RIS MAZOVIARIS MAZOVIAUrząd MarszałkowskiUrząd Marszałkowski

Województwa MazowieckiegoWojewództwa MazowieckiegoDepartament Strategii i Rozwoju RegionalnegoDepartament Strategii i Rozwoju Regionalnego

20 lutego 2007 r.20 lutego 2007 r.

Warsztaty grupy roboczejWarsztaty grupy roboczej „„BenchmarkingBenchmarking i prognozowanie rozwoju i prognozowanie rozwoju

regionalnegoregionalnego””

Główny Urząd Statystyczny

Dr Grażyna NiedbalskaDr Grażyna NiedbalskaKonsultantKonsultant

Wydział Nauki i TechnikiWydział Nauki i Techniki

Statystyka nauki i Statystyka nauki i techniki (N+T)techniki (N+T)

zarys zarys międzynarodowej międzynarodowej

metodologii metodologii standardowejstandardowej

Dr Grażyna Niedbalska konsultant ds. statystyki N+T w Głównym Urzędzie Statystycznym,

w latach 1995-2005 naczelnik Wydziału Nauki i Techniki w Departamencie Statystyki Gospodarczej GUS, tzw. principal delegate

ze strony polskiej w Grupie Ekspertów OECD ds. Wskaźników Naukowo-Technicznych (NESTI) oraz przedstawicielka GUS w

grupie roboczej Eurostatu: Working Party on Science, Technology and Innovation Statistics, członek Komitetu Naukoznawstwa przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk na okres kadencji w latach

2003- 2006, uczestniczka międzynarodowych konferencji dotyczących problematyki nauki i techniki organizowanych przez OECD, Komisję Europejską, Eurostat i NATO, autorka koncepcji nowego systemu badań statystycznych z zakresu nauki i techniki wdrażanego od 1994 r. przez GUS oraz autorka i współautorka

wielu publikacji z tej dziedziny,w tym m. in. publikacji: „Definicje pojęć z zakresu statystyki nauki i techniki”, GUS, Warszawa 1999 oraz opracowań z serii „Nauka

i technika” wydawanych corocznie przez GUS.

Statystyka nauki i techniki (w skrócie N+T)

to dziedzina statystyki zajmująca się ilościowym opisem zjawisk

związanych z funkcjonowaniem tzw. systemów nauki i techniki

(Science and Technology Systems - STS).

Kompleksowa metodologiaKompleksowa metodologia statystyki nauki i techniki, statystyki nauki i techniki,

stanowiąca ogólnie przyjęty, międzynarodowy standard, opracowana została w ciągu ostatnich

kilkudziesięciu lat pod egidą OECD, a konkretnie jednej z grup roboczych Komitetu ds. Polityki

Naukowo-Technicznej (CSTP), zwanej National Experts on Science and Technology Indicators (w skrócie NESTI), przy współudziale ekspertów z

Eurostatu (Urząd Statystyczny Unii Europejskiej, Grupa Robocza EEA WP STI).

Podstawa prawna badań statystycznych z zakresu N+T:

Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 05.09.2006 r. (Dz. U. nr 170)

Program badań statystycznych statystyki publicznej (PBSSP)

***Rozporządzenie

Prezesa Rady Ministrów(wzory obowiązujących formularzy)

Podstawa prawna badań statystycznych z zakresu N+T w krajach UE i EFTA:

Decyzja PE i RU nr 1608/2003/WE z dnia 22 lipca 2003 r.

*** Decision No 1608/2003/EC

of the European Parliament and of the Council of 22 July 2003 concerning the production and development

of Community statistics on science and technology

Rozporządzenia KE z zakresu N+T:

• Commission Regulation (EC) No 753/2004 of 22 April 2004 as regards statistics on science and technology,

• Commission Regulation (EC) No 1450/2004 of 13 August 2004 implementing Decision No 1608/2003/EC of the European Parliament and of the Council concerning the production and development of Community statistics on innovation.

Na statystykę nauki i techniki składają się następujące działy:

• statystyka działalności badawczej i rozwojowej (B+R) (nakłady - GERD, GBAORD, personel),

• statystyka innowacji (działalności innowacyjnej),

• statystyka patentów (ochrona własności przemysłowej),

• bilans płatniczy w dziedzinie techniki (TBP),

• tzw. wysoka technika (produkcja, zatrudnienie i handel zagraniczny) i usługi oparte na wiedzy (HT&KIS),

• wskaźniki dotyczące tzw. zasobów ludzkich dla nauki i techniki (HRST) oraz

• bibliometria (naukometria).

Frascati Family Manuals:

• Proposed Standard Practice for Surveys of Research and Experimental Development – Frascati Manual, sixth edition (OECD, 2002).

• Proposed Standard Method of Compiling and Interpreting Technology Balance of Payments Data – TBP Manual (OECD, 1990).

• Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data – Oslo Manual, third edition (OECD/EC/Eurostat, 2005).

•The Measurement of Human Resources Devoted to S&T – Canberra Manual [OECD/EC/Eurostat, OECD/GD(95)77].

• The Measurment of Scientific and Technological Activities: Using Patent Data as Science and Technology Indicators – Patent Manual [OECD/GD(94)114].

Zagadnienia pokrewne:

• technologie informacyjne i komunikacyjne (ICT) – ich tworzenie (generation) i zastosowanie (adoption ) (vide: „A Guide for Information Society Measurements and Analysis”, OECD 2005),

• biotechnologia (vide: „A Framework for Biotechnology Statistics", OECD 2005) ,

• zarządzanie wiedzą (knowledge management, w skrócie KM, vide: Measuring Knowledge Management in the Business Sector – first steps, OECD/Statistics Canada 2003) oraz

• problematyka globalizacji (globalizacja, w której kluczową rolę odgrywają przedsiębiorstwa wielonarodowe, MNEs, wpływa w sposób niekwestionowany na charakter procesów innowacyjnych w poszczególnych krajach, regionach i przedsiębiorstwach; vide: „Handbook on Economic Globalisation Indicators”, OECD 2005).

Według współczesnych teorii, choć działalność B+R jest bardzo ważnym i niekwestionowanym źródłem innowacji i wynalazków, innowacje i innowacyjność

to jednak zjawiska i pojęcia znacznie szersze i bardziej skomplikowane niż tylko zakończone

sukcesem wdrożenie wyników prac badawczych jak to zakładał obowiązujący do niedawna tzw.

linearny model innowacji.

• Podręcznik Oslo Manual to międzynarodowy podręcznik metodologiczny z zakresu badań statystycznych innowacji.

• Pierwsze wydanie z 1992 r. opracowane zostało wspólnie przez OECD i Nordycki Fundusz Przemysłu (Nordisk Industrifond, Oslo), drugie i trzecie wydanie (odpowiednio z 1997 r. i 2005 r.) powstało w wyniku współpracy OECD i Eurostatu.

• Zawarta w nim metodologia, zwana popularnie ”metodologią Oslo”metodologią Oslo”, stanowi aktualnie powszechnie przyjęty międzynarodowy standard w zakresie badań statystycznych innowacji w przemyśle badań statystycznych innowacji w przemyśle i w tzw. sektorze usług rynkowych.i w tzw. sektorze usług rynkowych. Zaleca ona przede wszystkim tzw. podejście podmiotowe (subject approach), w którym tematem badań jest działalność innowacyjna i zachowania innowacyjne przedsiębiorstwa jako całości.

• Inne podejście to badanie (zliczanie) poszczególnych innowacji wprowadzonych na rynek (object approach, np. tzw. metoda LBIO).

• Działalność innowacyjna – szereg działań o charakterze naukowym (badawczym), technicznym, organizacyjnym, finansowym i handlowym (komercyjnym), których celem jest opracowanie i wdrożenie nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów. Niektóre z tych działań są innowacyjne same w sobie, inne zaś mogą nie zawierać elementu nowości, lecz są niezbędne do opracowania i wdrożenia innowacji.

• Działalność innowacyjna może być prowadzona przez samo przedsiębiorstwo na jego własnym terenie (wewnątrz firmy) lub może polegać na nabyciu dóbr, usług, w tym wiedzy bądź usług konsultingowych, ze źródeł zewnętrznych (bywa to określane jako nabycie technologii zewnętrznej w postaci materialnej bądź niematerialnej).

Oslo Manual 2005 wprowadza nową typologię (taksonomię) innowacji obejmującą cztery rodzaje innowacji, a mianowicie:

• innowacje–produkty (product innovation),

• innowacje-procesy (process innovation),

• innowacje organizacyjne (organisational innovation) oraz

• innowacje marketingowe (marketing innovation).

• Zalecenia zawarte w podręczniku Oslo Manual stanowią podstawę metodyczną badań prowadzonych od początku lat 90. pod egidą Eurostatu w krajach UE i EFTA w ramach międzynarodowego projektu badawczego zwanego Community Innovation Survey (w skrócie: program CIS), stanowiącego aktualnie główne źródło informacji nt. działalności innowacyjnej przedsiębiorstw europejskich.

• Do chwili obecnejodbyły się trzy rundy tego programu (CIS-1, CIS-2, CIS-3, CIS-4; CIS 2006 jest w trakcie realizacji; rozpoczęły się przygotowania do realizacji badania CIS 2008).

• Dane uzyskane w wyniku realizacji programu CIS stanowią jedno z głównych źródeł zasilania European Innovation Scoreboard (EIS).

• Tzw. „metodologia Oslo” stanowi niewątpliwie udaną próbę opracowania zaleceń metodycznych, o charakterze standardu międzynarodowego, służących do bezpośredniego „pomiaru” różnorodnych aspektów działalności innowacyjnej przedsiębiorstw z różnych działów gospodarki (w przemyśle i w sektorze usług rynkowych) – działalności innowacyjnej rozumianej jako opracowywanie i wdrażanie przez przedsiębiorstwa zmian będących znaczącą nowością przynajmniej z ich punktu widzenia (diffusion up to new to the firm).

• Oprócz tego w szeroko rozumianej statystyce nauki i techniki, nazywanej także przez Eurostat statystyką nauki, techniki i innowacji (STI), funkcjonuje wiele innych wskaźników, które bywają stosowane do „pomiaru” tzw. zmiany technologicznej, czyli innowacji w szerokim znaczeniu tego terminu.

• Wskaźniki odnoszące się do takich dziedzin, jak działalność badawcza i rozwojowa (B+R) czy ochrona własności przemysłowej (statystyka patentów), stosowane jeszcze do niedawna jako główne miary innowacyjności, aktualnie określane często bywają jako miary (wskaźniki) zastępcze (proxy indicators).

Głównymi użytkownikami danychz zakresu statystyki N+T są:

• krajowe instytucje rządowe i samorządowe – Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Ministerstwo Gospodarki, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, NPR, RIS-y, NSS i PO,

• UE (Komisja Europejska),• OECD (Main Science and Technology

Indicators),• „świat nauki” z kraju i zagranicy.

Podstawowy zakres danych statystycznych dotyczących działalności N+T publikowany jestw następujących rocznikach wydawanych przez

GUS: • Rocznik Statystyczny (tzw. duży) RS RP – dział „Nauka i

technika”,

• Mały Rocznik Statystyczny – dział „Nauka i technika”,

• Rocznik Statystyczny Przemysłu – dział „Technika”,

• Rocznik Statystyczny Województw,

• Rocznik Statystyczny Województwa……..

• Bank Danych Regionalnych (BDR).

Publikacje specjalistyczne GUS prezentujące dane z zakresu statystyki N+T:

• Nauka i technika,• Działalność innowacyjna przedsiębiorstw

przemysłowych,• Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w

sektorze usług,• Definicje pojęć z zakresu statystyki nauki i

techniki,• Main science and technology indicators in

Poland.

W skali międzynarodowej głównym źródłem danych z zakresu

statystyki nauki i techniki są:

• dla krajów rozwiniętych – bazy danych i publikacje OECD i Eurostatu (NewCronos),

• dla pozostałych krajów – bazy danych i publikacje UNESCO.

„Nauka i technika w 2005 r.”,

http://www.stat.gov.pl/dane_spol-gosp/prod_bud_inw/nauka_technika/2005/nauka_i_technika_w_2005.pdf

„Działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych w latach 2004-2006”

http://www.stat.gov.pl/dane_spol-gosp/prod_bud_inw/dzialalnosc_innowacyjna_przedsieb/index.htm

„Main Science & Technology Indicators in Poland in 2000 – 2003”

http://www.stat.gov.pl/english/dane_spol-gosp/prod_bud_inw/nauka_i_technologia/index.htm

Plany na przyszłość dotyczące rozwoju statystyki nauki i techniki

OECD Blue Sky Research

biotechnologia, nanotechnologia, open source software (oprogramowanie ze źródeł

„otwartych”), GRID, gospodarka wodorowa (hydrogen economy), energia nuklearna (nuclear energy), praktyki biznesowe i powiązania organizacyjne (business practices and

organisational linkages), zasoby ludzkie dla nauki i techniki - „internacjonalizacja”

(mobilność), kształcenie ustawiczne (lifelong learning), kariery zawodowe osób

ze stopniami naukowymi doktora (OECD/ESTAT/UIS CDH project).

• Celem prowadzonych od jakiegoś czasu prac w nowym dziale statystyki HRST, określanym w skrócie mianem statystyki CDH, jest opracowanie tzw. międzynarodowego standardu metodologicznego badań mobilności i ścieżek kariery zawodowej najwyżej wykwalifikowanych osób będących potencjalnie głównym motorem rozwoju gospodarki i społeczeństwa opartych na wiedzy (tzw. cogitariat według niektórych definicji GOW).

• Projekt CDH realizowany jest wspólnie przez OECD, ESTAT (Eurostat) i UIS. Brało w nim dotychczas udział 13 krajów europejskich, w tym również kraje spoza UE i EFTA, takie jak np. Rosja i Ukraina, a także kraje pozaeuropejskie, takie jak Argentyna, Chiny i Indie. Polska na razie jeszcze nie włączyła się do tych prac.

• Do chwili obecnej specjalny międzynarodowy zespół roboczy Expert Group on CDH statistics opracował już tzw. kwestionariusz modelowy (model core questionnaire) i zalecenia metodyczne (methodological guidelines).

• KEI Research Project (The Knowledge Economy Indicators: Development of Innovative and Reliable Indicator System – Wskaźniki dla Gospodarki opartej na Wiedzy) - projekt badawczy mający na celu zaprojektowanie nowej generacji wskaźników służących do oceny stopnia rozwoju gospodarki opartej na wiedzy.

• Projekt ten realizowany jest przez specjalnie w tym celu powołane międzynarodowe konsorcjum w ramach VI Projektu Ramowego Badań, Rozwoju Technicznego i Prezentacji Unii Europejskiej (2002 – 2006); celem tego projektu koordynowanego przez Eberhard-Karls Universität w Tybindze (Tűbingen, Niemcy) jest opracowanie m. in. tzw. composite indicators w oparciu o dane statystyczne dla kilkudziesięciu krajów europejskich i pozaeuropejskich.

Uwagi ogólneP o d s u m o w a n i e

*************• Badania pierwotne i wtórne.• Źródła statystyczne i pozastatystyczne

(administracyjne).• Wskaźniki wkładu (input) i efektów (output

and impact).• Wskaźniki „bezpośrednie” i „pośrednie”

(zastępcze, proxy indicators).

• Polityka naukowo-techniczna służąca wspieraniu i promocji nauki, techniki i szeroko rozumianej innowacyjności jako głównych czynników wzrostu i rozwoju gospodarczego musi posługiwać się danymi statystycznymi służącymi do oceny realizowanych projektów i wprowadzanych rozwiązań.

• Wskaźniki z zakresu statystyki nauki i techniki wykorzystywane mogą być do: ► monitorowania (monitoringu), ► ewaluacji, ► benchmarkingu i ► tzw. foresightu.

• Monitoring to „pomiary” jakiegoś rodzaju aktywności w jakimś wybranym okresie referencyjnym – na ogół możliwie najbliższym chwili bieżącej.

• Ewaluacja projektu, który się skończył lub jest w trakcie realizacji ma za zadanie ocenę czy cele prowadzonej polityki lub programu zostały osiągnięte oraz czy zasoby przeznaczone na realizację projektu zostały w sposób optymalny alokowane i w sposób maksymalnie efektywny wykorzystane (ewaluacja ex ante i ex post).

• Benchmarking to „pomiary” aktualnego stanu rzeczy (systemu) w kontekście wytyczonych celów i identyfikacja tzw. najlepszych praktyk (best practices) mających służyć osiągnięciu tych celów. Benchmarking to działanie zwrócone ku przyszłości (forward-looking exercise).

• Foresight natomiast nie musi być skierowany na realizację jakichś konkretnych z góry założonych celów. Jest to proces „wyszukiwania” powstających nowych technologii, praktyk, wyłaniających się nowych rynków czy zmian o charakterze przełomowym (the discernment of emerging technologies, practices, and markets or of disruptive change).

Warunki stosowania danych statystycznychw pracach badawczych, naukoznawstwie

i polityce naukowej (good practice):

• znajomość metodyki badań statystycznych przez użytkowników danych,

• metainformacja (metadane),• umiejętne interpretowanie zagadnień, zgodnie z

faktyczną „zawartością” stosowanych wskaźników,• kompleksowe wykorzystywanie / stosowanie

właściwych wskaźników,• kultura statystyczna.

• Z punktu widzenia użytkownika danych bardzo ważna jest znajomość słabych punktów i ograniczeń różnorodnych wskaźników stosowanych do oceny szeroko rozumianej innowacyjności.

• Niezwykle ważnym zagadnieniem wymagającym szczególnej uwagi użytkowników danych z zakresu statystyki nauki i techniki jest kwestia terminologii. Niestety w dostępnej aktualnie w języku polskim literaturze, włączając w to akty prawne i opracowania przygotowywane na szczeblu ministerstw, panuje niewątpliwy chaos terminologiczny. GUS, będący przedstawicielem Polski na forach grup NESTI i Eurostat WP STI, prowadzi w ramach swoich ustawowych obowiązków prace nad ustalaniem polskiej terminologii standardowej stanowiące integralną część prac nad wdrażaniem nowych badań projektowanych przez wyżej wymienione grupy eksperckie.

Główny Urząd Statystyczny

Dziękuję za uwagę!

e-mail: g.niedbalska@stat.gov.pl http://www.stat.gov.pl