Gimnazjum im. Gimnazjum im. Noblistów Polski w Noblistów Polski w

Tomicach Tomicach Karol BikKarol Bik

Projekt ten ma na zadaniu Projekt ten ma na zadaniu przybliżyć wam kryształy z naszego przybliżyć wam kryształy z naszego

otoczenia oraz promowanie otoczenia oraz promowanie krystalografii w szkołach i na krystalografii w szkołach i na

uczelniach wyższych.uczelniach wyższych.

„„Kryształy w życiu Kryształy w życiu człowieka”.człowieka”.

KrysztaKryształy są wszędzie!ły są wszędzie!W postaci krystalicznej występuje większość ciał W postaci krystalicznej występuje większość ciał

stałych. Czasami kryształy danej substancji są tak stałych. Czasami kryształy danej substancji są tak małe, że nie zdajemy sobie sprawy z ich istnienia. małe, że nie zdajemy sobie sprawy z ich istnienia. Odznaczają się różnorodnymi cechami. Spotykamy Odznaczają się różnorodnymi cechami. Spotykamy

kryształy o różnej barwie, połysku atrakcyjnym kryształy o różnej barwie, połysku atrakcyjnym wyglądzie. Znalazły wiele zastosowań w różnych wyglądzie. Znalazły wiele zastosowań w różnych

dziedzinach naszego życia. Wraz ze wzrostem dziedzinach naszego życia. Wraz ze wzrostem zapotrzebowania na nie rozwinęły się laboratoryjne i zapotrzebowania na nie rozwinęły się laboratoryjne i przemysłowe metody wytwarzania monokryształów. przemysłowe metody wytwarzania monokryształów.

KryształyKryształy Ciało krystaliczne – ciało Ciało krystaliczne – ciało

stałe, w którym atomy są stałe, w którym atomy są ułożone w ułożone w uporządkowany schemat uporządkowany schemat powtarzający się we powtarzający się we wszystkich trzech wszystkich trzech wymiarach wymiarach przestrzennych. przestrzennych.

Określenie ciało Określenie ciało krystaliczne odnosi się do krystaliczne odnosi się do ciał o dwojakiej budowie:ciał o dwojakiej budowie:

monokryształumonokryształu polikryształupolikryształu

MonokryształyMonokryształy Monokryształy – materiał będący w Monokryształy – materiał będący w

całości jednym kryształem. całości jednym kryształem. Wyróżnia się wiele metod Wyróżnia się wiele metod

otrzymywania monokryształów otrzymywania monokryształów min.:min.:

przez powolne odparowanie przez powolne odparowanie rozpuszczalnika,rozpuszczalnika,

przez powolną dyfuzję przez powolną dyfuzję reagentów,reagentów,

przez dyfuzję par,przez dyfuzję par, przez sublimację,przez sublimację, przez wyciągania ze stopionej przez wyciągania ze stopionej

substancji.substancji.

PolikryształyPolikryształy PolikrysztaPolikryształ - ciało ł - ciało

stałe, będące stałe, będące zlepkiem wielu zlepkiem wielu monokryształów.monokryształów.

Kryształy w jubilerstwieKryształy w jubilerstwie

Kryształy na pierwszym miejscu Kryształy na pierwszym miejscu znajdują swoje zastosowanie w znajdują swoje zastosowanie w jubilerstwie, gdzie wykorzystywane są jubilerstwie, gdzie wykorzystywane są do wytwarzania biżuterii. Kryształy, to do wytwarzania biżuterii. Kryształy, to właśnie nimi ludzie zachwycali się od właśnie nimi ludzie zachwycali się od lat i nadal wzbudzają zachwyt swoim lat i nadal wzbudzają zachwyt swoim pięknem, barwą i połyskiem. pięknem, barwą i połyskiem. Najcenniejszymi kryształami są: szafir, Najcenniejszymi kryształami są: szafir, diament i rubin.diament i rubin.

RubinRubin Rubin − kamieRubin − kamień szlachetny o barwie ń szlachetny o barwie

od różowej do krwistoczerwonej. Jest od różowej do krwistoczerwonej. Jest to rzadki minerał z gromady tlenków to rzadki minerał z gromady tlenków (Al(Al22OO33), odmiana korundu.), odmiana korundu.

DiamentDiament Diament – minerał z Diament – minerał z

gromady pierwiastków gromady pierwiastków rodzirodzimmych. Nazwa pochodzi ych. Nazwa pochodzi od stgr. ἀδάμας adamas od stgr. ἀδάμας adamas (dopełniacz ἀδάμαντος (dopełniacz ἀδάμαντος adamantos, łac. diamentum) adamantos, łac. diamentum) = "niepokonany, = "niepokonany, niezniszczalny" i nawiązuje niezniszczalny" i nawiązuje do wyjątkowej twardości do wyjątkowej twardości tego minerału. tego minerału.

SzafirSzafir Szafir – bardzo Szafir – bardzo

twardy mineratwardy minerał ł z gromady z gromady tlenków – tlenków – niebieska niebieska odmiana odmiana korundu. Jest korundu. Jest minerałem minerałem rzadkim.rzadkim.

Kryształy w elektroniceKryształy w elektronice

Bez monokrysztaBez monokryształów łów lampowe komputery lampowe komputery nadal byłyby nadal byłyby maszynami ważącymi maszynami ważącymi tony, zajmującymi całe tony, zajmującymi całe pokoje, wymagającymi pokoje, wymagającymi do zasilania małej do zasilania małej elektrowni, tak drogimi elektrowni, tak drogimi i awaryjnymi, że i awaryjnymi, że byłoby ich co najwyżej byłoby ich co najwyżej kilka na kraj. kilka na kraj.

Krzyształy w medycynie -Krzyształy w medycynie -kryształ górskikryształ górski

KrysztaKryształ górski (gr. κρύσταλλος – ł górski (gr. κρύσταλλος – krystallos = lkrystallos = lód) - bezbarwny, ód) - bezbarwny, przezroczysty mineraprzezroczysty minerał. Znane są kryształy ł. Znane są kryształy górskie o masie wielu ton, lecz kamienie górskie o masie wielu ton, lecz kamienie warte oszlifowania zdarzają się dość warte oszlifowania zdarzają się dość rzadko.rzadko.

Kryształy w medycynie -Kryształy w medycynie - ałun ałun

AAłun potasowy łun potasowy (ałun, ałun (ałun, ałun glinowo-potasowy; glinowo-potasowy; z łac. Alunit z łac. Alunit (alumen) lub franc. (alumen) lub franc. alun = ałun) – alun = ałun) – nazwa zwyczajowa nazwa zwyczajowa dwunastowodnego dwunastowodnego siarczanu glinowo-siarczanu glinowo-potasowego. potasowego.

KrystalografiaKrystalografia

Krystalografia (od greckich sKrystalografia (od greckich słów łów κρύσταλλος krystallos – „lκρύσταλλος krystallos – „lód”, które póód”, które później źniej zaczęło oznaczać także kryształ górski i inne zaczęło oznaczać także kryształ górski i inne kryształy, oraz γράφω grapho – „piszę”) – kryształy, oraz γράφω grapho – „piszę”) – dział nauki zajmujący się opisem, dział nauki zajmujący się opisem, klasyfikacją i badaniem kryształów, klasyfikacją i badaniem kryształów, krystalitów oraz substancji o strukturze krystalitów oraz substancji o strukturze częściowo uporządkowanej. Jej zakres częściowo uporządkowanej. Jej zakres pokrywa się częściowo z mineralogią, fizyką pokrywa się częściowo z mineralogią, fizyką ciała stałego, chemią i ciała stałego, chemią i materiałoznawstwem.materiałoznawstwem.

KrysztaKryształy jadalneły jadalne

Pewne kryształy są jadalne i Pewne kryształy są jadalne i niezbędne w kuchni. Należą do niezbędne w kuchni. Należą do

nich: sól, cukier i kwasek nich: sól, cukier i kwasek cytrynowy.cytrynowy.

Cukier spożywczyCukier spożywczyCukier spożywczy – na ogół pod tą nazwą występuje sacharoza Cukier spożywczy – na ogół pod tą nazwą występuje sacharoza

produkowana z trzciny cukrowej, bądź z buraków cukrowych produkowana z trzciny cukrowej, bądź z buraków cukrowych (C12H22O11).(C12H22O11).

Z chemicznego punktu widzenia cukry to inna nazwa węglowodanów, a Z chemicznego punktu widzenia cukry to inna nazwa węglowodanów, a więc również skrobi i celulozy.więc również skrobi i celulozy.

Przemysł spożywczy oferuje jednak znacznie więcej rodzajów cukrów:Przemysł spożywczy oferuje jednak znacznie więcej rodzajów cukrów:• glukoza, glukoza, • laktoza zwana cukrem mlekowym, stosowana jako surowiec, laktoza zwana cukrem mlekowym, stosowana jako surowiec, bezpośrednio nie spożywana,bezpośrednio nie spożywana,• galaktoza jest izomerem glukozy, monosacharydem, galaktoza jest izomerem glukozy, monosacharydem, • fruktoza zwana cukrem owocowym, fruktoza zwana cukrem owocowym, • maltoza. maltoza.

SólSól Sól o wzorze chemicznym NaCl to chlorek sodu. Sól o wzorze chemicznym NaCl to chlorek sodu.

Kryształy soli są przezroczyste, słone. Sól kuchenna Kryształy soli są przezroczyste, słone. Sól kuchenna otrzymywana jest z soli kamiennej wydobywanej w otrzymywana jest z soli kamiennej wydobywanej w kopalniach. Najsłynniejszą kopalnią soli w Polsce jest kopalniach. Najsłynniejszą kopalnią soli w Polsce jest Kopalnia Soli w Wieliczce, w której można zobaczyć Kopalnia Soli w Wieliczce, w której można zobaczyć wiele rzeźb z soli.wiele rzeźb z soli.

Sól kuchenna – artykuł spożywczy, będący prawie Sól kuchenna – artykuł spożywczy, będący prawie czystym chlorkiem sodu, stosowany jako przyprawa i czystym chlorkiem sodu, stosowany jako przyprawa i konserwant. konserwant.

Kwasek cytrynowyKwasek cytrynowyKwasek cytrynowy o wzorze chemicznym C3H4(OH)(COOH)3 Kwasek cytrynowy o wzorze chemicznym C3H4(OH)(COOH)3 otrzymywany jest syntetycznie. Tworzy drobne przezroczyste otrzymywany jest syntetycznie. Tworzy drobne przezroczyste kryształki o kwaśnym smaku. Służy jako przyprawa do potraw.kryształki o kwaśnym smaku. Służy jako przyprawa do potraw.

Kwas cytrynowy (E330) – organiczny związek chemiczny z Kwas cytrynowy (E330) – organiczny związek chemiczny z grupy hydroksykwasów karboksylowych. Zawiera 3 grupy grupy hydroksykwasów karboksylowych. Zawiera 3 grupy

karboksylowe.karboksylowe.

Kwas cytrynowy jest uważany za związek bezpieczny, jednak Kwas cytrynowy jest uważany za związek bezpieczny, jednak może powodować uszkodzenia oczu w przypadku może powodować uszkodzenia oczu w przypadku

bezpośredniego kontaktu. Doniesienia o możliwym działaniu bezpośredniego kontaktu. Doniesienia o możliwym działaniu rakotwórczym są całkowicie błędne.rakotwórczym są całkowicie błędne.

ŚniegŚnieg Ciekawym przykładem ciała krystalicznego jest płatek śniegu Ciekawym przykładem ciała krystalicznego jest płatek śniegu

składający się z drobnych kryształków lodu rozmieszczonych w składający się z drobnych kryształków lodu rozmieszczonych w piękny, symetryczny sposób. Z kryształów zbudowany jest piękny, symetryczny sposób. Z kryształów zbudowany jest Vatnajökull największy lodowiec w Europie (8.400 km2) oraz Vatnajökull największy lodowiec w Europie (8.400 km2) oraz Jostedalsbreen (487 km2 ) największy lodowiec stałego lądu Jostedalsbreen (487 km2 ) największy lodowiec stałego lądu Europy. Kryształy lodu topią się w temperaturze 0˚ C.Europy. Kryształy lodu topią się w temperaturze 0˚ C.

Śnieg – opad atmosferyczny w postaci kryształków lodu o Śnieg – opad atmosferyczny w postaci kryształków lodu o kształtach głównie sześcioramiennych gwiazdek, łączących się w kształtach głównie sześcioramiennych gwiazdek, łączących się w płatki śniegu. Po opadnięciu na ziemię tworzy porowatą pokrywę płatki śniegu. Po opadnięciu na ziemię tworzy porowatą pokrywę śnieżną, także nazywaną śniegiem.śnieżną, także nazywaną śniegiem.

Śnieg powstaje, gdy w chmurach para wodna krystalizuje, Śnieg powstaje, gdy w chmurach para wodna krystalizuje, tworząc kryształy lodu.tworząc kryształy lodu.

Japońskie kryształyJapońskie kryształy Japońskie kryształy - mikroorganizmy zdolne do fermentacji, będące koloniami Japońskie kryształy - mikroorganizmy zdolne do fermentacji, będące koloniami

bakterii i drożdży.bakterii i drożdży. Ich pochodzenie nie jest znane. Aktualnie hodowane są na całym świecie. Ich pochodzenie nie jest znane. Aktualnie hodowane są na całym świecie.

Wbrew niektórym nazwom ("algi" itp.) nie mają nic wspólnego z prawdziwymi Wbrew niektórym nazwom ("algi" itp.) nie mają nic wspólnego z prawdziwymi algami.algami.

Mają formę dość kruchych "kryształków" o znacznej przejrzystości, łatwo Mają formę dość kruchych "kryształków" o znacznej przejrzystości, łatwo barwiących się w sokach bogatych w intensywne barwniki. barwiących się w sokach bogatych w intensywne barwniki.

Hodowla - zrób to sam :Hodowla - zrób to sam : Hodowlę należy prowadzić w szklanym lub plastikowym słoju, który nie Hodowlę należy prowadzić w szklanym lub plastikowym słoju, który nie

będzie szczelnie zamykany.będzie szczelnie zamykany. Skład roztworu: 1 litr przegotowanej lub odstanej wody, 2-6 łyżek cukru. Co Skład roztworu: 1 litr przegotowanej lub odstanej wody, 2-6 łyżek cukru. Co

tydzień w naczyniu z hodowlą trzeba wymienić na świeże: połówkę cytryny bez tydzień w naczyniu z hodowlą trzeba wymienić na świeże: połówkę cytryny bez skórki i garść suszonych owoców. Najlepsze do tego celu są: rodzynki, ananasy, skórki i garść suszonych owoców. Najlepsze do tego celu są: rodzynki, ananasy, ale też figi i daktyle.ale też figi i daktyle.

"Kryształki" nie powinny być narażane na kontakt z metalowymi "Kryształki" nie powinny być narażane na kontakt z metalowymi przedmiotami. przedmiotami.

KONIEKONIECC