyszoci, z tym e postawiony warunek nie mg by przeciwny istocie ma-estwa. Z kolei w przypadku postawienia warunku koniecznego, niemoliwego albo niegodziwego powodowao, i takie warunki byy uznawane za niedodane. KPK z 1983 r. natomiast spraw maestwa zawartego pod warunkiem dotyczcym przyszoci reguluje w sposb prostszy, bowiem stanowi, e nie mona wanie zawrze maestwa pod jakimkolwiek warunkiem dotyczcym przyszoci. Ponadto nie ma znaczenia rodzaj warunku dotyczcego przyszoci, jaki doczya jedna ze stron albo obie strony do swojej zgody maeskiej, ponie-wa i tak takie maestwo zostanie zawarte niewanie.

5.2. Wpyw na wano maestwa warunku odnoszcego si do przeszoci lub teraniejszoci

Postanowienie kan. 1102 2 KPK z 1983 r. stwierdza, e pra-wodawca kocielny bdzie stosowa t sam regulacj prawn do warunku dotyczcego przeszoci, jak i teraniejszoci. Z zapisw ko-deksowych wynika, e postanowienie to nie rozrnia typw warun-kw, jakie mona doczy do przeszoci lub teraniejszoci. Z tego te wzgldu mona przypuszcza, i mona uywa wszelkich warun-kw, nawet koniecznych, niemoliwych lub niegodziwych, z tym e musz one dotyczy przyszoci lub teraniejszoci. Ustawodawca ko-cielny podaje tylko jedno ograniczenie, jakim jest uzyskanie pisemnej zgody od ordynariusza miejsca w celu godziwego doczenia jedne-go z tych warunkw do zgody maeskiej, o czym informuje norma

50 g. dzieRon, Niezdolno do zawarcia maestwa jako kategoria kanoniczna, Warszawa 2002, s. 250.

51 w. gRalSki, Kanoniczne prawo, s. 209-210.

[21]

76 A. GOBIOWSKA

kan. 1102 3 KPK z 1983 r. Mona zatem powiedzie, e wyrae-nie zgody na doczenie jakiegokolwiek warunku dotyczcego prze-szoci lub teraniejszoci jest jak najbardziej uzasadnione, chociaby z uwagi na to, e fakt, od ktrego uzalenia si wyraenie zgody, ju si dokona lub jest w trakcie realizacji i nie bdzie powodowa za-wieszenia skutecznoci konsensu. Wynika z tego, e te kategorie wa-runkw obiektywnie nie opniaj momentu wyraenia zgody52. Aby za nie doprowadza do obiektywnego zawieszenia, a zwaszcza od-woalnoci zgody, prawodawca kocielny stwierdzi, i mona uzna wano takiego sposobu zabezpieczenia si w sytuacji wtpliwoci i niepewnoci, ktrych nupturient dowiadcza w przedmaeskim procesie biograficznym.

Jednoczenie naley zaznaczy, i w zgodzie uzalenionej od wa-runku dotyczcego przeszoci lub teraniejszoci nie mona dopuci zastrzeenia odwoania zgody w czasie subiektywnej niepewnoci, do czasu, kiedy strona lub strony nie upewni si co do wydarzenia ju dokonanego53. Wobec tego, gdyby zaistniaa taka sytuacja, e strona

52 P. J. ViladRich, Konsens maeski, s. 390-391. Autor podkrela, e: zgoda nigdy nie pozostaje w obiektywnym stanie zawieszenia w czasie ktrego byoby mo-liwe jej odwoanie. Wydarzenie bdce przedmiotem takiego warunku ju obiektywnie si dokonao, a jedynie nupturient jest w stanie subiektywnej wtpliwoci lub niweczy co do jego spenienia si (np. jeli odbye ju sub wojskow, jeeli jeste lubnym dzieckiem, jeeli to prawda, e otrzymae spadek, jeeli nigdy nie bye onaty, jeeli otrzymae ju dyplom akademicki czy zawodowy, itd.). Poza tym Autor wyjani, i: w okresie subiektywnej niepewnoci odwoanie zgody, ktre kontrahent faktycznie moe zamierza, powinno uwaa si tak obiektywnie nieskuteczne i bez znaczenia, jak zamiar odwoania zgody wyraonej w formie zwykej i bezwarunkowej.

53 P. J. ViladRich, Konsens maeski, s. 392-394. Autor podkrela, e: Do wa-nego doczenia warunku dotyczcego przeszoci lub teraniejszoci konieczny jest, po pierwsze, pozytywny akt woli, ktrego przedmiotem jest powizanie skutecznoci zgody w wydarzeniem wystarczajco okrelonym, i po drugie, by warunek ten nie by odwoany przed, lub w samym akcie zawarcia maestwa. Jednoczenie Autor za-znacza, e: Akt doczenia warunku, tak jak i akt jego odwoania, powinien by pozy-tywnym aktem woli, poniewa tylko nupturient poprzez swoj wol moe sprawi, e skuteczno jego zgody maeskiej przeniesie si na przyczyn zewntrzn w stosun-ku do niej () nie spenienie si jakiego wydarzenia. Jednoczenie Autor wyjania, e: Moe si zdarzy, e kto, kto w cigu znajomoci przedlubnej dowiadcza wielu wtpliwoci czy niepewnoci co do jakiego faktu, a czsto co do przymiotu drugiego nupturienta, uzna zweryfikowanie si jego istnienia jako nieodzowny warunek do kon-tynuowania lub zerwania takiej znajomoci. Nie bdzie w niczym dziwnym zamiana koniecznoci weryfikacji faktu czyli niepewnego przymiotu w warunek, poniewa

[22]

77MAESTWO WARUNKOWE

lub strony miayby pozytywn intencj zastrzeenia sobie moliwo-ci odwoania konsensu, to wtedy nie mona mwi o zgodzie wa-runkowej wynikajcej z postanowienia kan. 1102 1 KPK z 1983 r., tylko naley zastrzec rozerwalno wyraon pod pozorem warunku niewaciwego, a to ju naley do normy kan. 1102 2 KPK. Poza tym trzeba doda, e konsens wanie uzaleniony od warunku doty-czcego przeszoci lub teraniejszoci, jako zgoda aktualnie wyra-ona, jest z pewnoci nieodwoalny, w myl dyspozycji kan. 1057 2 KPK.

Istotn kwesti wymagajc rozwaenia jest przede wszystkim przedmiot uzaleniajcy akt zawarcia maestwa, ktry pomaga w odrnieniu zwykego warunku przedmaeskiego, od autentycz-nej zgody warunkowej. Zatem naley zauway, e autentyczny waru-nek wystpuje wwczas, gdy intencj stron jest uzalenienie samego istnienia maestwa od jakiego zdarzenia, cho tego typu uzale-nienie wystpi dopiero przy okazji rnych niepewnoci dotyczcych kontynuacji albo zerwania narzeczestwa, czyli uzalenienia od nich waciwego wza maeskiego, jak rwnie nieodwoania tej inten-cji przed chwil zawarcia maestwa. Nie bdzie zgody warunkowej, gdy uzalenionym przedmiotem jest tylko i wycznie teraniejsze kontynuowanie narzeczestwa albo teraniejsza akceptacja przysze-go lubu, bez wczenia uzalenienia waciwego aktu zawarcia ma-estwa. Z tego te wzgldu niektrzy autorzy podkrelaj, i naley dokadnie zbada akty i zachowania, ktre s najbardziej charaktery-

zgoda formuje si poprzez relacje przedmaeskie, a one s skierowane na zawarcie maestwa. W tych przypadkach decydujce jest okrelenie, czy podmiot przez taki warunek chcia tylko uwarunkowa kontynuacj narzeczestwa czy te decyzj o za-warciu maestwa, i dlatego, gdy decyduje si kontynuowa relacje przedmaeskie lub decyduje si na lub, uwaa warunek za speniony, czy te przeciwnie rozci-gn uwarunkowanie a na sam akt zawarcia maestwa, to jest na waciw zgod maesk. W pierwszym przypadku to nie zgoda maeska jest uwarunkowana, lecz kontynuacja narzeczestwa, lub co najwyej zgoda na lub. W konsekwencji to, e wydarzenie si nie speni, albo gdyby podmiot faszywie przypuszcza, e si spenio, niekoniecznie naruszaoby waciwy akt zawarcia maestwa, w ktrym byaby mo-liwa zgoda zwyka i bezwarunkowa. Jeeli takie upewnienie si (choby bdne) co do faktw lub przymiotw, ktre podtrzymuje przedmaeskie relacje i plany, ogra-niczyo si do uwarunkowania kontynuowania lub nie kontynuowania narzeczestwa, po uzyskaniu odpowiedniej pewnoci, nawet gdyby bya ona w sposb oczywisty nie-uzasadniona, moe by przyczyn motywujc zawarcie maestwa, ale nie jest samo w sobie zgod warunkow.

[23]

78 A. GOBIOWSKA

styczne dla obu intencji w czasie znajomoci przedlubnej nupturien-tw54. Inni kanonici natomiast zaznaczaj, e uzalenienie zgody od warunku ma uzasadnion przyczyn55. Wobec tego wszelkie wtpli-woci przedlubne mog by jednym z elementw powstania praw-dziwych warunkw. W zwizku z tym mog zdarzy si sytuacje, w ktrych prby wyjanienia wtpliwych okolicznoci okazay si niewystarczajce lub zosta osignity stan pewnoci, z tym e p-niej okaza si tylko tymczasowy. Oznacza to, e im wiksze bdzie prawdopodobiestwo zaistnienia zgody warunkowej, tym wicej b-dzie wtpliwoci co do okolicznoci majcych znaczenie dla strony wstpujcej w zwizek maeski, a dotyczcych przymiotw drugiej strony.

Wobec tego do godziwego doczenia do zgody warunku dotycz-cego przeszoci lub teraniejszoci postanowienie kan. 1102 3 KPK z 1983 r. wymaga pisemnej zgody Ordynariusza miejsca56. Proba do

54 Tame, s. 395. 55 w. gRalSki, Kanoniczne prawo, s. 207. 56 P. J. ViladRich, Konsens maeski, s. 395-396. Autor zaznacza, e: Procedura

otrzymania zgody jest niewtpliwie stosownym momentem, by Ordynariusz miej-sca, wysuchujc obie strony, mg oczyci zgod z warunkw trywialnych, nie-roztropnych, czyli bezzasadnych, niemoliwych, koniecznych a przede wszystkim niegodziwych, jak rwnie z tych intencji, ktre pod pozorem formy warunkowej w rzeczywistoci stanowi zastrzeenie odwoania zgody albo zastrzeenie rozerwal-noci wza. () Ordynariusz miejsca powinien zatroszczy si o zachowanie od-powiedniej tajemnicy, ktrej wymaga prywatno nupturienta wobec osb trzecich, a nawet wobec drugiego nupturienta, czy to bdzie chodzi o warunki godziwe i uspra-wiedliwione, czy o wydarzenia o naturze przeciwnej, jeeli a ich ujawnienia mogoby wypyn szkody i niesprawiedliwe krzywdy, ktrych mona unikn. () Proboszcz albo inny wiadek kwalifikowany nie mog asystowa przy zawarciu maestwa, je-eli wiedz o istnieniu konsensu warunkowego i braku zgody Ordynariusza miejsca, gdzie maestwo ma by zawarte. () W kadym razie maestwo zawarte pod wa-runkiem dotyczcym przeszoci albo teraniejszoci bez stosownej pisemnej zgody jest wane. () pisemna zgoda jest dokumentem szczeglnej wagi dla udowodnie-nia warunku doczonego przez pozytywn wol do konsensu. Nawet odmwienie jej i pniejsze niegodziwe zawarcie maestwa nabieraj doniosego znaczenia dowo-dowego zgody warunkowej. Warto jeszcze zaznaczy, i w myl postanowienia kan. 134 1 KPK z 1983 r. pod nazw ordynariusz rozumiani s w prawie, oprcz Biskupa Rzymskiego, biskupi diecezjalni oraz inni, ktrzy choby tylko czasowo s prze-oonymi Kocioa partykularnego lub wsplnoty do niego przyrwnanej zgodnie z przepisem kan. 368, jak rwnie ci, ktrzy w nich posiadaj ogln wykonawcz wadz zwyczajn, mianowicie wikariusze generalni i biskupi ().

[24]

79MAESTWO WARUNKOWE

Ordynariusza miejsca w sprawie zawarcia maestwa pod warun-kiem dotyczcym przeszoci lub teraniejszoci powinna by uzasad-niona powanymi racjami, jak rwnie powody postawienia warunku nie mog by lekkomylne. Nie ulega wtpliwoci, e zoenie proby do Ordynariusza miejsca na zezwolenie zawarcia maestwa pod wa-runkiem dotyczcym przyszoci lub teraniejszoci stanowi weryfi-kacj przedmiotu warunku, poniewa, wysuchujc obu stron, moe on ustali, czy rzeczywicie strony uzaleniaj zgod od warunku57. Zgoda Ordynariusza miejsca wymagana jest tylko do godziwoci, a nie do wanoci maestwa, natomiast brak takiej zgody nie ma wpywu na wano umowy maeskiej58.

Rozwaania zwizane z zawarciem maestwa pod warunkiem dotyczcym przeszoci lub teraniejszoci naley zakoczy stwier-dzeniem, e nie powoduje niewanoci maestwa, natomiast ogra-niczeniem w tym zakresie jest konieczno uzyskania na zawarcie takiego maestwa pisemnej zgody Ordynariusza miejsca, z tym e brak takiego zezwolenia nie powoduje zamknicia moliwoci zawar-cia maestwa. W sytuacji za zawarcia maestwa bez odpowied-niej zgody kompetentnej wadzy sam akt maeski bdzie wany, ale niegodziwy. Z uwagi na to prawodawca kocielny proponuje, aby strony przed uzalenieniem maestwa od jakiego warunku poroz-mawiay ze sob w celu usunicia spornych kwestii.

6. Maestwo warunkowe wedug Kodeksu Kanonw Kociow Wschodnich

6.1. Motu proprio Crebrae allatae sunt

Analiz zagadnienia dotyczcego maestwa warunkowego w usta-wodawstwie katolickich Kociow wschodnich naley rozpocz od przypomnienia motu proprio papiea Piusa XII z dnia 12 lutego 1949 r. noszcego tytu: De disciplina Sacramento matrimonii pro Ecclesia Orientali, ktre zaczyna si od sw: Crebrae allatae sunt59. Z chwil wejcia w ycie tego dokumentu straciy moc obowizujc przepisy przeciwne temu prawu i przepisy powszechne i partykularne oraz prze-

57 t. Pawluk, Prawo kanoniczne wedug Kodeksu, s. 166.58 P. gaJda, Prawo maeskie, s. 144. 59 AAS 41 (1949), s. 152-219.

[25]

80 A. GOBIOWSKA

pisy wydane na synodach i zatwierdzone przez Stolic Apostolsk60. Kodyfikacja prawa maeskiego Kociow wschodnich zawiera 131 kanonw, do ktrych doczono nastpujce konstytucje papie-skie: pierwsz jest Altitudo papiea Pawa III z dnia 1 czerwca 1537 r., drug Romani Pontificis papiea Piusa V z dnia 2 sierpnia 1571 r., a trzeci Popularis papiea Grzegorza XIII z dnia 25 stycznia 1585 r. Ciekaw spraw jest fakt, i kodyfikacja zawarta w motu proprio Piusa XII odpowiada ukadowi KPK z 1917 r., zwaszcza ta cz, ktra zawiera problematyk dotyczc maestwa, bowiem stanowi powtrzenie postanowie kodeksowych obowizujcych w Kociele aciskim61. Warto zaznaczy, e w Kocioach wschodnich kwestia doczenia warunku do jakiego aktu prawnego nie powodowaa ad-nego skutku. Kocioy wschodnie postanowiy pozosta w swojej tradycji i nie przyjmowa uregulowa z kocioa aciskiego w spra-wie zwizanej z warunkiem. Norma kan. 83 zawarta w motu proprio Crebrae allatae sunt stanowi, e: Maestwo zawarte pod warun-kiem jest niewane, a wic jest odmienne ni zapis znajdujcy si w KPK z 1917 r. Oznacza to, e regulacje Kociow wschodnich nie dokonay podziaw i nie rozrniaj adnych warunkw, a nawet od-mawiaj wanoci maestw zawieranych pod jakimkolwiek warun-kiem.

Wobec tego nasuwa si wtpliwo dotyczca tego, co waciwie oznacza zakaz zawarty w postanowieniu kan. 83 motu proprio Crebrae allatae sunt. Niektrzy autorzy podkrelaj, i wszelkie warunki do-czone do maestwa maj by uwaane za niedodane62. Wedug jednej z funkcjonujcych teorii warunkiem niedodanym ma by nie

60 P. Paka, Nowe prawo maeskie w Katolickim Kociele Wschodnim, Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 2 (1955), s. 193.

61 Schemat motu proprio jest nastpujcy: kan. 1-8 kanony wstpne; kan. 9-24 De iis quae matrimonii celebrationi praemitti debent et praesertim de publicationibus ma-trimonialibus; kan. 25-47 De impedimentis in tenere; kan. 48-56 De impedimentis prohibentibus; kan. 57-71 De impedimentis dirimentibus; kan. 72-84 De consensu ma-trimoniali; kan. 85-92 De forma celebrationis matrimonii; kan. 93-96 De matrimonio conscientiae; kan. 97-98 De temporement loco celebrationis matrimonii; kan. 99-106 De matrimonii effectibus; kan. 107-121 De separatione coniugum, kan. 122-130 De matrimonii convalidatione; kan. 131 De secundis nuptiis.

62 P. Paka, Sakramenty wite w prawie katolickich Kociow Wschodnich, Lublin 1979, s. 116-117.

[26]

81MAESTWO WARUNKOWE

tylko warunek godziwy, ale rwnie przeciwny istocie maestwa63. Zatem mona powiedzie, e taka interpretacja doprowadza do tego, i w sytuacji, gdy osoba postawi taki warunek, zgodnie z przepisa-mi prawa maestwo takie bdzie niewane. Z kolei, jeeli warunek by godziwy i dotyczy przyszoci lub by na pograniczu godziwoci i niegodziwoci, to wwczas zgodnie z prawem naturalnym mae-stwo takie bdzie wane. W zwizku z tym powstaje domniemanie, e w ten sposb wyraona zgoda bya pozbawiona wszelkich wad. Jeeli natomiast zaistnieje sytuacja, e warunek nie speni si, to zgoda ma-eska nie bdzie istniaa i wtedy prawo kanoniczne takiemu mae-stwu odmwi wanoci. Taka interpretacja postanowienia kan. 83 jest z pewnoci najmniej akceptowana. Jednoczenie naley zauway, e zasada przedstawiona w normie kan. 83 zakazuje uzaleniania ma-estwa od warunku, z tym e postawienie takiego warunku nie czyni maestwa niewanym. Poza tym niektrzy autorzy podkrelaj, e stawianie jakichkolwiek warunkw jest sprzeczne ze witym obrz-dem maestwa i dodaj, e prawo Kociow wschodnich zwraca wiksz uwag na aspekt religijny mimo braku rnicy w pojmowaniu sakramentw przez te prawodawstwa64.

Zastanawiajc si nad interpretacj postanowienia kan. 83 zawar-tego w motu proprio Crebrae allatae sunt, naley uwzgldni opini jeszcze innych autorw, ktrzy podkrelaj, e kady warunek sprowa-dza niewano zawieranego maestwa, czyli byoby ono niewane nawet wwczas, gdyby okoliczno, od ktrej wano maestwa si uzalenia ju si spenia bd w momencie zawarcia maestwa ju istniaa65. Z kolei zwolennicy interpretacji, zgodnie z ktr udo-wodnienie, e warunek zosta postawiony, doprowadzi do tego, e maestwo automatycznie zostanie uznane za niewane, ignoruj za-sady, spord ktrych jedna dotyczy tego, e maestwo cieszy si przychylnoci prawa, druga natomiast dotyczy niemoliwoci zawie-szenia zgody maeskiej66. Mona to zinterpretowa w taki sposb, e strona lub strony dodaj do zgody maeskiej warunek, pomimo

63 e. PRzekoP, Problem maestw warunkowych w nowym schemacie prawa wschodniego, Zeszyty Naukowe KUL 25 (1982) nr 1, s. 32-33.

64 e. HerMan, De interpretatione kan. 83 Motu proprio Crebrae allatae sunt, Monitor Ecclesiasticus 76 (1951), s. 508-509.

65 e. PRzekoP, Problem maestw warunkowych w nowym schemacie, s. 29-42. 66 l. a. Robitaille, Conditioned consent, s. 99.

[27]

82 A. GOBIOWSKA

tego, e ustawodawca zaznacza, jaki rodzaj warunku moe by doda-ny (aden), a strony nie dostosowuj si do tego, czego skutkiem b-dzie uznanie braku zgody maeskiej, a w konsekwencji niewano maestwa. Najbardziej znan teori interpretacji dyspozycji kan. 83 jest stwierdzenie, e zakaz zawierania maestw pod warunkiem sprowadza ten skutek, e Ordynariusz miejsca nie moe zezwoli na zawarcie maestwa warunkowego nawet wwczas, gdyby dotyczyo warunku godziwego67.

Warto zaznaczy, e motu proprio Crebrae allatae sunt papiea Piusa V z 1949 r. nie doprowadzio do zakoczenia przygotowywane-go ju od 1935 r. Kodeksu Kanonw Kociow Wschodnich z uwa-gi na rozpoczcie w 1962 r. Soboru Watykaskiego II i powoania w 1972 r. przez papiea Pawa VI Komisji Papieskiej do Rewizji Prawa Kanonicznego Kocioa Wschodniego68. Zatem mona powie-dzie, i sprawa dotyczca zawarcia maestwa warunkowego przed-stawiona w motu proprio Crebrae allatae sunt zwizana jest cile z tradycj katolickiego Wschodu, a take wprowadza inne i autono-miczne rozwizanie tego zagadnienia niespotykanego w prawodaw-stwie Kocioa aciskiego.

6.2. Analiza kan. 826 Kodeksu Kanonw Kociow Wschodnich

Papie Jan Pawe II w dniu 18 padziernika 1990 r. konstytucj apostolsk Sacri Canones w liturgiczne wito w. ukasza ewangeli-sty promulgowa nowy Kodeks dla Kociow wschodnich69. Geneza Kodeksu Kanonw Kociow Wschodnich siga czasw papiea Piusa XI, ktry zapocztkowa proces kodyfikacji prawa wschodniego, powoujc w 1929 r. Komisj Kardynaw pod przewodnictwem Piotra Gaspparriego. Komisja opracowaa materiay rdowe i od 1930 r. za-cza wydawa je w Fontes Codificationis Orientalis. Postanowienie kan. 826 KKKW zawiera regulacje maestwa warunkowego i co ciekawe stanowi powtrzenie normy kan. 83 z motu proprio Crebrae allatae sunt z 1949 r. Zastanawiajcym jest fakt, dlaczego w kodyfi-

67 h. gRaziani, Matrimonium sub conditione contrahi nequit, Ephemerides Iuris Canonici 75 (1950), s. 221-230.

68 w. gRalSki, Prawo maeskie katolickich Kociow Wschodnich wedug ka-nonw Kociow Wschodnich, Lublin 1992, s. 5.

69 Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium, Auctoritate Ioannis Pauli PP. II pro-mulgatus, Typis Polyglottis Vaticanis 1990.

[28]

83MAESTWO WARUNKOWE

kacji prawa Kociow wschodnich wprowadzono zupenie odmien-ne zapisy regulacji dotyczce maestwa warunkowego ni w KPK z 1983 r.70

Rozwaania zwizane z nieuznawaniem przez KKKW mae-stwa zawieranego pod warunkiem naley rozpocz od analizy prac zwizanych z kodyfikacj prawa dla Kociow wschodnich. Z ma-teriaw Komisji wynika, e wedug jednego z pogldw dotycz-cych interpretacji postanowienia kan. 826 KKKW znajdowaa si opinia, wedug ktrej wszystkie rodzaje warunkw, jakie znajduj si w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1983 r., w prawie Kociow wschodnich maj by uwaane za niedodane. Inny pogld natomiast mwi, e warunek dodany do zgody maeskiej powoduje niewa-no maestwa71. Najbardziej za powszechnie goszony i potwier-dzony przez jurysprudencj Roty Rzymskiej uznaje w dyspozycji kan. 826 KKKW tylko zakaz maestwa warunkowego, na zawar-cie ktrego nie moe zezwoli Ordynariusz miejsca, nawet w sytu-acji, w ktrej chodzioby o warunek godziwy. Ponadto kwestia samej wanoci maestwa faktycznie zawartego jest oceniana zgodnie z oglnymi zasadami dotyczcymi zgody warunkowej72.

70 e. PRzekoP, Problem maestw warunkowych w nowym, s. 31. Autor wyjania, e w ustawodawstwie Kociow wschodnich problematyka maestwa warunkowe-go zacza funkcjonowa dopiero w XVIII w., z tej racji, e wzbudzaa zainteresowa-nie tym zagadnieniem Koci aciski. Warto zauway, e na pierwszym synodzie prowincjalnym w 1872 r., ktry odby si w Rumunii, problematyka maestw wa-runkowych zostaa uwzgldniona, ale nie wydano w tym zakresie adnego aktu praw-nego zwizanego bezporednio z tym zagadnieniem. Z kolei w 1882 r. na drugim ju synodzie zagadnieniu maestw warunkowych powicono jeden zapis, a mianowicie kan. 724. W 1898 r., natomiast na synodzie Koptw w Aleksandrii pominito cakowi-cie spraw zwizan z maestwami warunkowymi. Problematyka maestw warun-kowych powrcia dopiero podczas obrad synodu dla katolickich Ormian w Rzymie w 1911 r.

71 M. tinti, Condizione esplicita e consenso implicitamente condizionato nel ma-trimonio canonico, Roma 2000, s. 158. Autor zaznacza, e pomimo istnienia witoci sakramentu maestwa, maestwo zawarte pod warunkiem jest niewane. Poza tym maonkowie powinni wyrazi wol wstpienia w zwizek maeski w sposb bezwa-runkowy, bowiem w przeciwny wypadku maestwo to bdzie zawarte niewanie.

72 Por. P. V. Pinto, Commento al. codice dei Canoni delle Chiese Orientali, Studium Romanae Rotae, Citta del Vaticano 2001, s. 705; e. PRzekoP, Problem maestw wa-runkowych w nowym..., s. 30-31. E. Przekop wyjania, e w sytuacji zawarcia mae-E. Przekop wyjania, e w sytuacji zawarcia mae-stwa pod warunkiem naley zastosowa nastpujc argumentacj: przede wszystkim naley udowodni, e warunek zosta faktycznie postawiony, nastpnie naley udowod-

[29]

84 A. GOBIOWSKA

ni, e postawiony warunek nie zici si, jak rwnie naley wskaza argumentacj, ktra opowiada si za koniecznoci postawienia warunku przeciw obowizujcemu prawu. Poza tym Autor zaznacza, e zesp konsultorw w dniu 2 czerwca 1980 r. opu-blikowa schemat prawa maeskiego dla Kociow wschodnich, a pniej rozesa go do hierarchw katolickiego Wschodu i innych organw konsultacyjnych z prob o zaopiniowanie. W zwizku z tym nadesano wiele rnych opinii zwizanych z kwe-sti maestwa warunkowego. Jedna grupa konsultorw opowiadaa si za zacho-waniem dotychczasowego postanowienia kan. 83 motu proprio Crebrae allatae sunt, zaznaczajc, e dotychczasowa dyspozycja potwierdza dawn tradycj wschodni, na-tomiast proponowany zapis potwierdza zakaz zawierania maestwa warunkowe-go. Wskazywano zatem, e wprowadzenie takiego uregulowania nie naruszy tradycji chrzecijaskiej Wschodu, poniewa Kocioy wschodnie nie zajmoway si wczeniej problematyk maestwa warunkowego, co oznacza, e nie bya znana moliwo za-skarenia maestw z tego wanie tytuu. Zwolennicy tego pogldu twierdzili, e w doktrynie wschodniej maestwo rozpatruje si zarwno w aspekcie prawnym, jak i religijnym. Ponadto wyjaniaj, e aspekt prawny polega na tym, e maestwo poj-muje si jako kontrakt, i wtedy nic nie stoi na przeszkodzie, aby do takiego mae-stwa zastosowa reguy, ktre dotycz zwykych kontraktw, ale ograniczeniem, eby tre kontraktu nie godzia w istot maestwa. Zob. P. Paka, Sakramenty wite w prawie katolickich, s. 123. 196. Autor wyjania, e w aspekcie religijnym waru-nek jest okolicznoci, ktra nie powinna znajdowa si podczas wyraania zgody na zawarcie maestwa, bowiem jest to: wity obrzd (ritus sacer), ktrego zewntrz-nym wyrazem jest ceremonia koronowania nowoecw przy otarzu, nie moe po-zostawa w zawieszeniu zanim postawiony warunek nie zweryfikuje si. Poza tym Autor zaznacza, e postanowienie kan. 85 motu proprio Crebrae allatae sunt wyjania znaczenie sformuowania ritum sacrum, w kttym termin ten oznacza czynno ka-pana asystujcego i bogosawicego (interventu sacedotis assistentis ac benedicenis) przy zawieraniu maestwa, przy czym wystarczy samo bogosawiestwo. W myl normy kan. 85, gdyby zosta postawiony warunek, to nie moe on zawiesi skuteczno-ci umowy maeskiej, poniewa wyraona zgoda maeska natychmiast wywou-je skutki prawne, a nigdy nie jest tak, e wywouje je potem. Zatem Autor dodaje, e gdyby strony postawiy taki warunek, ktry dotyczyby przyszoci, to wwczas na-leaoby ponownie zawrze maestwo, bowiem takie maestwo byoby niewa-ne. Ponadto Autor przytacza jeszcze inn opini konsultorw, ktrzy stwierdzili, e maestwo cieszy si przychylnoci prawa i z tego wzgldu naley uzna je za wa-nie zawarte do czasu, kiedy nie udowodni si czego przeciwnego. Przeciwnicy tego pogldu, jak zaznacza Autor, uznawali postanowienie kan. 83 za zwyke domniema-nie prawne, poniewa: W wypadku jakichkolwiek wtpliwoci norma taka jest abso-lutnie zbdna, gdy znajduje si ona w jednym z pierwszych kanonw motu proprio Crebrae allatae sunt, mianowicie w kan. 3, gdzie wyranie stwierdza si, e in du-bio standum est pro validitate matrimonii, donec contrarium probetur, nie zachodzi wic potrzeba ponawiania tej zasady po raz drugi; nadto zwyky zakaz doczony do prawa, bez jakiejkolwiek sankcji kanonicznej, znaczy niewiele. Innym jeszcze argu-mentem konsultorw, ktre przytoczy Autor, byo to, e w sytuacji stwierdzenia za-

[30]

85MAESTWO WARUNKOWE

Wobec tego warto przypomnie stwierdzenia konsultorw zajmu-jcych si nowym schematem prawa maeskiego dla Kociow wschodnich, ktrzy uwaali, e gdyby postanowienie kan. 1102 KPK z 1983 r. miao obowizywa katolikw wschodnich, to nie mogo-by ono mie zastosowania w sytuacji wystpowania warunku doty-czcego przyszoci, chociaby z tej racji, e taki warunek zawiesza wano maestwa do chwili jego zrealizowania si73. Zatem na-ley zauway, e postanowienie kan. 1102 1 KPK z 1983 r. nie moe by zastosowane do maestwa zawartego zgodnie z kanonicz-n form wschodni, bowiem zgoda umawiajcych si stron nie jest wystarczajca do zaistnienia maestwa z uwagi na to, e wymagana jest obecno kapana, eby maestwo mogo doj do skutku. Tak wic postawienie warunku dotyczcego przyszoci podczas zawie-rania maestwa doprowadzi do zawieszenia wanoci maestwa a do momentu spenienia si postawionego warunku. Norma kan. 85 motu proprio Crebrae allatae sunt stwierdza, e postawiony wa-runek zawieszaby take ritus sacri, ktry wywouje skutki zaraz po obrzdzie, ale nigdy potem. W zwizku z tym w sytuacji, gdyby posta-wiony warunek dotyczcy przyszoci speni si, naleaoby znowu z udziaem kapana ponowi zawarcie maestwa74. Zatem w sytuacji powstania warunku dotyczcego przeszoci lub teraniejszoci ritus sacer bdzie wywiera wszelkie skutki prawne i religijne natychmiast lub nie, w zalenoci od tego, czy to, co zostao zastrzeone, istnieje czy nie75. Rozwaania zwizane z postanowieniem kan. 826 KKKW dotyczcym maestw warunkowych naley zakoczy konkluzj, e zapis ten stanowi o bezwzgldnoci niewanoci kadego, zawartego pod warunkiem maestwa, bez wzgldu na to, czy warunek dotyczy teraniejszoci, przeszoci czy te przyszoci. Poza tym nie ma tu znaczenia, czy warunek ten jest godziwy i dozwolony. Oznacza to, i postanowienie kan. 826 usuwa przyczyny niewanoci maestw, jak

istnienia warunku, ktry nie speni si, zgoda, ktra zostaa wczeniej wyraona, nie pociga za sob adnych skutkw prawnych i z tego powodu nie moe by uzupenio-na. Gdyby za taka sytuacja zaistniaa, to wwczas wierni katolicy wschodni maj prawo zaskary niewano takiego maestwa zgodnie z zasadami znajdujcymi si w Kodeksie dla kocioa zachodniego.

73 Por. l. a. Robittaille, Conditioned consent, s. 102. 74 e. PRzekoP, Problem maestw warunkowych w nowym, s. 196-197.75 P. Paka, Sakramenty wite w prawie katolickich, s. 123.

[31]

86 A. GOBIOWSKA

rwnie likwiduje moliwo wielu naduy. Zasadne natomiast wy-daje si zakoczenie rozwaa stwierdzeniem niektrych kanonistw, e: Rozwizanie przyjte w Kociele aciskim nie jest szczliwe, poniewa zwiksza si ilo maestw niewanych z powodu prawa uniewaniajcego, co nie likwiduje moliwych naduy, a stwarza jeszcze atwiejsz do nich okazj. Dlatego najrozsdniejsze wydaje si rozwizanie prawa wschodniego76.

Zakoczenie

Zrozumienie instytucji maestwa warunkowego rozpoczto od jej historii i rozbienoci pogldw wrd autorw zajmujcych si tym zagadnieniem. Wynika to zwaszcza z odmiennej koncepcji przyj-mowanej przez kanonistw, jak rwnie spowodowane jest rnic okresw, w ktrych dochodzio do wyksztacania si instytucji ma-estwa warunkowego. W XII w. wyksztacio si pojcie maestwa kanonicznego w Kociele aciskim, a dopiero w XVIII w. w ustawo-dawstwie Kociow wschodnich. Z historii instytucji maestwa za-wieranego warunkowo wynika, e prawo kanoniczne opowiadao si za przestrzeganiem zasady konsensualnoci umowy maeskiej, jako zgodnego aktu woli i wolnego od wszelkich wad prawnych. I cho-cia koncepcja ta podupada u podstaw dopuszczenia przez ustawo-dawstwo kocielne moliwoci warunkowego zawarcia maestwa, jako pewnego rodzaju odstpstwa od zasady konsensualnoci umowy maeskiej, to tez t z pewnoci uzasadnia jej wielowiekowa trady-cja kanoniczna. Wyjtkiem natomiast jest prawodawstwo Kociow wschodnich, ktre nigdy nie dopuszczao moliwoci warunkowego zawarcia maestwa. Z uwagi na to interpretacja nowej regulacji wa-runku powinna przedstawia si na tle precedensw doktrynalnych i prawnych, w ktrych uproszczonym rozwizaniem jest postanowie-nie kan. 1102 KPK z 1983 r. i norma kan. 826 KKKW. Problematyka instytucji maestw zawieranych warunkowo jest zarwno ciekawa, jak i trudna z tej racji, e brak jest szczegowej monografii zawiera-jcej analiz wyrokw zapadych w trybunaach kocielnych z tytuu uzalenienia zgody maeskiej od postawionego warunku.

76 M. al. uRowSki, Kanoniczne prawo maeskie okresu, s. 297.

[32]

87MAESTWO WARUNKOWE

Marriage conditionally in the light of the Code of Canon Law of 1983 and the Code of Canons of the Eastern Churches of 1990

The issue of marriages conditionally institutions is complex. Marriage is provided by the doctrine of the Catholic Church has always been difficult and causing divergence of views in this area. Therefore, the expression of marital consent condition can result in the nullity of marriage, and therefore is considered to be defects in consent. Code of Canon Law of 1983 addicted validity of marriage on the type of condition. Code of Canons of the Eastern Churches of 1990 denied the validity of any marriage contained the condition.

[33]