Geografia - wiking.com.pl€¦ · 3. Mapa najbliższej okolicy Ćwiczenia w odczy-tywaniu treści...

szkoła podstawowaGeografia

wiking

przewodnik metodyczny do nauczania geografii

w klasach 5–8szkoły podstawowej

Robert WERSEdward DUDEK

SpiS treściKLASA 5Plan metodyczny 2Przebieg wybranych lekcji 8Przykłady zadań sprawdzających 31

KLASA 6Plan metodyczny 34Przebieg wybranych lekcji 41Przykłady zadań sprawdzających 64



2 GEOGRAFIA

Nr lekcji TemaTY lekcji* cele lekcji

Szczegółowe cele NauczaNia Nr w PoD-STawie

Program.wiaDomości

uczeń:umiejęTNości

uczeń:

1. Mapa geograficzna i jej treść

Zapoznanie się z treścią mapy geograficznej. Poznanie głównych rodzajów map.

wyjaśnia termin • legenda mapy;

zna rodzaje obiektów wystę-•pujących na mapie;

wymienie główne rodzaje •map map geograficznych.

korzystając z legendy mapy, •odczytuje jej treść:

odróżnia główne rodzaje •map geograficznych.

I.1 I.3

2. Skala mapy Umiejętność korzys-tania ze skali mapy.

wyjaśnia termin • skala mapy;

zna różne sposoby zapisu •skali mapy;

dostrzega zależność między •skalą mapy a jej szczegóło-wością.

wykorzystuje skalę mapy – •zapisaną na różne sposoby – do określania odległości rzeczywistych. I.1

3. Mapa najbliższej okolicy

Ćwiczenia w odczy-tywaniu treści mapy turystycznej (topo-graficznej).

wie, jak zorientować plan •i mapę według kierunków i obiektów;

wie, jak wyznacza się kie-•runki główne i pośrednie.

orientuje plan i mapę •według kierunków;

korzysta z kompasu lub GPS;•

porównuje treść mapy •turystycznej z elementami środowiska geograficznego w terenie.

I.4

4. Mapa hipsometryczna Odczytywanie treści mapy hipsometrycznej.

rozumie terminy: • mapa hipsometryczna, legenda mapy, skala barw.

wskazuje na mapie obszary •nizinne, wyżynne i górskie;

odczytuje wysokości •na mapie posługując się skalą barw;

odczytuje wysokości bez- •względne obiektów.

I.1

5. Krainy geograficzne w Polsce

Wyjaśnienie zasad po-działu Polski na krainy gepgraficzne.

zna nazwy pasów kraj-•obrazowych w Polsce;

dostrzega zróżnicowanie kraj- •obrazu w poszczególnych jego pasach;

zna nazwy głównych krain •geograficznych w Polsce.

wyznacza na mapie granice •pasów krajobrazowych w Polsce;

wskazuje na mapie poło-•żenie krain geograficznych Polski;

odczytuje treść mapy hipso- •metrycznej.

I.2 I.3 II.1

KLASA 5PLAN METODYCZNY

* — podkreślono tematy lekcji, których szczegółowy przebieg przedstawiony jest w dalszej części przewodnika

3KLASA 5

6. Składniki krajobrazów Polski

Poznanie rodzajów-składników kraj-obrazów Polski

rozumie termin: • krajobraz;

podaje przykłady składników •krajobrazu – naturalnych i przekształconych, ożywio-nych i nieożywionych;

zna podstawowe współ- •zależności między skład-nikami krajobrazu.

rozpoznaje na ilustracjach •i w terenie poszczególne składniki krajobrazu;

odczytuje treść mapy kraj-•obrazowej Polski.

I.2 I.3 II.4

6. Cechy krajobrazów Polski

Wyróżnienie głównych cech krajobrazów Polski

zna typy krajobrazów natu-•ralnych (nizinne, wyżynne, górskie) i ich cechy;

zna typy krajobrazów prze- •kształconych (rolnicze, miej- skie, przemysłowe) i ich cechy.

rozpoznaje na ilustracjach •i w terenie różne typy krajobrazu;

wymienia cechy obserwo-•wanych krajobrazów.

II.2 II.3

7. Lekcja powtórzeniowa.Sprawdzian wiadomości

Powtórzenie przerobio-nego materiału i spraw-dzenie wiedzy zdobytej przez uczniów

8. Tatry – krajobraz wysokogórski

Opis cech krajobrazu wysokogórskiego.

wymienia cechy krajobrazu •wysokogórskigo;

uzasadnia konieczność •ochrony krajobrazu Tatr;

podaje przykłady związków •człowieka ze środowiskiem Tatr.

wskazuje położenie Tatr •na mapie;

odczytuje nazwy i wysokości •bezwzględne szczytów;

wyjaśnia zależności między •składnikami środowiska natu-ralnego na przykładzie Tatr.

II.4 II.5 II.6 II.7 II.9

9. Krajobraz krasowy Wyżyny Krakowsko- -Częstochowskiej

Dostrzeganie współ- zależności kształtują-cych formy rzeźby terenu na obszarze występowania skał wapiennych.

wymienia formy skalne po- •wstające w wyniku oddziały-wania wody z dwutlenkiem węgla;

opisuje cechy krajobrazu •krasowego na Wyżynie Krakowsko–Częstochowskiej;

wymienia miejscowe obiekty •związane z historią Polski.

wskazuje na mapie Polski •Wyżynę Krakowsko- -Częstochowską;

rozpoznaje na zdjęciach •i rysunkach formy rzeźby krasowej;

wyjaśnia, jak powstają •formy rzeźby krasowej.

II.4 II.6 II.7 II.9

10. Krajobraz Niziny Mazowieckiej

Wykazanie współ- zależności między naturalnymi skład-nikami krajobrazu.

opisuje cechy krajobrazu •nizinnego w dolinie Wisły (w środkowym biegu);

rozumie współzależności •między naturalnymi składni-kami krajobrazu.

wskazuje Nizinę Mazowiecką •na mapie hipsometrycznej;

opisuje elementy doliny •rzeki nizinnej.

II.4 II.6 II.7 II.9

4 GEOGRAFIA

11. Krajobraz pojezierny – Wielkie Jeziora Mazurskie

Opis cech krajobrazu pojeziernego.

wymienia nazwy form terenu •charakterystycznych dla kraj-obrazu pojezierzy;

wymienia nazwy najwięk-•szych jezior w Polsce;

wymienia obiekty prawnie •chronione w pasie pojezierzy.

wskazuje na mapie poło-•żenie krain geograficznych Polski;

odczytuje treść mapy hipso- •metrycznej i krajobrazowej.


12. Krajobraz nadmorski. Pobrzeże Słowińskie

Opis cech krajobrazu nadmorskiego.

wymienia nazwy form •terenu charakterystycznych w krajobrazie nadmorskim;

wymienia rodzaje brzegów •morskich;

wymienia obiekty prawnie •chronione w pasie kraj-obrazu nadmorskiego.

wskazuje pas krajobrazu •nadmorskiego na mapie hipsometrycznej;

wymienia procesy kształtu-•jące typy wybrzeży: klifowe, mierzejowe, płaskie z wyd- mami.


13. Krajobraz wielkomiejski w Warszawie

Opis cech krajobrazu wielkomiejskiego.

wyjaśnia terminy: • krajobraz wielkomiejski, stolica;

wymienia obiekty historyczne •– zabytki Warszawy;

wymienia funkcje miasta •stołecznego.

określa położenie geogra-•ficzne Warszawy;

korzysta z różnych źródeł •informacji, by opisać cechy wielkiego miasta;

wyjaśnia potrzebę ochrony •dóbr kultury.

II.4 II.6 II.7 II.9

14. Krajobraz miejsko– –przemysłowy na Wyżynie Śląskiej

Wskazanie współ- zależności między naturalnymi skład-nikami środowiska a wielkoprzemysłową działalnością człowieka.

przedstawia cechy krajobrazu •przemysłowego;

opisuje zależności między •eksploatacją surowców a elementami gospodar- czymi w Górnośląskim Okręgu Przemysłowym;

wymienia surowce eksploa-•towane na Wyżynie Śląskiej.

odczytuje nazwy głównych •miast tworzących Górno-śląski Okręg Przemysłowy;

wykazuje znaczenie węgla •kamiennego dla gospodarki;

wskazuje przykłady niewła-•ściwego zagospodarowania krajobrazu przez człowieka.


15. Krajobraz rolniczy na Wyżynie Lubelskiej

Wykazanie zmian śro-dowiska naturalnego w wyniku rolniczej działalności człowieka.

wymienia formy rzeźby terenu •na obszarze lessowym;

opisuje cechy krajobrazu •rolniczego;

wymienia główne uprawy •na Wyżynie Lubelskiej;

wyjaśnia termin • wąwóz lessowy.

odczytuje treść mapy hipso- •metrycznej i mapy tema-tycznej;

wyjaśnia zależności między •elementami środowiska naturalnego a rolniczą działalnością człowieka.


5KLASA 5

16. Przyrodnicze i kulturowe dziedzictwo Polski

Poznanie rozmiesz- czenia w Polsce naj- ważniejszych obiektów dziedzictwa przyrod-niczego i kulturowego. Ocena zasobów przy-rodniczych w Polsce i opis głównych form gospodarczej działal-ności człowieka.

zna rozmieszczenie obiektów •dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego w Polsce;

wykazuje znaczenie dla ludz- •kości walorów przyrodniczych i kulturowych;

przedstawia pozytywne •i negatywne zmiany w krajobrazach spowodowane działalnością człowieka;

dostrzega współzależności •między składnikami środo- wiska naturalnego a dzia-łalnością człowieka.

korzysta ze źródeł informacji •o obiektach światowego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego;

na podstawie zebranych in-•formacji przedstawia krótkie opisy obiektów światowego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego znajdujących się w Polsce;

ocenia sposoby gospodaro-•wania człowieka w otacza-jącym go krajobrazie.

II.6 II.8 II.9



18. Globus – model Ziemi Poznanie charaktery-stycznych punktów i linii umożliwiających orientację na globusie.

rozumie terminy: • bieguny Ziemi, równik, południk 0° i 180°, półkule Ziemi;

wyjaśnia do czego służą •charakterystyczne punkty i linie na globusie.

wskazuje na globusie bie- •guny Ziemi, równik, połud-niki 0° i 180°; półkule Ziemi;

przy pomocy południków •i równolezników określa kierunki główne na globusie.

III.1

19. Lądy i oceany na globusie i na mapie

Poznanie rozmiesz- czenia kontynentów i oceanów na globusie i na mapie hipsometrycznej świata.

zna nazwy kontynentów •i oceanów;

wykorzystując źródła infor-•macji podaje powierzchnię lądów i oceanów.

wskazuje na globusie •i na mapie świata konty-nenty i oceany;

wykorzystując globus i mapę •świata określa położenie lą- dów i oceanów względem równika i południka 0°.

III.2

19. Wielkie formy ukształ-towania powierzchni Ziemi

Wskazanie na mapie świata i odczytanie nazw wielkich form ukształtowania powierzchni na poszcze-gólnych kontynentach oraz wielkich akwenów.

rozumie terminy: • nizina, wy-żyna, góry, depresja, wyspa, półwysep, archipelag;

zna nazwy największych •form uksztłatowania po-wierzchni na kontynentach.

wykorzystując źródła infor- •macji podaje nazwy i wyso- kości najwyższych szczytów na kontynenentach.

wskazuje na mapie świata •wielkie formy poziomego i pionowego ukształtownia powierzchni na poszczegól-nych kontynentach;

wskazuje na mapie i nazywa •wielkie akweny.

III.2 III.3

6 GEOGRAFIA

20. Pierwsze wyprawy geograficzne i ich odkrycia

Poznanie tras pierw-szych wypraw geogra-ficznych K. Kolumba i F. Magellana.

wymienia nazwiska wielkich •odkrywców lądów i oceanów, w tym Polaków;

posługuje się źródłami infor-•macji, by opisać dokonania wielkich odkrywców.

wskazuje przebieg głównych •tras pierwszych wypraw geograficznych;

opisuje przebieg wybranej •wyprawy geograficznej.

III.3

21. Strefy oświetlenia Ziemi

Poznanie sposobu oświetlania Ziemi przez Słońce i jego skutków

rozumie terminy: • zwrotniki, koła podbiegunowe, strefy oświetlenia Ziemi;

zna nazwy i umiejscowienie •poszczególnych stref oświe-telnia Ziemi oraz ich cechy.

demonstruje na modelu •sposób oświetlania Ziemi przez Słońce;

wskazuje na mapie tematycz-•nej strefy oświetlenia Ziemi;

wykazuje zależność między •oświetleniem Ziemi przez Słońce a temperaturą po-wietrza.

III.1 IV.2

21. Strefy klimatyczne i strefy krajobrazowe na świecie

Wyróżnienie stref krajobrazowych na świecie

rozumie terminy: • klimat, strefy klimatyczne, strefy krajobrazowe;

wymienia średnią tempera-•turę powietrza i sumę opa-dów atmosferycznych jako główne składniki klimatu;

zna nazwy i rozmieszczenie •stref klimatycznych na Ziemi;

zna nazwy i rozmieszczenie •stref krajobrazowych świata.

wskazuje na mapie tema- •tycznej strefy klimatyczne oraz wybrane typy klimatu i wyjaśnia ich położenie;

wskazuje na mapie tema-•tycznej poszczególne strefy krajobrazowe i wyjaśnia ich powiązania z klimatem;

rozpoznaje na zdjęciach strefy •krajobrazowe.

IV.1 IV.2 IV.7



23. Krajobrazy lasów w strefach równikowej i umiarkowanej

Porównanie kraj- obrazów wilgotnego lasu równikowego i lasów liściastych oraz mieszanych strefy umiarkowanej.

wymienia warstwy wilgot-•nego lasu równikowego oraz przykłady typowych gatunków roślin i zwierząt;

wymienia warstwy lasów liś-•ciastych i mieszanych strefy umiarkowanej oraz przykłady typowych roślin i zwierząt;

podaje przykłady działalności •człowieka w lasach strefy równikowej i umiarkowanej.

wskazuje na mapie kraj- •obrazowej świata położenie lasów równikowych oraz la-sów liściastych i mieszanych strefy umiarkowanej;

odczytuje klimatogramy •i dokonuje porównawczej interpretacji danych;

porównuje warunki naturalne •oraz rodzaje działalności czło- wieka w lasach strefy równi-kowej i umiarkowanej.

IV.1 IV.2 IV.3 IV.4 IV.5 IV.6 IV.7

7KLASA 5

24. Krajobrazy trawiaste – sawanna i step

Opisywanie współ- zależności między składnikami środowiska w krajobrazach sawan-ny i stepu.

zna typy klimatu, w których •występuje sawanna i step;

wymienia rośliny i zwierzęta •typowe dla sawanny oraz dla stepu;

zna terminy: • pampa, preria;

podaje przykłady współ- •zależności między składni-kami środowiska w kraj-obrazach sawanny i stepu.

wskazuje na mapie tematycz- •nej świata obszary trawiaste;

odczytuje dane na klima-•togramie i wyznacza porę suchą oraz deszczową w klimacie podrównikowym;

rozpoznaje na zdjęciach •zwierzęta sawanny i stepu;

wykazuje podobieństwa •oraz różnice w krajobrazie sawanny i stepu.


25. Krajobrazy pustyń: gorącej i lodowej

Opisywanie współ- zależności między składnikami środowiska w krajobrazach pustyń: gorącej i lodowej.

zna typy klimatu, w których •występuje pustynia gorąca i pustynia lodowa;

opisuje warunki naturalne •panujące na pustyniach;

podaje przykłady przystoso-•wania się zwierząt do życia w krajobrazie pustyń;

rozumie zależności między •składnikami środowiska w krajobrazie pustynnym.

wskazuje na mapie świata •i nazywa obszary pustyń – gorących oraz lodowych;

odczytuje, interpretuje i po- •równuje dane klimatyczne dla obszarów pustynnych na Ziemi;

wyjaśnia współzależności •między składnikami krajo-brazu na obszarach pustyń gorących i lodowych;

porównuje warunki natu-•ralne panujące na pustyniach lodowych i gorących.


26. Krajobrazy tajgi i tundry

Opisywanie współ- zależności występują-cych w krajobrazach tajgi i tundry.

wyjaśnia terminy: • tajga, tundra, wieletnia zmarzlina;

wymienia przykłady roślin •i zwierząt żyjących w tajdze oraz w tundrze;

podaje przykłady współ- •zależności między składni-kami naturalnymi w kraj-obrazach tajgi i tundry.

wskazuje na mapie kraj- •obrazowej świata zasięg tajgi i tundry;

odczytuje, interpretuj i po- •równuje dane z klimato-gramów;

porównuje i ocenia warunki •życia i działalności człowieka w tundrze oraz w tajdze.


27. Krajobraz śródziemno-morski

Opisywanie współ- zależności między składnikami środo-wiska w krajobrazie śródziemnomorskim.

wymienia gatunki roślin •i zwierząt typowe dla kraj-obrazu śródziemnomorskiego;

podaje przykłady współ- •zależności między typem ro- ślinności a klimatem w kraj-obrazie śródziemnomorskim;

opisuje wybuch wulkanu oraz •następstwa trzęsień Ziemi.

wskazuje zasięg krajobrazu •śródziemnomorskiego na mapie krajobrazowej;

odczytuje i interpretuje dane •na klimatogramie;

wyjaśnia współzależności •między naturalnymi skład- nikami krajobrazu w kraj-obrazie śródziemnomorskim.


8 GEOGRAFIA

28. Wysokogórski krajobraz Himalajów

Wyjaśnienie współ- zależności decydujących o rozmieszczeniu kraj-obrazów na Ziemi.

wyjaśnia pojęcia:• krajobraz strefowy, krajobraz astrefowy, piętrowość klimatyczno- -roślinna;

zna nazwy najwyższych •szczytów w Himalajach;

zna nazwiska pierwszych •zdobywców Mount Everestu;

podaje przykłady przystoso-•wania się zwierząt do życia w krajobrazie wysokogórskim.

wskazuje na mapie Azji •położenie Himalajów;

korzysta z mapy hipso- •metrycznej Azji, by odczytać wysokości wybranych szczytów w Himalajach;

wykazuje zależności między •wysokością nad poziomem morza a klimatem i roślin-nością.




PRZEBIEG WYBRANYCH LEKCJI

Lekcja 1. Mapa geograficzna i jej treść

ZAGADNIENIA

1. Cechy mapy geograficznej: a) obraz powierzchni Ziemi, b) skala, czyli pomniejszenie, c) znaki umowne (symbole kartograficzne) — legenda,2. Podział map ze względu na treść: a) ogólnogeograficzne, b) tematyczne.

Środki dydaktyczne· konieczne: · dodatkowe:- atlasy, - zeszyty ćwiczeń.- mapy ścienne.

PROPONOWANY PRZEBIEG LEKCJI

Część wstępna

Zapisać na tablicy temat nowej lekcji.

9KLASA 5

Część główna lekcji

ad. 1a, b)

Przeprowadzić wstępną pogadankę wg schematu:

NAUCZYCIEL(pytania / polecenia / wyjaśnienia)

UCZNIOWIE(oczekiwane odpowiedzi)

Kto przypomni, co to jest MAPA? Co się na niej znajduje? Na mapach są drogi, miasta, wsie, lasy, rzeki, jeziora...

Wymieniliście wiele różnych obiektów, jakie przedstawione są na mapach. Obiekty te znajdują się w otaczającym nas tereNie. Wynika stąd wniosek, że mapa jest...?

rysunkiem, obrazem terenu.

W klasie 4 na lekcjach przyrody rysowaliście obraz terenu wokół szkoły. Nie była to jednak MAPA, tylko szKiC i PlAN. Czym się różni szkic i plan od mapy?

szkic i plan przedstawiają małe obszary, a mapa obejmuje większy obszar.

Obraz terenu na szkicu, planie i mapie może zmieścić się na takiej samej kartce papieru. Jak to możliwe, skoro mapa obejmuje większy obszar niż plan czy szkic?

Na mapach, szkicach i planach obraz terenu jest POMNiJeszONy.

Pomniejszenie, czyli sKAlA to ważna cecha każdej mapy.Dokładniej tym zagadnieniem zajmiemy się na następnej lekcji. A teraz krótko odpowiemy sobie na pytanie: CO tO Jest MAPA?

Pomniejszony obraz dużego terenu.

zapiszmy więc do zeszytów: MAPA Jest tO POMNieJ-szONy ObrAz POWierzChNi zieMi PrzeDstAWiONy zA POMOCą zNAKóW grAfiCzNyCh i OPisóW.

ad. 1c)

Na treŚĆ MAP składają się różnorodne obiekty geograficzne oraz zjawiska przyrodnicze, społeczne, gospodarcze i inne. Przedstawia się je za pomocą graf icznych zNAKóW UMOWNyCh, nazywanych też syMbOlAMi KArtOgrAfiCzNyMi. ich znaczenie ob-jaśnione jest w legeNDzie, która powinna znajdować się przy każdej mapie.Uczniowie otwierają atlasy na stronie z mapą ogólnogeograficzną i odszukują jej legendę. W tym czasie nauczyciel rysuje na tablicy tabelę 1. Następnie wyjaśnia, że znaki umowne występujące na mapach można podzielić na trzy grupy: punktowe, liniowe i powierzch-niowe.Uczniowie odczytują z atlasów po kilka przykładów symboli kartograficznych dla każdej z grup, a nauczyciel zapisuje je na tablicy. Trzeba tu zauważyć, że niektore obiekty geogra-ficzne mogą być zaliczane do różnych grup znaków, np. miasta — mniejsze są punktami, większe powierzchniami.

10 GEOGRAFIA

ad. 2)

skoro wiemy już co to jest MAPA, to teraz możemy zająć się jej rODzAJAMi. Widzimy w atla-sach mnóstwo map, które przedstawiają bardzo różnorodne treści. Oprócz informacji typowo geograficznych — jak np. wysokości lądów, głębokości mórz, nazwy gór, rzek, jezior i inne — znajdziemy też takie dotyczące np. klimatu, geologii, gleb, rolnictwa, przemysłu, handlu, tu-rystyki itp. biorąc zatem pod uwage rODzAJ PrzeDstAWiANyCh treŚCi wyróżnić można dwie duże grupy map: OgólNOgeOgrAfiCzNe i teMAtyCzNe.Narysować na tablicy tabelę 2. Polecić uczniom wyszukanie w atlasach oraz wśród wiszą-cych map ściennych odpowiednich przykładów map ogólnogeograficznych i tematycznych. Jeśli mamy Atlas Geograficzny Wikinga, to zaglądamy na str. 5 pt. Rodzaje map.

� � � � � � � � � � � � � � � � � � ��

��

��

��

��

tab. 2 rodzaje map według treści na nich przedstawianych

��

��

��

��

��

��

tab. 1 grupy znaków umownych występujących na mapach

11KLASA 5

Zakończenie lekcji

Podyktować uczniom kolejne punkty przebiegu lekcji (zagadnienia). W zeszycie powinna również zostać zapisana definicja mapy.

Jeśli zostanie czas, wspólnie rozwiązać kilka zadań z zeszytu ćwiczeń.

Zadanie domowe to wykonanie pozostałych zadań z tego tematu w zeszycie ćwiczeń.

Polecić przyniesienie na następną lekcję atlasów, kalkulatorów i przyborów kreślarskich (ołówków, linijek, cyrkli).

PYTANIA I POLECENIA SPRAWDZAJĄCE DO LEKCJI

· Jak rozumiesz pojęcie mapa?

· Wymień główne cechy każdej mapy?

· Jakie znasz rodzaje map (ze względu na przedstawianą treść)?

· Wskaż w atlasie (na ścianie) przykłady map ogólnogeograficznych.

· Wskaż w atlasie przykłady map tematycznych.

Lekcja 2. Skala mapy

ZAGADNIENIA 1. Skala mapy i sposoby jej zapisu: a) skala liczbowa, b) skala mianowana, c) podziałka liniowa.2. Podział map ze względu na skalę: a) wielkoskalowe, b) średnioskalowe, c) małoskalowe.

3. Obliczenia z wykorzystaniem różnych zapisów skali mapy.

Środki dydaktyczne· konieczne: · dodatkowe:- atlasy, - Karty pracy nr 1,- linijki, - kroczki (cyrkle),- kalkulatory.

12 GEOGRAFIA


Część wstępna

Polecić uczniom otwarcie zeszytów ćwiczeń. Przejść po klasie i sprawdzić, czy wszyscy odrobili zadanie domowe. Zwrócić uwagę jedynie na rażące błędy.Korzystając z pytań i poleceń sprawdzających, odpytać kilku uczniów z poprzedniej lekcji.Zapisać na tablicy temat nowej lekcji.

Część główna lekcjiad. 1)

sKAlA MAPy mówi nam o tym, ile razy obraz terenu został na mapie POMNieJszONy. Na przykład skala 1 : 100 000 oznacza, że obraz terenu na mapie jest 100 tys. razy mniejszy niż w rzeczywistości.Powinniście pamiętacie ze szkoły podstawowej, że sKAlA MAPy MOŻe byĆ zAPisyWANA NA róŻNe sPOsOby. spróbujcie teraz je odszukać w atlasach. zapis skali najczęściej znaj-duje się w legendzie lub przy tytule mapy.Uczniowie szukają w atlasach różnych zapisów skal. W tym czasie nauczyciel wypisuje na tablicy odpowiednie nazwy: „skala liczbowa”, „skala mianowana”, „podziałka liniowa”. Następnie ochotnicy uzupełniają zapis na tablicy — patrz rysunek 3.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na podaną w przykładzie powyżej skalę 1 : 100 000. Można zalecić uczniom zapamiętanie, że w tej właśnie skali 1 cm na mapie odpowiada 1 km w terenie. Jeżeli przyjmiemy skalę 1 : 100 000 jako swego rodzaju punkt wyjścia, to znacznie ułatwimy sobie przeliczenia w innych skalach.Narysować na tablicy rysunek 4 (cały lub część) — ewentualnie w ramach ćwiczeń polecić uczniom uzupełnianie kolejnych skal liczbowych lub miano-wanych.

rys. 4skala 1 : 100 000

jako „punkt wyjścia”do obliczeń w innych skalach

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

rys. 3różne sposobyzapisu skali mapy

13KLASA 5

rys. 5 Pomiar odległości na mapie przy pomocy cyrkla i podziałki liniowej (Węgliniec — iłowa: 24 km)

Należy też wyjaśnić sposób korzystania z podziałki liniowej przy pomiarach odległości na mapie — patrz rysunek 5. Posłużyć się tu mapą ścienną i cyrklem tablicowym (albo pas-kiem papieru z odpowiednio zaznaczonymi punktami).

ad. 2)

MAPy możemy sKlAsyfiKOWAĆ także według sKAl, czyli stopnia pomniejszenia. Ogólny podział jest bardzo prosty i łatwy do zapamiętania: wyróżnia się mapy WielKO- sKAlOWe, ŚreDNiOsKAlOWe i MAŁOsKAlOWe.Narysować na tablicy tabelę 6. Wspólnie z uczniami określić, kiedy skala mapy jest duża, a kiedy mała i tym samym, które mapy zaliczamy do wielkoskalowych, a które mało-skalowych (odwołać się do miano-wnika skali).

Zaznaczyć, że ze SKALĄ MAPY ściśle jest związany jej STOPIEŃ SZCZEGÓŁOWOŚCI. Odszukać odpowiednie przykłady w atlasach i na mapach ściennych — można tu nawiązać np. do liczby miast na mapach w różnych skalach.

ad. 3)

teraz zajmiemy się POMiArAMi DŁUgOŚCi NA MAPie oraz PrzeliCzeNiAMi uzyskanych wartości. Nauczymy się w ten sposób swobodnie POsŁUgiWAĆ sKAlą MAPy, która — jak pamiętamy — może być zapisywana na różne sposoby.

��

��

��

��

��

��

��

tab. 6 Klasyfikacja map w zależności od ich skali

14 GEOGRAFIA

Przystępując do pomiarów, warto pamiętać o kilku wskazówkach:· korzystamy z map ogólnogeograficznych;· zajmujemy się głównie obszarem Polski;· mierzymy linie znajdujące się w całości na jednej stronie atlasu;· odpowiednio dobieramy mierzone odcinki, pamiętając, że im większa skala mapy,tym większą dokładność pomiaru;· na mapach atlasowych mierzymy z dokładnością do 1 mm;· na mapach ściennych mierzymy z dokładnością do 0,5 cm lub 1 cm;· przed ostatecznym odczytaniem wyniku pomiaru kilkakrotnie sprawdzamy dokładność przyłożenia linijki do punktu początkowego i końcowego mierzonego odcinka.

Polecić wyjęcie atlasów geograficznych, kalkulatorów i przyborów kreślarskich.Rozdać Karty pracy nr 1 (wzór na następnej stronie). Korzystając z tabeli 7, podać ucz-niom dwa miasta, między którymi będą obliczać odległość rzeczywistą. Jeśli uczniowie nie zdążą zrobić wszystkich zadań na lekcji, to kończą je w domu.

MIASTAOdległości zmierzone na mapach w skali: Odległości

w terenie1 : 500 000 1 : 1 000 000 1 : 1 500 000 1 : 2 000 000 1 : 2 400 000 1 : 2 500 000Szczecin — Świnoujście 11,5 cm 5,8 cm 3,9 cm 2,9 cm 2,4 cm 2,3 cm 58 kmGdańsk — Elbląg 11,0 cm 5,5 cm 3,7 cm 2,75 cm 2,3 cm 2,2 cm 55 kmBiałystok — Łomża 14,5 cm 7,2 cm 4,8 cm 3,6 cm 3,0 cm 2,9 cm 72 kmPoznań — Gniezno 9,5 cm 4,8 cm 3,2 cm 2,4 cm 2,0 cm 1,9 cm 48 kmKonin — Sieradz 15,5 cm 7,8 cm 5,2 cm 3,9 cm 3,25 cm 3,1 cm 78 kmŁódź — Kalisz 19,0 cm 9,4 cm 6,3 cm 4,7 cm 3,9 cm 3,75 cm 94 kmKielce — Radom 14,0 cm 7,0 cm 4,7 cm 3,5 cm 2,9 cm 2,8 cm 70 kmLegnica — Zgorzelec 16,5 cm 8,2 cm 5,5 cm 4,1 cm 3,4 cm 3,3 cm 82 kmOpole — Katowice 18,0 cm 9,0 cm 6,0 cm 4,5 cm 3,75 cm 3,6 cm 90 kmCzęstochowa — Katowice 12,5 cm 6,2 cm 4,1 cm 3,1 cm 2,6 cm 2,5 cm 62 kmTarnów — Rzeszów 15,0 cm 7,4 cm 4,9 cm 3,7 cm 3,1 cm 2,95 cm 74 kmWarszawa — Wrocław 60,5 cm 30,2 cm 20,1 cm 15,1 cm 12,6 cm 12,1 cm 302 kmWarszawa — Kraków 50,5 cm 25,2 cm 16,8 cm 12,6 cm 10,5 cm 10,1 cm 252 km

tab. 7 Przykładowe odległości między miastami zmierzone na mapach w różnych skalach

PYTANIA I POLECENIA SPRAWDZAJĄCE DO LEKCJI · Dlaczego skala mapy zawsze oznacza pomniejszenie?· Wskaż przykłady map w dużej i małej skali.· Która mapa jest bardziej szczgółowa: ta w dużej czy ta w małej skali?· Podaj sposoby zapisu skali mapy? Wyjaśnij, jak się je odczytuje.· Jaka jest skala mapy, na której 1 cm odpowiada 1 km w terenie?· Jaką długość w terenie ma odcinek 1 cm na mapie w skali ....? (np. wg rys. 4)

15KLASA 5

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

16 GEOGRAFIA

Lekcja 4. Mapa hipsometryczna

ZAGADNIENIA 1. Formy i typy rzeźby terenu.2. Wysokości względne i bezwzględne.3. Poziomice — mapa poziomicowa.4. Skala barw hipsometrycznych — mapa hipsometryczna.5. Dobór skali barw hipsometrycznych, kolorowanie mapy hipsometrycznej.

Środki dydaktyczne· konieczne: · dodatkowe:- podręczniki, - gipsowy model pagórka,- atlasy, - kredki,- mapy ścienne. - Karty pracy nr 2.

PROPONOWANY PRZEBIEG LEKCJICzęść wstępna

Polecić uczniom otwarcie zeszytów ćwiczeń. Przejść po klasie i sprawdzić, czy wszyscy odrobili zadanie domowe. Zwrócić uwagę jedynie na rażące błędy.

Korzystając z pytań i poleceń sprawdzających, odpytać kilku uczniów z poprzedniej lekcji.



ad. 1)

Na dzisiejszej lekcji będziemy mówić o ObrAzie rzeŹby tereNU NA MAPie. Najpierw więc musimy sobie przypomnieć i wyjaśnić czym jest owa rzeźba terenu, co się na nią składa i jakie są jej typy.Wspólnie z uczniami spróbować określić definicję:· RZEŹBA TERENU (albo pionowe ukształtowanie powierzchni Ziemi) — zespół wszelkich wypukłych, wklęsłych i płaskich form terenu, zróżnicowanych pod względem powierzchni, wysokości i sposobu powstania.

Przypomnieć formy rzeźby terenu — patrz tabela 8 (ewentualnie narysować ją na tablicy). Wyróżnić główne typy rzeźby terenu:· NIZINY — płaskie, faliste, pagórkowate;· WYŻYNY — faliste i płaskie (płaskowyże, dna kotlin);· GÓRY — wysokie, średnie, niskie.

17KLASA 5

ad. 2)Powiedzieliśmy sobie, że poszczególne fOrMy tereNU różnią się od siebie między innymi WysOKOŚCią. Musimy więc przypomnieć też dwa rodzaje wysokości, jakimi posługujemy się w geografii. Kto pamięta, co to jest wysokość WzglĘDNA i czym się ona różni od wysokości bezWzglĘDNeJ?Można przeprowadzić tu krótkie ćwiczenie na tablicy według rysunku 9.Zaznaczyć, że na WSZYSTKICH MAPACH wysokości terenu odnoszą się do poziomu morza, czyli są to WYSOKOŚCI BEZWZGLĘDNE.

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

tab. 8 Przykładowe formy rzeźby terenu

��

� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

��

��

� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �rys. 9Przykład ćwiczeniana odróżnieniewysokości względnejod bezwzględnej

ad. 3)tym sposobem doszliśmy do kwestii wysokości terenu na mapach. Powiedźcie mi więc, jak na-zywa się liNiA ŁąCząCA PUNKty O teJ sAMeJ WysOKOŚCi bezWzglĘDNeJ?Uczniowie powinni znać odpowiedź (poziomica).Polecić otwarcie podręcznika lub zeszytu ćwiczeń na stronie z mapą poziomicową. Uczniowie dokładnie przyglądają się poziomicom — ich kształtom, przebiegom, wzajem-nemu położeniu. Można tu skorzystać też z planszy edukacyjnej. Następnie wspólnie określamy CECHY POZIOMIC:

18 GEOGRAFIA

��

rys. 10Charakterystyczneformy rzeźby terenuna mapie poziomicowej

rys. 11 Oznaczenia kierunku spadu terenu na mapie poziomicowej

· każda poziomica jest linią zamkniętą (choć nie zawsze to widać),· poziomice nigdy się ze sobą nie przecinają,· poziomice przecinają się z rzekami pod kątem prostym,· wartość poziomicy wskazuje wysokość n.p.m. każdego punktu leżącego na niej,· wysokość punktu leżącego między poziomicami można określić w przybliżeniu,· cięcie poziomicowe to stała różnica wysokości między sąsiednimi poziomicami (występuje nie na wszystkich mapach).UKŁAD POziOMiC na mapie pozwala odczytać fOrMy rzeŹby tereNU. Przykładem może być pagórek o jednym stoku stromym i drugim łagodnym.Rysujemy na tablicy poziomice obrazujące odpowiedni pagórek. Jeśli mamy gipsowy model pagórka, to na jego przykładzie wyjaśnić związek między nachyleniem stoku a odległością między poziomicami na mapie.Narysować na tablicy też inne typowe formy terenu, jakie można znaleźć na mapie pozio-micowej (rys. 10). Podkreślić pomocniczą rolę sieci rzecznej w czytaniu rzeźby terenu.Na pewno zauważyliście krótkie kreseczki przy niektórych poziomicach. Czy ktoś wie, co one oznaczają?

Jeżeli uczniownie nie wiedzą, wyjaśnić, że kreseczki te oznaczają kierunek spadu terenu. Jednak nie na wszystkich mapach one występują. Można tu wspomnieć, że rysunek pozio- micowy często trzeba odczytywać domyślnie, ponieważ wiele poziomic nie jest pod-pisanych. Przykładem są krótkie poziomice zamknięte, których zazwyczaj jest sporo na mapach. Jeśli ich nie oznaczono, to odczytujemy je jako formy wypukłe (pagórki, wznie-sienia), ponieważ formy wklęsłe tego typu (doły, zagłębienia) występują w przyrodzie znacznie rzadziej.

Innym ułatwieniem odczytywania kierunku spadu terenu jest sposób opisywania poziomic — na wielu mapach (choć nie na wszystkich) obowiązuje zasada, że góra opisu wskazuje teren położony wyżej (rys. 11).

��

��

��

��

��

��

19KLASA 5

ad. 4)

bardzo często stosowanym sposobem uczytelnienia rysunku poziomic są MAPy hiPsOMetryCzNe. zet-knęliście się z nimi już wielokrotnie. Wystarczy popa- trzeć na nasze mapy ścienne — niemal na wszystkich mamy bArWy hiPsOMetryCzNe. Kto wie, o które KOlOry chodzi?Uczniowie zapewne będą mówić o zielonych nizinach, żółtych i pomarańczowych wyżynach oraz o czerwo- nych i brązowych górach. Zwrócić uwagę na skale hipsometryczne przy kilku mapach — zaznaczyć, że prze-działy wysokości dla poszczególnych kolorów są umowne i nie na wszystkich mapach takie same. Można narysować na tablicy rys. 12.

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�� rys. 12Ogólny podział wysokości bezwzględnych

według hipsometrycznej skali barw

Wypełnione kolorami powierzchnie między poziomicami znacznie ułatwiają rOzPOzNANie fOrM rzeŹby tereNU. Patrząc na MAPĘ hiPsOMetryCzNą, bez trudu wskażemy góry, WyŻyNy czy NiziNy.Przeprowadzić ćwiczenia w odszukiwaniu różnych wielkich form rzeźby terenu na mapach ściennych. Kolejni uczniowie wskazują odpowiednie przykłady na hipsometrycznych ma-pach Polski, Europy i innych kontynentów oraz świata. Odczytują też nazwy tych form.

ad. 5)

Wykonanie ostatniego zadania pozwoli wam już całkowicie się przekonać, czy mieliście dobre wyobrażenie na temat ukształtowania powierzchni terenu na mapie. Ćwiczenie to na pewno wam się spodoba, ponieważ trzeba będzie zamalować kredkami powierzchnie między pozio-micami. stowrzycie w ten sposób MAPĘ hiPsOMetryCzNą, na której wyraźnie uwidocznią się formy rzeźby terenu.Rozdajemy Karty pracy 2a;uczniom szczególnie uzdolnionym i zainteresowanym możemy dać trudniejsze Karty pracy 2b lub 2c (wzory na kolejnych stronach).Ćwiczenie trzeba zacząć od właściwego doboru kredek do skali hipsometrycznej. Nie trzy-mamy się tu ściśle ogólnego podziału wysokości na kolory (rys. 12). Szczególnie dotyczy to mapy na Karcie pracy 2a, gdzie jest stosunkowo nieduża — jak na mapę hipsometryczną — rozpiętość wysokości. Użyć tam kolorów zielonych np. do 100 m n.p.m., a powyżej dać żółe i pomarańczowe. Zasugerować wykorzystanie umiejętności zdobytych na lekcjach plastyki:· uzyskiwanie wielu odcieni z jednej kredki poprzez różną siłę nacisku podczas malowania,· mieszanie ze sobą kolorów z dwóch kredek.

20 GEOGRAFIA

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� ��

��

��

��

��

� �

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

�

�

�

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

Próby kolorów uczniowie robią na oddzielnej kartce. Kiedy będą gotowi, nauczyciel akcepuje poszczególne skale hipsometryczne. Następnie malują legendę do mapy — jest po lewej stronie karty pracy. Kolorowanie samej mapy hipsometrycznej zaczynają od skrajnych wysokości (najwyższych lub najniższych), gdyż ułatwia to identyfikowanie kolejnych powierzchni do malowania.

21KLASA 5

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� ��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

��

�

�

�

�

�

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

Zakończenie lekcji

Uczniowie nie zdążą pokolorować całej mapy na lekcji, toteż zabierają karty pracy do domu, gdzie ostatecznie kończą ich wypełnianie. Oprócz tego zadaniem domowym jest wykonanie ćwiczeń z niniejszego tematu w zeszycie ćwiczeń.

22 GEOGRAFIA

POLECENIA I PYTANIA SPRAWDZAJĄCE DO LEKCJI

· Podaj i wyjaśnij definicję poziomicy.

· Jakie są cechy każdej poziomicy?

· Czym się różni wysokość względna od bezwzględnej?

· Która wysokość — względna czy bezwzględna — opisana jest na poziomicy?

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

� ��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

23KLASA 5

· Narysuj na tablicy układ poziomic przedstawiający pagórek.

· Jaka jest zależność między gęstością poziomic a nachyleniem stoku?

· Narysuj na tablicy układ poziomic przedstawiający dolinę rzeczną.

· Czy poziomice przecinają się z rzekami? Jeśli tak, to pod jakim kątem?

· Do czego stosuje się hipsometryczną skalę barw?

· Które barwy hipsometryczne odnoszą się do poszczególnych wysokości terenu?

· Podaj przykłady wypukłych i wklęsłych form terenu.

· Jakie znasz formy rzeźby terenu, które określane są dla wielkich obszarów?

· Wskaż na hipsometrycznej mapie ściennej .... góry, wyżynę, nizinę, kotlinę itp.

Lekcja 18. Globus – model Ziemi

ZAGADNIENIA

1. Globus jako jedyny wierny model Ziemi.2. Oś ziemska i bieguny ziemskie.3. Określanie kierunków głównych na globusie.4. Podział kuli ziemskiej na półkule.5. Skala globusa.6. Pomiary i obliczanie odległości między punktami na globusie.

Środki dydaktyczne· konieczne: · dodatkowe:- globus fizyczny, - plansze edukacyjne,- globusy uczniowskie, - Karty pracy nr 3.- ścienna mapa świata,- dłuższa linijka, pasek papieru lub taśma miernicza,- podręczniki, atlasy, zeszyty ćwiczeń.


Część wstępna


Rozdać globusy uczniowskie — powinien być przynajmniej jeden dla dwóch uczniów.

24 GEOGRAFIA

ad. 2)

główna część glObUsA to kula osadzona na osi imi- tującej OŚ zieMsKą. Wokół niej globus może się obracać. Oś przebija powierzchnię kuli w dwóch miejscach: biegUNACh zieMsKiCh — północnym i po-łudniowym.Wskazać wymienione elementy na dużym globusie fizycznym. Następnie przejść po klasie i polecić każ-demu uczniowi pokazanie osi i biegunów na globusie uczniowskim.

rys. 13główne elementy globusa


ad. 1)

Przeprowadzić wstępną pogadankę wg schematu:

��

��

��

��

��

��

��

NAUCZYCIEL(pytania / polecenia / wyjaśnienia)

UCZNIOWIE(oczekiwane odpowiedzi)

Jaki kształt ma ziemia? ziemia ma kształt kuli.

Jak nazywa się najwierniejszy model ziemi? globus.

glObUs, podobnie jak zieMiA, ma kształt KUli. Dlatego pokazany na nim obraz powierzchni ziemi jest zgODNy z rzeCzyWistOŚCią. Wszystkie lądy, oceany, a także rzeki, jeziora i inne obiekty geograficzne przedstawione tu sąbez zNieKsztAŁCeŃ.rozejrzyjcie się teraz po klasie i powiedzcie czy jeszcze gdzieś widzicie jakieś inne obrazy powierzchni ziemi?

tak, na mapach ściennych.

Czym więc róŻNi siĘ mapa od globusa? Kształtem — mapa jest płaska, a globus kulisty.

Mapy są płaskie (dwuwymiarowe) i dlatego nie mogą wiernie obrazować kulistej (trójwymiarowej) powierzchni ziemi. W związku z tym każda mapa musi mieć pewne zniekształ-cenia. Dla przykładu porównajcie, jaki jest kształt Antarktydy na mapie świata, a jaki na globusie.Jako że dopiero rozpoczynamy naukę geografii, więc najpierw zajmiemy się glObUseM — JeDyNyM WierNyM MODeleM zieMi, a o mapach będziemy mówić na dalszych lekcjach.

25KLASA 5

ad. 3)Aby wyznaczyć KierUNeK PóŁNOCNy w danym punkcie na globusie, należy połączyć go po najkrótszej linii z biegunem północnym. Przyjrzyjcie się teraz swoim globusom i powiedzcie, czy widzicie na ich powierzchni linie wiodące do bieguna północnego?Uczniowe powinni dostrzec POŁUDNIKI. Powiedzieć, że są to linie łączące biegun pół-nocny z południowym i że zawsze wyznaczają kierunek północ—południe.Mając określony KierUNeK PóŁNOCNy możemy wyznaczyć POzOstAŁe KierUNKi gŁóWNe. Jak nazywają się te kierunki?Narysować na tablicy różę wiatrów z podpisanym tylko kierunkiem północnym. Znaleźć ochotnika do wskazania i podpisania pozostałych kierunków. Można podpowiedzieć, że jeśli „na górze” mamy północ, to po prawej stronie zawsze jest wschód.Polecić uczniom odszukanie na globusach linii wyznaczających kierunek wschód—zach-ód. Spytać o kształt i ewentualnie nazwę tych linii. Zaznaczyć, że najdłuższym RÓWNO-LEŻNIKIEM jest RÓWNIK.Można tu też wspomnieć o KIERUNKACH POŚREDNICH, podać ich nazwy i zapytać uc-zniów o miejsca ich wpisania na narysowanej na tablicy róży wiatrów (rys. 14).

ad. 4)Kula ziemska podzielona jest na PóŁKUle: PóŁNOCNą i POŁUDNiOWą oraz WsChODNią i zAChODNią. znajdziemy teraz na naszych globusach granice wyznaczające te półkule.Zaczynamy od łatwiejszego podziału na półkule północną i południową, których granicę stanowi RÓWNIK — wskazujemy go na dużym globusie, a uczniowie odszukują na swoich globusach. Następnie wprowadzamy pojęcie POŁUDNIKA 0°, który przechodzi przez Londyn w Wielkiej Brytanii oraz POŁUDNIKA 180°, który leży po przeciwnej stronie globusa. Możemy posłużyć się tu schematycznymi rysunkami na tablicy (rys. 15) .

��

��

��

rys. 14 róża wiatrów — do uzupełnienia opisy kierunków pośrednich

rys. 15 Podział kuli ziemskiej na półkule: A) północną i południową, b) zachodnią i wschodnią

� � � � � �

��

��

��

��

� � � � � �

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

A B

26 GEOGRAFIA

ad. 5)

glObUsy mogą różnić się między sobą np. WielKOŚCią. Wasze globusy są mniejsze od mojego, a to oznacza, że zostały wykonane w innej sKAli. Każdy globus, podobnie jak mapa, ma swoją sKAlĘ, czyli stOPieŃ POMNieJszeNiA.Polecić jednemu uczniowi (ochotnikowi) odczytanie skali dużego globusa fizycznego. Pozostali odczytują skale globusów uczniowskich. Zapisać je na tablicy i przypomnieć co oznaczają (może któryś uczeń pamięta). Określić też skalę mianowaną dla posiadanych globusów, np. 1 cm — 500 km w przypadku skali 1 : 50 mln.

ad. 6)

Jako że globus jest WierNyM modelem ziemi, to można na nim MierzyĆ, a następnie ObliCzAĆ rzeczywiste ODlegŁOŚCi między wybranymi punktami.Dwójka uczniów, przy pomocy taśmy mierniczej lub paska papieru, mierzy na dużym globusie odległość między Warszawą a Nowym Jorkiem. Nau-czyciel zapisuje wynik na tablicy i oblicza odległość rzeczywistą. Następ-nie kolejna dwójka uczniów mierzy odległość między tymi miastami na ściennej mapie świata. Ochotnik wylicza na tablicy odległość rzeczy-wistą (rys. 16).Otrzymaliśmy dwie róŻNe ODleg- ŁOŚCi między tymi samymi miastami. Wynika to z tego, o czym mówiliśmy wcześniej — płaska mapa kulistej powierzchni ziemi posiada pewne zNieKsztAŁCeNiA, które przejawiają się np. w postaci nieprawidłowych wyników obliczeń odległości.Rozdać uczniom Karty pracy nr 3 (wzór na stronie obok). Polecić wpisanie do tabeli w pun-kcie 1a wartości i obliczeń zapisanych na tablicy. Tabelę z punktu 1b — odległość z Londynu do Tokio — uczniowie wypełniają samodzielnie. Odległość na globusie uczniowskim mierzą miarką znajdującą się na brzegu karty pracy. Odległość na mapie ściennej mierzy dwójka uczniów i podaje wynik wszystkim (można też polecić zmierzenie odległości na mapie w atlasie lub podręczniku).Wyniki obliczeń są do sprawdzenia w internecie na stronie http://www.geobytes.com/ citydistancetool.htm (jeśli jest możliwość, zademonstrować działanie strony na lekcji).Według tej strony odległości wynoszą:Warszawa — Nowy Jork: 6 854 km,Londyn — Tokio: 9 567 km.

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

rys. 16 Obliczenia odległości między Warszawą a Nowym Jorkiem, zmierzonych na globusie i mapie ściennej

27KLASA 5�

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

��

�

��

��

28 GEOGRAFIA

Zakończenie lekcji

Nauczyciel, chodząc po klasie, nadzoruje i pomaga w rozwiązywaniu zadań na kartach pracy. Uczniowie zabierają je do domu — będą pomocne przy odrabianiu zadania domowego.

Zadanie domowe to wykonanie wszystkich zadań z niniejszego tematu w zeszycie ćwiczeń, (ewentualnie uzupełnienie kart pracy).

Na koniec przypomnieć i podyktować uczniom kolejne punkty przebiegu lekcji.

PYTANIA I POLECENIA SPRAWDZAJĄCE DO LEKCJI

· Dlaczego globus jest najwierniejszym modelem Ziemi?

· Wymień i wskaż główne elementy globusa.

· Co oznacza skala globusa?

· Czym globus różni się od mapy i co z tego wynika?

· Podaj nazwy wszystkich kierunków głównych.

· Jak określić kierunki główne, mając wyznaczony jeden z nich, np. północny?

· Które kierunki wyznacza każdy południk?

· Które kierunki wyznacza każdy równoleżnik?

· Jak nazywa się najdłuższy równoleżnik, będący jednocześnie obwodem Ziemi?

· Jakie znasz kierunki pośrednie?

Lekcja 27. Krajobraz śródziemnomorski

ZAGADNIENIA 1. Występowanie i cechy klimatu podzwrotnikowego wilgotnego (śródziemno- morskiego).2. Główne elementy linii brzegowej basenu Morza Śródziemnego: — po stronie lądu — półwyspy, wyspy, przylądki; — po stronie wody — morza, zatoki, cieśniny.3. Państwa śródziemnomorskie.4. Rzeźba terenu nad Morzem Śródziemnym.5. Zjawiska sejsmiczne w basenie Morza Śródziemnego.6. Roślinność śródziemnomorska — makia.7. Działalność człowieka w basenie Morza Śródziemnego.

29KLASA 5

ŚRODKI DYDAKTYCZNE— ścienna mapa hipsometryczna Europy,— ilustracje krajobrazów śródziemnomorskich,— podręczniki, atlasy, internet.


Możliwe jest przeprowadzenie lekcji w formie referatów/prezentacji przygotowanych wcześniej przez uczniów. Na poprzedniej lekcji uczniowie tworzą 7 grup, z których każda otrzymuje temat do opracowania — patrz punkty w ZAGADNIENIACH do lekcji.

Część wstępnaPrzygotowanie klasy do referatu/prezentacji — rozwiesić mapy ścienne, ustawić i podłączyć urządzenia projekcyjne itp. Zapisać na tablicy temat nowej lekcji.

Część główna lekcjiUczniowie przedstawiają przygotowane referaty/prezentacje. Nauczyciel kontroluje, czy zostały w nich zawarte wszystkie najważniejsze informacje (patrz niżej). Brakujące infor-macje należy uzupełnić po zakończeniu każdego z referatów/prezentacji — nauczyciel pyta uczniów o te informacje i jeśli nie uzyska odpowiedzi, to udziela ich sam.

ad. 1)KLIMAT PODZWROTNIKOWY WILGOTNY występuje w strefie podzwrotnikowej na wybrzeżach morskich. Takich obszarów na świecie jest stosunkowo mało, a największy z nich to basen Morza Śródziemnego. Klimat ten cechuje się gorącym i suchym latem oraz raczej ciepłą i deszczową zimą. Uczniowie powinni tu przedstawić i zinterpretować odpowiedni klimatogram.

ad. 2)Wyjaśnienie terminu BASEN MORZA ŚRÓDZIEMNEGO i wskazanie go na mapie. Okreś-lenie kontynentów, na których on leży.Główne ELEMENTY LINII BRZEGOWEJ — po stronie lądu i po stronie wody — muszą być nazwane i wskazane na mapie ściennej Europy.

ad. 3)Nazwanie i wskazanie na mapie politycznej wszystkich PAŃSTW basenu Morza Śród-ziemngo. Państwa powinny być przypisane do poszczególnych kontynentów.

ad. 4)Większe formy RZEŹBY TERENU w basenie Morza Śródziemnego muszą być nazwane i wskazane na mapie hipsometrycznej. Powinny pojawić się tu też znane pojedyncze góry, np. wulkan Etna, Olimp (ewentualnie Mulhacén, Corno Grande, Stromboli, Musała).

30 GEOGRAFIA

ad. 5)Do ZJAWISK SEJSMICZNYCH zaliczają się m.in. TRZĘSIENIA ZIEMI. Są to drgania sko- rupy ziemskiej, powstałe w wyniku wewnętrznych ruchów warstw skalnych. Najczęściej występują we Włoszech i Turcji oraz na Płw. Bałkańskim. Powodują duże zniszczenia w te-renie, zwłaszcza zabudowań, które waląc się mogą zabić ludzi.Basen Morza Śródziemnego leży w bardzo aktywnej strefie sejsmicznej (styk płyt litos-fery, w zasięgu młodych ruchów górotwórczych orogenezy alpejskiej). Na obszarze tym znajdują się również CZYNNE WULKANY (Etna, Stromboli), które stale przejawiają mniejszą lub większą aktywność. Skutkuje to wyrzucaniem w powietrze lawy, okruchów skalnych, pyłów i gazów wulkanicznych. Lawa zalewa też stoki wulkanu i okoliczne tereny. Powietrze jest bardzo zanieczyszczone i gorące, co uniemożliwia oddychanie.

ad. 6)Roślinność śródziemnomorska, czyli MAKIA jest przystosowana do dosyć trudnych wa-runków klimatycznych, tj. do suchego i gorącego lata. W roślinności tej przeważają kol-czaste zarośla twardolistne, np. mirty, pistacje, rozmaryny, lawendy, wrzosy drzewiaste, dęby kolczaste, robinie. Spotkać tam też można drzewa cyprysowe, palmy, pinie, wa-wrzyny, dęby korkowe.

ad. 7)DZIAŁANOŚĆ CZŁOWIEKA w basenie Morza Śródziemnego to głównie ROLNICTWO i OBSŁUGA RUCHU TURYSTYCZNEGO. Uprawia się tam m.in. oliwki, winorośl, cytrusy oraz inne owoce i warzywa. Hoduje się głównie owce i kozy, a ponadto bydło i drób; w Afryce i na Bliskim Wschodzie też wielbłądy. Turystyka rozwinęła się głównie w Europie, a także w Turcji, Egipcie, Izraelu, Tunezji, Maroku. Turyści przyjeżdżają nad Morze Śródziemne, by wypocząć w ciepłym klimacie oraz zwiedzać ciekawe miejsca, np. z czasów starożytnych.

Zakończenie lekcjiNauczyciel podsumowuje lekcję wymieniając główne CECHY KRAJOBRAZU ŚRÓD-ZIEMNOMORSKIEGO:· silnie rozczłonkowany obszar lądu (liczne wyspy, półwyspy i zatoki);· silnie pofałdowana powierzchnia terenu (obszary płaskie tylko na wybrzeżach);· słoneczna pogoda latem, deszczowa zimą;· naturalna sucha roślinność krzaczasta (makia);· liczne uprawy winorośli, oliwek, cytrusów;· dobre zagospodarowanie turystyczne, zwłaszcza w Europie.Następnie omawia i ocenia przedstawione referaty/prezentacje.

31KLASA 5

PRZYKŁADY ZADAŃ SPRAWDZAJĄCYCH1. Mamy cztery mapy tego samego obszaru w różnych skalach. Na której z nich znajdziemynajwięcej szczegółów?

a) na mapie w skali 1 : 400 000 b) na mapie w skali 1 : 1 000 000

c) na mapie w skali 1 : 50 000 d) na mapie w skali 1 : 200 000

0 500 m

500400

400500

600700

800 900 1000 1020

C

B

A

D300

poziomice

2. Rysunek obok przedstawia fragment mapy poziomicowej(z poziomicami co 100 m). Zaznaczono na niej 4 odcinki wędrówki turystów. Na którym z nich turyści przez cały czasznajdowali się na tej samej wysokości?

a) na odcinku A b) na odcinku B

c) na odcinku C d) na odcinku D

0 100 km15°

15°

19°

19°

23°

23°

4. Zakreskuj i podpisz obszar gór – Sudetów oraz Karpat.

5. Podpisz na mapie Wisłę i Odrę.Opisy umieść w trzech miejscach:w górnym, środkowym i dolnymbiegu każdej z rzek.

3. W odpowiednim miejscuna mapie obok wpisz nazwy:POJEZIERZA, PAS WYŻYN.

6. Największym kontynentem na Ziemi jest...

a) Afryka b) Azja c) Antarktyda d) Europa

7. Rysunek obok przedstawia cztery obszaryna Ziemi – A, B, C, D – oświetlane wiązkąpromieni słonecznych o takiej samej szerokości.Który z nich jest ogrzewany najsłabiej?

a) obszar A b) obszar B

c) obszar C d) obszar D

32 GEOGRAFIA

��

��

��

��

��

��

8. Przedstawiona poniżej mapa Niziny Śląsko-Łużyckiej to:

MAPA PRZEGLĄDOWA MAPA TOPOGRAFICZNA

9. W jaki sposób została zapisana skala do tej mapy?

SKALA LICZBOWA SKALA MIANOWANA PODZIAŁKA LINIOWA

10. Jakie znaki punktowe znajdują się na mapie Niziny Śląsko-Łużyckiej?

...........................................................................................................................................................

...................................................................................................................................

11. Wypisz nazwy miast, które kolejno napotkasz, płynąc z nurtem rzeki Bóbr.

...........................................................................................................................................................

...........................................................................................................................................................

12. Uzupełnij tabelę – określ odległości na mapie i w terenie. MAPA W SKALI 1 : 1 000 000

Odległość na mapie Odległość w terenie

1 cm ............. km

............. cm 20 km

4 cm ............. km

............. cm 5 km

33KLASA 5

13. Co to jest wysokość bezwzględna?

........................................................................................................................................................

........................................................................................................................................................

14. „Poziomica to linia łącząca punkty o tej samej wysokości bezwzględnej”.

PRAWDA FAŁSZ

��

��

��

��

��

��

��

��

15a. Na mapce poziomicowej (patrz rysunek obok) czarnymi kropkami oznaczono punkty wysokościowe. Wpisz przy nich odpowiednie wartości: 623, 735, 811 (m n.p.m.).

15b. Biorąc pod uwagę układ poziomic,narysuj na mapce rzekę. Strzałką oznacz kierunek jej spływu.

17. Jakie strefy roślinności spotkać można w klimacie umiarkowanym?

a) tundrę i pustynię c) tajgę i step

b) półpustynię i makię d) sawannę i las równikowy

temperatury[°C]

opady [mm]

0

20

40

60

80

100

-10

0

10

20

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

16. Jaki typ klimatu ilustruje przedstawiony klimatogram?

a) subpolarny

b) umiarkowany ciepły przejściowy

c) podzwrotnikowy wilgotny

d) równikowy wilgotny

18. Połącz liniami prostymi poszczególne typy klimatu z odpowiednimi strefami krajobrazowymi.KILMAT PODRÓWNIKOWY

KLIMAT UMIARKOWANYCIEPŁY LĄDOWY

KLIMAT UMIARKOWANYCHŁODNY

KLIMAT PODZWROTNIKOWY WILGOTNY

KLIMAT SUBPOLARNY

TUNDRA

TAJGA

STEP

ROŚLINNOŚĆŚRÓDZIEMNOMORSKA

SAWANNA

34 GEOGRAFIA

Nr lekcji TemaTY lekcji* cele lekcji

Szczegółowe cele NauczaNia Nr w PoD-STawie

Program.wiaDomości

uczeń:umiejęTNości

uczeń:

1. Ziemia we Wszechświecie

Poznanie głównych informacji o kształcie, wielkości i położeniu Ziemi w Układzie Słonecznym.

wymienia planety Układu •Słonecznego;

zna długość obwodu Ziemi, •Równika i południka;

podaje i wyjaśnia przyczynę •spłaszczenia Ziemi przy bie-gunach.

wskazuje na globusie oś •ziemską, bieguny ziemskie, Równik;

wykorzystując ilustrację •określa położenie Ziemi względem Słońca w Układzie Słonecznym.

V

2. Obserwacje i pomiary wysokości Słońca na niebie

Pomiar wysokości Słońca w pierwszym dniu astro- nomicznej jesieni. Wyznaczenie południka miejscowego

rozumie terminy: • gnomon, górowanie Słońca (południe słoneczne), kąt wysokości Słońca;

opisuje widoczną drogę •Słońca w ciągu dnia;

wie, że w momencie połu-•dnia słonecznego cień jest najkrótszy.

wykorzystuje długość cienia •gnomonu do określenia mo- mentu południa słonecznego;

mierzy kątomierzem tabli-•cowym wysokość Słońca, wykorzystując gnomon i jego cień;

posluguje się internetowymi •kalkulatorami wysokości, wschodów i zachodów Słońca;

dokonuje obserwacji miejsc •wschodu i zachodu Słońca w różnych porach roku.

V.1 V.3

3. Ruch obrotowy Ziemi wokół własnej osi

Opisanie ruchu obroto-wego Ziemi.

rozumie i wyjaśnia pojęcia: •ruch obrotowy, dzień, noc, doba;

wie, że Ziemia obraca się •z zachodu na wschód wokół swej osi;

wie, że następstwem ruchu •obrotowego Ziemi jest dzień i noc.

demonstruje ruch obrotowy •Ziemi na globusie;

określa kierunek ruchu •obrotowego Ziemi;

wskazuje na modelu wschód, •południe i zachód Słońca podczas ruchu obrotowego Ziemi.

V.2 V.3

KLASA 6PLAN METODYCZNY

* — podkreślono tematy lekcji, których szczegółowy przebieg przedstawiony jest w dalszej części przewodnika

35KLASA 6

4. Ruch obiegowy Ziemi dookoła Słońca

Opis ruchu obiegowego Ziemi dookoła Słońca.

wie, że oś ziemska jest nie- •zmiennie nachylona do pła- szczyzny orbity pod kątem 66°33’;

zna długość trwania jednego •pełnego obiegu Ziemi do- okoła Słońca;

zna długość trwania roku •kalendarzowego; wyjaśnia zmianę liczby dni w lutym co 4 lata;

wyjaśnia przyczyny zmian •oświetlenia Ziemi w czasie jej ruchu obiegowego;

wyjaśnia zmiany długości dnia •i nocy w różnych miej-scach na Ziemi i w różnych porach roku.

demonstruje przy użyciu •modelu ruch obiegowy Ziemi dookoła Słońca;

demonstruje na modelu •oświetlenie Ziemi w pierw-szych dniach pór roku;

wskazuje na globusie •i na mapie świata równo- leżniki będące granicami stref oświetlenia Ziemi;

demonstruje na modelu •oświetlenie obszarów około-biegunowych i wyjaśnia występowanie dni i nocy polarnych.

V.4 V.5

5. Strefy oświetleniowe, klimatyczne i krajobra-zowe na Ziemi

Przypomnienie stref oświetlenia Ziemi oraz zwiazanych z nimi stref klimatycznych i krajobrazowych.

wie, które równoleżniki są •granicami stref oświetle-niowych;

zna i podaje nazwy stref •oświetleniowych;

wie, jakie ogólnie tempera-•tury powietrza występują w poszczególnych strefach oświetleniowych.

wskazuje na ilustracji zasięg •stref oświetleniowych Ziemi;

odróżnia strefy oświetle- •niowe na podstawie cha-rakterystycznych cech;

wskazuje na tematycznych •mapach świata strefy klimatyczne.

V.6

6. Współrzędne geogra-ficzne na globusie i na mapie

Określenie szerokości i długości geograficznej dowolnego punktu na globusie i na mapie.

wie, co to są współrzędne •geograficzne i że posiada je każdy punkt na Ziemi;

zna sposoby zapisu współ-•rzędnych geograficznych;

wie, że miarą długości i szero- •kości geograficznej są stopnie (°) kątowe.

zna cechy równoleżników •i południków;

wyjaśnia pojęcia: •długość geograficzna, szerokość geograficzna, rozciągłość południkowa, rozciągłość równoleżnikowa.

wskazuje na globusie •i na mapie równoleżniki i południki;

odczytuje z globusa i mapy •wartości współrzędnych geograficznych podanych punktów;

wskazuje na globusie i na •mapie punkty o podanych współrzędnch geograficznych.

VI.1

36 GEOGRAFIA

7. Współrzędne geograficzne na mapie i w terenie

Określanie współ- rzędnych geograficznych na mapie i w terenie.

wie, czym się różnią od siebie •siatki: geograficzna i karto-graficzna;

zna międzynarodowe ozna- •czenia stosowane do zapisu współrzędnych geograficz-nych;

zna zasadę działania urządze-•nia GPS i wie, w jaki sposób się nim posługiwać.

rozumie i przelicza miary •kątowe – stopnie, minuty, sekundy;

określa współrzędne geogra-•ficzne punktów w terenie i na mapie w dużej skali;

odnajduje w terenie i na •mapie w dużej skali miejsca o podanych współrzędnch geograficznych.

VI.2 VI.3

8. Strefy czasowe w Europie i na świecie

Wyjaśnienie potrzeby podziału Ziemi na strefy czasu i ustalenia czasów urzędowych na obsza-rach państw.

wyjaśnia terminy: • czas sło-neczny, czas strefowy, czas urzędowy;

uzasadnia konieczność po- •działu Ziemi na 24 strefy czasowe;

rozumie konieczność usta-•lenia czasu urzędowego na obszarach państw.

oblicza różnice czasu sło-•necznego między dwoma punktami, znając ich długość geograficzną;

wyjaśnia przyczyny różnic •czasu słonecznego między wschodnimi a zachodnimi krańcami Polski;

odczytuje z mapy stref czasu •czas urzędowy w różnych miejscach na świecie.

V.3

9. Lekcja powtórzeniowa Powtórzenie przerobio-nego materiału

10. Sprawdzian wiadomości Sprawdzenie wiedzy zdobytej przez uczniów

11. Podział Europy na pań-stwa i główne regiony

Przedstawienie współ- czesnego podziału politycznego Europy.

zna nazwy największych •pod względem powierzchni państw europejskich;

zna nazwy państw europej-•skich o największej liczbie ludności;

wie, które państwa leżą •na dwóch kontynentach – w Europie i Azji;

zna podział Europy •na główne regiony.

wskazuje na mapie dokładny •przebieg granic Europy;

wskazuje na mapie państwa •Europy i ich stolice;

podaje przykłady terytoriów •zależnych, znajdujących się w Europie;

określa przynależność •państw Europy do głów-nych regionów naszego kontynentu.

VII.1 VII.2

12. Ukształtowanie terenu Europy

Wykorzystanie map do opisu cec

Geografia - wiking.com.pl€¦ · 3. Mapa najbliższej okolicy Ćwiczenia w odczy-tywaniu treści...

Documents

Transcript of Geografia - wiking.com.pl€¦ · 3. Mapa najbliższej okolicy Ćwiczenia w odczy-tywaniu treści...