Gmitrowicz

5/13/2018 Gmitrowicz - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/gmitrowicz 1/6

71

P R A C A P R Z E G L Ą D O W A

Adres do korespondencji:

dr hab. Agnieszka Gmitrowicz

Klinika Zaburzeń Afektywnych i Psychiatrii

Młodzieżowej Katedry Psychiatrii

Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

ul. Czechosłowacka 8/10

92–216 Łódź

tel. (042) 675 73 43, faks: (042) 675 74 03

e-mail: [email protected]

Suicydologia Tom 1, nr 1, 71–76

Copyright © 2005 Polskie

Towarzystwo Suicydologiczne

ISSN 1895–3786

www.suicydologia.viamedica.pl

Agnieszka Gmitrowicz

Klinika Zaburzeń Afektywnych i Psychiatrii Młodzieżowej Katedry Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

Uwarunkowania zachowańsamobójczych młodzieżyRisk factors of suicidial behaviours of adolescents

Streszczenie

Samobójstwo stanowi jedną z głównych przyczyn zgonów wśród osób w wieku rozwojowym. Monitoro-

wanie przyczyn zachowań samobójczych u młodzieży jest podstawą opracowywania programów zapo-

biegania samobójstwom. Na podstawie przeglądu piśmiennictwa można wyodrębnić następujące czyn-

niki ryzyka samobójstwa: demograficzne, społeczno-ekonomiczne, psychologiczne, chorobowe i biolo-

giczne. Wśród strategii profilaktycznych główną pozycję zajmują wczesne rozpoznawanie i leczenie za-

burzeń psychicznych u młodzieży, ponieważ stwierdza się je u około 90% młodzieży podejmującej próby

samobójcze.

słowa kluczowe: czynniki ryzyka, zachowania samobójcze, młodzież

Abstract

Suicide is one of the most common causes of death among people in developmental age. The basis of

development of suicide prevention programs is monitoring of suicide causes in youth. According to the

literature, there are following risk factors of suicide: demographic, socioeconomic, psychological, asso-

ciated with diseases, and biological. Among prophylactic strategies, one of the most important is early

diagnosing and treating psychiatric disorders in youth, as there are founded in 90% of young people

attempting to commit suicide.

key words: risk factors, suicidal behaviours, adolescents

Informacje ogólne i definicje

Samobójstwo traktuje się od dawna jako zagadnienieinterdyscyplinarne, którym zajmują się nie tylko leka-rze, ale też psycholodzy, socjolodzy, filozofowie, krymi-nolodzy, twórcy, kulturoznawcy [1]. Problem samobójstwu młodzieży zajmuje odrębną pozycję w literaturze su-icydologicznej [2]. Wynika to między innymi ze specyfi-ki okresu dojrzewania — intensywnych przemian biolo-gicznych oraz psychologicznych i społecznych; w tympostaw buntu, negacji, poszukiwania sensu życia, sepa-racji od rodziny [3–5]. Około 20% młodzieży przejawiazaburzenia psychiczne, przy czym do 15. roku życia są

to głównie zaburzenia lękowe i zaburzenia zachowania,

natomiast około 18. roku życia — epizody dużej depre-

sji (12–17%), fobia społeczna (11%), uzależnienie odalkoholu (10%) [6]. Samobójstwa są główną przyczynązgonów wśród młodzieży [7–9].W 1989 roku w kilkunastu krajach Europy zapoczątko- wano wieloośrodkowe badania pod patronatem Świato- wej Organizacji Zdrowia (WHO, World Health Organi-

zation) dotyczące zachowań samobójczych — WHO/Euro

Multicentre Study on Suicidal Behaviour [9]. Badaniamiobjęto regiony zamieszkałe przez ponad 5 milionów osób.W czasie badań zdefiniowano podstawowe pojęcia.— Samobójstwo jest to przemyślane, zamierzone dzia-

łanie zagrażające życiu (jednostki), podjęte samo-

dzielnie, którego następstwem jest śmierć.

UWARUNKOWANIA I PREWENCJA ZACHOWAŃ SUICYDALNYCH



72

SUICYDOLOGIA 2005, tom 1, nr 1

— Myśli samobójcze (MS) to fantazje i przemyśleniana temat samobójstwa, a także życzenia i impulsydo jego podjęcia.

— Próby samobójcze (PS) to działania podjęte bez tra-gicznego zakończenia życia, w którym jednostka roz- waża: albo zapoczątkowanie nietypowego zachowania,

bez udziału osób drugich, mogącego doprowadzić dosamouszkodzenia, albo przyjęcie substancji w dawce większej niż terapeutyczna (ewentualnie terapeutycz-nej), w celu osiągnięcia zmiany aktualnej sytuacji po-przez samo podjęcie czynu lub oczekiwane skutki fi-zyczne, na przykład działania przyjętej substancji.

— Proces samobójczy jest to narastanie zagrożenia: odpoważnych MS do PS, ewentualnie dokonanego sa-mobójstwa; ma swój początek, określony czas trwa-nia, rozwój mogący prowadzić do śmierci.

Niektórzy badacze zajmujący się suicydologią uważają,że przedstawione zjawiska samobójcze (MS, PS, samo-

bójstwa dokonane) powinno się opisywać niezależnie,ponieważ nie ma między nimi powiązań. Natomiast inniuznają powiązania między nimi i traktują je jako processamobójczy (od MS do samobójstwa) o zróżnicowanejintensywności u określonych osób [10, 11]. Najlepiej opi-suje ten proces „model stres–podatność”, który zostałzaadaptowany i zobrazowany przez Wasserman [9].W procesie tym ważne miejsce zajmują komunikaty(słowne i pozawerbalne) informujące o zamiarach sa-mobójczych oraz kolejne PS.Termin zachowania samobójcze (ZS) z reguły definiujesię jako obecność MS i/lub PS i w tym znaczeniu jest

używany w niniejszej pracy.

Dane epidemiologiczne

Według danych WHO (lata 1976–1998) [9] każdego roku w Europie z powodu samobójstwa umiera 150 tys. lu-dzi, w tym 10% to osoby poniżej 24. roku życia. W po-pulacji chłopców samobójstwa stanowią drugą przyczy-nę zgonów (po wypadkach), a w populacji dziewcząt— czwartą. W Szwecji samobójstwa są na pierwszymmiejscu przyczyn zgonów zarówno wśród dziewcząt, jak

i chłopców. Wskaźnik samobójstw w przedziale wieku5–14 lat pozostaje na stałym poziomie przez ostatnie trzydekady; dla dziewcząt wynosi 0,3/100 000, dla chłopców— 1,4/100 000. W Stanach Zjednoczonych w okresie30 lat (do końca lat 80. XX wieku) wskaźnik samobójstwmłodzieży wzrósł 3-krotnie, głównie z powodu większejdostępności broni palnej i substancji psychoaktywnych,natomiast w latach 90. miał tendencję spadkową (w 1997roku dla osób w wieku 15–19 lat wynosił 9,5/100 000) [1].Prawie we wszystkich krajach Europy i w Stanach Zjed-noczonych stosunek wskaźnika samobójstw dla chłop-ców do wskaźnika samobójstw dla dziewcząt w grupie

wiekowej 10–14 lat jest mniejszy od 1, a w grupach wie-

kowych 15–19 lat i 20–24 większy niż 1 (wzrasta z wie-kiem i w górnym przedziale wiekowym wynosi 3–6).Niezależnie od grupy wiekowej, liczebność dziewcząt poPS jest około 2–3 razy większa niż chłopców. Z przeglą-du piśmiennictwa [12] wynika, że występowanie PS(roczne i w ciągu życia) wśród uczniów szkół podstawo-

wych i średnich stwierdzono u 1,3–20%, natomiast MS— w szerokich granicach u 3–59% badanych.Około 10–40% młodocianych osób, które podjęłypierwszą PS, ponawia ją w ciągu najbliższego roku.Odrębne badania dotyczą osób chorych psychicznie [6].U młodocianych pacjentów psychiatrycznych PS są częst-sze niż w populacjach nieleczonych — 15–60%. Tak dużyrozrzut wyników jest spowodowany między innymi uży- waniem różnych narzędzi badawczych, włączaniem dobadań różnych grup wiekowych, uwarunkowaniami geo-politycznymi oraz brakiem rejestrów centralnych [13].W Polsce tylko zamachy samobójcze są odnotowywane

przez policję. Według danych Zespołu Prasowego Komen-dy Głównej Policji w 2000 roku było 449 zamachów samo-bójczych wśród osób w wieku 15–20 lat (349 u chłopców), w tym zakończonych zgonem — 349 (294 u chłopców).Stanowi to 8% zamachów we wszystkich grupach wiekowych (n = 5621), z czego 6% odnosi się do chłopców.Wskaźnik samobójstw w Polsce pod koniec lat 90. XX wie-ku kształtował się na poziomie 14/100 000 (dane z II i IIIKonferencji Suicydologicznej, Łódź 1998 oraz 2001) [14].

Uwarunkowania zachowań samobójczych

Na występowanie zachowań samobójczych (ZS) u mło-dzieży wpływa wiele czynników. Można je pogrupowaćnastępująco:— demograficzne (płeć, wiek, rasa, miejsce zamieszkania);— społeczno-ekonomiczne (sytuacja rodzinna, szkol-

na, w grupie rówieśniczej);— psychologiczne (cechy osobowości, postawy, poziom

funkcjonowania, sposoby radzenia sobie, obecnośćstresorów);

— chorobowe, w tym somatyczne i psychiatryczne (obec-ność określonych zaburzeń psychicznych i chorób);

— biologiczne (neurochemiczne i genetyczne).Na podstawie przeglądu piśmiennictwa wyłoniono teczynniki, których związek z zachowaniami samobójczy-mi został najlepiej udokumentowany. Wielu autorówokreśla je jako czynniki ryzyka, „predyktory” czy mar-kery ZS [9, 12] (tab. 1).W badaniach polskich [16] wykazano, że próby samo-bójcze najczęściej podejmują dzieci z rodzin robotni-czych, bez kwalifikacji. Ponadto samobójstwa stwierdza-no kilkakrotnie częściej w rodzinach dysfunkcjonalnych(tab. 2).Wśród czynników psychologicznych, które mają najsil-

niejszy związek z zachowaniami samobójczymi (ZS),



73

Agnieszka Gmitrowicz, Uwarunkowania zachowań samobójczych młodzieży

najczęściej wymienia się: impulsywność i poczucie bez-nadziejności, a także obecność stresorów.Liczne badania potwierdzają silny związek pomiędzy ZSmłodzieży a występowaniem zaburzeń psychicznych.Można wyodrębnić dwa kierunki tych badań: pierwszydotyczy występowania różnych zaburzeń psychicznychu młodzieży po dokonanych lub usiłowanych samobój-stwach (PS), drugi — występowania ZS u młodocianychpacjentów leczonych już z powodu określonych zabu-rzeń psychicznych.

W zakresie pierwszego kierunku badań wykazano, żeu około 50–98% młodocianych osób z ZS [21] wystę-pują różne zaburzenia psychiczne, wśród których do-minują: zaburzenia depresyjne (głównie u dziewcząt),nadużywanie substancji psychoaktywnych (głównieu chłopców) oraz zaburzenia zachowania. Około50–60% przebadanej młodzieży po PS miało więcejniż jedną diagnozę psychiatryczną. Często drugą dia-gnozą (towarzyszącą) było rozpoznanie używania sub-stancji psychoaktywnych oraz zaburzeń osobowości,kodowanych w klasyfikacji DSM IV ( Diagnostic and

Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth edition)

na osi drugiej. Współwystępowanie zaburzeń psy-chicznych zwiększa ryzyko ZS. U młodzieży po PS czę-stym rodzajem zaburzeń depresyjnych są zaburzeniaadaptacyjne (tab. 3).Drugi kierunek badań, dotyczących występowania ZSu młodocianych pacjentów leczonych z powodu okre-ślonych zaburzeń psychicznych, wykazał, że szczegól-

Tabela 1. Zestawienie czynników społeczno-demograficznych zachowań samobójczych u młodzieży [14–17]

Table 1. Socio-demographic risk factors in adolescences with suicidal behaviors [14–17]

Rodzaj Opis

Wiek i płeć Wskaźnik samobójstw w zależności od płci zmienia się z wiekiem (poniżej 13. rż. jest wyższy

u dziewcząt, po 17. rż. kilkakrotnie wyższy u chłopców, MS i PS są istotnie częstsze u dziewczątRasa Głównie biała

Miejsce zamieszkania Przeważają dzieci imigrantów, w dużych miastach

Patologia rodziny Występowanie depresji u rodziców, PS, nadużywanie przez nich substancji psychoaktywnych

Niepowodzenia szkolne Powtarzanie klas, poczucie niesprawiedliwego oceniania przez nauczycieli

Trudne sytuacje życiowe Śmierć rodzica lub kogoś bliskiego, doznawanie przemocy, separacja, samotność

Przestępczość PS 9-krotnie częstsze u młodocianych przestępców

Sezonowość Święta, poniedziałek, koniec roku szkolnego, wiosna

Tabela 2. Zestawienie czynników psychologicznych zachowań samobójczych u młodzieży [17–20]

Table 2. Psychologic risk factors in adolescences with suicidal behaviours [17–20]

Rodzaj Opis

Cechy osobowości Agresywność, impulsywność, poczucie beznadziejności

Postawy Izolacja, wycofanie, tendencja do ucieczek, sięganie po alkohol i leki,samouszkodzenia, zaburzony obraz samego siebie

Funkcjonowanie Niski poziom ogólnego funkcjonowania, zaburzenia komunikacji,nieumiejętność rozwiązywania problemów

Obecność stresorów przed wystąpieniem MS i PS Utrata kogoś lub czegoś, odrzucenie, nadużycie seksualne, samobójczaśmierć bliskiej osoby, rozpad rodziny, ograniczanie wolności

Tabela 3. Zestawienie częstości zaburzeń psychicznych

u młodzieży z zachowaniami samobójczymi[21–24]

Table 3. The frequency of mental disorders in adolescen-

ces with suicidal behaviors [21–24]

Diagnoza psychiatryczna %

Zaburzenia depresyjne 60–80

Zaburzenia zachowania/osobowości 50–80

Nadużywanie substancji psychoaktywnych 35–63

Zaburzenia lękowe 20–30

Schizofrenia 3–7



74


nie rozpoznanie schizofrenii i/lub depresji znaczącopodnosi ryzyko zachowań samobójczych [22–25]. Czę-stość ZS wśród pacjentów psychiatrycznych określasię w dość szerokich granicach — 18–80%. Zachowa-nia samobójcze u młodzieży leczonej psychiatryczniesą istotnie statystycznie częstsze niż u młodzieży niele-czonej.Metaanaliza przeprowadzona przez Harrisa i Barrac-lougha [22] wykazała, że u pacjentów psychiatrycznych w okresie rozwojowym ryzyko śmierci z powodu samo-bójstwa jest 5-krotnie wyższe niż w populacji ogólnej(tab. 4).Samobójstwo jest najczęstszym bezpośrednim powo-dem śmierci u chorych na schizofrenię. Często wystę-pują u nich towarzyszące zaburzenia depresyjne. Ahrens i wsp. [26] stwierdzili, że u pacjentów ze schi-zofrenią i depresją, niezależnie od diagnozy, występu- je zespół określonych objawów (uczucie beznadziejno-

ści, ruminacje, społeczne wycofanie i brak aktywności),który nazwali zespołem suicydalnym. Zaburzenia oso-bowości u pacjentów psychiatrycznych często współ- występują z innymi zaburzeniami (używaniem substan-cji, zaburzeniami nastroju), przez co są rzadziej roz-poznawane.W piśmiennictwie odrębnie analizowane są przypadki wielokrotnych PS (WPS) u młodzieży. Wśród pacjen-tów psychiatrycznych po poważnych WPS stwierdzonoprawie tak samo wysoki wskaźnik występowania zabu-rzeń afektywnych, zachowań antyspołecznych i samo-bójczych jak w grupie młodocianych ofiar samobójstw.

Według Gisperta i wsp. [15] znacząca liczba adolescen-tów leczonych z powodu poważnych prób samobójczychponawia te próby. U osób po wielokrotnych próbachsamobójczych stwierdza się w wywiadzie więcej niepo- wodzeń szkolnych, przewlekłych sytuacji stresowych oraz wyższy poziom wrogości i dysforii niż wśród badanychpo pierwszej PS. Aalst i wsp. [27] wykazali związek WPS:z młodym wiekiem wystąpienia pierwszej PS, z samo-bójstwami w rodzinie oraz z rozpoznaniem schizofreniii przebywaniem poza domem.

Równolegle do badań nad biologicznymi uwarunkowa-niami schizofrenii, depresji i innych zaburzeń psychicz-nych [28–30] poszukuje się także biologicznych marke-rów samobójstw. Analiza piśmiennictwa dotycząca bio-logicznych uwarunkowań samobójstw u młodzieży po-kazuje, że nie ma specyficznych, pojedynczych marke-rów samobójstw, istnieją natomiast różne wzajemnepowiązania między aktywnością neuroprzekaźników,czynnością bioelektryczną mózgu, układem hormonal-nym, odpornościowym, gospodarką tłuszczową i geno-typem a zachowaniami samobójczymi. W badaniachuwzględniane są także neurochemiczne odrębnościzwiązane z: wiekiem, płcią, rasą młodocianych samo-bójców oraz występowaniem pojedynczych bądź wielo-krotnych prób samobójczych, a także — z natężeniemgwałtowności zachowań samobójczych.Należy przyjąć, że ZS są zdeterminowane wieloma czyn-nikami [28], z których najmniej kontrowersji budzi ob-

niżona aktywność układu serotoninergicznego.Niektórzy autorzy uważają, że określone zmiany neu-rochemiczne stwierdzane u młodocianych samobójcównależy łączyć głównie z pewnymi cechami osobowości,czyli impulsywnością, agresywnością, inni — że z dia-gnozą psychiatryczną [29] oraz ze stresem [28].Nie budzi jednak kontrowersji związek między wystę-powaniem PS a obecnością zaburzeń depresyjnych i sy-tuacji stresowych, jak również związek między depresją,stresem a dysfunkcją osi podwzgórze-przysadka-nadner-cza. U 50–70% chorych z dużą depresją nie dochodzido zahamowania sekrecji kortyzolu po podaniu deksa-

metazonu (DST, dexamethazone suppression test), co jestnieprawidłowym wynikiem DST (stężenie kortyzolu w surowicy > 5 µg/dl). Czułość DST w diagnostyce za-burzeń depresyjnych okresu rozwojowego (z uwzględ-nieniem zachowań samobójczych) oceniano na 22–87%[30] (tab. 5).Mimo dużej liczby badań pytanie o to, które czynnikisą najbardziej znaczące dla wczesnej diagnostyki za-chowań samobójczych u młodzieży, pozostaje nadalotwarte.

Tabela 4. Zestawienie częstości zachowań samobójczych u młodzieży leczonej psychiatrycznie [22, 23]

Table 4. Suicidal behaviors’ frequency in adolescences with mental illnesses [22, 23]

Rodzaj zaburzeń psychicznych Wskaźnik samobójstw (%)

Schizofrenia 20–40% (usiłowanych)10–15% (dokonanych)

Zaburzenia depresyjne Około 40%

Zaburzenia lękowe Około 40%

Pograniczne zaburzenia osobowości Około 25%

Zaburzenia odżywiania się Około 15%

Uzależnienie od substancji psychoaktywnych Poniżej 5%



75

Agnieszka Gmitrowicz, Uwarunkowania zachowań samobójczych młodzieży

Podsumowanie

Samobójstwa są nadal jedną z trzech głównych przy-czyn zgonów wsród młodzieży w większości krajówEuropy. Rozpoznanie przyczyn zachowań samobój-czych u osób w okresie dojrzewania jest podstawą wdrażania programów profilaktycznych. Wśród róż-nych czynników ryzyka samobójstwa u młodzieży naj-istotniejsze znaczenie mają współistnienie zaburzeńpsychicznych, przede wszystkim depresyjnych, używa-

nie substancji psychoaktywnych oraz zaburzenia oso-bowości. Ważnymi psychologicznymi czynnikami ry-zyka są poczucie beznadziejności i impulsywność.Ciężkie wydarzenia losowe, czyli: samobójcza śmierćosoby bliskiej i inne utraty, istotnie częściej są wpisa-ne w historie życia ofiar samobójstw. W zakresie bio-logicznych uwarunkowań zachowań samobójczychmłodzieży najmniej kontrowersji budzą dysfunkcjeukładu serotoninergicznego oraz zaburzenia osi pod- wzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej. Umiejętnośćrozwiązywania problemów oraz rozpoznawania i kon-trolowania własnych emocji są ważnymi czynnikami

chroniącymi przed samobójstwem.

Piśmiennictwo

1. Hołyst B. Samobójstwo — przypadek czy konieczność. PWN,Warszawa 1983.

2. Pilecka B. Wybrane problemy samobójstw młodzieży. Pracow-nia Wydawnicza Fundacji „Masz Szansę”, Lublin 1995.

3. Gmitrowicz A., Rabe-Jabłońska J. Zachowania samobójcze u mło-dzieży a zaburzenia psychiczne — wskazówki dotyczące postę-powania. Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków 2000;;145–152.

4. Namysłowska I. Samobójstwa wśród młodzieży. Medipress 1998;3: 2–6.

5. Rutter M. (red.). Developmental neuropsychiatry. Churchill Living-stone, Edinburgh 1984.

6. Hawton K., van Heeringen K. (red.) The International Handbookof Suicide and Attempted Suicide. John Wiley & Sons, Ltd, Chi-chester 2000.

7. AACAP (the American Academy of Child and Adolescent Psy-chiatry) Official Action: practice parameter for the assessmentand treatment of children and adolescents with suicidal beha-vior. J. Am. Acad. Child. Adolesc. Psychiatry. 2001; 40: 24S–51S.

8. Hołyst B. (red.). Samobójstwa nieletnich i młodocianych. PWN,Warszawa–Kraków 1989.

9. Hulten A. Suicidal behaviour in children and adolescents in Swe-den and some European countries. Epidemiological and clinicalaspects. Karolinska Institutet, Stockholm 2000.

10. Runeson B.S., Beskow J., Waern M. The suicidal process in su-icides among young people. Acta Psychiatr. Scand. 1996; 93:35–42.

11. Gmitrowicz A., Szymczak W., Kotlicka-Antczak M., Rabe-Jabłoń-ska J. Suicidal ideation and suicide attempt in Polish adolescents:is it a suicidal process or not. Int. J. Adolesc. Med. Health 2003;

15: 113–124 .

Tabela 5. Zestawienie czynników biologicznych zachowań samobójczych u młodzieży [31, 32]

Table 5. Biological risk factors in adolescences and young adults with suicidal behaviors [31, 32]

Zakres zmian Opis

Układ serotoninergiczny: Obniżone stężenie metabolitu serotoniny (5HIAA) w płynie mózgowo-

— kwas 5-hydroksyindolooctowy (5HIAA) -rdzeniowym; osłabienie odpowiedzi prolaktyny na fenfluraminę; zmniejszona— receptory serotoniny (5HT) ilość płytkowych receptorów 5HT-2; zwiększona i lość receptorów 5HT-2A — monoaminooksydaza (MAO) w mózgu i płytkach; obniżenie płytkowego wychwytu 5HT i płytkowego— testy biologiczne wiązania 3H-imipraminy (Bmaks); obniżona aktywność płytkowej MAO— maksymalna liczba wiązań (Bmaks)

Układ dopaminergiczny: Obniżona aktywność DA, obniżone stężenie metabolitu DA — HVA — dopamina (DA) — w płynie mózgowo-rdzeniowym— kwas homowanilinowy (HVA)

Układ noradrenergiczny; Wzrost stężenia NA (po gwałtownych PS); obniżenie stężenia metabolitu— noradrenalina (NA) NA — MHPG, wzrost Bmaks dla receptorów a2 i b.— 3-metoksy, 4-hydroksyfenyloglikol (MHPG)— receptory adrenergiczne ( a2 , b)

Gospodarka tłuszczowa Obniżenie całkowitego stężenia cholesterolu

Układ odpornościowy Wzrost stężenia receptorów IL-2 rozpuszczalnych w osoczu (SIL-2R)— interleukiny (IL)

Układ hormonalny Brak hamowania kortyzolu po podaniu deksametazonu (N DST);— oś podwzgórze-przysadka-nadnercza podwyższone (lub obniżone) stężenie kortyzolu w moczu,— oś podwzgórze-przysadka-tarczyca osłabiona odpowiedź TSH na TRH; obniżone całkowite— melatonina stężenie nocne melatoniny

Badania genetyczne populacyjne i molekularne Częstsze występowanie PS u bliźniąt jednojajowych w stosunkudo dwujajowych — 11,3% vs. 1,8% — oraz polimorfizm hydroksylazytyrozyny — najczęściej allele LL w chromosomie 11.

Czynność bioelektryczna mózgu Redukcja różnych parametrów potencjałów wywołanych,Chronobiologia zaburzenia wzorca snu



76


12. Reynolds W.M., Mazza J. Suicide and suicidal behaviors in chil-dren and adolescents. W: Reynolds W.M., Johnston H.F. (red.).Handbook of Depression in Children and Adolescents. PlenumPress, New York 1994.

13. Gmitrowicz A. Zachowania samobójcze dzieci i młodzieży w świe-tle najnowszych badań międzynarodowych. Psychiatria i Psycho-logia Kliniczna Dzieci i Młodzieży 2001; 1: 37–44.

14. Gmitrowicz A., Szymczak W., Kropiwnicki P., Rabe-Jabłońska J.

Gender influence in suicidal behavior of Polish adolescents. Eu-ropean Child and Adolescent Psychiatry 2003; 12 (5): 205–213.15. Gispert M., Davis M.S., Marsh L., Wheeler K. Predictive factors in

repeated suicide attempts by adolescents. Hosp. CommunityPsychiatry 1987; 38 (4): 390–393.

16. Gmitrowicz A. Społeczne i psychiatryczne uwarunkowania zacho-wań samobójczych u młodzieży. Postępy Psychiatrii i Neurologii1999; 4: 457–464.

17. Gmitrowicz A., Dubla W. Zachowania samobójcze w reprezenta-tywnej grupie młodzieży z terenu Łodzi. Psychiatria i PsychologiaKliniczna Dzieci i Młodzieży 2001; 3: 236–243.

18. Jarosz M. Samobójstwa. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warsza-wa 1997.

19. Berman A.L., Jobes D.A. Adolescent suicide: assessment andintervention. American Psychological Association, D.C., Washing-ton 1992.

20. Plutchik R., van Praag H.M. The measumerent of suicidality, ag-gressivity and impulsivity. Prog. Neuropsychopharmacol. Biol.Psychiatry 1989; 13: S23–S34.

21. Shaffer D., Gould M.S., Fisher P. i wsp. Psychiatric diagnosis inchild and adolescent suicide. Arch. Gen. Psychiatry 1996; 53:339–348.

22. Gmitrowicz A., Rabe-Jabłońska J. Psychiatryczne uwarunkowa-nia zachowań samobójczych u młodzieży. Wiadomości Psychia-tryczne 1999; II (2): 185–192.

23. Pokorny A.D. Prediction of suicide in psychiatric patients. Arch.Gen. Psychiatry 1983; 40: 249–257.

24. Amador X.F., Friedman J.H., Kasapis C., Yale S.A., Flaum M., Gor-man J.M. Suicidal behavior in schizophrenia and its relationshipto awareness of illness. Am. J. Psychiatry 1996; 153: 1185–1188.

25. Knorring A.L. Depression in children and adolescents. Nord. Med.1996; 111: 271–274.26. Ahrens B., Linden M. Is there a suicidality syndrome independent

of specific major psychiatric disorder? Results of split half multipleregression analysis. Acta Psychiatr. Scand. 1996; 94: 79–86.

27. Aalst J.A., Shotts S.D., Vitsky J.L. i wsp. Long-term follow-up ofunsuccessful violent suicide attempts: risk factors for subsequ-ent attempts. J. Trauma 1992; 33: 457–464.

28. Mann J.J. The neurobiology of suicide. Nature Medicine 1998; 1:25–30.

29. Tandon R., Mazzara C., DeQuardo J., i wsp. Dexamethasonesuppression test in schizophrenia: relationship to symptomato-logy, ventricular enlargement, and outcome. Biol. Psychiatry 1991;29: 953–964.

30. Gmitrowicz A., Kołodziej-Maciejewska H. Dysfunkcja osi pod-wzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej u młodocianych po pró-bach samobójczych. Psychiatria Polska 2001; 5: 803–818.

31. Gmitrowicz A. Poszukiwania biologicznych markerów samobójstwu młodzieży. Postępy Psychiatrii i Neurologii 1998; 4: 399–410.

32. Golier J.A., Marzuk P.M., Leon A.C., Weiner C., Tardiff K. Lowserum cholesterol level and attempted suicide. Am. J. Psychiatry1995; 152 (3): 419–423.

Gmitrowicz

Documents

Transcript of Gmitrowicz